Strana I
MONUMENTA CONCILIORUM GENERALIUM SECULI DECIMI QUINTI EDIDERUNT CAESAREAE ACADEMIAE SCIENTIARUM SOCII DELEGATI. CONCILIUM BASILEENSE. SCRIPTORUM TOMUS SECUNDUS. VINDOBONAE TYPIS C. R. OFFICINAE TYPOGRAPHICAE AULAE ET STATUS MDCCCLXXIII.

Strana II

Strana III
JOANNIS DE SEGOVIA. PRESBYTERI CARDINALIS TIT. SANCTI CALIXTI, HISTORIA GESTORUM GENERALIS SYNODI BASILIENSIS. Ad fidem codicum manuscriptorum nunc primum edidit ERNESTUS BIRK. VOLUMEN I. LIBER I.—XII. BENEVOLO LECTORI. NOTITIA DE AUCTORIS VITA DEQUE EDITIONIS SUBSIDIIS HIC PRAEFIGENDA SIMUI CUM ALTERA HUJUS OPERIS PARTE SCRIPTORUM TOMO III. IN LECEM PRODIBIT.

Strana IV

Strana 1
Liber I. Sequuntur gesta sacrosancte generalis synodi Basiliensis, vniuersalem ecclesiam representantis. Caput I. De primis duabus auctoritatibus concurrentibus ad fundacionem sancte synodi Basiliensis Constanciensis et Senensis conciliorum. Regnante domino nostro Jhesu Christo, Dei omnipotentis et beatissime virginis filio, cui cum patre et spiritu sancto est omnis honor et gloria in secula seculorum, anno ab eius humana natiuitate millesimo quadringentesimo tricesimo primo, ab origine vero mundi secundum Hebreorum quinque millesimo centesimo nonagesimo primo, secundum autem Grecorum computacionem sexmillesimo nongentesimo tricesimo nono, ad laudem et glo- riam diuini nominis, fidei catholice exaltacionem, reformacionemque morum et pacem in populo christiano procurandam, celebrari cepit sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans. Que originem traxit suam ex auctoritate synodi Constanciensis quoad celebracionis sue tempus, ex auc- toritate Senensis concilii quoad locum, quo vero ad presidenciam et celebracionis causas ex auctoritate Martini pape V., Eugenii quoque quarti, Martini morte secuta ante concilii eius inchoacionem. Siquidem magna Constanciensis synodus, preteritorum et suorum alle- gans experienciam temporum, die nona Octobris anno domini millesimo quadringentesimo decimo septimo, sessione sua tricesima nona declarauit generalium conciliorum frequentem celebracionem agri dominici precipuam esse culturam, que vepres, spinas et tribulos here- sum, errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, et vineam domini ad frugem vber- rime fertilitatis adducit, quodque illorum neglectus premissa disseminat atque fouet. Propter quod edicto perpetuo decreuit generalia celebrari concilia ordine temporis illis assignato, vt a fine ipsius Constanciensis in quinquennium primum, secundum in septennium, Scriptores II.

Strana 2
2 Liber I. Caput I. II. et deinceps vt de decennio in decennium perpetuo celebrarentur in locis, que summus pontifex per mensem ante finem cuiuslibet concilii, approbante et consenciente concilio, vel in eius absencia ipsum concilium deputare et assignare teneretur, vt sic per quandam continuacionem semper aut concilium vigeret, aut per termini pendenciam expectaretur. Primo igitur concilio ad quinquennium Papie, Lombardie ciuitate, sub dominio Philippi Maria Angli magnificentissimi ducis Mediolani constituta, inchoato et deinde translato in Senas, Tuscie prouincie communitatem, ante eius dissolucionem, que fuit secunda die Marcii anno domini millesimo quadringentesimo vicesimo quarto, electa est pro loco futuri in septennium celebrandi concilii Basiliensis ciuitas, prouincie Bisuntine, consistens in Germanica nacione. Caput II. De criminum magnitudine deformancium ecclesiam Dei, et specialiter de armata heresi Hussitarum in regno Bohemie suarumque atrocitate persecucionum in clericos et religiosos. Predicto autem durante septennio permaxime abusuum deformitates et grauissima crimina, nulla aut minima correctione medente, quin et eorum plurima fortissima tuta impunitate, christianam religionem magnopere deturpabant. Sed et Hussitarum armata heresis, que in regno Bohemie a tempore finiti concilii Constanciensis presertim in pro- fundum veniens peccatorum arma susceperat, in felicibus continue aucta crementis, semper ac magis vexabat ecclesiam acerrima persecucione, non tam verbo dogmatizans, quam igne et gladio, necdum regni illius ciuitates et oppida, et eciam regiones per circuitum, suis erroribus non assencientes, deuastans. Siquidem superbia eorum, odio habencium christiane cultum religionis, adeo ascendit, vt quemadmodum Martinus papa V. in extra- uaganti sua, cuius memoriam perpetuo manere voluit et incipit „animarum salutem“ sub data Rome Idus Februarii, pontificatus sui anno quinto, testificatur, apostolice sedis lega- tum, prelatos et alias personas eruditis labiis doctrinam effundentes salutarem, ad partes illas destinatos nedum admittere, sed audire penitus recusauerint, quamplura ecclesias, monasteria et alia loca sacra fidelium calicibus, missalibus, ornatibus, paramentis et aliis ad diuinum cultum necessariis atque iocalibus spoliauerunt, destruxeruntque figuras et yma- gines Jhesu Christi, beateque virginis gloriose, et aliorum sanctorum ymagines, ipsas quo- que ecclesias, monasteria et loca, eorumque prelatos et personas ecclesiasticas inmaniter ignis incendio concremantes et penitus deuastantes, quoscumque eciam fidem catholicam pro- fitentes necando et diris martiriis affligendo. Propter quod Sigismundum Romanorum regem illustrem, archiepiscopos, episcopos, abbates, prelatos, presbiteros, clericos ac personas ecclesiasticas, seculares et regulares, in quibuscumque ordinibus constituti forent, ceteros- que Christi fideles vniuersos, nobiles et plebeos, per Germaniam et alias vbilibet consti- tutos, Martinus ipse hortatus monuit, iniungens in remissionem peccaminum, vt signo viuifice crucis assumpto contra hereticos ipsos ad Christi vindictam, et iniuriam tantamque extirpandam heresim viriliter et potenter insurgerent. Et quamuis archiepiscopi aliique supradicti prelia plura conmiserint, in quibus infinita ex ipsis hereticis, eciam prelatis,

Strana 3
Liber I. Caput II. 3 presbiteris et clericis in dignitate constitutis cadauera ceciderunt, nonnullaque ipsorum hereticorum oppida, villas atque loca vi et non sine magna fidelium cede capta ignis in- cendio cum habitantibus in eis, ecclesiis quoque, monasteriis et locis sacris ac personis ecclesiasticis concremauerint funditus euertentes, tamen hortante ecclesia, postquam here- ticos ipsos, vt prauitatis tenebris derelictis ad obseruanciam redirent fidei orthodoxe, caritatiue monuerant, fuerantque instancia non modica exhortati, eisdem in sua forcius inualescentibus perfidia et redire ad vnitatem ecclesie non curantibus, eiusmodi fecissent, vt violatores et corruptores fidei catholice reprimerent, semetipsos offerentes Deo vero, pre- missorum vel alicuius eorum occasione predictos aut alios quoscumque eciam in minoribus supra expressis dignitatibus constitutos et eorum quemlibet excommunicacionis, suspensionis aut interdicti censuras, sentencias seu penas, a iure vel ab homine in talia perpetrantes inflictas, aut inabilitatis seu infamie notam, vel irregularitatis maculam, seu ecclesiarum, beneficiorum, ciuilitatum, honorum, officiorum, feudorum ecclesiasticorum et temporalium priuilegiorum, inmunitatum et exempcionum priuacionem seu inhabilitatem nullatenus incur- risse illisque minime subiacere posse declarauit. Huiusmodi autem processus aduersus dictos hereticos, legaciones quoque de latere et indulgencie plenarie concessione per- sequentibus illos, aliaque plura ad extirpacionem dicte heresis per Martinum papam V. facta, rata et grata habens synodus sancta Senensis approbauit et confirmauit et contra eosdem Hussitas necnon et Wicleffuistas in publica ac solemni sessione sua, continuando processus suos, decreuit omnes persequentes ac procurantes eiusmodi secte extirpacionem gaudere omnibus iuribus, priuilegiis et indultis a iure vel homine peccatorum veniam con- cernentibus contra hereticos insurgentibus, infectos vero labe dictarum heresum quomodo- cumque omnesque et singulos eisdem consiliis, auxiliis vel fauoribus assistentes, defen- dentes, receptantes, victualia, species aromaticas, panes, sal, pulueres bombardarum, plumbum, arma, instrumenta bellica seu res alias quascumque eis adducentes, aut negocia vel commercia publice vel occulte facientes cum eis, eos eciam, qui per dominia et loca sue dicioni subiecta predicta apportari vel subditos suos cum eis negociari scienter per- mitterent, obnoxios fore penis et dampnacionibus contra hereticos promulgatis, ac subditos esse iurisdicioni quorumcumque iudicum extirpacionis heretice prauitatis, priuilegiis, exempcionibus, inmunitatibus, saluis conductibus a quibuscumque personis ecclesiasticis vel secularibus, eciam si pontificali, imperiali, regali, ducali aut alia quacumque ecclesiastica vel seculari dignitate fulgerent, concessis vel concedendis, non obstantibus quibuscumque. Insuper dicta synodus omnes christiane religionis principes ac dominos, tam ecclesiasticos quam seculares, hortata inuitauit et monuit per viscera misericordie Dei, vt si diuinam vlcionem et penas iuris euitare vellent, ad extirpacionem tanti per ecclesiam dampnati erroris omni celeritate euigilarent atque intenderent. Dissoluta vero hac sancta synodo Senensi Martinus ipse papa V. predicta exequens aduersus dictos hereticos, cruciata iterum atque iterum concessa, plures sancte Romane ecclesie cardinales de latere legatos ad id destinauit, decimam in tota christiana religione leuandam anno sui pontificatus quarto imposuit, ex qua et alias multiphariam multisque modis sepe in inmensum peccunia con- gesta fuit, que ad illorum extirpacionem minime profuit. Judicia nempe Dei abissus multa, et permittente Deo plures fidelium christianorum generales exercitus aduersus dictos Hus- sitas congregati, in quibus teste conmuni fama vltra centum millia fuere pugnatorum, aut

Strana 4
4 Liber I. Caput II. III. deuicti aut turpiter fugam dantes cessere. Atqui inter enarrabilia mala, que ex hac furi- bunda heresi cumulacius sequebantur, illud pietati christiane religionis nimium obsistebat, quod ipsorum mentes Bohemorum, humani effusione sanguinis efferate, in dies semper ac magis aliene efficiebantur et ab ecclesie obediencia et a cultura catholice fidei extortes, vt viri sanguinum effecti sunt, inhumanitates et crudelitates a seculo inauditas in Christi fideles ministros, presertim ecclesie, innumeras exercentes. Namque sedente in excelso iusticie sue throno domino nostro Jhesu Christo, qui purgat filios Leui colans eos quasi aurum et quasi argentum, cuius iudicium, quamuis occultum, iniquum tamen esse non potest, Bohemi ipsi eorum erroribus acquiescere nolencium sacerdotum domini alios, ne aduersus eorum predicarent errores, abscisa lingua, alios precisis digitis, ne scriberent, auribus quoque, naso et manibus amputatis, vt corpore viciati ignominiosam ducerent vitam, priuauerunt. Sed et furori addentes furorem ex sacerdotibus atque ecclesie mini- stris, ritum obseruantes Romane ecclesie circa eucharistie conmunionem, alios obruerunt lapidibus, alios fluminibus submerserunt, alios igne et flammis cremauerunt, alios aliis inau- ditis punierunt cruciatibus, vix aut nusquam ante illa tempora excogitatis, quantoque alciori religionis gradu pollerent, acrius seuientes in eos sine differencia discrecionis, siue Cartusienses, siue monachi, siue alias qualitercumque regulariter viuentes, obsequium se arbitrantes prestare Deo plantatas eradicare religiones, prius autem in conmuni posses- siones habentes. Quid vero in sanctimoniales et Deo dicatas fecerint virgines, tegendum silencio est. Caput III. De sano desiderio Christi fidelium ad celebracionem concilii Basiliensis. Sed quia honorificum est reuelare opera Dei, illud tacendum minime est, quod viso tociens experimento tam numerosos christianorum exercitus aduersus Bohemos minime preualuisse, plurimorum Christi fidelium serena considerancium mente et periculi magni- tudinem et remedii congruitatem, vexacione dante intellectum auditui, consideracio erat via vtique concilii generalis hiis tantis malis prouidendum fore. De qua re octaua Nouem- bris anno domini millesimo cccc'xxx' Rome in valuis palacii apostolici cedula fuit affixa septem continens conclusiones, parte, vt dicebat, duorum serenissimorum principum chri- stianitatis in specificatis eorum nominibus, transmittencium eas ad ceteros principes, vt fidem defenderent. Exordium autem dicte cedule inquiebat, notorium esse toti christiani- tati a concilio Constanciensi citra indicibilem numerum christianorum a fide exorbitasse medio Hussitarum, dietimque a corpore militantis ecclesie membra succindi, nec esset qui obuiaret, succurreret aut consolaretur eam ex omnibus filiis eius, ideoque transmittebant conclusiones ipsas dictatas et approbatas per certos excellentissimos tam sacre pagine quam iuris canonici et ciuilis doctores, qui professi fuerant et spoponderant defensare eas in generali concilio, iuxta decreta concilii Constanciensis celebrando proximo mense Marcii. Dicte vero conclusiones iste fuerunt: Fides catholica adeo priuilegiata est, vt omni homini preferenda sit et obmitti non debet ob metum, fauorem, amorem, aut graciam cuiusuis mortalis hominis, quacumque fulgeat dignitate; necdum eciam ecclesiastici viri, sed seculares et maxime principes astricti sunt christianam fidem defensare; aliter alieni a

Strana 5
Liber I. Caput III. IV. 5 fide censendi sunt. Sicut hereses Nouaciani, Arrii, Sabellii, Macedonii, Nestorii et aliorum hereticorum per generalia concilia exsufflate fuerunt, ita neccesse est pro eradicacione heresis Hussitarum de mense proximi Marcii ineuitabiliter celebrari. Cum celebracio con- cilii generalis sit medium necessarium extirpandi dictam heresim, quisque christianus secundum magis et minus obnoxius est promouere sub pena peccati mortalis celebracionem concilii fiendam dicto tempore. Vbi papa vel cardinales desistant promouere, aut velint impedire celebracionem concilii generalis in dicto tempore, fautores heresis sunt censendi. Vbi papa in proximo mense Marcii concilium generale per se aut alium, seu alios ab eo deputatos non incipiat, presentes tunc in concilio iure diuino sunt obnoxii ei primo obe- dienciam nomine tocius christianitatis subtrahere et omnes christicole presentibus in con- cilio parere. Vltima conclusio: Si appareat papam aut cardinales nolle promouere conci- lium aut impedire, aut nolle venire, cessante infirmitate vel capcione, ex potestate attri- buta concilio a Deo concilium contra non promouentem, vel impedientem aut non venientem tenebitur procedere ad illius vel illorum priuacionem et deposicionem summarie et de plano, et ad alias penas a iure statutas contra fautores heresis. Talis igitur tantaue ante Basiliensis concilii inchoacionem estimacio fuit de neccessitate celebrandi concilii generalis, ac de culpa penaque illico respondente ferenda in eos, qui celebracionem eiusmodi impe- dirent illamque non promouerent. Caput IV. De insultacionibus hereticorum Bohemorum contra fidem et ecclesiam, gloriancium papam cum omni sacerdocio suo non audere cum eis inire certamen disputacionis. Accidit rursum hiis diebus publicatas fuisse eciam vsque ad Hyspaniam plurimas copias diuersarum et diffusarum epistolarum Bohemorum ex parte ad honorabiles, pro- uidos, honestos dominos in tota conmunitate, diuites et pauperes. Que salutacionis loco premittebant se desiderare, vt illis apperiret intellectum Deus illuminans corda eorum, narrantes, quomodo iam a pluribus annis inter se et illos magna fuisset discordia et vtrim- que nobiles et ignobiles multi fatui sua corpora perdidissent; nunquam tamen audiuissent de ore eorum, fidem suam an possent vel non ex scriptura sacra probare eam, et nichilo- minus reges et principes, domini et conmunitates magna interim ab eis percepissent damna, ideoque admirarentur et plurimum, quod pape et omni sacerdocio suo tantum confiderent, dantibus eis venenosum, incertum, viscatum et inintelligibile consolamen, remissionem peccatorum, magnas indulgencias et gracias, vt contra eos bellare deberent. Nec eiusmodi indulgencie essent aliud quam profunda mendacia et magna seductio anime, quod probare vellent ex scriptura sacra, et permitterent, vt audiret quicumque desideraret; sed clerici timerent, quod latencia vicia et hereses eorum apperirentur. Qui si haberent viam rectam et diuinam caritatem, accipientes libros diuine scripture, venirent ad eos quomodo apostoli ad paganos cum armis verbi diuini, et hoc erat eorum desiderium, quod si in spiritu leni- tatis, vt inquit apostolus, episcopi et sacerdotes probarent se iustos esse et eos iniustos, si nollent recipere informacionem, tune possent in adiutorium recipere reges, principes, dominos et ciuitates imperiales. Sed ista erat astuta et callida defensio omnium episcopo-

Strana 6
6 Liber I. Caput IV. rum et sacerdotum, dicencium Johannem Hus et Jeronimum, qui fuerant Constancie con- busti, fuisse conuictos a papa et toto concilio; scire autem deberent, quod non cum scriptura sacra fuerint victi, sed friuole, iniuste, violenter et iniuriose. Dicerent preterea sacerdotes permittere non debere exaudiri, quod ipsi diu desiderauerunt et in domino desi- derarent, cum tamen Christus audierit dyabolum, nec sacerdotes Christo erant meliores nec Bohemi peiores dyabolo. Quocirca exhortabantur rogantes reges, principes et alios, vt alter alteri scriberent, insinuarent et manifestarent se velle et posse conuenire ad dietam certam, amicabilem et tutam, vtrisque conuenientem, quodque secum adducerent suos episcopos et doctores, ipsi eciam suos, et paterentur omnibus audientibus, quod bella- rent insimul verbo Dei, non cum violencia aut falsa astucia. Vincentibus autem episcopis et doctoribus, si inveniretur quam tenebant fidem iniustam esse, quod tunc iuxta ewan- gelium vellent recipere penitenciam et satisfactionem ; si autem vincerentur per suos, tunc omnes de conmunitate agentes penitenciam accederent et tenerent se cum eis vellentque esse in adiutorium, vt episcopi et sacerdotes extra omnem christianitatem expellerentur. Nee timendum erat in futurum deesse sacerdotes, qui pueros eorum baptizarent et audi- rent confessiones sacramenta ministraturi, quia sicut quando expellitur dyabolus, datur locus spiritui sancto, sic quando expellerentur mali sacerdotes, daretur locus bonis. Quod si aduc episcopi et doctores instarent nullam eis prestari audienciam, si in hoc eis acquie- scere vellent reges et alii, hortabantur id vnum, vt non paterentur se fatue seduci cum falsa indulgencia, sed manentes in domibus suis apud bona sua, vxores et filios, permitte- rent papam cum suis cardinalibus, episcopis et omni sacerdocio suo in propriis personis ad bellandum cum eis, vt sic quam aliis predicabant et ipsi bene indigebant, mererentur indulgenciam et remissionem, quia Bohemi ipsi cum adiutorio omnipotentis vellent satis dare eis indulgencias, quantum indigerent. Verum si reges ipsi et principes nichil aliud facere decernerent quam bellare contra eos, tunc vellent assumere in adiutorium Dei ewan- gelicam veritatem, defensaturi eam vsque ad mortem; nec terreri vellent per excommuni- cacionem vel maledictionem pape, aut cardinalium, aut episcoporum, quia scirent, quod papa non est Deus, sicut se facit, aut credit quod possit maledicere et anathematizare quando wult et benedicere quando wlt, quia iam multociens maledixisset et excommuni- casset eos, tamen Deus non minus fuit adiutor eorum, de quo regraciarentur. Subiun- gebant autem, velud eorum bonam demonstrantes fidem, et respondentes obiectionibus sacerdotum, se credere in purgatorium, in virginem Mariam et in alios sanctos Dei, seque bene scire, quando papa efficeretur iustus et sanctus, quod tunc deberent ei esse obe- dientes in omnibus bonis et licitis rebus et non ante. Nec destruentes monasteria ac moniales expellentes destruebant seruicium dei, quia sustinuerunt eos, quamdiu cogno- uerunt eos bonos; sed quando cognouerunt eos fictos yppocritas et humiles, monasteria edificantes in altum ex vendicione indulgenciarum et missarum pro defunctis, que non erant aliud quam yppocrises et hereses, eorum monasteria destruentes non destruxerunt seruicium Dei, sed seruicium dyaboli et scolas hereticorum. Quocirca si reges et alii ita bene, sicut ipsi, cognoscerent eos, eciam destruerent diligenter, quia nunquam dominus noster Jhesus Christus instituisset aliquem ordinem ; ideo oporteret, quod tunc aut longo tempore destruerentur, sicut dicit dominus in ewangelio, „omnis plantacio, quam non plan- tauit pater meus celestis, eradicabitur“

Strana 7
Liber I. Caput V. Caput V. Expressio errorum multorum atque articulorum quatuor, super quibus disputacio petebatur et pro quibus dicebant hactenus se pugnasse, desiderarentque illos in futurum defendere vsque ad mortem. In huiusmodi eciam scripturis annectebant xvi. articulos, rogantes omni cum dili- gencia eos considerari, in quibus irridentes dicebant, quod episcopi et sacerdotes sancti erant et iusti. Erant autem tituli forme sequentis: quod episcopi nolunt promouere ad sacerdocium absque titulo beneficii aut patrimonii, et tamen Christus voluit esse pauperes Matth. x.: quod recipiunt peccunias ad ordinandum, et tamen sanctus Petrus propter hoc vituperauit Simonem; quod volentes effici sacerdotes id volunt propter vitam ociosam, propter comedere et bibere, non propter diuinam iusticiam et laudem, et talis, quia aliunde ascendit, est fur et latro iuxta Johannis ewangelium, quod ipsi Bohemi vellent probare; non esse timendam excommunicacionem, quam papa facit et omne sacerdocium eius, quia ipsimet excommunicati essent et maledicti Paulo dicente "si quis non amat dominum nostrum Jhesum Christum, excommunicatus est in die aduentus domini“. Quid igitur timenda esset eorum excommunicacio? Quod cum episcopi et sacerdotes accipiunt dona, vt orent pro mortuis et legant missas animarum, hec est malicia et heresis eorum ante Deum et homines, quia anime non redimerentur et sacerdotes premerent animas suas in inferno, et dantes perdebant integre munera eorum, et propter hoc tota ecclesia Romana venenata et maculata esset, quia cum hac astucia dyaboli de redempcione animarum papa cum omni sacerdocio suo deciperent, spoliarent et dehereditarent reges et principes dominiis multis, dantes bona progenitorum suorum collegiis et monasteriis, essentque episcopi, canonici et conuentus diuites in tantum, vt iam litigarent cum ciuitatibus, principibus et dominis. Nec bene staret in mundo, quamdiu dulce os illud et delectabile haberent, ideoque reges et alii facerent magnum opus meriti, quod hoc os dulce extraherent ex eorum gula, an pro- vocarentur sieut canes quando ab eis caperetur, et propterea, si hactenus dormiuissent, quod expergiscerentur, reaccipiendo quod suum erat et non sacerdotum. Quando autem vellent facere vnam bonam memoriam animarum suarum, facerent sicut dicit sapiens „absconde elemosinam in sinu pauperis“ etc. Sextus articulus, quod episcopi et sacer- dotes pleni essent superbia et altiuitate, in longis vestibus et preciosis ambulantes, dissi- militer Christo habenti vestem inconsutilem et Johanni Baptiste de pilis camelorum, et quia dicerent, sic pertinere ad honorem sacerdocii, quod tunc cogitanda esset doctrina Pauli dicentis "qui bene presunt presbiteri, duplici honore digni sunt, maxime qui laborant in verbo et doctrina". Quod essent auari et maxime ad nimium et propter auariciam predica- rent multa precepta ficta et aperta mendacia, eciam vendentes sacramenta, quod magna heresis erat Deo mandante dari gratis, et quia auaricia est radix omnium malorum, ideo separati essent a fide et dimisissent veritatem. Quod erant conmuniter fornicatores notorii, et hoc videbatur in eorum vxoribus et filiis, ambulantibus palam in conspectu hominum, facerentque vxores virorum adulteras, et virgines corrumpentes facerent presbiterissas contra doctrinam Pauli, quod fornicatores non possidebunt regnum celorum, quodque essent impleti inuidia dyaboli, quia quando ad vnum monasterium datur aliquid aut fieri

Strana 8
8 Liber I. Caput V. ibi disponitur, tunc inuident et libencius haberent et deuorarent, ideoque bene fieret, quod redimerentur a tam magno peccato inuidie nichil dando, et fieret melius, si reges et alii acciperent quod habent, et adue melius eos expellendo totaliter et dicendo eis, quod Christus diccipulis „ite et ewangelium predicate omnibus hominibus“. Quod essent ociosi, presertim episcopi, canonici et alii prelati, non laborantes cum diligencia in sacra scrip- tura, sed aliquibus eorum per ciuitates portantibus volucres super manus aut cum vxoribus lutinizantibus, edentibus et bibentibus de meliori, homines voluptatis amatores efficerentur participes maledictionis illius, panem eorum comedentes iniuste contra doctrinam Pauli „qui non laborat, non manducet“; quodque essent mendaces, quia vt placeant hominibus, dicerent multas fabulas et figmenta non contenta in scriptura sacra contra doctrinam Apoc. xxII. c. Quod populo christiano non recte ministrarent sacramentum conmunionis, sicut Deus instituit, hoc autem esset magnum dyabolicum peccatum, quod hoc auderent facere, et in hoe vellent papam et omne sacerdocium suum conuincere ex testimonio Matthei, Marci, Luce et Pauli, vellentque pati, quod hoc audirent reges, principes, domini et omnes audire desiderantes. Quod sederent in iudicio spirituali et conmuniter plures iudicarent secundum fauorem et non secundum diuinam iusticiam munera accipientes essentque de illis, sicut scribit Ysaias "ve qui dicitis bonum malum“ et Salomon: "qui iustificat impium et damnat iustum" etc. Quod sedent audiendo confessiones et capiunt ab vsurariis, raptoribus et furibus et paciuntur eos in ciuitatibus scienter, idemque de adulteris et fornicatoribus, in eisdemque impleretur scriptura dicens, quod munera et amor trahunt in infernum et obcecant oculos iudicum. Quod accipiunt decimas ab hominibus voluntque illas habere de iure, predicantes teneri omnes christianos ad dandum decimas, et in hoc false dicerent, nee id probare possent ex nouo testamento, quod dominus noster mandauerit. Nec sui discipuli ad hoc monuerunt nec receperunt eas, sed in antiquo testa- mento fuit mandatum, quod sicut circumcisio cessauit, sic in Christi passione euacuatum fuit. Propter quod reges et alii dilectissimi considerare deberent et videre, quomodo sui episcopi eos seducerent cum non approbatis rebus, tenentes eis clausos oculos, quia dominus noster dixit "date elemosinam de hiis que supersunt“, nec dixit, date decimam de hiis, que possidetis; sed quando episcopi audirent ista, possent dicere, quod ille legis- peritus Christo magister „dum hec dicis, tu scandalizas nos" etc. Quod in multis locis mutuant peccunias vel bona ad habendum censum vel vsuram in ciuitatibus et villis, presta- ciones annuas et census perpetuos habentes sicut magni principes, contra ewangelium „nolite possidere aurum et argentum" et contra „non feneraberis fratri tuo“ etc. Post finem autem eiusmodi articulorum notificabant omnibus, ad quos scribebant, omnes supra- scriptos articulos se velle probare contra papam et omne eius sacerdocium multis testi- moniis sacre scripture in ea scriptura non positis propter breuitatem positoque titulo, quod sequentes essent speciales articuli. Deprecabantur illos fore eciam cum diligencia singulari notandos, propter quos, vt dicebant, et pugnauerant hactenus et in futurum desiderarent illos defendere vsque ad mortem. Primus articulus, quod debent prohiberi et impediri omnia peccata mortalia publica in presbiteris et laycis secundum preceptum sacre scripture, et quod hoc approbatur multis testimoniis sacre scripture. Secundus, quod pape et omni eius sacerdocio a maximo vsque ad minimum debent tolli diuicie, et depauperari deberent, sicut fuerunt pauperes discipuli domini nostri Jhesu Christi, qui non habuerunt

Strana 9
Liber I. Caput V. VI. 9 propria in possessione in isto mundo, et eciam non habuerunt potenciam mundanam. Tercius, quod verbum Dei debet esse liberum cuilibet ad hoc deputato et ordinato ad predicandum et docendum in omni loco, quo peruenerit, sine resistencia cuiuscumque aut prohibicione spiritualis aut terrene potestatis aperte vel manifeste. Quartus, quod corpus domini nostri Jhesu Christi debet tradi cuilibet christiano, sicut Deus ordinuauit et sicut sancti ewangeliste scripserunt. Conclusio autem erat, quod eciam percepissent vnum con- cilium debere esse in Basilea, propter quod nemo exaltaretur, sed tunc cum diligencia custodirent eorum vxores et filias et virgines ab episcopis et presbiteris et monachis; nec crederent, quod fieret congregacio sancta episcoporum et sacerdotum pro conmuni bono et vtilitate christianitatis, sed solum ad hoc, vt possent occultare et palliare sua occulta vicia et hereses sub ypocritico tegumento et impedire et subplantare diuinam iusticiam eis multum contrariam; et propter hoc considerarent cum diligencia, quod ipsi non facerent congregacionem sanctam, sed congregacionem sathane viderentque, ne ita fieret quem- admodum alias aliqui Constancie fecerunt, recipientes peccunias ab episcopis et prelatis, et paciebantur eos suas vxores condormire. Hoc autem scriptum ad dilectissimos et hone- stissimos dominos propterea fecissent, vt et ipsi diligenter considerarent, quomodo chri- stianitas ita male custodiretur per presens sacerdocium, et optabant quod dominus noster Jhesus Christus eos in corpore et anima sanaret, amen. Anno domini MCCCCxxx°. Predicto- rum autem quatuor articulorum, non quomodo hic sed sub alia dissimili expressorum forma, probaciones in aliis sub eorum nomine disseminatis scriptis annotate reperiuntur non modo inferendo, suo vero postea loco. Caput VI. Quod timenda non erat disputacio super articulis Bohemorum eo, quod supra arenam, non vero supra Christum, firmam petram, omnis erronea assercio sit fundata. Illud autem tunc accidit, quod ex huiusmodi publicacione aliarumque similium scripturarum Bohemorum ex parte magis ac magis accendebantur in dies fidelium animi ad concilii generalis celebracionem, indignum ecclesie auctoritati et fidei catholice, absurdum esse arbitrantes generis eiusmodi ab hereticis fieri exprobraciones, gloriantibus cedere sibi victorie triumphos propterea, quod veritatem catholicam defensarent et nisi audiencia eis daretur, protestantibus errores suos ab eis appellatos ewangelicas veritates defensuros aduersus papam, cardinales, episcopos et omne sacerdocium, aduersus eciam reges, principes, conmunitates, dominos et alios quoscumque diuites et pauperes sibi non assencientes, deridentibus insuper indulgenciam et remissionem peccatorum, quam ex Christi piissima misericordia ewangelica suffulta auctoritate impertitur ecclesia fidelibus, nec minori superbia contempnentibus ecclesie claues et censuras ecclesiasticas, vtque vnum pro multis exprimatur, presumentibus superbe exprobrare agminibus Israel, quod cleri- corum nemo auderet singulare cum eis inire certamen disputacionis in gladio verbi diuini, quod procul dubio cedebat in maximam Christi offensam, profitentis se daturum suis disci- pulis os et sapienciam, cui non possent resistere et contradicere aduersarii omnes. Sed et considerare possent qui premissa aliaue Bohemorum scripta disputacionesque viderunt Scriptores II. 2

Strana 10
10 Liber I. Caput VI. et audiuerunt, an gladio spiritus, quod est verbum Dei, vel lapide vno torrentis, hoc est multipharia contradictione in verbis reperta suis, fronti eorum infixo, facile corruere poterant in faciem suam super terram. Etenim multiplici narracione vsi fuere, necdum in XVI. explicatis aliisque multis, sed et in quatuor principalibus articulis suis, nunc superad- dentes nunc minuentes verba eorum multipliciter atque sensum mutantes, pro eo nempe, quod veritas domini in eternum manet, ab ea deuiantes non confidentes in domino sicut mons Syon, sed de sua gloriantes virtute, ne a Gelboe, monte superbie, in quem ascende- runt, repentine cadant, fugere hinc inde et hac illac pertransire necesse habent velud passeres ab aucupe a ramo in ramum, ab arbore in arborem transmigrantes in monte. Namque omnis erronea assercio, quoniam catholice obuiat fidei, non vt eiusmodi firmiter edificata et supra petram bene, sed male atque tremebunde supra mobilem arenam fundata censetur, minime propterea sustinere valens descendentem pluuiam diuini verbi, prout sanctus edocet spiritus intellecti, hoc est collatis in vnum testimoniis omnibus scripture sacre, nam quomodo Moyses, ita Samuel et quomodo Dauid, ita et prophete, apostoli, ewangeliste cunctique canonis sacri auctores non voluntate humana sed spiritu sancto inspirante locuti sunt. Quamobrem facile a veritate deuiat, qui vno aut dumtaxat paucis consideratis eius passibus intelligere se putat scripturam sacram. Etenim quia indignum est, nisi tota perspecta, iudicare de lege, teste Augustino in de doctrina christiana, diui- narum scripturarum solertissimi indagatoris proprium est totas legere notasque habere, et si nondum perfecto intellectu, lectione tamen et inchoato vtique. Nam scripture sacre noticia tam lata tamque profunda est, sed fructuosa nichilominus atque dulcis, vt cogitare de illa sit sensus consumatus ipsoque teste tune homo incipiat cum consumauerit, sed et illa specialissima gracia est verbum abbreuiatum faciente domino super terram, quod inter omnes alciores sciencias, quarum studio post primitiua homines vacant, sola theologia bre- uior est quantum ad libros qui sunt neccessarie auctoritatis. Siquidem ius ciuile quoad textus suos quadruplo excedit duplo canonicum, medicine vero indeterminata est mensura. Sed in theologia biblia volumen est vnicum, quod prime dumtaxat et summe est auctori- tatis, propter quod, si iurista quiuis non audet pro firmo asseuerare id esse iuris, quod digestum est in libris tribus magnis digestorum, nisi habita noticia de hijs, que in codice ac volumine continentur, profecto neccesse est, vt volens ex sacra scriptura probare, quod in ea expresse non dicitur, videat primum omnes sacri canonis libros, ne vni dumtaxat inherens in errorem labatur, quem aut reuocare oportebit, aut negare veritatem catholice fidei, quemadmodum legimus hereticos quosdam negasse libros aliquos canonis sacri, aper- tissime cognoscentes dicta eorum incompatibilia fore suis dogmatizatis erroribus. Hoc autem quamuis Bohemi non fecerint, disputacione tamen claruit eos non vidisse attencius multa loca canonis sacri suis obuiancia assercionibus publicatis. Fuerunt enim stupefacti ostenso eisdem, qui populariter elerum expoliauerant, quod in multis bibliis scriptum repe- ritur Ezech. XXXIII. „sanguinem eius de manu speculatoris requiram non populus terre sed ego". Vnde videntes sustinere non posse pluuiam e celo descendentem, acquieuerunt sen- sibus illorum articulorum, prout sancta declarauit synodus, quia non supra arenam, sed supra firmam petram fundatis collacione facta tocius diuini eloquii in cunctis passibus eius. Sustinere deinde non valet, que supra arenam fundata est, doctrina inundaciones fluminum, cum exponuntur circumstancie, cause et raciones, quare sancti doctores multa suo tempore

Strana 11
Liber I. Caput VI. 11 tradidere documenta ad heresum extirpacionem tunc occurrencium, quod vt manuteneantur sana intelligencia opus esse, suntque originalia eorum venerabiliter exponenda, nec precise aut pari gradu omnia eorum dicta, vt verba scripture sacre, sunt tamquam fidei catholice veritates ab omnibus Christi fidelibus credende firmissime et simpliciter confitende, Augu- stino de semetipso aliisque profitente: „Negare non possum nec debeo, sicut in ipsis maioribus meis ita multa esse in tam multis opusculis meis, que possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari; transibunt enim, vt Daniel inquit, plurimi et erit sciencia multi- plex.“ Sustinere aduc minime valet erronea assercio flatum ventorum arenam nunc eleuan- cium super aërem, nunc in congestos aggeres vel alias hincinde facile transmutancium. Etenim quia apostolica testante doctrina propheciam intelligere debemus secundum racio- nem fidei intelligenciaque dictorum ex causis est assumenda dicendi, nec sermoni res sed rei sermo debet esse subiectus, quando vehementissimo flatu suo aures pulsat et humanam attingit mentem, euidencia neccessarie racionis necdum arena, que minutorum cedit vesti- giis animantum, sed eciam terra, quamuis glaciata, racionem catholice veritatis sustinere non valet. Nam etsi malignus heresum conmentator spiritus cristallum suum, sicut buc- cellas emittit verbum suum Deus et liquefacit; flat spiritus eius et fluunt de ventre in Christum credentis flumina aque viue, quorum inundaciones flantibus ventis et descendente pluuia, cum in illam supra arenam fundatam irruunt assercionem, vt cadat neccesse est fitque ruina eius magna. Quanto quippe se ipsam explicare nititur, tanto magis implicat, quia nescienti quo vadat nulla est certa via, propter quod spiritus errabunde opinionis huc illuc impellens atque hinc illine insiliens nullibi subsistere potest. Quando igitur Hussite per libellos suos disseminatos vbique gloriabantur se exprobrasse agminibus Israel, quod in omnibus castris ecclesie non essent qui descenderent cum eis ad singulare cer- tamen, visis articulis suorumque fundamentis errorum quod illos nequirent defendere, sed ecclesie doctrina, cui illi insultabant, confirmaretur, magna fiducia Christi fidelibus accessit, qui dudum velud vrsos fortes atque iratos leones Arrium, Sabellium, Fotinum, Nouacianum aliosque innumerabiles de faucibus eorum capta preda suffocarunt atque inte- remerunt hereticos in generalibus synodis comparentes, quamuis magno aliquando suffultos fauore principum. Erat quoque ipsis fidelibus spes firma, vt in concilio generali, quem- admodum illorum antiquorum ita et Hussitarum suo, quo accinctos se esse gloriabantur, gladio diuini verbi recte intellecti suarum caput heresum a corpore separaretur; namque si ille verus scripture sensus est censendus, qui collatis inuicem omnibus eius testimoniis educitur, profecto rectus atque sanus ille sensus est, quem sanctus edocet spiritus in synodo generali, ad quam ex omni nacione illuminatissimi viri conueniunt, id ipsum vnani- miter sencientes post habitas mutuo, libertate plena et omni cum caritate, diuini verbi colla- ciones maturas atque frequentes. Cum enim pro inquirenda veritate omnis humana pre- cesserit diligencia, firmissime credendum est, quod iuxta promissionem ab eo suis discipulis factam, quod Christo existente in medio congregatorum in nomine suo spiritus sanctus ab eo in nomine patris missus tunc edocet veritatem, vt recto sanoque intelligantur sensu quecumque ille dixit, spiritu sancto illa docente clare et interne suggerente, quatenus lucerna catholice fidei in generali synodo accensa non sub modio sed super candelabrum posita omnibus, qui in domo sunt, luceat. Omnibus igitur hiis aliisque multis consideratis, cunctis fere Christi fidelibus ad exterminandos Hussitarum errores, visis eorum scripturis 2*

Strana 12
12 Liber I. Caput VI. VII. velud supra arenam fundatis, desiderio permaxime erat celebracio generalis concilii, quod illi, vti David Goliath Getheus, suis maledicentes litteris despexere, aut formidantes tam- quam fortissimum hostem vel proprio gladio ab illo esse feriendos autumantes. Caput VII. De tercia concilii Basiliensis auctoritate Martini pape quinti, Julianum constituentis legatum ad celebracionem illius, deque obitu Martini pape V., electione Eugenii pape quarti, die quo debuit concilium Basiliense inchoari, item de facultatibus concessis Juliano, requisi- cione quoque imperiali ac oblacione magnifica, vt intenderet ad celebracionem concilii; sed maluit intendere ad viam belli. Martinus vero papa V., qui electus in magna Constanciensi synodo solemniter fuerat professus, quamdiu in hac fragili vita foret constitutus, se firmiter credere sanctam fidem catholicam secundum tradiciones generalium conciliorum, et illam fidem vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare et vsque ad animam et sanguinem confirmare, defensare et predicare, ritum quoque pariter sacramentorum ecclesie canonice traditum manutenere, prosequi et obseruare, quique in die solucionis concilii illius publice professus est omnia et singula determinata, conclusa et decretata per ipsum concilium conciliariter in mate- riis fidei tenere et inviolabiliter obseruare et quouis modo nunquam contrauenire, noticiam habens desiderii fidelium et insultacionis hereticorum, sacramentorum spernencium ritum et Constanciensem synodum, que errores eorum sentencialiter condempnauerat, expro- brancium, diebus illis extremum agens vite sue, hiis aliisque multis causantibus operam dedit ad celebracionem Basiliensis concilii, litteras desuper concedens, in quibus narra- cione facta predictarum ordinacionum Constanciensis et Senensis conciliorum, designan- cium tempus et locum celebrandi concilii huius, quodque ipse propter notoriam egritu- dinem interesse nequibat, de consilio venerabilium fratrum suorum, reuerendissimorum dominorum cardinalium, reuerendissimum in Christo patrem, dominum Julianum sancti Angeli sancte Romane ecclesie cardinalem, vite integritate et sciencia preclarum, in suis et Romane ecclesie negociis diuturna comprobatum experiencia, ad laudem et honorem Dei ac conseruacionem et augmentum religionis fidei christiane, pro celebracione concilii Basi- liensis legatum constituit cum plena et omnimoda potestate legati de latere, et vt nomine et auctoritate suis ipsi concilio presideret ac in eo proponeret, deliberaret, statueret et decerneret, que pertinere nosceret ad laudem et honorem Dei, augmentum religionis fidei christiane, statum ecclesie, reformacionem tocius cleri et ecclesiastici status in vita et moribus, reductionem orientalis ecclesie et quorumlibet aliorum oberrancium populorum, conseruacionem ecclesiastice libertatis, salutem quoque, quietem et pacem regnorum et quorumlibet fidelium populorum, ac vt in eodem concilio cum debita maturitate proponeret, decerneret et concluderet et exequeretur ea omnia, per que hereses et errores tam de Bohemie quam de aliis quibuscumque regnis et terris penitus extirparentur, et nichilominus de premissis et quibuslibet aliis causis fidem catholicam quomodolibet concernentibus cum consilio dicti concilii cognosceret per se, vel alios audiret, decideret et fine debito cum ipso concilio terminaret cum clausula "contradictores, eciam si regali, pontificali“ etc.

Strana 13
Liber I. Caput VII. 13 quodque omnia alia et singula in eodem concilio tractaret, disponeret, ageret, statueret, decerneret, determinaret et concluderet, que in premissis et circa ea pro statu ipsius Martini, ecclesie et aliis predictis pertinere nosceret, plena et libera eidem concessa pote- state cum clausula "gratum et ratum habituri“ etc. Legacionis autem eiusmodi littere erant de data Rome apud sanctos apostolos prima die Februarii anno a natiuitate domini MCCCCXXXI'., de qua data erant littere alie eiusdem tenoris, addita clausula, vt quando ipsius Juliani prudencie videretur expediens, dictum Basiliense concilium dissolueret et locum alium futuri concilii eligeret, deputaret et assignaret. Erant rursus littere alie date eiusdem de predictis mencione facta, quibus conmittebatur circumspectioni eiusdem, quod vbi legittima subsisteret causa, concilium ipsum de ciuitate Basiliensi ad quamcumque aliam ciuitatem liberam, abilem et sufficientem, de qua sibi videretur, auctoritate ipsius Martini transferret illudque prorogaret, mutaret et dissolueret, ipsumque in ciuitate, ad quam forsan transferri contingeret, continuaret, teneret et celebraret, ad illud prelatos et alios conuocaret eique nomine et auctoritate suis presideret, quecumque decreta eodem approbante concilio ordinaret, faceret, statueret et decerneret illaque in publicis sessioni- bus iuxta morem solemniter publicaret et approbaret; ante vero dissolucionem huiusmodi concilii locum pro alio futuro concilio, inde ad decennium celebrando, iuxta ordinacionem Constanciensis concilii eciam ante mensem, vbi racionabilis causa subsisteret, ne aliquo modo huiusmodi loci deputacio differretur, nominaret, deputaret et assignaret. Post vero datam huiusmodi litterarum die vicesima Februarii pontificatus sui anno xII°. obiit Mar- tinus ipse papa V. et tercia die Marcii, que dies erat inchoandi concilii Basiliensis, electus est in papam Gabriel tituli sancti Clementis cardinalis Senensis, qui vocatus Euge- nius papa IIII., coronatus est decima eiusdem. Sed et Martinus per viginti dies, antequam de celebracione concilii predictas concessisset facultates, hoc est xi'. die Januarii, de con- silio cardinalium Julianum legatum de latere in Germania constituens eidem conmiserat per se et alios contra Hussitas et Bohemos predicare crucem plenaria et aliis multiplicibus indulgenciis concessis, datisque facultatibus ad exterminacionem hereticorum pertinentibus et opportunis. In quibus litteris seriose eum conmendat, quod in aliis altis ac arduis negociis et presertim Hussitarum et Bohemorum ex celestis doni prouisione prouide con- sulere et vtile consilium preuidere vtilesque fructus Deo placidos et vniuersali ecclesie acceptos afferre consueuerat; namque iam decem annis in ea causa multum ardenter labo- rauerat, triennio, dum cardinalis Placentinus in Germania legacione desuper fungeretur, in eius societate constitutus, deinde in Romana curia, vt omnibus notum erat. Cum hiis igitur litteris ad exterminacionem hereticorum vtque ad id posset indicere vniuersale sub- sidium, aliisque multis litteris de specialibus facultatibus legatis de latere concedi solitis, celebri per orbem irradiatus fama, quod vir potens opere et sermone esset coram Deo et omni populo, Julianus ipse ex vrbe exiit xxII'. die Januarii ab ipso, qui eum constituerat legatum, papa Martino, proutmet Julianus ipse postea notorium fecit, quantum ad concilii celebracionem suscepto repetitis vicibus hoc mandato „fac bonum". Qui rectis gressibus venit tunc Nurrebergam, vbi dieta, que ad hoc instituta fuerat, durante Romanorum regem, serenissimum principem Sigismundum et electores imperii plurimosque Germanie principes, vt super extirpacione dictarum heresum prouideretur, reperit congregatos captataque est, Juliano sollicitudine permaxima eandem procurante, conclusio de potenti congregando

Strana 14
14 Liber I. Caput VII. VIII. exercitu contra Bohemos. Ibi autem constitutus Julianus, eciam antequam audisset de obitu Martini pape, per dominum Cunzonem auditorem palacii recepit litteras de concilii Basi- liensis presidencia. Quarum habita noticia a nonnullis et presertim ab ipso Romanorum rege, offerente se personaliter venturum cum eo, fuit eciam importune requisitus Basileam venire pro concilio celebrando. Sed pocius intendere voluit circa ministerium legacionis, pro quo destinatus erat ab apostolica sede, ad exterminacionem heretice pestis in tantoque negocio, vt ipse contestatur, percepta Martini morte et successoris audita electione, voluit primo scire intencionem Eugenii pape per litteras et nuncios proprios, multis precibus supplicans, vt transferretur calix ille de presidencia concilii ab eo, qui multo meliorem et vtiliorem se reputans ad expedicionem Bohemie quam ad concilium, obsecrabat, vt alius deputaretur ad presidendum. Et ex tune intendens ad expedicionem exercitus peragrabat Alamaniam predicando crucem, conmissum ei legacionis ministerium omni conatu et toto corde executurus, extirpacionem heresis Bohemorum via belli, quam permaxime conue- nientem arbitrabatur, ad idque induxit multos magnosque Germanie principes personaliter ire, alios autem mittere gentes suas in manu robusta. Caput VIII. De prima actione ad inchoacionem sancte Basiliensis synodi. Hiis vero circa Juliani legacionem de scripto se habentibus, modo que aliorsum inicia fuerunt concilii Basiliensis referendum est, vt qui cum Deo suo solliciti sunt ac per hoc probati, manifesti fiant et sic lucente Christi discipulorum luce coram hominibus, visis sanctis operibus eorum, ab omnibus pater noster, qui in celis est, glorificetur. Anno itaque a natiuitate domini nostri Jhesu Christi M cCcc xxxI°., indicione nona, sede apostolica vacante, vltima die mensis Februarii velud alter Nathanael vere Israhelita, in quo conmuni agnoscencium eum testimonio dolus non erat, desiderio tractus sanctorum operum, ad que perficienda celebrandum erat Basiliense concilium, Basileam accessit venerandus pater Alexander, decretorum doctor, abbas Virgiliacensis, ordinis sancti Benedicti, Eduensis diocesis, consiliarius illustrissimi principis Philippi Burgundie ducis, portans secum aucten- ticum testimonium de facta per Senense concilium assignacione dicte ciuitatis pro futuro concilio in septennium celebrando. Qui abbas die quarta Marcii in loco capitulari ecclesie Basiliensis eo instante per officialem Basiliensem congregatis ad hoc venerabilibus, egre- giis et circumspectis viris decano, cantore, archidyacono, thezaurario et scolastico totoque capitulo, necnon sancti Petri secularium et sancti Leonardi regularium canonicorum prepositis, priore conuentus ordinis predicatorum, officiali ipso episcopalis et alio archi- dyaconalis curiarum pluribusque aliis, in eorum presencia idem abbas exhibuit dictum testimonium de electione et assignacione ciuitatis Basiliensis pro celebracione concilii generalis futuri in septennium, illisque exposito iam aduenisse tempus celebrandi concilii generalis in dicta ciuitate, ad quod sine alia vocacione prelati et alii vocari consueti ad generalia concilia sub penis iuris venire astricti erant, contestabatur, quod ipse illas euitare cupiens ad hoc venisset, debitum suum facturus circa agenda in ipso concilio, ob quam causam eciam hesterno die, qui primus erat inchoandi concilii, in ecclesia ipsa com- paruisset et tunc eciam comparebat, ideoque offerebat se in eorum presencia paratum et

Strana 15
Liber I. Caput VIII. IX. 15 promptum vna cum eis et aliis venturis conferre de hiis, que agenda essent per concilium, specialiter de modo reducendi Hussitas ad gremium ecclesie per amicabilem viam Deo magis gratam, item de spectantibus ad reformacionem ecclesie tam in capite quam in membris et de modo pacificacionis regnorum. Ad que agenda vt eciam ipsi ibidem con- gregati intenderent requirebat, protestans per eum non stare, quominus in dicta ciuitate teneretur concilium, et super dictis materiis et aliis ad concilium pertinentibus tractaretur in eo, peciitque de huiusmodi publicum instrumentum. Post hanc autem primam actionem ad inchoacionem sancte Basiliensis synodi, cum abbas idem moram traheret in dicta ciui- tate venturos expectans, audiuit Martinum papam V. e vita migrasse et Eugenium papam quartum fuisse electum. Ex qua re non parua spes, vt postea notificabat, sibi fuit habende reformacionis propter bonam estimacionem, que de pape electi persona habebatur ad concilii generalis celebracionem. Viuente quippe Martino inter ceteros cardinales in ea instancia postremus non erat, vt Basiliense concilium celebraretur, papam aliosque hor- tatus. Huius eciam expectacionis tempore Johannes de Ragusio, sacre theologie professor et ordinis predicatorum in Romana curia procurator generalis, qui abinde recesserat in societate Juliani legati constitutus, et plurimum laudatus erat de zelo celebrandi generalis concilii atque faciende reformacionis, scripsit Johanni Nidor, in theologia magistro, priori conuentus predicatorum Basiliensis, vt si qui venissent pro concilio celebrando, illos con- fortare vellet scripturus eidem de illorum accessu. Cui prefatus abbas de suo scripsit exhortans, vt et ipse ad Basileam festinaret pro concilii celebracione. Caput IX. De secunda actione et auctentico testimonio ciuitatem Basiliensem dignissimam fore ad celebracionem concilii generalis. Secuta est deinde actio secunda ad inchoacionem, concilii Basiliensis, namque anno eodem M CCCC xXXI°. XI'. die Aprilis reuerendus Hugo de Ordeo, episcopus Cabilo- nensis, venerabiles Johannes Cistercii Eduensis diocesis et dictus Alexander Virgiliacensis abbates, Nicolaus Amici, Guillermus Euerardi in theologia licenciati et Egidius Canineti, in artibus et medicina magister, ambasiatores vniuersitatis studii Parisiensis, cum ipsis alii plures circumspecti viri ecclesiastici, diuulgato quod concilii causa id agerent, proces- sionaliter bini et bini ecclesiam maiorem Basiliensem adierunt, ibidem se representantes et demum in atrio eius coram predictis episcopo et abbatibus ac canonicis ecclesie ipsius et aliis ecclesiasticis, facta solemni proposicione de materia concilii generalis per dictum Nicolaum Amici, organo eius ipsi tres oratores exposita aduentus sui causa celebrandi concilii racione, in eorum personis representantes vniuersitatem ipsam protestati sunt, offerentes se paratos ad tractandum et conferendum de materiis concilii, prout fecerat dictus abbas, similique modo alii se obtulerunt. Actionis autem huius occasione fama exiit in diuersas partes episcopos, prelatos et alios fuisse iam constitutos Basilee ad concilii celebracionem, relatumque fuit Romanorum regi visos Basilee fuisse prelatos, ex qua re spem accepit magnam celebrandi concilii, quod plurimum desiderabat. Sequenti vero die, hoc est xu'. Aprilis, qua superuenit quartus studii Parisiensis orator Dyonisius de Sabre-

Strana 16
16 Liber I. Caput IX. X. nois, in theologia magister, prefati tres oratores vniuersitatis Parisiensis organo Guillermi Euerardi proposuerunt in consulatu Basiliensi cum themate „elegit eam Deus et preelegit“, notificantes assignacionem dicte ciuitatis tamquam apcioris et magis ydonee ad concilii celebracionem, supplicantes magistro ciuium et ciuibus, vt ipsam ciuitatem disponerent de domibus, victualibus, securitate ville et districtuum, necnon de competenti appreciacione victualium et aliorum necessariorum, quodque instarent pro aduentu serenissimi Roma- norum regis, et vt Basiliensis episcopus vicinique prelati eciam adessent. Qui annuerunt graciose petitis, dantes eis copias litterarum destinatarum per Martinum sub data iv°. Idus Aprilis pontificatus sui anno vn'., eisdem ciuibus per eas notificantem, quomodo sui presi- dentes in Senensi concilio vnacum consilio prelatorum et reliquorum virorum sapientum ciuitatem ipsam Basiliensem maxime dignam pre ceteris pro concilio, quod infra septen- nium celebrari deberet, elegerunt, respicientes ad integritatem fidei, maturitatem consilii, in rebus agendis prudenciam et grauitatem ipsorum ciuium, presertim ad singularem deuo- cionem, quam gerebant ad Romanam ecclesiam et suam personam. Ipse eciam confisus de eorum bonitate et affectione erga se apud omnes approbata, per eum electionem ean- dem per suas litteras ratificauerat; nam certus redderetur, quod mediantibus eorum con- siliis, vigilancia et virtute pax simul et abundancia in ciuitate ipsa adeo vigerent, vt con- fluentes ad eam merito laudaturi essent prudenciam eorum, qui elegerunt. Hoc igitur cum esset ad commodum et honorem eorum et tocius christiani populi vtilitatem, notifi- cabat eis rogans et exhortans, vt sua opera coram hominibus lucerent in protegendo et defendendo statum ecclesie et honorem ac suum in conseruando iura ecclesiarum, per- sonas ecclesiasticas honorando ac promouendo, vt per actiones suas prompciores ad veniendum ad ipsum concilium redderent homines, et sic preter humanam laudem eterne laudis premia consequerentur a Deo bene facientibus constituta. Caput X. De conuocacione ad concilium Basiliense facta per oratores studii Parisiensis. Tali igitur tamque sibi grato responso dato per ciues, oratores Parisienses et alii constituti Basilee pro concilio celebrando desiderantes, vt pro consumacione sanctorum operum, ad que celebranda erat sancta Basiliensis synodus, daturi honorem et gloriam Deo omnes festinarent, et presertim qui in id ipsum ex officio tenebantur, deliberarunt litteras suas de data diei illius, XII Aprilis, sub nomine oratorum ipsorum ad eos destinare, pro- ut fecerunt, id licere sibi arbitrantes, quia sicut naui periclitante Christum discipuli excitarunt, ita neccessitatis tempore pro habendo auxilio eciam serui dominos interpellant suos. Scripserunt igitur et ad multos prelatos et ad multos principes, ut festinarent gressus suos ad concilium Basiliense, per se aut suos accessuri, in litterarum exordio premittentes, quod zelus orthodoxe fidei, caritas Dei et legacio, qua fungebantur, eos compelleret labo- rare ad extirpacionem errorum, et animorum Christi fidelium nimium collapsorum repara- cionem. Notificabant celebrandi concilii aduenisse tempus, neccessarias et vrgentes causas celebracionis illius magnamque ad id esse disposicionem, quia iam aliqui episcopi et abba- tes comparuissent ibidem, presentantes se ad eius celebracionem, et quia Romanorum rex atque legatus prope forent et presentes esse vellent, si affuisset amplior copia prelatorum.

Strana 17
Liber I. Caput X. XI. 17 Obsecrabant, vt tamquam boni milites Christi et columpne ecclesie ad eius properarent defensionem, bonorum pastorum implentes officium, ac penas iuris et reprehensionem, quam incurrere possent, vitantes, proque tam saneto opere vitam promerituri sempiternam. Scripserunt eciam reuerendissimo domino cardinali de Fuxo, vt quomodo laborasset super reductione contendencium de papatu, sic eciam in concilio intendere vellet, ut cuncta Dei ecclesie nociua funditus extinguerentur, ipsoque accedente eius vestigia insequendo multi- tudo prelatorum esset affutura. Item reuerendissimo domino legato, quomodo ad eum tam- quam ad vices gerentem summi pontificis, omnium prelatorum atque legatorum principum et vnisersitatum oculi prospicerent, suam, vt concilio adesset, presenciam expectantes, quod- que pro eius absencia tam prolixa plurimi scandalizarentur, considerantes aduenisse tempus et nullum ibidem presidentem adesse. Nec ambigebant eum attendere, si ob absenciam presidentis tam fructuosum concilium dissolueretur, aut in preiudicium fidei differretur, quam grauia subsequerentur inconueniencia. Ad principes vero seculares, vt eorum singu- lus, tamquam bonus Christi miles, accingeret se ad sue sponse orthodoxeque fidei defen- sionem, peruersorum destructionem dogmatum, sacrorum morum conseruacionem et emen- dacionem peruersorum. Hec autem cum principes fieri desiderarent, quod igitur eorum qui- libet ageret ad promocionem sacri concilii Basiliensis ; ibi quippe spiritus sanctus adesset suis fidelibus omnem benignissime infundens scienciam necessariam ad salutem. Conclusio vero erat in singula huiusmodi litterarum ad principes, quod igitur Dei agens causa ad sacram congregacionem in propria accederet, aut legatos suos celerrime destinaret, ad tam salutare opus inducens prelatos suorum dominiorum. Caput XI. De actione tercia et missione per Basilee congregatos pro concilio ad papam, Romanorum regem et Julianum, effectusque litterarum et instructionum. Circa finem autem dicti mensis Aprilis Basileam venit Johannes de Ragusio, parte reuerendissimi domini legati ad oratores studii Parisiensis et ciuitatem litteras deferens credenciales, datas xxv°. dicti mensis. Qui oratores aliique loco residentes concilii causa, attendentes, quod iam sancta congregacio in dies vires acciperet, apud conuentum predica- torum missam fecerunt celebrari solemnem de spiritu sancto, cui interfuerunt magister ciuium aliique de consulatu et de ciuitate maiores. Ipsis autem omnibus post missam in magna stupha congregatis et per magistrum Dyonisium collacione facta, quomodo non tepide sed multum sollicite ad opus concilii omnes instare deberent dando consilium, auxi- lium et fauorem, Johannes de Ragusio, simili facta ammonicione, exposuit credenciam suam, reuerendissimum dominum legatum misisse eum Basileam propter concilium, et narrans maximos labores, quos haberet pro congregando exercitum contra Bohemos, excusauit eum, quod nondum venisset, suaque ex parte admonuit congregatos, vt sic exhortarentur principes et prelatos venire ad concilium, ne impediretur execucio exercitus; si autem id non fuisset obseruatum, corrigerentur littere. Hortabatur quoque legatos ad papam et Ro- manorum regem destinare, ac fundere ad Deum preces pro concilio et pro exercitu; similia eciam retulit apud ciues, excusando et exhortando. Abbas vero Virgiliacensis et alii con- Scriptores II. 3

Strana 18
18 Liber I. Caput XI. gregati pro concilio, cum quibus eciam conueniebant multi ex ciuitate, presertim dictus Johannes Nidor, prior conuentus predicatorum, Johannes Willer, scolasticus Basiliensis, et Hugo prior sancti Albani, qui ad tractanda in concilio ydonei speciali racione videbantur, deliberarunt mittere ambasiatores ad dominum legatum et ad Romanorum regem. Ad papam quoque destinarunt igitur de Sabrenays theologie et Thomam Fresie vtriusque iuris doctores, ambasiatores studii Parisiensis cum litteris credencialibus et specialibus instruc- tionibus ad Romanorum regem, vt conmendarent personam suam de sancto proposito ad bonum vniuersalis ecclesie, defensionem fidei et morum reformacionem, conmemorando accuratissimam eius diligenciam in Constanciensi concilio super facto vnionis, et quia labo- raret indefesse ad reductionem Hussitarum. Magnificarent autem permaximam eius affectio- nem ad celebracionem concilii Basiliensis, quod perceperant relatu eorum, qui suam fre- quentabant maiestatem, et ex litteris per eum Parisiensi studio directis, exhortarenturque intendere ad eius prosecucionem ostensione causarum, sed inter cetera quod id accederet ad confortacionem contra Hussitas, quia exercitus augeretur ex diuersis regnis, dantibus operam ad concilium venturis legatis principum, essetque ei gloria, qui promotor fuerat conciliorum, quodque ad partem haberent conferre de modis conuenientibus ad firmam cele- bracionem concilii et ad pacificacionem Francie et Anglie regnorum, que vniuersitati Pari- siensi maxime cordi erat. Supplicarent autem sue maiestati, ut personaliter ad concilium veniret ea causa ceteris venturis celerius, aut si non posset, quod mitteret quodque scri- beret dominis ecclesiasticis et secularibus, vt vellent quantocius accedere aut mittere, pape similiter atque collegio cardinalium ut concilium promouerent iuxta ordinaciones Constanci- ensis et Senensis conciliorum, exhortando eciam ad personalem accessum, quia conclusa essent maioris roboris, et ex tota christianitate prelati cicius aduenirent, Juliano autem legato scripserunt regraciantes de littera per Johannem de Ragusio destinata, certificantes in litteris eorum de hortacione ad prelatos et principes, vt ad concilium venirent vel mit- terent, nichil contineri, quod esset impedimento dominici belli adversus Bohemos ; sed quam maxime vtile esse vtrumque remedium, vt spiritus sancti inspiracione forsan attracti, vel timore bellico perterriti, cicius dogmata sua determinacioni subicerent synodi generalis. Mitterent igitur sua et prelatorum ex parte dictos oratores suos vnacum Johanne de Ra- gusio ad eum et Sigismundum, papam quoque, ex ea legacione amplum sequi fructum spe- rantes, attenta presertim pape iam a plurimo vulgata affectione. Deprecabantur proinde suam honoratissimam paternitatem, quatenus vnacum prosecucione armate dignaretur pre- latos, dominos et vniuersitates verbis atque scriptis suis ad concilii celebracionem exhor- tari; intimare vero eis congregatis, quid celebracioni concilii accomodum a papa perce- pisset, neenon quod ad synodi presidendum quantocius accederet, aut eo prepedito in hereticorum expugnacione aliquem prelatorum subdelegaret. In littera vero ad papam, Deum benedicentes, aiebant se credere aduenisse tempus miserendi ecclesie sponse sue eiusque languoribus, dum personam eius prefecisset in summum pastorem; langueret quippe fides errorum fedis maculis deturpata, presertim in Bohemie regno, sed Deo auctore aduenisset sacri concilii generalis celebracio, cuius non tam circumspectione humana quam diuina almi spiritus inspiracione, qui preesse dinoscitur illustrator et director, errores facile extirparentur, quia facile opus impletur, vbi Christus adiutor est et auctor, et vbi Christus esset adiutor, si non in salubri sponse sue restauracione, et quis sciret si diuina

Strana 19
Liber I. Caput XI. XII. 19 prouidencia hanc gloriam sue reservasset beatitudini, ut tempore suo daret ecclesie pacem, eam purgaret ab heresibus et stabiliret in sanctionibus, vt quomodo in Gabrielis aduentu ad beatam virginem voluit mundum reconciliare, ita in Gabrielis ad apostolatum assumpcione, vt pie credebant, in fide et moribus emendare ; sed et Eugenii nomine bonam seminaret generacionem, que infidelium melioracione et stabilicione ecclesie vim suam in ipso concilio exequeretur sanctis opere et opera beatitudinis sue accedentibus, cui omnium fidelium animi libenter impartiri certarent quicquit haberent industrie, virtutis et efficacie, necdum in ecclesie reformacione, sed in regnorum et dominiorum quiete habenda et pace. Ad eum igitur dictos consocios suos mittentes oratores supplicabant, vt dignaretur cre- denciam habere in dicendis ex parte matris sue vniuersitatis et sua. Datum Basilee X°. Maii. Caput XII. De responsione Romanorum regis ad omnem concilii fauorem. Has presentaturi litteras e Basilea vnacum Johanne de Ragusio recesserunt dicti oratores vniuersitatis Parisiensis, Dyonisius et Thomas. Interim autem qui Basilee mane- bant pro concilio congregati, apud conuentum predicatorum conuenientes, instabant circa preparatoria sacri concilii et presertim, ne impediretur concilium circa medium habende pacis inter Burgundos et Australes, guerras inuicem iniciantes, quippe inter eorum dominia Basiliensis ciuitas constituta erat. Hiis eciam diebus prior de Villariserua, rediens ad abba- tem Virgiliacensem responsum ei ferens de negociis concilii et aliis sibi commissis, per Petremannum de Mormont captus detentus fuit per xI. dies. Qui interuenientibus episcopo et ciuibus Basiliensibus liberatus et presentatus est ipsi abbati, restitutis sibi peccuniis et absque vllo dampno. Qua occasione publicatum fuit decretum concilii Constanciensis con- tra invasores ad generalia progrediencium concilia. Predicti autem oratores e Basilea missi Nurenbergam adierunt, vbi inuenientes Sigismundum Romanorum regem et Julianum lega- tum solemnibus oracionibus, que in mandatis habebant suaserunt, vt ceptis concilii gene- ralis fauorem impenderent et auxilium. Rex autem graciose illis respondens, litteras salui, conductus imperialis pro venientibus ad concilium concessit, litteras quoque protectionis concilii, et loco sui disposuit ad concilium venturos Johannem Ratisponensem episcopum oratorem et Guilhelmum Bauarie ducem protectorem. Rescripsit quoque oratoribus Pari- siensis studii responsalem epistolam, ferentem suorum exposicione oratorum intellexisse, quam foret neccesse generalem celebrari synodum in ciuitate sua Basiliensi pro extirpa- cione heresum et morum reformacione in vtroque statu tam in capite quam in membris, ipsisque notum erat quantum in Constanciensi concilio laborauerat, vt prius reformacio fieret, quam ad electionem summi pontificis procederetur. Nam quid post secutum fuit, notum omnibus erat, et iam multo magis elaborare cupiebat eciam propriam personam ex- ponendo, quia nil pocius suo cordi inhereret, quam quod vicia vtriusque status in virtutes commutarentur et reformarentur, cum sine operibus fidem mortuam diuina declaret aucto- ritas. Desideraret autem personaliter venire ad concilium, sed prepeditus pro disposicione armate sue contra infideles Hussitas et alterius contra Venetos, dominia imperialia tempore diuturno occupare minime formidantes; et quod iam per suos pape scripserat neccessarium fore, vt in propria ad concilium accederet, et cum Juliano eciam id erat facturus. Scriberet 3 *

Strana 20
20 Liber I. Caput XII. XIII. igitur hec eisdem ad consolacionem, vt in loco concilii libencius persisterent et summi pontificis et suum expectantes aduentum, destinando suos pro certo visuris in breui, qui deuociones suas de eius intencione limpidius informarent. Vt vero scribebat, instanciam fecit Sigismundus apud Julianum legatum, quatenus Basileam ad presidendum veniret vel mitteret. Qui occupatus multum pro congregacione exercitus aduersus Bohemos anhelans- que simul cum eo regnum ingredi, loco sui disposuit ad presidendum venire Johannem de Polomar et Johannem de Ragusio, multas litteras Juliani sigillo munitas secum deferentes pro conuocacione facienda prelatorum et aliorum. Caput XIII. Describitur forma salui conductus et protectionis imperialis, Romanorum rege in eo se conformante ad suos predecessores. Titulus vero et effectus prime dictarum litterarum regii salui conductus hic est: „Sigismundus dei gracia Romanorum rex, semper Augustus, ac Vngarie, Bohemie, Dalma- cie, Croacie etc. rex vniuersis et singulis principibus, ecclesiasticis et secularibus, ducibus, marchionibus, vicecomitibus, vicariis generalibus, baronibus, magnatibus, proceribus, nobi- libus, ministerialibus, militibus, clientibus, capitaneis, ancianis, potestatibus, gubernatori- bus, balliuis, rectoribus, presidibus, burgrauiis, castellanis, officialibus, iudicibus, thelo- nariis, buletariis, passuum custodibus, ciuitatum, oppidorum, villarum et locorum commu- nitatibus et rectoribus earundem, ceterisque nostris et imperii sacri subditis et fidelibus di- lectis, ad quos presentes peruenerint, graciam regiam et omne bonum.“ Notificabat autem de ordinacione facta in Constanciensi synodo, de primo concilio in quinquennium celebrato Senis et altero in septennium in ciuitate sua Basiliensi, quod iam domino concedente per multos prelatos, doctores et magistros inceptum erat et continuatum, quodque sanctissimus dominus Eugenius pontifex summus illud approbasset celebracionemque eius commiserat reuerendissimo in Christo patri domino Juliano, apostolice sedis legato, qui prepeditus in negociis fidei loco sui presidentes transmitteret. Cum autem ipse pro ecclesie vnione, vt mundo notum erat, multos subiisset labores, debitorem se fatebatur, ut tamquam defensor et aduocatus sancte Romane ecclesie eciam hoc sacrum Basiliense concilium haberet recommissum, considerato potissime, quod ad heresum pullulancium extirpacionem, sup- pressionem guerrarum et morum felicem reformacionem nil vtilius, nil commodosius exquiri posset; ideoque concilium ipsum ad reuerenciam Dei, releuamen orthodoxorum, honorem quoque sancte matris ecclesie, in suam specialem protectionem recepisset, ac grato et de- uoto animo reciperet. Omnes igitur supradictos seriosissime requireret et hortaretur mandans, quatenus vniuersis et singulis prelatis, principibus, nobilibus, magistris et amba- siatoribus quorumeumque regum, prelatorum, principum et communitatum vniuersitatumque tocius christianismi, ad ipsum concilium accessuris, cuiuscumque status etc., sui et imperii sacri nomine fauorabilem et benignam deberent impendere voluntatem eosdemque cum gentibus, familiaribus, bonis ac rebus eorum quibuscumque facerent plenissima libertate gaudere, ipsosque fauorabiliter pertractantes eos per territoria, ciuitates, castra, castella, oppida, villas, itinera, passus, portus, pontes et terras ac dicionis eorum loca sibique regi

Strana 21
Liber I. Caput XIII. 21 subdita ire, transire, stare, et morari eundo ad concilium predictum et redeundo permit- terent, ymo eisdem ob amorem ecclesie, reuerenciam suam et imperii beniuolenciam in con- cernentibus securitatem et celeritatem itineris promotiuam et gratuitam deberent et vellent exhibere voluntatem, de victualibus expensis eorum conpetentibus, et conductibus petitis pro racionabilibus salariis prouidendo. Sic enim fieri volebat et ex sua sciencia litteras eas concesserat, litteris aliis impetratis, aut sub qualicumque forma verborum impetrandis non obstantibus quibuscumque; et quicumque aliquem concilium visitantem modo quocumque turbare presumeret, sciret se suam et imperii indignacionem grauissimam incurrisse; qui- cumque vero fauores impenderet, certum se redderet, quod eidem singula beneficia com- pensaret gracia singulari. Datum Nurenberge sub maiestatis sigillo anno domini MCCCCXXXI“. die secunda Julii anno regnorum suorum Vngarie XLV°. Romanorum xxI°. et Bohemie xI°. Fuit et 2° littera sub data vn'. die eiusdem mensis, per quam notum faciebat vniuersis, cum nil vtilius, honestius, celebrius et commodosius populo christiano conspiceret concilio generali, cura sibi foret specialissima, vt copia prelatorum, principum, doctorum et aliorum ad id conflueret, et quia in Basiliensi concilio existentes, accedentes ad illud et recedentes merito deberent plena securitate potiri et libertate, que reuera esset inestimabilis bonitatis, ideirco ordinaret ipsarum tenore litterarum, quod omnes et singuli ad dictum concilium accedentes, in eo permanentes et ab eodem recedentes plena securitate et libertate poti- rentur, eosque susciperet in sua regia ac imperiali proteccione et custodia, nolens eosdem ab aliquo molestari, inquietari vel iniuriari, ymo ab omni iniuria, vexacione vel molesta- cione penitus inmunes ac illesos permanere, mandaretque nichilominus magistro ciuium et ciuibus, seu rectoribus, incolis et habitatoribus quibuslibet Basiliensibus, districtius preci- piens sub penis incursionis indignacionis sue grauissime et mille marcharum auri fisco suo applicandarum, quod nullam vim, iniuriam vel molestiam ipsis inferrent, vel ab aliis inferri paterentur in persona vel in bonis, sed essent in plena securitate et libertate. Vellet eciam et ordinaret ad maiorem dicti concilii securitatem et libertatem, omnes et singulos ibidem accedentes, recedentes vel permanentes causa concilii, esse dumtaxat subiectos iurisdictioni pape vel presidentis loco sui et sacri concilii, nec caperentur, detinerentur, aut molesta- rentur eciam ad mandatum cuiuscumque potestatis secularis aut seculari iurisdictioni presi- dentis; quodque ipsi Basilienses permitterent concilium libere disponere, nec de agendis in concilio aliquatenus se intromitterent, nisi desuper requisiti forent, et quod pape vel eius presidenti et concilio in hiis, que ad concilium pertinerent et ad personas causa concilii ibidem existentes, obedirent et parerent in omnibus et per omnia contra quascumque per- sonas euiuscumque status et condicionis, prestarentque pape vel eius presidenti auxilium, consilium pariter et fauorem, quocienseumque forent requisiti, omni difficultate et reniten- cia procul mota et absque dolo et fraude. Que omnia venirent de mente sua specialiter et expresse ac ex certa sciencia et sincera sua affectione, ordinaretque et vellet, quod Basi- lienses ciues, incole et habitatores darent super premissis ipsorum saluum conductum et litteras sigillo magno sue ciuitatis sigillatas, mandans eis, quatenus in concilio existentibus de victualibus, domibus et aliis neccessariis pro racionabilibus et competentibus preciis prouiderent; vellet eciam has patentes litteras suas robur habere firmitatis eciam post qua- tuor (menses) a tempore finiti concilii computando. Hee profecto littere tante virtutis tan- tique fauoris formam futuris exhibent Romanorum regibus ceterisque principibus, quantum

Strana 22
22 Liber I. Caput XIII. XIV. fauori et adiumento esse debeant generalium celebracioni conciliorum. Sed in hiis fauoribus, quantumlibet magnis, prestitis Basiliensi concilio, suos quosdam non antecessit predecessores Sigismundus hystoria referente tripertita, quod illud famosissimum in Nicea concilium feruor Constantini principis excitauit, publicis asinis et curratibus equis episco- pos et qui cum eis erant, ad concilium venire precipiens, quodque omnibus ibidem con- uenientibus diebus cottidianis cibaria largissime ordinauit expendi. Constantinus quoque tercius scribens Agathoni pape de congregacione sexti concilii ita inquit, "omnem concur- sum venientibus iussimus prebere Theodorum gloriosissimum patricium et exarchum Christo amabilem vestre prouincie Ytalie, tam in nauibus, quam in expensis et omni vtilitati eorum, et si neccessitas exegerit, eciam castellatos dromones prebere ad eorum munimen. Sed et seculis illis generis huiusmodi subsidia humanitatis per imperatores ad generalia venienti- bus concilia, quia non tam fortasse tune abundabant ecclesiatice facultates annuique red- ditus ecclesiarum, quibus episcopi sustentari possent aliique ad generalia profecturi con- cilia. Diebus vero nostris, Jhesu Deo et domino nostro ordinante de ewangelio viuere omnes, qui ewangelium anunciant, ad laudem nominis eius gloria et diuicie sunt in domo Dei ecclesia Dei viui, que opibus secularium principum quamuis sustentari non egeat, mul- tipharie tamen oppressa et neglecta sepe ab hiis, quos enutriuit et exaltauit, vt protegatur brachio excelso et ad solamen manu eget potenti. Quodque vtique opus bonum quia ope- ratus est Sigismundus in fauorem sancte Basiliensis synodi et quod hec fecit, narrabitur in memoriam eius. Cuius responsio causam prestitit, ne oratores illi duo Parisiensis studii papam adirent pro eo, quod iam Sigismundus ipse miserat, exhortaturus pro eius eciam personali aduentu ad concilium. Scripsit quoque regibus, prelatis et principibus litteras exhortacione plenas, rogans et ammonens, quatenus ad Basiliense concilium venirent, siue suos mitterent oratores plena suffultos potestate. Caput XIV. De auctoritate quarta Eugenii pape et actione quarta nunciante fundatum iam et stabilitum esse Basiliense concilium. Dieti vero Ratisponensis episcopus et Bauarie dux, regis loco venire ad concilium depu- tati, cum tempore eguerint ad suam in id ipsum disposicionem, remansit Nurrenberge Dyo- nisius illorum expectans aduentum; collega vero eius Thomas, regias habens litteras salui conductus et protectionis, Basileam rediit vnacum substitutis presidentibus. Qui applicue- runt xix°. Julii et xx°. eiusdem in domo capitulari ecclesie, abbate Virgiliacensi, oratori- bus studii Parisiensis, priore sancti Albani, officiale Basiliensi, decano et aliis tam cano- nicis quam clericis et religiosis dicte aliarumque ecclesiarum ac monasteriorum ciuitatis ibidem congregatis, Johannes de Polomar cum themate "statim veniet ad templum sanctum angelus, quem vos wultis", commemorans sepedictas ordinaciones Constanciensis et Senen- sis conciliorum, declarantes Basilee concilium esse celebrandum, retulit Julianum in pro- xima quadragesima Nurenberge existentem recepisse litteras de legacione presidencie, et quia sciret nullos aut paucos Basileam tunc venisse celebrandi concilii causa, decreuit in- tendere cirea ministerium legacionis, pro qua destinatus erat, ad extirpacionem heretice

Strana 23
Liber I. Caput XIV. 23 pestis, cumque in propria magnam Germanie partem lustrasset crucem predicando, propin- quante festo sancti Johannis, quo tempore congregatus esse debuit exercitus, Nurenbergam redierat, vbi tercia post festum die per Leonardum de Pisis, in legibus licenciatum, litteras pape sibi ferentem, informatus extitit de sincera et optima pape intencione, vt concilium plene ac debite celebraretur, instantibusque Romanorum rege et oratoribus Parisiensis stu- dii ad eum destinatis, vt ad presidendum personaliter veniret, ad Bohemie regnum transire decernens, constituisset eos duos ad sui loco in concilio presidendum, ipseque Deo pro- picio venturus erat ad principium yemis sequentis. Collacione finita presentauit idem Jo- hannes vtriusque vicegerentis nomine instrumenta de electione loci Basiliensis, facta per Senense concilium, deque electione et ordinacione ipsorum Johannis de Polomar et Johan- nis de Ragusio per Julianum, vt in eius absencia vices gererent, dantem et concedentem eis plenarie vices suas, facta Nurenberge, tercia die Julii, Romanorum rege, Alexandro Tridentino, Petro Inmolensi episcopis, Friderico marchione Brandenburgensi aliisque multis principibus et nobilibus presentibus. Notificarunt eciam litteras Martini de presidencia con- cilii, Eugenii quoque pape Juliano directas sub data Rome apud sanctum Petrum II. Kalen- das Junii, quomodo certificatus quam per litteras eius, quam alias de sollicitudine sua in negocio fidei contra Bohemos, suam prudenciam commendaret ad perseuerandumque horta- retur, quanta cum decencia fieri posset. Cumque Martinus inter cetera eidem iniunxisset presidere debere in generali concilio Basilee celebrando, si talis esset concursus et con- gregacio prelatorum, quod merito et racionabiliter potuisset et deberet; sicut autem ac- ceperat vsque tune pauci aut nulli conuenissent, et propterea non esset opus aliud destinare, sed pocius esset expectandum; placeret vero ei et vellet ipsique Juliano mandaret, quod expedito negocio Bohemorum, cuius finis in breui expectaretur, suos dirigeret gressus ad ciuitatem Basiliensem et ibi, prout opus videret esse, iuxta sibi iniuncta et ordinata in con- cilio Constanciensi oportune prouideret, prout in sua prouidencia et circumspectione plene confideret. Hiis omnibus notificatis per eundem notarium lecta est cedula, quod prenomi- nati Johannes de Polomar et Johannes de Ragusio, vicegerentes reuerendissimi domini legati, notificata potestate fideque facta de instrumento dicebant, declarabant cunctisque facerent manifestum promptos paratosque esse eos in celebracione concilii generalis rite et debite vltro procedere, ad hocque venisse ad ciuitatem ipsam Basiliensem, animo et proposito persistendi et in celebracione sacri concilii rite ac debite procedendi, et quod non stetit, stat, nec stabit per papam, quin in dicto concilio rite ac debite procedatur, ma- nifeste ac publice protestarentur et dicerent ac declararent, requirentes acta publica fieri et de actis tune instrumentum publicum. Quibus auditis Nicolaus Amici pro se et collegis suis omnibusque aliis adherere volentibus, requisiuit per dictos dominos decerni et declarari generale concilium in Basiliensi ciuitate stabilitum, inchoatum et firmatum. Johannes autem de Polomar vtriusque nomine respondit, requisicioni illi per dictam cedulam iam fuisse commode et sufficienter satisfactum, fuitque tunc concorditer ordinatum, vt singulis feriis sextis aut sequenti die, si illa non esset iuridica, fierent conuenciones pro negociis agen- dis in concilio omnesque eiusmodi ordinacione vocati censerentur; si autem oporteret aliis fieri diebus, intimaretur per cedule affixionem in valuis ecclesie, quodque prima feria sexta celebraretur solemnis missa cum processione et sermone, quem fecit Johannes Nidor prior predicatorum.

Strana 24
24 Liber I. Caput XV. Caput XV. Alia nunciacio super eodem, deque presidencia, auctoritate concilii et prima conuo- cacione facta sub nomine Juliani (presidentis) ad concilii disposicionem. Die vero Lune, vicesima septima Julii, facta vocacione per cedulam, hora octaua futu- ram esse generalem congregacionem in capitulo ecclesie, conuenerunt cum dictis presiden- tibus loco existentes concilii causa, lectaque fuit presidencium parte (cedula) continencie huius: Quamquam ex notificacione per eos pridem facta litterarum apostolice sedis de presi- dencia, instrumenti eciam de electione loci et temporis prefinicione substitucionisque eorum, ac per exhibicionem eorum animo et proposito celebrandi concilium et protestacionem ibidem expressam, ex hiis constare censeretur sacrum generale concilium inchoatum, stabilitum et firmatum, attamen ad superabundantem cautelam, multorum super hoc instancia propulsati, decernerent et declararent ex illo die actu sacrum generale concilium esse inchoatum, stabili- tum et firmatum, ac ex tunc, si et in quantum opus esset, stabilirent et firmarent, esseque stabilitum et firmatum decernerent et declararent. Referente demum Johanne de Polomar, de re illa precedentibus diebus fuisse tractatum, lecta per notarium fuit cedula, quod auctori- tate apostolica presidentes, prelati, et ceteri in sacro concilio congregati decernebant, valde esse neccessarium reuerendum patrem fratrem Johannem de Ragusio pro concilii nego- ciis ad regem accedere Romanorum, ipsumque propterea eorum ambasiatorem constituebant et destinabant. Et quia ipse vnus de presidentibus erat, ne ab aliquo posset in dubium reuocari, an apud eius collegam plena remaneret auctoritas, cum in eorum facultate ex- pressum non foret, quod in solidum haberent potestatem, ideoque scienter et consulte or- dinabant et decernebant, eius perdurante absencia, apud collegam alterum, videlicet Johan- nem de Polomar, plenam remanere auctoritatem et potestatem presidencie memorate. Hine igitur Deo id fieri volente, vt exemplo huius future maiori neccessitati prouideretur, ceptum est declarari ; et qui primi voluerunt declarari fuerunt pape presidentes, quod absque pre- sidente et legacione summi pontificis actu sistente in loco celebrari posset generale con- cilium propria synodi auctoritate; etenim duo simul constituti erant, nee alteri absente altero vlla competebat potestas. Sed ordinante congregacione decretum est, perdurante alterius absencia alteri plenam competere presidencie potestatem. Quod dudum factum est in magna Constanciensi synodo ad laudem et gloriam sanctissime trinitatis congregata, a qua Johanne papa xxIi'. recedente, nullo ipsius accedente consensu, quamdiu illa permansit, presidencia continuata fuit concilii auctoritate, donec electus est in summum pontificem Mar- tinus papa V. Fuit namque in tercia illius sessione cardinali Cameracensi presidente, assistente vero Sigismundo Romanorum rege in habitu imperiali cum suis nobilibus, declaratum, quod per recessum pape Johannis de loco Constanciensi, vel eciam per recessum aliorum prela- torum, seu aliorum quorumeumque, non esset dissolutum sacrum concilium Constanciense, sed remaneret in sua integritate et auctoritate, eciam si que ordinaciones facte essent in contra- rium vel fierent in futurum. Dum vero ad celebrandam firmiter sanctam Basiliensem synodum eiusmodi presidencie concessio alieque oportune fierent disposiciones, presidentes aliisque

Strana 25
Liber I. Caput XV. XVI. 25 insimul congregati in illis, quas secum detulerunt litteras de conuocacione prelatorum, nomina propria et dignitates eorum, ad quos dirigebantur, designantes nunciis propriis et quomodo poterant oportune, mittebant ad diuersas partes, propinquas presertim. Illa- rum titulus hic erat: „Julianus miseracione diuina sacrosancte Romane ecclesie dyaconus cardinalis, in Germania nec non ad presidendum in generali concilio apud Basileam in spiritu sancto congregando apostolice sedis legatus, reuerendo in Christo patri N., aut venerabilibus viris, capitulo ecclesie N. salutem in domino.“ Narrabat, quod ad iniunctum predicacionis crucis ministerium exhortacionisque principum ac fidelium populorum pro ex- pugnando perfidos hereticos de Bohemia intendens, ante eius transitum a papa Martino litteras suscepisset, vt eius nomine presideret concilio, sed informatus Basileam celebrandi causa concilii paucum adeo personarum numerum aduenisse, quod cum tam paucis proce- dendum non erat; et si ipse a prosecucione exercitus destitisset, spes non erat aliquem habere progressum, arbitratus fuerat melius et vtilius fore, quod cum exercitu personaliter interesset; post vero expedicionem eius, a quo est omnis victoria, Deo prestante felicem, ad celebracionem concilii dirigeret gressus suos. Illis igitur ex parte pape, cuius vice fun- gebatur, districte preciperet termino eis assignato Septembrio mense, quatenus Basileam personaliter accederent aut yconomos suos, viros prouidos, Deum timentes et Christi legis habentes zelum, destinarent, quatenus vnacum suis vicegerentibus et aliis ibidem congre- gatis de agendis et pertractandis in concilio practicare et disponere valerent, post eius vero regressum perfectis, celebracioni concilii ibique peragendis interesse possent. Datum Nurenberge Bambergensis dyocesis tercia die Julii anno xxxI°. Caput XVI. De ambasiata ex parte congregacionis ad ducem Sabaudie, primaque ad concilium appellacione et de saluo conductu ciuitatis Basiliensis. Quo mense die xxvII'. a presidentibus aliisque congregatis missi fuerunt ad illustris- simum principem Amedeum Sabaudie prior Montis Notherii et Nicolaus Amici, qui trans- euntes Solodrum, Berna, Lausanna, et Gebennis litteras imperiales et alia ad celebracionem concilii pertinencia publicantes, exhortabantur prelatos aliosque ad concilium venire. Notificabant quoque decretum Constanciense de indemnitate ad generalia veniencium concilia. Duci autem specialiter exposuerunt, quia patria eius, Deo singulariter annuente, agitacioni- bus guerrarum, quomodo circumiucine, inquietata non foret, notumque erat eius deside- rium ad ecclesie reformacionem, ad quam faciendam presertim congregacio fiebat concilii Basiliensis, quocirca liberius ipse intendere poterat ad fauores concilio prestandos; dignaretur igitur quantocius mittere ad locum concilii ambasiatam solemnem, atque vt veni- rent inducere prelatos suorum dominiorum, scripturus eciam ad sibi confederatos principes et amicos, quodque intendere vellet pro pace regni Francie. Respondit autem graciose ad hec omnia, offerendo eciam dominia sua sacro concilio tam pro victualibus quam pro secu- ritate veniencium ad illud. Deinde eius ex parte et capituli ecclesie Lausanensis mense Augusti die XX'. magister Philibertus de Rupe, illius in Romana curia procurator, appella- cionem quandam dicti capituli a promocione per papam facta de persona reuerendi patris Scriptores II. 4

Strana 26
26 Liber I. Caput XVI. Ludouici de Palude, episcopi Lausanensis, presidentibus et aliis congregatis pro concilio presentauit, admitti eum petens; responsumque illi fuit ampliorem oportere fieri congrega- cionem sacri concilii, priusquam de illa tractaretur. Sabbato autem, prima die Septembris, ad peticionem presidencium et aliorum pro concilio congregatorum, ciues Basilienses con- cesserunt saluum conductum sub hac appellacione et effectu: „Vniuersis principibus tam ecclesiasticis quam secularibus, archiepiscopis, episcopis aliisque personis ecclesiasticis, necnon ducibus, marchionibus, (comitibus, baronibus), nobilibus, dominis nostris graciosis, ceterisque omnibus, ad quos presentes littere peruenerint, Hermannus de Ramstein miles, magister ciuium, totumque consilium Basiliensis ciuitatis, quicquit possumus reuerencie, obsequii et honoris.“ Narracione autem preuia de facta eis notificacione per Martinum papam V. ad electionem ciuitatis sue pro concilio, deque litteris salui conductus et pro- tectionis imperialis ac mandato eis facto, prefati magister et consules per litteras illas sigillo maiori ciuitatis sue roboratas assecurabant et saluos conducebant in ciuitate ipsa omnes et singulas personas cuiuscumque dignitatis etc., que sacri concilii causa venissent venirentque in futurum, recedentes et ibidem stantes ab ea die Sabati, quam Saturni diem ipsi vocant, vsque ad quatuor menses post finem concilii, et hoc pro eis et suis conciuibus aliisque omnibus, pro quibus respondere haberent, sine dolo et fraude, dantes eis suum et sui communis liberum et plenissimum saluum conductum, standi, residendi, discedendi et redeundi, quociens voluntatis esset eorum, cum suis familiaribus, rebus, equis etc.; et si post quatuor menses aliquos per infirmitatem in ciuitate manere contingeret, illos eciam assecurabant quousque sospitate habita recedere possent, promittentes omnia et singula hec sub eorum fide et honoribus integraliter obseruare et a suis obseruari facere, dolo et fraude cessantibus quibuscumque, nee per quoscumque tractatus, contractus, conuen- ciones seu factas vel quomodolibet faciendas in posterum cum quibuscumque personis cuiuscumque dignitatis etc. vllo modo derogare, nec ab ipso saluo conductu recedere intendebant. Si qui autem contra eiusmodi assecuracionem venire presumerent aut alias fieri facerent, si eorum subessent iurisdictioni, siue ciues aut non fuissent, illos emendare vellent secundum iura et consuetudines suas. Si vero fuissent ex illis, qui concilii venis- sent causa, illos desiderarent corrigi et emendari ad nutum pape Romanorum sacrosancti- que concilii, aut illorum, qui per eos ad hoc fuissent deputati, sub quorum iurisdictione solummodo et nullius alterius eos esse volebant. Promittebant eciam, quod prelati, clerici et omnes ecclesiastici eorumque familiares non caperentur, detinerentur, aut molestarentur ad mandatum eciam cuiusuis alterius secularis potestatis, exceptis hiis, qui forsan pro debitis peccunialibus durante concilio in ciuitate ipsa contractis impeterentur, siue spiri- tuales aut seculares essent, super quibus ius expedire diceretur tam per eos, qui pro parte concilii, quam pro parte sua ad hoc forent deputati etc. Promittebant rursus, quod ipsum concilium permitterent libere disponere facta sua, nec de agendis in eo se aliquatenus intromitterent, nisi in quantum pro parte concilii requisiti essent, et quod saltem in sua ciuitate summo pontifici aut eius loco presidenti et concilio in hiis, que ad concilium perti- nerent, parerent et obedirent contra quascumque personas cuiuscumque status etc. pre- staturi auxilium, consilium pariter et fauorem, quocienscumque forent requisiti, in omnibus licitis et honestis dumtaxat, et suo pro posse absque dolo et fraude.

Strana 27
Liber I. Caput XVII. 27 Caput XVII. De turpi fuga exercitus fidelium ex regno Bohemie, et confugio ad concilii celebracionem. Cum vero prenarrata in loco sacri concilii agebantur, Julianus magnam Germanie partem propria in persona lustrauit, predicans contra Bohemos crucem, imperialique edicto ac eius exhortacionibus circa festum Johannis Baptiste apud Nurenbergam, quo ipse tune regressus est, magnus fidelium exercitus fuit congregatus. Cumque ibidem per Leonardum de Piscia a papa recepisset xxv. millia ducatorum pro negocio Bohemorum litterasque approbacionis pro celebrando Basiliensi concilio, requisitus a nunciis congregatorum Basilee, a rege quoque Romanorum instantissime, quatenus Basileam veniret concilium celebraturus, maluit exercitui fidelium, qui reuera multum potens viribus erat, continue accinctus esse, regnumque Bohemie prima die Augusti ingressus est, exterminaturus per- fidos regni illius hereticos. Habebat autem in sua speciali conducta capitaneum comitem de Blauo cum trecentis lanceis; sed tocius huius exercitus generalis capitaneus datus per Romanorum regem erat illustris princeps Fridericus marchio Brandenburgensis, archi- camerarius imperii. Silua igitur, que totum circuiens regnum maxima illius fortitudo est, transgressa, appropinquauerunt oppido appellato Thacouia, quod tam in meniis quam in aliis imparatum esse videbatur ad sustinendam expugnacionem, velut noticiam minime habens de accessu exercitus illa ex parte. Julianus autem, qui circa extirpacionem hereti- corum, vt via belli reducerentur, plus quam toto estuabat animo, quique pro conducendo exercitu tantopere laborauerat, arbitratus facile euinci posse oppidum illud, curam agebat, vt die illo expugnarent. Sed qui exercitui presidebant, voto eius minime annuentes, inten- derunt magis die illo castra locanda esse, et tamquam sequenti refocillatos milites a lassi- tudine itineris expugnare posse facilius. Nonnulli autem ex hiis, qui exercitus erant, allo- cuti sunt quosdam ex principalibus oppidi illius. Altero vero illucescente die menium reparacione, disposicione machinarum et armorum gentibus tam se ostentauit munitum, vt vel nulla aut minima spes foret expugnacione vincendi. Quocirca abinde, recedentes ad duo miliaria distans paruum oppidum quoddam, quod ducis Bauarie Johannis fuerat, vi capientes interemptis omnibus, qui in eo erant, combusserunt. Deinde ad aliud prope stans, improuisum esse affirmantes, exercitum duxerunt; sed et cum illud iam premunitum viderent, simili exhortacione alio appropinquarunt. Eiusmodi vero facientes discursus, quamuis oppidum aut castrum non ceperint aliud, qua transibat exercitus, et comburebant villagia et patriam devastabant. Diebus autem paucis elapsis post eorum ingressum, cum per vnam dietam a Praga distarent, auditus rumor in castris est Procopium presbiterum, exercitus Thaboritarum ductorem, permaxima ipsorum atque Bohemorum roboratum forti- tudine admodum prope esse illosque debellaturum expectare. Vigilia igitur assumpcionis, die vtique fidelium tunc exercitui infelici, data in castris fama, quod irent bellum cum Bohemis aggressuri, hora iam terciarum Julianus ex monticulo circumspiciens vidit currus, victualia ac impedimenta portantes belli versus siluam velud fugientes retrocedere simili- que modo armatorum plurimos. Quo viso ipse multique alii, ac eciam dux Saxonie, qui in eo exercitu magna cum potencia venerat, ad capitaneum nuncium destinarunt, quid illa 40

Strana 28
28 Liber I. Caput XVII. significarent, et quare sic bona omnia perdi deberent, querentes causam. Qui respondit, quod sic fieri neccessarium erat ideoque obedirent. Tune prodicione suspicata vixque aut nulla fiducia auxiliandi sibi inuicem existente, relictis bonis, saluare singuli semetipsos festinarunt velocius quo poterant, priusquam obtenebresceret, siluam intrare conantes; currus autem portantes bona dominis fugientibus paucorum Bohemorum aggressione, ne regnum exirent, intercepti fuerunt, et ex quatuor milibus vix euasere trecenti, qui siluam intrare potuerunt ante solis occasum. Sic factum est, vt hostium nemine viso desertis omnibus belli impedimentis retrocesserint, egressi fere omnes Bohemie regnum per diem illum et noctem, et quod fletu dignum, regno ipso vberrime prouiso manente victualium copia aliisque impedimentis ac bonis, que secum detulerant. Ipse autem Julianus habitu mutato, associatus paucissimis, vigilia eadem assumpcionis, nocte iam transacta, regnum et siluam eius nullo sumpto cibo, nee de equo descendens egressus est. Fuit autem sibi presidium Herbipolensis episcopus, vsque Nurenbergam associans eum cum quingentis equis. Siquidem Almanorum plurimi eidem comminabantur, nimium amaritati de talis modi fuga exercitus fidelium, qui regnum Bohemie ingressus fuit, Juliano ipso accerrime sua- dente, spe ampliori fortasse illis data triumphi. In illa profecto die tenebrarum et cali- ginis, die nubis et turbinis, viri thau, hoc est cruce Christi super frontem signati, quos ipsa vnctio de omnibus docet, qui gementes erant et dolentes super omnibus abhomina- cionibus, que fiebant in medio ecclesie, peccata sua et populi christiani confitentes dice- bant, domino Deo nostro iusticia, nobis autem et sacerdotibus nostris confusio faciei nostre, sicut est dies hec ; peccauimus ante dominum Deum nostrum, et non credidimus diffidentes in eum, et non fuimus subiectibiles illi, et non obediuimus voci domini Dei nostri, vt ambularemus in mandatis, que dedit nobis. Stillauit super nos maledictio, ana- thema in medio populi est; fugit nemine persequente, facti sunt hostes in capite et inimici nostri locupletati sunt. Quantum vero ea tempestate animus Juliani a proposito hostilis persecucionis in Bohemos auersus est, et quantum fuerit conuersus ad celebra- cionem sancte synodi Basiliensis, opera eius sequencia certo cercius demonstrant. Nec tam asserto priori eius, qui presidens constitutus celebrandi concilii, instante termino Germaniam ingressus Basileam preteriit, qui requisitus a Romanorum rege secum interesse volente, vt veniret celebraturus, non acquieuit, qui multo meliorem et vtiliorem se repu- tabat ad expedicionem militarem contra Bohemos quam ad concilii celebracionem, qui emulabatur vocacionem ad concilium, ne expedicioni exercitus impedimento esset, qui decreuit accinctum se exercitui personaliter interesse, in loco autem concilii per vice- gerentes; qui arbitrabatur, si a prosecucione exercitus ipse desisteret, quod spes non erat aliquam habendi prosecucionem, qui primas litteras vocacionis non ad celebracionem sed ad concilii dedit disposicionem, qui de hoc in testimonium allegans totam Romanam curiam in epistola sua ad summum pontificem profitetur legacionem concilii sibi quam fuisse molestam eamque calicem reputabat. Igitur post turpem illum regressum e regno Bohemie Julianus finis proposito reductionis hereticorum idem manens, sed alter effectus prosecu- cionis modo, quia per viam generalis concilii, qua primo attenta minus a velle flagrabat corde ad eorum deuastacionem, venit Nurenbergam, vbi Romanorum regem inuenit. Hic autem consolaturus hospicium eius ingressus est, ibidemque electoribus et aliis principibus congregatis, audita relacione de fuga exercitus nullo pressi hostili metu, rex consilia

Strana 29
Liber I. Caput XVII. XVIII. 29 peciit, quid in ea re amplius esset agendum. Qui responderunt in eorum potestate nullam subsistere conclusionem, sed neccessarium esse, vt vniuersitas tota sacri imperii conuoca- retur, ad quod dieta indicta fuit ad Francfordiam super festo Galli. Julianus autem tunc in regis et aliorum presencia iudicium suum exposuit, pro exterminandis illis heresibus a Bohemie regno potissimum fore remedium concilii generalis Basiliensis celebracionem, nec vllum aliud superesse, et quod ipse fecit faciendum per alios suasit, vt manere possent in fide constantes, animandos et confortandos esse populos Alamanie, quos ipse palam videbat ex fuga exercitus supra modum exterritos et consternatos, dando eis spem subsidii ad resistendum hereticis per medium sancte synodi Basiliensis eo, quod vniuersalis ecclesia erat ibidem conuentura. Profuit autem certissime multum eiusmodi fama concilii dataque subsidii spes, quoniam reuera multos ex finitimis Bohemie retinuit, ne illorum fidem suscipientes cum eis se concordarent. Caput XVIII. De iuramento Juliani, prima ambasiata ad concilium, episcoporum accessu et comminacione regis Romanorum contra ducem Austrie in fauorem concilii. Hortatus igitur omnes venire ad concilium aut mittere, Deo melius aliquid proui- dente, Julianus a Nurenberga progressus Basileam ingressus est dominico die nono Septembris, processionaliter sub pallio, ac magna cum honorificencia a clero et populo receptus, a patribus presertim ibidem pro concilio congregatis, summe desiderantibus ad- uentum suum. Qui postea biduo reuerenter visitatus est a dominis ipsis pro concilio con- gregatis, oracione facta cum themate "domine refugium factus es nobis", per Johannem Pulchripatris, primum ex oratoribus Parisiensis studii, congratulando aduentui iocundo suo, commendando concilii celebracionem et exhortando ad execucionem peruigilem. Suo autem more gratissime illis respondens Julianus pro conclusione vltima, quod publicum esse voluit, iuramentum prestitit in forma sequenti: „Ego iuro et promitto Deo et vobis cum omni diligencia dare operam ad exequenda agenda omnia auisata, accomoda concilio, et sine consilio vestro nil intendo facere". Hac eadem die applicuerunt prior Petre Castri, ordinis Cisterciensis, et frater Guido Flamocherii, prior conuentus Chamberiaci, ordinis predicatorum, ducis Sabaudie ambasiatores, quibus in sue ambasiate exposicione domini sui et personam et bona offerentibus sacro concilio, pro eorum et illius informacione com- municate sunt copie litterarum saluiconductus et protectionis imperialis aliarumque scriptu- rarum ad concilii pertinencium celebracionem, presertim de presidencia in personam Juliani. Ipse etenim iam exhibuerat originales, ex quibus multa transsumpta fuere edita, ad diuersas destinata mundi partes. Venerunt et tune ad concilium Philibertus Constan- ciensis, Rothomagensis prouincie, et N. Lexouiensis episcopi, quorum interessencia sacrum Basiliense concilium indubitatum factum est. Siquidem apostolo testificante, quia Christus tempore, quo celos ascendit, instituit apostolos, prophetas, ewangelistas, pastores et doctores in opus ministerii ad edificacionem ecclesie, docemur, quod ex omnibus quatuor gradibus voluit constitutum esse in terris vnum corpus seu collegium, quod summe esset auctoritatis ad directionem fidelium vsque ad mundi finem duraturum, quia, vt ait „donec occurramus omnes in virum perfectum, in mensuram etatis plenitudinis Christi.“ Cumque

Strana 30
30 Liber I. Caput XVIII. XIX. ante accessum dictorum legati et episcoporum dudum iam fuerant in Basiliensi ciuitate, loco celebrandi concilii generalis, et ea causa constituti plurimi doctissimi viri in lege diuina, multique oratores et diuini verbi predicatores, multi quoque docti pastores, tres sane posteriores gradus ab apostolo designati, presentibus tandem episcopis, qui vnacum eorum superioribus primus est ecclesie gradus, profecto in Basiliensi ciuitate iam aderant, et in ea concilii causa congregati erant plures apostolorum successores, quibus in nomine suo congregatis Christus fuit contestatus se esse in medio eorum, propter quod a tempore inexistencie dictorum episcoporum indubie censendum fuit Basilee generale esse conci- lium, quando facta legittima conuocacione ex omni statu ecclesie ibidem erant persone congregate proposito et intencione celebrandi concilii generalis, permaxime legacione apostolice sedis concurrente et episcoporum conuentu. Illa nempe verba Christi generali concilio tribuencia auctoritatem, vt quecumque in terris ligarent, ligata in celis essent, similiter et que soluerent, quodque Christus in medio est congregatorum in nomine suo, dicta fuere apostolis, quorum sunt episcopi successores. Episcoporum igitur interessencia confortati Julianus et ceteri (in) concilio residentes, firmissime credentes Christum esse in medio eorum congregatorum in nomine suo, vt nichil deesset missis per eum ad ewan- gelizandum in paceque fieret locus eius, sollicite intendebant, vt hiis, qui erant et ven- turis, opulencia in victualibus non deesset opportunaque fieret ciuitatis disposicio pro habitacionibus, et presertim super pace aut treugis obtinendis inter illustrissimos principes Philippum Burgundie et Fridericum Austrie duces. Rex vero Romanorum et desuper causa ista ex Augusta sexta die Septembris scripsit Juliano, commemorans, de quo ipse dolebat admodum, quantum nocumento esset concilii celebracioni guerra illa, nec mirandum foret de Friderico talia mouente, qui eciam dudum Constanciense perturbauerat concilium, et Taciensem et Tridentensem persequebatur episcopos, castra eorum expugnando; Brixinen- sisque episcopus et alii multi querelas de eo facerent; speraret tamen in breui tales habenas sibi imponere, vt ad suscitanda vbique scandala non tam esset liber. Hortabatur igitur, vt pro sedanda guerra apud vtrumque principem laboraret, vtque nullo modo prorogaretur celebracio concilii, quoniam esset tocius christianitatis turbacio essetque vtilior, si aliud fieri non posset, mutacio loci. Caput XIX. De prima ambasiata (concilii) ad papam pro habendo eius auxilio. Studiose igitur Juliano ceterisque congregatis pro predicta pace, vtque plenius fieret concilium, laborantibus agnoscentibusque fructuosas magis fieri eorum operaciones, si papa, Dei nostri, cuius causa agrebatur, vicarius ac fidelium caput, membra iuuaret directione sueque influxu virtutis, decima septima mensis descripti a Basilea recessit Johannes Pulchripatris, per concilium destinatus orator ad papam, exhortaturus eidemque supplicaturus iuxta sibi datas instructiones plurimas secretas et communes. Jurauit autem prosequi eas fideliter, pure et sollicite, nec per se aut alium laborare pro quouis particu- lari negocio, aut si conferretur, promocionem acceptare ante finalem responsionem et expedicionem, nec stare in vrbe vltra sex ebdomadas. Instructionum autem prima erat, quod assumpto verbo Dei proponeret, publice vel secrete ad pape voluntatem, excusacionem

Strana 31
Liber I. Caput XIX. 31 premittens, quare primo concilium non misisset et tunc nisi vnum, regraciaretur Deo et sanctitati sue de sua sincera voluntate ad bonum ecclesie manifestata in pacificacione fidelium et concilii Basiliensis celebracione, exhortaturus eum ad hoc fortiter prosequen- dum, quodque ostenderet celebracionis neccessitatem propter extirpacionem heresum, Bo- hemie maxime, cui nisi celeriter prouideretur, esset occasio subuersionis tocius status ecclesiastici et fidei, item propter pacificacionem guerrarum, reformacionem statuum et reductionem morum et demum, si Deo placeret, propter generale passagium ad terram sanctam; quod eciam referret de actis in concilio de accessu, presidencia, inchoacione concilii xxII2. Julii, protestacione tunc facta pape nomine, quod per eum non staret, sollici- tacionibus ad loci preparacionem, litteris Juliani missis pro conuocacione prelatorum, de paucitate quoque eorum, qui tunc erant, et de hiis qui in breui expectarentur, de ciuitatis condicione, bona affectione ciuium, regiis saluis conductibus et ciuitatis, horum copias ostensurus sanctitati sue, vt approbaret, adderet vel minueret, prout sibi videretur. Osten- deret eciam, quam neccessaria esset presencia eius et quam maxime desiderata ab omnibus in concilio propter ardua et maxime pertractanda et fine debito concludenda, supplicaturus eidem humilime, vt dignaretur in propria persona venire, sine tamen dispendio sui et ecclesie Romane, vtque scriberet efficacissime omnibus prelatis christianitatis, vt omnibus postpositis ad concilium venirent infra tempus, de quo ei videretur, ac de nouo mitteret legato presidencie potestatem sub bulla sua. Dignaretur item scribere imperatori Grecorum pro vnione tractanda venire aut mittere ad concilium, regi quoque Polonie et magno duci Lithuanie, vt inducerent Grecos mittere ad concilium. Ad partem vero explicaret pape ex parte concilii, primo condolendo et compaciendo sanctitati sue de aduersitatibus eidem in principio sui regiminis occurrentibus, animaretque ad fortiter aduersitatibus resistendum et agendum pacem circa terras ecclesie, quoniam attenta malicia temporis et heresum vndi- que insurgencium et guerrarum in christianitate tempus redimendum esset, postea autem subtilius posset et seriosius indagare. Nam vt principes christiani efficacius requiri possent ad pacem, neccessarium valde videbatur, vt, quantum cum Deo posset, pacem conaretur facere circa domum suam, ex qua melius posset intendere ad bonum tocius christianitatis, sine comparacione preponderans particulari patrimonio ecclesie Romane. Item supplicaret eidem, vt conaretur eciam ponere pacem in tota Ytalia, et quia proch dolor in diuersis partibus hereses pullularent, ad quarum extirpacionem per concilium agendum erat, quod scriberet ad vniuersos prelatos et inquisitores venire ad concilium desuper bene infor- matos, vt per eum et concilium adhiberetur remedium opportunum. Quia vero in hoc maxime opus erat industria sapientum, dignaretur scribere vniuersitatibus studiorum mit- tere ad concilium solemnes magistros et doctores ; quia eciam agendum erat de pacifica- cione, videretur scribendum regibus et principibus ac vniuersis in guerris constitutis, hortando et mandando eis auctoritate apostolica venire ad concilium vel sufficienter mit- tere, compromittendo in suam sanctitatem et concilium, et quod ex tunc abstinerent a guerris treugas facientes, donec pax per eum et concilium foret procurata. Scriberet duci- bus Burgundie et Austrie precipiendo, quod tenerent pacem in confinibus Basilee, eciam sub censuris et penis magnis, ne quouis modo impedirentur venientes ad concilium et redeuntes. Item, quia in Senensi concilio plura fuerunt proposita de concessis per Mar- tinum V. Judeis in preiudicium fidelium et fortassis fidei, supplicaret fieri diligentem

Strana 32
32 Liber I. Caput XIX. XX. informacionem in registris et alibi eciam de concessis diuersis principibus et aliis in pre- iudicium ecclesiastice libertatis, vt adhiberetur remedium oportunum ; item, vt committeret legato eligere aliquos potestatem minorum penitenciariorum habentes, qui durante concilio absoluerent omnes ibidem existentes; committeret eciam eidem de exigendis quibusdam peccuniis dyocesis Eduensis pro neccessitatibus concilii, quodque concedere posset indul- gencias laborantibus et orantibus pro felici execucione concilii. Item, quod ad tollendum omnem dubitacionem, que licet friuole oriri posset, vtque ostenderet perfectam voluntatem ad concilii celebracionem, dignaretur per litteras patentes facere ratificacionem dicti Juliani legati cum omnibus facultatibus concessis per Martinum, exprimendo specialiter de facultate presidendi, sub ea forma, prout in litteris Martini, illas pro expressis et insertis habendo, ratificando eciam gesta vsque tunc in concilio per Julianum vel deputatos suos; item quod stantes in concilio non possent trahi inuiti ad quamcumque curiam ecclesia- sticam vel secularem, eciam Romanam, cum de iure sit, absentes reipublice causa quod habent ius reuocandi domum. Inserta fuere hec de instructionibus relacione plena, vt omnibus notum fiat, quam sincera dilectione patres in concilio residentes afficiebantur persone pape. Etenim intellexerunt, quod vsque in extremum fere vite inuaserat eum subita egritudo, que et maxima et notoria fuit omnibus, brachio et oculo dextro post eciam adeptam valitudinem lesis manentibus. Fiebat quoque diebus illis aduersus eum et Ro- manam curiam acerrima guerra per principem de Salerno, nepotem Martini sui prede- cessoris ; sed et patres Basilee congregati, manifestantes filialem, quo afficiebantur, amorem in huiusmodi magnis aduersitatibus eidem compaciebantur. Item vt manifestum relinquatur, quam humili veneracione sedi apostolice reuerebantur, ab ea suppliciter obse- crantes ea, que postmodum maioraque multo suorum eciam organo presidencium synodali auctoritate fuere concessa et ad hoc, vt prouideret super his eidem velut amantissimo patri, intima confidencia reuelantes concilii infirmiora pro auxilio supplicabant. Sed et illa potissima causa explicacionis est, quoniam in expositis per oratorem hunc, Johannem Pulchripatris, fundabatur dissolucio tunc facta per papam, ex qua, papametipso testante, graues sunt orte dissensiones, et grauiores, nisi fuerat prouisum, oriri poterant. Visis autem eiusmodi instructionibus cuilibet patere potest, an illa fuerit iusta causa dissoluendi concilii generalis, cuius celebracio tam neccessaria, prout monstrabunt inferiora, reputabatur. Caput XX. De prima synodali conuocacione ad omnes preter Ytalie prelatos venire ad conci- lium vel mittere. 1. 1431. 19. Sept. Post recessum vero dicti Johannis ad papam biduo, hoc est xix’. Septembris, decrete sunt littere conuocatorie ad prelatos trium nacionum, adeo cum diligencia destinate, vt que ad regnum Castelle pertinebant, eo qui scribit, quia vidit tunc, tenuit et palpauit, testimo- nium perhibente, vise ibidem fuerint ad medium Nouembris. Earum vero tenor hic erat: „Julianus miseracione diuina sancte Romane ecclesie sancti Angeli dyaconus cardinalis, in Germania apostolice sedis legatus, presidensque in sacro concilio generali Basiliensi, prelatique et ceteri in eodem concilio existentes, reuerendis in Christo patribus domino archiepiscopo N. et eius suffraganeis salutem in domino. In ecclesia Dei

Strana 33
Liber I. Caput XX. 33 ad hoc sacra generalia concilia instituta sunt, vt fidei vnitas, animorum concordia ac puritas vite inter christianos vndique debito ordine conseruentur. Sed cum hec omnia per hereses, bella et viciorum illecebras turbari et impediri contingat, neccessarium maxime est, vt in sacris conciliis hiis tollendis summa cum diligencia prouideatur. Et quoniam diebus nostris, proch dolor, supra modum hereses et errores, bella, odia et contenciones, morum ac vite dissolucio et diuinorum preceptorum transgressio totam vndi- que ecclesiam vexant atque deformant, et quasi morbus contagiosus in dies magis augentur: ideo summopere Christi fideles eniti debent, vt tot et tanta mala de medio ecclesie extirpentur. Profecto si vndique christianam religionem consideremus, ita ipsam multis modis contaminatam reperimus, vt in ea nec decor nec species esse videatur. Que enim regio est, in qua vel hereses aut bella non vigeant? Quis autem locus vel patria, vbi plurima, quibus offenditur Deus et irritatur, cottidie non perpetrentur? Quam rare ac pauce per- sone, que ea niteant vite puritate, qua decet? Iam igitur ipsa ecclesia tot procellis vndique commota est et a fundamentis pene concussa, vt ruinam minari videatur, nisi diuina miseri- cordia ad nos oculos sue pietatis conuertat. Quod vt facere dignetur, nos, quorum pro sacerdotali officio maxime interest, lingua et vita prout oportet, redemptorem nostrum cottidie interpellare debemus, et quantum sua gracia nobis concesserit, totis viribus labo- rare, vt aduersus tot pestiferos morbos congrua remedia adhibeantur. Quicumque tot et tantis calamitatibus ecclesie non compatitur, et quantum in se est, re ipsa non succurrerit, falsum quidem se iudicet christianum. Nam quomodo verus filius ille dicendus est, qui si videat patrem in discrimine mortis positum et eum liberare possit, id negligat? Dignus profecto hic esse videtur, vt non solum hereditate paterna, sed eciam vita, quam a patre consecutus est, priuari debeat. Hoc certe diuina iusticia timendum est, ne merito fiat et nobis, si matrem nostram ecclesiam, quam dominus noster Jhesus Christus sanguine suo in cruce propagauit, languentem innumeris egritudinibus et quasi in extremo laborantem adiuuare, vteumque possumus, dissimilemus. Nisi conuersi fuerimus, gladium suum vibrauit, arcum suum tetendit et parauit illum, et in eo parauit vasa mortis. Ante igitur quam gladius ictum faciat, et sagitta missa sit et wlnera infligantur, paremus ex aduerso scutum, muniamus nos clipeo, tueamur nos armis. Sed quis contra gladium diuinum clipeus, scutum aut arma satis ydonea invenientur? Invenientur certe et repente, si volumus; et idem ipse, qui gladium vibrat et arcum tendit, pro sua vsitata clemencia hec omnia mini- strabit nobis. Arma autem, scutum, (et) clipeus erunt sancte oraciones, erunt lacrime, erunt et sancta opera et vita correcta et emendata. Conuertamur ad ipsum et ipse con- uertetur ad nos. Qui noster fuisset seuissimus iudex, fiet statim piissimus aduocatus. Seit vero misereri, si vt decet, verbis et opere veniam postulemus. Pro hac ergo venia, a redemptore nostro precibus et operibus impetranda, hoc sacrum Basiliense concilium auctoritate apostolica in spiritu sancto modo congregatum est. Huc merito omnis chri- stiane religionis status confluere debet, ac cum omni diligencia laborare, vt tot monstris heresum, bellorum ac viciorum tandem cum gracia Dei finis imponatur. Propterea vt vnanimi consensu per vniuersos vniuerso bono salubriter prouideatur, decreuit hec sancta synodus non expectare, vt maiores populi christiani cuiuscumque status huc se conferant, se ipsos in tanta tocius christianitatis neccessitate pro consilio et auxilio ad fidei catholice defen- sionem, ad pacem et concordiam in populo christiano componendam, ac vite et morum Scriptores II. 5

Strana 34
34 Liber I. Caput XX. XXI. cuiuslibet status reformacionem et diuinorum preceptorum obseruanciam opportune et importune interpellare. Domum sancte matris ecclesie, in qua nos habitamus et viuimus, vehemens flamma ignis vndique iam incipit deuorare. Si christiani sumus, si catholici sumus, si cura nobis est proprie salutis, non pigritemur amplius, afferamus aquam, extin- guemus ignem, accurramus omnes magni et parui, nemo se excuset, quia nulla, vbi de vita agitur, iusta est excusacio. Quilibet ferat opem clamando eciam, si non possit aliter. Qua- propter vestras paternitates hortamur et obsecramus in domino nostro Jhesu Christo, ac pro nostra auctoritate monemus, (et) requirimus in vim a quolibet vestrum in sui con- secracione prestiti iuramenti, et in virtute sancte obediencie, et sub pena excommunica- cionis districte precipiendo mandamus, quatenus quam primum commode poteritis, vos ad hoc sacratissimum concilium pro vniuersali bono omnium Christi fidelium accedere debeatis. Quodsi forsan corporale impedimentum ab itineracione vos merito excuset, volumus, vt quilibet vestrum quosdam viros moribus et litteratura ornatos, de omni statu vestrarum ecclesiarum instructos, loco vestri cum pleno mandato destinetis ibidem, vt prelati omnes, exempti et non exempti, in vestris dyocesibus constituti, capitulaque vestrarum ecclesiarum cathedralium, que solita sunt ad concilia conuocari, faciant, nostra ex parte requiratis et moneatis. Vos autem, siue a vobis mittendos, efficaciter admonemus, ne huc pompose aut cum multa familia, sed cum ea moderacione et honestate, que viros exemplares decet, accedatis. Volumus, vt has litteras sine mora vos venerabiles domini et domini archi- episcopi et episcopi vestris suffraganeis, capitulis vestrarum metropolitanarum ecclesiarum, et aliis vestrarum diocesum prelatis, exemptis et non exemptis, vos autem domini suffra- ganei, vestrarum ecclesiarum capitulis et vestrarum diocesum prelatis, exemptis et non exemptis, insinuare curetis, eosque ad concilium nostri auctoritate requirere, monere mandatis, vrgere modo et forma premissis. Datum Basilee, xix°. mensis Septembris anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, indicione ix°., pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii diuina prouidencia pape quarti anno primo". Caput XXI. Quales sint persone ad concilium pertinentes, deque secunda, tercia et quarta conuocacionibus ad concilium. Eiusmodi sane est forma litterarum, eciam ab antiquo consueta, suo manifestans tenore, quales persone sint pertinentes ad concilii celebracionem, quia archiepiscopi, epis- copi, prelati suarum diocesum, exempti et non exempti, et illi, quos capitula ecclesiarum non collegiatarum, sed cathedralium, nec istarum omnium, sed illarum, que ad concilia vocari consueuerunt, pro se destinabunt. Quales vero persone extiterint, que in preterito interfuerunt, aut quales esse debeant, nunquam certa describitur norma; sed id vnum dicendum se offert, quia aliquando, quin et sepe, non tante sunt excellencie, quos pro se episcopi mittunt. Hinc vtriusque iuris diuini et humani doctores, tamquam multis illorum magis ydonei, quamuis non sint prelatorum et capitulorum procuratores, admittuntur ad concilia, vnacum episcopis interessentibus concilio eorumque superioribus pertractaturi de concilii negociis, non vero absque illis diffinituri, nec istos illis spreturis in eiusmodi diffi-

Strana 35
Liber I. Caput XXI. 35 nicione. Sed et in sancta Basiliensi congregacione vtriusque iuris doctores, diuini preser- tim, neccessaria ex causa admissi fuere, quia specialiter vocati ad conflictum disputationis cum Bohemis et Grecis habende, requisitis vniuersitatibus generalium studiorum, eius exer- cicii ydoneos ad concilium mittere viros. A tempore vero destinacionis litterarum conuoca- toriarum sancta Basiliensis synodus amplificari in suppositis cepit. Venerunt equidem Hein- ricus Scatter, arcium et medicine magister, Traiectensis decanus, pro Suedero episcopo Traiectensi et obedienti sibi clero, N. prouincialis Almanie et Petrus Porquerii Tholosanus, vicarius ordinis minorum, in theologia magister, Johannes Cabilonensis episcopus, Johan- nes Cistercii et alii tres abbates ordinis Cisterciensis aliique multi. Paucisque elapsis diebus accessit Franciscus episcopus Gebennensis et cum eo ecclesie sue decanus, aliique plures prelati et canonici sue dyocesis. Et quia sancta synodus congregata erat ad reformacio- nem, vt hec velud a propria domo inciperet, promouente Juliano, ad reformacionem cleri Basiliensis ciuitatis pro secularibus clericis deputati sunt Constanciensis episcopus et offi- cialis Parisiensis, pro vero religiosis Virgiliacensis abbas, prior conuentus predicatorum Basiliensis et alter ex oratoribus ducis Sabaudie, ad quam reformacionem vacauerunt mense integro. Dictus vero Petrus Porquerii destinatus est ad christianissimum principem et sere- nissimum dominum Carolum Francorum regem cum litteris tenoris vt supra, conuocatoriis prelatorum, exhortatoriis autem ad regem ipsum a principio, quam et illis sentenciam com- plectentibus, sed vltra specialiter designantibus, quam nimis lacrimabile erat referre, quot a paucis temporibus christianitatis terras ac prouincias Turci, Sarraceni et alii infideles armis subiugarant, deuastarant, cottidieque subiugare et deuastare niterentur; quantam eciam vtriusque sexus multitudinem christianorum continue in diuersis regionibus captiuam ducerent, quorum plerique crudelem non ferentes seruitutem postea fidem abnegabant; quantumque, proch dolor, christianitas propter impugnacionem infidelium, quibus christia- norum discordia resistere non permittit, iam ad angulum redacta esset et cottidie magis angustaretur. Et quoniam inter alia in sancta synodo agitabatur, quemadmodum sopitis guerris pax, concordia et tranquillitas in singulis regnis et prouinciis statueretur, cum eciam ad resistendum hereticis christianitatem impugnantibus eorumque armatam rabiem vi armorum comprimendam necessaria esset regum et principum potencia a Deo concessa eis ad laudem bonorum, vindictam vero malorum, omnino expediens erat, vt eorum ambasia- tores, de predictis omnibus sufficienter instructi, vnacum congregatis in concilio inter- essent. Quapropter serenitatem suam per viscera misericordie Dei nostri toto corde hor- tarentur, deprecarentur et obsecrarent, vt aliquos insignes viros, habentes zelum domus Dei et rerum agendarum experienciam, de omni statu suo et regni, instructos ad sacro- sanctissimum concilium pro honore Dei et populi christiani, quam primum commode posset, destinare dignaretur. Quomodo autem Francorum regi, sic et aliis regibus atque principi- bus similes fuerunt littere destinate. Quo vero ad prelatos alia rursus diligencia facta est, etenim quia littere conuocatorie prelatorum generales juxta morem dirigebantur archiepi- scopis etc. Horum vero quidam, prout experiencia comprobauit, non tam festine, vt necces- sitas exposcebat, suis destinabant suffraganeis. Sub data VII'. die Octobris decrete sunt littere ad multos episcopos, quatenus sub penis in aliis contentis a die presentacionis earum infra mensem iter arriperent ad ciuitatem Basiliensem. Mandabatur eciam, vt omnes prela- tos religionum suarum ciuitatum, dyocesum, concilii auctoritate conuocarent, de qualibet 5.

Strana 36
36 Liber I. Caput XXI. XXII. religione electuri duos vel ad minus vnum prelatum, vel subditum meliorem, ac doctiorem et ad reformacionem inclinatum magis, loco omnium aliorum expensis communibus ad con- cilium venturos, reformacionis causa in ipsis religionibus faciende. Qua occasione magna multitudo religiosorum sancte synodo incorporata fuit, quos, licet vocati essent reforma- cionis tantum causa, eos interesse aliis duobus requirentes excludere non decuit a negociis fidem et pacem concernentibus populi christiani. Tria profecto opera hec erant, ad que sancta synodus erat instituta et super quibus perficiendis communi omnium consensu trac- tabatur. Eiusmodi litteris secundis adhuc non sufficientibus fuerunt et alie decrete littere euocatorie, velud processus continentes formam, dictis penis inobediencie et periurii super- addentes excommunicacionis sentenciam actu latam in eis scriptis, canonica premissa moni- cione, conciliique auctoritate committebatur archiepiscopis (et) episcopis id ipsum facere in prelatos, exemptos et non exemptos. Verum quia ipsi procedere minus curabant et multi priuilegiorum occasione vel aliis ex causis arbitrabantur censuris generalibus non esse comprehensos, in aliis iam quartis litteris euocatorijs sub data vt plurimum Novembris et Decembris nominata sunt specialiter et expresse capitula atque monasteria prelatorum, abbatum, aliorumque prepositorum suarum ciuitatum et dyocesum, mandantes eciam pro venturis communem fieri contribucionem, in alios minime distrahendam vsus, cum deroga- toriis clausulis privilegiorum omnium et quorumlibet indultorum. Ad eos vero abbates, qui dyocesum erant Basiliensis et Constanciensis, littere fuerunt destinate, diem illis prefigen- tes, qua se in concilio representarent. Caput XXII. De diligencia concilii ad procurandam pacem hiis qui prope et hiis qui longe. Super materia autem pacis sancta synodus multum sollicita erat, vt ewangelizaret pacem hiis, qui ad eam prope erant et hiis, qui longo terrarum spacio, non affectus lon- ginquitate distabant. Procurans vero pacem hiis qui prope, necdum illis procurabat sed sibi; erat enim in concilio congregatis tunc plurimum neccessaria. Propter quod destinate sunt littere plus quam exhortatorie ad Burgundie et Austrie duces, inter quorum dominia sancta synodus erat constituta, continencie huius : Quia Julianus presidens ceterique prelati et alii Basilee ad execucionem sanctorum operum, propter que synodus instituta erat, con- uenientes omnem sollicitudinem adhiberent et studium, vt pro hiis de omnibus christiani- tatis partibus ibidem confluerent, nouissent autem experiencia, que rerum est magistra, docente, ymmo ex se notorium cunctis erat tam salutifero operi maximum prouenire impe- dimentum ex guerra, que inter ipsos duces erat in finibus et circumadiacenciis Basiliensis ciuitatis a paucis temporibus suscitata, vnde quia prelatis et aliis veniendi ad synodum non erat libera et quieta facultas, et sic retraherentur in maximum christiani populi detrimentum et concilii perturbacionem. Per viscera igitur misericordie Jhesu Christi, cuius res agenda erat, quanto efficacius poterant, monebant, exhortabantur et instanter requirebant, quatenus ad ineundas treugas, saltim pro tempore et pro terris circumiacentibus, omni modo et cum effectu se disponerent ita et taliter, vt in predictis locis et terris tutus, liber et pacificus esset transitus et habitacionis recepcio omnibus et singulis ad concilium venire volentibus et recedentibus ab eodem. Quodsi huiusmodi salutaribus monicionibus pro tanta neccessitate

Strana 37
Liber I. Caput XXII. 37 populi christiani iustisque requisicionibus consensum non preberent, quod a tam catholicis principibus non esset aliqualiter sperandum, oporteret congregatos ipsos, licet plurimum inuitos, contra eos, tamquam perturbatores et impeditores concilii generalis et boni publici tocius populi christiani procedere iuris remediis oportunis. Diligencia huiusmodi alieque multipliciter fiebant ad pacem hiis, qui prope, procurandam. Ad eos vero, qui longe, quo- niam diebus illis plus quam accerrima vigebat guerra inter Ladislaum Polonie regem et germanum suum Witrigardum, magnum Lithuanie ducem, super materia pacis inter eos habende scripte sunt littere non sub nomine Juliani, vt alie, sed incipientes que regi diri- gebantur „Serenissime princeps et illustrissime domine.“ Prefacionabantur autem magno dolore fuisse affectos, cum primum audierant inter serenitatem eius et germanum suum ducem talem suscitatam discordiam, vt alter alterum bellis impugnaret, et propter christia- norum stragem et propter patrie vastacionem infinitaque mala euentura inde, quod inter fratres vterinos tantum ageretur facinus, apud quos idem velle et idem nolle in rebus com- munibus esse deberet ; et si multum timenda essent dampna ex bellis nasci consueta, non minus vereri deberent notam atque ignominiam ex ea discordia vtrique accidentem, conten- cionesque huiusmodi tanto essent deteriores, maiora inde odia producture, quo maius erat sanguinis vinculum, maiori sistente iniuria vnius ad alterum, quanto fieret ab eo, a quo minus fieri debita esset. Augebat eciam doloris causam, quia serenitas eius bellis occupata priuatis, ad extirpandam Bohemorum heresim minus poterat. Qui sencientes inter se dissi- dere principes catholicos, audaciores in christianos et in peruersitate sua efficiebantur per- tinaciores, gauderentque pro his bellis Tartari, Turci, aliique infideles eidem finitimi, audi- turi populum christianum bellis agitari et sanguinem fundi fidelium; populus vero catho- licus maxime contristaretur percipiens patriam Polonie, in qua nouiter ex ydolis cultus veri Dei pullulauerat, in predam expositam et ruinam. Sed et illud valde execrabile esset, tam catholicos principes in extremam iam profectos etatem, vno genitos vtero, ita naturalis affectionis esse oblitos, vt alter alterius dampna quereret, infamiam et exicium; et si sen- tencia saluatoris "reus gehenne est, qui fratri irascitur suo", que igitur pena illi seruabi- tur, qui in fratris vitam seu honorem machinatur. Quo autem (iure) vel iniuria hec agerentur non eis constaret : magis autem nosse cuperent, quo modo sopiri posset ea discordia, illud asserentes vt, qui eorum sapiencior erat, iustiorem suam putans causam, honestius faceret, si fraterne oblitus iniurie cum carne sua primus in amorem rediret. Ad quid bellum geritur, cuius victoria et conflictus eque sunt plena luctu ; nam qui fratrem bello superat, habet pocius vnde fleat, cum quicquit mali vni acciderit, accidisse alteri sit censendum. Quia igitur sacrosanctum concilium pro pace christiani populi erat principaliter congregatum, ad hanc suam dissensionem tollendam totis viribus laborare intendens, serenitatem eius roga- ret, vt causam et originem discordie, et quicquit pro pace inter eum et germanum suum facere concilium deberet, quam primum significaret ; interim autem rogarent atque consu- lerent, vt medium vellet adhibere, quo guerre predicte suspenderentur, nam plene instructi curarent, si foret opus, notabiles destinare oratores, pacem et concordiam cum Dei adiu- torio perfecturos, similesque littere destinarentur et fratri suo. Fuerunt autem transmisse eciam alie plures synodales (littere) per proprium nuncium ad prelatos regni et ad religio- sos Pruthenos exhortatorie plurimum, ammonitorie quoque, vt pacis mediatores se consti- tuentes pro viribus laborarent, quatenus omnis dissensio inter fratres ipsos amputaretur.

Strana 38
38 Liber I. Caput XXIII. Caput XXIII. De vocacione Bohemorum ad concilium pro pace habenda inter eos et ecclesiam. Sancta denique synodus, que ad extirpacionem armate heresis in regno Bohemie specialiter fuerat instituta, pre aliis omnibus fidem et pacem illius querebat regni, non qualibus illa vtebatur, igne et gladio, sed competentibus sibi armis, iam publicatis mundo in litteris conuocatoriis prelatorum, insertis superius, quia scutum, clipeus et arma milicie sacerdotalis sunt lacrime, sunt oraciones, sunt sancta opera et correcta vita. Quomodo autem docet apostolus, debent ecclesiastici viri, vt possint in omnibus perfecti stare, suc- cincti esse lumbos in veritate, induti lorica iusticie et calceati pedes in preparacione ewan- gelii pacis; vtque possint omnia tela iniquissimi ignea extinguere, neccesse illis est, vt in omnibus sumentes scutum fidei, galeam salutis assumant, et gladium spiritus, quod est verbum Dei. Hac igitur armatura Dei ad illam in regno Bohemie omnesque alias expugnan- das hereses succincta sancta Basiliensis synodus matura decreuit deliberacione Bohemos, iam diu in delictis grauissimis occupatos, instruere in spiritu lenitatis, quod et ipsi per litteras suas publicatas in mundo desiderare se inquiebant. Decrete quocirca sunt littere de inuitacione eorum ad concilium, et hec fuit prima synodalis epistola sub nomine con- cilii, tacito Juliani nomine, illis tune fortasse non grato propter nimium, quem aduersus eos monstrauit, feruorem, conatus exterminare eos per viam belli. Tenor vero epistole huius sequitur: Epistola synodalis de conuocacione Bohemorum ad concilium. 1431. 15. Octob. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis viris ecclesiasticis, nobilibus et toti populo regni Bohemie, vnitatem et pacem in Christo Jhesu domino nostro. Compulit nos caritas Christi egredi de terra nostra et cognacione nostra, et venire ad locum, quem ostendit nobis dominus pro pace ecclesie et salute populi christiani. Et quid mirum, si pro Christo in terra aliena peregrinari decreuimus, cum ipse dominus noster pro nobis durissimam vsque ad mortem crucis peregrinacionem pati dignatus sit? Si Deus ita dilexit mundum, vt filium suum vnigenitum daret, et nos merito ita ipsum diligere debemus, vt pro ouibus suis, si oporteat, animas nostras libenter exponamus. Quod quidem, quantum diuina gracia inspirauit, erga omnes prompto animo facere parati sumus ; et ob hoc ex omni nacione ad sacrum generale concilium huc conuenimus, vt expulsis de populo christiano erroribus, sedatis bellis et extinctis viciorum illecebris, fidei vnitas, animorum concordia et sanctorum morum disciplina vbique seruentur, et ipsa mater ecclesia, toto orbe terrarum diffusa, in pace sanctorum et vnitate refloreat. Et quamquam plurima in hoc sacro concilio immi- neant, quibus neccessario prouidendum est, nichil tamen ante oculos nostros tam sedulo versatur, quam vt vos in eadem vnitate ñobiscum coniungamini. Si sciretis, quanto affectu salutem et pacem vestram optamus, si corda nostra caritate erga vos ardencia intueremini, omissis omnibus, sine mora huc properantes proiceretis vos in vlnas nostras, confidentes, quod a nobis, qui vos propter Christum vt nosmetipsos amamus, requiem animabus vestris 2.

Strana 39
Liber I. Caput XXIII. 39 inuenire possetis. Et forsan dissidium vestrum aliquamdiu in ecclesia Deus permisit, vt per experienciam cognoscentes, quanta mala ex diuisione fraterna oriuntur, postea alter alte- rum perfectius diligamus, et vnitas, qua nichil inter homines reperitur melius, caucius dein- ceps custodiatur. Jhesus Christus orauit, vt non solum apostoli, sed omnes, qui per verbum eorum credituri erant, vnum essent, sicut ipsi sunt vnum pater et filius; et in hoc dixit cognosci discipulos suos, si dilectionem inuicem haberent. Si cupimus Christo placere, si eius discipuli esse et videri volumus, laboremus pro viribus, vt vnum simus dilectionemque et concordiam, sicut Christi fideles decet, inuicem habeamus. Ostendamus secundum pri- micias ecclesie, vt multitudinis credencium sit cor vnum et anima vna; sicut vnus est nobis Deus, vna fides et vnus baptismus, ita nos eiusdem patris filii simus vnanimes, et habitare vnius moris nos dignos faciat in domo sua. Quam bonum et quam iocundum tunc erit, cum in eadem sancte matris ecclesie domo concorditer habitabunt fratres in vnum! Quanta leticia erit in celis, si vos, qui aliquamdiu a nobis diuisi fuistis, iterum in caritate et uni- tate nobiscum reconciliemini! Ecce spiritus sanctus ex omni nacione congregat fratres, vt sicut ipse caritas est, ita in caritate viuant, et iuxta promissionem Christi omnem doceat veritatem, que ad salutem est neccessaria. Seimus quia noster celestis paterfamilias bonum fidei semen in terra vestra seminauerat, sed venit inimicus homo et superseminauit ziza- niam. Putamus multum boni seminis aduc superesse, nec radicem omnino aruisse. Speramus aduc terram esse ydoneam ad fructificandum in domo domini, dummodo paciamini infundi rorem spiritus sancti, qui illam fecundet et herbas noxias exurat. Credimus admodum vobis molestum fore tot strages, incendia, depopulaciones et infinita mala conspicere, que ex huiusmodi dissidio cottidie contingunt, vosque optare pacem patrie ac quietem, et vt tandem fides catholica vbique terrarum debite colatur. Hiis nusquam melius prouideri potest, quam in hoc sacro concilio, vbi vniuersalis conuenit ecclesia. Hic quicquit pertinet ad fidei verita- tem, quicquit ad pacem et concordiam, quicquit ad vite puritatem et diuinorum mandato- rum obseruanciam, omni cum diligencia et libertate tractabitur. Licebit omnibus libere exponere, quicquit christiane religioni expedire iudicauerint; licebit consulere et procurare remedia. Aderit plane spiritus sanctus, in cuius nomine congregata est hec sancta synodus. Ipse erit dux et rector concilii, perfecte illuminaturus corda hominum, vt viam ambulent veritatis et pacis. Fiduciam in Christo habemus, quod si huc puro corde et bona intencione accesseritis, procul dubio leti et consolati in patriam redibitis, genti vestre pacem, quietem, graciamque Dei et hominum vobiscum deferentes. Audiuimus, quod sepe conquesti estis, non esse vobis traditam, qualem voluissetis, liberam audienciam. Jam cessabit omnis que- rele occasio. Ecce iam locus et facultas plene audiencie prebetur; iam inuitamini, non coram paucis, sed vniuersis audiemini quantum libet. Audietis et nos. Ipse spiritus sanctus astabit medius iudex et arbiter, quid in ecclesia tenendum et agendum sit. Erimus simul in oracione perseuerantes, et tamdiu et tam frequenter suam pietatem gemitibus, ieiuniis, pre- cibus, obsecracionibus ac sanctis operibus interpellabimus, vsque quo ipse caritatis auctor et veritatis doctor corda vniuersi populi illustrabit ad cognoscendam amplectendamque ve- ritatis et vnitatis semitam. Ob hoc potissime in ecclesia spiritus sanctus introduxit concilia, vt si qua circa fidem inter christianos dissensio orta fuerit, omnibus in vnum conuenienti- bus per invocacionem nominis sui veritas euidenter appareat. Sepenumero in christiana religione pullularunt errores, opiniones et scismata ; sed interuentu sanctorum conciliorum

Strana 40
40 Liber I. Caput XXIII. XXIV. spiritus sanctus illa procul effugauit et penitus extinxit. Si veritatem fidei diligitis, si pacem optatis, si honor Christi penitus vobis cure est, iam re ipsa ostendite. Nullo vmquam tem- pore vel loco efficacius aut commodius, quam hic et modo ista omnia fieri possunt. Proinde vos ex toto corde et tota anima per ipsum spiritum sanctum hortamur, rogamus et obse- cramus, vt postquam ostium ad tale ac tantum bonum apertum videtis, non differatis in- troire, et ad hoe sacrosanctum concilium in nomine Jhesu Christi confidenter accedere, vt vnanimiter audiamus verbum hoc, quod spiritus sanctus in ecclesia Dei facturus est. Et licet hunc locum securum et liberum omnibus venientibus statuerimus, ne tamen aliqua forsitan occasione retrahi possitis, nos paratos offerimus plenum ac sufficientem saluum conductum veniendi, standi et redeundi hiis, quos destinare volueritis, nomine vniuersalis ecclesie con- cedere ac omnia facere, que pro tutela et securitate ipsorum expedire videbitur. Rogamus autem vos, vt viros tales mittatis, super quos spiritus domini requiescere speretur, mites videlicet, timoratos, humiles corde, pacem optantes, et non que sua sunt querentes, sed que Jhesu Christi, qui et nobis et vobis et toti populo christiano hic pacem et in futuro seculo vitam eternam donare dignetur, qui viuit benedictus in secula seculorum. Amen. Datum Basilee die decima quinta mensis Octobris milesimo quadringentesimo tricesimo primo, indicione decima, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini, domini Eugenii diuina prouidencia pape quarti anno primo.“ Caput XXIV. De litteris secundis Bohemorum, publicancium denegatam fuisse sibi audienciam maximeque propterea exprobrancium clero, exprimendo in eisdem quatuor articulos suos. Quo tempore in noticiam iam venerat multiphariam et omnino huic dissimilis alia Bohemorum littera cuius erat titulus: "Vniuersis Christi fidelibus, regibus, ducibus, mar- chionibus, comitibus, baronibus, nobilibus, militibus, clientibus, ciuibus et omnis status et condicionis hominibus, barones, nobiles, milites, clientes, rectores communitatum, prefecti vrbium, iudices, consules, iurati ciues totaque communitas Bohemice gentis, in regno Bohemie pariter et marchionatu Morauie constituti, diuinarum veritatum cognicionem, dilectionem et obseruanciam salutarem.“ Erat autem in hac epistola inicium dicendorum quod vnigenitus Dei filius, qui est eternaliter in sinu eiusdem patris eterni, descendisset in terras, locum non mutans et maiestatem non minuens, sed humanam assumendo naturam multipharia salutaris vite documenta ore, manu et moribus contradidit. De quorum reuera numero ista quatuor insignia suis ad imitandum discipulis et exemplari conuersacioni reli- quit. Quorum sic de dignitate primum est, vt diuinissimum corporis et sanguinis eius sacra- mentum per ministros ecclesie fidelibus ministretur. 2u vt verbum domini libere, publice et veraciter per eos, quorum interest, omnibus predicetur. 3 2 vt ciuile dominium, veluti letale wlnus, auferatur a clero. 4" vt publica et pociora crimina per legittimas potestates a plebibus fidelium extirpentur. Subnectebant autem, quod has profecto infringibiles veri- tates, promotiuas fidei, auctiuas caritatis, regulatiuas vite, nec non procuratiuas sempiterne salutis, humiliter amplectentes, iuxta virium suarum modulum studiose prosequerentur, prosequi quoque intenderent, quousque fides cum vita eorum concluderetur, vt ad illa- rum cognicionem, amorem et obseruanciam fidelem eciam a principio iugiter et tunc accu-

Strana 41
Liber I. Caput XXIV. 41 racius affectarent omnem populum venire. Vnde non parcentes laboribus et expensis, per regiones christianitatis plures transmisissent epistolas, solidis scripturarum auctoritatibus fulcientes; et nichilominus visitassent christianissimos principes, nune Fridericum marchio- nem Brandenburgensem, nunc illustrem Polonie regem, et ad instanciam serenissimi Sigis- mundi Romanorum et Vngarie regis pridem in Bremsburg, et tunc in Egram imperii ciuitatem venissent, omni nisu vbique instantes, vt eisdem in concilio generali ecclesie audiencia libera, publica, secura et caritatiua procuraretur super predictis articulis diuinis, quatenus publice, palam et manifeste, in tocius conspectu concilii, illos quatuor articulos, quos pro fide tenebant, dilucidare, iustificare, probare et defensare libere, omni impedi- mento secluso, valerent scripturis sacris beatorumque doctorum sentenciis, in eisdem scrip- turis vere et ineuitabiliter fundatis, et quod tota vnacum ipsis Bohemis Dei viuentis ecclesia militans reformaretur in capitibus suis pariter et in membris, iuxta sacre scripture doctri- nam. Ipse vero Romanorum rex, nimirum principum, episcoporum et doctorum communicato consilio, eis responderat, hanc limitacionem audiencie et reformacionis ecclesie derogare priuilegio et libertati concilii generalis, eminentis supra omnem legem; sed quod Bohemi ipsi, limitacionibus et declaracionibus suis ex diuina lege et sanctorum doctorum sentenciis omissis, starent in eis omnibus determinacioni et diffinicioni concilii. Quod profecto ipsi me- rito, racionabiliter et rite reputabant illicitum, incongruum et prorsus indignum, vt videlicet diuinas veritates, iustificatas in semetipsis, humanum iudicaret arbitrium, saluaretque ac solueret pro sua voluntate; quod vtique interdum, solida veritate relicta, opinionem sequi- tur, sicque ipsum nonnunquam fallere contingeret et falli; et quod illi tales suarum verita- tum et eorum iudices essent, qui illos, diuino postergato timore, tamquam errores notorios et Bohemos ipsos propter obseruanciam illorum veluti erroneos, inconsulte, perperam et temere iudicantes inique dampnauerant, vt sic eorum inimici (ac) hostes seuissimi in suum exterminium conspirantes essent eorum iudices, quod reuera sana vetaret racio diuineque et humane leges exhorrerent. Idcirco ipsi in hac parte nolebant nec intendebant consen- tire. Sed hoc presertim, vt equum et iustum erat, iugiter optarent, ut diuinarum scriptu- rarum rectissima et infallibilis regula, per iustissimum iudicem, iusticiam et veritatem diri- gentem, derelicta in terris, que nec fallere potest nec falli, in medium concilii proferretur, et beatorum doctorum, vt predictum erat, sentencie et iuxta illam eorundem quatuor arti- culorum et ipsorum Bohemorum rectitudo aut obliquitas posset comparari, et consequenter rectificari aut approbari. Sed hoc ipsi, Romanorum rex et alii nullatenus acceptare volue- runt. Hane igitur iustissimam equitatem, illis per eos oblatam, precabantur, vt pensare dignaretur industria regum, ducum et aliorum, quibus litteram scribebant, necnon partis aduerse de superbe ignauie tumore contumaciam arrogantem, qua se supra se enormiter erigentes, vtebantur sibi subicere non modo omnes christianismi principatus, regna et dominia, sed eciam infringibiles diuine veritatis doctrinas, domini nostri Jhesu Christi morte veraciter confirmatas, iuxta suum libitum trutinando et iudicando variare, ita (vt) quod nune per Christi fideles vere creditur et fideliter obseruatur, tandem eorum arbitrio tamquam error et supersticio totaliter declinetur. Sic christiana fides, non in petra solidissima, sed in arena mobilissima fundaretur, cottidiane subiecta ruine, et verba Christi, perhenni veri- tate fulcita, ita quod celum et terra facilius transeant, quam ipsius commutentur sermones, veluti lecti opertorium mutabitur censura. Sed quid hac temeritate stulcius, quid hoc errore Scriptores II. 6

Strana 42
42 Liber I. Caput XXIV. nequius, quid hac peste perniciosius potest inveniri? Quod vero in hiis Bohemi ipsi dice- bant iudicare, sensate attendere obsecrabant vniuersos et singulos Christi fideles, si epi- scopi sedes apostolorum iuste ac digne occuparent, illis vita et moribus totaliter aduer- santes. Illi quippe per orbem terrarum pannosi et contempti a populo migrantes, veritates dominicas cunctis populis, tribubus et linguis fideliter nunciarunt, easdem propria morte firmantes: isti purpura vestiti et bisso, gloriosi in populo, canes muti effecti, in castris et vrbibus tranquille residerent, et easdem veritates aspernarentur audire, ac propter earum fidelem obseruanciam fideles spoliarent vita et rebus, non per se, quia cubarent cum scortis, sed per cruentam crucis erectionem seculare brachium in occisionem fidelium fal- laciter concitantes. Illi relictis omnibus mundi diuiciis, omni virtute ornati, in paupertate et ieiunio dominum sequebantur: isti vrbium, castrorum, prediorum ac regionum possesso- res, viri diuiciarum, pleni viciis, non Christum humilem in contemptu, sed superbissimum sathanam in pompa et fastu carnisque voluptate sequerentur; a quibus, vtpote pseudopro- phetis, attenderent, vti suaderet ipsa veritas increata. At si illi, vt proponebant, cum exer- citibus suis validissimis eorum regnum invaderent, vsque ad intericionem, vti assereretur. demoliri cupientes, Bohemi ipsi in altissimi virtute, cuius causam prosequebantur, fiducian habentes, vim vi cogerentur repellere, quemadmodum omnes leges et omnia iura permit- tunt. Que omnia suprascripta iusta et racionabilia viri ipsi illustres animo diligenti pensa- rent et catholice discuterent, si in adiutorio sceleratorum huiusmodi clericorum, et teme- rario ac erroneo ausu de veritatibus omnipotentis Dei senciencium, in voluptate huius seculi et meretricio sicut in sterquilinio iacencium, ipsorum principum animas, corpora pariter et personas in bellicosis periculis salubriter morti exponentes, contra iustissimas per Bohemos ipsos eisdem oblatas Christi Jhesu equitates. Datum litterarum huius erat „Sabbato in vigilia Magdalene sub sigillo communi omnium, vt inquiebat, adherencium ewangelice veri- tati, circa fines regni Bohemie, anno domini MCCCCXXXI°.“ Quibus diebus fidelium exerci- tus, quem Julianus procurauerat, iam potenter dispositus in procinctuque erat ad ingres- sum regni Bohemie, pro extirpacione heresis Hussitarum illud expugnaturus. Premissa autem littera, quamuis super omnes alias Bohemorum illis publicatas diebus, stilo, ordine et raciocinacione quadam apparente fulgeat, suo nichilominus ex tenore euidenter corripitur a premissa synodali epistola minime aduertente eorum increpaciones, sed humilitate plena, vberrima caritate, omnique referta dulcedine, inuitanti benignissime eos ad in vnum conue- niendum. Etenim desuper suis iustificacionibus aliisque multis dicere sperabat, prout et fecit, cum adduxisset eos in ouile suum, audituros vocem eius, doctrinam in ea re imitata saluatoris, cum ait, "alias oues habeo, que non sunt ex hoc ouili, et illas oportet me addu- cere, et vocem meam audient; et fiet vnum ouile et vnus pastor.“ Hec enim sollicitudo permaxima sancte synodo inerat, vt Bohemos adduceret in ouile catholice ecclesie in Basi- liensi ciuitate legittime congregate, idque futurum sperabat, si epistola ad eorum noticiam peruenisset; sed difficile id putabatur eratque reuera. Nemo quippe audebat eorum appro- pinquare fores, nullo commercio prohibente ecclesia inuicem existente, illorumque feroci- tate circumuicinis omnibus stupefactis. Quocirca multiplicate epistole tenoris eiusdem facte fuerunt, quarum altera Romanorum regi transmissa est; alias nuncii synodales, prior con- uentus predicatorum Basiliensis et Johannes de Molenbrunn, ordinis Cisterciensis, secum deportarunt, Nurenbergam destinati. Qui per medium ciuium Egrensium et alias quatuor

Strana 43
Liber I. Caput XXIV. XXV. 43 diuersis vicibus ac nunciis destinarunt epistolas, priusquam responsum acceperint earum alteram ad Bohemorum noticiam peruenisse. Caput XXV. De secunda ambasiata concilii ad papam magnis referta instructionibus, vt con- cilio assisteret immobili firmitate. Sancta igitur synodus tanta cum diligencia inuitatis iam ad concilium Bohemis super elucidacione fidei, ad pacem quoque principibus magnis, prelatis vero sepe ad con- cilii celebracionem, ad disputaciones autem et magistrorum discussiones ambiguitatum doctoribus predictis omnibus atque religiosis ad reformacionem vocatis, quanto pro Dei gloria et honore ecclesie, ad maiora porrexerat manus, vt illa perficere posset, tanto solli- cita magis erat pro sui firmitate et stabilimento. Quocirca, priusquam de regressu Johannis Pulchripatris domini de concilio quicquid audissent, aliam ambasiatam ad papam ordinarunt, dominum Jacobum de Sirk, scolasticui Treuerensem, prothonotarium in ea legacione factum apostolice sedis, postmodo archiepiscopum Treuerensem, et magistrum Thomam Frene, decretorum doctorem, officialem Parisiensem. Qui mense Decembri inchoante iter arripue- runt, portantes secum eiusmodi in effectu instructiones, quod pape explicarent, in quanto discrimine christiana religio generaliter propter hereses vbique pullulantes, sed Bohemi- cam presertim contagiosam super omnes alias, basilisci ad modum veneni omnes, quos videbat, inficientem, quia facile ad eam suscipiendam inclinabantur multi. Elucidarent autem, quantam sumpsissent nouiter Bohemi audaciam propter fugam exercitus christianorum, partesque Almanorum eis conuicinas tanto eorum tremore concussas, vt ex Nurenberga intimatum fuerit concilio, multos dominos et communitates querere iam eis confederari; et sic actum esset de Almania, quia vnus post alium sequeretur. Item quam male seculares omnes inclinati essent aduersus statum ecclesiasticum, ut ecclesiarum diripiant bona, ab hereticis vicinis sumentes exemplum, quia clerici non clericaliter viuerent, timendumque foret in Germania presertim de cleri persecucione; igitur quantum vbique inter christianos bella vigerent et ecclesiastica libertas vbique conculcaretur, atque priuilegia iure diuino et humano indulta, vtque verum fateretur synodus, clerici magna ex parte causam prestarent propterea, quod in plerisque locis honestas et omnis vite ecclesiastice decor periisset, timendumque, nisi reformacio adhiberetur, ruinam magnam sacerdocio secuturam. Et licet omnes concilio interessentes pro viribus laborarent, oportuna hiis malis remedia adhibere, ipsumque con- cilium firmatum esset auctoritate sedis apostolice et sua ac precedencium institutione con- ciliorum, neccessarium tamen erat, ut concilio faueret suis consiliis et auxiliis ; et quia vrgebat neccessitas, et quia sui pastoralis officii debitum erat, et quia a teneris annis feruentissimum zelum semper ostendisset ad honorem Dei, augmentum christiani nominis et vniuersalis ecclesie, et crescente in eo dignitate spes erat non solum perseuerare, sed de die in diem magis in eo excrescere, ea de re pericula reuelantes, ab eo, vt a Christi vicario et patre omnium christianorum, statum concernencia ecclesie audacter et confidenter requirebant. Quodque notificarent sanctitati sue, intencionem esse concilii, laborare ad extirpacionem heresum Bohemie, pacem procurandam in populo christiano et morum reformacionem, deque aduocacione iam facta Bohemorum et causa eius, cum tot preclari armorum 6 *

Strana 44
44 Liber I. Caput XXV. apparatus incassum euanuerant, et nulla quasi spes erat in expedicione militari parcium Almanie, presertim que iam nimium timorem inbiberant, et quia Bohemi seducerent rudes, quod ecclesia non presumeret cum eis conferre super eorum articulis, conquesti hactenus et tunc conquerentes, nunquam fuisse traditam liberam audienciam, propterea quod nullus posset eorum confutare argumentaciones. Item circa hoe dicerent, qualiter post egressum de Bohemia nobiles et militares adierant legatum, flebiliter conquerentes exercitui fidelium tam turpem contigisse fugam, culpam ascribentes maioribus, vtque notam hanc a tota Germania abolerent, et precipue propter defensionem fidei pollicebantur maiorem ducere exercitum in proxima estate, a communitatibus sperantes habere subsidia, solumque requi- rebant, vt ministrarentur expense eis pro instrumentis bellicis, quia propriis sumptibus viuere vellent et militare, iamque pridem per magistrum ordinis Pruthenorum requisierant dari sibi responsum in octaua sancti Martini. Et habita cum patribus consultacione Julianus miserat exhortaturum eos in proposito permanere, dando spem de subsidio petito, et quia alias ipsi aliique laici nimis fuissent scandalizati de clero, pro cuius defensione propriis sumptibus pugnare vellent, et quia spe data huiusmodi militaris expedicionis, Almani absti- nerent a federibus et treugis hereticorum, ideoque concilium destinauerat duos notabiles ambasiatores, ne id facerent, exhortaturos, confirmando eos in spe future subuencionis. Humilime igitur supplicarent sue sanctitati, vt qualitercumque fieri posset, prouideretur de illo subsidio. Item quia propter euidenciam periculi neccesse erat omni ex parte querere remedium, quod archiepiscopus Coloniensis, qui Juliano omnino asseruerat omnino hanc rem nisi per extraneos fieri non posse, requisitus intercesserat apud ducem Burgundie, quem senserat ad hoc inclinatum onus accipere expedicionis huius, et responderat iuxta copiam littere, quam portabant. Si igitur contingeret eum acceptare, quia neccessarium erat ecclesiam de competenti subsidio prouidere eidem, existentibusque in concilio vide- batur subsidium vniuersale indicendum, ideoque sanctitas sua concederet desuper legato facultatem, quia licet haberet pro aliquo principe, non erat in ea expressum de duce Bur- gundie. Item quod circa factum pacis domini de concilio decreuissent omnem adhibere diligenciam, vt regnum Francie pacem consequatur, quia sic speraretur heresim Bohemicam non duraturam diu, et propter alia multa bona abinde in ecclesia prouentura, scripsissent- que desuper reuerendissimo domino cardinali sancte crucis, qui responderat se laborare, vt vtrimque consentirent haberi locum communem, in quo ambasiatores conuenirent, quo obtento vellet notificare, vt concilium mitteret ambasiatam, que rei ipsi valde esset nec- cessaria. Pro hac pace concilium eciam scripsisset electoribus, vt in Franciam mitterent, presertim archiepiscopum Coloniensem, rei ipsi valde ydoneum, regi quoque Romanorum, quid in concilio desuper hoc factum fuerit cum suis ambasiatoribus; item duci Sabaudie, qui neutri parcium astiterat et sibi (per) omnia constabant, quod vellet pro ea diligenter laborare, auisaturus concilium, quid in ea re facere oporteret; conmisissentque vni ex suis ambasiatoribus temptare, an vellet ex parte concilii onus suscipere ambasiate; sed necdum habuerant responsum. Notificarent eciam pape, quid concilium egisset super pace inter Polonie regem et fratrem suum, litteris cum proprio nuncio destinatis, et neccessi- tatis causas, vt pro illa pace instancia fiat; item quanto hactenus et tune eciam labora- retur pro pace aut treugis inter Burgundie et Austrie duces habendis. Cumque sic pro pace in aliis partibus intenderent, nullo modo videbatur Ytaliam esse negligendam, quam

Strana 45
Liber I. Caput XXV. XXVI. 45 ardere agnoscebant bellis intestinis; sed papa plurimum in ea re posset. Supplicabant igitur eidem humilissime, omni cum diligencia et studio laborare, spesque erat sanctitate sua se efficaciter interponente, pacem aut guerrarum suspensionem secuturam ; et quoniam Romanorum rex publice testaretur, se in Ytaliam transire pro pace, dignaretur desuper cum eodem tractare. Item de articulo reformacionis que diligencia facta fuerat per con- cilium, conuocando prelatos trium nacionum ef viros magne sciencie, vt res tanti ponderis debite expediretur; ex Ytalia autem non vocassent, vt sanctitas sua illos moneret accedere omnibusque aliis nacionibus ad concilium conuenturis non cederet honori illius, que prima est, deesse. Supplicarent igitur, vt iniungeret infra certum terminum prelatos ad concilium se conferre, item aliquos viros magne litterature, et prout iterum supplicabant ei nota- bilem ambasiatam destinare ad imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum, vt parte ecclesie orientalis ambasiatores destinarent ad concilium, et perficeretur tractatus alias ceptus de coniungendo ecclesiam orientalem Romane. Dignaretur eciam pro tanto bono aliquid pro viatico eis donare, quemadmodum per Martinum V. oblatum fuerat. Pro hiis vero omnibus apud papam diligenciam nomine concilii facerent, presertim vt prelati tocius christianitatis per litteras apostolicas ad concilium infra certum terminum venire mone- rentur, pro hiisque vt intercederent. Instarent eciam apud reuerendissimos dominos cardi- nales, vtque aliquando scribere concilio papa dignaretur, exhortando ad diligentem prose- cucionem et perseueranciam, fauendoque et auisando, quomodo circa predicta omnia agere deberet et circa concernencia statum sanctitatis sue et apostolice sedis, quia per Dei graciam omnes in concilio stantes, sicut deceret deuotos filios et fideles seruos, ad eum perfectum gerebant animum et sinceram intencionem; quodque regraciarentur ei de tali et tanto presidente concesso sacro concilio, supplicantes de ampliacione facultatis et potestatis sibi concesse. Caput XXVI. De stabilimento concilii, per semetipsum decernens in prima sua publica et solemni sessione decem conclusiones. Harum vtique instructionum principalis finis, vt suo demonstrant tenore, erat papam exoratum esse fauores et auxilia prestare ad stabilimentum et augmentum concilii, prosecucionemque debitam et effectualem sanctorum operum, ad que fuerat congregatum, quibus iam apposuisse manus notificabant. Cumque id non mediocriter ad stabilitatem concilii pertineret, vt in publica sessione, sicut moris est aliorum generalium conciliorum, solemniter declaretur generale concilium in Basiliensi ciuitate legittime fore inchoatum et stabilitum, id ipsum agere patres decreuerunt. Anno itaque a natiuitate domini MCCCCXXXI°. indicione ix', pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini, domini Eugenii, diuina prouidencia pape quarti anno primo, die octaua Decembris, Juliani speciali mandato in sue domo habitacionis apud sanctum Leonardum, vbi propter eius reuerenciam ad consilia conuenire soliti erant, congregatis episcopis, ambasiatoribus, abbatibus, doctoribus, aliisque residentibus in concilio, vnanimi consensu ordinatum extitit, primam concilii Basiliensis sessionem celebrandam fore die Veneris XIII". eiusdem, sicque notificatum est in valuis ecclesiarum affixis cedulis, sentencie huius, quod ad laudem omnipotentis Dei, exaltacionem

Strana 46
46 Liber I. Caput XXVI. fidei catholice, tranquillitatem et pacem tocius christianitatis, reformacionem quoque vni- uersalis ecclesie et populi christiani, ex parte reuerendissimi in Christo patris et domini, domini Juliani miseracione diuina sacrosancte Romane ecclesie sancti Angeli dyaconi cardinalis, in sacro generali concilio Basiliensi auctoritate apostolica presidentis specialiter deputati, approbacioneque generalis concilii intimaretur omnibus interessentibus concilio et interesse debentibus, prefata x°. die, hora nona a media nocte computando, in cathe- drali ecclesia ciuitatis Basiliensis celebrandam fore primam sessionem eiusdem concilii, ideoque preciperetur omnibus, ad quorum noticiam hoe peruenerit, illis die, hora et loco interesse. Hiis diebus septem intermediis aduenerunt concilio Theoderici archiepiscopi Maguntini ambasiatores, Theodericus eius prothonotarius, Johannes capellanus assumpto secum Suedero de Marchusen, consequenter Jacobus Frishamer, in iure canonico licen- ambasiatores archiepiscopi Salczeburgensis, item N. prepositus ciatus, et N Thuricensis, episcopi Constanciensis nomine, et pro capitulo Henricus Nithart, decretorum doctor, rector Vlmensis. Item Nicodus de Corneto, officialis Lausanensis, nomine electi et capituli, necnon Argentinensis et Basiliensis conuentuum Cartusiensium priores nomine ipsius ordinis, item de obseruancia fratres societatis eorum nomine, officialis vero Eduensis nomine episcopi et capituli. Item nomine episcopi et cleri Halberstadensis N. decretorum doctor, multi quoque abbates Basiliensis et Constanciensis dyocesum. Proxima vero die ante sessionem Conradus Ratisponensis episcopus, qui deputatus fuerat nomine Sigismundi Romanorum regis venturus, et cum eo multi prelati et clerici sue dyocesis ; item Baptista Cigala, doctor et miles, ipsius regis ambasiator. Adueniente igitur die ipsa xn°. hora presignata, congregata est in ecclesia cathedrali sacrosancta generalis synodus Basiliensis, celebrataque fuit per episcopum Constanciensem de spiritu sancto missa solemnis, post cuius finem Juliano, episcopis atque abbatibus, pluuialibus indutis, mitras planas tenentibus super capita, oracionum vero tempore deponentibus, expletum est cerimoniarum officium, cantatis antiphonis, letaniis, ewangelio, oracionibus et aliis consuetis. Julianus autem presidens, sedens super cathedram ad hoc preparatam, ab vtraque consedentibus parte episcopis et abbatibus in pluuialibus et mitris, ceterisque congregatis in consuetis habiti- bus, themate assumpto „mundamini, qui fertis vasa domini“, elegantem fecit sermonem de puritate intencionis, actionum mundicia et vite integritate; solerti diligencia et caritate non ficta, quibus in synodo congregatis resplendere decebat, ostendensque concilii cele- bracionem ecclesie plurimum vtilem fore et valde neccessariam, exhortatus est, vt con- stanti et vigilanti animo, magna cum diligencia et sollicitudine intenderent ad profectum et consumacionem sanctorum operum, propter que fuerat sancta synodus congregata. Finita vero huiusmodi oracione episcopus Constanciensis eminentem ambonem ascendit altaque et intelligibili voce legit decreta, deliberata prius, quod in Basiliensi ciuitate esset generale concilium stabilitum canonice et fundatum; quod ad eius celebracionem tene- rentur accedere omnes, tam prelati quam ceteri, qui de iure vel consuetudine ad generalia concilia sunt astricti; quod decreuit sancta synodus operam dare ad heresum profliga- cionem, ad reducendum populum christianum in statum pacificum et tranquillum, vtque viciorum tribulis et spinis resecatis, ecclesia refloreat honestatisque fructus et honoris felici vbertate producat ; quod omnibus in synodo congregatis plena et libera sit loquendi et consulendi facultas; qua venustate vnusquisque in congregacionibus concilii se debet

Strana 47
Liber I. Caput XXVI. 47 habere, quod per quoscumque actus, nominaciones, intitulaciones et honoris exhibiciones nullum ius de nouo acquiratur, nulliusque ius in proprietate vel possessione ledatur; quod decretum concilii Constanciensis de penis contra molestantes accedentes ad generalia con- cilia, habeat locum in fauorem concilii Basiliensis ; quod procedatur rigide, tamquam contra communis pacis perturbatorem, aduersus fieri procurantem impedimenta, perturbacionem, prorogacionem vel dissolucionem concilii Basiliensis; quod supposita concilii percipiant fructus suorum beneficiorum, ac si residerent in eisdem; item constituit officiales. Tenor vero dictorum decretorum de verbo ad verbum sequitur et est talis: Prima sessio concilii Basiliensis. „In nomine sancte et indiuidue trinitatis feliciter. Amen. Censetur vtique dignum et congruum, prout id singulariter exposcit nimium labilis hominum memoria, vt ea que per sacrorum generalium conciliorum sanctiones ad Dei laudem et communem rei publice vtilitatem fore noscuntur instituta, illa debite scripture commendentur, vt per hanc iugis eorum eciam ad posteros transeat recordacio. Hinc est igitur, quod in subscriptis conti- nentur, et sunt de verbo ad verbum inserta decreta, constituciones, acta et ordinaciones, ceteraque gesta in sacro generali concilio Basiliensi, presidente in eodem auctoritate apostolica reuerendissimo in Christo patre domino Juliano, miseracione diuina sacrosancte Romane ecclesie sancti Angeli dyacono cardinali, apostolice sedis legato, collecta, visa, ordinata per nos prothonotarios, notarios et scribas infrascriptos, ad id per dictum domi- num presidentem, sacro eodem approbante concilio, deputatos, sub annis, indicionibus, diebus, mensibus, horis et pontificatu inferius annotatis et descriptis." „Anno siquidem a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, indicione nona, die autem Veneris septima mensis Decembris, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Eugenii, diuina prouidencia pape quarti anno primo, prefato reuerendissimo patre domino cardinali presidente et legato, iam per menses aliquot in ciuitate Basiliensi, nacionis Germanice, prouincie Bisuntine, predicti generalis concilii adiuuante domino et congregacione et celebracione, inibi iuxta mandatum aposto- licum, alias sibi super hoc directum et infra plenius diffinitum, legittime faciendum per- sonaliter existente. Conuocatis itaque iam per eum dicta auctoritate huius rei causa ad dictam ciuitatem Basiliensem de diuersis mundi partibus pluribus dominis, prelatis, necnon personis aliis et viris ecclesiasticis, qui de iure et consuetudine ad concilium generale venire tenentur, ac eciam quampluribus aliis ad dictum concilium conuocatis, eisque vna- cum dicto domino presidente, legato, in certa aula domus ecclesie sancti Leonardi Basi- liensis, in qua soliti sunt pro consiliis tenendis in vnum conuenire, ad hoc specialiter congregatis, vnanimi inter eos inito consensu extitit ordinatum et decretum, primam dicti generalis concilii Basiliensis sessionem tenendam fore auctore domino atque celebrandam die Veneris ex tunc proxime secutura, decima quarta predicti mensis Decembris, in ecclesia cathedrali Basiliensi, prout in cedula, cuius tenor inferius primo loco describitur, plenius continetur ; quam cedulam, in multis duplicatam et transsumptam, iussit idem dominus presidens ob dicte prime sessionis publicacionem faciendam in pluribus dicte ciuitatis ecclesiarum valuis affigi pariter et apponi, cuius tenor sequitur et est talis“: 3. 1431. 14. Dec.

Strana 48
48 Liber I. Caput XXVI. Cedula valuis apposita. „Ad laudem omnipotentis Dei, exaltacionemque fidei catholice, necnon tranquilli- tatem tocius christianitatis, reformacionem quoque vniuersalis ecclesie et populi, ex parte reuerendissimi in Christo patris et domini, domini Juliani, miseracione diuina sacrosancte Romane ecclesie sancti Angeli diaconi cardinalis, in presenti sacro generali concilio Basi- liensi auctoritate apostolica presidentis specialiter deputati, approbacioneque dicti sacri concilii generalis, intimatur per presentes omnibus et singulis in hoc ipso generali con- cilio Basiliensi interessentibus et interesse debentibus, quod auctore Deo die Veneris pro- xima post instans festum sancte Lucie, que erit decima quarta huius mensis Decembris, prima eiusdem sacri generalis concilii sessio celebrabitur in ecclesia cathedrali ciuitatis huius Basiliensis, hora nona eiusdem diei a media nocte in antea computando. Ideoque precipitur et mandatur omnibus et singulis in dicta ciuitate Basiliensi ad causam dicti sacri concilii iam existentibus, ceterisque, ad quorum noticiam presentes deuenerint, in dicto concilio interesse debentibus, qui tunc commode personaliter interesse poterunt in eodem, quatenus dictis die et hora in ecclesia predicta personaliter et debite compareant sub penis iuris, nisi legittimo prepediti fuerint impedimento. Datum Basilee, die septimo dicti mensis Decembris, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, pontificatus sanctissimi domini nostri Eugenii pape quarti anno primo, sub sigillo consueto dicti domini presidentis in testimonium premissorum." „Dicta die Veneris, quarta decima predicti mensis Decembris, anno, indicione, hora et pontificatu quibus proxime supra, sacrosancta generalis sinodus Basiliensis predicta dicto domino cardinali legato auctoritate, qua supra, presidente, legittime vt supra congregata, celebrataque ibidem solemni missa de spiritu sancto per reuerendum in Christo patrem, dominum Philibertum, Dei et apostolice sedis gracia episcopum Constanciensem, Rothoma- gensis prouincie, insuper cantatis et perlectis letaniis, antiphonis aliisque deuotis oracionibus in talibus ordinatis, Deoque suppliciter et deuote exhibitis, idem dominus cardinalis presi- dens, in pontificalibus sedens super cathedram ad hoc sibi preparatam, aliisque singulis prelatis tunc ad premissa astantibus in pontificali habitu, simul cum mitris planis capitibus eorum impositis existentibus, gratum sermonem ad synodum predictam sacrosanctam habuit, sumens pro themate suo "mundamini, qui fertis vasa domini.“ Ysaie LI., in quo plerumque salubri exhortacione, ac secundum quod tali conueniebat eximie congregacioni, et in pri- mordio talis actus decuit, omnes de puritate, mundicia et vite integritate solerter in caritate non ficta ammonuit, precipueque exhortatus est, vt in celebracione Deo grata presentis sacri concilii, ecclesie vniuersali tam neccessario et vtili, vt vere decet viros ecclesiasticos, constanti et bono animo iugiter adessent vigilarentque, ac diligencius intenderent ad pro- fectum et vtilitatem reipublice (et) christiane religionis feliciter peragendum. Quo quidem per eum sermone finito, tandem memoratus dominus Philibertus, episcopus Constanciensis, eminentem thalamum ascendit, ibique de mandato dicte sacre sinodi perlegit alta et intelli- gibili voce, vt ab omnibus astantibus audiretur, hec que infra de verbo ad verbum inse- runtur, astantibus ibidem nonnullis venerabilibus et egregiis viris dominis ambasiatori- bus serenissimorum et illustrissimorum principum dominorum, regis Romanorum semper Augusti, et Amedei ducis Sabaudie, necnon viris illustribus, dominis etc.“

Strana 49
Liber I. Caput XXVI. 49 Decreta et cetera lecta in prima sessione. „Ad omnipotentis Dei gloriam, fidei catholice exaltacionem, christianeque religionis profectum, iaciens fundamentum in illo summo angulari lapide Christo Jhesu, in quo omnis edificacio constructa crescit in templum sanctum in domino, sacrosancta synodus Basiliensis, vniuersalem ecclesiam representans, in spiritu sancto legittime congregata, presidente reuerendissimo in Christo patre, domino Juliano sancte Romane ecclesie sancti Angeli dyacono cardinali, apostolice sedis legato, attendens, quod sacra generalis synodus Constanciensis in spiritu sancto celebrata, salubre existimans et multimode fructuosum, in sancta Dei ecclesia generalia concilia frequentari, hoc suo decreto constituit huiusmodi sub tenore:“ Ordinacio Constanciensis concilii de tempore, quo generalia concilia debent celebrari. „Frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est, que vepres, spinas et tribulos heresum, errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, deformata reformat et vineam domini ad frugem vberrime fertilitatis adducit : illorum vero neglectus premissa disseminat atque fouet. Hec preteritorum temporum recordacio et presencium consideracio ante oculos nostros ponunt. Quapropter hoc edicto perpetuo sancimus, decernimus atque ordinamus, vt ammodo concilia generalia celebrentur ita, quod primum a fine huius concilii in quinquennium immediate sequens, secundum vero a fine illius immediate sequentis concilii in septennium, et deinceps de decennio in decen- nium perpetuo celebrentur in locis, que summus pontifex per mensem ante finem cuiuslibet concilii, approbante et consenciente concilio, vel in eius defectum ipsum concilium depu- tare et assignare teneatur, vt sic per quamdam continuacionem semper aut concilium vigeat, aut per termini pendenciam expectetur. Quem terminum liceat summo pontifici, de fratrum suorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio, ob emergentes forte casus abbreuiare, sed nullatenus prorogetur. Locum autem pro futuro concilio celebrando depu- tatum, absque euidenti neccessitate, non mutet, sed si forte casus alius occurrerit, quo nec- cessarium videretur ipsum locum mutari, puta obsidionis, guerrarum, pestis aut similis, tune liceat summo pontifici, de predictorum fratrum suorum, aut duarum parcium ipsorum consensu atque subscripcione, alium locum prius deputato loco viciniorem et aptum, suh eadem tamen nacione, surrogare, nisi idem vel simile impedimentum per totam illam nacionem vigeret; tune ad aliquem alium viciniorem alterius nacionis locum aptum huius- modi concilium poterit conuocari, ad quem prelati et alii, qui ad concilium solent con- uocari, accedere teneantur. Quam tamen loci mutacionem vel termini abbreuiacionem per annum ante prefixum terminum teneatur summus pontifex legittime et solemniter publicare et intimare, vt ad ipsum concilium celebrandum predicti possint statuto termino conuenire. Atque pro ipsius execucione decreti ciuitas Papie apud Ytaliam fuit electa pro generali concilio in fine tunc proxime sequentis quinquennii celebrando. Quod quidem concilium suo decreto tempore in dicta ciuitate Papiensi celebrari extitit inchoatum, et inde certis ex causis ad ciuitatem Senensem translatum. In quo quidem generali concilio, Papie inchoato Scriptores II.

Strana 50
50 Liber I. Caput XXVI. et in ciuitate Senensi celebrato, hec Basiliensis ciuitas pro celebracione tunc futuri con- cilii generalis post septennium a fine ipsius Senensis concilii celebrandi fuit electa et debite assignata, vt constat in instrumento publico inde confecto huius seriei“: Deputacio per Senense concilium, vt Basilea sit locus pro futuro concilio. „In nomine domini. Amen. Tenore presentis instrumenti cunctis pateat euidenter et sit notum, quod anno a natiuitate eiusdem domini MCCCCxxIIII°, indicione 2°, die vero Sabbati decima nona mensis Februarii, hora terciarum vel quasi, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini, domini nostri Martini, diuina prouidencia pape V. anno septimo, vigente et durante sacrosancto generali concilio Senensi in ciuitate Senarum, ac presiden- tibus eidem concilio vice et nomine prefati domini nostri pape et pro eo reuerendissimis in Christo patribus et dominis, dominis Dei et apostolice sedis gracia Petro archiepiscopo Cretensi, Jacobo episcopo Spoletano, Petro abbate de Rosacio, Aquilegiensis dyocesis, ac Leonardo de Florencia, magistro et generali ordinis predicatorum, per eundem dominum papam ad infra scripta specialiter deputatis et ordinatis, iidem domini presidentes quamdam conuocacionem deputatorum omnium inclitarum nacionum presentis concilii Senensis, super electione loci futuri concilii fecerunt. In qua affuerunt predicti domini presidentes concilii vnacum singulis reuerendis patribus, ac venerabilibus et circumspectis viris omnium quinque nacionum, videlicet pro Ytalica pro parte prelatorum et aliorum de extra territorium Se- nense domini Petrus Sanctus episcopus Castrensis et Dominicus de sancto Geminiano, decretorum doctor, camere apostolice auditor; pro parte prelatorum et aliorum habencium titulos in territorio Senensi, dominus Nicolaus abbas sancti Donati ordinis Vallis vmbrose, se non habere mandatum ad actum infra scriptum faciendum dicens, sed ad audiendum et referendum, quorum quilibet se dictam Ytalicam nacionem representare asserebat. Pro nacione Gallicana reuerendi patres et domini, domini Guilliermus episcopus Cauallicensis, Ludouicus de Palude regalis Trenorchensis ordinis sancti Benedicti, Cabilonensis diocesis, et Johannes Vrsicampi Cisterciensis, Nouiomensis diocesis, abbates ; pro nacione Germa- nica reuerendus pater dominus Hartungus de Cappel, decretorum doctor, sacri palacii apo- stolici causarum auditor, ac venerabilis et religiosus vir frater Theodericus de Andel, mona- chus Premonstratensis, in decretis licenciatus et eiusdem ordinis procurator. Pro nacione Hyspanica Petrus Alfonsi, abbas sancti Vincencii et canonicus ecclesie Tholetane, qui tamen dixit, se non habere aliud mandatum a nacione sua ad hunc actum faciendum, nisi solum ad audiendum et referendum, de quo eciam solemniter fuit protestatus. Pro nacione Anglie reuerendus pater et dominus dominus Franciseus, episcopus Aquensis, ac venerabilis vir ma- gister Thomas de Merdona, canonicus Ascolensis, in sacra pagina baccalarius. Qui deputati supra dicti, singulariter singuli, ad infrascripta mandata sua in publicam formam, illis de terri- torio Senensi et nacione Hispanie exceptis, Senis in capella domus operarii maioris eccle- sie Senensis, prope eandem ecclesiam sita, produxerunt et quilibet eorum produxit. Quibus sic congregatis et missarum solemniis aliisque cerimoniis debitis et consuetis ibidem com- pletis, supra dicti domini deputati singularum nacionum, ad infra scripta singularia man- data, de quibus per instrumenta publica, signis et subscripcionibus notariorum publicorum tunc ibidem presencium signata et subscripta, legittimam fecerunt fidem, (et) ad huiusmodi

Strana 51
Liber I. Caput XXVI. 51 electionem loci et per ordinem processerunt. Et inter cetera quamplurimis allegacionibus, proposicionibus, altercacionibus et dissensionibus diuersorum locorum et prouinciarum hinc inde inter ipsos deputatos habitis atque factis, demum pro loco futuri et tunc cele- brandi concilii proximo secuturi, iuxta formam et tenorem decreti constitutionis concilii Constanciensis desuper facti, ciuitatem Basiliensem, in nacione Germanica consistentem et in prouincia Bisuntina, tamquam abilem, sufficientem et ydoneam ex ipsorum certa scien- cia vnanimiter et concorditer nominauerunt et elegerunt, dictis tamen Nicolao sancti Do- nati et Petro Alfonsi abbatibus pro tunc expresse non consencientibus. Quo loco sic per ipsos dominos deputatos electo, supradicti domini quatuor presidentes concilii ex parte domini nostri pape dictum decretum siue constitutionem concilii Constanciensis, in quo continetur de modo eligendi loca conciliorum, necnon litteras apostolicas domini nostri pape predicti eius vera bulla plumbea, vt prima facie apparebat, more curie Romane muni- tas, super potestate dictis dominis presidentibus ad presentem actum a domino nostro papa predicto concessa, per venerabilem virum dominum Michahelem de Pisis, decretorum doc- torem et prefati domini pape secretarium, ibidem presentem, publice alta et intelligibili voce coram dominis presidentibus ac deputatis nacionum aliisque supradictis infra scriptorum tenorum legi et publicari fecerunt. Tenor vero decreti sequitur et est talis: „Frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est“ etc., et sic finit, „statuto termino conuenire.“ Tenor vero bulle talis est: „Martinus episcopus, seruus ser- uorum Dei, venerabilibus fratribus Petro archiepiscopo Cretensi, Jacobo episcopo Spoletano, ac dilectis filiis Petro abbati de Rosacio sancti Petri, Aquilegiensis diocesis, necnon Leonardo, de Florencia, ordinis fratrum predicatorum ac sacre pagine professori, ac eiusdem ordinis ge- nerali magistro, nostris et apostolice sedis nunciis salutem et apostolicam benedictionem. Nuper siquidem cupientes generale concilium iuxta deliberacionem et ordinacionem sancte sinodi Constanciensis, ad deputacionem loci olim eadem approbante sinodo per nos factam, in ciuitate Papiensi auctore domino celebrari, vt illa in eo statuerentur et fierent, que cede- rent ad laudem Dei et bonum publicum ecclesie sue sancte, vos ad ciuitatem predictam pro futuro ibidem tenendo et celebrando concilio generali nostros et apostolice sedis nuncios de fratrum nostrorum consilio prouidimus destinandos, vobis inter cetera nomine et aucto- ritate nostris ipsi concilio presidendi, et inibi pro vestra sapiencia illa prouidendi, delibe- randi, statuendi, discernendi et concludendi, que ad conseruacionem et augmentum reli- gionis et fidei christiane, ac reformacionem cleri et status ecclesiastici pertinent, potesta- tem plenariam concedentes, prout in aliis nostris litteris plenius continetur. Nos igitur attendentes, vt in bene gerendis rebus dicti concilii eo vtilius et perfectius proficere valea- tis, quo ampliori per nos fueritis auctoritate muniti, et ne propter aliquem casum, qui solet quandoque contingere, celebracio et continuacio eiusdem concilii retardetur, opportune prouidere volentes, discrecioni vestre, vbi legittima causa subsistat, ipsum concilium de ciuitate predicta ad quamcumque aliam ciuitatem eiusdem nacionis ad hoc liberam, habilem et sufficientem, de qua vobis videbitur, auctoritate nostra transferendi illudque prorogandi, mutandi et dissoluendi, ipsumque concilium in huiusmodi alia ciuitate, ad quam id forsan transferri et mutari contigerit, continuandi, tenendi et celebrandi, et ad illud prelatos et alios euocandi eique nomine et auctoritate predictis presidendi, et in eo quecumque decreta, eodem approbante concilio, ordinandi, statuendi et decernendi, illaque in publicis sessio-

Strana 52
52 Liber I. Caput XXVI. nibus iuxta morem solemniter publicandi et approbandi; et nihilominus ante dissolucionem presentis concilii locum pro alio futuro concilio, inde ad septennium celebrando, iuxta deli- beracionem, declaracionem et ordinacionem predictas eciam ante mensem, vbi racionabilis causa esset, ne aliquo modo huiusmodi loci deputacio differatur, nominandi, deputandi et assignandi et alia in premissis omnibus agendi, disponendi, statuendi et exequendi, ac con- cludendi, que pro statu honoreque nostris et Romane ecclesie, et tranquillitate et pace reipublice christiane noueritis profutura, plenam et liberam de dictorum fratrum consilio auctoritate apostolica tenore presencium concedimus facultatem, ratum et gratum habituri quicquit per vos super premissis in eodem concilio propositum, deliberatum, statutum et decretum fuerit et conclusum, idque faciemus auctore domino vsque ad satisfactionem con- dignam inuiolabiliter obseruari. Datum Rome apud sanctum Petrum, octauo Kalendas Marcii, pontificatus nostri anno sexto.“ Quibus quidem decretis ac litteris apostolicis sic lectis et publicatis, predicti domini quatuor presidentes ibidem presentes, per organum dicti reuerendissimi patris domini archiepiscopi Cretensis, vnius ex ipsis presidentibus, in ipsum locum, scilicet ciuitatem Basiliensem, sic ut premittitur, per ipsos dominos deputatos elec- tam consenserunt, ac eandem ciuitatem Basiliensem, in prouincia Bisuntina consistentem, vnacum dictis dominis deputatis nacionum, videlicet Ytalice de extra territorium Senense, Gallicane, Germanice et Anglicane, iuxta dicti decreti Constanciensis concilii vim, formam et tenorem, ac potestatis a domino nostro papa predicto eis tradite, vt premittitur, et concesse, elegerunt et nominauerunt, ac ciuitatem ipsam habilem et ydoneam per loco futuri proxime celebrandi concilii deputauerunt, assignauerunt et pronunciauerunt, protestantes tamen, quod propter hoc ipsum concilium Senense non censeatur dissolutum esse, sed quod ipsi presidentes cum inclitis nacionibus ad omnem reformacionem hic possibilem concurrere vellent. Et de hoc iidem prefati deputati per ordinem similiter fuerunt protestati, quilibet pro nacione sua, (quod) ad reformacionem hic vellent attendere. Quo loco taliter electo et pro- nunciato, ac assignato et deputato, vocati fuerunt in locum dicte congregacionis reueren- dissimi patres et domini, domini, Johannes archiepiscopus Toletanus nacionis Hyspanice, Johannes archiepiscopus Rothomagensis nacionis Gallicane presidens, Richardus electus Eboracensis Anglicane nacionis presidens, et Andreas episcopus Poznaniensis. In quorum presencia dicti loci electio fuit solemniter publicata et per ipsos dominos archiepiscopos et episcopos approbata et confirmata, excepto quod dictus reuerendissimus pater, dominus Johannes archiepiscopus Toletanus, Hispaniarum primas regnique Castelle maior cancella- rius, et supradicte nacionis Hyspanice presidens, ad dictam electionem respondit se habere duas voces, vnam vt presidens nacionis sue Hyspanice, aliam vero vt archiepiscopus et primas Hispaniarum. Quantum ad primam vocem, non posset consentire, nisi requisita et consenciente nacione sua predicta; quantum vero ad secundam vocem, videlicet vt archi- episcopus et primas, dixit se consentire et consensit. De et super quibus omnibus et singulis premissis sic actis, factis et gestis, prefati domini presidentes domini nostri pape, necnon deputati supradicti per ordinem, ac honorabilis vir magister Martinus Welle, clericus Sambiensis diocesis, in decretis baccalarius ac domini nostri pape prefati procu- rator fiscalis et huiusmodi sacri concilii Senensis procurator, sibi a me notario publico infrascripto et aliarum nacionum notariis ibidem tunc presentibus, fieri pecierunt, et qui- libet eorum fieri peciit atque tradi vnum vel plura publicum seu publica instrumentum ac

Strana 53
Liber I. Caput XXVI. 53 instrumenta. Acta fuerunt hec Senis sub anno, indicione, mense, hora, die et pontificatu, quibus supra, presentibus ibidem venerabilibus ac honorabilibus et discretis viris dominis, Dominico de Crapanica, apostolice camere clerico, Michahele de Pisis supra dicto, decre- torum doctoribus, nee non magistris Anthonio olim Michahelis de sancto Geminiano, curie causarum camere apostolice, et Ytalice de extra territorium Senense, Hermanno Weynen de Boecken, clerico Monasteriensis diocesis, apostolica et imperiali auctoritatibus ac inclite nacionis Germanice in predicto Senensi concilio notario, necnon Laurencio Stafforde, Anglicane nacionum predictarum notariis, clericis Florentinensis, Monasteriensis ac Linco- niensis diocesum, ac Francisco de Bononia, seruiente armorum domini nostri pape pre- dicti, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Petrus Clerici, clericus Ambianensis diocesis, magister in artibus, publicus auctoritate apostolica et inclite nacionis Gallicane in predicto sacro Senensi concilio nota- rius, quia huiusmodi electioni, pronunciacioni, assignacioni et deputacioni loci futuri conci- lii, vt premittitur, proxime celebrandi presens fui eaque sic fieri vidi et audiui, ideoque hoc presens publicum instrumentum manu mea propria scriptum exinde confeci, subscripsi et publicaui, signoque et nomine meis solitis et consuetis signaui in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum rogatus et requisitus. Et ego Laurencius Stafforde, clericus Linconiensis diocesis, publicus auctoritate apostolica et inclite nacionis Anglicane in predicto sacro Senensi concilio notarius, premissis omnibus et singulis vnacum preno- minatis testibus et notario presens fui eaque sic fieri vidi et audiui, et exinde hoc instru- mentum per alium fideliter scriptum signoque meo solito cum dicto notario requisitus sig- naui in testimonium omnium premissorum." „Cum vero finis instaret septennii, quod est tempus ex preinserto concilii Constancien- sis decreto celebracioni huius concilii prefinitum, felicis recordacionis dominus Martinus, sancte Romane ac vniuersalis ecclesie tunc presidens pontifex, volens celebracionem generalis concilii fieri iuxta prememoratum decretum, cui tamen propter etatem decrepitam et multiplices sui cor- poris morbos in persona propria non poterat presidere, dictum dominum Julianum, sancte Romane ecclesie sancti Angeli dyaconum cardinalem, de fratrum suorum consilio, ad cele- brandum ipsum concilium ac eidem vice et loco ipsius summi pontificis presidendum, suum ac sedis apostolice destinauit legatum, per suas apostolicas litteras, prout hie inferius continetur“: Facultas data per dominum Martinum domino Juliano legato. „Martinus episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Juliano, sancti Angeli dya- cono cardinali, apostolice sedis legato, salutem et apostolicam benedictionem. Dum onus vni- uersalis gregis super (na) disposicione nobis iniunctum diligenter attendimus, et quod singulis christiane reipublice occurrentibus per nos ipsos debitum apostolice seruitutis exequi non possumus, animo nostro reuoluimus, nonnunquam viros fide feruentes, dignitate ac sciencia preditos et rerum agendarum experiencia conspicuos, in partem nostrorum et ecclesie Ro- mane negociorum assumimus, vt dum tempus postulat, eorum operacionibus vices nostras supplentes, ministerium nobis commissum, diuina assistente gracia, iuxta vires nobis ex alto concessas, exequi valeamus. Dudum siquidem sacrum generale Constanciense concilium, ex certis causis tunc expressis, statuit et decreuit primum generale concilium in quinquennium ex

Strana 54
54 Liber I. Caput XXVI. tunc proxime futurum, secundum vero a fine illius immediate sequentis concilii in septennium, et deinceps de decennio in decennium perpetuo fore celebrandum in locis per Romanum pontificem per mensem ante finem cuiuslibet concilii, approbante et consenciente concilio, vel in defectum ipsius per ipsum concilium deputandis et assignandis, vt illa, que circa statum et bonum publicum ecclesie sancte Dei agenda et expedienda restabant, matura possent deli- beracione compleri, prout, quantum in nobis fuit, in concilio Senis vltimo celebrato factum extitit, in quo per nostros et sedis apostolice nuncios, tune in dicto concilio Senensi presi- dentes, eodem approbante concilio, ciuitas Basiliensis pro loco proxime futuri, tunc in septennium celebrandi concilii deputata extitit, prout in decreto prefati Senensis concilii et aliis nostris litteris desuper confectis plenius continetur. Cum autem finis huiusmodi septennii, quo concilium ipsum in eadem ciuitate Basiliensi tenendum et celebrandum fore statutum fuit, instare noscatur, cumque propter notoriam egritudinem nostram in ipso futuro Basiliensi concilio Deo auctore celebrando iuxta desiderium cordis nostri interesse non possumus, te vite integritate et sapiencia preclarum, et magnitudine consilii conspi- cuum, ac in maximis nostris et prefate ecclesie negociis diuturna experiencia comprobatum, legatum cum plena et omnimoda potestate legati de latere, de fratrum nostrorum con- silio, auctoritate apostolica tenore presencium facimus, constituimus et eciam ordinamus, teque ad ciuitatem Basiliensem predictam pro futuro ibidem, auctore domino, tenendo et celebrando concilio generali, iuxta deliberacionem et ordinacionem prefatas, tamquam pacis angelum prouidimus destinandum. Et cum super omnia in ipso futuro concilio ad reformandum statum ecclesiasticum, qui hoc tempore indigere videtur abundante nequicia et frigescente hominum caritate, suscitatis inter fideles bellis et discordiis ac inualescente in pluribus mundi partibus heretica prauitate, ad huiusmodi hereses extirpandas et pacem inter catholicos principes et ceteros christianos componendam animum efficaciter inten- damus: super qua re quantum in nobis fuit, dedimus operam efficacem, tibi nomine et auctoritate nostris ipsi concilio presidendi, ac in illo pro tua sapiencia illa proponendi, deliberandi, ordinandi, statuendi et decernendi que ad laudem et honorem Dei et conser- uacionem et augmentum religionis et fidei christiane, statum ecclesie, reformacionem tocius cleri et ecclesiastici status in moribus et vita, necnon reductionem orientalis ecclesie et quorumlibet aliorum oberrancium ad gremium ecclesie militantis, et conserua- cionem ecclesiastice libertatis, salutem quoque, quietem et pacem regnorum, regum, ducum, principum et quorumlibet fidelium populorum, noueris pertinere; ac eciam ibidem cum debita maturitate et deliberacione, prout in tanta re conuenit, ea omnia proponendi, decernendi, concludendi et exequendi, per que hereses et errores tam de Bohemie, quam de aliis quibuscumque regnis, prouinciis, terris et locis, in quibus sunt, penitus extir- pentur. Et nichilominus de premissis heresum et quibuscumque aliis causis fidem catholi- cam concernentibus quomodolibet cum consilio dicti concilii cognoscendi illaque per te, vel alium seu alios a te deputandos, audiendi, decidendi et fine debito cum prefato con- cilio terminandi, et contradictores quoslibet et rebelles, cuiuscumque status, gradus, preemi- nencie vel condicionis existant et quauis ecclesiastica vel mundana, eciam si regali vel pontificali prefulgeant dignitate, auctoritate nostra per censuram ecclesiasticam et alia iuris remedia, appellacione postposita, compescendi, et super hiis, quociens opus fuerit, auxilium brachii secularis inuocandi, omniaque alia et singula in eodem Basiliensi concilio

Strana 55
Liber I. Caput XXVI. 55 agendi, tractandi, disponendi, statuendi, declarandi, decernendi et concludendi, que in premissis et circa ea pro statu nostro et eiusdem ecclesie, ac salute animarum fidelium, extirpacione heresum et errorum de agro dominico, reductioneque oberrancium populorum et conseruacione ecclesiastice libertatis, ac pro quieto statu reipublice christiane, necnon reformacione in omnibus membris suis noueris profutura, plenam et liberam auctoritate predicta tenore presencium concedimus potestatem, ratum et gratum habituri quiequit super premissis per te vnacum eodem Basiliensi concilio ordinatum, statutum, deliberatum et decretum fuerit et conclusum: idque faciemus auctore domino vsque ad satisfactionem condignam inuiolabiliter obseruari. Quocirca circumspectioni tue per apostolica scripta mandamus, quatenus iniunctum tibi ministerium laboris huiusmodi, pro diuina ac dicte sedis ac nostra reuerencia, sic in eodem futuro Basiliensi concilio dicto nomine pro tempore presidens, ad honorem Dei, ecclesie atque nostram salutem quoque et pacem populorum fidelium, iuxta datam tibi a domino prudenciam, laudabiliter exequaris, quod ex tuis fruc- tuosis operibus fructus optati proueniant quos speramus: tuque deinde illam, que pias causas agentibus superna retribucione impenditur, gloriam consequi merearis felicitatis eterne. Datum Rome apud sanctos apostolos, Kalendis Februarii, pontificatus nostri anno quarto decimo." Stabilimentum huius sacri concilii Basiliensis. „Ipse autem reuerendissimus dominus legatus mandatum apostolicum exequi cupiens, cum tempore, quo iam instabat celebracionem concilii inchoari, circa expedicionem aduersus pestiferam heresim Hussitarum esset pro causa fidei admodum occupatus, suos ad hanc ciuitatem vicesgerentes destinare curauit, ac postmodum, quam cicius fuit possi- bile, ad presentem ciuitatem accessit, vt iniunctum legacionis officium posset in celebra- cione huius concilii generalis, prestante diuini numinis gracia, adimplere, prout eciam sanctissimus dominus noster dominus Eugenius diuina prouidencia papa quartus repetitis sue sanctitatis litteris sibi mandauit. In qua ciuitate iam per tres menses et vltra cum pre- latis et ceteris, qui ad ipsam ciuitatem causa celebracionis dicti generalis concilii aduene- runt, quam plurimas congregaciones fecit, habuitque tractatus super ipsius stabilimento et celebracione concilii. Tandem decretum est presentem fieri solemnem sessionem, in qua primum cum ex premissis constat aperte, quod hec ciuitas sit locus celebracionis gene- ralis concilii deputatus, et assit a iam diu citra tempus ipsius concilii celebrandi, sacro- sancteque sedis apostolice non desit auctoritas, decernit, diffinit et declarat, in hac ciui- tate et loco esse generale concilium stabilitum canonice et fundatum, et quod ad eius celebracionem tenentur accedere omnes tam prelati quam ceteri, qui de iure vel consue- tudine ad generalia concilia sunt astricti.“ De tribus in vnoquoque concilio generali expediendis, scilicet extirpacio heresum, reformacio morum et pacificacio christianorum. „Ceterum eum vnumquodque eo directius atque intencius suas dirigit actiones, quo ipsarum destinatum finem agnoscit, ideirco hec sancta synodus neccessitates christiane

Strana 56
56 Liber I. Caput XXVI. religionis sedula meditacione recogitans, matura et digesta deliberacione decreuit ad hec tria eo, a quo cuneta (bona) procedunt, auctore (Deo), toto sollicitudinis studio operam dare: primo, vt omnium heresum a christiani populi finibus tenebris profugatis, lumen catholice veritatis, Christo vera luce largiente, refulgeat. 2°, vt bellorum rabie, qua satore zizanie seminante, in diuersis partibus mundi affligitur et dissipatur populus christianus, congrua meditacione sedata, pacis auctore prestante, in statum reducatur pacificum et tranquillum. 3° vt cum multiplicibus viciorum tribulis et spinis Christi vinea iam quasi siluescat pre nimia densitate, vt illis debito culture studio resecatis, ewangelico agricola celitus operante, refloreat honestatisque fructus et honoris felici vbertate producat. Et quoniam absque celestis influxu gracie hec tam grandia bona sperari non possunt, omnes Christi fideles in domino propensius exhortantur, vt ad obtinendam premissorum consuma- cionem felicem deuotis oracionibus, ieiuniis et elemosinis apud maiestatem diuinam insi- stant, vt pius et misericors Deus humilibus placatus obsequiis optatam rerum consuma- cionem huic sacro concilio sua pietate solita prestare dignetur, eis in remissionem suorum peccaminum hoc iniungens." Exhortacio suppositorum huius concilii et de libertate eorundem. „Preterea cum premissa, ad que huius sacri concilii intendit intencio, sint pluri- mum ardua et accuratum studium exigant, multaque sint sollfeitudine et cura peruigili per- tractanda, exhortantur omnes in hoc sacro concilio persistentes et ad ipsum venientes, vt diligenter secum illa cogitent, atque cum aliis excogitata pertractent, que eis videbuntur vtilia ad eadem vel eciam opportuna, vt inde communi debitoque super eis tractatu habito et matura deliberacione digesto, melius et vtilius per sacrum concilium in premissis queat. assistente spiritus sancti gracia, prouideri. In hac namque sacra synodo congregatis plena et libera sit omnibus et singulis loquendi et consulendi facultas eorum, que ad agenda esse videbuntur accomoda iuxta materias in ipsius concilii deliberacione propositas.“ De modo seu gestu in concilio et sessione tenendis etc. „Vt autem qua morum et gestus venustate vnusquisque in sessionibus et congre- gacionibus huius sacri concilii debet se habere, ex antiquorum patrum iam diu institutis regulis innotescat, decretum concilii Toletani presentibus duximus inserendum." Decretum Toletani concilii. „In loco benedictionis consedentes domini sacerdotes nullus debet aut indiscretis vocibus perstrepere, aut quibuslibet tumultibus perturbare; nullus eciam vanis fabulis vel risibus, vel, quod est deterius, obstinatis disceptacionibus tumultuosas voces effundere. Si quis enim, vt ait apostolus, putat se religiosum esse, non refrenans linguam, sed seducens cor suum, huius vana est religio. Cultum enim suum iusticia perdit, quando silencia iudicii obstrepencium turba confundit, dicente propheta: „erit enim cultus iusticie silencium. Debet ergo quicquid aut consedencium consultacionibus agitur, aut ab accusancium parte

Strana 57
Liber I. Caput XXVI. 57 proponitur, sic mitissima verborum relacione proferri, vt nec contenciosis vocibus sensus audiencium turbent, nec iudicii vigorem de tumultu eneruent. Quicumque ergo in conuentu concilii hec que premissa sunt violanda tradiderit, et contra hec interdicta aut tumultu, aut contumeliis, vel risibus ipsum concilium perturbauerit, iuxta diuine legis edictum, quo precipitur eicere derisorem, et exibit cum eo iurgium, cum omni dedecore et confu- sione abstractus a communi cetu recedat, ac trium dierum excommunicacionis senten- ciam ferat.“ De prerogatiua dignitatum et honorum in hoc concilio existencium. „Ad obuiandum controuersiis que solent huiusmodi in conciliis et publicis congre- gacionibus suboriri, et nonnunquam ipsorum progressum per longa tempora impedire, hec sancta sinodus ordinat, statuit et decernit, quod per quoscumque actus, nominaciones, intitulaciones, honoris exhibiciones, tam in sede, quam in aliis quibuscumque dictis, dicen- dis aut faciendis in hoc sacro concilio, per quoscumque prelatos, principes, vel eorum aut vniuersitatum et conmunitatum quarumeumque nuncios vel legatos, seu ipsis vel de ipsis, vel eorum altero in eodem concilio nullum ius de nouo acquiratur, nullique preiudicium generetur, nulliusque ius in proprietate vel possessione ledatur. Et per premissa, vel huiusmodi legatorum admissionem, ius vel titulus alicuius approbari nullatenus censeatur vel eciam reprobari, aut ius vel possessio generali concilio interessendi, vel taliter vocem dandi, cuiquam acquiri, sed in omnibus et per omnia vnumquemque in eodem statu post hoe concilium remanere, (in) quo ante tempus celebracionis ipsius concilii permanebat. De impedientibus venientes ad concilium etc. „Sane quoniam opus aliquod intendenti non satis est edificacioni operam dare, si ex aduerso impedientibus non resistat, idcirco decretum in sacro Constanciensi concilio editum aduersus eos, qui venientes ad concilium, stantes vel redeuntes impediunt, iniurian- tur vel molestant, ex superabundanti cautela contra eos, qui venientes aut recedentes ab hac sancta sinodo, in persona vel bonis impedire, iniuriari, vel molestare presumpserint, locum habere declarat et decernit iuxta ipsius, que talis est, seriem et tenorem:“ Decretum concilii Constanciensis contra molestantes venientes, stantes et redeuntes a conciliis. „Sacrosancta generalis sinodus Constanciensis, vniuersalem ecclesiam representans, in spiritu sancto ad extirpacionem scismatis heresumque et errorum, necnon ipsius ecclesie in capite et in membris debitam reformacionem legittime congregata ad futuram rei memo- riam. Justiciam et equitatem exerceri non dubitatur, si quos noxie voluntatis adeo captiuat peruersa intencio, quod processibus apostolicis impudenter obuiare, auctoritatem sanctionis canonice contempnentes, in aliorum prolabuntur iniurias et offensas, ecclesiastica censura percellat, et pro demerito culpe rigorem adiciat iudiciarie potestatis. Nam si quilibet per campum licencie, freno deposito modestie, vagaretur impune, facile quisquis seuiret in proximum et neruus disciplinantis iusticie rumperetur. Sane licet nonnulli Romani ponti- Scriptores II. 8

Strana 58
58 Liber I. Caput XXVI. fices, antiquos Romane ecclesie morem et consuetudinem obseruantes, prout ad eos ex debito apostolatus sibi iniuncti officii pertinebat, per certos suos processus in die cene domini annis solemniter publicantes, inter alios omnes et singulos, qui ad sedem apostolicam venientes, vel recedentes ab ea, neenon in illos omnes et singulos, qui per se vel per alium, seu alias quascumque personas ecclesiasticas vel seculares, ad Romanam curiam super eorum causis et negociis accedentes, illaque in eadem curia prosequentes, ac procu- ratores, gestores, aduocatos et promotores ipsorum, et eciam auditores seu iudices, qui super dictis causis seu negociis deputantur, occasione causarum emergencium huiusmodi verberant, mutilant vel occidunt, cuiuscumque dignitatis, ordinis, condicionis aut status forent, predicta vel eorum aliqua committentes, excommunicacionis et anathematizacionis sentencias, a quibus nullus per alium quam Romanum pontificem posset, preterquam in mortis articulo constitutus, absolui, nec eciam tunc, nisi de stando ecclesie ac satisfactione prestanda, sufficienti caucione premissa, candelis accensis et ad terram proiectis, promul- gauerint, et eos qui taliter excommunicatis et anathematizatis, vel eorum alicui presumerent beneficium absolucionis impendere, similibus sentenciis innodauerunt, eisque predicacionis, lectionis, administracionis sacramentorum ecclesiasticorum et confessionem audiendi inter- dixerunt officium, necnon quicumque iniuriatores quorumlibet ad sacra generalia concilia veniencium, seu stancium in ipsis, aut recendencium ab eisdem, diuersas censuras ecclesia- sticas et penas tam ex canonis quam diuini iuris disposicione incurrant : tamen sicut ad nostram fide dignorum multitudine valida insinuacione peruenit noticiam, nonnulli iniquitatis filii, perdicionis alumpni, huiusmodi censuras vilipendentes, ac huiusmodi sacri concilii, extirpa- cionis scismatis, heresum ac errorum ipsiusque ecclesie reformacionis perturbatores, dyabolico spiritu instigante, nec dignitati nec ordini deferentes, Dei timore postposito, nephariis ac sacrilegis ausibus nonnullas personas ecclesiasticas et seculares, eciam pontificali dignitate preditas, ad sedem apostolicam vel Romanam curiam, seu presens generale concilium in ciuitate Constanciensi prouincie Maguntinensis, vbi nunc Romana curia existit in spiritu sancto legittime congregata, venientes aut recedentes ab eisdem inuadere, capere, arre- stare, detinere, incarcerare, mutilare, occidere ac spoliare bonis suis, vel iniuriis affligere quam plurimis, et alias male tractare, temeritate propria presumpserunt ac dietim presu- munt, in apostolice sedis ac sacri concilii vilipendium et contemptum, ac sedacionis scismatis, reformacionis ecclesie et correctionis morum, neenon heresum et errorum predictorum extirpacionis disturbium, suarumque animarum periculum et seandalum plurimorum. Nos igitur volentes in premissis, necnon aduersus quoscumque ad ipsum et quelibet alia futura generalia concilia accedentes, aut stantes in ipsis, seu recedentes ab eisdem, ne ab aliis Deum non timentibus temerariis iniuriis infestentur et opprimantur violenciis, et ne qui- busuis delinquendi, aut excessus committendi pateat audacia, de opportuno et salubri remedio prouidere huiusmodi, necnon omnes alios et singulos illos processus, sentencias et censuras aduersus quarumlibet personarum ecclesiasticarum vel secularium, ad sacra concilia venien- cium, seu stancium in ipsis, vel recedencium ab eisdem, molestatores, perturbatores, vel iniuriatores, auctoritate Dei omnipotentis, patris et filii et spiritus sancti extendentes, omnes et singulos cuiuscumque dignitatis, gradus, status, vel condicionis fuerint, eciam si ponti- ficali, imperiali, regali, vel alia quacumque ecclesiastica vel mundana prefulgeant dignitate, qui quascumque personas ecclesiasticas vel seculares, que ad huiusmodi sedem apostolicam Roma-

Strana 59
Liber I. Caput XXVI. 59 nam curiam hoc presenti sacro durante concilio, vel ad ipsum et quecumque alia generalia con- cilia venientes et stantes in ipsis, aut ab eis recedentes, temeritate propria per se vel alium seu alios arrestare, inuadere, capere, detinere, incarcerare, mutilare, occidere, aut bonis suis spoliare, vel iniuriis affligere, seu ipsos sic delinquentes receptare, aut alias quomodolibet impedire, seu ea perpetrancium facta et commissa rata et grata habere, vel eis dare auxi- lium, consilium vel fauorem, publice vel occulte, directe vel indirecte, presumpserint, vel presument in futurum, similibus excommunicacionis et anathematizacionis sentenciis innoda- mus eo ipso. Terras quoque ipsorum et cuiuslibet, qui in premissis vel eorum aliquo trans- gressor vel contemptor (fuerit), dum tamen vniuscuiusque sic transgressorum vel contemp- torum vltra vnam dyocesim non contineat, nec non omnia, ciuitates, villas, castra, oppida et quelibet alia loca, in quibus huiusmodi excessuum patratores, seu eorum receptatores, vel ipsis consencientes, fauentes, vel dantes auxilium, consilium vel fauorem, publice mora- buntur, necnon illa, in quibus huiusmodi persone, que sic temeritate propria detente fuerint, quamdiu extiterint in eisdem, memorata auctoritate ecclesiastico supponimus interdicto. Quod si terra eiusdem duas dioceses vel amplius contineat, dominio domicilii principalis ipsius, et illam eciam in qua fuerit delictum commissum, si sua sit, et duas alias, que sub ipso sint, eidem loco magis vicinas, interdicto subiacere volumus supradicto, ac eciam omnes et singulos huiusmodi excommunicacionis et anathematizacionis sentenciis ligatos, in quibuslibet ecclesiis, loco, vbi tale delictum fuerit perpetratum, vel terris et locis propter hoc interdictis magis conuicinis vbilibet existentibus, omnibus diebus dominicalibus et festiuis, pulsatis campanis, candelis accensis, publice nunciari; ac terras et ciuitates, villas, castra, oppida et loca ecclesiastico interdicto predicto supposita, donec sic excommunicati meruerint ab huiusmodi sentenciis beneficium absolucionis obtinere, dictumque interdictum debuerit relaxari : ita tamen, quod nullus ex transgessoribus ac contemptoribus huiusmodi per alium quam Romanum pontificem, vel sacri concilii auctoritate, possit, nisi dumtaxat in mortis articulo constitutus, nec eciam tunc, nisi de stando mandatis ecclesie, satisfactione, vel sufficienti caucione, si hoc commode facere possint, primitus prestita, absolui vel inter- dictum huiusmodi relaxari. Eos vero cuiuscumque dignitatis, ordinis, status vel condicionis fuerint, eciam si pontificali dignitate prefulgeant, qui contra tenorem presencium proces- suum, talibus vel eorum alicui absolucionis beneficium impendere presumpserint, volumus, statuimus et decernimus similibus excommunicacionis sentenciis fore innodatos eo ipso, ipsisque predicacionis, lectionis, administracionis sacramentorum, et audiende confessionis officium, auctoritate interdicimus supradicta, insinuantes transgressoribus et contemptoribus in predictis, quod spiritualiter et temporaliter, prout eorum requirent excessus et demerita, grauius procedetur, non obstantibus quibuscumque constitucionibus et quibuslibet priui- legiis, indulgenciis et litteris apostolicis, generalibus vel specialibus, quorumeumque tenorum existant, eisdem transgressoribus aut contemptoribus, vel quibusuis aliis communiter vel diuisim a dicta sede concessis, eciam quod suspendi vel excommunicari, aut eorum terre, dominia, ciuitates, ville, castra, oppida, vel alia loca interdici non possint, eciam si de ipsis et eorum tenoribus esset in ipsis processibus mencio facienda specialis, que ne contra huiusmodi sentencias et processus, quominus includantur in eis, per ea valeant se, terras, dominia, ciuitates, villas, castra, oppida et loca huiusmodi tueri, et que ad hoc tollimus et penitus reuocamus. Et insuper mandamus, vt huiusmodi presens processus ad communem 8*

Strana 60
60 Liber I. Caput XXVI. omnium noticiam deducatur, cartas siue membranas processus continentes eosdem in maiori et sancti Stephani Constanciensium ecclesiarum valuis affigi, qui processus ipso suo quasi sonoro preconio et patulo iudicio publicabunt, vt predicti, quos processus concernent, nul- lam possint, excusacionem pretendere, vel ignoranciam allegare, quod ad eos processus huiusmodi non peruenerint, vel ignorauerint eosdem, cum non sit verisimile remanere incognitum quo ad ipsos, quod tam patenter fuit publicatum. Ceterum omnibus et singulis dominis patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis, ceterisque locorum ordinariis, precipimus et mandamus, vt ipsi et eorum quilibet per se, vel alium seu alios, sub pena excommunicacionis, quam ipsorum quemlibet, qui mandatorum nostrorum huiusmodi trans- gressor et contemptor fuerit, incurrere volumus ipso facto, presentes nostros processus per eorum aut cartarum vel membranarum, seu transsumptorum continenciam, eosdem, quibus sicuti nostris processibus tantam volumus fidem adhiberi, in ecclesiarum valuis seu aliis locis affixione publicent, et prefatos transgressores et contemptores huiusmodi, excommu- nicacionis et anathematizacionis sentenciis ligatos, ac terras, ciuitates, villas, castra, oppida et loca prefata huiusmodi ecclesiastico interdicto supposita, quamprimum ipsis vel eorum alicui de hoc legittime constiterit, tam diu in ecclesiis, dominicis et aliis festiuis diebus, dum inibi fuerit maior populi multitudo, campanis pulsatis et candelis accensis et extinetis, denuncient et interdictum huiusmodi inuiolabiliter obseruari faciant, per censuras ecclesia- sticas et alia iuris remedia, inuocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis, donec ipsi transgressores et contemptores meruerint ab huiusmodi excommunicacionis et anathe- matizacionis sententiis absolucionis beneficium obtinere, dictumque interdictum merito debuerit relaxari, non obstantibus omnibus supradictis, seu si aliquibus coniunctim vel diuisim a sede predicta indultum existat, quod interdici, suspendi vel excommunicari non possint per litteras apostolicas, non facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum, de indulto huiusmodi mencionem. Datum Constancie pridie Nonas Julii, anno a natiuitate domini MCCCc' decimo quinto, sede apostolica vacante, regnorum serenissimi principis domini Sigismundi Romanorum et Vngarie etc. regis, videlicet electionis quinto, corona- cionis primo, Vngarie vero vicesimo nono." De impedientibus ipsum concilium. „Porro, quia nonnunquam lingua subdola plurimum impedit et perturbat, falsa vel detractoria seminando, quodque cum nimis graue sit, tam grandem christianitatis impedire profectum omni animaduersione sit dignum, ideirco malignorum conatibus cupiens obuiare dicta sancta synodus omnes et singulos sub obtestacione diuini iudicii ammonet, ne impedimentum, perturbacionem, prorogacionem, vel dissolucionem huius sacri concilii mo- liantur. Si quis autem scienter animo impediendi vel perturbandi hoc sacrum generale con- cilium verbo, facto, (vel) litteris, palam (vel) occulte impedimenta, perturbacionem, proro- gacionem vel dissolucionem fieri procurauerit, experietur vlcione penali perpetrati facinoris grauitatem, et contra eum tamquam communis pacis turbatorem rigide procedetur, cum ex hoc heresum extirpacionem, pacis procuracionem et morum reformacionem impe- dire videatur.“

Strana 61
Liber I. Caput XXVI. 61 De fructibus percipiendis. „Cum hii qui intersunt in hoc sacro generali concilio, pro communi bono tocius ecclesie congregati, non debeant minori prerogatiua gaudere, quam quicumque alii qua- rumuis ecclesiarum negociis quibuslibet vel vtilitatibus intendentes, ideoque tamquam causa reipublice absentes debent pro presentibus merito reputari, ad instar sacri Constanciensis concilii, in quo modo consimili extitit ordinatum: Presens concilium statuit, ordinat et decernit, quod omnes et singuli, qui in eodem concilio tamquam ipsius supposita sunt recepti, vel recipientur in posterum, ab eodem die, quo iter arripuerint ad dictum concilium veniendi, et quamdiu permanserint in eodem, ac eciam recedentes per totum tempus, quo ad suum possint domicilium reuerti, fructus omnium beneficiorum suorum cum ea integri- tate percipiant, cum qua eos perciperent, si in ipsis beneficiis residerent, non obstantibus in contrarium facientibus quibuscumque." De officiariis concilii. "Quia vero ad prosecucionem huius sacri concilii requiruntur officiales et ministri, ideo deputat et ordinat notarios ad scribendum acta ipsius concilii Lucam de Visso, secre- tarium dicti domini legati, et Rodulphum Sapientis diocesis Gebennensis. Et vt omnia eo decencius ordinentur, quo maiori fuerint directa consilio, deputat et ordinat venerabiles Henricum Nithart decretorum doctorem et Ludouicum Parisii, licenciatum in decretis, deca- num ecclesie beate Marie lete de Anessiaco Gebennensis diocesis, qui acta concilii vniuersa per diclos notarios scripta aspiciant, debiteque, si opus sit, corrigant et emendent. Promo- tores quoque ipsius concilii deputat magistrum Nicolaum Amici, magistrum in artibus et licenciatum in theologia, et Henricum Anester in decretis licenciatum, prepositum Thuri- censem diocesis Constanciensis, sediumque ordinatores, qui existentes in concilio in locis et sedibus debitis collocent, quorum ordinacioni omnes obedire teneantur, Henricum Statter in medicina magistrum, decanum Traiectensem, et Suederum de Marchusen, in legibus baccalarium et canonicum ecclesie sancte Petri Maguntinensis." Interrogacio episcopi et responsio synodi. „Lectis siquidem, vt prefertur, decretis, bulla et instrumento preinsertis, memo- ratus dominus episcopus Constanciensis consimili voce, alta videlicet et intelligibili, inter- rogans, sciscitatus est an omnia et singula, sic vt prefertur, per eum lecta ipsi sacre synodo placerent. Ad cuius interrogacionem prelibatus reuerendissimus pater dominus cardinalis presidens primo, deinde ceteri omnes et singuli domini prelati, in eadem sessione ac sacra synodo tunc presentes, concorditer nullo discrepante responderunt viua voce „placet.“ Quibus premissis sic peractis prefati dicte sacre synodi promotores, siue procuratores supra deputati, pecierunt et quilibet eorum peciit, per nos prothonotarios, notarios atque scribas, ad hoc supra deputatos, fieri et confici de premissis omnibus et singulis vnum vel plura publica instrumenta, in testimonium veritatis premissorum, et ad perpetuam rei memoriam.

Strana 62
62 Liber I. Caput XXVI. Datum Basilee decimo nono Kalendas Januarii anno a natiuitate domini millesimo quadrin- gentesimo tricesimo primo." Post hanc autem consummatam sessionem, magis excrescente semper in dies epi- scoporum et abbatum numero, celebrate fuerunt misse solemnes in maiori ecclesia diebus dominicis et magnarum festiuitatum, patribus ibidem ad diuina audiendum conuenientibus, fiebantque sepe sermones ad clerum solemnes, per episcopos aliquando et abbates, pluri- mum autem per doctores in diuino et humano iure, ac per alios quosdam excellentes viros. Aduenerunt vero pro tunc ad concilium pro parte episcopi Argentinensis magister Nicolaus Lindenstumph, capituli decanus, cleri autem abbas de Milibus et prepositus sancti Petri iunioris, nuncii quoque et procuratores episcoporum Augustensis et Tullensis, quorum vnus magister Hugo Barardi in artibus magister et in iure licenciatus, factus inde promotor concilii, permanens vsque ad eius finem. Die vero xvi'. eiusdem mensis Decembris per sanctam synodum destinatus est ad Angliam et Scociam Johannes abbas Cistercii pro conuocacione prelatorum ad concilium. Premissorum autem narracione finis assit volu- minis huius primi libri, de inchoacione sancte synodi Basiliensis intitulati, et secundus accedat de bis facta nec sortita effectum dissolucione eius.

Strana 63
63 Incipit liber secundus et gesta anni 1432, et primo prohemium collecte secunde de inchoacione pugne diutissime continuate inter papam Eugenium et concilium Basiliense. Caput I. In prima parte, inicia atque stabilimentum concilii Basiliensis compendio explicante, narracio facta est, quomodo sancta hec congregacio, ut summo angulari lapide Christo Jhesu constructa cresceret in templum sanctum in domino, vere in quadro posita fuerit, quia fundata super quatuor firmissimas bases et immobiles columpnas sacrorum Constan- ciensis et Senensis conciliorum auctoritates duas, terciam autem Martini pape V., quartam denique Eugenii quarti, simul ab ordinato inicio sancte synodi huius exorti. Sed quis plan- tam teneret alterius, ne ab alio precederetur, cum ex vtero ecclesie egrediebantur, pro- fecto est istud non exigui sed permaximi iudicium ponderis. Illud quippe certissimum est, vt quomodo paruuli illi duo in vtero collidebantur, ita et duo hec per totam fere vitam suam inuicem compugnasse; pugne autem causa inde orta est. Sancta synodus censebat inflexibiles eque fore, quibus innixa erat, dictas columpnas quatuor, vt quomodo tres ille, quia in preteritum transierant, facte erant immobiles, ita et multiplici neccessitate existente irreuocabilis manere deberet quarta Eugenii pape auctoritas; quod vt ita fieret, concilium singularem diligenciam et sollicitudinem accuratam habuit, destinatis ad eum ambasiatis duabus, exposituris frequentissimas in id propositi exhortaciones. Verum Eugenius papa arbitratus, vt quomodo sua auctoritate inchoatum, ita non alias quam sua continuandum erat voluntate, quodque illud, quando sibi videretur, celebrantibus eciam inuitis dissoluere posset. Super hoc in celo ecclesie militantis nostro in tempore prelium magnum factum est, quale inter pontificem summum et concilium generale non fuit ab eo, quo generalia concilia esse ceperunt; si erit postea, nouit Deus. Innotuit autem magnitudo belli huius subscripto modo.

Strana 64
64 Liber II. Caput II. Caput II. De noticia pugne huius intimato dissolucionis modo. Cum sancta Basiliensis synodus ad laudem et gloriam omnipotentis Dei celebraretur in pace, iamque in magna frequencia prelati, doctores, aliique plurimi, zelum diuine legis habentes, ad eam conuenirent, principum quoque quorumdam adessent ambasiatores, ceteris habentibus summo honore dignum concilium, omnes vero in eo conuenientes propter Juliani presidentis sollicitudinem atque diligenciam optime operarentur, Eugeniomet publice attes- tante, quod omnia iuxta desiderium cordis sui circa reformacionem cleri, extirpacionem heresum, pacem et salutem christianorum, quantum in eo erat, Julianus hactenus procu- rasset, ecce xxII'. die mensis Decembris Daniel episcopus Parentinus, Eugenii pape thesau- rarius, Basileam ingressus est. Cui propterea quod esset nuncius et orator pape, in honorem eius et apostolice sedis, in ingressu obuiam exierunt omnes fere prelati aliique in concilio sistentes. Qui eciam sequenti die in domo Juliani presidentis constitutus per dominos de concilio, ibi synodaliter congregatos, honorifice est susceptus, facta in eius veneracionem breui arenga per Dyonisium de Sabrenays, oratorem Parisiensis studii, cum themate "re- pleuit in bonis desiderium suum", suo congratulando aduentui et attribuendo Eugenio pape, quomodo in sanctis operibus, ad que concilium procedebat, eius desiderium repleuit Deus inchoacione, eratque consumacione repleturus. Sed abscondita erant tunc ab oculis congra- tulancium patrum, que etsi cognouissent, prout fuerunt postea operibus contestati, iocundo illius aduentui non tam placido fuissent congratulati affectu, nec dixissent replendum Eugenii desiderium operum consumacione, ad que concilium instabat; quippe repletum erat incep- cione, cum nollet, vt pro illorum perfeccione Basiliense concilium intenderet amplius. Etenim episcopus ipsé venerat dissolucionem iam factam concilii intimaturus, qui in ea congregacione et aliis, quibus aliquando interfuit, vel vnico verbo allocutus non est con- gregacionem, nec eciam salutem obtulit aut benediccionem apostolicam, de qua re non modicum admirati fuere prelati et doctores, que postea acciderunt suspicantes. Die vero Sabbati vicesima nona Decembris anno a natiuitate domini MCCCCxxxII', indicione decima, pontificatus sanctissimi domini Eugenii pape quarti anno primo, plena sistente congregacione sacri concilii Basiliensis, Parentino episcopo presente, ciues Basilienses in magna com- paruerunt ibidem multitudine, protestantes autem ac iureiurando firmantes ad que dicturi erant, non moueri propter lucrum ciuitatis, sed mere et sincere propter bonum christiani- tatis tocius et ecclesie; ac propter pericula et scandala, que sequi exinde perpendebant, lamentabili oracione proposuerunt audiuisse pro certo, aduenisse quosdam, qui pro disso- lucione sacri concilii laborarent, et quare illud proponebant causam reddentes multum ele- ganter exposuerunt grauissima pericula, ex proximo imminencia scandala ex huiusmodi secutura dissolucione. Eodem quoque presente episcopo fuerunt concilii ex parte elocute quatuor sequentes proposiciones, prima, quod vrgens neccessitas christiane religionis et vniuersalis ecclesie orthodoxe non consentire vllo modo, nec permittere potest aliquam prolongacionem, prorogacionem, transmutacionem, interposicionem vel dissolucionem huius sacri concilii generalis Basiliensis, quoniam heretici Bohemi inde forcius pullularent, dis- currerent et inficerent, et persequerentur fideles, et alie hereses suborte crescerent vehe- menter ; guerre aggrauarentur, curia Romana diffamaretur, populares ad rebellionem pro-

Strana 65
Liber II. Caput II. 65 uocarentur, Almania subito destrueretur. Secunda fuit, quod illa, que iam incepta sunt et posita in practica per sacrum generale concilium Basiliense ad extirpacionem heresum, de- fensionem catholice fidei, pacificacionem guerrarum (et) reformacionem morum, non possunt interponi nec procrastinari sine grauissima offensa Dei, perturbacione fidei, scandalo populi christiani, quoniam Bohemi heretici assignati sunt ad concilium generale, reges et principes requisiti et appunctuati ad pacem et ad defensionem fidei. Populus sub illa spe gaudet, pre- lati et viri litterati de diuersis partibus mundi conuocati ad disputandum contra hereticos et defendendum fidem catholicam ; legatus et concilium promiserunt adimplere toto posse, quod concilium Constanciense ordinauit, papa promisit et vouit. Vbique publicatum est, imperator iurauit, prelati tenentur ; concilium committeret mendacium et deciperet populum christianum, honor pape et cardinalium lederetur. Tercia fuit, quod concilium generale, si interponere- tur, transmutaretur, aut aliqualiter dissolueretur, nunquam posset reuocari, quoniam nullus confideret in promissionibus curie Romane, sub quibus fuit dissolutum concilium Senense, nullus confideret in promissionibus concilii generalis. Illi qui nunc querunt dissolucionem concilii, tune forcius aliud impedirent, clerus totus reputaretur mendax et fictus, prelati et alii, qui diu laborauerunt pro sacro concilio celebrando, tedio, labore et expensis alias non attemptarent redire, mali exultarent et boni deprimerentur ; dyabolus cum suis regnaret, de- uotus populus Christi loqui non auderet. Quarta fuit, quod omnino sacrum generale concilium debet perseuerare firmiter in sua celebracione et continuacione pro fide catholica et pro premissis, et quoniam alias videretur, quod non esset congregatum in spiritu sancto, sed in spiritu mendacii, quod absit, et ideo quantum in ipso est conseruando honorem et salutem pape et curie, debet ipsum papam et curiam de periculis et malis imminentibus ex dissolucione concilii generalis auisare et exhortari, debetque procedere viriliter et diligenter auctoritate sua, sicut in Constancia, contra omnes et singulos perturbantes, impedientes, persequentes directe vel indirecte sacrum concilium et acta ipsius, et velud fautores heresum et here- ticorum, nutritores heresum contra fidem catholicam, impeditores concordiarum christia- norum, auctores viciorum et reformacionum obfuscatores, inuocando super hoc auxilium regum et principum atque fidelium contra tales vsque ad internecionem, et quod ex nunc fiat processus contra eosdem. Prefatus vero episcopus, percepta negocii grauitate et periculi magnitudine intellecta, ex tunc in plena congregacione et extra quam pluribus notabilibus personis et magnis, tam ex prelatis quam ex militibus, dixit aperte se non venisse pro dis- solucione concilii Basiliensis, nec pro aliquo ipsius impedimento, sed quod solum veniret ad dominum legatum ad conferendum super quibusdam, et ad informandum se de statu con- cilii, et quod papa nesciebat tantam esse congregacionem in Basilea. Postmodum autem predictis notabilibus personis loquendo seorsum, et conferendo de periculis et scandalis secuturis ex dissolucione, iurauit ponens manum ad pectus, quod eciam si haberet quas- cumque bullas et mandatum pape desuper ea re, non exequeretur eas, cum manifeste per- penderet imminere ruinam fidei, aliaque irritamenta, scandala et pericula sequi, addens non vni sed pluribus de hac materia cum eo conferentibus, quod practicando huiusmodi disso- lucionem crederet se sacrificare dyabolo, quod fortasse intellexit, si per semetipsum id per- sonaliter exequeretur, quia id fieri fecit per alterum, non tamen aduertens vt qui per alterum agit, per semetipsum agere dicatur, et pre ministro principale agens dominusque pre ministro. Ex predictis autem episcopi verbis et iuramentis eius, non obstantibus aliis infor- Seriptores II. 9

Strana 66
66 Liber II. Caput III. macionibus ex diuersis partibus habitis, prelati et alii multi fidem ceperunt adhibere non machinari eum contra concilium, ymaginari non valentes tante auctoritatis virum aliud intendere quam iuraret et promitteret, cuius simplici verbo credendum erat propter digni- tatem episcopalem et mittentis personam. Hiis tandem se habentibus sic, nuncio quodam ad eum de curia superueniente, Parentinus ipse pape nuncius Juliano presentauit bullam, per quam eidem committebatur dissolucio concilii Basiliensis, quod minime latuit in concilio residentes. Sed et de voluntate episcopi ipsius atque consensu, Julianus in plena congre- gacione illum excusans assecurauit concilium omnia, que Parentinus habuerat a curia et receperat, in suis posuisse manibus ; sic enim illi asseruerat. Eo insuper volente quibusdam prelatis et doctoribus materiam dissolucionis apperuit Julianus, cepitque eam practicare eo fortasse respectu pro tune a patribus non intellecto, quia intenderet publicare bullam de iam facta dissolucione. Post denique multos habitos tractatus et consilia, visis scandalis et periculis atque denigracione fame pape et cardinalium, ac eciam quia cause in bulla expresse non consistebant, prout pape fuerat suggestum, deliberatum fuit virum vnum solemnem Juliani ex parte, et parte concilii alium ad papam mittendos fore, intimaturos pericula et scandala ex huiusmodi secutura dissolucione. Hiis vero ita ordinatis et dispositis, ac singu- lis, iuxta quod putabatur, bene quietatis, Johanne de Prato doctore Basilee dimisso, Paren- tinus Juliano et ceteris de concilio insciis recessit. Recessus cuius reputatus fuit scanda- losus valde, attentis promissionibus eius per antea factis. Ante vero recessum suum, quod postea in palam venit, die vm' Januarii transcripte, collacionate et notariate coram eo fuerant bulle dissolucionis iam facte, sigillisque suo et dicti Johannis munite. Qui Johannes Basilee moratus, Juliani et aliorum plurium quibuscumque non obstantibus persuasionibus, die xII° Januari dominis de concilio in domo fratrum predicatorum congregatis more con- sueto de negociis tractantibus concilii, litteras originales de iam dissoluto concilio, plumbea bulla circuli figura in negociis ecclesie maximis poni consueta, et subscripcionibus cardi- nalium munitas coram exhibuit legereque cepit. Patres vero sencientes, quid agere molie- batur, quia dictarum publicacionem litterarum, grauiter turbari ceperunt, et non volentes audire lecturam quidam illico discesserunt a congrecacione, quidam autem perstiterunt. Vnus autem ex oratoribus Parisiensis studii, Egidius Canineti, precurrens portas obserauit claustri, et tune littere ipse originales solo prostrate inuente sunt, vel quod Johannes ipse fecit ex industria, ne ignorancia pretenderetur, vel quod a turbato clam fuerint elapse. Acclamantibus vero quibusdam carceribus mancipandum, prudencia sua in eo semper lau- data Franciseus episcopus Gebennensis patribus exposito, vt eum custodire vellet, in domum conduxit suam; qui post aliquos dies pacifice recessit, offerens se sponte laboraturum tam cum papa quam cum aliis et Parentino pro fideli concilii Basiliensis prosecucione. Caput III. De conmissione ac dissolucionibus prima et secunda concilii designantur de verbo ad verbum trium tenores bullarum. Litterarum vero commemorancium et commissionem ad dissoluendum et dissolu- cionem iam factam sequuntur tenores, alterius quoque tercie nunciantis secundo factam dissolucionem publice et solempniter; siquidem prior in noticiam non venerat plurimorum, et fere nisi Basilee modo notificata premisso, non facile reperitur. Secunda autem disso-

Strana 67
Liber II. Caput III. 67 lucio plus quam notoria extitit, a sua origine competente sibi notorietate et continuo magis excrescente. Decima octaua quippe Decembris die, in generali consistorio presentibus, vt moris est, reuerendissimis dominis cardinalibus, prelatis, curie officiariis et aliis plurimis, per secretarium suum sub data diei huius Eugenius papa scripto eam Rome publicauit, nec orbi latere voluit eam copia litteris inclusa apostolicis in diuersas mundi partes destinatis, atque si voluisset latere, non potuisset eam publicante resistencia patrum, illi obedire, renuencium et copiosissime allegancium desuper causas. Quare in omnem fere terram exiuit sonus dissolucionis illius. Exprimuntur igitur omnium trium bullarum tenores, vt lucidius intueri valeant, que in aduersum earum dicta factaque fuere, multa quippe et magna nimis. Sunt denique diuersorum effectuum diuersarum datarum saltem due, nec omnimoda est conformitas in causarum allegacione. Sequitur bulla prime dissolucionis sacri Basiliensis concilii facte per Eugenium papam IIII. in secreto, subscripta manu decem cardinalium. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad futuram rei memoriam. Quoniam alto et incomprehensibili Deo constituimus reddere vota nostra in conspectu omnis populi et in atriis sanctis eius, postquam claues domini suscepimus et nauiculam beati Petri gubernamus, suppressi magno pondere inter procellosos mundi motus esse videmur constituti. Contue- mur enim subortam ista tempestate prophanam heresim Bohemorum quasi venenum inficere precordia fidelium, inque dies mortali contagio serpere, captareque animos titubancium populorum, et Grecorum errores, ad quorum extirpacionem salutaribus experimentis proui- debatur, propter emergencia incommoda perdurare; hostes adorande crucis ab Asia et Affrica, immo intra Europam vasta cede atque calamitate invalescere contra populum chri- stianum, et ipsos principes populosque fidelium inter se concertantes deseuire, vniuersumque clerum, paucis admodum exceptis, incedere per tramitem peccatorum. Hiis igitur malis afflictati clamare cogimur ad dominum „excita potenciam tuam et veni, vt saluos facies nos, Deus conuerte nos, ostende nobis faciem tuam, et salui erimus domine Deus virtutum.“ Hiis et aliis cogitacionibus laniantibus mentem nostram, alta nos cura sollicitat, quonam modo tot malis obstare et christiane saluti prouidere possimus, et dum affeccionem nostram fla- grantissimam attendimus, vehementissime concitamur. Dum vero gerendarum rerum magni- tudinem, loca et tempora mensuramus, neccessitate condicionis humane retardamur, quo- niam res tam arduas, tamque difficiles (et) catholice fidei neccessarias lustrare breui spacio non valemus, attento maxime, quod cum felicis recordacionis Martinus papa V., predecessor noster, dilectum filium Julianum sancti Angeli dyaconum cardinalem pro celebracione Basi- liensis concilii ad ipsam ciuitatem Basileam (legatum destinasset), dum nulla ibi prelatorum congregacio adhuc facta foret, interuenerunt magne et neccessarie cause, quibus obstandum fuit Bohemice cladi et saluti fidelium prouidendum. Vnde ipse cardinalis, sicut notorium est, pro conseruacione fidei in partibus illis magnis fuit exerciciis occupatus. Secuta demum occulto Dei iudicio catholicorum fuga, premissis ad ipsam ciuitatem Basilee dilectis filiis Johanne Polomar, palacii apostolici causarum auditore, ac Johanne de Ragusio, in theologia magistro, ordinis fratum predicatorum procuratore, is cardinalis profectus ad ipsam ciui- tatem, requisitis prelatis quam plurimis, paruaque ibidem cleri congregacione secuta, de 4. 1431. 12. Nov. 9.

Strana 68
68 Liber II. Caput III. consensu eorum, qui in dicta ciuitate consistunt, dilectum filium Johannem Pulchripatris in theologia magistrum, canonicum Bisuntinensem, ad nos et dictos fratres nostros trans- misit. Qui nobis inter cetera facunde atque prudenter explicata significauit deformacionem cleri in partibus illis, et nephandam ipsius heresis pestem pullulare in dies, et iam vsque ad partes Basilee proximas aduenisse, secutis inde scandalis et cladibus abhominandis. Nam heresis predicte imitatores, clerum insequentes aliquos expulerunt, et nonnullos inhumaniter trucidarunt. Addidit eciam discrimina initi belli inter dilectos filios nobiles viros Burgundie et Austrie duces, aliasque difficultates, ex quibus tamen nouam prelatorum vocacionem ad Basileam affectare videbatur. Nos quidem examinantes condicionem mundi, temporum et locorum, quod instat tempus yemis, quodque loca circumstancia Basilee, potissime versus Austriam et Burgundiam, minus esse transitu secura referuntur; vnde verisimile est prelatos in Basilea diucius expectatos non venisse, qui eciam consideratis difficultatibus, temporis ineptitudine, periculisque bellorum, allegare possent non veniendi dignas raciones. Et si qui pauci venissent, tractandis rebus multis et magnis sufficere non potuissent, quodque pre- teriit tempus septennii, in quo debuissent secundum statuta Constanciencis concilii sine alia vocacione congregari. Hec omnia versantes animo nostro, eciam quia proximis diebus carissimus in Christo illustris filius Johannes Paleologus, Constantinopolitanus imperator, et venerabilis frater noster Joseph, apud Grecos Constantinopolitanus patriarcha, suum oratorem ad nos et venerabiles nostros sancte Romane ecclesie cardinales transmiserunt, qui nos requisiuit iuxta tractata per predecessorem nostrum cum consilio ipsorum cardina- lium, de quorum numero tunc eramus, pro vnione Grece orientalis ecclesie cum Romana et vniuersali ecclesia concilium in loco eis apto celebrari, vnde nos secundum dictas con- uenciones, et propter execucionem tanti boni optulimus pro aduenturis Grecorum prelatis et oratoribus pro transitu ad Ytaliam et reditu ad Greciam, pro galeis et aliis neccessariis impensas opportunas. Cum quibus Grecis tum nominate fuissent Roma, Ancona et Bononia et alia Ytalie loca, demum licet Roma nobis et aliis fratribus nostris commodior extitisset, in ciuitate Bononie putauimus apcius conuenire, que propter abilitatem nauigacionis eorum et propter viciniorem aditum vltramontanorum ad Ytaliam, capacitatem loci et alias condi- ciones ydonea reputatur. Promiserunt itaque prefati imperator et patriarcha solempnes suos oratores transmittere, sicut ante noticiam obitus prefati nostri predecessoris transmittebant. Hec omnia cum dictis fratribus nostris considerantes, quod ex tota republica christianorum nichil sanceius, nichil optabilius esse possit, quam Grecam ecclesiam, olim tot sanctis et viris clarissimis illustrem, dimisso errore vnam fieri cum ecclesia Romana, comprehendimus neccessarium esse ad conueniens spacium temporis in Bononia generale concilium conuo- cari. Qua propter si prelati de nouo ad Basileam vocarentur, quod conuenire non posset sine temporis interuallo, vtrumque concilium fere vno tempore concurreret, et sic vtrumque minus auctoritatis haberet, nec prelati (possent) in vtroque interesse. Vnde pro commoditate prela- torum, ne bis habeant conuenire, ex causis superius declaratis et aliis magnis et vrgentibus suis loco et tempore declarandis, maius bonum minori preponentes, preter concilium, quod secundum statuta concilii Constanciensis in decennio venit celebrandum, quodque in ipso decennio in ciuitate nostra Auinionensi volumus celebrari, ex abundanti in ciuitate Bononie pro ipsorum Grecorum reduccione reformacioneque cleri ac populi christiani, aliud concilium decreuimus conuocare, et in eo intendimus personaliter presidere apostolica auctoritate,

Strana 69
Liber II. Caput III. 69 ex subscriptorum fratrum nostrorum Jordani Sabinensis, Anthonii Ostiensis, Hugonis Penestrini, episcoporum, Johannis tituli sancti Laurencii in Lucina, Anthonii tituli sancti Marcelli, Johannis tituli sancti Sixti, Francisci tituli sancti Clementis, Angelotti tituli sancti Marci presbyterorum, Lucidi sancte Marie in Cosmedin et Ardecini sanctorum Cosme et Damiani dyaconorum, eiusdem Romane ecclesie cardinalium, vnanimi consilio et assensu indicimus et conuocamus, ac prefatam synodum Basiliensem, si qua ibi congregata videatur, dissoluimus et totaliter liberamus. Insuper in nomine Christi Dei, ad cuius populi salutem totis affectibus aspiramus, vniuersis et singulis patriarchis, archiepiscopis, episcopis, pre- latis et clericis, ad quos interest, vbicumque constitutis, indiccionem et dissolucionem pre- dictas declaramus et notificamus, ipsosque requirimus et monemus in domino Jhesu Christo, et in vim prestiti iuramenti in consecracionibus eorundem, in virtute sancte obediencie ac eciam apostolica autoritate nostra precipimus et mandamus sub pena excommunicacionis et aliis penis iuris, quatenus in anno vno cum dimidio, a publicacione presencium compu- tando, ad prefatam ciuitatem Bononie pro hoc sacrosancto concilio celebrando, et subse- quenter in decennio in ciuitate Auinionensi debeant conuenire, quos omnes presenti scripto intendimus esse monitos peremptorieque citatos, ac si eorum singulis directe fuissent moni- torie littere speciales. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre dissolucionis, liberacionis, declaracionis et precepcionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice millesimo quadringentesimo tricesimo primo, pridie Idus Nouembris, pontificatus nostri anno primo. SANCTUS PETRUS SANCTUS PAULUS EUGE NIUS PAPA IIII. VANINOO Ego Jordanus episcopus Sabinensis, domino nostro Eugenio aliqualiter impedito, et de eius mandato, presentibus prescriptis dominis cardinalibus subscripsi: Ego Jordanus episcopus Sabinensis nomine proprio sub- scripsi. Ego Anthonius episcopus Ostiensis subscripsi. Ego H. episcopus Penestrinus subscripsi. Ego Johannes tituli sancti Laurencii subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli subscripsi. Ego Johannes tituli sancti Sixti me subscripsi. Ego (Franciscus) tituli sancti Clementis me subscripsi. Ego (A.) tituli sancti Marci presbyter cardinalis subscripsi. Ego Lucidus sancte Marie in Cosmedin dyaconus cardinalis subscripsi. Ego Ardecinus sanctorum Cosme et Damiani dyaconus cardi- nalis supscripsi." AD In plica nomen scriptoris. Sub plica: „L. A. de Langusco, M. de Guadagnis de curia."

Strana 70
70 Liber II. Caput III. Sequitur bulla commissionis pape ad cardinalem sancti Angeli ad dissoluendum Basiliense concilium et ad indicendum alia duo. 5. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio Juliano sancti Angeli dya- cono cardinali, apostolice sedis legato, salutem et apostolicam benediccionem. Postquam diuina clemencia ad apicem summi apostolatus, licet immeriti, assumpti fuimus, nil dignitati nostre et amplitudini sedis apostolice magis conuenire putamus, quam omni studio et dili- gencia prosequi, vt persone ecclesiastice, quantum humane fragilitati celitus permissum est, per semitam Jhesu Christi incedentes, abiectis illecebris, cum sinceritate religionis et fidei, vitam honestam ducerent et Deo, vt professi sunt, se ipsos veris affectibus dedicarent. Quod considerantes et in animo nostro sepius repetentes, ac ea que per felicis recorda- cionis Martinum papam V., predecessorem nostrum, circa celebracionem Basiliensis con- cilii, iuxta ordinacionem Constanciensis sinodi, instituta fuerunt, qui tibi in dicto Basiliensi concilio presidendi, et huiusmodi concilium, si et quando prudencie tue videretur, dissol- uendi, et pro alio concilio iuxta statuta prefati sinodi in decennio celebrandi alium locum assignandi, plenam per varias suas litteras dedit facultatem, Deo propicio, absoluere et perficere intendentes, de venerabilium fratrum nostrorum consilio, circumspeccioni tue, ex quo in ingressu tuo ad Almanie partes nonnulli prelati in Basilea pro celebracione con- cilii erant congregati, dedimus in mandatis, vt interea circa expedicionem contra Bohemos hereticos tibi omnia commissa vacares, et deinde ad ciuitatem Basiliensem, dicti concilii locum, accedens et ibidem nostro et ecclesie nomine presideres. Verum licet ad opprimen- dam dictorum hereticorum perfidiam omnia a te prudenter et sollicite gesta sint, et nichil ad hoc sanctum opus pertinens pretermissum, tamen occulto Dei iudicio permissum est, vi infelix ac turpis illa catholicorum fuga sequeretur, post quam premissis dilectis filiis magistro Johanne Polomar, palacii apostolici causarum auditore, et Johanne de Ragusio, in theologia magistro, et ordinis fratrum predicatorum procuratore, ad dictam ciuitatem pro- fectus es, et omnia iuxta desiderium cordis nostri circa reformacionem cleri, extirpacionem heresum, pacem et salutem christianorum, quantum in te fuit, efficere procurasti. Tandem cum post longam tuam moram, requisitis insuper a tua circumspeccione prelatis et aliis, parua ibidem congregacio facta fuit, de consensu eorum, qui in dicta ciuitate existunt, dilectum filium Johannem Pulchripatris, in theologia magistrum, canonicum Bisuntinensem, pro plena informa- cione disposicionis concilii, ac belli et turbacionis illarum parcium, ad nos et dictos fratres nostros destinasti. Quem vna cum dictis fratribus nostris, licet infirmitate grauati, libenter audiuimus et omnia per ipsum, tam nobis una cum prefatis fratribus, quam commissariis nostris ad eum audiendum per nos postea deputatis, facunde et prudenter explicata plene intelleximus. Qui enarrauit inter cetera, quod in partibus Almanie specialiter clerus multipliciter defor- matus erat, quodque pestis illa Bohemica ad multas Almanie partes serpens venenum suum effuderat, et partes illas iam detestabili labe inquinauerat, quodque eciam exinde in partibus Basilee finitimis scandala suborta erant, cum nonnulli oppidani, sectam Bohemorum imitan- tes, clerum persequerentur et crudeliter trucidarent. Addidit preterea alias difficultates et pericula, que ex bello inter dilectos filios, nobiles viros Johannem Burgundie et Fridericum Austrie duces proueniebant; nam hii armis decertantes, terras dicte ciuitatis propinquas habentes, efficiunt transitum ad Basileam sine formidine et periculo fieri non posse. Pre- 1431. 12. Nov.

Strana 71
Liber II. Caput III. 71 terea celebracionem concilii et reformacionem ecclesie plurimum opportunum esse assere- bat. Que omnia et plurima alia satis nota, que honestatis gracia pretereunda et subicienda sunt, considerantes, quamuis antea variis nunciis ac litteris cognita nobis essent, ac existi- mantes ob tot difficultates et pericula prelatos forsitan tantopere expectatos Basileam non venisse, septenniumque, in quo congregari debeant, elapsum esse, et si de nouo vocaren- tur, pericula et difficultates predictas allegarent, nec ad subeundi huismodi pericula honeste cogi possent, ac eciam versantes in animo nostro, quod cum tot difficultatibus, impedimen- tis et periculis hiems eciam instat, et noua vocacio ad concilium celebrandum, quod idem Johannes Pulchripatris affectare videbatur, frustra fieret, nisi aliquod conueniens temporis spacium interponeretur; cum eciam hiis proximis diebus carissimus in Christo filius noster Johannes Paleologus, imperator Constantinopolitanus, et venerabilis frater noster Joseph, a Grecis patriarcha Constantinopolitanus nuncupatus, oratorem suum ad nos et prefatos fratres nostros destinauerunt, qui exponendo nos requisiuit, vt iuxta ordinacionem dicti predecessoris pro vnione orientalis ecclesie cum Romana et occidentali ecclesia concilium celebretur, nosque conuenciones et ordinaciones dicti predecessoris, eciam cum consilio dictorum fratrum nostrorum, approbantes ipsisque Grecis postulantibus iuxta conuenciones dicti predecessoris expensas galearum eos ad concilium conducere et ipso finito ad partes suas reducere debencium, et alias expensas opportunas et neccessarias obtulerimus, multa- que eciam loca Ytalie, cum alibi pro Grecis commode fieri non posset, pro celebracione dicti concilii, eorumque reduccione ad ritum Romane ecclesie per nos oblata fuerint, dictus- que orator nos certos effecerit imperatorem et patriarcham prefatos alios suos oratores cum plena potestate transmissuros esse, qui ex oblatis in Ytalia locis aliquem presertim Bononiam acceptabunt, prout ad prefatum predecessorem ante sui obitum transmittebant; cumque si noua prelatorum vocacio, vt premittitur, fieret, hec duo concilia vno proprio tempore videantur, et si ea disiuncta fieri et celebrari contingeret, vnum ex altero debilius ac minoris efficeretur auctoritatis, hec insuper vna cum dictis fratribus nostris animo nostro contemplantes, cum in vniuersa republica christianorum nil desiderabilius contingere pos- set, quam videre Grecos, tanto temporis interuallo a dicta Romana ecclesia disiunctos, sub ritu ipsius ecclesie et vnitate catholice fidei reductos esse, et illam Grecie nacionem, que tot sanctos patres et viros egregios, et sapientes genuit, qui humano generi tam sacrarum quam secularium litterarum seminarium dederunt, Romane ecclesie vnitam et sub ipsius vnico ouili reductam. Hiis et aliis racionabilibus causis inducti, vt tam reformacioni cleri ac ecclesie, ac extirpacioni heresum, ac paci et tranquillitati christianorum, quam eciam Grecorum reduccioni, que omnia summis desideramus affectibus, prouidere personaliter valeamus, circumspeccioni tue ipsum concilium, si quod adhuc pendere videatur, dissoluendi, et nichilominus ante dissolucionem huiusmodi in ciuitate nostra Bononiensi, vbi Deo auctore personaliter intendimus presidere, vsque ad annum cum dimidio, a die dissolucionis huius- modi computando, nouum concilium indicendi, aliudque pro tempore decennii, iuxta ordina- cionem dicte Constanciensis synodi, in loco vbi tibi cum consilio eorum, qui in Basilea pro concilii causa existunt, videbitur, similiter indicendi ac omnia alia in premissis agendi, dis- ponendi, statuendi, exequendi et concludendi, que pro statu et honore nostro et dicte Ro- mane ecclesie, ac pace et tranquillitate reipublice christiane noueris profutura, plenam et liberam de ipsorum fratrum, videlicet Jordani Sabinensis, Anthonii Ostiensis episcoporum,

Strana 72
72 Liber II. Caput III. Johannis tituli sancti Laurencii in Lucina, Johannis tituli sancti Sixti, Anthonii tituli sancti Marcelli, Francisci tituli sancti Clementis, Angelotti tituli sancti Marci presbyterorum, Lucidi sancte Marie in Cosmedin, Ardecini sanctorum Cosme et Damiani, sancte Romane ecclesie cardinalium consilio, auctoritate apostolica tenore presencium concedimus facul- tatem pariter ac eciam potestatem, ratum et gratum habituri quicquit per te super premissis propositum, deliberatum, ordinatum, statutum ac decretum, consultumue fuerit, idque facie- mus auctore domino vsque ad satisfaccionem condignam inuiolabiliter obseruari. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCxxXI'. pridie Idus Nouembris, pontificatus nostri anno primo. SANCTUS PETRUS SANCTUSY PAULUS EUGE PAPA NIUS IIII. VININOQ Ego Jordanus episcopus Sabinensis, domino nostro prefato aliqualiter impedito, ac de eius mandato, presen- tibus prescriptis dominis cardinalibus manu propria subscripsi. Ego Jordanus episcopus Sabinensis nomine meo proprio subscripsi. Ego Anthonius episcopus Ostiensis manu propria subscripsi. Ego Henricus episcopus Penestrinus nomine meo proprio subscripsi. Ego Johannes tituli sancti Laurencii subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli subscripsi. Ego Johannes tituli sancti Sixti presbyter cardinalis me subscripsi. Ego Franciscus tituli sancti Clementis presbiter cardinalis subscripsi. Ego A. tituli sancti Marci presbyter cardinalis me subscripsi. Ego Lucidus cardinalis de Comite, sancte Marie in Cosmedin subscripsi. Ego Ardecinus sanctorum Cosme et Damiani dyaconus car- dinalis subscripsi." ADI Sequitur alia bulla eiusdem prime dissolucionis, publicata in consistorio generali de alia data post mensem, allegando causam ex nouo conuocacionem Bohemorum. 6. 1431. 18. Dec. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad futurum rei memoriam. Vniuersis et singulis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis salutem et apostolicam benediccionem. Quoniam alto et incomprehensibili domino reddere constituimus vota nostra in conspectu omnis populi et in atriis sanctis eius, postquam claues domini suscepimus et beati Petri nauiculam gubernamus, suppressi magno pondere, inter procellosos mundi motus esse vide- mur constituti. Contuemur enim subortam ista tempestate prophanam heresim Bohemorum quasi venenum inficere precordia fidelium, in dies mortali contagio serpere, captareque animos titubancium populorum, et Grecorum errores, ad quorum extirpacionem salutaribus experimentis prouidebatur, propter emergencia incommoda perdurare; hostes adorande cru- cis ab Asia et Affrica, ymmo intra Europam vasta cede atque calamitate inualescere contra

Strana 73
Liber II. Caput III. 73 populum christianum, et ipsos principes populosque fidelium inter se concertantes deseuire, et clerum in diuersis mundi partibus reformacione plurima indigere. Hiis igitur prophanis malis afflictati clamare cogimur ad dominum „excita potenciam tuam et veni, vt et saluos facies nos, Deus conuerte nos, ostende faciem tuam, et salui erimus domine Deus virtutum“. Hiis et aliis cogitacionibus laniantibus mentem nostram, alta nos cura sollicitat, quonam modo tot malis obstare (et) christiane saluti prouidere possimus, et dum affeccionem nostram flagrantissimam attendimus, vehementissime concitamur. Dum vero gerendarum rerum magnitudinem, loca et tempora mensuramus, neccessitate condicionis humane retar- damur, quoniam res tam arduas, tamque difficiles lustrare breui spacio non valemus, attento maxime, quod dum felicis recordacionis Martinus papa V., predecessor noster, dilectum filium Julianum sancti Angeli dyaconum cardinalem pro celebracione concilii ad ipsam ciui- tatem Basileam destinasset, dum nulla ibi prelatorum adhue congregacio facta foret, ipse cardinalis, ne interim tempus in vanum duceret, versus Bohemiam se transtulit, sicut habuerat in mandatis. Secuta demum occulto Dei iudicio catholicorum fuga, premissis ad ipsam ciuitatem Basilee dilectis filiis Johanne Polomar, sacri palacii apostolici causarum auditore, et Johanne de Ragusio, in theologia magistro, ordinis predicatorum procuratore, is cardinalis profectus ad ipsam ciuitatem, requisitisque prelatis parcium diuersarum, parua- que ibidem cleri congregacione secuta, de consensu eorum, qui in dicta ciuitate existunt, dilectum Johannem Pulchripatris, in theologia magistrum, canonicum Bisuntinensem, ad nos et dictos fratres nostros transmisit. Qui nobis inter cetera facunde ac prudenter explicata significauit deformitatem cleri in partibus illis, et nephandam ipsius heresis pestem pullu- lare in dies, et iam vsque ad partes Basilee proximas aduenisse, secutis inde scandalis et cladibus abhominandis. Nam heresis predicte imitatores, clerum insequentes, aliquos turpiter expulerunt et nonnullos inhumaniter trucidarunt. Addidit eciam discrimina principiate guerre inter dilectos filios nobiles viros Johannem Burgundie et Fridericum Austrie duces, aliasque difficultates, ex quibus tamen nouam vocacionem prelatorum ad Basileam affectare vide- batur. Nos quidem examinantes condicionem mundi, temporum et locorum, quod instat tempus hiemis, quodque loca circumstancia Basilee, potissime versus Austriam et Burgun- diam, minus esse transitu secura ferebantur; vnde verisimile fuit prelatos in Basilea diu- cius expectatos non venisse, qui eciam consideratis difficultatibus, temporis ineptitudine, periculisque bellorum non veniendi raciones allegare possent, et qui si pauci venissent, tractandis rebus multis et magnis non sufficerent, quodque preteriit tempus septennii, in quo secundum statuta Constanciensis concilii sine alia vocacione debebant congregari. Super hec omnia, que animo nostro versabamus, propter certas conuenciones vnionis et reduccionis Grece orientalis ecclesie cum Romana et vniuersali ecclesia initas et tractatas inter ipsum predecessorem nostrum et sancte Romane ecclesie cardinales, de quorum numero tunc eramus, et oratores carissimi in Christo filii Johannis Paleologi, imperatoris Constantinopolitani illustris, et venerabilis fratris nostri Joseph, apud Grecos Constantino- politani patriarche, ipse imperator et patriarcha hiis diebus suum ad nos et prefatos fratres nostros oratores transmiserunt, requirentes ex tractatis eisdem pro vnione et reduccione predictis, quod sicuti cum predecessore nostro et fratribus eisdem conuenerant, dignare- mur exequi, et in loco eis apto generale concilium facere conuocari, requirentes eciam premissas expensas et alia secundum dictas conuenciones sibi promissa. Vnde nos secundum Scriptores II. 10

Strana 74
74 Liber II. Caput III. dictas conuenciones et oblaciones propter execucionem tanti boni, pro aduenturis pre- latis et oratoribus eorum ad Ytaliam, pro mansione et suo reditu ad Greciam, pro galeis et aliis neccessariis optulimus impensas opportunas. Cum quibus Grecis dum nominate fuis- sent Roma, Ancona et Bononia et alia Ytalie loca, demum licet Roma nobis et fratribus nostris commodior extitisset, in ciuitate Bononie putauimus apcius conuenire, que propter abilitatem nauigacionis eorum, et propter aditum viciniorem vltramontanorum ad Ytaliam, capacitatem loci et alias condiciones ydonea reputatur. Quas ob res prefati imperator et patriarcha solemnes suos oratores ad nos transmittere promiserunt, sicuti ante noticiam obitus prefati nostri predecessoris transmittebant. Considerantes itaque predicta et quod in tota republica christianorum nichil sanccius, nichil optabilius esse posset, quam Grecam ecclesiam, olim tot sanctis et viris clarissimis illustrem, dimissis erroribus reductam videri ad ritum Romane et vniuersalis ecclesie, conprehendimus neccessarium esse ad conueniens spacium temporis in Bononia concilium conuocari. Nam si prelati ad Basileam de nouo vocarentur, qui conuenire non possunt sine temporis interuallo, vtrumque concilium fere vno tempore concurreret, et sic vtrumque minus auctoritatis haberet, nec prelati in vtroque possent interesse, nee posset vtrumque generale concilium nominari. Vnde pro ipsorum commoditate, ne bis habeant conuenire, ex causis superius declaratis et aliis magnis et vrgentibus suis loco et tempore declarandis, maius bonum minori preponentes, nos de consilio et assensu venerabilium fratrum nostrorum Jordani Sabi- nensis, Anthonii Ostiensis, Hugonis Penestrini episcoporum, Johannis tituli sancti Lau- rencii in Lucina, Anthonii sancti Marcelli, Johannis tituli sancti Sixti, Francisci tituli sancti Clementis, Angelotti tituli sancti Marci presbyterorum, Lucidi sancte Marie in Cosme- din, Ardecini sanctorum Cosme et Damiani dyaconorum, eiusdem Romane ecclesie cardi- nalium, per litteras nostras directas ipsi cardinali sancti Angeli, legato vt supra et alias, concilium, si quod in Basilea congregatum videretur, ex causis predictis dissoluendum et aliud, vt predicitur, in anno cum dimidio a die publicacionis earundem litterarum in prefata ciuitate Bononie celebrandum, indicendum et publicandum, et sequens aliud concilium in decennio a die dissolucionis ipsius Basiliensis concilii, iuxta ordinacionem Constanciensis synodi, in ciuitate Auinionensi enunciandum et statuendum decreuimus. Et quia post trans- missionem prefatarum nostrarum litterarum ad noticiam nostram peruenit, vltra ea, que superius continentur, prefatos Bohemos hereticos, in Constanciensi concilio tam mature atque solemniter condempnatos, et in Senensi concilio ac per diuersos processus sedis apostolice et legatorum eius subsequenter aggrauatos et reaggrauatos, cum inuocacione eciam brachii secularis ac publici belli indiccione multiplici, quosque toti orbi plus quam notissimum est catholice fidei esse notorios hostes et perfidos inimicos, armatas hereses pertinacissime et inflexibiliter defendentes, fuisse inuitatos Basileam ad disputandum et contendendum super articulis in prefatis generalibus conciliis et per processus apostolicos tam solemniter, vt prefertur, condempnatis, in iniuriam auctoritatis apostolice sacrorumque conciliorum predictorum, contra decreta sanctorum patrum et statuta legum imperialium similibus audienciam expresse denegancium, et alia diuersa scandala et pericula imminere, vt eo cicius termini currant et veniant ipsorum conciliorum, quo cicius premissa fuerint pu- blicata, ex nunc tenore presencium, de ipsorum nostrorum fratrum cardinalium consilio et assensu, concilium si quod, vt premittitur, Basilee congregatum videatur, de apostolice

Strana 75
Liber II. Caput III. IV. 75 potestatis nostre plenitudine dissoluimus et totaliter liberamus, aliudque concilium in anno cum dimidio a die date presencium computandum, in prefata ciuitate Bononie, quam ad hoc cognouimus aptam quam plurimum, vt prefertur, indicimus, publicamus et tenore presencium declaramus, in quo cum prefatis fratribus nostris dante domino intendimus interesse et personaliter presidere, et nichilominus in ipso decennio aliud simile con- cilium, iuxta statuta Constanciensis sinodi, de eorumdem fratrum nostrorum consilio et assensu in ciuitate Auinionensi similiter ex nunc indicimus, publicamus et declaramus in nomine Jhesu Christi filii Dei, cuius preciosissimo sanguine saluati ad eius populi salutem totis affectibus aspiramus, vobis vniuersis et singulis patriarchis, archiepiscopis, episcopis, prelatis et clericis, quorum interest, vbicumque constitutis dissolucionem et indicciones huiusmodi notificamus, vosque et vestrum quemlibet requirimus, admonemus per viscera misericordie Jhesu Christi et in vim iuaramenti prestiti in consecracionibus vestris, et in virtute sancte obediencie, ac eciam auctoritate apostolica nostra vobis precipimus et man- damus sub pena excommunicacionis et aliis penis iuris, quatenus in anno vno cum dimidio a data presencium, vt premittitur, computandum, ad prefatam ciuitatem Bononie pro hoc sacro concilio celebrando et subsequenter in decennio predicto in ciuitate Auinionensi de- beant personaliter conuenire, quos omnes presentis scripti instancia ac decreto intendimus esse monitos premptorieque citatos, ac si vestrum (singulis) directe fuissent nostre monitorie littere speciales. Nulli ergo omnino homini liceat hanc paginam nostre dissolucionis, libera- cionis, indiccionis, precepcionis, monicionis ac citacionis infringere, vel ei ausu temerario contraire ; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum XV° Kalendas Januarii, pontificatus nostri anno primo.“ Caput IV. De persistencia patrum contra dissolucionem. Huius ex integro prenarrate dissolucionis inserte bulle subscripte fuerunt per manus decem cardinalium. Fuerunt autem duo eisdem subscribere se nolentes, Ludouicus tituli sancte Cecilie Arelatensis vulgariter nuncupatus et Johannes tituli sancti Petri ad vincula, ex Gallia et Hyspania cardinales, ad quorum allegaciones atque resistenciam et per Roma- num regem et per alios plurimos habitus fuit respectus magnus; quippe Arelatensis Rome erat, dum eiusmodi fierent dissoluciones, plures allegans in aduersum causas. Alter vero rediens ex legacione, reformacione facta ordinis Camadulensis, requisitus vt subscriberet, contestatus est fieri non posse per papam absque ipsius consensu concilii generalis disso- lucionem, stante Constanciensi decreto; quia si tenetur papa obedire concilio, dissoluere illud non potest impediendo sue exercicium iurisdiccionis. De illo autem decreto fecerat sibi specialem noticiam, penes se habens originalem librum de gestis synodi illius, editum a bone memorie Guillermo tituli sancti Marci cardinali biennio ante defuncto, negareque id fuisse decretum synodale coram eo audebat nullus, promptissime cunctis ostendente librum illum, minusque refragari conditoris auctoritatem et in illo concilio, prout illius gesta testificantur, et in Romana curia vsque diem obitus singulari habitum veneracione. Alle- gabat insuper in testes cardinalem de Vrsinis, in publicacione canonis presidentem, alios- que plures in Romana constitutos curia, concilio Constanciensi tunc interessentes; sed et 10*

Strana 76
76 Liber II. Caput IV. conferebat ad modum libri originalis testimonium, cuius Rome non aderant exemplaria multa. Nec enim synodus Constanciensis celebrata tempore Martini pape V. in archiuo Romane ecclesie continebatur, quemadmodum de sinodo celebrata tempore Martini primi contestatur legenda eius, qui faciens exemplaria per omnes tractus orientis et occidentis et per manus orthodoxorum fidelium eam disseminauit. Atqui Basilee (de) decreto illo et synodo Constanciensi tota nulla dubitacio erat, nec dum quia ibi adessentibus exemplaribus multis, sed testimonium publice atque libere eciam perhibentibus multis ex patribus, qui interfuerunt in edicione illius aliorumque decretorum Constanciensium. Propter quod patres omnes Basilee constituti, quos in ea dissolucione temptauit Deus et inuenit dignos, se po- cius quam homini obedire volentes Christo Deo et domino nostro, a quo synodus omnis generalis habet immediate potestatem, firmiter credebant dissolucionem concilii absque eius consensu a papa fieri non potuisse. Verum tamen habentes noticiam primo duarum tantum litterarum, arbitrati fuere et illam de commissione ad Julianum et illam de prima dissolucione bullas emanasse quasi non ex certa sciencia, aut ex animo pape firmato, sed ex suggestione quadam apparencium causarum, remouenda facile patefacta plenarie veritate et omnibus circumstanciis. Habita vero certitudinali noticia de secunda tam publice tamque solemniter dissolucione, testimonium de hac re perhibentibus synodali epistola, aliisque plurimis litteris, eorumque instruccionibus et ambasiatis, adhuc permanebat in eis spes eadem atque existimacio, mentem pape in fauorem concilii Basiliensis pertrahendam. Etenim experimento palpabant satisfieri euidenter posse principali cause in dissolucione secundo nouiter adiecte de vocacione Bohemorum ad concilium, tamquam illa vrgentissima pocius continuandi quam dissoluendi racio esset, nichilominus vtraque manu pro dextra vtentes et apud papam, quatenus scandalis prouideret, diligenciam facere, et quod in sua erat facultate, ne concilium actu dissolueretur, operam omnimodis exhibere deliberarunt, consideratis causis et racionibus in instruccionibus ad papam infra specificandis, quibus manifeste se obligatos agnoscebant opponere se murum pro domo Dei, et stare atque per- seuerare in prelio in die domini aduersus Bohemos fidei hostes, quos ipsi iam vocauerant in gladio, prout requirebant, verbi diuini bellaturos. Memores namque vxoris Loth, que aspiciens post se versa est in statuam salis, animaduerterunt sane, quod posuissent iam manum ad aratrum, et si a tam sanctis operibus retro aspicerent, et regno Dei apti non essent, et coram hominibus erubescerent, velud qui pridem ex regno Bohemie hostium nemine viso terga verterunt, propterea quod ante belli inicium fugientes eterne subiecti exprobracioni. Illud autem aggrauabat plurimum et permaxime erat consideracionis, quia ignominia patrum deserencium locum certaminis, redundabat manifestissime in maximum ecclesie obprobrium et grauissimam Dei offensam. Data quippe eorum fuga ecclesie hostes nomen domini blasphemassent, in sua gloriantes virtute, et exprobrantes agminibus Israel, quod populus christianus seu tota communitas, prout ipsi appellabant, spirituali quemad- modum et corporali contigerat bello, non auderet expectare eos, per hoc confirmantes, quod in suis per orbem diffusis libellis seminauerant, papam cum omni sacerdocio suo refu- gere cum eis inire certamen verbi diuini, indubie postea affirmaturi suos errores ewange- licas esse veritates. Patres igitur, quamuis intelligebant se in curia Romana pressuram habituros, pape non obedientes in concilii dissolucione, fiduciam tamen habentes in Christo Jhesu Deo nostro, qui vicit mundum, suisque precepit discipulis, non timere occidentes cor-

Strana 77
Liber II. Capul IV. V. 77 pus, multoque minus priuaturos beneficiis atque bonis externis; firmiter vero credentes esse Christum in eorum medio, qui congregati erant in suo nomine, exire de campo certaminis noluerunt, querentes Christum in deserto, aut in penetralibus, si fidei causam desererent, summi pontificis timorem subeuntes aut expectantes fauorem. Propter quod etsi spiritus potestatem habentis Eugenii pape super eos descendit, locum non dimiserunt suum, vt cura celebrandi concilii generalis per opus reformacionis, ad quod congregati erant, cessare faceret peccata maxima. Locum igitur non dimittentes suum, Basilea ciuitate, loco con- cilii generalis tot tamque magnis instituto auctoritatibus, firmiter permanentes, vt duabus iam per ipsum Eugenium dissolucionibus factis obuiarent, sacrum manutenentes concilium, primum ab appellacione concilii nunquam destiterunt minusque ab eius forma, exercentes vt primo synodales congregaciones et actus continuantes, crebrius autem vrgente consi- liorum neccessitate. Deinde velud edificantes in angustia ciuitatis ecclesie murum, vna manu faciebant opus et altera tenebant gladium, se ipsos in vnanimitate conseruantes, et aduersus exteros eorum propositi se defendentes, vtque adiuuarent eos pro stabilitate con- cilii decertantes, illi qui longe ab eis non animo sed corpore erant, clanguerunt tubis mittentes nuncios, litteras et oratores ad imperii electores, ad multos prelatos et principes, Germanie presertim, et alios conuicinos, ad regem quoque Romanorum et maiori cum fre- quencia ad papam, ad vniuersos autem catholicos synodalem epistolam speciali in ea facta mencione de eorum constancia atque firmo perseuerandi proposito; siquidem Christi exemplo facientes primo et postea docentes deliberarunt stare in magna constancia aduer- sus se angustiantes omnes, qui labores eorum auferre conabantur, ne perficere possent illos, tamque insonuit declarans concilii celebrandi neccessitatem clangor tube buccineque eorum, vt dissolucio stimulus fuerit, quo plurimi ardencius excitati Basileam accedere festi- narunt, alias fortasse non venturi, vtque omnes de veritate lucidius informati promciores ad subueniendum se redderent, ponentes manum ad forcia, solempni et publica declararunt sessione per papam fieri non potuisse, nec posse in futurum dissolucionem absque synodi consensu et deliberacione. Quo autem ista processerint modo eorumque substanciam sequen- cium ordo indicat. Caput V. De remedio quorundam putato per viam appellacionis. Illud premittens, quod in agitacione illa, statim post factam publicacionem litterarum dissolucionis, ex patribus quidam remedium aduersus eam arbitrabantur esse refugium appellacionis, vnus igitur ex oratoribus Parisiensis studii appellacionem in scriptis interposuit huius effectus. Contestabatur se appellare ab exhibicione littera- rum dissolucionis, facta per Johannem de Prato, allegata racione Eugenium sinistre informatum illas dedisse bullas, nec verisimile, aut credendum esse post habitam veram informacionem in illis persistere velle. Allegabat autem vt precipuam inter alias cau- sam, quare illis obediendum non esset, quod concilium Basiliense circa negocium Bohe- morum iam miserat manus ad aratrum, vocando eos benigne et salubriter super tollendis differenciis, et sperabatur gratum responsum, ideoque in tantum scandalum et obprobrium, atque iacturam fidei ecclesie sacrum concilium non poterat respicere retro; item quia non erat verisimile, cum illa determinarent tempus, papam velle contrauenire decretis Constan- ciensis concilii, cui ipse et ceteri reuerendissimi domini cardinales interfuerunt, neque

Strana 78
78 Liber II. Caput V. VI. eciam immemor esset Senensis concilii insinuantis locum; item quia in altero decretorum Constanciensis concilii habebatur, quod quilibet cuiuscumque status siue dignitatis, eciam si papalis existat, concilio subiaceat, et quod in hiis, que ad fidem et generalem reforma- cionem pertinent, obedire tenetur. Sacrum vero Basiliense concilium legittime congrega- tum agebat causam fidei et reformacionis ecclesie, quia in premissis Eugenius obedire debebat concilio; manifeste igitur contraueniret per suam dissolucionem, qua ministrabatur impedimentum, ne agitaretur causa fidei et reformaretur ecclesia Dei. Esto eciam quod vellet amplecti rigorem, alium locum eligens, requirebatur tamen, quod esset in eadem nacione ; sed adhuc ista facultas ei non concederetur, nisi ante concilii inchoacionem, non vero postquam esset congregatum, sicut erat Basiliense concilium, iam firmatum in sessione ac processibus synodalibus actuatum et radicatum. Tale namque concilium non subiaceret mutacioni per Romanum pontificem absque consensu concilii faciende, sed pocius Romanus pontifex, iuxta mentem decreti Constanciensis, obedire ei tenebatur et non impedire ; attento eciam quod propter illam dissolucionem sanctitas sua notam grauissimam et apo- stolice sedis dedecus et ignominiam incurreret non minimam apud Christi fideles vtriusque status, ecclesiastici et secularis. Propterea senciens se grauatum ex predicta litterarum exhibicione ab ipsis, et leccione earundem, ac pretensa dissolucione concilii aut loci muta- cione, salua nullitate, nec non a quibuscumque pretensis processibus penalibus et censuris ecclesiasticis desuper fulminatis fortasse, seu fulminandis, ac eciam a quibuscumque man- datis a quocumque, quauis eciam pape surrepticie informati auctoritate emanatis, publicatis seu publicandis quomodolibet in futurum, ad sanctam sedem apostolicam et ad sanctitatem pape, ad ipsum de veritate rei geste melius atque clarius auisandum et informandum, vel saltem ad sacrosanctum generale concilium Basiliense pro se et sibi adherentibus et adherere volentibus in scriptis prouocabat et appellabat, apostolos petens instantissime, ac subiciens se et omnes sibi adherere volentes proteccioni apostolice sedis et sancte Basiliensis synodi, protestatus hanc appellacionem prosequi et omnibus, quorum intererat, insinuare, saluo iure addendi, mutandi, minuendi, etc., requisito de huiusmodi a notario publico instrumento. Circa vero prosecucionem appellacionis huius nichil amplius factum legitur, nisi quod fuit postea inter dominos de concilio deliberatum, quod si que appella- ciones singulariter fierent, quod ille interponende essent ad futurum concilium. Siquidem eorum consideracioni ignotum non erat, quod in tam grauissima causa, Dei honorem, spe- cialiter fidem catholicam, statum ecclesie concernente et tocius christianitatis, appellacionis via iuxta terminos prosequenda iuris communis non magni ponderis esset reputata, nam et si appellare, protestari, mendicare et murmurare multorum miserorum presertim pu- tetur commune refugium, viris tamen cordatis alio opus est, vt maxima negocia ad pro- fectum conducant. Caput VI. De multiplici patrum confortacione, et serio describitur que regis fuit Romanorum. Qua propter illa tunc patres vsi diligencia fuere, vt vniuersis notificarent celebra- cionis concilii vtiles fore ac neccessarias et vrgentissimas causas; nullas vero esse, ac omnimoda carentes veritate, in litteris contentas dissolucionis. Qui immediate post dietam

Strana 79
Liber II. Caput VI. 79 publicacionem confortati fuere accessu multarum notabilium personarum. Eo quippe mense Januarii, quamuis rigidissima yems plurimos ab accessu retrahebat, concilio aduenere Ra- banus translatus archiepiscopus Treuerensis, Ludouicus de Palude Lausanensis et Beren- garius Petragoricensis episcopi; procuratores item episcoporum Viuaricensis, Verdensis et Wormaciensis, huius ac eciam sui cleri fuit Jo. de Monte Martis, vicarius denique Frisin- gensis Johannes Grünwalt, decretorum doctores, Theodericus Rurhel canonicus Maguntinus nomine capituli, precursores eciam Guillielmi Bauarie ducis, protectoris concilii. Fuerunt denique confortati ex treugis inter Burgundie et Austrie duces factis concilii contempla- cione, vtque successu temporis fuit ordinatum, duraturis per totum concilii tempus et per sex postea menses. Item fuere confortati ex promissa adherencia illustrissimi principis Mediolani ducis, organo intimata Francisci de la Cruce, decretorum ac legum doctoris, primicerii ecclesie Mediolanensis, exhortantis dominos de concilio ad perseueranciam, et asserto promittentis in breui ad concilium venturos illius ambasiatores sueque dicionis pre- latos. Ante vero hanc ducis ex parte promissionem, alteram patres acceperunt conforta- cionem magnam ex notificata eis firma adhesione sua per litteras et scripta Romanorum regis, cui et ipsi iam scripserant; sed nec peruenerant ad eum littere de contingentibus in concilio post accessum episcopi Parentini. Eodem namque tempore, videlicet Januarii x'. Placencie per pape litteras Romanorum regi secunda, et Basilee per Johannem de Prato prima concilii dissolucio xI'. die eiusdem mensis patribus intimate fuerunt. Quare eciam si diligencia interfuerat, angustie tamen tempore alterius ad alterum littere non peruenerant. Erat enim tunc Romanorum rex Placencie, Lombardie ciuitate, constitutus, vbi tenuit festa natalis, qui de mense Nouembris non in potencia armorum, sed in habitu curie, principi- bus, baronibus nobilibusque et militibus associatus multis in quadringentis equis, Ytaliam fuerat ingressus, eius vt communi affirmabatur sermone procuraturus pacem, coronam quo- que Mediolani, prout in festo Catherine virginis recepit, infulasque imperiales Rome sus- cepturus ; obtenturus vero pro posse fauores concilio Basiliensi ab Eugenio prestandos. Eidem certe Romanorum regi post accessum Parentini episcopi rescripserat synodus, con- gratulata de litteris ab eo receptis graciosissimis, Deum benedicens, qui tam salubrem voluntatem miserat in cor regis, parans talem tantumque pugilem ecclesie sue collapse nimium et catholice fidei; sed quod opus erat iam se accingere ad celebre subleuamen concilii, quoniam inimici eius essent multiplicati. Etenim prout acceperat, episcopus Paren- tinus, pape assertus thesaurarius, attulerat quasdam pretensas litteras apostolicas disso- lucionis concilii, qui, quamuis pluribus reuerendis patribus oppositum paulo ante promiserat, nitebatur illud dissoluere, et nouum indicere ad vnum annum cum dimidio in ciuitate Bo- noniensi. Videret igitur augusta sua maiestas, quantum dissolucio hec afferret nocumenti necdum ecclesie Christi, sed toti populo fideli; sane autem congregacio ipsa, zelo arden- ciori accensa domus Dei, dissolucioni totis viribus reniteretur, Deoque adiutore et sua cesarea maiestate, remedia efficacia perquirere studebat. Ea propter presenciam eius ex intimis desiderans, vt ad extirpacionem heresum et reformacionem omnium statuum ecclesie coadiutrix esset, quomodo Constancie causa extitit vnionis, supplicabat, ut auisaret omnia opportuna remedia eaque ad effectum deduceret, quam fieri posset celerius, vtque protec- tori concilii per eum ordinato, et omnibus Germanie prelatis efficaciter scriberet pro celeriori eorum aduentu ad concilium. Hiis autem nondum receptis Romanorum rex per

Strana 80
80 Liber II. Caput VI. litteras suas, datas Placencie x'. Januarii, Juliano presidenti venerandisque patribus in con- cilio congregatis destinatas desuper eadem causa referebat, ea se die recepisse bullam pape, notificantem ei dissolucionem concilii; de qua re vltra modum stupenda turbatum asserebat se tanto amarius, quanto ex huiusmodi (dissolucione) innumera mala et pericula, quin ymmo totalis subuersio catholice fidei, et alia discrimina indubie successura erant ; nec posset continere dolorem et lacrimas, si sacra synodus, que portus salutis erat omnium discriminum iamque fructuose inceperat, sic vane, sine racione et periculose deberet frus- trari, vtque super hac re prouideretur in tempore, quod miserat festinantissime ad papam litteras et opportunas inducciones, quo protinus remediare vellet, et que facta erant, illico reuocare, prout intercluse copie eos clarius edocerent. Vnde speraret, quod pensatis scandalis ex dissolucione prouenientibus ab eo ignoratis, pensatis eciam fructibus speratis prouenire ex celebracione concilii, papa mentem suam mutaret, paternos ministraturus fauores felici conuencioni concilii, et dum conueniret cum eo personaliter, prout in breui sperabat, clarius informaturus esset eum viua voce. Hortabatur ergo paternitates eorum in domino nostro Jhesu Christo, cuius agebatur causa, vt nulla suggestione, aut alio quouis modo dissolui vellent, sed incepta feliciter prosequi et finire, firmam habentes fiduciam papam plenius auisatum de condicionibus rerum illico aliter et salubriter prouidere, si saltem non vellet destruccionem christianitatis et notam incurrere indelebilem. Abesset namque et iterum abesset, vt rem tanti ponderis, fidem tam intestine tangentem, posset tam facilis promocio irritare, quoniam in breui aliquid sentirent. Confortarentur ergo et starent robusti, etenim ad continuacionem sacri concilii vellet cum eis constanter et fide- liter vsque ad mortem perseuerare, propterea quod eum fides sic in consciencia admo- neret, et perurgerent imminencia mala. Rogabat vero eos, vt vellent quantocius intimare, quicquid super ea re decernerent, quoniam si concilium ipsum sicut et precedencia tam leuiter sine fructu et racione dissolui deberet in extinccionem tocius christianismi, tederet eum viuere ammodo inter filios hominum, et reuera mors illi vita preciosior in tantis defor- mitatibus esset. Prouiderent ergo celeriter et, vt sciebant, custodirent christianitatis salu- tem. Scripture autem huiusmodi littere intercluse copie fuerunt littere Eugenii ad regem destinate sueque ad illum et auisamentorum. Littere titulus „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei carissimo in Christo filio Sigismundo Romanorum, Vngarie et Bohemie regi illustri salutem et apostolicam benediccionem." Narracio, quod pastorali officio, eui presi- debat, et sedis apostolice auctoritati nichil magis conuenire putabat, quam tota incumbere mente et prosequi efficaciter, vt persone ecclesiastice per semitam Jhesu Christi incedentes, abiectis illecebris, cum sinceritate religionis et fidei vitam honestam ducerent, et prout professi sunt, se ipsos veris effectibus dedicarent. Propter quod Juliano de cardinalium consilio per suas litteras dederat in mandatis ad ciuitatem Basiliensem accedere, et ibidem, si prelatorum congregacio esset facta, suo et Romane ecclesie nomine presidere, quantum in eo esset, reformacionem cleri, heresum extirpacionem, pacem ac salutem fidelium procu- raturus. Licet autem in eo proposito constans esset, et putaret neccessariam esse concilii celebracionem, tamen inductus certis racionabilibus causis, denotatis in cedula interclusa, de cardinalium consilio huiusmodi concilium Basiliense, si quod congregatum videbatur, mandauerat dissoluendum esse, iuxtaque tenorem dicte cedule dissoluerat, in ciuitate Bo- noniensi vsque ad annum cum dimidio esse decernens. Que eidem regi significare voluit

Strana 81
Liber II. Caput VI. 81 propterea, quod ante omnes principes, fidei defensores, procurare debebat fidelium pacem et statum ecclesie, conseruacionemque sue auctoritatis et apostolice sedis. Rogabat igitur, vt si pro sua sapiencia aliqua auisamenta excogitasset, et interea excogitaturus esset que ad pacem fidelium, statum christiane religionis et honorem ecclesie pertinerent, illa suo tempore per oratores suos placeret exponere; et quia inter cetera in dicto concilio Bono- niensi Grecorum reduccio tractanda erat, precabatur ex corde clemenciam et serenitatem suam, vt imperatorem Romeorum et patriarcham Constantinopolitanum a Grecis nuncupa- tum per litteras et oratores suos vellet inuitare, vt quemadmodum suis litteris et nunciis eidem Eugenio promiserant, transmitterent ad huiusmodi concilium cum plena potestate ora- tores suos ; super quibus et aliis ardua sua et Romane (ecclesie) negocia concernentibus, solemnem ambasiatam destinaret ad sublimitatem suam, informaturam cercius et particularius eum de desiderio suo circa fidelium pacem procurandam. Quod namque ad eum attinebat ita suas cogitaciones et conatus in illud opus sanctissimum personaliter conferret, vt nichil in suo pontificatu huic cause preposuisse videretur. Titulus vero littere Romanorum regis ad papam huiusmodi est: "Beatissime pater et metuendissime domine.“ Narracio, ea die recepisse bullam, notificantem ei dissolucionem sacri Basiliensis concilii, quam sanctitas sua fecerat per suas bullas hinc inde publicari. De qua re terribili et infausta nimium, nec- dum amarissime perturbatus, immo stupefactus fuerat tanto vehemencius, quanto aperte videbat calamitates innumeras, discriminosa pericula atque scandala exinde successura toti christianismo, et fidem catholicam indubie per hoc fundamentaliter eneruari. Quamuis autem plurima et infanda mala, que stilo scribi non poterant, ex tali dissolucione secutura forent, ipse tamen zelo accensus, quem gerebat ad fidei religionem, affectuque filiali, quem habebat ad sanctitatem suam, ad satisfaciendum quoque debito suo, quod ei tamquam Ro- manorum regi, aduocato et ecclesie defensori, incumbebat, premittebat sanctitati sue inter- clusa certa auisamenta, repentine quidem ac festinantissime denotata, propterea quod arduitas et magnitudo rei, vt celeriter mitteret, moram pati non potuit. Sed in eisdem sanctitas sua versando colligere posset pericula, in que ruitura ecclesia Dei erat, si sacrum, quod abesset, dissolueretur concilium. Videret eciam mentem regis ipsius super racioni- bus, que promouerant ad dissolucionem, que vtinam tantum facerent in ea christianorum extremitate quantum sine fructu prolongabantur. Rogabat igitur obsecrans et affectu quo poterat, requirebat sanctitatem eius in domino nostro Jhesu Christo, cuius res age- batur, quatenus pensata subuersione tocius christiane religionis, mox remediare dignaretur scribens, et mandans reuerendissimo domino presidenti et sacro concilio, vt nullatenus se dissoluerent, sed feliciter incepta perficerent in nomine spiritus sancti, in quo fuerant con- gregati; ac protinus reuocaret quecumque in contrarium scripserat, impensura eidem con- cilio fauores et omnes promociones, id ipsum requirente summa neccessitate. Auisata enim esse debebat sanctitas sua, quod nisi hoc celeriter fieret, ecclesia Dei prolapsura foret in detrimentum, potissime in Germanie partibus, que iam proch dolor dubioso vacillabant dis- crimine. Et profecto sanctitas sua, que vsque in illud tempus innocens et tamquam sine macula tenta erat, quod dolenter scribebat, non modice subiacebat note, quam per medium salutare tollere vellet, et hanc suam exhortacionem, ad quam extrema vnccio, quam eccle- sia Dei iam expectaret, ac consciencia sua et filialis affectus eum induxit, benigne susci- peret. Sic prouideret, vt grex dominicus non tam misere dispergeretur, sed regimini boni Scriptores II. 11

Strana 82
82 Liber II. Caput VI. VII. pastoris, cum tempus adesset gracie, feliciter conduceretur, et personam sanctitatis sue sanam et incolumem conseruare dignaretur altissimus feliciter et votiue ad regimen ecclesie sue sancte. Caput VII. Auisamenta regis Romanorum destinata ad papam, vt reuocaret dissolucionem. Auisamenta vero ad papam destinata per regem eiusmodi sunt: Primo auisabat, quod in bulla dissolucionis sibi transmissa non videbat aliam causam nisi reduccionem Gre- corum ad ritum Romane et vniuersalis ecclesie. Rogatus ergo exponere auisamenta, que excogitasset ad pacem fidelium et honorem ecclesie faciencia, rubore deposito et confi- denter dicebat, hanc Grecorum causam nullatenus sufficere posse ad dissolucionem con- cilii. Quamuis enim reduccio illa res sancta esset, nec pretermittenda tempore suo, tamen non poterat nec debebat, cum iam tot centenis annorum sic perstiterat et dubiosa erat, preponi quoquo modo rebus tam arduis, subuersionem tocius nostre fidei tangentibus. Etenim res illa moram pati poterat sine lesione ecclesie, quoniam a Grecis et suis con- credentibus, vsque in illud tempus, christianitas nichil pertulerat violenti. Sed ei videbatur res occurrentes illico ad manus recipi, tamquam magis bone et ardue facere possunt ad extirpacionem heresum illarum, per quas tanta et tam enormia mala fiebant in populo fideli, nec cessabant, sed igne et gladio trucidabant, non parcendo sexui nec etati; neque credi- bile esse poterat Grecos velle se conformare ritui christianorum, videntes eos in tanta strage, dissensione et deformitate morum et viciorum. Auisabat secundo sanctitatem suam, sacrum Basiliense concilium misisse ei litteras de vocacione Bohemorum Hussitarum ad Basileam pro reduccione eorum, quas adstatim transmiserat ad regnum Bohemie cum litteris suis adhortatoriis ; iamque recepisset a Pragensibus responsum, prout in copia littere annexa, et speraretur omnino de comparicione eorum coram concilio, quia iam ad hoc astringerentur propterea, quod in regno Vngarie fuissent conflicti et magnam partem sui exercitus, equestrium et pedestrium, ac ministrorum et curruum, perdiderant. Eciam per ducem Austrie, filium suum, fuerant in estate preterita in Morauia potenter de campo expulsi et in fugam conuersi, et nouissime in ducatu Austrie notabiliter prostrati. Insuper concilium Basiliense inducebat eis magnum terrorem, audientes illud fore potissime con- gregatum ad extirpacionem heresum. Ipsis autem comparentibus in concilio, sperabat eos ita informari, vt contenti recederent, et sic Deo dante cessaret hec pestis ; neque vmquam fuisset intencio concilii et sua super articulis eorum prius dampnatis disputacionem fieri debere, prout tangebat sanctitas sua, sed solum informacio et instruccio per scripturas sacras, vt se errare cognoscerent et resipiscerent, prout Martinus papa sibi et regi Polonie in pluribus suis bullis faciendum imposuit et persuasit; et casu, quo informacio nichil pro- ficeret, videns concilium eorum pertinaciam feruencius intenderet ad suppressionem eorum, et super hiis ex omnibus regnorum finibus prouideretur, quoniam hoc onus solis Almanis importabile erat. Insuper quia locus Basiliensis dictis Hussitis erat deputatus ad sacrum concilium, atque ipse iam dederat potestatem concludendi securitatem et saluum conductum, et ita per litteras suas firmauerunt. Quid igitur dicturi erant heretici, sencientes dissolu- cionem concilii, nisi quod christiani fugerent eos, et ecclesia quodam modo succubuisset

Strana 83
Liber II. Caput VII. 83 contra eorum raciones, istoque modo suos confortantes inficerent fideles populos mortali contagione, ad quos, vt audiuerat, miserant iam errores et articulos suos cum insercioni- bus sacrarum scripturarum. Quomodo igitur populus fidelis tantam moram posset quomo- dolibet pati, quanta erat protraccio concilii ad annum cum dimidio, quia reuera in tanto tempore ipsi heretici totam Almaniam subripere possent, prout circumquaque in magna parte facerent; nec pararetur resistencia aliqua, aut parari posset propter dissolucionem concilii, in quo populus fidelis fixerat spem suam. Tercio auisabat, quod fama iam vbique diuulgata, concilium congregatum fuisse pro reformacione morum in statu ecclesiastico et populo catholico. Si dissolucio manere debebat, reuera timendum esset laicos, qui multi- mode contra clericos debachantur, capere occasionem irruendi in eos, dicentes fieri illu- siones sine fructu in congregandis et dissoluendis conciliis, quia iam manifeste clamarent, se non expectare aliud nisi finem huiusmodi concilii; vtque principium huius mali osten- deret, iam ciuitas metropolitana Magdeburgensis, expulso archiepiscopo suo atque clero per terras ipsius ecclesie, diuagabatur Hussitarum more in fortitudine curruum, quibus subsidio erant quasi omnes ciuitates Saxonie maritime, et timendum foret, quod maiorem haberent sequelam, si non celerrime fieret prouisio. Insuper auisatus erat, quod ciuitas Patauiensis suo rebellauerat episcopo, et iam se parabat ad expugnandum castra eius; item ciuitas Bambergensis in magna esset vacillacione, infestata per clerum ex eo, quod faciebat sibi muracionem contra hereticos ex indulto imperiali suo, et quia omnia ista loca Bohemis erant vicina, timendum erat, quod in spem subsidii caperent practicam cum hereticis prop- ter dissolucionem concilii ; quod iam pro sopiendis huiusmodi differenciis nuncios suos transmiserat ad partes illas. Quarto auisabat, quod licet multi principes, nobiles et ciui- tates circumquaque Bohemiam, post rupturam exercitus, inierunt treugas cum hereticis ; tamen adhue maior pars sustentabat se contra eos, ponendo totalem spem suam in con- cilio pro sua liberacione, iamque concilium et ipse dudum super ista re ad eos miserant; sed cum audirent concilium debere dissolui, totaliter auerterent se et inirent treugas cum hereticis, et quid in longum sequeretur nisi adhesio prauitatis illius. Quinto auisabat, quia sacrum concilium inter cetera congregatum fuisset pro ponenda pace, iamque inter quam plures reges et principes et alios apparamenta et inicia facta essent ad dandum modos pro pace, ipsa audita tamen dissolucione concilii conuerterent se ad gladium, et esset error nouissimus peior priore; neque postea esset aptitudo pacificandi exhaustis principibus per clades, cedes et sanguinis effusionem, quod erat certum periculum innumerabilium ani- marum et corporum, que omnia infra istas prorogacionis inducias, proch dolor, contin- gerent. Cessarent quoque multe prouisiones que in concilio pro re publica christiana fieri poterant, et sic innumera prouenirent scandala, vergencia in destruccionem tocius chri- stiane religionis, que sanctitas sua clarius, quam possunt describi, prospicere valeret. Id- circo petebat (et) inuocabat quanto efficacius poterat, requirens sanctitatem suam, quatenus in continenti ad presidentem et concilium scriberet, vt nullatenus dissolueretur, sed in nomine domini, quo congregati erant, feliciter perficerent inchoata; et si que in contra- rium nunciauerat, quod illa protinus reuocaret auisando, quod nisi hoc fieret, hereses mul- timode armate augerentur, et indubie ruitura esset ecclesia Dei in pessimas condiciones, quibus postmodum nulla potencia, nullo consilio, nulla re, arte seu ingenio succurri possit. Et reuera qui sanctitati sue dederunt illud consilium, non intellexerant forsitan tanta ventura 11 .

Strana 84
84 Liber II. Caput VII. VIII. mala. Vtinam saperent et intelligerent, ac nouissima prouiderent. Mora enim in ipso nego- cio periculosa erat et nullatenus sufferenda. Non debebat autem quis pertimescere, contra statum ecclesiasticum debere aliqua tractari per laycos, qui falcem suam in illam messem non haberent immittere; ymo protraccio celebracionis induceret eos et faceret contra clerum et ecclesiam insanire. Si tamen celebraretur concilium, timor iste laicorum de medio tolleretur, dum viderent clerum intendere omni bono. Item considerandum foret, quod concilium, vt putabatur, nullatenus consentiret ad huiusmodi dissolucionem, et quod cum eo concurreret maior pars regum, principum, prelatorum et communitatum; et tunc sancti- tas sua, que vsque in illud tempus sine ruga et macula tenta erat, per huiusmodi opera posset suspicionem sibimet facere et rubiginem, ac innocenciam suam fermentare eo, quod nulla legittima racione subsisteret negocium dissolucionis. Dici enim posset, quod hac occasione foueret hereses, cedes et clades inter christicolas, et perseueranciam deformi- tatum atque viciorum in populo; vnde timendum esset de inobediencia et scandalo, ac seis- sura in ecclesia Dei, quia obicerent contra sanctitatem suam subito illam materiam dissolu- cionis, et timendum esset, quod haberent sequelam multorum. Item si sanctitas sua volebat concilio personaliter interesse, bonum erat et salubre, si poterat; sed si non posset, man- daret illud exequi, prout erat inceptum, festinanter et cito, quia res ille ad sanguinem tan- gentes nullatenus volebant moram, nisi cum dispendio tocius christianitatis; et si postea vellet personaliter interesse super facto Grecorum, seu aliis tantam festinanciam non requi- rentibus, posset congregari aliud concilium, quod tunc fieret cum gratitudine et aptitudine maiori, quoniam posset illi mora tollerari. Nam dissoluto Basiliensi concilio nesciretur, si per annum cum dimidio aliqui congregari poterant, propter dispendia interim euentura. Considerare igitur vellet diligentissime et prouidere, vt Basiliense concilium mox restaura- retur, quodque susciperet huiusmodi exhortacionem suam paterne et benigne, quam facie- bat fideliter, consciencia vrgente eum et extremitatibus, in quibus Dei ecclesia constituta erat; et eciam propterea, quia maiestas sua valde inuite perciperet ex huiusmodi disso- lucione aliquam inter christicolcas oriri sinistram suspicionem debere, quemadmodum dum cum sua sanctitate constitueretur, prout in breui sperabat, clarius communicaret. Caput VIII. Tercia ambasiata concilii ad papam, Romanorum regem, duces Sabaudie et Mediolani, summaque instruccionum ad regem. Ex huiusmodi auisamentis, per Romanorum regem litterisque suis ad papam desti- natis, patres sistentes in concilio consolati et confortati ordinauerunt oratores et amba- siatores subs Ludouicum de Palude, episcopum Lausanensem, et magistrum Henricum Statter, decanum Traiectensem, parte concilii ituros ad papam super reuocacione dissolu- cionis concilii ab eo requirenda, in transitu autem visitaturos Sabaudie et Mediolani duces, successiueque Romanorum regem, ad eum huiusmodi instruccionibus assignatis: Quod re- graciandum esset serenitati sue, quia postquam seiuit tempus concilii Basiliensis appropin- quare, motus zelo fidei orthodoxe et boni tocius vniuersalis ecclesie, instanciam fecit ad Julianum ex parte Martini pape ad id transmissum legatum apostolicum, offerens, vt ipse vna- cum eo Basileam accederent ad concilium inchoandum. Item, quia post decessum pape Martini,

Strana 85
Liber II. Caput VIII. IX. 85 de Egra Nurenbergam venit, voluitque totum consilium suum ibi habere pro deliberanda stabi- litate concilii, quando nuncii ex Basilea desuper ad eum missi fuerunt. Item quia eciam tunc instantissime instetit apud Julianum legatum, vt Basileam veniret pro celebracione concilii ; sed ille pocius voluit esse in expedicione exercitus contra Hussitas congregati. Item quia apud eum obtinuit, ipso venire nolente, vt ad Basileam mitteret Johannem de Polomar et Johannem de Ragusio vices gerentes suas. Item quia pro stabilitate concilii dedit plenarium saluum conductum, et ad plurimos prelatos Germanie, vt ad concilium venirent, litteras suas destinauit. Item quia frequenter per litteras suas consolatorias consolatus fuerat concilium et nouissime per dominum Baptistam Cigala, ambasiatorem suum, ac per litteras missas duci Austrie pro sedandis guerris inter ipsum et ducem Burgundie. Item quia ad manu- tenenciam concilii ordinauerat Guilielmum Bauarie ducem protectorem concilii esse suo nomine. Attenta igitur sua intencione sancta et sincera affectione, quam semper habuit ad celebracionem concilii, ad eum tamquam ad singulare refugium transmittebant suos am- basiatores, exposituros ei, que facta fuerant per episcopum Parentinum et eius substitutum. Et quia littere ille dissolucionis plurimum turbauerant concilium propter motiua in eis con- tenta, non subsistencia veritati, ideo transmittebant ambasiatam solemnem ad papam pro- eius plenaria informacione, non credentes de mente eius talia processisse; et si nescirent regem ipsum arduis prepeditum, instanter supplicarent, vt placeret pro tanta ardua re con- ducenda suam ambasiatam coniungere cum ambasiata concilii ad papam et sacrum colle- gium cardinalium; nec non quod pro consolacione concilii scriberet electoribus et omni- bus principibus, ac eciam omnibus episcopis Germanie et aliorum regnorum suorum, vt indilate venirent ad concilium, quodque principes et electores ad hoc eos inducerent. Item quod transmitteret litteras suas consolatorias apertas de sua firma adhesione ad conci- lium et intencione sancta ad eius prosecucionem, exposito eidem, quod sua presencia esset multum neccessaria in concilio, et a cunctis affectuosissime desiderata, quia quemadmodum in Constancia vnionem ecclesie cum effectu procurauit, sic eciam heretici in concilio per eius presenciam reducerentur, reformarentur mores, et pax in tota christianitate procuraretur, ac sine difficultate concilium, vt sperabatur, manuteneretur. Vbi vero articulus iste non posset obtineri, supplicarent humiliter, vt ad stabilitatem firmam concilii transmitteret suam solemnem ambasiatam mansuram, que posset contra maliuolos et impeditores vnacum duce protectore suo informare, consulere et dirigere facta concilii. Regraciarentur eciam eidem regi de litteris suis graciosis, missis concilio cum suis instruccionibus, quia per illas consolatus fuisset, et confortauerat dominum legatum et sacrum concilium. Caput IX. Instrucciones concilii ad papam, fieri non potuisse dissolucionem consideracione operum, que inchoauerat synodus. Instrucciones autem episcopi et decani, ambasiatorum predictorum ad papam, tripharie deferebant, alie ad papam et cardinales communes fuere, alie speciales ad papam, tercie ad cardinales. Generalium autem hee factum narrant, manifestantes pericula secu- tura, ille vocacionem Bohemorum neccessario factam ostendunt, arguentes neccessario fore expectandum. Quedam narrant tractatus cum multis principibus inchoatos, et alie

Strana 86
86 Liber II. Caput IX. respondent ad obiecta in bulla contenta commissionis ad faciendam dissolucionem. At vero generales et numerosiores, quomodo abundancioris sunt continencie, ita et sentencia pro- funde, id ipsum requirente materia, que onusta erat periculis catholice fidei, et scandalis subiecta populi christiani. Describuntur autem eiusmodi instrucciones ad plenum, tamquam orbi manifestantes raciones et causas, quare dissolucioni concilii facte per papam obe- diendum non erat. Fuit igitur Lausanensi episcopo et decano Traiectensi, concilii orato- ribus, commissum in primis, quod si in Romana curia adhuc starent alii ambasiatores concilii, singula prosequerentur de consilio et auisamento ipsorum, instantes omni modo pro audiencia publica et solemni, vel saltem in presencia pape et cardinalium, quibus cum omni reuerencia et deuocione recommendarent vniuersalem ecclesiam, sacrum concilium, omnesque prelatos et doctores in eo existentes. Ante inicium vero dicendorum protesta- turi, quicquit dicturi erant parte sacri concilii, procedere ex sincero et puro corde, ac ex zelo diuini honoris, fidei catholice et vniuersalis boni tocius populi christiani, honorisque sanctitatis sue et apostolice sedis. Introduccione autem facta cum themate verbi Dei explicarent, cur generalia concilia in ecclesia introducta sunt, et quanta in veneracione sunt habenda, et quomodo propter huiusmodi causas sancta Constanciensis synodus statuit generalia concilia certis temporibus inuiolabiliter perpetuo celebrari debere; et quomodo sacrum Basiliense concilium esset legittime congregatum et stabilitum, racione auctoritatis, temporis, loci et cause; auctoritatis, quia conciliorum Constanciensis et Senensis, Martini V. et triplici confirmacione ipsius Eugenii quarti, racione temporis, quia in fine septennii; nec obstaret si dies aut mensis elapsi fuissent ante comparicionem aliquorum in loco, quia semper penderet tempus celebracionis concilii, quousque deduceretur ad effectum, intencio spiritus sancti et ecclesie, nec non concilii Constantiensis. Namque principalis intencio erat concilii celebracio, et non ipse terminus ; et quantum ad hoc, quod declararent lucide et ad plenum punctum istum, responsuri obieccioni contente in bulla dissolucionis, simi- liter de yeme et de frigore; et ad illud quod dicebatur, iam diu stetisse concilium. Racione loci, quia locus Basiliensis fuerat electus et deputatus per Senense concilium rite et legittime secundum tenorem decreti Constanciensis, approbatus eciam et ratificatus per Martinum et tandem per Eugenium. Esset denique locus capax, sufficiens, amenus, sanus et fertilis, populum habens valde deuotum, omniaque alia requisita ad congregacionem huiusmodi suscipiendam et manutenendam. Et licet a principio fuerat quidam rumor guer- rarum in partibus circumuicinis inter Burgundie et Austrie duces, tamen ob reuerenciam ecclesie treuge facte fuissent, eratque appunctuatum, vt essent durature per totum tempus concilii et vltra per sex menses. Nec vsque ad illum diem ex venientibus ad concilium ali- quis fuerat passus minimum dampnum, a veritateque procul erat informans suam sanctita- tem, quod Basilee vel in circumuicinis partibus erant oppidani aliqui labe infecta Bohemica, clerum trucidantes ; et quantum ad hoc plenius possent dicere secundum alias sibi datas informaciones. Racione demum cause et neccessitatis concilium esset legittime congregatum et firmatum, quia propter extirpacionem multarum atque variarum heresum, Bohemice maxime, propter reformacionem vtriusque status ecclesie vniuersalis, ac propter pacifica- cionem regnorum et tocius populi christiani. Item declararent, quanta inconueniencia, scan- dala et pericula sequerentur ex dissolucione concilii, qualicumque retardacione, proroga- cione, seu mutacione loci, quia imprimis impediretur extirpacio heresum, Bohemice preser-

Strana 87
Liber II. Caput IX. 87 tim, que quantum periculosa foret et crudelis, quanta mala in christianitate faceret, quam subtiliter serperet inficiens, in quanto periculo tota Almania, Anglia et circumuicine partes constitute forent, explicarent pro posse. Que profecto inexplicabilia erant et inenarrabilia mala huiusmodi, ex quibus, nisi indilate occurreretur, fides, status ecclesiasticus, principum et nobilium, et vniuersa policia christiana vltimo et exiciali discrimini exponebantur. Item exponerent, quomodo nullo conuenienciori modo, ymo vt videbatur, nullo alio poterat pre- dicta heresis extirpari, quam per generale concilium, tum propter assistenciam spiritus sancti, directoris conciliorum tam in consiliis quam in agendis, tum propter generalem subuencionem, que imponi non poterat sine consensu omnium, vt fuerat probatum Martini tempore, cui multe regiones et naciones contradixerunt, nolentes, prout ipse ordinauerat, subuenire; nec aliunde esset spes subuencionis huius, attenta Eugenii infirmitate, et guerris, quas passus est in principio sui pontificatus, guerris eciam et diuisionibus tocius christianitatis etc. Item, quod impediretur per concilii dissolucionem reformacio morum, et hoc cedebat in maximam offensam Dei, dampnacionem animarum et in maximum periculum ecclesiastici status, qui nisi reformaretur, dato quod nunquam esset Bohemica heresis, propter deformitatem vite clerus erat in magno et propinquo periculo status sui in Alma- nia. Presertim cedebat rursus in maximam depressionem et vilipensionem auctoritatis et libertatis ecclesiastice, quia seculares principes, quanto plus videbant ecclesiasticos differre suam reformacionem, tanto plus eos contemptui habebant; et si vsque tunc habuerint mo- dicam deuocionem ad eos, contempserant auctoritatem, vilipenderant censuras et processus, depresserant libertates et iurisdicciones ecclesiasticas, iam profecto totali contemptui, vili- pendio et ludibrio, atque prede vniuersis exponerentur. Item, quomodo retardacio concilii aut dissolucio, quia ad pacem componendam in toto populo christiano congregatum erat, videretur fouere guerras et inimicicias, vbique per totam pene christianitatem crudelissime dissidentes, vt patebat in regno Francie, Anglie, Polonie, Ytalie, quia vix in tota christiani- tate patria foret gwerris non laborans intus vel extra, in maximum exterminium fidei tocius populi christiani. Sequeretur ergo indignacio magna regum, principum, ac eciam populorum contra clerum, videntes se deseri et quasi sperni ab eo, tamquam eidem cura non esset de exterminio ipsorum et de desolacione populi christiani, cederetque dissolucio ipsa in maxi- mam desperacionem et tristiciam tocius christiani populi, quia iam maximum gaudium et spem conceperat ex congregacione concilii, audientes tot et tanta bona, ad que erat con- gregatum, procurari debere in eo. Aduersarii vero fidei, maiorem assumentes audaciam, facilius inficerent et impugnarent fideles, namque timebant sacram ipsam congregacionem, dolentes de ea multum, vt pateret in libellis suis famosis, quibus eam nitebantur denigrare apud fideles. Item quod referrent de treugis factis cum Bohemis per quosdam fideles post fugam exercitus, et quomodo per alios idem fieri timebatur. Manifestarent insuper, quo- modo ex hac prorogacione tolleretur spes euiuscumque alterius concilii celebrandi, attentis modis, qui seruati fuerunt in Papia et Senis, et tunc eciam seruabantur dissoluendo conci- lium sine fructu; considerato eciam loco, in quo ad annum cum dimidio dicebatur cele- brandum, qui locus annuas et infinitas pateretur pestilencias. Populus eius satis infestus dominio ecclesiastico, de facili mobilis ad rumores et sediciones, et quod necdum finis esset guerrarum Ytalie. Itaque dissoluto concilio Basiliensi sine fructu et cum scandalis imminen- tibus, nulla spes remanebat de quocumque futuro concilio, profecto in maximum dampnum,

Strana 88
88 Liber II. Caput IX. X. ymo totalem desolacionem et destruccionem (ecclesie), que per concilia conseruatur, et populi christiani per consequens. Cedebat denique ipsa prorogacio in maximam denigracio- nem fame persone pape, que vsque tunc apud vniuersos christicolas semper fuit habita sine macula et sine ruga, in maximum quoque vituperium Romane (ecclesie), de qua confirma- batur oppinio ab ea procedere omnia mala et deformitates etc., quod certe erat in maximum dampnum et scandalum ecclesie tocius. Committebatur insuper dictis oratoribus narrare et manifestare, que et quanta quam maxima et ardua in concilio inchoata fuissent, que omnia per dissolucionem ipsius sic ex abrupto factam, aut prorogacionem, vertebantur in malum et aggrauabant ruinam fidei et tocius ecclesiastici status. Etenim magna cum solli- citudine, vt oportebat, iteratis vicibus vocati ad concilium fuissent omnes prelati tocius christianitatis, Ytalie exceptis, quorum vocacio ob reuerenciam sedis apostolice dimissa fuit pape, vt conuocans mitteret eos ad concilium. Jamque prelatorum plures venissent aliorum- que multi proprios miserant procuratores, et dietim confluebant, et pene omnes moti essent atque preparati ad veniendum vel mittendum, vt plane constaret per plures litteras destinatas ex diuersis nacionibus et regnis, quibus in maximam displicenciam cederet, et illis qui venerant, et qui in via erant, et qui parati erant ad veniendum. Cederet quoque in maxi- mum dampnum et scandalum, habentes se omnino delusos per sedem apostolicam, cuius erant vocati auctoritate. Erat eciam scriptum omnibus principibus et regibus christianitatis, exceptis Ytalie, vt sollicitarent prelatos suos ad veniendum, mitterentque solemnes ambasia- tores suos, quia sine ipsis nec reformacio status eorum tractari poterat, neque procurari pax in populo christiano, nec sine eorum adiutorio vi armorum hereses extirpari. Illi autem pari racione, ymo incomparabiliter maiori quam prelati, reputarent se delusos, dareturque eis occasio ad multa alia cogitanda, temptanda forte in preiudicium ecclesiastici status et libertatis eiusdem, maxime autem apostolice sedis. Caput X. Alie consequenter instrucciones fundantes se in iam facta Bohemorum conuo- cacione. Item exponerent, quomodo ad tollendum potissimum argumentum hereticorum, quo se tuebantur et fideles inficiebant scribentes per vniuersam christianitatem, quod cum summa diligencia quesitam nunquam potuerunt habere audienciam, et quod Romana ecclesia et papa cum toto clero suo nunquam fuerunt ausi cum eisdem congredi in disputacionem, tamquam non valentes respondere veritatibus scripturarum, quas pro se prefati deducunt heretici. Quod igitur propter hoc, et aliis multis de causis, de consilio tunc in concilio existencium misse fuerant dudum epistole, plene omni caritate, ad Bohemiam, quibus horta- bantur ad sacrum concilium venire, oblata eis plena audiencia cum saluis conductibus et aliis opportunis, vt sic cessaret omnis eorum falsa excusacio et fallacia, quibus fidelem po- pulum seducebant; quodque huiusmodi epistole fuissent recepte a predictis hereticis cum decenti reuerencia, et iam fecerant vniuersalem tocius regni Bohemie congregacionem in Praga, ad consulendum de mittendo et modo veniendi. Ex quo gauisi fuissent vniuersi fide- les, de hiis habentes noticiam, magis, quam de quibuscumque exercitibus contra Bohemos in preteritum ordinatis. Rursus, quod missum foret ad omnes fere vniuersitates studiorum,

Strana 89
Liber II. Caput X. 89 vt ad concilium destinarentur in sacra pagina ac in lege domini magistri et doctores peri- tissimi, iamque vox erat et fama de ista vocacione vbique per totam christianitatem, quod heretici venirent, et a sacro concilio audirentur, vniuersis laudantibus et approbantibus huiusmodi vocacionem, quia siue reducerentur, siue persisterent in malicia sua, nichilo- minus oblacione audiencie istius obstruerentur ora hereticorum et fideles confortarentur. Mittebantur eciam, sicut et iam multe misse fuerant, ex parte concilii per omnes partes Germanie littere contra libellos famosos Bohemorum, ab eis per totam Germaniam semi- natos, notificando eis iam factam vocacionem ipsorum, et quod si venerint, audientur, et eciam quod non recederet concilium sine opportuno habito remedio contra eosdem hereti- cos. Sic igitur stantibus hiis si concilium ex abrupto dissolueretur, aut prorogaretur, aut mutaretur in alium locum remociorem ipsis inauditis, heu quantum fidei periculum, quanta ecclesie sequeretur infamia; adque pleniorem exposicionem periculi huius dicerent ora- tores, quoniam nuper numerosus exercitus principum et militum, Bohemis ipsis eciam inui- sis, fugit ante eos turpissime, sicut et ante peccatis hominum exigentibus sepe factum fuit, et hoc in pugna materiali et corporali. Si igitur tunc Bohemis ipsis, tanta caritate et solli- citudine vocatis, nee auditis fugeret ab eis ecclesia in pugna spirituali, nonne videretur manifestum diuine vlcionis iudicium, nonne vbicumque audiretur et fuga hec reputaretur diuinum miraculum. Profecto, eciam si nunquam habuissent voluntatem veniendi ad con- cilium, aut in disputacione congrediendi, audito recessu tali et dissolucione, quam ipsi fugam reputarent, per vniuersum mundum vbique, eciam ad Grecos, aliasque exteras nacio- nes indilate disseminarent, se paratos fuisse ad veniendum, sed ecclesiam fugisse a facie eorum; et sic daretur eis maxima occasio exultandi in erroribus suis, immo maximum et potissimum argumentum ad totaliter subuertendum fidem catholicam, et inficiendum totum mundum, ita vt, quod prius false assumebant in excusacionem suorum errorum et in mag- nam seduccionem fidelium, per huiusmodi recessum a concilio apud omnes reputaretur verum. Ipse eciam fidelis populus, qui ex malis moribus cleri multipliciter lacessitus erat et scandalizatus, quia iam predicta vocacio ei notificata esset, audiendo huiusmodi reces- sum a concilio nonne se reputaret delusum, nonne eciam pusillus grex titubaret, reputans ecclesiam in vtraque pugna succubuisse? Nonne reges et principes, quia fideles erant, merito dolerent de tanta fidei sue confusione; vniuersitates quoque et sacre theologie pro- fessores, ad quos precipue pertinet sinceritatem fidei illibatam conseruare, videntes et per- cipientes cunctis antea seculis iuauditam fidei confusionem, merito excitarentur ad cogitan- dum de remedio opportuno. Quis enim vmquam legit aut audiuit ecclesiam, que spiritu sancto regitur, vocasse hereticos ad audiendum eos, et fugisse a facie eorum. Rursus qualis confusio, et forte quale periculum esset ambasiatoribus concilii, si eis tractantibus cum hereticis de aduentu ipsorum, contingeret dissolui concilium. Hiis igitur et aliis pos- sent ostendere, quod, si nulla alia vrgeret causa ad continuacionem concilii in loco, ad quem Bohemi fuerunt vocati, ista sola neccessitaret propter euitandam totalem fidei subuer- sionem. Item quod exponerent iuxta contenta in aliis instruccionibus de promissione facta militaribus, intendentibus pro defensione fidei exponere personas et bona, vt in futura-estate expedicionem faciant contra hereticos, si per viam audiencie non possent reduci Cet quia iam de bonis suis fecerunt preparacionem et pro magna parte expediti essent si non dare- yt śunt hlar) tur eis subsidium pro expensis communibus, videlicet pro instrumentis bellicis Scriptores II. C M2

Strana 90
90 Liber II. Caput X. XI. chine et alia huiusmodi, reputarent se maxime delusos et deceptos ex promissione multi- plici eis facta et non impleta, ex dampnificacioneque in bonis et in honore, quia multas fecissent expensas, et quia eorum intencio publicata erat eciam apud hereticos; et deficien- tibus eis propter non datum subsidium, quia imputaretur eis ad ignauiam, timiditatem atque pusillanimitatem, indubitanter ex amicis effecti inimici, postpositis hereticis, verterent se in clerum, neque opus esset Bohemis ad exspoliandum bonis temporalibus etc. Caput XI. Item alie raciones multiplicium ambasiatarum et tractatuum cum magnis principibus. Item, quod dux Burgundie, ea de causa executurus expedicionem contra hereticos, dicebat se treugas posuisse cum Carolo rege Francie, vt manifeste constabat ex tractatu huiusmodi treugarum, quodque pro hac re practicanda cum legato et concilio, missurus erat in breui solemnes ambasiatores suos. Si igitur concilium sic repente dissolueretur, reputaret se illusum et deceptum, possetque merito indignari, cuius indignacio non multum vtilis esset ecclesie. Item de ambasiatoribus concilii, ad principes et communitates vicinas Bohemie transmissis ad confortandum, vt stabiles et firmi permanerent in fide, promittendo eisdem sacrum concilium efficaciter laboraturum omni modo et via possibili ad extirpacio- nem predicte heresis, et quomodo iam multi iniissent treugas cum eis, nisi spem in conci- lio habuissent. Recedente igitur concilio dicerent se deceptos et illusos per clerum, prop- ter quem istam calamitatem paciebantur, qui non solum eos non adiuuaret, sed deciperet et illuderet. Item iam fuisse missam ambasiatam ad ciuitates Magdeburgensem, Patauiensem et Bambergensem, inter quas, episcopos et clerum maxime essent discordie et pugne, offe- rendo sacrum concilium se velle mediare, et pacem procurare inter eos, quia timebatur, ne huiusmodi communitates hereticis confederarentur. Recedente igitur concilio exponeban- tur maximo periculo. Item iam multa vtilia fuisse exogitata pro pace regni Francie, et quod archiepiscopus Coloniensis spem dedisset acceptandi ambasiatam ad hoc ex parte concilii, et speraretur eciam idem de duce Sabaudie, quibus quam plurimi prelati et doctores adiun- gendi erant, qui simul iuncti cum reverendissimo domino cardinali sancte Crucis, efficaciter laborarent ad hoe opus bonum, diu desideratum et optatum, pacem illius regni christianismi consequendam; super quo ipse dominus sancte Crucis iam auisauerat alieque multe nota- biles persone, bene cognoscentes negocium et mentes principum, quod expediret mitti per concilium ambasiatam solemnem, que omnia interrumperentur cum maxima indignacione principum in repentina concilii dissolucione. Et tamen pro hac sola causa, videlicet pacifica- cione regni illius, eciam si nulla alia vrgeret, deberet de nouo conuocari, et presertim in ea ciuitate Basiliensi aptissima huiusmodi paci pertractande. Etenim propter innumera bene- ficia regni illius ad fidem catholicam, et quia ecclesia magna patitur dampna ex diuisione eius, non solum ante pacis composicionem dissoluendum minime erat concilium Basiliense, sed si opus fuisset, vt concurreret vniuersa christianitas ad releuandum tam nobile regnum ; nam- que apostolo teste pro inuicem membra sollicita debent esse. Item commemorarent de lit- teris missis ad regem Polonie et ducem Lithuanie, quomodo concilium vellet interponere vices suas ad eorum pacem, quia timendum erat, ne heretici alteri parti adhererent, simi- liter et Teucri in desolacionem maximam tocius christianitatis, quodque sub spe pacis

Strana 91
Liber II. Caput XI. XII. 91 habende, mediante concilio, iam inite essent treuge ; et si concilium dissolueretur, iam hoc facere non posset. Item quomodo ad sanctitatem missi fuissent ambasiatores solemnes concilii supplicaturi, vt vellet interponere vices pro pace Ytalie procuranda ; item quod in ducatu Barensi guerra sentiretur, et sacrum concilium procurabat pacem ponere, et quod multorum iudicium erat, ac in tota christianitate magna spes erat, nullo tam conuenienciori modo pacem procurari posse, vbi magne discordie erant, quam per generale concilium, ex omnibus nacionibus congregatum, quia quelibet particularis persona, quanticumque status et dignitatis sit, haberet aliquid, quod sue congruerit intencioni. Item exponerent de solemni sessione, tenta decima sexta Decembris, in ea publicato decreto, quod sancta syno- dus pro posse laboraret ad felicem prosecucionem sanctorum operum, propter que fuerat congregata; et quia decretum fuisset deportatum per vniuersum orbem, argueretur eccle- sia de mendacio, tamquam decipiens et seducens fideles, promissa non complens sua, que ad perpetuam rei memoriam voluit omnibus nota esse, et sic ministraretur materia tam hereticis, quam fidelibus ad multa ludibria et obprobria ecclesiasticis inferendum. Attento igitur sacrum concilium sic fuisse legittime inchoatum et stabilitum, attentis eciam periculis et scandalis et malis ex dissolucione secuturis in tota christianitate, et quod sanctitas sua sinistre fuerat informata, omni cum deuocione et instancia possibili supplicarent per vis- cera misericordie domini nostri Jhesu Christi et sanguinem eius, quem pro ecclesia effudit in cruce, quatenus vellet supersedere ab huiusmodi dissolucione, prorogacione aut muta- cione loci; litteras vero, que a sanctitate sua circumuenta emanauerant, suspendere aut aliter ordinare, vt concilium haberet prosecucionem suam ad laudem Dei, maximum bonum vniuersalis ecclesie, atque honorem sanctitatis sue et curie Romane, quodque vellet hanc sanctam voluntatem suam suis litteris apostolicis de nouo declarare, quem altissimus pro felici regimine ecclesie vniuersalis custodiret feliciter. Habuerunt eciam dicti oratores in commissis lamentabiliter enarrare, quomodo in tam sanctis exerciciis sacro concilio fruc- tuose occupato, vnde adiutorium et consolacionem expectabat, luctum accepit per aduentum domini Parentini episcopi, quem tamen ob reuerenciam apostolice sedis debito cum honore suscepit, obuiam ei exeuntibus omnibus fere prelatis, visitando eum in crastinum honori- fice cum decenti proposicione ; ipse autem quomodo in visitacione aut aliis congregacioni- bus se habuisset, et quomodo tempore, quo proposuerunt ciues tam ipsi, quam alii domini de concilio, a maximo vsque ad minimum, maximis laudibus attollebant sanctitatem suam, et famam repetentes a cunabulis, et quod nullus credere poterat procedere a mente sua bene informata, quod in preiudicium cederet sacri concilii. Referrent item de responsione tunc data per Parentinum, deque iuramento et aliis factis dictisque per eum, scandaloso quoque recessu et aliis iam commemoratis. Caput XII. Instrucciones quoque iuridice respondentes ad allegatas causas in bulla dissolucionis. Fuit autem postremo in hiis instruccionibus commissum dictis ambasiatoribus distincte et aperte satisfacere racionibus in bulla domino legato transmissa contentis. Et primo, verum non esse, nec auditum in vicinis partibus ciuitatis Basiliensis esse oppidanos Hussitarum heresim sapientes, qui clerum crudeliter (trucidarent); quinymo ciuitas et 12°

Strana 92
92 Liber II. Caput XII. tota eius vicinia vere catholica esset, et a tali labe munda omnino. Licet fuerit verum inter Burgundie et Austrie duces esse aliquando guerram, tamen ex ea nunquam fuerat impe- dimentum venientibus ad concilium, nec iniuria vel molestia aliqua irrogata, ad peticionem- que concilii iam inter eos esset treuga, et ab vtroque dabatur plene saluus conductus. Quo vero ad septennium elapsum, et quoniam dicebatur prelatos fuisse diu expectatos, possent respondere finem septennii terminum esse ad inchoandum concilium, sed ad finiendum nul- lum terminum esse prefixum, nisi secundum disposicionem eorum, que in concilio sunt facienda; tunc esset terminus finiendi, quando illa disposita atque perfecta essent, nec vbi tantum erat discrimen fidei, captanda erat contumacia, ymo artandi erant prelati et cogendi ad concilium venire, et quod adstatim, vt dominus legatus venit, plures venerunt; sed superueniente rigida hyeme multi pecierunt dilacionem vsque ad mensem Februarii. Sic igitur in propinquo erat tempus, quo rigore mitigato hyemis, infra paucos dies superueniret prelatorum multitudo, quoniam ymo de presentibus Germanie prelatis tractabatur, quod possent ad certam diem omnes simul adesse in mense Marcii, vt si contra hereticos aliquid esset agendum pro mense Junii, vnusquisque rediens ad propria rebus posset execucionem prebere ; neque petebatur a papa de nouo facere prelatorum conuocacionem, sed pro sua reuerencia fuerat sibi reseruata incitacio prelatorum Ytalie, et supplicabatur litteras aliquas transmittere per orbem, prelatos ad concilium excitando, quod totum fiebat ad laudem et gloriam sue sanctitatis, vt mundus cognosceret affectum suum ad bonum ecclesie, et inde cresceret in eum deuocio populi christiani. Et licet presencia sua multimode esset fruc- tuosa, que vtinam adesse posset, tamen si non posset, non erat propterea tantum bonum obmittendum, quia multa concilia generalia per legatos sedis apostolice dudum celebrata leguntur in Dei ecclesia vtiliter et multum fructuose, et quamuis plurimum racio illa vigere videretur, pro reconciliacione Grecorum esse opus in Bononia celebrari concilium, quod nec ista vtilitas preferenda foret hiis operibus, que Basiliense concilium procurabat, longa interposita mora, eo quod scienti pericula Germanie non videretur preponderandum negocium illud, quia illa vetus scissura, carens periculo augmenti, non erat comparanda pestifero morbo heresis Hussitarum, velud cancro serpenti, cui melius erat occurrere infra Germanie fines, quam subuersa Germania, quod absit, infra fines laterales Ytalie pro- pugnare incerte ; nec magnum esset si, quemadmodum pro vnitate ecclesie synodus Con- stanciensis per triennium durauit, vt Basiliense concilium pro tam arduis negociis dura- ret per annum, datoque vnius anni interuallo aliud in Bononia sequeretur. Concludent igitur oratores ipsi circa eiusmodi prorogacionem, quod si Basiliense concilium disso- luatur absque eo, quod aduersus pericula prouideatur sub spe, quod ad annum cum dimidio in Bononia prouidebitur, intermedio tempore quis prestabit ydoneam caucionem, ne heretici infideles infestent et terras dissipent, atque deuastent; aut quod fideles non conueniant cum ipsis hereticis, sicut iam ceptum est, et quod multa mala imminencia interim maneant in suspenso. Illud autem certum esset, quod celebrando concilium Basilee et postea Bononie, nulla esset iactura, nisi expense fructuum ecclesiastici patrimonii et labor aliquantulus personarum. In obmittendo autem celebracionem concilii Basiliensis iactura esset fidei et strages populorum, multarumque dispendium animarum et fidei chris- tiane graue discrimen. Que proporcio sit inter hec, vnusquisque iudicare potest. Si namque patres nostri, vt fidem plantarent, exposuerunt morti corpora sua, nonne viri ecclesiastici,

Strana 93
Liber II. Caput XIII. XIV. 93 vt fides plantata non eradicetur, expendere debent libenter fructus patrimonii ecclesie, quod illi eciam acquisiuerunt. Caput XIII. Secreciores instrucciones pape referende. Fuerunt eciam secundo loco instrucciones dictis ambasiatoribus date ad partem videlicet, quod facta omnimoda et extrema diligencia iuxta premissas instrucciones pro dissolucionis reparacione, si obtineri non posset prouisio, dicerent pape verba sequencia: Pater sancte, pro Dei misericordia succurrat vestra sanctitas tam promptis et paratis peri- culis atque discriminibus, ex quibus verisimiliter potest coniecturari perdicio atque desola- cio fidei catholice et status ecclesie, pro quibus manutenendis, defendendis et conseruan- dis tenemus, quod domini de concilio sunt fixi et firmati, quod antequam videant huiusmodi mala et paratam scissuram in Dei ecclesia euenire, nedum bona sed eciam personas expo- nere morti, nec intendunt recedere de Basilea, donec et quousque illa tria, pro quibus sancta synodus est in spiritu sancto legittime congregata, fuerint adimpleta; quinymo intendunt auxilia neccessaria et opportuna inuocare et oblata recipere ; item quod audiuimus a pluribus fide dignis et ecclesie Romane fidelibus, informatis de voluntatibus et intencioni- bus non solum principum et communitatum Germanie, quinymo et plurium aliorum regno- rum et dominiorum, nisi teneatur Basilee concilium, prout est inceptum, quod ipsi sub- trahent sanctitati vestre obedienciam quoad collacionem beneficiorum et solucionem anna- tarum, et quod nullus dominorum cardinalium in eorum terris et dominiis gaudebit suorum fructibus benficiorum ; item quod, si non prouideatur, prefati domini post nos mittent alios ad summandum et requirendum sanctitatem vestram et dominos cardinales, et ad pro- testandum etc., et quod prouidebunt fidei et ecclesie modis et viis omnibus possibilibus, ne talia sibi et ecclesie possint euenire. Caput XIV. Alie eciam seorsum exponende cardinalibus. Sequuntur alie instrucciones loco tercio ambasiatoribus facte ad cardinales, expli- cande seorsum, vt si viderent papam non se inclinare ad fauorem, et prosperitatem et con- tinuacionem Basiliensis concilii, quod non credebatur attenta fama bone vite sue preterite, et veritate eidem per ipsos nuncios dicenda, ac neccessitate et vtilitate concilii, et periculo destruccionis et status ecclesie, si non fieret prouisio, tunc auisarent quemlibet ex dominis cardinalibus, vt quia communiter famaretur, attenta vita bona pape in minoribus, et quod tempore Martini V. hortabatur celebracionem concilii Basiliensis, impedimentum concilii, si quod esset, non processisse ab eo, sed ex suasu cardinalium, vel aliquorum ex eis; ideo- que vellent esse reparacionis causa cum sua sanctitate ad euitandum scandala et pro con- seruacione nominis atque fame tam pape quam ipsorum. Secundo quod bene auisarent eos. decretum concilii Constanciensis, quod incipit „frequens", quomodo neccessario seruari debe- ret, quoniam super illo et aliis decretis eiusdem concilii fundaretur vnio, que erat in papatu, propter quod periculossimum erat illa ponere in vacillacione. Si vero obiceretur dictis oratoribus, papam ad illa decreta non teneri ex eo, quod papa esset supra concilium, res- ponderent vnum ex decretis dicti concilii esse, quod concilium est supra papam, postquam congregatum est, et non esset minor, ymo eadem auctoritas vtriusque dictorum conciliorum Constanciensis vel Basiliensis. Dicerent preterea iure cautum esse, quod vbi timetur scan-

Strana 94
94 Liber II. Caput XIV dalizari ecclesia, vel turbari status eius, aut interuerti, si obediatur pape, in eo casu sibi obediendum non videtur. Talia vero scandala et turbacio, atque interuersio sequeretur ex dissolucione concilii, prout alie insinuabant instrucciones, maxime quia cause expresse in bulla dissolucionis vere non erant, ymo locus Basiliensis aptissimus foret pro generali con- cilio et propter situm, quia in fine Almanie circa Galliam et Ytaliam, et propter abundan- ciam victualium, et propter bonum ac ciuile regimen, nec non securitatem et pacem in par- tibus illis, haberetque omnia requisita, et esset incomparabiliter conueniencior quam Bono- niensis, nec esset auditum ibi fieri nouitates, que sepissime facte fuerunt et fiebant Bono- nie. Tercio auisarentur, quod concilium Basiliense fundatum esset super decretis concilio- rum Constanciensis et Senensis, et super auctoritate Martini et ipsius Eugenii, qui ambo desuper scripserunt et Julianum legatum miserunt, essetque in eo pro celebracione concilii sufficiens multitudo archiepiscoporum, episcoporum, abbatum et aliorum prelatorum, nec- non doctorum, et quod concilio multi adhererent principes et communitates, habebaturque asserto reliquos adhesuros. Item quod attentis neccessitate et vtilitate, papa et cardinali- bus negligentibus, congregacio sufficienter auctorizata a spiritu sancto facere posset, vt in hystoriis legitur alias laudabiliter esse factum. Ad obieccionem vero, concilium non fuisse inchoatum in termino assignato, responderent, prout in instruccionibus aliis. Si vero papa et cardinales illis veris racionibus credere non vellent, tune cum reuerencia loquentes dicerent, ex quo generale concilium erat congregatum, illud de hoe habebat iudicare et non alius. Sed tamen ne foret neccesse venire ad istam discussionem, quod papa vellet tollere, si quid videbatur detractum esse concilio, et concilium ipsum auctoritate sua, quatenus expe- diret, iterum solidaret. Quarto auisarentur cardinales, quod propter practicam tentam in dissolucione conciliorum Papiensis et Senensis, item et tunc attenta practica circa Basiliense concilium a Romana curia, maxima infamia orta esset contra ecclesiam Dei, et incepissent scandala. Namque dicebatur communiter, quod per istam viam illuderetur Deo, ecclesie, concilio et hominibus, diffamarentur et scandalizarentur qui essent de statu ecclesiastico, propterea quod reputabantur esse sine aliqua constancia fidei. Quinto, quod reducerent cardinalibus ad memoriam causas celebracionis concilii Basiliensis, propter hereses extir- pandas pro reformacione status ecclesiastici, pro pace danda in populo christiano, et quod iuxta auctoritatem ewangelii dicit Christus : "Qui in talibus non colligit mecum, dispargit, et qui non est mecum, contra me est“. Dicerent rursus, quod sacrum concilium in huiusmodi concernentibus statum ecclesie, necnon contra scandala et turbaciones ponentes in periculo eundem statum, intendebat prouidere omnibus viis et remediis opportunis, ex hiisque multa grauia sequi posse, quibus obuiari poterat fauendo concilio, ideoque cardinales suaderent pape concilio fauere omnibus modis opportunis, tollendo quecumque impedimenta, et pos- set cum maximo honore suo leuissime prouidere scribendo, licet diceretur fuisse iniciata guerra inter Burgundie et Austrie duces, illa tamen iam sedata esset contemplacione sanc- titatis sue et concilii. Jam eciam cessauerat yems, et quod licet non putabatur, plurimi venissent ad concilium, ideoque auctorizabat concilium, quatenus de nouo opus esset, omnesque existentes in eo; hoc autem cederet in honorem sanctitatis sue et cardinalium, profectum catholice fidei, et presertim status ecclesiastici. Hee sunt instrucciones per con- cilium prefatis Lausanensi episcopo et decano Traiectensi, qui a Basilea recesserunt de mense Februarii, explicaturi eas Romanorum regi, pape, et cardinalibus, et seorsum et in communi.

Strana 95
Liber II. Caput XV. 95 Caput XV. Epistola magni voluminis Juliani ad papam contra concilii dissolucionem, tangens mentes et viscera pungens. Julianus vero in concilio presidens pro parte sua non mediocrem diligenciam atque sollicitudinem adhibens contra concilii dissolucionem, per epistolam suam, vt mole ita et virtute magnam, papam de omnibus, quare id fecisse non debuerat, deque periculis inde secuturis informare voluit, quantaque foret neccessitas continuandi celebracionem concilii Basiliensis. Scripsit autem hec modo certe loquendi ad persuadendum efficacissimo, sicut et vsitati sui erat moris. Qualis nempe erat verbo per epistolas absens, talis et facto pre- sens, vt quomodo epistole graues erant et fortes, ita sermo eius non erat contemptibilis. Maxima quippe grauitate in ea epistola vsus tanto adauxit oracionem, vt suadere pape fuerit ausus, quamuis certus esset concilii Basiliensis causa perdere Romam, et totum patri- monium ecclesie, et inibi decernendum, vt temporalitas a clero tolleretur, ac eciam si sciret se occidendum racione concilii, quod abstinere deberet a tanto seandalo, quantum erat eius dissolucio; vt autem confideret contra eius statum agi in concilio non debere. In fine epistole iurabat per viuentem in secula, quantum cum Deo posset, paratum se pro sua sanctitate in carcerem et in mortem ire. Epistola vero de qua supra sequentis est tenoris: „Beatissime pater, post deuota pedum oscula beatorum. Multa me cogunt libere et intrepide loqui ad s. v.: periculum videlicet euersionis fidei, ac status ecclesiastici, et subtraccionis obediencie a sede apostolica in hiis partibus, denigracio quoque fame eius- dem sanctitatis. Cogit et me caritas qua vestre sanctitati afficior, et eam michi affici scio. Propterea magna cum fiducia loquar, iuxta beatum Ambrosium ad Theodosium imperatorem : „Nemo, inquit, maiori fiducia vtitur, quam qui ex affectu diligit.“ Nee parcam, si opus sit, verbis asperis, quia, vt inquit beatus Bernardus, vera amicicia obiurgacionem nonnunquam habet, adulacionem vero nunquam. Ita enim opus est, vt intellecto discrimine, caucius rebus agendis postea consulatur: quod si secus facerem, sacrilegii et infidelitatis apud Deum et homines reus viderer. Prius tamen quam ad ambasiatam reuerendi patris domini Parentini accedam, obsecro pacienter ferat sanctitas vestra commemorari sibi quedam pre- teriti temporis, si forte oblita sit, ne nimis voluntarie huc forte venisse credar. Puto, tota Romana curia nouit, quam molesta michi fuerit legacio ista concilii, nemo eo tempore me visitauit cum quo maxime non quererer, sed presertim cum s. v. tune in minoribus, et cum reuerendissimo domino meo Bononiensi, qui michi paterna caritate vtrique compacie- bamini, hanc prouinciam michi esse decretam. Ad legacionem Bohemie, quantum voluntarie ibam, tantum ad istam inuitus, propter multa que tunc verebar posse accidere, que iam experiri incipio. Licet veritus non fuissem, si a s. v. hoc onus fuisset iniunctum mihi. Veni Nurenbergam, nunciatum est decessisse felicis recordacionis dominum Martinum; et quia nondum venerat bulla facultatis presidencie, putabam me hoe graui iugo exoneratum. Sed Deus non est passus propter peccata mea, carere me turbacionibus. Superuenit domi- nus Cunczo, et eam michi presentauit, cuius copia ad multorum manus, eciam extra curiam, ante peruenerat. Cum illam vidi, supra modum tristatus sum, et licet a nonnullis importune requirerer, vt venirem, volui nichilominus in tanto negocio prius scire sanctitatis vestre 7. 1432. 13. Jan.

Strana 96
96 Liber II. Caput XV. intencionem, presertim cum nouiter creata esset. Bis aut ter, et per nuncios proprios inti- maui s. v. multis precibus supplicans, vt transferretur a me calix iste, et quod multo me- liorem et vtiliorem me reputabam ad expedicionem Bohemie, quam ad concilium. Obsecra- bam instantissime, vt alius deputaretur ad presidendum hic: et recolo me scripsisse ita vehementer super hoc, vt aliquando timuerim offendere s. v., quasi id onus recusarem post vestram promocionem, quod sub alio pontifice assumpseram. Postquam peragraui Almaniam predicando crucem contra Bohemos, reuertens Nurenbergam, inueni dominum Leonardum de Pisis, cum instruccione, quod venirem ad concilium, si posset fieri sine de- trimento expedicionis Bohemie. Idem nunciabant littere domini episcopi Ceruiensis ex parte s. v. Licet eciam et tunc instanter requirerer a multis venire ad concilium, reputans me vtilius facere, si in Bohemiam cum exercitu introirem, presertim cum paucos ad Basileam venisse audirem, decreui accingere me ad exercitum. Et ne quisquam posset obloqui de s. v., quod concilium Basiliense, decretum per precedencia et predecessorem vestrum, vel- let negligere, considerans eciam hanc esse voluntatem sanctitatis eiusdem, quod concilium non obmitteretur, deputaui hic loco mei dominum Johannem de Polomar, auditorem, et magistrum Johannem de Ragusio, asserens omnibus, quod expedito negocio Bohemie per- sonaliter accederem Basileam iuxta mandatum v. s., que postea per litteras domini Ceruiensis hoc factum approbauit et laudauit. Successerunt postea res in Bohemia, sicut Deo placuit. Et cum ex fuga exercitus populi Almanie supra modum essent exterriti et consternati, videns nullum aliud superesse remedium, animabam et confortabam omnes, vt manerent constantes in fide, et nichil trepidarent, quoniam ego propter hoc accedebam ad concilium, vbi conuenire debebat vniuersalis ecclesia, in quo omnino aliquod sufficiens remedium ad resistendum hereticis, et ipsos extirpandum reperiretur. Ita eciam dixi in Nurenberga, in presencia domini imperatoris, et plurimorum baronum et nobilium Alma- nie. Sic eciam exhortatus sum ambasiatores Pilznensium et Egrensium fidelium de Bohe- mia, dando eis spem subsidii racione concilii. Et certe tantus erat metus omnium popu- lorum, quod neccessarium erat ita agere. Propterea nemo miretur, si feci diligenciam, vt omnes ad concilium venirent, vel mitterent. Ita enim opus erat, vt tot tantisque periculis posset aliquo modo obuiari, per inuencionem celerem alicuius subsidii. Et quidem fama ista concilii multos retinuit, et retinet finitimos Bohemie, ne cum illis concordauerint, aut concordent. Ibidem me interpellarunt nobiles et militares Almanie, qui in illo exercitu fuerunt, ascribentes culpam fuge solis principibus, offerentes iterum cum multo maiori exer- citu regredi proxima estate in Bohemiam, vbi vel mori vel vincere intendebant : et neminem principum volebant secum adesse, sed ipsi soli eligerent capitaneum, quem rerum expe- riencia magis ydoneum iudicaret. Postulabant autem ab ecclesia subsidium solum commu- nium expensarum, quod non puto excedere summam xxx" milium florenorum. Quibus respondi exhortando eos in hoc sancto proposito persistere, et quod volebam super hoc scribere sanctitati vestre, a qua omnino sperabam hoc subsidium impendendum, et nichilo- minus venire ad concilium, vt siue per medium v. s. siue concilii huiusmodi subsidium non deficeret. Cum talia audiui, leuaui manus ad celum gracias agens Deo, qui in tantis pericu- lis non deserebat ecclesiam. Ista enim fama et spes militarium corda hominum iam bene mortua reuiuiscere faciebat, et animabat ad resistendum hereticis. Scripsi v. s. statim per dominum abbatem Perusinum, scripsi deinde plurimas epistolas et plurimas litteras. Putabam

Strana 97
Liber II. Caput XV. 97 audita tam grandi oblacione militarium, et considerato periculo christianitatis, quod sedes apostolica debuisset vendere cruces et calices, et statim subuenire. Et iam sunt fere quin- que menses, necdum responsum habent; sed mittitur facultas michi, quod dissoluam con- cilium, in quo vnica spes in hiis partibus defensionis fidei et ecclesie consistit. Itaque ex predicta causa incitatus sum huc venire, vt si forsan ex curia non prouideretur, de quo iam satis timeo, saltem hic inueniretur huiusmodi subuencio. Incitauit eciam me huc venire dominus archiepiscopus Coloniensis, qui in egressu de Bohemia persuasit nichil posse fieri vtilius, quam requirere ad hanc expedicionem dominum ducem Burgundie, quem sciebat ad hoc esse bene affectatum. Dicebat ipse dominus archiepiscopus propter hoc imponendum esse vniuersale subsidium, quod optime exigi videbatur, si in concilio presentibus omnibus et consencientibus imponi contingeret. Et verisimiliter poterat sperari, si huc magna pre- latorum multitudo confluxisset; attentis periculis, que modo sunt, nemo contradixisset, non solum in decima, sed in maiori subsidio, quod sine difficultate postea fuisset exactum, quod non fuit sic in eo, quod imposuit dominus Martinus, quia excepta Ytalia, alie naciones nichil voluerunt soluere. Incitauit eciam me huc venire quedam littera missa Nurenbergam a quodam barone Bohemie post recessum exercitus, qui dicebat armis illud regnum de- bellari non posse, sed agendum concordia et tractatu. Cui responsum est meo consilio, quod cum iam in Basilea celebrandum erat concilium vniuersalis ecclesie, Bohemi curarent huc mittere aliquos cum pleno mandato, quia nusquam melius, quam hic huiusmodi tracta- tus fieri posset; pro quo haberent saluum conductum, et quicquid esset neccessarium. Inci- tauit me eciam huc venire deformitas et dissolucio cleri Almanie, ex qua layci supra modum irritantur aduersus statum ecclesiasticum. Propter quod valde timendum est, nisi se emen- dent, ne layci more Hussitarum in totum clerum irruant, vt publice dicunt. Et quidem huius- modi deformacio magnam audaciam prebet Bohemis, multumque colorat errores eorum, qui precipue inuehunt contra turpitudinem cleri. Qua de re, eciam si hic non fuisset generale concilium institutum, neccessarium fuisset facere vnum prouinciale racione legacionis per Germaniam pro clero reformando; quia reuera timendum est, nisi iste clerus se corrigat, quod eciam extincta heresi Bohemie, suscitaretur alia. Attenta igitur voluntate s. v. et pre- dictis causis, quis non intelligat me quodammodo coactum huc accessisse? Sed et superuene- runt littere sanctitatis vestre, date pridie Kalendas Junii, in quibus s. v. michi expresse mandabat huc venire, vtens hiis verbis: „Volumus (ut expedito negocio Bohemie), cuius finis expectatur, in breui gressus tuos dirigas Basileam pro concilio celebrando, ibique iuxta tibi iniuncta et ordinata in concilio Constanciensi, opportune prouideas. Sed forte dicet ali- quis, nimiam diligenciam fecisti in concilio. Mira res si pro diligencia accusor, cum summi pontifices dicere soleant, diligenciam tuam in domino commendamus ; multo autem mirabilior, si illa diligencia arguitur, que pro extirpanda tam perniciosa heresi exercetur. Nec volui maledictum illud incurrere, de quo in sacra (scriptura) dicitur: „Maledictus, qui facit opus Dei negligenter.“ Nec eciam constabat michi s. v. velle me in tam sancto opere dissimilare, vel negligere ; sed estimare debebam contrarium, cum ipsam semper nouerim in hiis, que spectant ad honorem Dei, et fidei defensionem semper fuisse ardentissimam, quamquam et si michi mandaret, vt dissimilarem, aut fingerem, libere responderem, vt hoc onus alteri in- iungeretur, quoniam mecum decreui nunquam officium dissimilacionis exercere. Mandat eciam michi s. v., vt opportune prouideam secundum iniuncta michi. Nichil aliud michi iniunetum Scriptores II. 13

Strana 98
98 Liber II. Caput XV. est in bulla domini Martini, nisi vt diligenciam agam. Hoc eciam periculum, et neccessitas fidei et ecclesie requirebat, et requirit. Arbitremini huiusmodi diligenciam non solum rei tam sancte fore accomodam, sed et sanctitati vestre magnum honorem et gloriam afferre, cum tamquam nunccius et minister, et nomine v. s. omnia ista gesserim. Si quid ergo dili- genter feci, cum pro Christo et v. s. id egerim, mecum ita egisse condelector, ymo penitet me diligencius non fecisse. Dampnet ideo quicumque wlt, non est michi cure: satis michi est, quod nec Deus, nec s. v. me condempnabit. Nec quisquam dicat, quod huiusmodi diligencia michi in isto concilio de nouo orta sit : nam testis est vniuersus orbis, quantum decem fere annis laborauerim, et quam ardenter pro extinguenda hac heresi. Interrogetur dominus meus Placentinus, quo feruore secum per triennium hoc opus prosecutus fuerim. Quid deinde Rome fecerim, constat toti curie et s. v. presertim, quando egram in lecto decum- bentem inportune frequentabam pro peccuniis sancti Anastasii; quid eciam nouissime per Almaniam, ac demum in exercitu fecerim, s. v. alias scripsi. Hoc non pro laude recensui, sed vt nemo cogitet, vel de nouo vel ob aliam causam superuenisse michi hune feruorem. Sed et si cuiquam hereticorum diligencia displiceret, curia Romana deberet illam commen- dare, cum Hussite nichil aliud satagant, nisi penitus delere et extinguere nomen et pote- statem curie Romane, et sedis apostolice. Nunc venio ad ambasiatam domini Parentini, de prorogando tempus concilii, et transferendo locum. Vtinam tunc ego affuissem in curia, vtinam ibi nota essent pericula, que hic sunt, forte et sine forte non venisset cum tali ambasiata, (que) iam magnum generat scandalum ac perturbacionem. Quid ergo fiet, si effectum consequatur? Quanto fuisset consulcius intimare michi prius ista, que sunt hic in facto, vt postea s. v. bene auisata de omnibus maturius deliberaret? Quomodo enim si factum et facti circumstancie ignorentur, recte potest consuli? Quanta hine scandala sequen- tur, et quam prope sit euersio fidei, auscultet pacienter s. v. Primo, vocati sunt Bohemi ad istud concilium, litteras vocacionis alias misi s. v. Hoc factum quilibet approbat, tamquam salubre et neccessarium, vt postquam armis tociens frustra certatum est, alia via temptetur. Jam littere iuerunt Pragam, et Pragenses responderunt Egrensibus, prout continetur in littera interclusa. Speratur quod veniant. Si concilium dissoluitur, quid dicent heretici? Nonne insultabunt in nostros, et fient proteruiores? Nonne ecclesia fatebitur se esse vic- tam, cum non ausa fuerit expectare illos, quos vocauerat? O quanta erit hec confusio christiane religionis. Approbabimus per hanc fugam errores eorum, et condempnabimus christianitatem et iusticiam nostram. Nonne videbitur hic digitus Dei? Ecce, exercitus arma- torum tociens fugit a facie eorum, et nune similiter vniuersalis ecclesia fugit. Ecce, nec armis nec litteris vinci possunt. Videbitur Dei miraculum euidenter demonstrans, illos vera sentire, et nos falsa. O infelicem populum christianum, o fidem catholicam ab omnibus destitutam; te milites, te sacerdotes deserunt, et vituperant; iam nemo audet pro te stare. Nonne hoc sacrilegium imputabitur ei, qui huius concilii dissoluendi causa est? Omnes latrabunt, et blasphemabunt curiam Romanam. Secundo, nonne omnes fideles, qui sciunt predictos hereticos esse ad concilium vocatos, stupefacti remanebunt putantes, quod prop- ter huiusmodi fugam nostra doctrina falsa sit, cum ipsam non audeamus defendere. Se- quentur heresim Bohemorum, presertim cum illi heretici iam pluries et nunc proximis die- bus diffuderint per totam Germaniam libellos famosos, continentes circiter xxx. articulos contra fidem, presertim contra statum ecclesiasticum, cum multis auctoritatibus sacre

Strana 99
Liber II. Caput XV. 99 scripture et sanctorum doctorum, in quibus expresse asserunt, quod nostri sacerdotes non habentes quid illis respondeant, nunquam voluerunt illis dare audienciam. Quid ergo nunc dicent catholici, si post oblatam audienciam fugimus? Et aduertat s. v. quod maior pars illorum libellorum est contra sedem apostolicam, et in detraccionem curie Romane. Item intimatum est omnibus vniuersitatibus, quod mittant solemnes doctores et magistros, quos habent, huc pro ista causa. Tercio, cum sit vbique publicatum, hoc concilium principaliter congregatum esse pro heresi Bohemie extirpanda, quanta postea confusio et ignominia erit ecclesie, si re infecta recedat. Quantum eciam periculum euidentis subuersionis immineat, quis non consideret? Ve miseris clericis, vbicumque reperti fuerint! Quarto, quid dicet vniuersus orbis, cum hoc senciet; nonne iudicabit clerum esse incorrigibilem et velle sem- per in suis deformitatibus sordescere? Celebrata sunt diebus nostris tot concilia, ex qui- bus nulla secuta est reformacio. Expectabant gentes, vt ex hoc sequeretur aliquis fructus; sed si sic dissoluatur, dicetur, quod irridemus Deum et homines, et quod, cum iam nulla spes supererit de nostra correccione, irruent merito layci in nos more Hussitarum, et certe fama publica de hoc est. Animi hominum pregnantes sunt, iam cupiunt euomere venenum, quo nos perimant; putabunt se sacrificium offerre Deo, qui clericos aut trucidabunt aut spoliabunt, quoniam reputabuntur iam in profundum malorum venisse sicut odiosi Deo et mundo, et cum modica nunc in eis sit deuocio, tunc omnis peribit. Erat istud concilium quoddam retinaculum secularium: sed cum viderint spem omnem deficere, laxabunt habenas publice persequendo nos. Heu, quis honor erit Romane curie, quod (concilium) pro reformacione morum turbauerit? Certe totum odium, tota culpa et ignominia transfere- tur in illam, tamquam causam actricemque malorum. Ha beatissime pater absit a s. v., vt vmquam dici possit fuisse tantorum malorum causam: requiretur de manibus vestris sanguis pereuncium, de omnibus minutatim oportet in illo districto Dei iudicio reddere racionem. Quid tunc dicetis, quam allegacionem tune allegare poteritis? Si is qui scanda- lizat vnum de pusillis ecclesie, expedit vt mola azinaria etc., quid de illo fiet, qui vniuer- salem scandalizat ecclesiam? Certe vt nichil taceam, tam vehementer omnes scandalizati sunt pro hac dumtaxat fama, quod mirabile est. Quid igitur, si quod absit, consumabitur? Dicunt, nos sperabamus, quod hic redempturus esset Israhel. Pro Deo abstineat s. v. a tanto scandalo, eciam si sciret se occidendam racione huius concilii, non permittat se tam indelebili ignominia notari, et tanta scandala sequi. Si in iuuentute et omni etate, si ante dignitatem cardinalatus et post, semper ostendistis signa integritatis et sanctitatis, si sem- per fuistis nutritor bonorum morum et persecutor malorum, quanto magis nunc facere debetis, cum vices Dei geratis in terris? Si modo (hoc) fiat, si postea vixeritis vt Petrus, nunquam credemini. Putabunt homines omnia ficte fieri. Jam igitur de nullo homine nec spes, nec fides habebitur, si tali macula modo s. v. permittat se inquinari. Quinto, publi- catum est hoc concilium congregari pro pace inter reges et principes christianos, quoniam bulla Martini, cuius copia vbique diffusa est, inter alias causas eciam propter pacem chri- stianitatis mandat congregari hoc concilium. Jam inuitati sunt reges et principes presertim Francie (et Anglie), tam diu inter se bellantes. Facta sunt eciam nonnulla ad hoc prepara- toria, de quibus alias scripsi s. v., qualiter requisiuimus dominum archiepiscopum Colo- niensem, vt vellet ire ad adiuuandum dominum sancte Crucis : scriptum est eciam prefato domino sancte Crucis, qui nunciauit, quod si eligatur locus aliquis, ad quem conueniant 13*

Strana 100
100 Liber II. Caput XV. ambasiatores vtriusque partis, vtile valde esset, quod aliqua solemnis ambasiata illuc mitte- retur ex parte concilii. Nec quisquam dicat, quid opus est, quod concilium se in hoc intro- mittat, cum dominus sancte Crucis ad hoc fuerat missus, quia iudicio omnium hoc creditur expedire, et dominus sancte Crucis, vt supra dictum est, laudat. Deinde, quicquid fit, no- mine s. v. fit, et omnis laus et meritum erit vestrum. Deinde, nonne dominus Martinus prius misit dominum sancte Crucis, et postea dedit istam facultatem procurandi pacem inter reges christianos ? Quicquid sit, prodesse potest, nocere non potest. Sexto, scriptum est regi Polonie, duci Lithuanie et Pruthenis, rogando, vt interim suspendant guerras, offerendo eis mittere ambasiatam ad tractandum pacem ; et super hoc eciam scriptum est prelatis Polonie. Nonne reputabunt se delusos? Quot mala ex illa guerra sequi possunt, si per- seueret, alias scripsi s. v. Timendum est, ne alter Tartaros, alter Bohemos in subsidium vocet in perniciem christianitatis. Septimo, hiis diebus ciuitas metropolitana Magdeburgen- sis expulit archiepiscopum et clerum, et iam illi ciues incedunt more Bohemorum cum cur- ribus, et dicitur quod miserunt pro vno capitaneo Hussitarum; et quod valde timendum est, hec ciuitas habet ligam cum multis ciuitatibus et communitatibus illarum parcium. Item ciuitas Patauiensis, que est de dominio episcopi, expulit episcopum et erexit machinas con- tra quoddam castrum episcopi. Vtraque istarum ciuitatum habebit sequelam. Scriptum est vtrique rogando, vt supersedeant a querela, et si qua controuersia inter ipsos sit, offert se concilium velle iam terminare, et taliter prouidere, quod ipsi ciues remanebunt optime contenti. Missus est eciam quidam ambasiator versus Magdeburgam ad tractandum hoc negocium pacis, scribendo dominis et communitatibus circumuicinis, vt eciam se inter- ponant. Idem fiet versus Patauiam, postquam redierit nuncius illuc missus. Item quia magna discordia est inter ciuitatem Bambergensem et episcopum et capitulum, que est supra modum periculosa propter vicinitatem hereticorum, concilium dat operam interponendi se pro concordia, et vocauit vtramque partem, que iam venerunt. Si ergo concilium dissol- uatur, discordie iste non tollentur, sed augebuntur, et trahent post se alias ciuitates et oppida. Octauo, ex consilio domini archiepiscopi Coloniensis requisitus est dominus' dux Burgundie, et sibi scriptum, si vellet acceptare expedicionem istam contra Bohemos, quo- niam ipse videtur ad hoc valde ydoneus, et inclinatus est, et modicum est, quod fecit treu- gas cum domino rege Carolo ad biennium, et in tenore treugarum expresserat, quod ad illas motus fuerat, vt posset intendere ad extirpacionem Bohemorum, prout a me fuerat requisitus ; jam ipse michi rescripsit, quod wlt huc mittere ambasiatores ad practicandum hoc negocium. Si concilium dissoluatur, ecce primo perdemus hoc tam vtile medium; deinde irritabitur ille princeps contra ecclesiam, a qua dicet bis se delusum. Ecce, quo- modo omnia mirabiliter se disponunt ad euersionem status ecclesiastici. Ideo merito fuit facienda et est summa et exacta diligencia, vt omnes prelati huc confluerent, vt vnanimi consensu per vniuersam ecclesiam imponeretur aliquod notabile subsidium pro hac re, eciam vltra decimam si opus esset, quod si fuisset impositum in concilio, sine difficultate fuisset exactum, quod non sic fuit tempore domini Martini. Copiam littere ducis Burgundie mitto hic interclusam. Nono, militares et nobiles de Almania obtulerunt se ducere potentissimum exercitum proxima estate in Bohemiam, dummodo daretur eis subsidium communium expen- sarum, vt supra dictum est. Et quia iam sunt quatuor menses, quod hoc nunciaui s. v., primo per abbatem Perusinum, deinde per plurimas litteras, nec adhuc habui responsum;

Strana 101
Liber II. Caput XV. 101 et illi michi intimarunt per magistrum Pruthenorum Almanie, quod nisi in octauam Martini darem eis firmam spem istius subsidii, dimitterent hunc tractatum expedicionis, de consi- lio concilii scripsi eis, et misi ambasiatorem promittendo tale subsidium. Iterum pridie scripsi, et sollicitaui eos per duos ambasiatores ad prosecucionem tam sancti operis, pro- mittendo iterum dictum subsidium. Forsitan non habebitur de curia: ideo feci et facio diligenciam pro congregacione prelatorum, vt si ex curia non habeatur, habeatur hic. Quod si dissoluatur concilium, cuius nomine illi requisiti sunt (et) eciam promissio facta, quid dicent illi? Nonne dimittent hoc, quod inceperam, quod erit maximum dampnum, et audacia nimia dabitur hereticis, et nostris deficiente omni spe incucietur timor, et cogentur concordare cum hereticis, quoniam ista spes multum prodest, eciam si nichil sequatur, quia retinet homines ne adhereant hereticis. Sed quod forsitan deterius erit, nonne tota milicia et nobilitas Almanie videns se delusam et deceptam per ecclesia- sticos, irritabitur contra totum clerum, et quia fecerunt preparatoria etc., spoliabunt et per- sequentur clerum vbicumque. Qualiter eciam aperto ore blasphemabunt clericos dicentes, nos volebamus ponere corpora nostra et substanciam nostram pro defensione eorum: et ipsi quorum res agitur, noluerunt modicam peccuniam contribuere. Vere, vere, hoc est ponere gladium in manibus eorum, et dare eis expressam licenciam, quod irruant super clericos vehemencius, quam heretici. Ecce, non sufficiebat nobis habere Bohemos inimicos, nisi omnino faciamus gratis nobis inimicam tantam multitudinem nobilium secularium. Quando ista narrabuntur per orbem, nonne alii commendabunt quicquid fecerint alii militares aduer- sus nos? Nonne et alii similiter aduersum nos accendentur et prouocabuntur? Ecce, in quantis periculis sumus, que, vt verum dicam, nos in nos ipsos concitamus. Sed ego ero vbique infamis, cuius litteras manu mea propria scriptas super promissione huiusmodi sub- sidii illi militares habent. Certe vt hiis periculis occurram, et ne sim causa euersionis sta- tus ecclesiastici, et vt hanc notam effugiam, laborabo pro viribus, si potero, vt congregen- tur hic prelati, vt ad hoc subsidium contribuant, ex quo de consilio eorum ista temptaui. Et si non potero hoc efficere, decreui pocius mori, quam ignominiose viuere. Ibo forsitan in Nurenbergam, et ponam me in manibus illorum nobilium, vt faciant de persona mea quicquit volunt; eciam si velint me vendere hereticis, paciar. Saltim omnibus constabit de innocencia mea. Ecce meritum, quod expecto ex diligencia et feruore pro defensione fidei catholice. Certus sum, cum s. v. audiet, aliter determinabit, aliter eciam prouidebit, quia finaliter totum onus, et omnis nota redundabit in sedem apostolicam et s. v. Quantum successit michi contra spem? Putabam quod s. v. mitteret michi subsidium petitum, et nunciat, quod praticem dissolucionem concilii. Et si dicat s. v. habuimus guerram, ego respondeo, quod eciam si guerre adhuc durarent, eciam si essetis certi perdere Romam et totum patrimonium ecclesie, pocius subueniendum est fidei et animabus, quo quibus domi- nus noster Jhesus Christus in cruce mortuus est, quoniam arcibus et menibus ciuitatum carior est Christo anima vna, quam non solum patrimonium ecclesie temporale, sed et celum et terra, vtique cum nec celum nec terra facta sint ad similitudinem et ymaginem suam, nec pro illis sit mortuus. Principale officium vestrum, beatissime pater, est saluare animas, imitando vestigia Christi, qui dixit „non sum missus, nisi ad saluandas oues, que perie- runt ex domo Israhel." Non dico eciam negligenciam temporalem, sed dico multo pluris esse estimandam animarum salutem. Sed forsitan dicet aliquis, quis tibi imposuit obligare

Strana 102
102 Liber II. Caput XV. te illis militaribus, aut requirere ducem Burgundie? Respondeo, quod cum sim legatus ad extirpandum hanc heresim, videtur michi mandatum, vt omnia faciam, per que illa possit extirpari. Item quia sum nuncius illius, qui est vicarius illius, qui posuit animam suam pro ouibus, merito sperare debebam et debeo, quod ponet modicam peccuniam. Item accessit ad hoc consensus istorum patrum de concilio. Si forsitan s. v. non potest nunc subuenire, permittat, quod cum istis de concilio procurem modum subueniendi, alioquin video fidem et statum ecclesiasticum ruere irremediabiliter. Decimo, cum post recessum de Bohemia multi domini et opida vicina Bohemie inierunt treugas cum hereticis, ne alii hoc facerent, isti de concilio miserunt duos notabiles viros per Austriam, Bauariam, Franconiam et Miss- niam, et circumcirca Bohemiam, exhortando populos et dominos, vt maneant firmi in fide, et quod propter hoc concilium congregatum est, dando eis spem, quod omnino concilium adhibebit aliquod remedium ad extirpandum hanc heresim. Et nonnulli iam putabant inire treugas cum hereticis, qui audita fama concilii, sperantes hic aliquid contra illam heresim concludi, destiterunt. Si modo dissoluatur, nonne populi Germanie videntes se non solum destitutos ab ecclesia, sed deceptos, concordabunt cum hereticis, et fient nobis inimicicio- res, quam illi? Heu, heu, quanta ista erit confusio, finis pro certo est. Jam, vt video, secu- ris ad radicem posita est. Inclinata est arbor, vt cadat, nec potest diucius persistere. Et certe cum per se stare posset, nos ipsam ad terram precipitamus. Saltem qui non wlt pre- bere fidei subsidia, non prebeat impedimenta. Ecce, quot mala, quot scandala ex tali disso- lucione sequentur. Et posito quod nichil eorum bonorum, que predicta sunt, ex hoc con- cilio sequatur si perseueret, tamen si dissoluatur, omnes dicent, si non fuisset dissolutum, tot et tanta bona processissent ; et totum hoc v. s. imputabitur, nec vmquam poterit hanc maculam abstergere. Permittat ergo cursum suum facere, ex quo per alia precedencia con- cilia, et per predecessorem vestrum inchoatum est, et per s. v. litteras approbatum. Et quamquam dicatur, quod talis prorogacio et loci translacio sit ad bonum finem, vt ibi pre- sente v. s. maiora bona sequi possint, nemo hoc credit, quia dicunt, fuimus delusi in con- cilio Senensi, iterum in isto. Missus est legatus, misse sunt bulle, et nichilominus queritur loci mutacio, et prorogacio temporis. Quid poterit sperari tunc ? Item, beatissime pater, per huiusmodi prorogacionem non tolluntur scandala, que sunt narrata. Essent interrogandi heretici, si volunt expectare vsque ad annum cum dimidio, vt non disseminent virus suum. Essent eciam interrogandi, qui scandalizantur de deformitate cleri, an interim velint superse- dere. Ecce, cottidie pullulat ista heresis. Circa ciuitatem Wormaciensem surrexit magna multi- tudo rusticorum, et erexit vexillum crucifixi, volens irruere in ciuitatem, et creditur, vt spo- liarent clericos, nisi fuissent clause porte; nescitur aduc quid fecerint. Ego timeo quod ad annum cum dimidio, nisi aliter prouideatur, magna pars cleri Almanie erit desolata. Si per Germaniam diffunderetur hec vox, quod concilium esset dissolutum, pro certo clerici omnes darentur in predam. Cur s. v. mutauit propositum? Fecit michi scribi per dominum Ceruiensem, quod fieret in hoc concilio quicquit fieri potest, reliquum seruaretur in alio eciam citra decennium. Quid timet s. v., quando tam munde tam iuste vixit, quod pocius alii deberent illam timere, quam ipsa alios. Certe magna admiracio omnes cepit talia au- diendo; et vt nichil eorum, que dicuntur, taceam, aliqui timent, quod forsitan grauis et longa infirmitas non permittat s. v. ita mature consulere, sicut expediret. Dominus Mar- tinus stetit in papatu XIIII. annis, et nichilominus mandauit fieri concilium et, vt recolo

Strana 103
Liber II. Caput XV. 103 dixisse s. v., bis diuerso tempore postulatus a me, quid vellet me facere, semper eundem sermonem respondit „fac bonum". Adducit me s. v. in quemdam mentis stuporem, dum talia audio. Solebat esse s. v. constans et firma, et nune tam repente non exquisitis cir- cumstanciis se mutauit. Dicatur quicquit dici potest, homines non credunt hoc fieri ad bonum; dicunt, si non potest ipse venire propter infirmitatem, mittat plures dominos cardi- nales, mittat alios notabilissimos viros; non hoc primum concilium, quod absente summo pontifice celebratum est. De securitate loci dicunt non esse dubitandum, quia ciues pro- miserunt defendere a quocumque et in plena forma, prout in Constancia. Sed audio, quod nonnulli trepidant, quod in hoc concilio debeat auferri temporalitas ab ecclesia. Mira res ; si hoc concilium non fieret per viros ecclesiasticos, forsitan dubitandum foret. Sed quis ille erit ecclesiasticus, qui huic determinacioni consenciat, non solum quia esset contra fidem, sed quia redundaret in detrimentum eorum. De laicis quis erit, nulli aut paucissimi. Et si forsitan aliqui principes mittant, mittent plerumque ecclesiasticos viros, qui nullatenus con- sentirent. Nec illi pauci laici, qui erunt, admittentur ad vocem, vbi agitur de rebus eccle- siasticis, et vix puto, quod decem in toto domini seculares hic erunt personaliter, et forte non quinque. Deinde non puto, quod hoc concilium sit futurum maius quam Pisanum vel Constanciense ; nec tamen ibi fuit tractatum per concilium, an temporalitas deberet ab ecclesia tolli. Puto vsque ad hune diem a passione domini fuisse circiter centum concilia celebrata, et in nullo eorum fuisse hoc agitatum. Quomodo timendum est, quod in isto auferri debeat? Nec eciam fuit vmquam aliquod legittime congregatum, in quo spiritus sanctus permiserit aliquid contra fidem determinari. Cur timendum est contrarium in hoc ; diffidere est de spiritu sancto. Sed vereor ne contingat nobis, sicut contigit Iudeis, qui dixe- runt „si dimittimus hune, Romani tollent locum nostrum et gentem" etc. Ita et nos dici- mus: „si dimittimus fieri concilium, venient layci, et tollent temporalitatem nostram.“ Sed sicut iusto Dei iudicio factum fuit, quod Iudei perdiderunt locum suum, quia noluerunt dimit- tére Christum, ita et iusto Dei iudicio fiet, quod quia nolumus dimittere concilium fieri, perdemus temporalitatem nostram, et vtinam non corpora et animas. Quando Deus wlt alicui mittere aliquod infortunium, primo excecat illum, ne videat nec intelligat. Ita videtur nunc contingere viris ecclesiasticis, quos sepe redarguo esse cecos, qui vident ignem, et nichilominus currunt versus illum. Iste sonus dissolucionis concilii signi- ficacionem habet ignis, et suspicionem generat, et homines irritat. Mira res. Per concilia inuenio roboratam atque defensam, et auctam semper potestatem ecclesie, et libertatem ecclesiasticam: et nunc timemus debere tolli? Sed esto decernendum sit, vt tollatur tempo- ralitas. Adhuc maius periculum est fidei, si dissoluatur concilium, vt supra clarius probatum est. Forsitan quod preiudicabunt auctoritati summi pontificis in aliquibus: non puto ali- quem debere consentire contra canonicas sancciones et decreta sanctorum patrum, nec spiritus sanctus id permittet. Nunquam fuisset celebratum aliquod concilium, si huiusmodi timor inuasisset corda patrum nostrorum, sicut inuadit vestra. Sed et si hunc timorem habemus, cur non apponimus remedium ; cur ad euitandum vnum malum volumus incurrere maius? Ecce consilium meum. Mittat hic s. v. aliquos de reueren- dissimis dominis cardinalibus et aliquos notabiles prelatos, qui reperiri possunt, et bene affectos sedi apostolice, et qui sint bene inclinati ad bonum vniuersale. Det s. v. omnem fauorem possibilem huic concilio, promoueat ipsum quantum potest. Scribat eis litteras sibi

Strana 104
104 Liber II. Caput XV benignas, exhortando ipsos ad sancta opera, que proponunt offerendo se etc., et illa, que concilium petit a s. v., benigne concedat. Studeat eadem s. v. invenire peccunias pro isto modico subsidio militarium etc. de Almania. Eciam si quid restat reformandum in curia, reformet s. v., prout laudabiliter inchoauit. Eciam scribat istis, si quid est, quod videatur istis de concilio per s. v. esse faciendum pro bono vniuersalis ecclesie, quod est totis viri- bus parata. Quando isti talia videbunt et audient, in veritate puto, quod eciam si haberent malum animum, mutarent illum; et non solum studebunt conseruare auctoritatem sedis apo- stolice, sed augere, quia tanto vtilius est membris, quanto caput est potencius ac forcius, vt maior virtus diffundatur in membra. Sed si videant contrarium, verbi gracia de disso- lucione concilii, tunc scandalizabuntur, et sequetur hoc, quod vbi prius erant tepidi, huius- modi vox reddet ipsos magis acutos et feruentes. In veritate, cum pridie ciues huius ciui- tatis venirent in publica congregacione, presente domino Parentino, et conquererentur de hac suspicione orta super dissolucione, et quod apponerent remedium propter scandala, omnes de concilio quodam modo versi sunt in furorem, et firmauerunt se forcius ad perse- uerandum; et vt ex dictis ipsorum colligere potui, parati sunt omnia sustinere antequam recedant. Multa dixerunt, non tamen contra honorem s. v., ymo eam gestis per omnem etatem valde commendabant, et propterea reputabant non verisimiliter hoc procedere de mente s. v. Propterea diligenter aduertat s. v., quia vltra pericula supra dicta, eciam aliud imminet periculum maius, videlicet scismatis, de quo vehementer timeo, si s. v. perseue- ret in hoc proposito dissoluendi. Isti nunquam consentirent nec prorogacioni, nec trans- lacioni, quia, vt dixerunt tunc, decretum concilii Constanciensis hoc expresse prohibet. Item visi sunt expresse protestari, quod procurare talia, est impedire extirpacionem heresum, reformacionem morum, et quietem populi christiani, et ergo consequenter fouere hereses, peccata, guerras et odia. Quid ergo significat, animaduertat, obsecro, eadem s. Pro Deo non permittat s. v. sibi talia persuaderi, quia timeo dissidium in ecclesia Dei. Vereor ne aduenerit tempus, de quo apostolus dixit, quod oportet primum vt fiat dissencio. Quantum est beatissime pater, prout aperte intelligo, si ego vel quiuis alius auderet hie aliquo modo prorogare vel mutare locum concilii, lapidaretur et caperetur vt hereticus, et credo, quod me dentibus lacerarent. Si quis meam mortem appetit, mittat me Pragam, vel ad Sarra- cenos, vbi moriar vt catholicus. Pro fide cupio et voui mori, sed non contra fidem in scan- dalum vniuersalis ecclesie. Si s. v. non placet, ut sim legatus vester, intimet michi; et post istas litteras et responsum a s. v. statim dimittam legacionem, ymo erit michi gra- cius, quod alteri committatur hec prouincia, quia plurimis laboribus et calumpniis, an- gustiisque mentis et corporis video me hic obnoxium. Reuertar Romam, si placet, et stabo cum maiori quiete, et spero apud s. v. ita grate videri, sicut quicumque alius. De hoc autem ad pedes sanctitatis vestre profusis lacrimis supplico, quod non queratis ignominiam et scandalum meum, et non tam meum quam fidei, videlicet vt cum propter fidei causam obligatus sim predictis militaribus, quod s. v. det modum, vt illis subueniatur. Alioquin et si non vt legatus, saltem vt priuata persona laborarem in hoc concilio, vt isti patres de concilio subuencionem predictam facerent; quod si non possem efficere, priusquam hac macula fedari velim, vt antea dixi, irem Nurenbergam, et ponerem me in manus dictorum militarium. Satis iam dixi. Optime s. v. omnia discuciat, consideret preteritam vitam meam, et cogitet an me mendacem inuenerit aut infidelem. Deum testor, qui me iudicaturus est,

Strana 105
Liber II. Caput XV. 105 si ex renibus vestris genitus essem, fidelius consulere non possem. Quicquid dixi, ex fonte supereffluentis caritatis, quam ad honorem Dei et sanctitatis vestre habeo, sine dubio pro- diit. Si quid forsitan acucius quam deceret expressi, ascribatur filiali deuocioni et ardenti caritati, que non considerat maiestatem eius cui loquitur, sed impetu amoris fertur sine numero et mensura. Quando domus ardet, licet seruis clamare et perstrepere, et dominum si forte dormiat, sine reuerencia excitare. Nichilominus humilime veniam peto, si quid in hac epistola erratum est. Post predicta dominus Parentinus dixit nuncium venisse de curia, et presentauit michi quandam bullam facultatis dissoluendi concilium: ante cuius dissolu- cionem vna cum consilio concilii deputarem locum ad decennium. Asseruit nichil aliud habere tangens (concilium) quam hoc; et nonnulla super hoc dixit tam michi quam aliis, que vtinam pro honore episcopalis dignitatis non dixisset. Et quia prius omnes erant valde scandalizati de episcopo, de consilio suo, publice excusaui eum dicens, quod circa factum concilii nichil ipse habebat, sed totum erat apud me ; et quod nullatenus haberent timere, quia nichil circa hoc faceret. Eciam ipse pluribus magne auctoritatis dixerat, quod putaret se sacrificium prestare dyabolo, si aliquid in dissolucionem huius concilii faceret. Et quia omnes male suspicabantur de s. v. propter hanc famam dissolucionis, ne putarent s. v. hoc procurare ad malum, et sine aliquibus motiuis, de consilio domini Parentini legi dictam bullam aliquibus maioribus. Qui respondentes dixerunt, quod cum s. v. esset mota ex non veris causis, nec esset informata de facto, et ignoraret inconueniencia et scandala, que ex tali dissolucione sequi poterant contra fidem et ecclesiam, volebant ad eandem s. mittere amba- siatorem, qui eam de omnibus plene informaret, reddentes se certos, quod illo audito aliter deliberaret, et quod nullatenus huic dissolucioni assentirent, priusquam informassent eandem sanctitatem de hiis, que consistunt. Dicebant primo, quod causa illa expressa in bulla, quod nonnulli oppidani circa Basileam erant infecti heresi Bohemica, et persequebantur clerum, non erat vera, quoniam omnes sunt fideles, et nichil tale auditur in hiis partibus ; ymo isti ciues Basilienses sunt boni catholici, et bene defendunt et protegunt clerum. Secunda causa, quod non erat tutus accessus propter guerram patrie inter ducem Burgundie et Austrie, eciam non est vera, quia facta est treuga, et nullus veniens ad concilium fuit vm- quam offensus vel derobatus. Vnde cum principaliter s. v. mota sit ex hiis, dicunt bullam esse surrepticiam. De hyeme dicunt non esse sufficientem causam dissolucionis, quia qui volunt venire, non dimittunt propter hyemem. Item dicunt, quod propter Grecos non est obmittendum hoc concilium tam solemniter institutum, et absurdum arbitrantur, quod prop- ter futuram et incertam reduccionem Grecorum debeat permitti, quod Germania nune et semper fidelis labatur in heresim Bohemorum. De quo valde timendum esse dicunt, nisi apponatur celeriter remedium, et quod ista cantilena de Grecis iam tricentis annis durauit, et omni anno renouatur. Item dicunt, quod vtrumque tamquam bonum fiat, hoc nunc in tempore statuto, et illud infra annum cum dimidio, et quod libenter omnes erunt parati venire postea ad aliud, et infra illud tempus hoc erit bene completum, et multa circa hoe dicunt. Ad illud de presencia s. v. dicunt, quod si illa ex causa interesse non possit, quod attento periculo fidei et status ecclesiastici non propterea negligendum est hoc concilium, in quo est legatus s. v., et poterunt eciam mitti plures; et quod propterea Martinus in bulla concilii asserit se eciam propter infirmitatem notoriam non posse ad concilium venire, et nichilominus mandauit fieri concilium. Habui super hiis omnibus que predixi, consilium Scriptores II. 14

Strana 106
106 Liber II. Caput XV. et colloquium sepe cum ipso domino Parentino; et licet ipse videretur omnino affectatus ad dissolucionem, nichilominus dicebat, quod non venerat nisi ad conferendum mecum de materia, et quod regeret se consilio meo, et secundum quod ego scriberem s. v., ita ipse faceret. Ymo cicius multo ista intimassem s. v., nisi ipse fecisset me differre. Post hec vno mane tempestiue ac precipitanter recessit, nulla michi facta mencione, et fecit dari vocem, quod volebat ire ad Argentinam pro exigendo peccuniam camere a quodam collec- tore. Sed modo hic dicitur, quod fuit visus ire versus Bisuncium. De hoc vehementer obstupui, quod ita diffidenter mecum egisset, attentis hiis, que ante dixerat. Ego simpli- cianus in omnibus sibi credidi: doleo quod negocia fidei turbantur cum tanto ludibrio. Re- mansit hic quidam doctor suus iuuenis, qui ostendit michi duplex transsumptum, vnum in quo s. v. dissoluit, aliud in quo dat potestatem ipsi Parentino dissoluendi. Dixi quod ostenderet michi originales litteras, quia tociens inueni ipsum variasse, et tot falsa et ficta audiui in hac re, quod ammodo cogebar ipsi non credere. Adhue michi non ostendit, sed quandoque dicit vnum, quandoque aliud. Rogaui, quod vellet ire vsque ad dominum Paren- tinum, quod si quid haberet in mandatis, vellet differre vsque ad duos menses, donec s. v. consuluissem super hiis. Nisi videam originales litteras, non credam, quia non viderentur ista bene congruere, quod committatur ipsa dissolucio, et quod ante dissolucionem eligam locum cum consilio concilii, et quod ante Rome per se s. v. dissoluerit, presertim cum sit expresse contra tenorem decreti concilii Constanciensis, in quo cauetur, quod per men- sem ante dissolucionem concilii eligatur locus futuri concilii, consenciente et approbante concilio. Sed quid opus erat vti tot inuolucionibus; cur michi ita clare non exprimuntur? Signum est, quod de me non confiditur. De omnibus pacienciam habeo. Isti patres omnino decreuerunt stare hic, et continuare concilium, et mittere vnum notabilem virum ad s. v. infra duos dies. Video iam apertum hostium ad maximum scandalum, et confusionem in ecclesia Dei. Video iam Deum vibrasse gladium super nos, securis ad radicem posita est, flagellum iam appropinquat. Sum certus, quod s. v. non putabat rem istam fore tam scan- dalosam, quia prius permisisset se mori, quam assensisset. Sed pro Deo apponatur reme- dium possibile, quod michi videtur esse et facile et honestum, videlicet quod s. v. rescri- bat, quod cum non esset de hiis informata, ideo cogitauerat propter bonum differre vsque ad annum cum dimidio. Sed cum talia audierit, ideo decreuit, quod concilium habeat cur- sum suum, et mandare dignetur domino Parentino, si forte aliquid habet ad dissolucionem, quod non publicet. Ad minus beatissime pater differat s. v. vsque ad mensem Julii, quia tunc cessabunt illa inconueniencia et scandala, que modo obstant, videlicet de hereticis vocatis ad concilium, et militaribus, quia infra illud tempus omnia ista erunt completa. Poterunt eciam fieri alique ordinaciones super reformacione cleri Almanie, et mitti per Germaniam, et sic videbitur aliquid factum, nec tunc poterit aliquid imputari s. v., et hoe quod nunc fieret cum scandalo et sine effectu, tunc honestius fieri poterit. Beatissime pater omnes fideles seruitores s. v. supra modum de hiis contristantur, presertim dominus epi- scopus Treuerensis et Ratisponensis, qui modo sunt hic. Videtur eis et omnibus, quod ex hoc perpetua nota remaneret supra s. v. et curiam Romanam, et omnes semper detraheret, et quod grauiter ac publice vniuersalis ecclesia ex hoc scandalizaretur, et s. v. vno mo- mento perderet illam integritatis et sanctitatis famam, quam tot annis acquisiuit. Possem- ne ego scire, beatissime pater, quid timeat s. v. aut curia Romana? Numquid non ego sum

Strana 107
Liber II. Caput XV. XVI. 107 membrum ecclesie et curie Romane? Numquit eciam mea non interest? Quare ergo ista me latent? Maceror intra me. Confidat, obsecro s. v. de me, si quid est quod timere opor- teat. Ecce iuro per viuentem in secula, quod quantum cum Deo possum, paratus sum mori et ire in carcerem pro s. v. Differat eadem s. per hoc modicum tempus; in hoc nulla excusacio esse poterit, quia non potest quoquo modo propter hoc impediri illud concilium de Grecis. Eciam, si placet, poterit s. v. illud in Bononia indicere, non solum ad annum cum dimidio, sed ad duos. Nichilominus si s. v., hiis non obstantibus, non intendit flecti, amore Jhesu Christi prouidere dignetur, quod ego liberer a promissionibus factis illis mili- taribus. Nam si s. v. non ministraret predictum subsidium, nec isti de concilio, oporteret me, vt dixi, ire ad Nurenbergam, et ponere me in manibus illorum militarium. Prius volo mori in carceribus eorum, quam promissionis mee esse fractor. Si Regulus gentilis prop- ter promissionem suam non timuit reuerti ad Cartaginenses, nec ego christianus, qui prop- ter fidem catholicam obligatus sum, timebo ad eos redire. Jam nescio quid plus dicam, feci et facio quantum potui; non potero plus. Flebo et lacrimabo, si quid scandali, prout timeo, ex hac dissolucione sequatur; sed nec peccatum neque iniquitas mea. Satis clamaui et rauce facte sunt fauces mee. Tu Jhesu Christe adiuua ecclesiam tuam, quam tuo pre- ciosissimo sanguine fundasti. Auiso s. v., quod me hine recedente, vel dimittente presi- denciam, isti statim facient vnum presidentem auctoritate concilii. Ad certas instrucciones, tangentes ea que hactenus hic facta sunt, respondeo plene per cedulam hic interclusam ; et quicquit actum est, factum fuit secundum disposicionem iuris communis, et formam con- ciliorum Pisani et Constanciensis, et bullam domini Martini, et vnanimi consensu eorum qui hic sunt. Datum Basilee die xI'. mensis Januarii anni domini millesimo ccccxxxn°.“ Explicit littera domini legati in sacro concilio Basiliensi presidentis missa domino Eugenio pape quarto. Caput XVI. Alia epistola Juliani parua aduersus dissolucionem concilii diuinas facientis inuocaciones. Julianus presidens scripsit eciam secundam ad pontificem summum epistolam, in qua data spe accessus Bohemorum ad concilium, non expectaret in tota Germania reputari fidem christianam non veram, cum non auderent in conspectu Bohemorum publice defen- sare. Facit autem aduersus papam multiplices rerum sacratissimarum invocaciones, extrema vsus exhortacione. Hanc vtique ad primam se referentem, vt de illa certam haberent noti- ciam, cardinalibus voluit esse communem, attestatus iam aut confictum aut coloratum, eciam in eorum conspectu, non posse allegari pro dissolucione. Epistole tenor sacro collegio cardinalium per dominum Julianum presidentem directe sequitur et est talis: „Sacro collegio reuerendissimorum in Christo patrum, specialissimorum dominorum meorum sancte Romane ecclesie cardinalium etc. Reuerendissimi in Christo patres et spe- cialissimi domini mei. Post humilem recommendacionem. Scribo sanctitati domini nostri, sicuti maxime opportunum et neccessarium visum est. Quid opus facto sit, v. s. cognoscent, quibus supplico, vt rebus ecclesie consulant. Idem eciam s. domino nostro postulo in litteris quarum copia hec est : 8. 1432. 23. Jan. 14%

Strana 108
108 Liber II. Caput XVI. XVII. „Beatissime pater, post deuota pedum oscula beatorum. Heri venerunt littere de Nurenberga ab ambasiatore concilii, videlicet magistro Johanne Nidor, sacre theologie magi- stro, quarum copiam mitto hic inclusam. Sperant omnes, quod Bohemi debent hue venire ad concilium. Spes est in spiritu sancto, quod inspirabat corda eorum. Iam igitur propter tantum bonum et tantam spem reddo me certum, quod s. v. non solum non permittet dis- solui hoc concilium, sed eciam, si non esset indictum, de nouo hic indiceret. Alioquin, beatissime pater, si rebus stantibus, vt nunc stant, dissolueretur, sequeretur irremediabilis confusio et scandalum in ecclesia Dei, et vniuersus orbis talia audiens clamaret ad celum, quod summus pontifex causam dederit, quod heresis Bohemica non extinguatur. Puto quod tota Germania tum ex indignacione quam ex hoc conciperet, tum quod crederet fidem no- stram non veram, quam fugiendo non audemus defendere, confederaret se cum hereticis, in perniciem tocius status ecclesiastici. Obsecro igitur s. v. per dominum nostrum Jhesum Christum, cuius estis vicarius, supplico per illum preciosissimum eius sanguinem, de quo propagata est ecclesia, et per illos fluuios sui sanguinis, quos sancti martires effuderunt pro nostra ecclesia defendenda; deprecor per spiritum sanctum paraclitum, qui docet ecclesiam omnem veritatem nec eam permittet errare, exoro per viscera misericordie Dei nostri, per sanctam trinitatem, patrem et filium et spiritum sanctum, per illam gloriosissi- mam virginem matrem redemptoris nostri, perque angelos celi et omnes sanctos; adiuro sanctitatem vestram per illam, in qua sedetis, beati Petri sedem, qui crucem non expauit pro fidei defensione. Obtestor demum beatitudinem vestram per illud terribile tribunal summi Dei, ante quod stabitis reddituri vsque ad minimum quadrantem de singulis racio- nem, ne velitis tanti scandali ac confusionis esse causa, sed dare omnem operam, vt fama huius dissolucionis sopiatur. Quid igitur iam vel fictum, vel coloratum, vel qualecumque sit, eciam in conspectu rudissimorum hominum, poterit allegari ad impediendum tantum bonum. Vere in tanto periculo non est tacendum, nec erubescendum loqui. Si hoc per- mittatur, non deerunt qui dubitent, an in hominibus curie Romane sit vera fides. Ego arbi- tror pene impossibile attento zelo et feruore, quem semper s. v. habuit ad fidem ortho- doxam, quod cum talia audiuerit, quin statim iubeat concilium habere cursum suum sal- tem vsque ad mensem Julii, prout alias scripsi s. v. Tunc enim cessabunt multa scan- dala et inconueniencia, que nunc obstant. Omnipotens Deus beatitudinem vestram feli- citer conseruet, cuius pedibus me humiliter recommendo. Datum Basilee xxII". Janua- rii MCCCCXXXII". R. d. v. humilimus seruulus I. sancti Angeli." Caput XVII. Tercia Juliani epistola doctrinalis, quod licuit vocare ad disputacionem Bohemos, quamuis in generalibus conciliis conuictos. Habita demum noticia secunde dissolucionis, terciam scripsit, magnitudinis quasi paritate ad primam epistolam, multiplicium allegacione exemplorum, nec non sacre scrip- ture et sanctorum refertam doctrinis, aduersus causam in eadem nouiter adiectam de voca-

Strana 109
Liber II. Caput XVII. 109 cione Bohemorum ad concilium, meridiana probans luce, quod id facere licuit. In huius autem principio Romanam curiam non laudat, sed, prout referebatur, omnes populi Germa- nie multa comminarentur, laxo ore obloquentes, quod non oportet, nec querat aliud, nisi haurire peccunias; de fide autem, de moribus, de vtilitate christianitatis nichil cure esse. Auisat eciam papam illud sibi destinans, de principali motiuo patrum, quare minime dubi- tabant dissolucionem concilii non valere, decreto videlicet concilii Constanciensis, quo se in curia Romana fundabat cardinalis sancti Petri ad vincula. Manifestat quoque raciones specificans temporaneas, quare neccesse fuit Bohemorum fieri vocacionem, exhortacionibus, vt auferatur dissolucionis fama, insertis plurimis, penetrantibus intima cordis. Tercie vero epistole domino Eugenio pape per dominum Julianum presidentem transmisse tenor in hune, qui sequitur modum, talis est: „Beatissime pater, post deuota pedum oscula beatorum. Jamiam diu per dominum 9. Leonardum de Piscia scripsi s. v., et sacro collegio multa et maxima scandala et incon-s. d. 1. et anno. ueniencia, secuta ex dissolucione concilii. Id repecii per dominum Humbertum de Molen- dino, idem per dominum episcopum Lausanensem et decanum Traiectensem, missos amba- siatores ad s. v. Quicumque huc veniunt, et vndecumque veniunt, terribilia narrant secu- tura aduersus fidem, omnes principes, et clericos, si hec dissolucio sorciatur effectum. Re- fertur vndique et populos Germanie supra modum scandalizatos et commotos contra s. v. et sacrum collegium et curiam Romanam, et quod omnes laxo ore detrahunt et obloquun- tur de curia, minantes multa se temptaturos, si hoc fiat, et quod curia Romana non optat, nec querit aliud, nisi haurire peccunias de fide; de moribus et de vtilitate christianitatis dicunt nichil curare. Super omnes autem Almani indignati videntur, dicentes nimiam obe- dienciam et deuocionem, quam semper ostenderunt erga sedem apostolicam, non mereri, quod sic derelinquantur et postponantur, et quod de eis nulla estimacio fiat; et multa mi- nantur et obloquuntur, que longum foret narrare, sicut alias scripsi s. v. Item dico, quod eligibilior esset mors ex celebracione concilii, quam longissima vita, et multitudo opum cum tanto dedecore et scandalo christiani populi. Nunquam poterit michi imputari, quo- niam ista predixerim; sed bene imputabitur hiis, qui vnico verbo possunt providere, si non prouident. Huiusmodi fama dissolucionis multos accendit et instigat ad veniendum, qui alias non venissent, et qui sunt hic cottidie magis firmantur et animantur, dicentes se paratos mori prius quam hinc recedant cum tanta confusione et cum periculo mortis, asserentes, quod si soluatur concilium, clerum totum dispergendum et dilacerandum per seculares. Asserunt eciam publice, quod s. v. non potest dissoluere concilium. Allegant certa de- creta facta in Constancia, quod in hiis, que pertinent ad generalem reformacionem, qui- libet cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis, teneatur obedire concilio, et quicquit fit contra concilium generale, est irritum et inane. Copiam decretorum illorum mitto hic in- clusam. Quare, beatissime pater, in quantum periculum versatur ecclesia Dei, nisi proui- deatur; prouideri autem facilius potest vnico verbo, sicut alias scripsi per dominum Leo- nardum. Caritas illa, beatissime pater, que compulit Christum ad moriendum pro ecclesia illa, eadem cogat s. v. ad occurrendum tot malis. Vnico verbo potest s. v. prouidere. Non erit pudor, ymo erit v. s. maximum decus et fama perhennis, et meritum immortale. Cottidie sedes apostolica, cum male se informatam in facto cognoscit, mutat sentenciam; et qui- libet prudens et sapiens vir, deceptus in facto vel non plene consultus, aliter deliberat.

Strana 110
110 Liber II. Caput XVII. Sapientis est, inquit Salomon, mutare propositum. Deus mandauit per prophetam Niniuitis, Niniue infra XL. dies subuertetur, et nichilominus mutauit sentenciam. Predixit Ezechie, quod disponeret domui sue, quia moreretur; et tamen prorogauit sibi vitam xv. annorum. Quicquit facit Romanus pontifex, eo animo facere debet, vt saluti christianorum prouidea- tur ; et siue faciat aliquid, siue reuocet, dummodo sequatur vtilitas neccessaria, idem sibi videri debet. Propter scandala, inconueniencia et nouas causas solent et debent mutari decreta et leges, quia legislator nichil aliud intendere debet quám vtilitatem subditorum. Pridie intrauit illustris princeps dominus dux Guilielmus Bauarie, quem dominus noster, rex Romanorum, defensorem et vicarium hic instituit. Iudicio omnium reputatur valde deuotus et ecclesiasticus valde; exhortatus est et animauit istos ad perseuerandum. Protestatus est de destruccione ecclesie et ruina cleri secutura, si dissolucio concilii succedat. Asseruit tam principes quam populos Almanie valde exhilaratos ex celebracione concilii, sperantes multa bona secutura in ecclesia; econtra valde commouendos ad indignacionem et perse- cucionem cleri, si talia ludibria fiant. Ecce, beatissime pater, ruina in foribus, quomodo fuisset consulcius hoc facto velle prius a me habere informacionem, quam sic currere ad dissolucionem. Si factum ignoretur, quomodo potest recte consuli? Deus parcat illi, qui talia v. s. suggessit, quia timeo tantum ignem hine suscitari, quod nescio quomodo posset extingui. Pridie fuit hic missa quedam copia dissolucionis, quam s. v. dicitur fecisse in consistorio, propter quod decreui abstinere a presidencia. Jam amplius non me intromitto, sed hic in solitudine expectando dominum Leonardum, de die in diem obtemperaturus mandatis. Sed michi nec possum persuadere, quid existimet s. v., cum audierit tot scan- dala. Aliter deliberaueram, quia iam retraxi sigillum meum ab istis; ipsi iam vtuntur alio, et curant facere fieri aliud, sicut in Constancia. Requisiuerunt me, vt presiderem, quemad- modum hactenus feci. Respondi eis, quod volebam supersedere vsque ad aduentum domini Leonardi, et seire voluntatem s. v. Ipsi fecerunt iam alium presidentem, videlicet domi- num Constanciensem, Rothomagensis prouincie. Jam sol incipit eclipsari et hoc contingit, quia negocia fiunt precipitanter et indeliberate, non consultis hiis, qui sunt in facto. Ista ebdomada expectatur notabilis ambasiata domini Maguntinensis et Coloniensis. Omnes elec- tores et communitates Almanie laborant ad sustinendum concilium. Dominus dux Burgun- die mandauit episcopis in suis dominiis, quod venirent huc cum quatuor notabilibus clericis diocesis, et littere huiusmodi requisicionis sunt hic. Dux Sabaudie similiter est ardens ad prosecucionem concilii, et pridie intrauit ambasiata sua, et dicitur, quod tam ipsi quam alii, quanto magis audiunt famam dissolucionis, tanto magis accenduntur ad manutenendum. Pridie scripsi s. v., qualiter Germani valde commoti sunt de expressione illius cause, quod propter guerras dissolueretur concilium illud, et aliud indiceretur in Bononia ad annum cum dimidio. Nunc multo magis videntur omnes scandalizati et commoti de noua causa, que videtur expressa in dissolucione consistoriali, scilicet propter vocacionem Bohemorum ad concilium causa disputandi, et hoc fuerit factum in iniuriam sedis apostolice, auctori- tatis et conciliorum Constanciensis et Senensis, decreta sanctorum patrum et statuta legum imperialium. Hoc supra modum vlcerauit animos audiencium, et egre et indigne ferunt dici, quod concilium Basiliense fecerit aliquid in iniuriam sedis apostolice, et conciliorum, et sanctorum patrum; et multi multimode interpretantur. Amore Dei, beatissime pater, non permittat s. v. transire istas litteras, quin prius videantur et masticentur per doctissimos

Strana 111
Liber II. Caput XVII. 111 viros, peritos tam in iure quam in sacra pagina, quia in tam graui materia possunt esse causa scandali. Molestum nimis est istis, quod concilium ita vituperetur, et dicunt, quod representat ecclesiam vniuersalem, et consimilia ete. Mirantur omnes, quod talis causa sit expressa, quod ad disputandum et concludendum super articulis condempnatis fuerunt Bo- hemi vocati. Dicunt enim eos fuisse caritatiue vocatos ad informandum, instruendum, eru- diendum et reducendum ad gremium sancte matris ecclesie ; et hoc non tendit ad iniuriam sedis apostolice, vel concilii Constanciensis, sed pocius ad honorem, quia per hoc procu- ratur conuersio ipsorum, et vt obediant sedi apostolice, quam hactenus contempserunt, et vt suscipiant decreta concilii Constanciensis, que vsque nunc spreuerunt. Hec asserunt ten- dere in euidentem honorem et reuerenciam, et deuocionem sedis apostolice et conciliorum. Dicunt, quod predicta vocacio, facta ad informandum et reconciliandum eos, est meritoria, licita, vtilis et neccessaria. Quid enim est magis meritorium, quam errantem ad viam veri- tatis reducere, quid magis licitum, quam instruere et informare subditos, quid vtilius, quam querere salutem animarum; quid magis neccessarium, quam vt tanta gencium multitudo, que tam acriter impugnat ecclesiam, conuertatur et reconcilietur. Quid eciam magis incumbit officio prelatorum, quam reducere ouem errantem, confutare errores, vincere hereticos, de- fendere et elucidare veritatem ad conuersionem hereticorum, vel saltem confusionem ipso- rum, et ad confirmacionem catholicorum. Hoc fecit Christus, apostoli, martires, et omnis scriptura diuinitus inspirata vtilis est ad docendum, arguendum, corrigendum et erudiendum. Item predica verbum, insta opportune, importune argue, obsecra, increpa in omni paciencia et doctrina; et licet in concilio Constanciensi condempnati sunt, numquid propter hoc sunt conuersi, numquid sancta mater ecclesia debet propterea quiescere? Numquid enim omni diligencia, qualitercumque et quomodocumque potest, debet laborare ad conuersionem et salutem animarum? Condempnacio fit, vt articulos condempnatos nullus amplius teneat; condempnantur heretici, vt quilibet vitet eos, ne inficiatur. Si condempnacio et euitacio non sufficit ad reduccionem ipsorum, numquid ecclesia eciam quiescet, numquid non pro- curat alia remedia mater, quia oportet sanare suum egrotum; modo vnum, modo aliud remedium queret, vsque quo spiritus est in corpore filii. Numquid quiescit ecclesia, genita de sanguine Christi, et que est mater spiritualis omnium christianorum; debet esse minus pia et minus caritatiua, quam mater temporalis? Sed forsan diceret aliquis, non conuertentur, quamdiu steterunt in heresi, et magis iudicati sunt ete. Respondendum foret, quod multi heretici diucius steterunt in heresi, et magis obstinati, et nichilominus sepe ad informacionem sanctorum patrum conuersi sunt. Numquid diuturnitas temporis abbreuiat manum domini, postquam fuerunt condempnati? Nunquam est adhibita debita diligencia circa informacionem et instruccionem ipsorum pacificam. Semper illi Bohemi pecierunt audienciam, et nunquam fuit data; semper actum est aduersus eos armis, sed infeliciter cum dampno et confusione ecclesie. Dicunt isti Almani, sicut indicitur concilium in Bononia propter Grecos, qui tam diu steterunt in heresi; sed illis dabitur audiencia. Si illi vocantur ad informacionem et reducendum eos, cur non et Bohemi, quorum errores sunt periculosiores et magis infectiui etc. Hanc vnam caritatem informacionis multa sua- serunt, primo spes et fiducia, quam concilium habet in spiritu sancto, qui in conciliis semper profectum fidei et salutem animarum promouet. Jam veniunt littere, quod quam plures sunt in Praga, qui excepto articulo de communione, in omnibus tenent cum

Strana 112
112 Liber II. Caput XVII. ecclesia; et quod in multis locis iam incipit celebrari more nostro, et multi verisimiliter credunt, quod, si aliquamdiu esset cum illis facultas loquendi et informandi, plures con- uerterentur. Multi eciam inter Bohemos sunt catholici, multi non pertinaces, sed titu- bantes, qui non habuerunt per quos informarentur. Secundo sepe et multi exercitus armorum illuc iuerunt sine fructu, siue redierunt cum confusione, ex quo illi sunt animo- siores et nostri timidiores. Tercio dubius euentus belli supra modum animosis et exerci- tatis, quorum multi sunt desperati; prorumpunt in prelium, a quibus si pateremur vnum conflictum generalem, actum esset de religione christiana. Quarto quia iam principes et communitates sunt exhausti peccuniis, et nimis defatigati in tot militaribus expedicionibus, qui deinceps cum maxima difficultate inducentur ad huiusmodi exercitus, in quibus eciam oportebit ecclesiam plurimas peccunias contribuere, sicut dignum est, que sine magno labore non haberentur. Quinto infamia, quam illi heretici infundunt vbique in episcopis et sacerdotibus nostris, quod non possint nec sciant respondere racionibus ipsorum hereti- corum, ideo non dant eis audienciam etc. Sexto infestacio, quam faciunt erga catholicos, mittentes eis articulos ipsorum erroneos et cum omni astucia satagendo eos inficere. Propter quod non paruus scrupulus inesse videbatur cordibus popularium, audiencium tales articulos, et quod illis petentibus audienciam ecclesia non daret; et propterea sanctum et neccessarium visum est tollere hunc scrupulum et vacillaciones de mentibus hominum, et ostendere confidenciam veritatis fidei nostre, et offerre illos informare et instruere. Quod si informacionibus non acquieuerint, saltem confundentur et conuincentur, quod nostros magis solidabit et firmabit in fide. Sed sola fama vocacionis immense exhilarauit totam Germaniam, et omnes audientes legi dictas litteras miro gaudio replentur. Non possunt pre leticia abstinere a lacrimis, laudantes et benedicentes Deum ex hoc, et sperantes imponi finem tot malis, vt scriptum est. Hic multi dicunt litteras istas scriptas sanguine Jhesu Christi, et aliqui digito spiritus sancti, tanta caritate repleti sunt. Vtinam littere iste legerentur per curiam Romanam. Extorquerent forsan a multis lacrimas. Sic assit eciam, quod predicta vocacio fieret, quia post fugam exercitus ex Bohemia venerunt littere ad Nurenbergam ab aliquibus de Bohemia, persuadentes, quod cum illud regnum armis vinci non posset, prout experiencia tociens docuit, alius modus pacificus temptaretur. Nec per predictam vocacionem concilium neglexit alia remedia facti. Quid egerim cum militaribus Almanie, quid cum duce Burgundie alias scripsi s. v. Propter hoc eciam laborat pro pace regni Francie, vt illo pacato posset tam rex, quam principes regni, qui ad hoc videntur inclinati, intendere ad extirpacionem illorum hereticorum. Eciam si per informacionem illi non reducerentur, concilium requisiuisset dominum regem Romanorum, postquam fuisset reuersus ab vrbe, vt tota sua potencia exurgeret contra illos. Isti omnes, qui sunt hic, erant parati et sunt, et dicunt vsque ad animam velle laborare ad procurandum quecumque alia remedia pro extirpanda illa heresi. Iam igitur nulli videri potest, quin predicta vocacio informandi causa licita sit et sancta. Sed isti dicunt, quod eciam si ad disputandum vocati fuissent, similiter opus fuisset licitum et laudabile, quia eadem racio, que vocacionem causa informandi facit licitam, facit similiter licitam vocacionem causa disputandi, quia disputacio ex parte concilii non tendit nisi ad informandum, instruendum et erudiendum illos de veritate, vel similiter saltem ad conuincendum et confundendum. Ex quo resultat, vt supra dictum est, confirmacio hereticorum eo animo, et ea fiducia concilium disputasset

Strana 113
Liber II. Caput XVII. 113 cum eis, et eo duce, sancto videlicet spiritu, quo disputabat beatus Stephanus, de quo dicitur act. vi. "disputantes cum Stephano non poterant resistere sapiencie et spiritui, qui loquebatur"; et quemadmodum beatus Paulus, de quo dicitur act. x. "Paulus loque- batur cum gentibus et disputabat cum Grecis“, et act. xvII. "disputabat Paulus in syna- goga cum Judeis et cum gentibus, in foro per omnes dies: quidam eciam Epicurei et stoici philosophi disserebant cum eo“, et act. xix. „Paulus cum eis et cum fiducia loquebatur per tres menses, disputans et suadens de regno Dei“, et act. xx. „Paulus disputabat cum eis, profecturus in crastinum, protraxit sermonem vsque ad mediam noctem.“ Solum iste auctoritates sufficere deberent. Preterea si licet vim vi repellere, cur non licet verba blasphemie verbis veritatis disputando confutare? Si licet indicere bellum materiale, vbi imminet periculum mortis ex vtraque parte, cur non licet indicere disputacionem ad reduc- cionem hereticorum? Si licet effundere sanguinem pro defensione fidei, cur non licet simi- liter et verba? Sed si haberemus omnes Bohemos captiuos, et ipsi dicerent, cur tenetis nos captiuos secundum quod mandauit Christus Joh. vi. "nisi manducaueritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem" etc., declarate nobis ista verba, qualiter debent intelligi, numquid ecclesia debet silere, et non instruere eos, sed permittere pocius ipsos mori in dampnacione animarum suarum? Huiusmodi instruccionem solet ecclesia facere, antequam tradat hereticos iudicio seculari, vt saluet animas eorum. Si hoc fit hereticis captis, quanto magis hiis, qui continue crescunt, et de quibus satis timeri potest, ne capiant nos. Existimo, quod qui dictauit bullam dissolucionis, fundauit se in l. nemo c. de summa trinitate et fide catholica, quia vtitur verbis illius legis. Expedit ponere verba ipsius, vt apparens pateat intellectus. Inquit textus: „Nemo clericus, vel militaris, vel alterius cuiuscumque condicionis, de fide christiana publice turbis coadunatis et audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc tumultus et perfidie occasionem requirens; nam iniuriam facit iudicio reuerendissime synodi, si quis semel iudicata ac recte disposita reuoluere ac publice disputare contendit.“ Ecce lex ista habet locum ex racione in ea expressa, quando quis disputat querens tumultus occasionem vel perfidie; quod nullatenus est presumendum de concilio generali. Vtinam qui istam legem primo allegauit, bene masticasset verba textus. Vtinam vidisset glosam ibidem que dicit, quod si fiat disputacio ob aliam causam quam tumultus vel perfidie, licet, vt si fiat causa discendi vel conuincendi hereticum. Vtinam vidisset glosam super verbo reuoluere, que exponit „id est in dubium reuocare." Idem tenet glosa in l. quoniam c. de episcopis et clericis, que dicit, quod de fide catholica licet disputare ad reprobandum prauam opinionem hereticorum; et causa est in dicta lege, quam idem tenet Azo in summa. Idem tenet in c. nos ad fidem xCvI. dist. et in c. canonum xxIx. questio m., idem in c. quis nesciat ix. dist., et idem ibidem nota in omnibus hiis capitulis. Glosa concludit, quod in dubium reuocando fidem non licet, sed ad conuin- cendum, vel confundendum hereticos, vel ad maiorem intelligenciam licet. Idem tenet Hugo in dicto c. quis nesciat, idem Innocencius in c. dampnamus de summa trinitate, cuius verba sunt hec "nota, quod plus est, nec disputare de fide licet, turbis coadunatis causa tumultus, vel sue perfidie defendende", c. de summa trin. l. penult. Si autem ad confusionem hereticorum, vel ad veritatem clarificandam disputaret aliquis, non crederem malum, vt fecit Siluester ; et idem ibidem tenent Compostellanus, Hostiensis, Jo. Andree, et Ant. de Butrio. Non obstat ad predicta c. 1. inhibemus de hereticis li. vi., quia inhibet laicis tantum, non Seriptores II. 15

Strana 114
114 Liber II. Caput XVII. clericis. Non obstat c. canonum xxIIII. quest. uI., quia intelligitur, quod non licet disputare de fide, vt in dubium reuocetur secundum glosam. Ecce omnis scola legistarum et canoni- starum in hoc concordat. Idem eciam tenet sanctus Thomas 2° 2° q. vin°., qui premissis argumentis in contrarium dicit sic. Sed contra act. ix. dicitur, quod Saulus conualescebat et confundebat Judeos, et loquebatur cum gentibus, et disputabat cum Grecis. Respondeo, quod in disputacione fidei duo sunt consideranda, vnum quidem ex parte disputantis, aliud ex parte audientis. Ex parte autem disputantis est consideranda intencio. Si autem disputat tamquam de fide dubitans, et veritatem fidei pro certo non supponens, sed argumentis experiri intendens, procul dubio peccat tamquam dubius in fide et infidelis. Si autem disputet aliquis de fide ad confutandum errores, vel ad exercicium, laudabile est. Ex parte vero audientis considerandum est, vtrum isti qui audiunt sint instructi et firmi in fide, aut simplices et in fide titubantes. Et coram quibuscumque sapientibus in fide firmis nullum periculum est disputare de fide; sed circa simplices est distinguendum, quia aut sunt sollicitati seu pulsati ab infidelibus, vtputa Judeis, hereticis, vel paganis, corrumpere nitentibus in eis fidem, aut omnino non sunt sollicitati super hoc, sicut in terris, in quibus non sunt aliqui infideles. In primo casu neccessarium est publice predicare de fide, dum- modo inueniantur aliqui ad hoc sufficientes et ydonei, qui errores confutare possint. Per hoc enim simplices in fide informabuntur, et tolletur infidelibus decipiendi facultas, et ipsa taciturnitas eorum, qui resistere deberent peruertentibus fidei veritatem, esset erroris confirmacio. Vnde Gregorius in 2° pastorali, „sicut incauta locucio in errorem protrahit, ita indiscretum silencium eos qui erudiri poterant, in errore derelinquit“. In secundo vero casu periculosum est publice disputare de fide coram simplicibus, quorum fides ex hoc est firmior, quia nichil diuersum audierunt ab eo quod credunt; et ideo non expedit eis, vt verba infidelium audiant, disputancium contra fidem. Ad primum articulum, videlicet ad auctoritatem Pauli "noli verbis contendere“, dicendum, quod apostolus non prohibet totaliter disputacionem, sed inordinatam, que magis fit contencione verborum, quam firmi- tate sentenciarum. Ad secundum, videlicet legem Martini, que situata est ca. de summa trinitate, dicendum, quod lex illa prohibet publicam disputacionem de fide, que procedit ex dubitacione fidei; non autem illam que est ad fidei confirmacionem. Ad tercium dicendum est, quod non debet disputari de hiis que sunt fidei, quasi de eis dubitando, sed propter veritatem manifestandam, et errores confutandos. Oportet enim ad fidei conseruacionem aliquo modo cum infidelibus disputare quandoque defendendo fidem, secundum illud i'. Petri mi'. "parati semper ad satisfaccionem omni poscenti racionem de ea que in nobis est fide et spe“, quandoque eciam ad conuincendos errantes secundum illud ad Titum 2°. "vt sit potens exhortari in doctrina sana, et eos, qui contradicunt, arguere“. Ecce talis ac tantus doctor quam aperte diffinit casum nostrum in terminis, et quilibet potest animaduer- tere omnes circumstancias, requisitas per beatum Thomam, accidere hic. Primo, ex parte concilii nulla est, nec potest esse dubitacio de fide, nec aliquis de hoc potest suspicari ; immo est euidens indicium magne confidencie, certitudinis, et firmitatis audendo vocare hereticos ad informandum, vel conuincendum. Immo illis petentibus audienciam et nos prouocantibus, si non fuisset oblata audiencia, forsitan visum fuisset aliquibus signum diffidencie, vel dubitacionis, vel impericie, vel timiditatis. Deinde disputacio fiet per peri- ciores viros, et doctores in sciencia diuina et humana, qui in tota ecclesia reperiri pote-

Strana 115
Liber II. Caput XVII. 115 runt, quorum in concilio magna erit multitudo. Eciam si fieret coram laicis Almanie, cum sint cottidie per hereticos sollicitati et pulsati, vt supra dictum est, licitum esset et nec- cessarium secundum Thomam. Nunc referantur exempla, qualiter publice eciam in conciliis contra errores prius dampnatos disputatum est. In primis se offert beatus Siluester. Narrat Vincencius hystorialis li. xnI°. ca. 4°, qualiter in vrbe Romana fuit congregatum concilium tempore Siluestri, in quo interfuerunt episcopi Lxxv., et facta est disputacio publice inter Siluestrum et xII. scribas Judeorum, et dati sunt iudices a Constantino Cathon et Zenophilus; et postquam omnes xI. locuti, Siluester raciones fidei nostre tam proba- biliter ostendit, vt nulla in mentibus audiencium populorum dubietas in Christi omni- potencia remaneret. Sic patet, quod licet secta Judeorum, asserens Christum crucifixum non fuisse verum Deum, fuerit reprobata tam per predicatores Christi quam apostolorum, nichilominus tamen Siluester per ccc. annos post Christum publice disputauit contra Judeos. Et hoc exemplum allegat Innocencius et doctores iuris canonici, quod licet disputare cum hereticis ad confusionem eorum, et magis lucidandam veritatem. Narrat idem Vincencius eodem libro circa finem, qualiter concilium Nicenum fuit congregatum anno domini cocxn°., tempore Constantini imperatoris, in quo concilio tam solemni et copiose multitudinis epi- scoporum fuit condempnatus Arrius presens, et errores sui. Postea vero secundum eundem Vincencium li. xvI. cap. 1., tempore Constantini imperatoris, filii Constantini, anno 2°. sui imperii, qui cepit regnare anno domini cCCXL., Athanasius disputauit cum Arrio, turbis hine inde astantibus apud Laudouiciam Sirie vrbem. Quidam autem vir nomine Probus iussu imperatoris sedit arbiter inter Arrium et serenissimum sancte fidei defensorem Athanasium, in qua disputacione nitor fidei ad purum discussus est. In diuinis libris ostensum est patrem et filium et spiritum sanctum propriis stare personis, et vnam esse trium perso- narum naturam. Arrius tamen indurata mente in sua malignitate permansit, et sic patet per dicta, quod licet Arrius et errores sui tam solemniter et in tam celeberrimo concilio ante condempnati fuissent, nichilominus per xxvI. annos post Athanasius publice disputauit contra eum, atque confudit. Narrat eciam idem Vincencius li. xII. cap. 64., quod cum esset in eodem concilio Niceno disputacio publica et cottidiana inter catholicos episcopos et philosophos, et quidam dyalecticus non posset a nostris concludi, quidam vir simplex, nichil sciens nisi Christum et hunc crucifixum, in virtute Christi ipsum conuicit et con- uertit. Narrat idem Vincencius in eodem cap. 1. allegans hystoriam tripartitam, quod volentibus quibusdam philosophis cum Alexandro Constantinopolitano episcopo disputare, iussit imperator, vt certamen susciperet; qui quamuis simplex, suscipiens in virtute Christi miraculose obtinuit. Narrat Vincencius li. xXI. cap. 25., qualiter anno coCLI. congregata est quarta vniuersalis synodus Calcidonensis, que Nestorium olim in Ephesina synodo dampnatum iterum anathematizauit, et quod in eadem synodo, disputantibus hereticis cum orthodoxis, dixerunt orthodoxi „scribamus in carta fidem nostram, et vos in alia fidem vestram, et ponamus eas cum sigillis nostris super corpus sancte Eufemie, et firmemus sepulcrum coram imperatore; et oremus vos secundum fidem vestram, et nos secundum fidem nostram, vt Deus veram fidem ostendat. Quo facto ieiunauerunt orthodoxi, et ora- uerunt septem dies. Post hoc iuerunt omnes cum imperatore ad sepulcrum, qui aperientes inuenerunt sanctam tenentem cartam orthodoxorum in manu sua ; carta vero hereticorum erat deiecta sub pedibus eius.“ Ex hoc patet, quod licet errores Nestorii essent prius in 15%

Strana 116
116 Liber II. Caput XVII. Ephesino concilio dampnati, nichilominus in Calcedonensi disputabant de illis. Item licet error ille, qui asserit Christum vnius tantum esse nature, dampnatus fuerat olim in concilio Niceno, vt patet per epistolam et professionem fidei factam a beato Cirillo, et licet Eu- tices, qui sequebatur hunc errorem, fuisset condempnatus in Calcedonensi concilio, vt narrat idem Vincencius li. xxI. cap. 25., nichilominus post, vt narrat Ysidorus in libro con- ciliorum, congregata est rursus synodus Constantiniana, in qua presedit sanctus Flauianus, et vocatus fuit ab ipsa synodo Eutices, et ibi plene auditus et secum disputatum, fuitque per acta precedencium conciliorum et epistolam Cirilli ibidem lectam conuictus, quod expresse patet in actis illius synodi Constantiniane, de qua facta est lex quoniam c. de episc. et cler. Eciam beatus Jeronimus publice disputauit contra Luciferianum, qui dicebat laicum ab hereticis venientem debere ab ecclesia suscipi, si peniteat; clericum vero eciam penitentem non debere suscipi ; quorum disputacionis dicta a notariis scribebantur. Tandem beatus Jeronimus conuicit et conuertit ipsum, tam per raciones, quam per acta et con- stituciones concilii Alexandrini, vt patet in eadem disputacione; et sic constat, quod de erroribus iam ante in concilio Alexandrino dampnatis Jeronimus disputauit. Dignetur s. v. diligenter aduertere ad id quod nunc referam, quoniam proprie et in eisdem terminis com- probat vocacionem Bohemorum ad concilium. Donatiste, vt habetur xxIIII. q. m. c. quidam heretici, „Donatiste denominantur a Donato quodam Afro, qui de India veniens totam pene Africam decepit, asserens minorem patre filium, et filio minorem spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos". Primus error de minoritate in personis fuit expresse reprobatus in concilio Niceno, et quasi in omnibus aliis conciliis, presertim illis quatuor magnis, in quibus semper repetebatur professio fidei in concilio Niceno facta, et per simbolum Athanasii. Item error secundus de rebaptizando baptizatos fuit reprobatus in prima synodo Cartaginensi, et in vi’. Nichilominus, vt narrat beatus Ysidorus in li. conciliorum, fuit congregata xI'. synodus Cartaginensis, ad quam ex decreto concilii fuerunt destinati legati ad Donatistas, et epistola scripta eis vocacionis et inuitacionis ad disputandum, cuius vocacionis tenorem insero de verbo ad verbum, vt vnusquisque id videns desinat improbare vocacionem factam de Bohemis. Primo premittitur sic: „Quid ergo nobis de concilio ecclesie catholice mandatum sit ad Donatistas, per vestram grauitatem proferen- dum audire, et actis inserere, et ad eos proferre dignemini, eorumque responsiones rursus apud acta vestra nobis insinuate". Sequitur forma Donatistarum vocacionis data legatis : „Conuenimus vos ex concilii nostri catholica auctoritate missi, de vestra correc- cione gaudere cupientes, considerantes domini caritatem, qui dixit "beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur", et ammonuit propheta, eciam hiis qui dicunt se fratres nostros non esse, dicere nos debere : fratres nostri estis. Hanc ergo pacificam et ex caritate venientem commonitionem nostram contempnere non debetis, vt si quid veritatis habere vos arbitra- mini, non dubitetis asserere; id est vt congregato vestro concilio, delegatis ex vobis, quibus causam vestre assercionis committatis; vt et nos possimus hoc facere, vt eciam de concilio nostro delegantur, qui cum eis quos delegaretis, constituto loco et tempore, quie- quid questionis, quod vestram a nobis separat communionem, cum pace discuciant, et tandem aliquando, adiuuante domino Deo nostro, finem error accipiat, ne propter animositatem hominum (infirme anime et ignari populi sacrilega dissensione dispereant. Si enim) hoc facere acceperitis, veritas facile dilucescet; si autem hoc facere nolue-

Strana 117
Liber II. Caput XVII. 117 ritis, diffidencia differencie vestre facile innotescet. Cumque recitata esset, ab vniuersis dictum est satis placet, hoc fiat, et subscripserunt. Aurelius episcopus ecclesie Cartagi- nensis huic de cetero consensit, et perlectam subscripsit; similiter et ceteri episcopi subscripserunt“. Ecce, beatissime pater, quid potest esse magis simile? Ymo ista epistola concilii Cartaginensis supplet in humilitate et in maiori condescensione epistolam concilii Basiliensis, quia vocat eos fratres, et eciam in plus condescendit, et magis aperte inuitat ad disputacionem. Narrat idem Vincencius hystorialis li. xxI., cap. 82., quod Henricus rex Wandalorum et Alanorum, qui erat de secta Arrianorum, scripsit omnibus episcopis Africe, vt ad kalendas Januarias in Cartaginem venirent ad disputandum de fide cum Arrianis. „Et tandem", vt inquit Vincencius, "venitur ad disputacionis conflictum, ad locum quem eligunt aduersarii nostri". Episcopi elegerunt x., qui proposicionibus responderent aduersariis Arrianis. Postquam episcopi nostri locuti fuerunt, ad suggestionem Arriano- rum rex mandauit auferri omnia bona episcopis et sacerdotibus nostris vsque ad nudi- tatem, et quod nullus hospitum in Cartagine reciperet nostros. Nichilominus nostri decre- uerunt pocius nudi mendicare per ciuitatem, quam inde recedere, ne Arriani mentirentur nostros fugisse conflictum disputacionis. Sic existimo facturos nune Bohemos, si ipsis non expectatis concilium penitus dissolueretur, ex quo maximum scandalum, maxima confusio in ecclesia catholica sequeretur. Narrat idem Vincencius li. xxIII. cap. 86. in concilio Remensi a papa Eugenio celebrato quomodo beatus Bernardus biduana disputacione con- fudit Gilbertum Porretanum, male sencientem de trinitate, vnitate, et diuina simplicitate; et nichilominus constat, hos errores per multas etates ante, et in multis ante conciliis fuisse dampnatos. Narrat idem Vincencius li. xxx. c. 16., qualiter beatus Dominicus et xII. abbates in partibus Tholosanis predicabant verbum Dei contra Albigenses hereticos, tenentes hereses iam dampnatas, quia prohibebant connubia, et carnibus dicebant absti- nendum, et quod inter catholicos et hereticos ibi frequenter disputacionum conflictus facti sunt, quo vtriusque sexus populi multitudo confluebat; apud phanum solis celebris indice- retur disputacio sub iudicibus deputatis, quelibet pars porrexit libellum sue assercionis iudicibus, et quia libellus editus per beatum Dominicum erat prestancior, porrigitur per catholicos. Et dum iudices inter se disputarent, hec fuit sentencia eorum, vt libelli vtrius- que partis proicerentur in ignem, et qui libellus ab igne non combureretur, ille veram fidem iudicaretur tenere. Libellus hereticorum, statim vt proiectus est in ignem, combustus est, libellus vero beati Dominici, ter proiectus in ignem, illesus exiliit. Sed et nouissimis diebus P. de Luna, dictus Benedictus in sua obediencia, publicas disputaciones multo tempore haberi fecit inter catholicos et Judeos, vt Judei audientes elucidacionem scriptu- rarum conuerterentur ad fidem, prout plurimi conuersi sunt. Hoc factum quilibet laudat, sed et fructus magnus inde secutus probat idem fuisse sanctum et licitum. Nichilominus errores per tot ante secula ab vniuersali ecclesia dampnati fuerant. Ita speratur in spiritu sancto, si heretici sencient hunc magnum fructum prouenturum in ecclesia Dei. Iam igitur locus nullus restat dubitandi, lectis tot racionibus, auctoritatibus et exemplis sanctorum conciliorum et sanctorum patrum, quin dicta vocacio Bohemorum sancta fuerit et licita."

Strana 118
118 Liber II. Caput XVIII. Caput XVIII. Fructus ex publicacione dictarum litterarum Juliani, ac decretorum secunde sessionis, nec non synodalis epistole de constancia patrum, et quod pape litteris non sit credendum. 10. 1432. 21. Jan. Tenor harum trium epistolarum describitur, vt narrata quedam vberius exponantur, illarum auctore testimonium perhibente, vt scandali ex concilii dissolucione generati perci- piatur magnitudo eo declarante, cui velud ydoneo ministro fieri committebatur, vt rei maxime maximi assit testimonium viri, et vt in ore duorum aut trium stet omne verbum. De scandalis namque ex dissolucione concilii ortis et Romanorum rex, et concilium ipsum, et testimonium perhibet presidens eius. Fuerunt deinceps et multi testes alii, suo expli- candi loco, quorum reputabantur conueniencia vtique testimonia. Sed et littere hee tanti ponderis a suo commissario pape destinate, non latuerunt eciam ex inferioribus multos in Romana curia existentes, vel quia ex Basilea misse fuerunt copie, vel quia e domo pape communicate. A tempore sane illo, quo Romanorum rex equitatorem cum littera sua et insertis auisamentis ad papam destinauit, publicacionis quoque epistolarum, et presertim noticia habita decretorum secunde sessionis, ac synodalis epistole ad vniuersos et sin- gulos, manifestancium patrum constanciam firmissimumque propositum perseuerandi in concilio, non obstante publicata iam per Eugenium dissolucione, plurimorum certe corda fuere concussa; tamque ex maioribus quam ex minoribus plurimi de factis concilii aliam, multoque a priori differentem habere ceperunt consideracionem, eorum eciam qui sub- scripserant se cardinalium quibusdam prosecucioni concilii pocius, quam dissolucioni fauentibus. Dicte vero synodalis epistole, intitulate de constancia patrum, tenor talis est: „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, generale concilium faciens et vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis Christi fidelibus salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Zelus domus Dei, que est ecclesia, extra quam non est salus, nos incitat atque caritatiue compellit aduersus hereses, vasta- trices tunice inconsutilis Christi, que fides est orthodoxa, viriliter insurgere: et non minus peruersis moribus, quibus, proch dolor, infectus est populus christianus, et in dies in omni statu amplius inficitur, salubriter obuiare, nec non bellicis cladibus pene vbique terrarum fidelem populum destruentibus, et quasi ad nullitatem miserabiliter perducentibus, quantum vires nostre gracia diuina adiute valuerint, finem ac remedia opportuna adhibere. Pro quibus causis euidenter neccessariis et maxime arduis hic in spiritu sancto conuenimus, tam generalium conciliorum Constanciensis et Senensis, quam expressis mandatis felicis recordacionis domini Martini pape V., nec non et sanctissimi domini nostri moderni Eugenii quarti auctoritatibus expressis, et specialibus repetitis mandatis, factis reueren- dissimo in Christo patri domino Juliano sancti Angeli dyacono cardinali, apostolice sedis legato atque huius sacri concilii presidenti. Verum antiquus humani generis hostis, insi- dias more suo parare volens tot tantisque bonis, que ex hoc sacro concilio prouenire sperantur, famam, vt audiuimus, per diuersa loca diffundere conatur, quod hec sacrosancta synodus, christiane religioni tam vtilis et neccessaria, dissolui aut prorogari, vel in alium locum transferri debeat. Ex quo cum verisimiliter timeamus nonnullos huiusmodi rumoribus

Strana 119
Liber II. Caput XVIII. 119 a sancto eorum proposito huc veniendi forsitan retrahendos, ideo tenore presencium significamus nos omnino decreuisse in hoc sancto concilio firmiter permanere, et acce- dente gratia spiritus sancti diligentissime laborare ad predicta sancta opera, que inchoa- uimus, perficienda, nec vlla ex causa vel occasione hinc recedere, antequam aliquod efficax remedium circa predicta adhibitum fuerit; cum euidenter constare possit ex dissolucione huius concilii secutura fidei catholice, status ecclesiastici et tocius christiane religionis ruina. Speramus et pro certo tenemus, attenta integritatis et sanctitatis vite fama, qua hue vsque nunc vixit sanctissimus dominus noster Eugenius papa quartus, ipsum omnem fauorem et auxilium daturum ad conseruandum hoc sacrum concilium, quod auctoritate precedencium conciliorum, et sui antecessoris, et ipsius inchoatum ac stabilitum extitit. Nec quisquam aliquo modo credat quibuscumque personis aut litteris aliud asserentibus. Et ob hanc rem ad mentem nostram plenius explicandam, iam nostros solemnes deputa- uimus ad suam sanctitatem ambasiatores. Et si quod in contrarium aliquo modo fuisset vobis insinuatum, aut insinuari contingeret, id omni veritate carere credatis. Nec verisi- mile est, quod bene informatus dominus apostolicus, vicarius Jhesu Christi, ad quem principaliter pertinet extirpare hereses, reformare mores corruptos, et procurare pacem in populo christiano, aliquo modo cogitaret dissoluere hoc sacrum concilium, presertim contra decreta concilii Constanciensis, per predecessorem suum et eundem approbata, a tantis solemnibus viris mature digesta, quo efficacius remedium ad hec facienda reperiri non potest. Ex cuius dissolucione certitudinaliter sequeretur heresum, deformitatum, ac guerrarum et odiorum induracio, ac eciam multiplicacio. Nostre quippe professionis est nos exponere morti pro domo Dei, ecclesiam eius defensare aduersus tam eminencia peri- cula, potissime nunc temporis, quo ad dictam nostram sanctam synodum speramus Bohemos aduenire, et in sacra fidei catholice vnione nobiscum reduci. Nam nostras litteras, quibus ad itidem eosdem monebamus salubriter et caritatiue, honeste ac reue- renter susceptas intelleximus. Ceterum pax et concordia regum, principum ac communi- tatum, quibus super hiis litteras nostras direximus, per hoc sacrum concilium efficienda speratur; precipue pax regni Francie, pro qua reuerendissimo in Christo patri domino cardinali sancte Crucis, apostolice sedis legato in Francia, die noctuque ad hoc tendenti et laboranti, nostras litteras et nuncios speciales transmisimus. Qui quidem dominus cardi- nalis locum conuencionis assignande partibus nobis notificare rescripsit, quatenus vnacum eodem ad tam sanctum opus concurrere efficaciter valeamus. Propter que saluberrima opera spiritus sancti, qui huius sacri concilii custos est et protector, adiutrice gracia perficienda hic de omni regione conuenimus, atque in publica sessione nostra, decima quarta Decembris in maiori huius ciuitatis ecclesia celebrata, per nostra decreta hic tam diu congregati permanere statuimus, quo vsque prefati neccessarii vtique ac plurimum fructuosi effectus votiuos fines sorciantur, quod fixe et inflexibiliter perficere, vt premi- simus, intendimus. Ea propter deuoti viri, in Christo sincere dilecti, vos in domino obse- cramus pro huius sacre nostre synodi salubri direccione deuocius exorare, proque huius felici successu diuinam clemenciam humilius implorare; nec non et si que littere, cedule, scripta, mandata, quocumque nomine censeantur, a quibusuis personis inueneritis, aut receperitis, nostre huic sancte intencioni obuiancia, aut saluberrimos effectus prefatos quoquo modo impediencia, nobis indilate transmittere curetis; nec eisdem adherere, aut

Strana 120
120 Liber II. Caput XVIII. XIX. a sinceritate, quam nostre congregacioni geritis, vllatenus recedere velitis quocumque colore per quoscumque pretenso. Reuerendos autem patres dominos prelatos et ceteros, qui de iure vel consuetudine ad sacram generalem synodum venire tenentur, admonemus et mandamus sub penis iuris, ac sub debito iuramenti, quatenus celerrime ad nostram accedant in propria persona, aut si fuerint corporali impedimento detenti, honorabiles et doctos viros de suis ecclesiis bene instructos destinare non omittant. Sic autem facientes Christo, cuius causam gerimus, maxime placebitis ; ecclesie sue sancte, ymo et toti chri- stianitati dignum famulatum prebebitis; vos vere fideles Dei honorem, ecclesie meliora- cionem volentes et affectantes monstrabitis, atque graciam in presenti et gloriam in futuro possidebitis, quam vobis conferre dignetur presentis synodi presencialiter assistens spiritus sanctus. Datum Basilee xxI'. Januarii, anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo, pontificatus dicti domini Eugenii pape quarti anno primo, sub sigillo reuerendi in Christo patris domini Philiberti episcopi Constanciensis, prouincie Rothomagensis. De mandato dicte sancte synodi R. Sapientis. Ex destinacione epistole huius ad diuersas mundi partes palam magis factum est prelium magnum, quod in celo ortum erat ecclesie militantis inter summum pontificem et generale concilium, velud inter Christi discipulos facta contencio est, quis eorum videretur maior. Sed illa verbo erat interque se ipsos ; in hac autem clangentibus tubis iam fiebant durissimi ictus. Papa namque, superiorem se concilio arbitratus, dissoluerat illud, preci- piens relicta celebracione concilii Basiliensis pro alio celebrando venire Bononiam ad annum cum dimidio. Concilium autem repercutere statim percussorem suum non decreuit, sed, ne ex letali sibi inflicto wlnere omnino interiret, pro defensione sua, velud pape esset iudex legittimus, litteris eius credendum non esse hortabatur fideles vniuersos, sub penis iuris mandans Basileam venire ad statim pro sua continuacione. Et ad hoc omnis patrum sollicitudo principaliter intendebat post intimatam dissolucionem, illa non obstante, omnes concilio adherere ad sanctorum prosecucionem operum, propter que fuerat congregatum. Qua sollicitudine patribus occupatis non ocioso transiere discursu Januarii dies, in cuius fine, die qua certificati sunt de adhesione ducis Mediolani, Johannem Pulchripatris, ex Romana curia regressum, audierunt referentem pape et collegio cardinalium ambasiatam exposuisse suam cum themate "excita domine potenciam tuam et veni"; tandemque post multos tractatus voluit, prout et fecit, dissoluere concilium. De exposicione autem amba- siate huiusmodi coram papa facte eciam non latuit in curia Romana sistentes, peticionum, quas concilii fecit nomine, copia tunc multis communicata. Caput XIX. De firmata constancia patrum, forma iuramenti per incorporandos prestanda, deque protectore synodalique sigillo, et concilii presidencia propria auctoritate, exposita desuper raciocinacione. Que vero post premissa in sancta synodo Basiliensi Februario et Marcio mensibus acta sunt, in illo nouem, in isto autem sex congregacionibus generalibus celebratis, narra- cionis sequitur ordo. Primo Februarii die synodalis congregacio facta est loco solito, generalibus deputato conuencionibus, refectorio conuentus predicatorum. Ibi autem habita

Strana 121
Liber II. Caput XIX. 121 iam plena noticia de secunda publice facta dissolucione, speciali deliberacione firmatum fuit de persistencia ac perseuerancia patrum in sacro concilio, quibuscumque non obsi- stentibus litteris de dissolucione concilii factis aut fiendis, que per vniuersos refutari deberent velud fidei obuiantes. Vnde ab hoc tempore ordinata est forma iuramenti per eos qui venirent ad concilium in sua prestanda incorporacione, videlicet fideliter et dili- genter laborare pro statu et honore sacri Basiliensis concilii, dare sanum et salubre con- silium secundum Deum et conscienciam suam ; non reuelare vota singulorum, in quantum ex huiusmodi reuelacione procederet odium vel scandalum, et non recedere a loco con- cilii sine licencia ab ipso concilio, vel deputatis eiusdem. Clausule quatuor iuramenti huius ordinate fuerunt mera cogente neccessitate, prima quoniam papa dissoluerat concilium, et vndiquephariam nitebatur impedire, ne quisquam veniret ad illud, sed ab eo recederent inexistentes. Sequens propterea, quod in illa fluctuacione multi consilia dantes respectum habere poterant ad pape fauorem, et quosdam alios sibi assistentes, aut maliuos forte. Deinde quia de arduis papam aliosque multos concernentibus deliberabatur, erat magnum periculum, si vota patrum ad illorum noticiam peruenissent, priusquam res foret conclusa. Vltima clausula, vt sciretur qui manere volebant, aut recedere a loco concilii. Et ab isto tempore prestantes huiusmodi iuramentum, velut conscripti in Romano senatu patres, dice- bantur concilio incorporati, ad eosque seorsum ab aliis cum illis, qui eos receperant, pertinebat auisare, consulere, deliberare et concludere de rebus per concilium agendis. Fuerunt autem hiis diebus per suos procuratores, notabiles viros, iuramento prestito in- corporati Magdeburgensis, Germanie primas, Bremensis et Strigoniensis archiepiscopi, item Patauiensis, Wratislauiensis, Mersburgensis, Brandenburgensis, Argentinensis, Jau- riensis, Vespremiensis, Attrebatensis, Ambianensis, Bathoniensis, Lingorniensis, Wiuarensis episcopi, personaliter vero Cumanus, Nouariensis et Laudensis episcopi, ambasiatores item ducis Sabaudie, abbates Filiaci, de Melico, Scotorum de Wienna, de Mulenbrun, sancti Cornelii, sancti Mathie Bonecombe, de Laude veteri, et alii septem ; ambasiatores quoque electi Treuerensis et vniuersitatis studii Erfordensis, item Johannes Scarleman, auditor sacri palacii, Johannes Sufflet, procurator ordinis Cluniacensis, Johannes de Fonte, Nicolaus de Cusa, pluresque alii viri insignes. Die autem tercia Februarii ingressus est Basileam illustrissimus dominus Guilielmus dux Bauarie, comes palatinus Reni, sacri pro- tector concilii per serenissimum Romanorum regem deputatus, ab omnibus dominis de concilio susceptus honorifice, et sequenti die in hospicio suo per deputatos ex parte sacri concilii visitatus, post regraciaciones offerens se ad cuncta concilii obsequia. Desiderauit, quod domini de concilio suam potestatem vellent videre, propter quod triduo sequenti in generali concilii congregacione, Juliano presente et aliis dominis, personaliter affuit organoque Henrici Fleckel, decretorum doctoris, exponi fecit, se venisse per Romanorum regem deputatum protectorem et defensorem, ac pro tuicione et defensione sacri concilii et suppositorum eius, exhibuitque litteras desuper in wlgari descriptas theutonico, per ipsum Heinricum latine interpretatas. Exhortatus denique est magna cum affeccione dominos de sacro concilio ad persistenciam et perseueranciam agendorum in eodem, obse- quia sua offerens libere et sponte sacro concilio et suppositis eius. Julianus vero solito suo more singulas partes repetens proposicionis, concilii ex parte graciose multum et benigne respondit. Qui sequenti die, octaua Februarii, in synodali congregacione certis de Scriptores II. 16

Strana 122
122 Liber II. Caput XIX. causis, prout dixit, animum suum mouentibus de concilii presidencia se exonerauit. Eius- modi autem causarum vnam explicat in descripta proxime epistola ad papam destinata, incipiente: „Iamiam diu per dominum Leonardum“. Dicit enim, quod visa copia dissolu- cionis, quam papa dicebatur in consistorio fecisse, decreuit abstinere a presidencia; iam- que se amplius non intromittebat. Viso igitur quod Julianus se a presidencia exonerauerat, cum iam de hoc fuisset interlocutum, tunc in eadem congregacione per dominos de sacro concilio synodaliter congregatos ad concilii presidenciam electus vnanimiter fuit Phili- bertus episcopus Constanciensis, Rothomagensis prouincie, ordinato quod eius presidencia per mensem duraret eo fine, vt quomodo oneris, honoris quoque alii participes essent. Sed hic finis non est secutus, quia is presedit prorogacionibus continuatis, donec Sep- tembrio Julianus presidenciam resumpsit. Cum vero ante hanc presidencie institucionem synodus vteretur Juliani sigillo, ad paucos dies sigillo dicti episcopi Constanciensis vsa fuit, et consequenter proprio. Factum est namque sigillum argenteum rotundum, sculptis in medio ymagine Dei patris et spiritus sancti, procedentis ab eo, infra autem ab vno latere pape, ab alio imperatoris, cardinalium quoque, episcoporum, doctorum et religio- sorum ymaginibus formatis, in circuitu litteris exprimentibus verba hec: „Sigillum sacri generalis concilii Basiliensis, vniuersalem ecclesiam representantis"; ad eiusque custodiam, ne abusus fieret, ordinati sunt quatuor. Eiusmodi autem institucio presidencie, quia con- cilii auctoritate, non pape, a patribus facta est, in robur cessit atque firmitatem, et clari- tatem generalium auctoritatis conciliorum. Equidem subtrahente se presidente apostolico a concilii celebracione, cogente angustia intellectum, in mentem patrum venit, si iuxta declaracionem magni Constanciensis concilii synodus generalis habet immediate potestatem a Christo; quod igitur subtracta a concilio pape delegata potestate, que suo presidenti competebat, non ideo potestas, que a Christo concilio competit, sublata, diminuta, seu abbreuiata censenda est ; sed quod integra ei manet, quia a papa non dependet potestas, que a Christo est immediate cuilibet generali concilio competens. Consequenter quia apostolo profitente "omnis potestas est a Deo, et que sa Deo sunt, ordinata sunt“, potestas igitur concilii generalis, que a Christo est et ab ipso immediate est, illa profecto absque ordine minime erat, quin pocius ordinata, et ordinatissima esset intelligenda. Rursus intellexerunt patres ipsi in angustia constituti, quia omni ordini substanciale est aliquod esse primum, etenim ab vno ordo incipit, et primi respectu intelligitur omnis ordo, quod igitur synodali congregacioni, habenti a Deo potestatem immediate, quia illa ordi- nata est primum, non deesse debebat, vel esset tunc negandum potestatem non habere immediate a Deo, ex quo omnia, que a Deo sunt, ordinata sunt. Presidens autem dicitur primus sedens, quia pre aliis sedens. Presidente igitur apostolico concilio generali interesse nolente, quoniam a concilio propterea non deperit potestas, et illa, quia est immediate a Deo, non caret ordine, haud dubio operibus contestantibus patres intellexerunt, quod in potestate concilii fuit constituere sibi presidentem, et consequenter, quoniam ad eandem potenciam actio et circumstancie pertinent illius, quomodo in potestate concilii fuit constituere presidentem, ita limitare eidem tempus atque presidencie modum. Julianus vero hane raciocinacionem acutissime intellexerat, quando de hoc, quod ita futurum esset, in supra inserta epistola sua prima auisauit papam. Vnde in Romana curia, audita huius- modi presidencie constitucione, stupor circumdedit omnes concilio aduersantes, agno-

Strana 123
Liber II. Caput XIX. 123 scentes hoc opere fuisse contestatum, eciam vnico existente summo pontifice, inuito eo celebrari posse concilium generale. Juliano etenim presidente alia quedam allegabantur, quare non adhuc dissolutum fuisset concilium, propter quod, vt omnino dissolutum cen- seretur, magnopere instancia facta est, vt a presidencia desisteret. Arbitrabantur eciam alios omnes Basilee constitutos non fore ausos continuare concilii celebracionem absque Juliani presidencia, que dubitante nullo omnium aliorum sigillatim excellebat virtutem. Sed diuina prouidencia ostendere voluit, vt quomodo synodalis potestas non vnius, sed multo- rum est in Christi nomine inuicem congregatorum, execucio quoque potestatis huius non ex vnius solius, quamquam illa excellentissima sit, virtute dependeat. Consideracioni huic multum annuere scripte littere ad concilium. Etenim vsque in illud tempus littere con- uocacionis, et alius generis eciam ad reges, paucis exceptis, que a concilio emanarant, omnes erant Juliani proprio expresso nomine cum omnibus suis qualitatibus in capite descriptis ; prelatorum vero fiebat mencio communi dumtaxat appellacione et loco inferiori. Scribentes tamen concilio, excepto quod Romanorum rex vnam vel duas tresque aliunde Juliani primum expresso nomine, omnes alii et consequenter Romanorum rex litteras dire- xerunt suas Juliani nomine non expresso, sed sub appellacione synodi, vel concilii, aut dicendo "reuerendissimis, reuerendisque, ac venerabilibus patribus in concilio congrega- tis", et in quibusdam Juliani nomine infra hanc appellacionem descripto. Erat forte apud scribentes illa intelligencia, vt quia concilium haberet immediate potestatem a Christo, Julianus vero delegatam a summo pontifice, preferre noluerunt eum, ne si primo nominas- sent eum, reputari potuisset, quod auctoritas concilii celebrandi ab eo penderet, et adeo non esset immediate. Cum vero summus pontifex concilio personaliter adest, alja vrget racio, quia et ipse a Christo habet immediate potestatem. Sed eciam si a concilio se ab- sentaret, prout sancta synodus Constanciensis decreuit, concilium remanet in sua integri- tate et auctoritate. Propter quod patres in concilio congregati, respectum habentes ad veritatem per ecclesiam determinatam, quod generalis synodus habet immediate a Christo potestatem, subtrahente se a concilii presidencia Juliano, ne synodalis concio absque ordine remaneret, in ea congregacione, qua se presidencia concilii exonerauit pape aucto- ritate sibi competenti, presidens alius factus est concilii auctoritate, eaque die in execu- cionem presidencie huius, non in domo Juliani et coram, quomodo aliquando et sepe ob honorem presidencie factum erat, sed in refectorio conuentus predicatorum, loco solito generalium conuencionum, ambasiatores Amedei Sabaudie ducis incorporati sunt, facta proposicione cum verbo ewangelii „rogate dominum messis, vt mittat operarios in vineam suam", patribus exponentes, ad felicem prosecucionem sacri concilii rogandos esse celestis patrie, ecclesie militantis, et secularium potestatum dominos, vt mitterent operarios suos ad collaborandum eis in vinea domini. In eadem rursus congregacione deputati fuerunt ad Burgundie ducem synodales ambasiatores Johannes Pulchripatris et Henricus Nithart, theologie et iuris canonici doctores. Comparuerunt eciam Magde- burgensis archiepiscopi, nec non Mersburgensis et Brandenburgensis, ac vniuersi- tatis studii Erfordensis ambasiatores, humiliter supplicantes dictos prelatos excu- satos haberi, venire personaliter non valentes propter invasiones in illis partibus laicorum in clerum. 16*

Strana 124
124 Liber II. Caput XX. Caput XX. De celebracione sessionis secunde, declarantis per papam absque concilii con- sensu non posse fieri dissolucionem, nec retrahi in eo residentes, aut venientes ad illud. Die vero vndecima Februarii domini de concilio, agentes consequenter ad deter- minacionem Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum, decreuerunt solemnem fieri sessionem quinta decima eiusdem mensis, que triduo ante cedulis in valuis ecclesiarum Basiliensium affixis, celebrata fuit, in ea presidente Philiberto episcopo Con- stanciensi, qui et missam celebrauit. Legit autem finitis cerimoniis decreta ambonem ascendens Berengarius Petragoricensis episcopus, Guilielmo Bauarie duce, concilii pro- tectore assistente, aliisque multis notabilibus personis, tam ecclesiasticis quam secularibus. Decreta autem que publicata fuere, primum est emanans ex supra posita raciocinacione. Etenim recitata prefata determinacione concilii Constanciensis, synodus declarauit papam dissoluere non posse concilium, transferre, aut prorogare absque synodi deliberacione et consensu, propterea quod potestas concilio competens non a papa, sed est a Christo immediate. Vnde raciocinacionem hane, quia euidens omnibus erat, et neccessaria firmata consecucione, dixerunt eam multi syllogismum esse spiritus sancti. Aliud fuit decretum consequenter se habens, personas eidem concilio incorporatas et incorporandas non posse, eciam auctoritate papali, in lesionem concilii ad recedendum compelli, vel ne accederent impediri, decernens processus desuper factos aut fiendos quod essent irriti et inanes; item quod prelati, et alii obligati concilio interesse, non recederent ab eo sine causa racionabili, per deputatos examinanda. In fine autem dicte sessionis creauit officiales quosdam neccessarios concilii. Tenor vero ipsorum decretorum de verbo ad verbum subnectitur in hunc qui sequitur modum. Sessio secunda. 11. 1432. 15. Fehr. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, ecclesiam militantem representans, ad perpetuam rei memoriam. Ad laudem Dei omnipotentis, ac benedicte et indiuidue trini- tatis gloriam et honorem, pro heresum atque errorum extirpacione, morum in capite et in membris ecclesie Dei reformacione, ac regum et regnorum ceterorumque christicolarum ad inuicem, auctore discordiarum procurante, dissidencium pacificacione, in spiritu sancto legittime congregata, decernit, statuit, diffinit, declarat et ordinat, vt sequitur : Et primo, quod eadem sacra Basiliensis synodus, sacris Constanciensi et Senensi generalibus conciliis decernentibus atque ordinantibus, et auctoritate apostolica interueniente, fuit et est in hoc loco Basiliensi debite, legittimeque, et rite iniciata et congregata. Et ne de eiusdem sacre Basiliensis synodi potestate a quoquam dubitetur, ipsa eadem synodus duas declara- ciones ex decretis synodi Constanciensis in presenti sessione, aliis suis decretis editis seu edendis inserendas ordinat, et decernit, quarum quidem declaracionum tenor prime sequitur, et est talis: „Et primo declarat, quod ipsa synodus in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens, et ecclesiam militantem representans, potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet cuiuscumque status vel dignitatis, eciamsi papalis

Strana 125
Liber II. Caput XX. 125 existat, obedire tenetur in hiis que pertinent ad fidem, et extirpacionem dicti scismatis, et ad generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris.“ Alterius vero tenor sequitur in hec verba, et est talis: „Item declarat, quod quicumque cuiuscumque status vel dignitatis, eciamsi papalis existat, qui mandatis, statutis seu ordinacionibus, aut pre- ceptis huius sacre synodi, et cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati, super premissis seu ad ea pertinentibus factis vel faciendis, obedire contumaciter con- tempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur, et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo“. Premissis igitur et nonnullis aliis Constan- ciensis concilii, presertim capituli quod incipit „frequens", in priori huius sacre synodi Basiliensis sessione recitati, decretis attentis prelibata synodus Basiliensis decernit et declarat, quod ipsa pro heresum extirpacione ac morum generali reformacione ecclesie in capite et in membris, nec non pace inter christianos procuranda, vt premittitur, in spiritu sancto legittime congregata, per nullum quauis auctoritate, eciamsi papali dignitate prefulgeat, dissolui aut ad alium locum transferri, seu ad aliud tempus prorogari debuit, aut potuit, debet aut potest, debebit aut poterit in futurum, absque eiusdem synodi Basi- liensis deliberacione et consensu. Item diffinit, ordinat et decernit hee sancta synodus, quod nulla persona cuiuscumque status, dignitatis seu condicionis fuerit, in eadem synodo actu existens, aut in futuro eidem incorporata vel incorporanda, a tempore arrepti itineris ad ipsam sanctam synodum sine fraude continuati, ad recedendum ab eadem a quoquam quauis auctoritate, eciam si papali dignitate prefulgeat, directe vel indirecte in lesionem seu perturbacionem dicte synodi, inuita sine deliberacione et consensu ipsius sancte synodi requiri, moneri, compelli, citari, euocari ad alium locum, eciam curiam Romanam valeat, seu ne ad eandem sanctam synodum veniat, possit, aut debeat quomodolibet impediri. Si autem a quoquam quauis auctoritate, eciam si papali dignitate prefulgeat, vt premittitur, in contrarium attemptatum fuerit, seu attemptaretur in futurum, aut processus speciales vel mandata, eciam censuras ecclesiasticas, seu translaciones prelatorum inuitorum, vel priuaciones aut inhabilitaciones eorundem seu aliorum beneficiatorum quorumcumque, aliasue quascumque penas continentes, vt ab eadem sancta synodo recedant, vel non acce- dant ad eandem, aut eidem non adhereant, fulminati fuerint, fulminentur, aut fulminarentur in futurum, sit irritum et inane, nec eisdem processibus, censuris ac penis, tamquam irritis et inanibus, quomodolibet obediendum fore, predictosque processus et censuras, cum omnibus inde secutis et secuturis, quatenus de facto processissent, aut procederent in futurum, cassat, irritat et annullat, et pro cassis, irritis atque nullis habendos decernit, ordinat et declarat. Item decretis sacri concilii Constanciensis inherendo statuit, ordinat et decernit, quod prelati et alii, qui tenentur huic sacro concilio interesse, ab hoc loco ante finitum concilium, nisi ex causa racionabili, per deputatos seu ab hoc sacro concilio deputandos examinanda, non recedant. Qua quidem causa examinata et legittime appro- bata, possint recedere de licencia illius vel illorum, qui pro tempore habent vel habebunt auctoritatem. Et tunc taliter recedens teneatur dimittere aliis in loco remanentibus suam potestatem, sub penis iuris per hoc sacrum concilium indicendis, et in facientes contrarium exequendis. Item, quia plures promotores in eadem sancta synodo, et eciam notarii ad conscribendum acta eiusdem sunt neccessarii, citra aliorum per ipsam sanctam synodum in ipsius prima sessione deputatorum reuocacionem, magistros Ademarum de Rossilione,

Strana 126
126 Liber II. Caput XX. XXI. licenciatum in decretis, archipresbyterum Viuariensem, et canonicum Lugdunensem, Hen- ricum de Beynheim, licenciatum in decretis, officialem Basiliensem, promotores, et Petrum Bruneti, baccalarium in decretis, canonicum Attrebatensem, notarium eiusdem ordinat et deputat. Datum Basilee in sessione publica eiusdem sancte synodi in ecclesia maiori Basi- liensi solemniter celebrata, xv'. kalendas Marcii, anno a natiuitate domini M'CCCC XXXII". " Caput XXI. De secunda vocacione prelatorum, exhortacione ad principes et communitates, et de institucione deputacionum quatuor ad deliberandum super materiis pertractandis in concilio, primaque distribucione suppositorum in ipsis deputacionibus. Post hec autem decima octaua Februarii sancta synodus, instante eius promotore, decreuit litteras citatorias contra omnes prelatos absentes, qui non fuerunt legittime moniti, vt venirent aut mitterent, monitos vero visuri se declarari in penas incidisse. In quibus litteris patres hortabantur eos non debere quibusuis rumoribus friuolis de dissolu- cione concilii a veniendo retrahi, quia littere huiusmodi surrepticie et ad sinistram sug- gestionem processerant, manifestato, quod ipsorum propositum erat firmiter perseuerare in sancta Basiliensi congregacione, dietim per Christi fideles confortata et augmentata, quousque tam arduis et neccessariis operibus, propter que congregata erat, medelam tribueret salutarem, et sacratissimum concilium finem attingeret concupitum. Mandabat rursus eisdem prelatis synodalem epistolam de constancia patrum publicare vniuersis, de qua fuit tune specialiter ordinatum, quod mitteretur vbique publicanda munita sigillo noui presidentis concilii, episcopi Constanciensis. Fuerunt eciam sub data diei huius littere destinate ad communitates, prelatos quosdam et principes, vt publicatas, si que forent apud eos, litteras concilio aduersantes retinerent, et concilio destinarent. Hac rursus die ad regem Francie deputato oratore, explicaturo decreti nouiter facti causas, Johanne Scharleman, auditore sacri palacii, domini de concilio instanter requisiti fuerunt iusticiam ministrare super appellacione ecclesie Lausanensis; respondensque presidens, quod super huiusmodi materia et aliis similibus inter deputatos concilii sermo fieret, adhortatus est in fine congregacionis omnes in concilio existentes, vt si aliqua salubria auisamenta pro felici progressu concilii haberent, illa dare possent in scriptis, vel alias dominos deputatos de huiusmodi auisare. Cumque in huiusmodi iniciis sacri concilii negocia penes aliquos maiores, qui vt communiter iidem semper deputati erant, tractarentur, multis vero ignota essent, donec perducerentur ad generalem congregacionem, vbi de omnium consensu con- cludebantur, rumor penes quosdam et murmuracio erat, quasi in ministerio cottidiano circa pertractanda negocia concilii despicerentur. Prestancioribus igitur congregatis, quos huiusmodi rumores non latebant, die quadam Johannes de Ragusio, qui a domo Juliani, quam primum sensit eum velle dimittere presidenciam, iam recesserat, quique in dictandis et scribendis litteris, multisque aliis laboribus pro concilii persistencia non minus ceteris patribus laborabat, coram eisdem velud subitanea inspiracione similia verba in effectu dixit: „Witis quietare omnes! Ecce sacrum concilium congregatum est pro fide, pro reformacione et pro pace. Ponantur ergo aliqui in vno loco ad auisandum et deliberandum de eis, que concernunt fidem; alii de eis que sunt ad reformacionem, alii de eis que sunt

Strana 127
Liber II. Caput XXI. 127 ad pacem; alii autem de eis que communia sunt, et neccessaria concilio, vt de litteris et nunciis mittendis, de habitacionibus; et sie quando aliquid omnes agent, non erit mur- muracionis occasio.“ Hoc autem verbum non supra petram aruit, sed cadens in terram bonam, trigesimum, quia ablatus est rumor per illud, sexagesimum, quia omnium fuit incorporatorum sermone laudatum, centesimum vero fructum attulit, quia continuo, quamdiu fuit synodus, permansit. Sequenti igitur synodali congregacione, celebrata die vicesima tercia Februarii, presidens exposuit, quod summe erat expediens, atque necces- sarium institui quatuor deputaciones, in quibus supposita concilii deberent distribui equis porcionibus, quantum fieri posset. Quod verbum sicut prestancioribus, ita velud spiritus Dei illud fuisset locutus, summe placuit omnibus in concilio congregatis. Illa eciam die ordinatum fuit, vt quociens fieret congregacio generalis, ante eius introitum in ecclesia fratrum predicatorum missa communis celebraretur per aliquem ex capellanis prelatorum in concilio existencium. Fuerunt eciam secundo decreti processus et littere conuocatorie contra prelatos absentes, ad dandumque licencias suppositis sacri concilii, recedere volen- tibus, deputati presidens et Ratisponensis episcopi, abbas Virgiliacensis, Henricus Fleckel et Henricus Nithart. Jurauit quoque ea die in manibus presidentis nuncius fideliter se portaturum que mittebantur ad reges Hyspanie, nec non ad reuerendissimos dominos de Fuxo et sancti Eustacii cardinales, vniuersitatesque generalium studiorum Hyspanie, ac Tholosanam et Montispessulani, synodales litteras intimatorias, quam sanctissimum esset opus, propter quod sancta synodus congregata maneret, cui suorum diligentes salutem subditorum tenebantur fauorizare, omnia eidem preiudicialia possetenus impedituri. Exhor- tabantur igitur, vt pro tanti perfeccione operis ad concilium mitterent doctores, peritos- que diuinarum et humanarum rerum, imbutos experiencia, inducendo archiepiscopos, episcopos, abbates, ceterosque iure vel consuetudine generalibus conciliis interesse obli- gatos, vt venirent ad ipsum acturi; nec eorum deuociones mouere deberet, si quis forsan delatus erat dissolucionis rumor, qui haud dubio processerat ex leuitate et sinistra sugge- stione, quoniam intencionis erat patrum ad conseruacionem fidei, et cunctorum fidelium consolacionem, in laudem creatoris firmiter perseuerare, ne increduli dixerint in cordibus suis trepidasse eos timore, vbi non erat timor, gloriantes in malicia sua, quod sacre fidei certamen declinassent. Denique celebrata generali processione cum missa et sermone ad populum pro felici successu negociorum concilii in festo Mathie, die vltima Februarii tenta est generalis congregacio, in qua nuncii et oratores Vlrici de Manderscheit, electi Treue- rensis, Nicolaus de Cusa, decretorum doctor, decanus Confluencie, et Helwicus de Bopardia, decanus Wesaliensis, ne prestarent iuramentum solitum in eorum incorporacione, vsque ad aduentum nunciorum Coloniensis et Maguntinensis archiepiscoporum dilacionem requirebant. Qua illis non concessa, iuramentis prestitis incorporati, in sua proposicione concilium supplicarunt interponere vices suas pro tractanda concordia inter ipsum electum et Rabanum episcopum Spirensem, ad Treuerensem ecclesiam translatum. Et placuit, quod domini de deputacione pacis auisarent de modo pacificacionis, scribereturque translato ad concilium venire, quodque suspenderentur processus fulminati ad instanciam translati contra electum, donec alias per concilium ordinaretur. Vacante namque ecclesia Treuerensi electus fuerat dictus Vlricus; cassatis vero eleccione et appellacionibus postea interpositis, Martinus papa transtulerat Rabanum ad eam. Resistebant autem electus et capitulum,

Strana 128
128 Liber II. Caput XXI. XXII. admittere ad possessionem nolentes translatum, asserente Nicolao de Cusa, elecciones ad cathedrales ecclesias esse de iure diuino, et papam huic iuri contrauenire non posse. In hac rursus congregacione facta fuit execucio ordinacionis de quatuor deputacionibus in concilio habendis, et lecte fuerunt distribuciones suppositorum sacri concilii actu tunc presencium; siquidem multi absentes erant, oratores ad diuersas destinati partes. Sequitur distribucio in deputacione de communibus, et fuerunt sequentes distributi: Domini episcopi Constanciensis, prouincie Rothomagensis, sacri concilii presi- dens, Cumanus, et Ratisponensis, abbates Filiaci, de Prulliaco, sancti Cornelii et sancti Mathie extra muros Treuerenses, magistri Johannes Pulchripatris, Henricus Fleckel audi- tor, Henricus Nithart, Johannes de Monte Martis, Ademarus de Rossilione, et Johannes Campaneti. In deputacione fidei : Domini episcopus Cabilonensis, abbates Cisterciensis, Scotorum de Wienna et de Mulbrun, magistri Willermus Eurardi, Johannes de Ragusio, Johannes Saelder, frater Martinus de Walthasen, canonicus regularis, frater Henricus de ordine predicatorum, dominus N. de Cusa, decanus Confluencie, officialis Wirdunensis, H. Barardi et prior de Lotemgia. In deputacione reformatorii : Domini episcopus Petragoricensis, abbas Bonecumbe eius nepos, prior Petre castri, magister Dyonisius de vniuersitate Parisiensi, Nicodus de Corneto, canonicus Lausa- nensis, officialis Eduensis, frater Guillielmus Josseamne ordinis minorum; abbates Ebra- censis et in Lamken, prepositus sancte Dorothee Wienensis, dominus Johannes vicarius Frisingensis, scolasticus Basiliensis, dominus Helwicus decanus Wesaliensis, prior Argen- tinensis ordinis Cartusiensis, Petrus de Nuecia ordinis canonicorum regularium, Petrus de Melico ordinis sancti Benedicti, Petrus de Vndesdorff, canonicus regularis, magister Jacobus Frishaben de Ratispona, Dyonisius Cathalannensis. In deputacione pacis: Domini episcopus Gebennensis, abbas de Virgiliaco et Bellelagie ordinis premon- stratensis, prepositus Thuricensis, Petrus Flick, officialis Patauiensis, decanus Argenti- nensis, decanus Ratisponensis, dominus Theodericus canonicus Maguntinensis, officialis Basiliensis, magister Philibertus de Rupe, procurator domini episcopi Augustensis, et Petrus Bailliui canonicus Parisiensis. Caput XXII. Raciones et motiua patrum, quare modus deliberandi per deputaciones con- ueniencior sit practicis seruatis in conciliis prioribus. Distribucio huius forme, designans in singula quatuor deputacionum personas non vnius sed diuersarum nacionum, nec vnius sed diuersorum statuum, summe placuit patri- bus omnibus in sacra Basiliensi synodo congregatis. Sciebant namque eorum multi

Strana 129
Liber II. Caput XXII. 129 antiquorum legentes gesta, nec non Pisani, Constanciensis atque Papiensis, et Senensis expe- rienciam habentes conciliorum, quod in omnibus synodis generalibus illa permaxima difficultas est de modo concordare, quo negocia concilii pertractari debeant, vtque de institucione huius modi, quem sancta synodus Basiliensis elegit, deliberandi per deputaciones euiden- cius percipi valeat, quam sit conueniens ad concilii generalis celebracionem, quia desuper eiusmodi comparacione frequentissime in sacro Basiliensi concilio, cuius gesta referimus, recepta, magnaque data sunt verba; que percepimus loquimur et que audiuimus testamur. Inter cetera autem illud occurrit primo insinuandum, quod modus agendi, quamuis non substancialis concilii, tamen forma quedam est multum pertinens ad rectam atque salu- tarem concilii celebracionem, que hactenus non vna eademque omnibus, sed in diuersis differentes fuerunt practice obseruate, eciam in antiquis celebratis apud Grecos, hystoria narrante tripertita, quanto periculo agitabatur Nicena synodus, quia non preuio tractatu communis habendi consensus in communi congregacione diffinire causam fidei quidam temptauerunt. Etenim prout refert, cum sacerdotes sepe conuenientes Arrium ad medium deducerent subtilem examinacionem de eius proposicionibus agitantes, petulanterque in qualibet parte metuerent proferre sentenciam; illa tamen venerabilis turba permixtione aduersariorum aliena non erat, qui quamuis pauci, calidi tamen celantesque caliditatem, et Arrii blasphemiam non defendentes, aperte conuenientibus vniuersis, dictantes fidei peti- cionem cetui communi dederunt. Astitit autem diuina pietas, quia cum lecta fuisset ab vniuersis, repente dirupta est, adultera et fraudulenta pronunciata. Non vero sie in Ephe- sino secundo restiterunt episcopi Dioscoro. Nec sic actum est in Ariminensi concilio, vbi postquam lecta fuit diffinicio Arrianorum firmo edita, quamuis aliqui episcoporum tune in presencia Arrianorum illorum, qui legi fecerant, e contra dixerint, et postea omnes ; illi tamen testimonium de sue publicacione fidei preuenerunt ad imperatorem Constancium, priusquam concilii oratores, qui erant episcopi xx. eum adiissent; cumque eius inexpectato responso a concilio recessum fuerit, fauens Arrianis non consencientes eorum fidei ab ecclesiis depelli iussit. Preterea qui gesta legit magne Calcedonensis quarte, et octaue Constantinopolitane generalium synodorum, euidenter agnoscit, per interlocuciones quo- rundam secularium principum grauissima in eis fuisse pertractata negocia, quamuis non diffinita per eos. Roborata deinde ecclesia, et accepta noticia ab eis clariori, ad principes seculares de ecclesiasticis rebus obedienciam, non vero pertinere diffinicionem atque tractatum, in conciliis celebratis apud Latinos id non factum legimus, in hiis presertim, que autentica reputantur, magno Lateranensi, Lugdunensi duplici, Viennensi, Pisano, Con- stanciensi et Senensi conciliis. Modus autem celebrate Lateranensis synodi non tam seriose in noticiam venit, nisi quod anno domini MCCXv°., pontificatus Innocencii tercii anno xVII°., mense Nouembris, indicione quarta, presidente Innocencio ipso celebrata fuit Rome in ecclesia saluatoris, interfueruntque episcopi I xxIII"., quorum Lxx. erant archiepiscopi et primates, abbates vero et priores vltra vi, fueruntque in ea promulgati Lxx. canones, in volumine contenti decretalium preter quatuor. In Lugdunensi vero concilio, sub Gregorio decimo celebrato anno MCCLXXIII°., expresse legitur de diuersis practicis ad partem et clam obseruatis, quibus et papa et cardinales nitebantur trahere prelatos seorsum quilibet ad consensum suum. Etenim cum papa ostendisset cardinalibus factam ab eo constitucionem de eleccione summi pontificis, que incipit "vbi periculum maius“, orta est dissensio inter Scriptores II. 17

Strana 130
130 Liber II. Caput XXII. eum et cardinales priuato; sed postea veniens ad publicum, papa quidem pro consensu habendo vocabat prelatos sine cardinalibus, et ipsos cardinales non collegialiter, sed per naciones. Cardinales autem omni die conueniebant in consistorio sine papa, alloquentes prelatos super dicta constitucione, et rogantes, vt si papa vocaret eos, non darent diffini- tiuum consilium vel assensum, donec raciones eorum audirent. Simili quoque modo vt papa, ex cardinalibus quidam vocabant prelatos per naciones, in domibus suis ab eis con- silium petentes, quid super hoc esset fiendum, et auxilium si neccesse foret. Papa tandem vocatis ad se prelatis, iniunctoque in virtute sancte obediencie, et sub pena excommunica- cionis, nemini reuelare que ab eo audirent et inibi facerent, exposita intencione sua, fecit eos consentire dicte constitucioni, mandans sigilla apponi sua, quod et fecerunt. Namque facte sunt cedule per regna et prouincias, quibus prelati omnes sigilla sua apposuerunt, et sie constitucio illa cum aliis xv. in sessione altera fuit publicata. De practica vero tenta in Viennensi concilio sepe auditum est, multas in sessione fuisse publicatas constituciones, quas nunquam primo prelati viderant, ne perturbacio fieret, murmurantibus multis, nec se opponentibus publice, pontifici summo qui ordinauerat displicere formidantibus. In Pisano autem concilio per prouincias procedebatur, habito respectu magno ad cardinales con- uocatores illius concilii, multumque dabatur crediti duobus concilii promotoribus de hiis, que auisauerant in generali congregacione, consensum requirentibus a prelatis. In Con- stanciensi autem processum fuit per naciones, preterquam in prima sessione, quia preter Ytalicos pauci aut nulli, qui curiales non essent, de aliis nacionibus ad concilium con- uenerant. Fuerunt autem de gestis concilii huius postea deliberantes aliquando quatuor, aliquando naciones quinque, super quarum ordine habendoque earum consensu tante fuerunt agitaciones contencionesque grauissime, vt Basilee existentes, qui illi interfuerant concilio, audito predicto modo, vt per deputaciones procederetur, leuantes in excelsum manus Deo gracias agebant toto ex corde, agnoscentes per modum hunc concilium rele- uari a tribulacionibus et angustiis magnis. A quibus non omnino fuit libera synodus Senensis, in qua simili processum fuit modo per naciones, in eaque illud legitur conti- gisse preiudiciale nimium sincere celebracioni concilii generalis, vt quis duabus vteretur vocibus, aliud senciens vt archiepiscopus, aliud vt presidens nacionis. Nec id defecit in sancta Basiliensi synodo quoad oratores quosdam regum et principum, qui tamquam tales dicebant se consentire non posse synodali processui; vt vero erant persone particulares, non resistebant. Vtrum vero id ipsum ad partem laudarent, aut suaderent, explicare non expedit quidem, sed comparacione vti, an eiusmodi deputacionum modus conueniens prac- tica sit, vt quemadmodum decet, in conciliis generalibus circa synodales acciones sincere deliberetur, perueniaturque libere ad communem habendum patrum consensum. Id autem presupponitur, quod de generali concilio velud confesse ab omnibus habetur, synodales acciones in eo concludi debere de omnium congregatorum communi consensu, aut sanioris et maioris partis, quando hanc incidit maior pars episcoporum eorumque superiorum, quorum presencia substancialis esse dicitur celebracioni generalium synodorum. Hic autem consensus, si multa sunt in concilio peragenda magnaque presencium multitudo, quod haberi non valeat, aut maxima cum difficultate, singilatim a quolibet congregatorum vno conueniencium loco, per se notum est omnibus, qui generalibus interfuere conciliis. In rebus namque arduis non facile ad consensum ducitur multitudo numerosa sapientum,

Strana 131
Liber II. Caput XXII. 131 quales sunt ad generalia conuenientes concilia, qui cum primo materia proponitur, excogi- tandi super eadem habere volunt tempus. Adueniente autem dicendi tempore, tam docte tamque eorum singuli profunde cogitarunt, vt tempore egeant ad explicandam singuli sentenciam suam; multi quippe eorum pleni sunt sermonibus et promere illos coartat spiritus vteri sui. Propter quod manifesta nos docet experiencia, quod vt habeatur omnium in generalibus synodis communis consensus, neccesse est, antequam in communi concione materia vt concludenda proponatur, quosdam interuenire tractatus, quibus synodo inter- essentes ad assenciendum conducantur, eciam si materia sit, ad quam videantur plurimum inclinati, quia volunt omnes vt sic limate procedat, quod nulli subiecta fiat redargucioni. Communis preterea conuentus eorum vno in loco vix sufficit ad audiendum ea que propo- nuntur, et deliberata concludendum; nam et quibus deliberata non placent, cum fieri instat, nituntur conclusionem quomodolibet impedire. In arduis rursum negociis delibera- ciones rarissime fiunt absque agitacionibus magnis, quarum multe incrementi fomenta suscipiunt, quanto maior est astancium multitudo. Cumque certa fides sit adesse Christum in medio congregatorum in nomine suo, et inibi quod patribus videtur eciam visum fuisse spiritui sancto, profecto magnopere cauendum est, vt in communi omnium cetu tumultus non fiant, strepitus et acclamaciones, propterea quod super humilem et quietum requiescit spiritus sanctus, et separat se a cogitacionibus, que sunt sine intellectu, quarum non exile signum est, si fiunt acclamaciones subita cordis commocione feruentes. Hiis igitur aliisque obsistentibus multis, vt generalis synodus in pace celebretur, per omnem modum neccesse est, quamuis non vnanimem semper haberi, tamen pro magna parte patrum consensum, priusquam negocia in generali concione vt concludenda proponantur. Ad habendum vero eiusmodi consensum proxime dictum est, in diuersis conciliis varias fuisse practicatas vias, quarum altera est, vt clam inducantur partes ; sed huiusmodi inducciones rarissime fieri con- tingit sine aliquando comminacionibus, aliquando promissionibus, et similibus que tractatibus secretis solita sunt immisceri, quam practicam generali synodo minime conuenire manifesta- uit qui ait, „omnis qui male agit, odit lucem". Altera practica est, vt per prouincias delibe- retur, que integritati synodi minime accommoda est, et quia in plurimas scissa dispersiones tendit in minoracionem, et quia in presencia metropolitani solius vix aut raro libera sunt vota subditorum, consueto fortassis more interrumpentis vel moderantis. Libertas preterea con- sulendi alia quam in partibus in concilio esse debet. Hec certe est velud inter consules aut senatores, quando vero coram solum metropolitano consulitur, quia conueniunt vt subditi coram domino, idem seruatur modus. Deinde quia concilium a iurisdiccione non eximit, notantur qui in synodo generali metropolitani voto fuerunt contradicentes. Rursus quoniam ecclesie negocia vniuersalia sunt, nee solum istam aut illam concernencia pro- uinciam, vt debite consulatur, iuuat multum auisamenta percipere ex diuersis partibus orbis. Qua racione defectum patitur modus ille, quo per regna deliberatur. Superaddit autem aliud maxime obstans, distinccione quippe hodie sistente regnorum comparacione ad personas regnantes, quia regni oratoribus omnes incole, eciam metropolitani deferunt, illis coram minus libera fit consultacio, quam singulo metropolitanorum, quanto potencior est regia sublimitas, magisque suo auxilio et robore omnes regnicole indigent. Ceterum considerari potest, an representanti pre representato plus officii debeatur. Si quidem rex personaliter adesset, pro sua honestate ecclesiasticis tractatibus interesse nollet, sicut de 17

Strana 132
132 Liber II. Caput XXII. Sigismundo Romanorum rege, aliisque multis principibus expertum est in Constanciensi et Basiliensi conciliis; quomodo igitur opportunum censebitur, vt coram suis oratoribus, qui aliquando ac persepe laici sunt, multis eorum velud principalibus, de meris spiritualibus causis deliberacio fiat in generali concilio, quando in partibus eciam in conciliis prouin- cialibus, vt libere consulatur, regesmet interesse non consueuerunt. Hec eadem raciocinacio conducit videre, vtrum per naciones. Haud namque dubio, quod in nacione qualibet princi- palis est vnus, Germanica Romanorum rex, Gallicana Francorum, Hyspanica Castelle, Ytalica pontifex summus, et preterquam in vltima, quia primus ecclesie princeps, est illius vrgere, quod supra videretur. Est porro in quibusdam nacionum ipsarum regum multi- tudo, in omnibus autem magnorum diuersitas principatuum non subalternatorum, quia, licet in singula nacionum vnus principatuum sit primus, non tamen omnes obediunt. Si igitur per naciones deliberetur, semperque id euenit, vt coram dominis deliberent subditi. Adhuc, quoniam inuidia atque emulacio est ad propinquos et notos, quod ipsorum adinui- cem contenciones ac iurgia fiant, occasio est magna, nec minus quia, cum singularum defectus nacionum naturalibus sunt nociores, non tam libere coram extraneis quam dome- sticis quedam commemorantur exprobracione; quo circa frequenter repetuntur odiose inter eas comparaciones, auditui semper moleste. Vltra hec, quoniam inter regna sub eadem constituta nacione, aliquando, ymo vt communiter, sunt differencie vna vel plures, quarum commemoracione subditi ceteris postpositis maxime commouentur, quomodo Paulus dissoluit congregacionem commemorata differencia Saduceorum et Phariseorum, ita impe- dire volentes boni communis deliberacionem agere possent multi, qui non vt Paulus rapti fuissent in tercium celum. Cumque eodem in loco non essent nisi partes, contencio illa nimis foret periculosa, cui vt vires non capiat, multum remedii est, quando magna multi- tudo aliarum adest nacionum, que ab huiusmodi differenciis quo magis sunt libere, effica- cius se interponunt ad repressionem. Est rursum inter alia considerare, si non mediocre fiat synodo preiudicium, vt preter id quod non cum libertate consulitur, et quod eius retardantur negocia, velud commercio quodam et reciprocacione tractentur, vtpote cum nacionum aliqua inter se deliberauit de vno aut pluribus competentibus eidem, sed quod ad alias, vt in consensum adducat, magnis vtitur deprecacionibus, non sine vana et super- flua permixtis laude oblacionibus; insuper quod in competentibus sibi aliis acquiescet, et si illa respondeat "do vt des, facio vt facias", et si connumerant eciam aliquando acciones, quibus vna alterius rogacioni fauet; an vero, vt obtineant quod volunt, earum quedam inter se tractatibus conueniant secretis, nec si innominatis, et donec alie acquiescant, con- clusionem differant communium negociorum. Racio fundamentalis eiusmodi non tam com- petencium practicarum illa esse videtur, vbi huic vel illi conferens, non vero bonum commune primum inspicitur, non tam recte homines agunt, velud a sincera rectitudine declinantes in curuitatem. Humano equidem appetitui, post culpam presertim primi parentis, curuitas quedam inheret intrinsece, quam nisi caritas rectificet in id, quod sibi conferat, permaxime intendit, non tam vero in quod honestum est commune omnium bonum; vnde minus est plena virtute curuata actio, qua quis curuo ad se, hoc est proximiori sibi, respectu operatur. E qua nempe sistente comparacione, et nulla vrgente neccessitate, si bene facit quis filio, fratri, consanguineo, affini, vicino, conciui, comprouinciali, regnicole et connacionali, quia vltimo huic minori propinquitatis nexu coniunctus est, propter

Strana 133
Liber II. Caput XXII. 133 ampliorem esse suam capacitatem, eius beneficencia a curuitate longius distans sincere rectitudini magis censetur propinqua, quanto communior est respectus in id ipsum declinans. Quando autem benefacit vt christiano, quia talis est Grecus, aut Indus, eciam si non sit vnus ex nacionibus quatuor, indubie maius est meritum, quia minor ibidem, aut nulla est curuitas, retribucionem vel laudis expectans. Hanc doctrinam saluator tradidit nobis cum ait „si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? nonne et publicani hoc faciunt? Et si salutaueritis fratres vestros tantum, quid amplius facietis? nonne ethnici hoc faciunt? Diligite inimicos vestros, benefacite hiis qui oderunt vos.“ Vt namque hiis benefaciamus, non inclinat curuitas proprii conferentis, quomodo ad fratres nostros, et diligentes nos ipsos. Retrahit vero magis, si nostris beneficiis inimici non ecclesie, sed nostri potenciores efficiantur ad nocendum, quod tamen aduerti noluit, qui pluit super iustos et iniustos, estque benignus super ingratos et malos, hanc viam nobis ostendens, vt sicut ipse et nos simus perfecti. Quia igitur generalis synodus conuencio est catholice ecclesie, non in hoc aut illo constitute regno, sed diffuse per orbem terrarum, et ad hoe conuenit, vt omnium commune bonum procuret, quando propter numerositatem conuenien- cium personarum, et negociorum multiplicacionem neccesse est in plures distribui congre- gaciones, quo magis ille participant naturam vnius communis omnium societatis aut conuencionis, rectius constitute videntur, pertinentesque sunt et apciores, vt de bono com- muni omnium sincera intencione in eis valeat pertractari, loci dumtaxat differencia et multitudinis eas secernente, sed retinentes, vt possunt, quam semel acceperunt vniuer- salis naturam conuencionis deposita curuitate. Etenim si vt dyocesani, prouinciales, regnicole, aut nacionales de partibus egressi fuere, generali synodo incorporati effecti sunt membra ecclesie vniuersalis, in ea legittime congregati, vtque membra illius ad commune principaliter respicientes bonum non seorsum, sed pro inuicem sollicita esse debent, nec vnus alteri dicere potest, quia tu non es de Ytalia, Hyspania, Gallia, aut Germania, vel quia non es cardinalis, archiepiscopus, episcopus, aut prior, ideo non es membrum concilii, aut opera tua non indigeo. Quoniam sicut corpus vnum est, et membra habet multa, vnum sunt, ita in generali synodo Christus, vbi non est barbarus et Scita, seruus, liber, sed omnia in omnibus Christus, quia synodaliter congregati non que sua sunt singuli querentes, sed que Jhesu Christi, prioribus differenciis circumscriptis, vt membra corporis vnius insimul compati, insimul congaudere, insimul operari et inspicere habent ad vnum omnium bonum commune. Jure namque si deponit amici, qui induit personam iudicis, generali synodo incorporati iudices effecti orbis terrarum, et catholice consules ecclesie, inspicere potissime habent, quod est eorum officii. Quamdiu vero in concilio, velud com- munem deserentes congregacionem, particulari atque limitata qua exierunt parte congregati manent, affectio boni conferentis illius ante oculos eorum multum versatur, nec tam pro- funde quomodo particulare, inspiciunt commune bonum tocius illimitati corporis, cuius officii constituti in termino assumpsere onus. Sunt namque in conferens bonum illius nacionis, regni, aut prouincie nimium inclinati; et cum seorsum congregantur, quia sepe intercurrit sermo de procurando aut conseruando bono illius, vix aut raro ab illa retrahit consideracione vnus alterum. Namque si exhortatur, vt illo intercepto proposito ad com- mune omnium inspiciatur bonum, erubescit quandoque et notari formidat vt retrahens ; in commixta congregacione, quia eius professio est boni procuracionis, pre ceteris illud in ea

Strana 134
134 Liber II. Caput XXII. promouens, tamquam soluens pro omnibus debitum, omnibus est acceptus, omnibus gra- tissimus, omnique ore laudatus. Euenit insuper illud, quod intellectis variis consuetudinibus diuersarum nacionum, illarumque racionibus, perfecta noticia haberi potest boni communis ecclesie catholice comparandi, tedioque deliberantes non afficiuntur, noua quedam et occulta percipientes, sapienciores effecti, ignotos primum sibi sapientes audientes. Deinde quia conuersacio tam bonorum quam malorum amorem induit, ex commixta igitur multitu- dine cottidie fere vno coacta in loco ad personas omnium nacionum verus innascitur amor, quanto in sublimioribus conuersacio est, tanto in caritate non ficta fidelior atque sincerior; quorum vero tercius est amor, consonant studia, vt delectacione quadam insimul conue- nientes, quod verum ac bonum commune est, investigent prudencius et perfectius agno- scant, ad illudque efficacius intendant. Odientes autem, aut inuidentes quemadmodum Joseph fratres, nec se rectis oculis aspicere, nec possunt sibi inuicem pacifice loqui; et propterea, quia nemo propheta acceptus in patria sua est, nec apud suos habet honorem, vtique magna est repressio, ne quis suis dumtaxat coram patriotis dignum sermonem faciat, inuidia interueniente apud eos, quali apud extraneos non est eorum circumplexus amore. Quocirca Johannem Baptistam predicantem attencius Judei, quam Christum, audierunt, nec in eo, sicut in Christo, scandalizabantur scire quas non didicerat litteras, sed illum vene- rabantur, quoniam antra deserti teneris sub annis petens ignotus erat, hunc autem in medio eorum iugiter conuersatum contempnebant, patrem, matrem, fratrem, sororesque eius agnoscere se iactantes ; vnde fidem et creditum quia apud suos non habebat, facere in eis non poterat virtutem vllam. Multum nempe et per omnem modum doctori confert reuerenter audiri, cumque id non tam assit comprouincialibus et regnicolis, magis certe atque magis apta, vt communi intendat bono, congregacio efficitur ex omni mixta nacione, que sub celo est, ad synodum conueniente, ab hac certe commixta congregacione longe distantibus qui fuere commemorati defectus, impedimenta prestantes, ne recta liberaque consultacio fiat. Nec enim verentur in ea conuenientes dicere aliud, quam sui dixerunt oratores regni, aut metropolitani, quorum emendantur iudicia per eos, qui aliarum sunt nacionum; et propterea non imputant, si circa boni communis deliberacionem, quod extranei sapiunt, aliud quam domini senciant subditi eorum. Illud postremo consideracioni huic adiciendum est, non esse congregacionem ydoneam, quamuis ex diuersis constitutam nacionibus, si tamen cum ydemptitate status, vt soli per se cardinales, soli archiepiscopi et episcopi, soli abbates et religiosi, soli doctores, vel alii ecclesiastici seculares, eadem profecto, que iam commemorata est, racione militante. Singuli namque status seorsum conuenientes, quod sibi conferens, non tam vero quod aliorum, tunc intenderent, legesque auisarent onera grauia et importabilia imponentes super aliorum humeros, digito suo nec vlla mouere volentes. Cum vero omnes in vnum conueniunt, superiores ab inferioribus percipientes, qualia de ipsis dicantur, illisque istos instruentibus, opportune omnium iudicio equanimes omnibus sunt leges. Obuiat insuper, quoniam firmata deliberacio superioris status coactionis naturam habet eo, quod facta superiorum a subditis facile in exemplum trahuntur, et vt imitentur cogunt, quemadmodum iudaizans Petrus gentiles iudaizare cogebat; id autem non contingit simultanea omnium deliberacione, quoniam etsi ad supe- riores, quia maiores natu sunt, deceat primum verbum, eorum tamen nullus deliberacionem firmat audire volens attencius, quid de re illa ceteri senciant. Per huiusmodi autem dicta

Strana 135
Liber II. Caput XXII. XXIII. 135 propositi non est dissuadere, dum in concilio constitute sunt, nunquam fieri seorsum con- uenciones nacionum, regnorum, aut prouinciarum, siue statuum ad auisandum de bono illis procurando, aut conseruando quod habent, vel ad conferendum de modis, quibus in illis partibus, aut per status ipsos opportune fiat synodalium execucio decretorum, aut quod pro neccessitatibus concilii subsidium inde habeatur ; sed intencionis est dicere, quod ad deliberandum de causis ad concilium pertinentibus apte per omnem modum multumque sint pertinentes conuenciones, ex personis diuersarum nacionum et statuum insimul con- stitute. Premissorum quocirca recitacione manifeste causam agnoscimus, quare adinuenta supra descripta deputacionum forma patres Basilee existentes gauisi sunt gaudio magno valde. Etenim si nulla humana lex, quantocunque limata studio, omnibus tam acco- moda sit, quin epieki viro, aut catholice loquendo ecclesie Dei, omnium magistre fidelium, supra illam iudicandi locus remaneat, practicis tamen consideratis omnibus, quibus hac- tenus vse fuerunt synodi generales, ista procul dubio non est minus ydonea, legibus tamen regulata, conmixtioneque deputandorum ex singulis nacionibus inferius designatis. Si namque a plurimo fit denominacio, rectitudinis ista plurimum, et curuitatis minimum habere videtur, in eaque permaxime enitescit, quod generalium nimis synodorum substanciale est, vt libere fiant consultaciones. Isto insuper deputacionum modo specialissime prouidetur, ne scissura fiat in corpore concilii, quia membra iam effecta vnius nature cum corpore ita semper manent, et inuicem non se spernunt; sed pro inuicem sollicita sunt, singula eius- modi congregacionum, sicut ex omni genere constituta est, ita commune bonum principa- lius intendente. Que omnia dicta fuere, etsi licencia atque narracionis officio, neccessitate tamen racionis reddende practice huius nusquam primum, sed diebus nostris adinuente, et singulariter obseruate in saneta Basiliensi synodo. In speculabilibus vtique inuentor, sed modorum recte agendi in operabilibus tempus et inuentor est et cooperator bonus, quia sicut scienciarum et arcium, iurium quoque et legum continuo additamenta fiunt; cuius- libet autem artificis est, quod desit apponere. Sancta igitur Basiliensis synodus perfecti habens magistri formam, quamuis non alias reprobas censuit practicas, hanc tamen, vt per deputationes in ea procederetur, velud suo tempore conuenientem elegit, eamque bis approbauit Februario mense, quo se firmauit immobiliter permanere, quo presidentem sibi constituit, quo absque suo consensu fieri non posse dissolucionem decreuit, quo modum sibi constituit procedendi. Caput XXIII. De multiplici data patribus consolacione per scripta multorum, est autem relacione prima Romanorum regis. In quo eciam et Marcio, quorum referimus gesta, simul sancta synodus, que labores atque angustias passa fuit, suscepit eciam et consolaciones ex scriptis ad eam destinatis regum, principum, ac prelatorum, suorum quoque nunciorum. A rege quidem Romanorum suscepit tres litteras, in altera quarum ex Placencia xxxi'. Januarii preuia commemoracione de diligenciis factis post intellectam dissolucionem, affirmat se immenso gaudio perfusum receptis synodalibus litteris, vt earum alacritas turbacionem sue mentis ex toto surrepserit, eumque restituerit ex dolore dissolucionis primo collapsum; in illis agnoscens patres Basilee constitutos dissolucioni periculosissime velle reniti viribus, et ad stabilimentum

Strana 136
136 Liber II. Caput XXIII. concilii perquirere remedia opportuna. Offerens autem suam diligenciam, et sollicitudinem pro continuacione concilii eius vsque ad mortem, auisat se velle iterum mittere ad papam solemnes oratores suos, seque eorum illico vestigia sequi dispositum ab ea ciuitate se leuare xx'. Februarii. Tramite vero recto iter suum directurus versus vrbem, sperabat tan- tum se facturum cum papa, quod eius sanctitas remediaret. Significabat deinde se iuxta desiderium patrum iam scripsisse fratribus suis, eatholicis regibus, et aliis precipue Almanie principibus, ac prelatis, et Guilielmo duci per trina scripta, ad omnes quoque Hyspanie reges destinatis notabilibus suis nunciis, venturosque fore incontinenti ad con- cilium filii sui ducis Mediolani oratores, multosque ex Lombardia episcopos et prelatos, iam accinctos ad iter. Rogabat igitur requirens et hortans paternitates suas, quatenus proposito constanti, infuso eis a spiritu sancto, vellent firmiter perseuerare acturos con- tinuo que pro bono ecclesie Dei essent, certissimam de eo habentes fiduciam, quod eis ac concilio assisteret fideliter extremas vsque ad vires ; nec eum ab hoc suo voto retrahere posset, nec deberet quicumque rerum euentus. In secunda vero littera eius, vltra comme- moracionem diligencie sue, quia omni die et hora scripta sua ad papam iteraret, nec dum opportune sed eciam importune pulsans, vt famam dissolucionis omnino vellet sopire, ad eius continuacionem paternos impertiturus fauores, dicebat se vehementer admirari de non habito adhuc inde responso. Timens igitur concilii ac suas et aliorum litteras pro concilio supprimi, Johannem de Monte, pape cubicularium, ad propria remeantem, quia esset homo magne sciencie, bone audacitatis, et singularis domesticitatis cum papa, constrinxerat vt rediret sanctitati sue omnia detecturus, nec omitteret, quin semper sua cumularet pape monita. Rogans igitur patres constanter se tenere, et agere diligenter, vt accelerarent quos missuri erant ad papam oratores solemnes, auisabat se audiuisse, quod Jacobus Sirk et Thomas Frene, oratores ad papam per concilium destinati, assecuti aliquibus officiis in Romana curia demorarentur; fuerat autem Jacobus Sirck tunc factus prothonotarius. Tercia vero littera Romanorum rex patribus significauit, se oratoribus eorum amplam audienciam gratissime dedisse, letanterque audiuisse, que pape exposituri erant magna et veritati ewangelice consona. Misisse iam dudum ad Hyspanie reges omnes strenuum mili- tem suum, Hugonem de Villafranca, aliasque litteras ab eis petitas annexas mittebat, vt pro libito destinarent, nec vmquam deficeret ad prosecucionem sancte concilialis congre- gacionis, in qua presidium et salus tota dependeret christianorum; illaque die ab eo fuisse missos ad dominum apostolicum baronem regni Bohemie, Johannem de Rosenberg, Bene- dictum Albanensem prepositum, et Nicolaum Stok, decretorum doctorem, eundem vrgen- tissime super factis sacri Basiliensis concilii requisituros, relaturos aperte, quod sua maiestas intendebat penitus eidem concilio adherere vsque ad mortem. Ipse quoque inten- debat eos illico sequi, et reuera rebus qualitereunque succedentibus, ad obuiandum cona- tibus calidis magis accomodus esse poterat Ytalie, quam in medio eorum Basilee existens. Vbicumque enim esset, nichil ageret aliud nec acturus erat, nisi quod concerneret prosecu- cionem sacri concilii, ac bonum ecclesie Dei, dispositisque rebus ad laudem Dei, quantocius reuerteretur ad eos. Obtestabatur igitur per viscera misericordie Dei nostri, quatenus firmi in concilio persisterent, quicquit eum facturum esse vellent, frequenter scripturi. Auisabat autem oratores ducis Mediolani iam esse in procinctu, et omni die ex Lombardia ad concilium procedere prelatos. Deo igitur rem suam prospere felicitante succederent in

Strana 137
Liber II. Caput XXIII XXIV. 137 dies meliora. Item quod cum littera clauderetur, recepisset ab Vlrico de Rosenberg, barone regni Bohemie, litteras quarum copias mitteret consanguineo suo, protectori concilii, ostensuro illis, ex quibus bona haberetur spes reduccionis Bohemorum. Quia vero fama dissolucionis si ad eos perueniret, multa mala efficere posset, rogabat eisdem scribendo insinuare, sacrum concilium stabilitum esse, et firmiter permansurum; concilii vero litteras Egrenses fideliter statim ad Pragam mitterent. De quo eciam ipse rescriberet domino de Rosenberg, vt confortaret Bohemos, si dicta fama eos faceret desolatos, transmisissetque in continenti ad papam omnia hec per illa visurum, quantum scandalum excresceret in Bohemorum et aliis rebus, si concilium suo deberet effectu frustrari. Accepisset eciam infra quatuor dies apud se constituendos ex parte pape Fernandum Lucensem episcopum, et abbatem sancte Justine de Padua, illisque auditis omnia intimaret. Hee ex parte regis Romanorum patribus fuere intimata. Littere autem sue, quas dicit se mittere huic annexas, presentate fuerunt synodo de mense Aprilis, dirigebanturque Francie et Anglie regibus, principibus quoque ac prelatis. Earum vero, que ad reges, vocando eos serenissimos prin- cipes et fratres suos precarissimos, continencia erat, se cognoscere euidentissime, si sacrum Basiliense concilium quoquo modo traheretur in longum, aut aliis machinacionibus turbaretur, quod non succederet nisi ruina ecclesie, subuersio fidei anichilacioque tocius generis ecclesiastici, et per consequens omnium christianorum, et ob id curam gereret pro stabilimento et fauore sancte synodi; iamque illis scripserat, vt illuc venirent, aut oratores transmitterent suos, plena fultos potestate. Verum quia synodus ipsa, pro sanctis operibus in spiritu sancto legittime congregata, contrarietatibus multorum de periculis plenam informacionem non habencium multum impeteretur, quamuis per Dei graciam per Constanciense et Senense concilia, Martinum V., ac modernum tunc Eugenium, et per venerandos patres in Basilea congregatos ita firmatum ac stabilitum erat ipsum concilium, vt indissolubile existeret, nichilominus opere precium censebat eorum fraternitates denuo sollicitare, ideoque iterum atque iterum rogabat et requirens exhortaretur in domino nostro Jhesu Christo, cuius res agebatur, quatenus ad laudem Dei, consolacionem ecclesie et pro- mocionem concilii, concessi a Deo refugii nauicule fluctuanti, solemnes ambasiatores suos illue subito vellent transmittere, vtque venirent suorum inducendo prelatos dominiorum, et si reipublice vmquam impendissent fauorem eidemque complacenciam, iam totum perfice- rent, si illud quod petebat pro solita eorum erga religionem christianam affectione, vt rogabat, implerent iuxta hunc effectum. Scripsit eciam ad Hyspanie reges aliosque prin- cipes, plurimosque prelatos, quod sancte synodo cedebat in auxilium et robur. Caput XXIV. De consolacione regis Francie ex auisamentis factis pro concilio per clerum regni sui et Delphinatus. A rege autem Francie eciam recepit consolacionem. Per litteras enim gallice descriptas attestabatur se recepisse litteras exhortatorias concilii, vt mitteret suos oratores, ac prelatos regni sui induceret ad concilium venturos, iamque eos conuocans congregasset, et post dissolucionem intendebat litteras execucioni demandare. Prelati vero et alii dicti regni Francie et Delphinatus, representantes clerum, dicto mense Februarii conuenerunt Scriptores II. 18

Strana 138
138 Liber II. Caput XXIV. in metropolitana ciuitate Bituricensi qui, vt eorum moris est dicere saluis beneplacito, voluntate et correccione regis, atque magni consilii sui, auisarunt nedum honestum et vtile, sed neccessarium esse celebrari Basiliense concilium, attentis primo heresibus Bohemorum et eorum insultacionibus, diuulgancium se a catholicis non posse audiri, ne forte existima- rent catholicos responsionis penuria declinare certamen, in quo fides lederetur, et mentes simplicium putarent ecclesie prelatos non pastorum, sed personas gerere mercenariorum. Item quia cum naturaliter homo homini subesse, aut tributa soluere abhorreat, et Bohe- morum error spiritualem et temporalem presidenciam execraretur, tributa decimarum, oblacionum et queuis alia ecclesiastica, nee non temporalia abolens, et si ex Alexandria scintilla Arrii, nichil naturale habens, in magnam excreuit orbis flammam, quanto magis Bohemorum error, per meatus naturales veniens et commiscens se auaricie, facilius multos inflammaret. Item quia vbique in regno Bohemie templa Dei incenderunt, sacerdotes spo- liarunt et variis cruciatibus trucidarunt, nouis atque inauditis tormentorum generibus adinuentis, sacramenta ecclesiastica pro nichilo reputantes, in tam varios errores decide- rant, vt ecclesie catholice doctrina in paucissimis et latentibus hominibus consistens in nullo ab aliis audiretur, et ideo neccessarium esset generale concilium absque dilacione celebrari, quia non esset expectandus Antichristus, templum Dei totaliter spoliaturus, coin- quinaturus sancta, fideles occisurus, infidelis et circumcisus incircumcisos trucidaturus ; sed preueniendum erat per catholicos, ne viderent mala gentis sue et sanctorum. Item quia rex Bohemie et alii principes, gladium portantes ad laudem bonorum vindictamque malorum, paciencius dudum tollerauerant fidem vacillare, Bohemis seminantibus illum er- rorem, dominum temporalem in peccato mortali publico existentem non posse preesse, quodlibet peccatum publicum pro suo arbitrio punire posse reputantes, fugauerant eciam regem, principes, ac nobiles, et quos habere potuerunt, membratim concidentes, eorum vxo- ribus, filiabus, virginibus sanctimonialibus, et aliis quibuscumque, sine reuerencia violatis, castella ipsorum diruentes, et omne dominium a se penitus abicientes; nec fuit possibile, eccle- sia tacente et demum fugata, nobilibus resistere, quia populus multus esset. Item quia pre- fati Bohemi per epistolas plurimas venenum diuulgarunt ad vniuersas mundi partes destinan- tes, et plurimos infecerunt, omisso loqui de Bohemie regno, exemplificabant regis Francie partes aliquas iam infectas, quia in bailiuatu Matisconensi ad comitatum Foresii a paucis annis citra visus erat populus insurgere in nobiles dominos suos, impias manus inicientes in eos, non sexui, non etati, aut condicioni parcentes, libros censuales siue terreria concremantes, inuadentes castella et dominos suos bonis mobilibus spoliantes, ausique fuerunt dicere, quod in tota patria sufficerent duo sacerdotes, et quod omnes nobiles tenebantur ad labores manuum suarum ex diuina sentencia in genus humanum et personam Ade prolata, „in sudore wltus tui vesceris pane tuo“, ex hoc inferentes tributa dominis temporalibus solui non debere, et nisi exterminatus fuisset ille error, errori Bohemorum coniunctus, per bailiuum et nobiles patrie multorum suppliciis et patibulis, iam diuulgabatur in plurimos populos. Item in Delphinatu esse quandam porcionem inclusam inter montes, que adherens erroribus Bohemorum tributum imposuerat, leuauerat, et miserat ad eosdem Bohemos, in quo manifesta fautoria heresis patebat, et nouerat Deus, si multorum popularium latencia corda leuiter detegerentur, quomodo subleuata erant ad dictum errorem, et presertim illo in tempore, quia populus ex guerrarum maliciis lacessitus, depauperatum se videns, in

Strana 139
Liber II. Caput XXIV. 139 partibus multis videbatur facere, et timendum erat, quia multi ex popularibus ad prelia docti essent, ymo citissime obuiandum erat per dominum regem Francie et per ecclesiam catholicam, que alias occurrere non poterat, nisi principum et nobilium fortitudine vel iurium et clericorum racione. Item quia gens Bohemorum numerosa valde et indomata esset, in suisque erroribus indurata, vinci non poterat nisi maxima catholicorum ad hoc vnitorum multitudine, et hoc cum grandi mole expensarum. Huiusmodi eciam conuencio ad expu- gnandum eos haberi non posset sine pacificacione regum et principum, vbique terrarum adinuicem contendencium; et ideo, sicut moris fuit hactenus ecclesie catholice, volentis principes in subsidium terre sancte aut contra infideles commouere, prius pacificare ipsos per media conciliorum generalium, aut longas et fidas treugas inter ipsos inire in facie ecclesie firmatas. Ad hune autem finem concilium Basiliense conuocatum esset, et ideo neccessario celebrandum erat, quia cum iuuamen principum et nobilium fieri non poterat sine imposicione, et ecclesia pati nolebat se fieri tributariam, sicut neque fuerat obeditum pape Martino V. contra Bohemos subsidium imponenti, ideo neccessarium erat, quod id fieret ex ordinacione concilii generalis. Item quia contra dictum errorem Bohemorum occurrendum erat iurium et clericorum racione, et hec via contra dogmata hereticorum pristinis temporibus fuisset visa accomoda, quia iuuamine spiritus sancti, in cuius nomine congregantur, per generalia concilia frequenter extincta fuerunt, et sic concilium Basiliense cum magna caritate Bohemos vocauerat, ipsique litteras eius acceperunt; et illis venien- tibus expediebat ecclesiam catholicam in vnum conuenire, quia quod a pluribus queritur, facilius reperitur, salubriusque esset fidei et pape consulcius fidei causam vnitati com- mittere, quam vni, et sic omnino celebrandum esset generale concilium, et non diffe- rendum, nec esset expectandum, vt error ille ex toto senesceret antiquorum litteratorum copia pereunte. Si vero Bohemi non venirent ad concilium, tunc obmutesceret garrula sua, quod audiri non potuerunt, et Christi fideles possent tune ad pugnam animari, et ecclesie tributa et subuenciones iuste imponi. Item licet iuste indici posset bellum contra dampnatos hereticos, sepius tamen in Bohemorum causa hec via reprobata videbatur a Deo, qui aufert corda principum forcium; nam catholici iteratis vicibus iam fugerant nemine persequente. Sunt enim inscrutabilia Dei iudicia, que licet nullus hominum discernere valeat aut iudicare, suaderi tamen posset, quod monstruosos mores in clero et populo purgari voluit, ne cecus ceco ducatum preberet, aut ne diuisi principes hereticos ab ecclesia diuisos exterminare conarentur, quibus primo erat suadendum, dicendo "medice cura te ipsum“. Notum quippe erat a tempore Viennensis concilii celebrati anno domini MCCCXII. nullum generale concilium celebratum fuisse ad correccionem morum, confictasque causas et diffugia ne celebrentur; et quis nesciret ab eo tempore ex vetusta corruptela, quam pro iure consuetudinis vendicant, decidisse in varios deformitatum mores. Meminisse opporteret dominicam sentenciam „Jherusalem, quociens volui congregare filios tuos, relinquetur domus vestra deserta“, visitante domino plebem suam vbique terrarum gladio, fame, et peste ; nec corrupti mores, quibus diuinitatis paciencia prouocatur, extra concilium generale emendari possent, aut reges et principes ad pacem vel treugas induci. Item ponderandum esset, quod sicut post tempora apostolorum, quia ecclesia in vnum non conuenit vsque ad tempora Constantini Magni, christianitas in diuersas hereses scissa fuisset ita, ob defectum celebracionis concilii multiplicatis viciis in clero et populo, cum manifestum erat Deum 18*

Strana 140
140 Liber II. Caput XXIV. XXV. multiplicare flagella in christianam religionem, aduersus Deum rebellantem, et Pharaonis more se indurantem, non esset credibile, quin ecclesia ad Deum confugiente in conuen- cione concilii generalis leuiter eam audiret, quia, vt psalmista inquit, „multiplicate sunt infirmitates eorum, et postea accelerauerunt.“ Item quod visis pape litteris dissolucionis, item racionibus et causis concilii contrariis contentis in quibus instruccionibus per con- cilium ad regem directis, vt cessarent dissidia, que sator zizanie ingerere posset, per clerum ecclesie Gallicane consulendum erat regi Francie, et consulebat humiliter supplicans, vt progenitorum suorum more scismata extinguencium, et depressam subleuancium ecclesiam, occurreret, vt prius extinctum huiusmodi inestimabile malum, quam natum videretur, quia per hoc Deum sibi placaret, ecclesiam peramplius obligaret, vestigia predecessorum imita- retur, et fama eius diuulgaretur in orbem terrarum. Item supplicabant, quod ipse re et titulo christianissimus, assurgens pro se et ecclesia Gallicana, notabilem dirigeret amba- siatam ad papam, vt mandaret continuari et celebrari generale Basiliense concilium, prelatos absentes, quantum opus esset, arcius conuocando, instaret eciam apud collegium cardina- lium desuper. Item supplicabant, vt placeret regi litteras suas mittere imperatori, Sabaudie et Mediolani ducibus, vt caritate plena fauerent concilio, omnibusque in eo stantibus, euntibus et redeuntibus, quodque regi (placeret) in singulari, prelatis ac aliis quibuscumque subditis suis inhibere, ne permitterent attemptari contra papam, curiam Romanam, vrbem, vel patrimonium, vnde papa et concilium occasionem assumerent indignacionis, dilacionis, suspensionis, aut mutacionis concilii, quia exinde fructus speratus concilii deperderetur, augmentarentur hereses, et mores sordidi amplius sordescerent in Dei offensam et populi christiani corruptelam. Item supplicabant regi, vt archiepiscopum Lugdunensem, in quo erat zelus domus Dei, electum pro parte ecclesie Gallicane, qui precibus victus id accep- tarat, nomine suo legatum constitueret ad papam, vt ambasiata funiculo duplici concur- rente maioris esset efficacie, et minor fieret expensa. Item ne tedio afficerentur patres in concilio existentes ex longa expectacione, quod statim premitteret aliquos suos oratores nunciantes intencionem regiam et ecclesie Gallicane, pro qua missa foret ad papam amba- siata solemnis. Item quod pateretur prelatos sub censuris et religione iuramenti astrictos, et a concilio auctoritate apostolica vocatos venire ad concilium, prout suis conscienciis, vocacione attenta et eorum neccessitate, expedire videretur. Item quod pro expensis pre- missorum dumtaxat leuaretur quarta pars decime super clero regni et Delphinatus, dum- modo rex non pateretur contra decretum concilii Constanciensis grauari auctoritate apo- stolica decima alia aut parte eiusdem, quia esset nimis oppressus guerris et monetis, grauabanturque amplius prelati ex accessu ad concilium. Hec fuit consolacio ad sanctam synodum Basiliensem ex parte regis Francie, que minime latuit ante suorum accessum oratorum. Caput XXV. De consolacione ducum Sabaudie, Burgundie et Mediolani, notificata per litteras eorum adhesione inuariabili ad concilium. Fuit eciam ex parte ducis Sabaudie binis litteris data consolacio. Prima ferebat, per litteras concilii ac sui relatu oratoris, prioris Petre castri, se intellexisse, quantis sollici- tudinibus, laboribusque indefessis eorum concio laboraret ad perficiendum sancta opera,

Strana 141
Liber II. Caput XXV. 141 euulsionem heresum, morum reformacionem et pacem orthodoxorum principum concer- nencia. Hortabatur igitur, vt bene ceptis rata persistens apud Romanorum regem dominum suum, tanti operis zelatorem, et alios quos ad hoc expedire nossent, instaret principes, vt res tam salutifera votiuo non frustraretur complemento. Ad quod ne omitti valeret aut protrahi, ex dicione sua instabat vt accederent tam oratores quam prelati, intrinsecos conceptus suos limpidius reseruaturi; se ipsum autem offerebat ad queuis beneplacita iugiter adimplenda. In secunda vero littera significabat se per oratores suos, Philibertum de Rupe et Petrum de Gilarens et per Baptistam Cigala regie maiestatis consiliarium, euentum ad se, litteras recepisse concilii atque expositam ab illis credenciam. Regraciatus autem de oblacionibus suarumque mencium affectibus ad eum dicebat, quod sicut hactenus prout ipsi nouerant, pro bono concilii se totis viribus exposuisset, ita indubie geminatis affectibus iuuamina sibi possibilia toto prestaret conatu, vt perficere possent sancta opera, ad que intendebant, quia honestum id esset, et huiusmodi repugnare Deo gratum non vide- retur ; exhortacionem insuper faceret ab eo postulatam illustrium principum, parentum, vicinorum, et beniuolorum suorum, et propterea dictum Philibertum destinaret ad illu- strissimum principem, nepotem suum carissimum, Burgundie ducem; retardatusque fuerat accessus ad concilium Tarentasiensis archiepiscopi, Maurianensis et Bellicensis episcopo- rum, egrotante Maurianensi; sed nisi iam accessissent, statim ad eos iturus erat sua ex parte dictus Petrus, vt festinarent. Auisabat eciam quedam alia de sollicitacione per eos facienda ad Romanorum regem, in quo penderet totum illud, per quod sacri concilii con- sumacio sequi posset. Dux autem Burgundie illis diebus duas concilio scripsit litteras, primam credencialem cum oratoribus ad eum destinatis Johanne Pulchripatris et Henrico Nithart, offerens omne obsequium possibile suum ecclesiastice commoditati et sacri con- cilii beneplacito, quodque intendebat mittere suos ad concilium oratores, et vt prelati cetereque gentes ecclesiastice suarum patriarum ad illud venirent. In alia autem data Marcio mense, consequenter se habente ad eam, que ducis Sabaudie, significabat audisse Philibertum de Rupe ad eum missum per carissimum et dilectissimum auunculum suum Sabaudie ducem, in credencie exposicione ad duo se resoluentem puncta; ducem Sabaudie feruentissimum habere desiderium, vt sacrum Basiliense concilium, cui ex totis precordiis adherebat, finem votiuum assequeretur, et pro ea re, qua nulla sanccior, paratus et omnino resolutus erat se, suos et sua, id est amicos et bona, tam liberaliter quam libenter expo- nere, nec ab ea intencione propter quecumque superueniencia vmquam quomodolibet resi- lire ; ymo cum congregatis in concilio in eadem mentis constancia, fortitudine et perseue- rancia, quo nichil magis appeteret, remanere. Ea propter secundo illius ex parte fuerat hortatus, eum in premissis conformiter agere, et breuiori mora destinatis ad concilium oratoribus, in concernentibus publicam concilii commoditatem, conformiter se habere. Ipse autem ad primum respondisset, quod auunculi sui propositum in facto concilii merito commendandum, zelo dignum approbans insequi vellet, ipsique concilio Basiliensi firmiter et inseparabiliter adherere; nec alia fuisset eius mens a concilii exordio, cui semper ad- hesit et adhereret, dicendo et profitendo id ipsum a Deo et spiritu sancto fuisse consti- tutum. Pariformiter quoque super secundo respondisset, quia iam diu conclusum fuerat de suis accessuris oratoribus, et gentibus ecclesiasticis in id ipsum vice bina exhortatis, et adhuc si opus esset, illis scriberet, ad amicos quoque et beniuolos suos instanciam facturus;

Strana 142
142 Liber II. Caput XXV. XXVI. synodus autem significaret ei confidenter, quia ope et opere paratus esset ad sub- ueniendum indigencie eius et neccessitati. Fuit quoque hiis diebus alia ducalis ad synodum insinuata consolacio. Si quidem dux Mediolani per litteras suas, scriptas prima Februarii, synodo litteratorie congratulanti de sua adhesione respondit, quicquit ageret et acturus esset pro sacro Basiliensi concilio, quod procederet ex debito fidei sue; nec proinde eidem habende essent gracie, quia teneretur quicumque catholicus princeps, teneretur et ipse eo amplius, quo maiorem principatum concesserat ei Deus, namque, vt scripserat, missurum se ad concilium oratores suos ac prelatos territorii sui, et daturum alia queque presidia, eadem mens, idemque animus sibi erat futurusque esset. Melior per singulos dies certus- que reddebatur, quod in breuissimo spacio apud se illos haberent, reuerendissimum in Christo patrem, Bartholomeum sancte Mediolanensis ecclesie archiepiscopum, primum inter prelatos Ytalice nacionis, et cum eo duos insignes ac singulares viros. Sed cum hec res esset exigua ex debito, ad quod tenebatur, cogitarent et ipsi, quibus posset modis iuuare concilium, quia non deficeret in aliquo; nam agebatur de causa fidei periclitantis, de vni- uerso christianitatis statu perturbato, de moribus reformandis, de pace fidelium, quibus in rebus non ea tantum que sciret et posset, sed et animam deberent exponere omnes. Con- mendabile igitur esset et iudicio suo sanctissimum propositum, quod habebant continuandi et firmandi concilii, non assenciendo querentibus illud soluere et differre. Quod propo- situm apud Romanorum regem libenter iuuare disponebat, et vna cum sua maiestate cogi- tare et in effectu ponere, sicut scripsissent, opportuna remedia, vt concilium dietim amplius augeretur, et in rebus catholicis ac diuinis meliores obtineret successus. In quo nichil dubitabat Deum habere adiutorem, certus eciam regem prelibatum pro deuocione et religione sua maxima eidem concilio fauoribus et iuuaminibus suis semper assistere, nec aliqualiter dissolui scilicet pateretur, maxime cum certificatus esset non posse, nec debere dissolui de iure. Prosequerentur igitur et ipsi dictum concilium bonis animis, quia si dili- genter et bene facerent, eternam sibi gloriam compararent. Scripsit eciam secundo suc- cincte commemorans, quod in littera precedenti, adiciens iam aliquos ex prelatis sui terri- torii se commisisse itineri, breuique alios omnes secum haberent. Eiusmodi fuere scripta sancte synodo a prefatis principibus, quibus litteras scripsit regraciatorias. Caput XXVI. De consolacione ex Vngarie regno, doctrinali quoque studii Parisiensis. Habuit eciam ab ecclesiasticis et consolacionis et contristacionis scripta simul, videlicet a Georgio Strigoniensi archiepiscopo, Petro Agriensi, Clemente Jauriensi, et Simone Vesprimiensi, grandi eorum epistola significantibus, se recepisse litteras conuoca- torias. Qui extollentes admodum zelum et opera, ad que patres in concilio laborabant, concionabantur, quod essent veritatis ewangelice cultores ex omni gente in spiritu sancto conuocati, et quoniam eiusmodi essent actus nobilissimi ierarchici in sacrosancta ara domini nostri boni saluatoris a quolibet orthodoxo et fideli christicola ardenter complec- tendi, nempeque ipsi eorum dignis dominacionibus vt filii obediencie et deuoti alumpni se in sacrosancta Basiliensi synodo in persona representassent, recepturi conclusa et concludenda deuota mentis alacritate. Sed res pungitiua, amaritudinis veneno plena, fideles

Strana 143
Liber II. Caput XXVI. 143 sua contagione contaminans, vndique eos affligeret et perturbaret, (impietas) videlicet filio- rum Sathane (et) viperarum, hereticorum Hussitarum regni Bohemie, qui mense Octobri funiculos sue seuicie crudelissime extendentes, regnum Vngarie manu terribili cum eorundem Taborth hostiliter clam et furibundo impetu (inuadendo), sanguinem multorum fidelium imma- nissime effundendo, nonnullos manicis et compedibus ferreis in captiuitatem abduxerant; nec hiis contenti quamplures ecclesias, seu loca Deo dedicata, villas, possessiones, et decimas iam recollectas, presertim ecclesie Strigoniensis, deuastantes spoliarunt, ignis voragine con- sumentes. Sed pater misericordiarum, sanguinem occisorum ad se clamancium, et gemitus flebiles compeditorum ex alto prospiciens, suorum corda fidelium curauit erigere, qui in virtute altissimi confisi furiosam superbiam hostium vniuersi orbis strenue aggressi, adeo viriliter decertarunt, quod eorum onustissimis curribus ex spoliis peregrinis, penitus eis subsidiis deficientibus, tuciora petere loca fuerunt astricti, vbi Vngarorum seuissima iacula, multis gladio prostratis, dire mortis pocula perfidis hereticis seuissime ministrarant, sicque viri sanguinum, virtute diuina draconum faucibus concussi, venerunt ebrii, non tamen capta preda adipe pinguium saturati. Sed wlgari deferente fama, superba furia fremens se illu- sam, pristinum spiritum elacionis reassumens, carbones accendere in Vngaros, et toto posse gladio vlcionis vindictam assumere machinaretur; ipsi autem poplite flexo Deum deprecabantur, vt eos a malis omnibus eriperet. Notificabant eciam, quod seuissima Tur- corum paganorum rabies, in exterminium tocius regni Vngarie tendencium, in absencia Sigismundi, Romanorum et Vngarie regis, cum exercitu validissimo, fama publica volante, ipsum subicere sibi moliebantur. Et quia episcopi ipsi paganorum et hereticorum aculeis sepe sepius, diuina permittente prouidencia, percussi stimularentur armigeros disponere, et banderia ecclesiarum erigere, sumptibus et personis propriis non parcentes, patres et incliti domini impedimenta diuersa acuta mente considerare perspicacissime poterant, propter que sanctam synodum adire nequirent. Cupientes tamen obedire mandatis, trans- mittebant Nicolaum archidyaconum Nitriensem et Strigoniensem canonicum cum sufficienti mandato, cui placeret fidem credulam dare. Exhortabantur autem, rogantes eorum deuotas dominaciones, vt opus sanctissimum iam inchoatum ad effectum desideratum perducerent, maxime ad exterminium heresis cancerose in regno Bohemie perniciose currentis, quia sua contagione pestifera quasi innumerabilium pias mentes inficeret, et necaret scandalose. Super hoc autem, quod vigere admodum inciperet in regno Polonie dampnata pestis et heresis Hussitarum, archiepiscopus Gneznensis, Cracouiensis episcopus, aliique multi illa- rum parcium eciam scriptis suis sacrum concilium tunc auisarunt. Quibus ora obstrue- bantur fauencium dissolucioni, ne dicere possent conficta esse in supra descriptis con- tenta synodalibus instruccionibus ad papam, id ipsum attestantibus et Romanorum rege et clero regni Francie, et prelatis regnorum Vngarie atque Polonie. Scripta hec sunt, que sancta suscepit synodus ab extrinsecis, dolorem efficiencia ex notificata pullulacione Bohe- mice pestis, consolacionem autem adhesione cognita ad concilium tam magnorum princi- pum, ac prelatorum, vniuersitatum eciam generalium studiorum, Parisiensis presertim per litteras suas datas in sua generali congregacione nona Februarii directas reuerendissimo ac ceteris clarissimis patribus et dominis, vniuersalem ecclesiam representantibus, notifi- cantes quosdam ex Romana curia illuc aduenisse et plerisque sui cetus denunciasse, plures iniquitatis filios ad id totis aspirare conatibus, vt sanctum concilium Basilee ceptum

Strana 144
144 Liber II. Caput XXVI. XXVII. prorogarent aut transferrent, ac verius penitus irritarent atque dissiparent. Nec satis sufficerent admirari, quomodo hostis humani generis tantam in corde christiano, et pre- sertim subtili atque erudito preualuit infundere nequiciam; sed illa procul dubio sue astucie precipua calliditas foret, vt illos pocius subuertere nitatur, quos per status eminen- ciam, vel doctrine exuberanciam columpnas esse in domo Dei animaduertit, quatenus ex- cisis illis domus vniuersa corruat. Sed quanto ille ad ecclesie subuersionem vigilancius studet, tanto plus ecclesie filii eniti debent, vt vniuersos eius conatus ac temptamenta euacuent. Exhortabantur igitur patres ne tepescerent, et fractis animis ardor, quem in cordibus eorum spiritus sanctus accenderat, remitteretur, vt opus Dei imperfectum ac semi- plenum relinquerent, ne cum contumelia valeret eis dici inproperium ewangelii, hii homines ceperunt edificare, et non potuerunt consumare. Deus quoque ipse insurgeret, iudicans causam suam, vt homo non preualeret, nec hostis antiquus, sed Christus non derelinquens ecclesiam, suam sponsam fidelem, vsque in finem. Si vero Romanus pontifex concilium propria auctoritate vellet dissoluere, atque dissipare ante plenariam digestionem articulorum inceptorum, non putarent in ea re, salua sedis auctoritate, obtemperandum, sed pocius in facie, si opus esset, resistendum, sicut Paulus figuram tenens doctorum Petro in faciem restitit figuram summorum gerenti pontificum. Etenim si summus pontifex in concilio preemineat atque presideat, sue tamen facultatis non est ad arbitrium conclu- dere, sed ad ampliorem numerum concordare sentenciarum. Denique in concilio Basiliensi de saluberrimis operibus agitur; ceptum erat ad Bohemorum reduccionem atque Greco- rum, que non leuiter interrumpenda videbantur, aut prorsus obmittenda, nisi fraterne caritatis incendium in suis cordibus vellent extingui permittere. Ipsi autem optabant, vt sanctam eorum congregacionem ad opus inceptum dirigere dignaretur altissimus. Caput XXVII. De precipua concilii consolacione, data spe aduentus Bohemorum, et perceptis suorum fundamentis errorum. Suscepit quoque sancta synodus consolacionem a suis domesticis oratoribus, vide- licet per eam destinatis. Siquidem Nicolaus Amici, ad electores transmissus, nunciauit archiepiscopos Maguntinensem et Coloniensem, audita dissolucione et intellecta patrum constancia perseuerandi in concilio, indixisse processiones in suis dyocesibus pro felici successu sacri concilii, quodque ad illud statim missuri erant oratores suos. Johannes vero Pulchripatris et Henricus Nithart, a duce Burgundie regressi, item Philibertus de Rupe sermone pleniori, que in litteris referuntur eiusdem iam commemoratis, patribus retulerunt. Decanus quoque Ratisponensis, qui missus fuerat ad inferiores Germanie partes, firmam eorum adhesionem concilio significauit. A nunciis autem super facto Bohemorum Nuren- berge constitutis, Johanne Nidor, priore conuentus predicatorum Basiliensis, et Johanne de Molenbrun Cisterciensis, scripta recepit, quomodo, postquam sub titulo sancte synodi ad regnum Bohemie eulogia pacis emanarunt, corda fidelium pre tristicia absorpta, in spem consolacionis exultarunt, firmiter tenentes cicius et cumulacius inimicos Bohemos in spiritu lenitatis et verbo Dei, quam flatu furoris et ore gladii reducendos, argumentum sumentes ex infaustis Christi fidelium successibus retroactis, tamquam ex quibus plerique in tantam

Strana 145
Liber II. Caput XXVII. 145 deciderant pusillanimitatem, vt de pace temporali cum Bohemis cogitarent sibi prouidere qualibeteumque, nisi sollicitudo concilii preuenisset: quia geminata tristicia obriguerant, audientes de mandata dissolucione concilii, tamquam nescientes, quo se conuerterent, aut quid facerent; ipsique nuncii desuper interrogati, quamuis maiori percussi merore, et nichil scientes adhuc de patrum constancia, confortauerant illos, commissa eis prose- quentes perseueranter. Quibus expectantibus consolamen superuenit de Egra nuncius desideratus, offerens litteras ciuitatis Pragensis, quem remiserant agentes gracias Egren- sibus, receptisque abinde litteris patrum de eorum constancia vtrasque wlgarizatas com- municassent Nurenbergensibus, in pristinam propterea restitutis consolacionem; alterque eorum cum hiis scriptis visitauerat marchionem Brandenburgensem, qui consilio habito responderat a longo tempore se nunquam meliora percepisse noua, et quasi euigilasset de sompno mesticie. Coram vero Eistetensi episcopo aliisque multis de concilio loquens, pro- fessus fuerat se scire, quia tune in concilio Constanciensi constitutus fuit, iuxta decreta illius sanctos et venerabiles patres congregasse Basilee concilium, sieut debuerunt, nec aliud suspicari posset, quam eos querere salutem tocius populi in tristicia constituti. Nam quantumlibet essent longe et in suis regnis securi ab hostibus Bohemis, marchionem ipsum aliosque vicinos impugnantibus, caritate solliciti pacem eis procurare satagebant. Qua- propter prout fuerat ab eo nuncio requisitus marchio, statim responderat, quod ipse et omnes subditi sui, ecclesiastici atque seculares, firmiter et constanter concilio adhererent; statimque vellet cum episcopo Herbipolensi, sancte synodo plurimum affecto, operari, vt principes, quos habere poterat, secum in Nurenbergam conuenirent, deliberaturi de secu- ritate nunciorum ex Bohemia ad concilium vel Nurenbergam veniencium, et ad confortan- dum patres ituros esse Basileam ex ipsorum dominiis prelatos, doctores, et alios notabiles viros, vt sicut ceperat synodus, prosequeretur. Commiserat eciam illico multa fieri exem- plaria litterarum, communicanda principibus et aliis. Significabant quoque nuncii, quod neccesse erat prelatos aliquos illarum parcium oratores mittere suos ad concilium, purga- turos se per hoc a suspicione tamquam non fauentes concilio, et vocacioni Bohemorum aduersarentur; et si non facerent aliud, conicere non poterant, quam eorundem et omnium sibi fauencium instare periculum maius, quia vix aut nunquam alia via restaret aduersus Bohemos resistendi, quam per medium et succursum vniuersalis ecclesie in virtute gene- ralis synodi congregate, que in spiritu mansuetudinis viam tantis malis occurrentibus, cum exorsa fuisset, animaduertere poterat, si prelatis illis, quia non fauerent vocacioni con- cilii, tanta pericula imminerent. Quid sperandum esset, si patres quos vocauerant Bohemos non expectarent, spe sua frustrantes omnes fideles, quam quod vtrimque prouocati et Bohemi et alii in eos, qui sibi deluserunt, forcius et atrocius se armarent. Exhortabantur igitur dulcissimos et gratissimos patres, qualiumcumque opinionum essent, vt in eo quod semel consilio vnanimi aduentum Bohemorum desiderassent, et iam nomine vniuersalis ecclesie rite emanauerat vocacio eorum, que ab innumeris laudata fuerat, et tune lauda- batur, prout decebat, expectarent omnem possibilem diligenciam pro ipsorum reduccione adhibentes, habituri propterea honorem a Deo et hominibus incunctanter, et si secus face- rent indelebilem ecelesie ignominiam. Qui secundum professionem eorum se variis in peri- culis et impulsibus constituerant, namque vocacio Bohemorum iam quarta vice processerat, testimonium perhibentibus eorum epistolis quater in Bohemiam destinatis. Petentes autem Scriptores II. 19

Strana 146
146 Liber II. Caput XXVII. veniam de huiusmodi aliaque multiplici exhortacione in suis repetita litteris, significabant se scripta destinare Pragensium, atque eciam articulos Bohemorum cum eorum probacioni- bus, in quos dicebatur doctores et clerum ciuitatis Pragensis veteris et noue conuenisse. Quia tamen acceperant velud ad partem, consulebant, si in congregacione concilii lege- rentur, copiam non dari, sed interim committi doctoribus, vt desuper studiose viderent. Littera autem, quam ad venerabiles nuncios concilii magister ciuium et consules maioris ciuitatis Pragensis sub data quarta feria ante festum purificacionis destinarunt, huius effectus est, quod oblata pacis desideria amplectebantur cum reciprocacione fideli votorum ad ipsos nuncios et omnes Christi fideles. Significantes se suscepisse dudum paginam summe venerabilis concilii Basiliensis, pietatis oculate verbis redundantem, vtpote benediccionis semina vberem fructum in virtute paciencie allatura salutis; et quia non solum eis, sed vniuerso statui regni Bohemie conscriberetur, ea propter ipsorum nuncio- rum honorificencie succinccius respondebant, quod visa dicta epistola concilii, mox barones, proceres et nobiles, nec non clerum et communitates regni scriptis suis et nunciis auisa- uerant operose, quatenus dominica post festum sancte Dorothee proxime ventura ad ciuitatem Pragensem indilate conuenirent, congruum et finale super eadem felici materia daturi responsum, vt quod omnes concernebat, eciam ab omnibus vnanimiter approbaretur Et quia multis ex causis non valuerant repentinius congregari, deprecabantur, vt in con- spectu concilii, cuius binas receperant litteras, suam moram excusarent; et si commode fieri poterat in loco vbi constituti erant residerent vsque ad diem cathedre Petri, caritatiuum ac finale prestolaturi responsum, quodque baiulis ac nunciis suarum litterarum ad eos, quociens fuerit opportunum, dirigendis assecuracionem sufficientem procurare dignarentur. Ipsi namque similiter facere nunciis, quos ad Pragam transmitterent, pollicebantur, vt mutue voluntates prompcius et facilius possent partibus vtrisque deferri. Articuli vero Bohemorum, per dictos suos nuncios concilio destinati, hii fuerunt: Primus, quod conueniens et iustum est, quod temporalis possessio bonorum, et temporale dominium inhibeatur toti clero Christi, a maximo vsque ad minimum, in tempore precepti seu legis gracie, et cum iure diuino et humano et doctrina sanctorum antiquorum docto- rum, et cum intelligencia temporali seu laicali, et quod predictus clerus debet operose reduci ad regulam ewangelicam et cum vita preceptorum, in qua Christus vixit cum suis apostolis. Probacio huius articuli reperitur Matth. x. et xIx. Luc. vi. et xxII. ad Corinth. vill. et iterum Matth. vm. et Johannis XII. Act. III. et prima Petri v. et multi doctores etc. Secundus articulus, quod verbum Dei libere et absque impedimento debet predicari a presbiteris, dum hoc ex ewangelio ad hoc eorum spectet officium, et ad implendum id, ad quod in suscepcione ordinum ab episcopo deputantur, dum eis dicitur „euntes in mundum vniuersum docete“ etc. Matth. xXVIII. xvI. vI. Corinth. 1. Ix. Thimoth. III. Ysaie XLII. Exodi xXXIII. et iterum Ysaie vi. Ezech. I. et xxxIII. Apocal. 1. Jerem. xVI. Job XXXVI. Prouerb. xVIII. Matth. 1I. Luc. XIIII. et multi doctores. Tercius articulus, quod quodlibet notorium mortale peccatum, quantum racionabiliter fieri potest, secrete, legittime et ordi- nate per illos, ad quos spectat, et debet in penis puniri, castigari, et secundum possibili- tatem debet euelli. Probacio istius articuli nota est Leuitici xIx. Numeri xxv. Judicum vi. et Regum xv. Paralip. xIx. Reg. xxII. et xII. Matth. vII. Luce xvII. 2° Thimoth. n. et III. Tit. 1. 1. prima Petri n. Rom. XIIII. Prouerb. xvIII. et multi doctores. Quartus articulus

Strana 147
Liber II. Caput XXVII. XXVIII. 147 ponitur in hunc modum: per sacramentum eucharistie sub vtriusque specie panis et vini etc. Probacio manifesta primo in ewangelio Matth. xxvI. Marci XIIII. Luc. xxIII. Joh. vI. prima Corinth. n. et August. super ps. XXII., sanctus Jeronimus super Sophoniam prophe- tam, Gregorius in omelia pascali, Ambrosius super prima Corinth. 2°, et iterum Ambro- sius in libro de sacramentis, et Pascasius in libro de corpore Christi. Hec est tercia variacio in expressione articulorum quatuor, pro quibus Bohemi profitebantur se vsque ad san- guinem prosecuturos. Quorum perceptis probacionibus minus timoris plusque fiducie patribus erat cum illis inire certamen disputacionis, vtque id cicius eueniret, et reduccio proinde acceleraretur, omnimoda a sancta synodo diligencia fiebat. Scripsit enim per nobilem quendam ad hoc missum per Romanorum regem, se concilio representantem xXII. Marcii, ducibus Austrie et Bauarie, aliisque dominis et communitatibus circumuicinis prouisuris de saluis conductibus nunciis Bohemorum interim oratoribusque eorum ad concilium postea venturis. Saluum vero suum conductum mittere tunc non decreuit, donec responsio haberetur de disposito accessu eorum ad concilium. Juxta vero auisamentum regis Romanorum ad ipsos Bohémos,—destinarunt patres epistolam sub titulo vt primam, magnopere tractatum commendantes mutue vnionis et pacis, cuius grandem spem concepe- rant, quia certificati essent per suos oratores Nurenberge constitutos de epistola syno- dali ab eis suscepta reuerenter. Exhortantes igitur ad continuacionem inchoati tractatus, doctrinaliter disserentes, quomodo certa esset regula atque mensura credendorum et agendorum, significabant super eorum assecuracione prefatis scripsisse ducibus et aliis, oratoribus quoque suis constitutis Nurenberge. Fuerunt autem illis adiuncti Henricus Tok, in theologia doctor, vtroque iure ac in medicina et in artibus magister, quibus decretum est mandatum plenum ad tractandum cum Bohemis super assecuracione et aliis pro accessu eorum ad concilium, remittendo eciam eorum arbitrio, in quoto numero venturi essent. Caput XXVIII. De diligencia protectoris ad bene esse concilii, et huius ad triplicem pacem. Hac rursus die protector concilii Bauarie dux affectuose plurimum exhortatus est dominos de concilio ad perseueranciam continuande celebracionis. Qui vt priora eciam organo Henrici Fleckel retulit, iam cum ciuibus multas habuisse conuenciones super materia grauaminum in locagiis domorum, vt taxatores darentur eciam quoad iam locatas, de aliisque pluribus, vt domorum et aliorum neccessariorum bona in ciuitate existente dispo- sicione, et qui venerant liberius permanere possent, aliique animarentur venire. Super qua re plures aliquando et in diuerso numero, vna cum ipso tractaturi cum ciuibus, per con- cilium fuerant deputati. Ciuibus autem non assencientibus super taxacione locagii domorum, deliberatum fuit regi Romanorum omnia significari. Tandem ipsis auisantibus dantibusque spem taliter se facturos, quod domini de concilio bene contenti essent, in id ventum est, vt per concilium tres, totidemque per ciuitatem desuper hiis deputati essent, vtque non simul omnes super singulis conuenire haberent, certa forma ad leuiorem expedicionem eis data est. Exhortatus quoque est protector, vt intenderent patres ad pacem in ecclesia Treuerensi procurandam, super qua materia plures fuerunt partibus audiencie date. Qui erant pro parte electi instanciam faciebant iudices per concilium eis assignari, qui exami- 19.

Strana 148
148 Liber II. Caput XXVIII. narent materiam parcium hinc inde, et absoluerent adherentes electo, et alias, nisi consen- tiret pars aduersa ad hec, statim vellent a concilio recedere. Responsum autem primum fuerat, vt deputati pro communibus audirent, examinarent et referrent. Sed nee contenti instanciam continuabant de iudicibus, alias recessuri. Procurator vero translati, quia affigi fecerat in valuis ecclesie Basiliensis processus contra electum suosque adherentes, arre- status fuerat per concilii protectorem. Fuerat enim ortum scandalum, quia sancta synodus auisauerat pro medio pacis tractande, donec aliud ordinaretur per ipsam de suspensione processuum, et iam partes de iure suo multa allegauerant. Supplicans autem idem procu- rator humiliter sibi indulgeri, et iurans se id non fecisse in concilii contemptum, relaxatus est, qui obtulit se laboraturum cum translato, vt suo consensu processus suspenderentur, prout factum fuit per Ratisponensem et Basiliensem episcopos ad duos menses. Cum vero ad noticiam synodi peruenisset regem Anglie et ducem Austrie se inuicem diffidasse, pro hac tollenda diffidacione, vtque Anglicis impedimentum non esset ad concilium veniendi, ordinauit nuncium ad regem Anglie, ad Burgundie quoque ducem, instanciam huic facturum pro treugis inter ipsum et ducem Austrie vsque post finem concilii per sex menses conti- nuandis. Qui certificatus iam de hoc ducem Austrie litteras dedisse, eas non denegauit, tandemque concessit. Si quidem inter seculares principes, qui primo treugis aut paci con- sensum prebet, inducit, sed et hostem trahit, vt eciam ipse, etenim cum honoris causa sepe bella fiant, vt continuentur, victoriam se nactum putat, si aduersarius treugas petat, illis aut paci primo consenciens. Sed quoniam frequentissime dubium est, cuius ex parte sit guerra iusta, pax vero cum finis sit belli, maius vtique est bonum, ideo sedacionis illius assignata causa, aut racionabili pacis interueniente tractatu, qui Deum suarum cupit testem accionum, eciam si iustam putat se guerram fouere, si odiens malum discordie, et con- cordie adherens bono, nolens vinci a malo dissidii, primum consentit treugis vel paci, pro- fecto digne meritorieque malum vincit in bono. Etenim si mundana estimacione honor est concedenti secundo, qui tamen meritum attendens diuine legis wlt honore inuicem preuenire, haud dubio supra hostem suum specialem acquirit honorem, quando in operando bonum pacis opus, quam ab eo accipere, mauult hosti exemplo esse. Contendendum quippe est intrare per angustam vite portam, quia cum sit arta via, multi aliquando intrare querunt, et non possunt; vnde violenciam sibi ipsi faciens, qui primo pacem concedit, et regnum rapit celorum, et gloria attollitur hominum, permaxime cum id fit ad Dei honorem, et obsequium vniuersalis ecclesie, quemadmodum hoc bonum pacis opus operati sunt hii duo illustrissimi principes, Burgundie et Austrie duces, instante sacro Basiliensi concilio, vniuersalem eccle- siam representanti, durareque voluerunt vltra et quamdiu permaneret celebracio eius. Qua narracione terminus sit libri secundi huius, intitulati de iniciis prelii magni exorti inter Eugenium papam quartum et synodum generalem Basiliensem, quod post annos multos sanctum accepit finem, pacem vniuersalis ecclesie duobus datam post illius obitum annis, prout longius a passu isto, auxiliante Deo et domino nostro Jhesu Christo, narranda in fine huius operis indicabunt.

Strana 149
149 Incipit liber tercius de vocacione pape et cardinalium. Prohemium: cum extirpacio heresum, morum refor- macio et procuracio pacis non absque plurimo fiant sermone, quod neccesse fuit adaugere verba, sancta synodo vocante papam illa impedientem ad concilium venire. Caput l. Cum verba sapientum gracia ac velud stimuli sint, et quasi claui in altum defixi, audiri sapiencia poposcit de rebus locutura magnis. Christus quoque Dei virtus et sapiencia magna edisserens clamabat "qui habet aures audiendi, audiat“. Sancta vero generalis synodus Basiliensis sane auditam fecit vocem iudicii sui, summum pontificem ad iudicium euocantis, nempe que sapientum roborata multitudine ad magna loquendum et magna operandum congregata fuerat, ad extirpacionem videlicet heresum, morum refor- macionem et pacem procurandam in populo christiano. Horum enim persecucio operum non alias quam profecto mediante sermone poterat finem attingere, vt quomodo verbo Dei celi firmati sunt, ita eloquente sancta Dei ecclesia hec tria opera complerentur. Si quidem, vt hereses abiciantur de aberrancium cordibus, neccesse est illis verbo pleniori viam osten- dere veritatis, sic Job tribus regibus amicis suis, qui ad eum venerant, locutus est, donec illis sermo defuit; sic saluator scribis et Phariseis, donec ausi non sunt amplius eum inter- rogare; sic Paulus Grecis, ita ut Licaonica lingua appellaretur deus Mercurius, quia verbi dux erat; sic in Niceno aduersus Arrium Athanasius, qui eius studii pars esse maxima vide- batur. In omnibus quoque generalibus conciliis aduersus alios hereticos multis verbis sancti patres vsi fuere, scientes disputare, et elocucionis arte exercitati clarentes. Reformacio autem cum duobus fiat modis, morum correccione, aut sanctorum edicione canonum, qualibet fiat, multa neccesse est vtilia verba precedere, illine suadendo, istine noua iura veteribus conferendo. Atqui pro componenda pace incircumcisis labiis blesi, balbucientes, impedicioris et tardioris lingue minus apti, sed ydonei sunt viri facundi, sermonis copiosi et eloquentes. Plurima nempe cum saluator dixerit discipulis suis, pacem relinquens eis,

Strana 150
150 Liber III. Caput I. II. subiunxit "adhue multa habeo vobis dicere, que non potestis modo portare", quia non vno dumtaxat tempore, sed pro pace habenda iterum atque iterum aliis et aliis locis opportune quidem eam desiderantibus, eam vero fugientibus importune atque habunde loquendum est, quomodo ipse multis evangelizans ciuitatibus, ad quod opus se dixit a patre missum, pacem fecit hiis qui prope, et pacem hiis qui longe. Sancta igitur synodus Basiliensis, que ad Dei laudem cum de extirpacione heresum, morum reformacione paceque procuranda inter Christi fideles, rebus quidem magnis esset iactura, copioso propterea vsura sermone inopinato eidem superueniente casu impediente sanctorum prosecucionem operum, vt ipsum auferret impedimentum, neccesse illi fuit et foris predicare et clamitare in plateis, et alios sermones et alias, quam a suo disposuerat inicio, proferre sentencias. Dissolucionem alloquimur factam per Eugenium papam quartum absque concilii Basiliensis consensu. Secundus namque liber magnitudine sua testatus est, que quantaque data fuere verba, non vana quidem, sed grauissimis referta sentenciis, tam in multiplicatis ad papam instruc- cionibus, quam in sinodalibus epistolis diffusis per orbem, nee non in litteris Juliani ad suadendum magna compositis arte, ac eciam in scriptis principum, prelatorum, eorum quoque oratorum ad sanctam synodum destinatis. Que omnia eo fine processerunt, vt animus Eugenii pape non tractus, sed inductus sua amoueret sponte datum concilio im- pedimentum dissolucionis, et quia sancta synodus plenam habuit noticiam, quod ad id flecti non poterat induccione, sed gladium quo percusserat continuo magis wulneri infli- gebat, semetipsam defendens ab interitu maiorique semper vtens auctoritate quem ducere nequiuit, trahere disposuit nolentem, aduersus eum processum formans iudicialem, quem edisserere incipit tercius hic liber, explicans vocacionis causam a sancta synodo in fine Aprilis emanate, enarrande autem post alias synodales mensis huius acciones. Caput II. Qui fuere incorporati Aprili mense concilio et quis erat deputacionum ordo. Quo decurrente sex fuerunt congregaciones generales et iuramento solito incor- porati personaliter ad concilium venientes Bartholomeus archiepiscopus Mediolanensis, Matheus Albiganensis, N. Cremonensis et N. Nolensis episcopi, procuratorio vero nomine Conradi Maguntini vltra alios iam constitutos Henricus Kaldyser, ordinis predicatorum, Petri Januensis archiepiscoporum Jeronimus de Puteo, prouincialis Carmelitarum ordinum, Hugonis vero Atrebatensis episcopi Egidius Carlerii, tres ipsi theologie professores, abbates autem Lucellensis, sancte Columbe, sancti Ambrosii Mediolanensis, sancti Andree Januensis et de Lutra Bisuntinensis dyocesum; item Stephanus de Caciis de Nouaria, legum doctor, magister Michael de Jeroda, procurator causarum fidei in curia Romana, et magister Matheus de Tribolia nomine capituli Verdunensis. Atrebatensis vero episcopus magna cum humilitate per litteras suas se excusauit, quod non personaliter ad concilium (veniret) retentus morbo corporis, et quia neccesse illi erat custodire vigilias supra gregem suum, ne heresi inficeretur Bohemica in sua diocesi pullulante; item quia detrahebatur alme congregacioni, concilium iam esse dissolutum aut prorogatum; et hiis malis pro viribus obsistebat, arbitratus sacro concilio magis proficere, quam si personaliter in eo resideret. Super excusacione eciam personalis comparicionis Morinensis, Beluacensis,

Strana 151
Liber III. Caput II. 151 Nouiomensis et Parisiensis episcoporum scripsit litteras sacro concilio sub hac appella- cione „Johannes gubernans et regens regnum Francie, dux Bethfordie, reuerendissimis in Christo patribus“ etc., dicens, quia Morinensis, cancellarius Francie, ipseque et alii consi- liarii essent speciales domini sui regis, quod in rebus arduis et in consiliis essent continue adeo prepediti, vt non sine magna iactura regis sui et regni possent discedere, attenta specialiter materia, que per aduentum reuerendissimi domini cardinalis sancte Crucis, sedis apostolice legati ad illas partes, duce Deo in breui erat pertractanda; super qua iam acta fuissent aliqua preparatoria, rexque et ipse dux in deduccione negociorum presencia et assistencia dictorum episcoporum multum indigerent. Rogabat (€*) tenore littere regis et sui contemplacione, dummodo ipsi mitterent procuratorium sufficiens ad omnia agenda in concilio, haberi excusatos. Fuit autem die nona mensis huius Aprilis facta secundo distribucio suppositorum sacri concilii ad deputaciones. Si quidem nouiter aduenientes locabantur in deputacione pro communibus, que pre ceteris tunc occupata erat in perti- nentibus ad defensionem concilii adhesionemque eius, et per huius(modi) superuenientes multa desuper hiis auisabantur. Fuerunt autem in omnibus deputacionibus distributi patres numero octoginta vnus, episcopi nouem, abbates xvi, ceteri prepositi prouinciales, priores, decani et in aliis deputacionibus constituti, canonici quoque cathedralium ecclesiarum, doctores quoque in diuino aut humano iure, aut alii notabiles et egregii viri, nec preno- minati in dignitatibus maioribus et aliis constituti huiusmodi graduum qualitatumque erant expertes. Fuit eciam tunc presens generalis ordinis Carmelitarum, et cum aliis xIII. distri- butus in deputacione pro fide, cuius multa supposita, sicut et de pro communibus, in legacionibus constituta erant. In deputacione autem pro reformatorio xxvII., pro pace XxIIII., et pro communibus xv. Hic autem post concilii augmentum fuit ordo deputacionum, qui monstrabatur, quando in generali congregacione speciali vrgente causa earum presi- dentes verbo, vel notarii notificabant scriptis illarum deliberata; etenim primo qui fidei, deinde reformatorii, tercio loco pacis, et vltimo qui deputacionum pro communibus refe- rebant. Nec equalitas numeri suppositorum in singulis deputacionibus continuo seruari poterat propter fluxum et refluxum veniencium ad synodum et recedencium, absenciam quoque multorum legacionis causa. Deferebatur eciam desiderio maiorum prelatorum in vna pocius quam in alia eligencium collocari. Seruabatur tamen, quam commode fieri poterat, equalitas quoad numerum cardinalium, archiepiscoporum et episcoporum, nacio- num quoque, ne per aggregacionem plurimorum status vel nacionis vnius in vna, et paucorum in altera, procedendi modus redigeretur velud formam habens statuum aut nacionum. Cum autem nonnulli minus diligenter venirent ad deputaciones et congregacio- nem, ordinatum fuit, vt episcoporum quilibet, seu episcopi procurator, nisi foret legittime excusatus, in penam negligencie solueret duos solidos monete Basiliensis, vno floreno Re- nensi valoris tunc xxIIII., abbas vnum, doctor vero (et) incorporatorum alius quiuis solidum medium; fueruntque in singula deputacionum nominati qui colligerent. Sed lex ista non diuturne fuit permanencie, cumque omni ferme tempore duracionis concilii sepe de hoc fuerint murmuraciones ante et post ordinaciones publicatas de modo procedendi, vt depu- taciones continuarentur, pena magis ydonea multo reputata fuit interna consciencia et rubor externus. Etenim cum ad maiores fuisset potissime respectus, studiose agebant, ne locus eorum tam in deputacionibus quam in congregacione vacuus appareret, exemplum

Strana 152
152 Liber III. Caput II. III. aliis dantes ad generalem venisse synodum vna cum ipsa pleno ore locuturos. Maioribus autem frequentantibus minores deessentes confusio plectebat manifesta, per maiores aliquando suaui allocutos sermone. Quando vero res magni ponderis in deliberacione ponenda erat, monebantur in generali congregacione omnes a presidente concilii, vt non deficerent; sepe autem ab eo presidentibusque aliis mandabatur sub pena prestiti iuramenti. Caput III. Responsio Bohemorum pro pace habenda volencium venire ad concilium, peten- cium saluum conductum eis fieri iuxta oblacionem. Circa medium autem huius mensis Aprilis sancta synodus recepit noua sibi gratis- sima super facto Bohemorum. Scripserunt namque magister ciuium, consules et scabini ciuitatis Pragensis, nee non magnates, nobiles, barones, atque capitanei exercituum et communitatum regni Bohemie et marchionatus Morauie oratoribus concilii Nurenberge constitutis litteras sub data feria quarta post diem Mathie apostoli, notificantes, quomodo gauisi fecunditate facunda epistolarum venerabilis concilii Basiliensis et suarum inuitan- cium eos ad audienciam plenam, piam et securam, merito arbitrabantur clementissimum dominum visitasse plebem suam in piis visceribus miseracionum suarum, vt adduceret corda filiorum ad patres, pristinos gressus dirigens in semitis iusticie directissime ecclesie primitiue, quatenus tempore nouissimo vergente edocta ad vesperum corruptibilis mundi corruptela habitarent in ciuitate gloriosa ecclesie militantis ciues vnanimes, qui spe- rarent se in beatitudinis aula future celesti fore sodales. Quantocius igitur valuerant, gubernatoribus et populo regni Bohemie congregatis, in hoc resederant finaliter vniuersi, vt oratores et legatos suos ad prefatum concilium dirigerent, quatenus dudum per eos desideratum opus, et tunc annuente domino feliciter inchoatum, laudabili et cunctis fidelibus fructuoso concluderetur effectu. Et quia vtriusque epistole tenor offerret et concilium et ipsos nuncios sub nomine et auctoritate ipsius ad largiendum assecuracionem sufficientem et racionabiliter expectandam oratoribus et legatis mittendis ab eis, eapropter obsecrabant quo celerius fieri posset ad Egram ciuitatem, nunciis et Bohemis conter- minam, cum principibus regni Bohemie adiacencium regionum venire vellent, ibidem cum eorum certis nunciis ad hec specialiter deputatis tempore per eos statuto, minime vnius mensis, intimando eciam per eundem nuncium congressum sub saluis certis conductibus, ipsis eorum nunciis a tota Bohemorum parte concessis, suos conductus et processus huiusmodi assecuracionis et audiencie eorum oratoribus et legatis a dicto concilio prestandis plene ac effectualiter tradituri, et disposituri finaliter ita et taliter, vt Bohemi oratoresque eorum et legati ad concilium mittendi, prout in sua littera ad eos transmissa seribebant, de caucione per eos Bohemis et oratoribus eorum merito deberent esse contenti vtrique. Notificabant eciam, quod multum essent grati et gauisi de eorum pacienti prestolacione ac benigna, et de hiis que nouiter scripserunt. Huiusmodi autem scripta fuerunt de firma constancia patrum in sacro concilio. Sub nomine eciam magistri ciuium et consulum maioris ciuitatis Pragensis scriptum fuit dominis et consulibus ciuitatis Egrensis, notificando predictam deliberacionem, rogantes eos, vt quemadmodum in hac re hactenus impigre laborauerant pro vtilitate communi et pacificacione christianitatis, ita eciam

Strana 153
Liber III. Caput III. IV. 153 perdurare vellent, scientes quia merces promittitur incipientibus, sed perseuerantibus exhibetur ; desiderarent eciam, instanter rogantes eos, quatenus scriberent septem ciuita- tibus per eos nominatis pro assecuracione, vt nuncii vtrimque secure accedere possent, et recedere quocienscumque opportunum foret. Caput IV. De actis per papam post dissolucionem, vt vocaretur ad concilium, prestantibus causam. Gesta hec fuere cum aliis que preteriuntur multis in sancta Basiliensi synodo de mense Aprilis, a medio cuius intenderunt patres super materia euocacionis pape ad con- cilium, cardinalium quoque et aliorum, causam ad hec prestantibus litteris a rege susceptis Romanorum, auisante ea que in Romana curia fiebant aduersus concilium, relacione quoque episcopi Lausanensis et decani Traiectensis, synodalium ad papam oratorum. Vt autem scripta regis melius percipi valeant, euocacionis quoque causa euidencius inno- tescat, que super materia concilii in Romana curia acta fuere decet referre summatim. Si quidem est intencionis gesta referre sancte Basiliensis synodi agentis et pacientis, vtroque ad eam pertinente, pacientem cum audiret que ad dissolucionem eius et omnino interitum summus pontifex operabatur, agentem cum declararet illiusmodi operibus non inesse spiritum vite, auctoritate sua papa nequeunte dissoluere generale concilium absque eius consensu. Sed quomodo a principio eius acciones inualide fuerant dissoluere conci- lium non valentis, ita quoque eius postmodum profluxa mandata inhibentis neminem Basileam, precipientis autem omnes Bononiam ad annum cum dimidio pro celebracione concilii generalis esse venturos. Vt vero eius mandata omnia effectu frustrarentur, omnesque perspicue intelligerent illis parendum non esse, sancta synodus summum ponti- ficem, qui precepta multiplicans alios a veniendo retrahebat, euocauit, vt metipse ad concilium personaliter veniret, aut mitteret pro se alios cum plena potestate; declarato nempe quod ipse ad concilium venire tenebatur, palam omnibus fiebat, quod precipere aliis non poterat, ne venirent. Quia igitur vocacio hec emanauit a synodo, vt animum Eugenii nolentem traheret, quomodo constitit de voluntate eius, opera nunc enarranda perhibent testimonium. Secundam namque publicatam in generali consistorio dissolucionem cum papa Romanorum regi notificasset, isque rescripsisset exhortans, vt illam reuocaret, equitator eius litteras ad papam auisamentaque ferens Romam applicuit xxIIII'. Januarii; attulit quoque ad cardinales scriptorum ad papam inclusis copiis. Quales agitaciones delibe- racionesue fuerint inter eos non refertur, sed id quod notorietate maxima omnibus constat, sub data tercio Idus Februarii pontificatus sui anno primo, ad omnes fere principes maioresque prelatos, nec solum archiepiscopos, sed quam multos episcopos, et alios emanasse litteras, consequenter se habentes ad dictam dissolucionem, quia eam iustifi- cantes velud ex diuina sibi ostensa voluntate, quia redarguentes existimantes in adversum, quia venientes ad Basiliense concilium retrahentes, quia adhortantes, vt exire cogerentur, quia ad Bononiense concilium conuocantes, quia iudicium comminantes aduersus eos, qui Basileam conuenerunt, quia sancta esse opera affirmantes, que Basiliensi concilio impedimentum prestarent. Quo maior aduersacio vix aut nulla assignanda erat, eiusmodi Scriptores II. 20

Strana 154
154 Liber III. Caput IV. contencione iam terminos attingente fidei, cum synodus assereret dissolucionem tendere in graue periculum euersionis fidei, status ecclesiastici perturbacionem et detrimentum atque scandalum tocius populi christiani; papa autem dicebat, sanctas esse operas retrahere celebrantes Basiliense concilium. In aliis vero litteris grauiora exprimit, com- mendans etenim spretum synodalium preceptorum, aperte iustificata dissolucione sua, et negata auctoritate concilii, exhortatur detestandam esse, vtque ad id faciendum hortentur alii, et subditi moneantur, quatenus nullo modo concilio pareant, vel ad illud accedant, prout illarum litterarum indicat tenor. Sequitur tenor litterarum Eugenii consequenter ad dissolucionem concilii Basiliensis se habencium etc. 12. 1432. 11. Febr. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei venerabili fratri archiepiscopo Ebora- censi salutem et apostolicam benediccionem. Quoniam ex multorum relacione sentimus murmurare nonnullos audita dissolucione concilii, si quod esse congregatum videbatur in ciuitate Basiliensi, opinantes forsitan nos subterfugere velle concilium, quod semper fieri optauimus et optamus, nos f. t. auisatam facimus per presentes, quod illam fecimus cum maturo consilio et deliberacione, iustis ex causis in litteris nostris expressis, que non fuerunt conficte, vt aliqui garriunt, sed vere efficaces. Fuerunt eciam et sunt alie cause, quas nolumus specificate exprimere, quia manifestari non poterant sine quorundam principum nota. Sed si omnes alie cause defuissent, vna potissimum fuit per se omnibus nota, infirma scilicet nostri corporis valitudo. Nos enim, qui in minoribus constituti in Constanciensi concilio ecclesiam reformari cupiebamus, iam in pontificatu nostro deside- rium illud nostrum perficere, et in tam pio opere laborare personaliter plurimum affec- tamus; ideo concilium indiximus in ciuitate Bononiensi. Atqui enim cum agendum sit de reformacione vniuersalis ecclesie, cuius direccio et cura principaliter ad nos pertinet, et de nonnullis aliis grauissimis rebus concernentibus statum reipublice christiane, nobis inconueniens visum est tantam rem fieri debere per legatum sine nostra presencia et venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium. Sed, sicut ei placuit cuius inscrutabilia consilia sunt, grauissima persone nostre superuenit infirmitas, a qua licet paulatim conualescere incipiamus, tamen non omnino liberati sumus ita, vt possemus sine certissime mortis periculo ad remociores partes accedere. Igitur in loco magis vicino concilium celebrare, et in eo presidere decreuimus. Quare nemo iuste succensere nobis potest, si ex omni voluntate Dei, quam ostendit nobis, illud elicimus, quod ei gratum et vtile ecclesie sue fore non dubitamus. Miramur itaque, venerabilis frater, de quibusdam, qui magis querentes euertere et deformare, quam stabilire et reformare ecclesiam, hereses fouere, et bella suscitare, prout hactenus notorie fecerunt, quoniam premissa extirpare et in dulcedine pacis reducere obloquuntur, et student contra voluntatem et decretum nostrum episcopos et prelatos in Basilea sub nomine concilii congregare, non vt ibi per eos reformetur, sed vt penitus obruatur status ecclesie, et fides catholica confundatur. Licet enim archiepiscopi et episcopi quoad reformacionem in vita et moribus diffinitiuas voces habeant in concilio generali, tamen ex iuramento per eos prestito parere et obedire mandatis apostolicis sunt astricti, nec remanere Basilee qui erant, nee de nouo accedere,

Strana 155
Liber III. Caput IV. 155 sed pocius ad veniendum Bononiam se parare debuissent, postquam decreti nostri noticiam habuerunt. Verum plerique stare et accedere sunt coacti, in quibus nec vis nec auctoritas concilii generalis consistit, quorum voces et deliberaciones minime libere, cum ab eorum qui compulerunt voluntate dependeant; itaque digni non sunt, nec habiles, qui dent legem ecclesie, nec aliis nacionibus, nec religioni christiane. Nos enim in concilio proximo cele- brando Bononie in tempore constituto, vel cicius, quam primum sufficiens numerus prela- torum aderit, videbimus et iudicabimus cum concilio in talibus opportune super causa eorum, qui Basilee remanserunt, vel illuc nouiter accesserunt, et inspirante nobis domino, qui inspirat iusta et sancta consilia, in hiis ad que concilium Basiliense fuit principaliter ordinatum, salubriter prouidere conabimur. Quo circa, venerabilis frater, cum tibi eciam, qui in ecclesia Dei notabile membrum existis, solers immineat cura premissorum, qui de veritate rerum et statu persone nostre es plenius informatus, qui vides in hoc turbine fluctuancium voluntatum sub hac infirmitate asserti concilii res ecclesie periculo committi, que maioribus consiliis indigent, quibus vtinam omnes debito in tempore sufficere possemus, et sentire potes, non per vniuersalem christianorum voluntatem, sed per aliquos conspiratores, ad perniciem ecclesie, prelatos fictis racionibus coloratisque argu- mentis induci, et nonnullos exquisitis modis et comminacionibus impelli vt ad id assertum concilium vadant, quod elapsu temporis et nostra est auctoritate dissolutum, fraternitatem tuam in domino exhortamur, quatenus per nuncios et litteras tuas, quomodocumque noueris apcius conuenire, retrahere procures prelatos circumstantes, et temporales dominos exhortari, vt ipsos retrahant a dicto asserto concilio Basiliensi, et si qui iam iuissent, hos penitus reuocare, in quam maiori numero fieri potest ipsos inducendo, vt ad indictum per nos Bononiense concilium supradictum, vt tenentur, debito tempore, aut quam cicius poterunt, venire procurent; et temporales domini suos oratores ad dictum Bononiense concilium mittant, qui suis honoribus assint, negocia dirigant, et iustis delibe- racionibus foueant, sicuti de christiana eorum deuocione speramus; quo in tempore tu eciam ad Bononiense concilium debeas aduenire. Qua in re omnem tue virtutis consuetum vigorem excitamus in hac iusta causa ecclesie Dei, vt omnis mundus intelligat sancto operi sanctas te atque feruentes operas posuisse, et nos ad meritos tuos honores feruen- cius animemur, nobis de tempore in tempus notificando, quantum, vt speramus, virtus tua proficeret et prosecuta fuerit in predictis. Datum Rome apud sanctum Petrum, anno in- carnacionis dominice M'cCCC'xxxI°. tercio Idus Februarii, pontificatus nostri anno primo. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei venerabili fratri Dalmacio archiepiscopo Cesaraugustano salutem et apostolicam benediccionem. Per litteras tue fraternitatis, et eciam ex verbis dilecti filii Berengarii de Prato, nuncii tui, intelleximus, quomodo congre- gacio illa Basiliensis te et eciam suffraganeos tuos citauerat et requisierat ad eorum congregacionem, quam cum spernas et contempnas, merito fraternitatem tuam in domino commendamus. Cum enim concilium, quod ibi esse dicebatur, ex bonis et iustis causis, et presertim quia non poteramus ibi personaliter interesse, dissoluerimus, et illud infra certum tempus duxerimus Bononie celebrandum, rem commendacione dignam fecisti illorum inanes requisiciones contempnere. Quid enim ad eos spectat, paucos quidem numero et vi coactos, nullaque auctoritate nitentes, ad se trahere velle contra prohibi- cionem nostram vniuersum populum christianum? Sapienter igitur et laudabiliter spreuisti 13. 1432. 26. Aug. 20

Strana 156
156 Liber III. Caput IV. illorum inanes requisiciones, adherens auctoritati sedis apostolice. Tuam vero fraterni- tatem exhortamur in domino, eidem nichilominus mandantes, vt similiter in futurum facias detestando eos, qui scisma in ecclesia moliuntur. Volumus quoque vt horteris ex parte nostra circumuicinos prelatos, suffraganeos vero et subditos tuos auctoritate nostra moneas, requiras et mandes eisdem, vt nullo modo illi congregacioni pareant, neque accedant Basileam, sed preparent se ad veniendum tempore statuto ad concilium Bono- niense, vbi personaliter erimus residentes et reformantes ecclesiam, prout spiritus sanctus dabit. Speramus tamen illos de Basilea non aspernaturos sana consilia, que eis dantur. Nam cum venerabilis frater noster Jacobus archiepiscopus Ebredunensis, ad nos veniens, nonnulla capitula nobis portauerit, que spectant ad certam composicionem inter nos et illam congregacionem, nos vt omnibus constaret nos summo cum desiderio pre ceteris rebus cupere extirpacionem heresum, populi christiani pacem, et reformacionem ecclesie, condescendimus peticionibus suis, quas credimus et eos, et qui illis fauent, accepturos. Tu tamen quicquid futurum sit, auctoritatem nostram et sedis apostolice ceteris omnibus, prout cepisti et ex debito teneris, studeas preferre. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. septimo Kalendas Septembris, pontificatus nostri anno secundo. P. Cormano. Pogius. Ad presentandas vero litteras eiusmodi nuncii quam plures et oratores multi e Romana curia destinati fuere, quibusdam eorum hiis datis instruccionibus, quarum sequitur tenor, illarum presertim, que causa inferius exprimenda ad noticiam deuenerunt. Informaciones pro negociis sancte matris ecclesie date domino Johanni de Prato, pro sanctis- simo domino nostro ad diuersos mundi principes oratori. 14. 1432. s. d. „Primo auisaret suam serenitatem particulariter de processu rerum a primo olim concilii Basiliensis vsque ad hec tempora, videlicet qualiter concilium Constanciense ordi- nauit fieri concilium in quinquennium pro reformacione ecclesie in ciuitate Papiensi, quod et factum fuit, et mutatum propter pestem in Senis; item statuit, quod sequens concilium fieret in septennium, quod in Senis de voluntate legatorum pape fuit positum in Basilea. Item istud septennium fuit finitum in mense Marcii anno domini MCCCCxxXI°., et fuit ordinatum in Constancia, quod tempus concilii huiusmodi non posset prorogari per papam, sed abbre- uiari. Attende "quia frequens“ concilii Constanciensis, licet dicat tempus posse ex causa abbreuiari per papam, dicit tamen indefinite tempus nullatenus posse prorogari, et verba ista „nullatenus prorogetur", et hic nec per papam, nec per cardinalem sancti Angeli, nec per negligentes non venientes in termino, et postea venire volentes; et attendatur quod ille est terminus in quod, non ex quo, et sic est precise, non diffuse sicut terminus capituli generalis monachorum in c. in singulis, de statu monachorum, et propterea statutum fuit, quod fieret concilium in quinqennium, in septennium et decennium, vt in illa tempora fieret, et non post. Quo tempore elapso remanet disposicio iuris, secundum quod potest papa dissol- uere concilium pro placito suo, que dissolucio in tempore septennii non est prohibita, sed solum prorogacio. Item dominus Martinus eodem anno MCCCCXXXI°., mittens dominum cardi-

Strana 157
Liber III. Caput IV. 137 nalem sancti Angeli contra Bohemos, credens concilium in Basilea congregari debere, vel congregatum esse, dedit eciam potestatem dicto domino cardinali presidendi ibidem, vt non esset defectus ex parte sedis apostolice. Item dominus cardinalis, recedens pro- factis contra Bohemos, ac eciam nulla congregacione reperta in Basilea pro concilio celebrando, idem transtulit se in Nurenbergam, et interim mortuus est Martinus. Item Deo disponente dominus noster Eugenius quartus electus est in papam, qui eciam in minoribus constitutus semper optauit reformacionem fieri in ecclesia, credens congregacio- nem (esse) debere in Basilea tempore predicto, vel parum post, eciam predictam potestatem presidendi et agendi confirmauit; item sibi mandauit, quod si tunc non esset congregacio facta, vel de proximo fienda, ipse dominus cardinalis attenderet ad facta Bohemie, prout fecit. Item sicut domino placuit contra Bohemos nichil factum est tunc temporis, et reuertente ipso domino cardinali Basileam de mense Octobris nullum inuenit in Basilea pro concilio congregatum, licet effluxerint octo menses post terminum, nisi duos magistros Parisienses. Item de mense Nouembris proxime elapso superuenit magister Johannes Pulchripatris cum litteris credencialibus domini legati et duorum vel trium prelatorum, qui tunc erant in Basilea, exponens, quod cum ibi non esset aliqua congregacio pro concilio, rogauit et supplicauit domino nostro, vt nouam conuocacionem faceret, alias nichil esset. Multa addidit propter que videbatur concilium, si quod ibi tunc esset, non debere habere progressum pro paucitate personarum. Item predicta considerans sanctissimus dominus noster videbatur ibidem ludibrio esse indictum concilium, ex quo fuerant expectati per annum et per octo menses post terminum, incepit cogitare de conuocando concilium ad alium locum ad hoc, vt esset ibidem prelatorum multitudo. Item videns dominus noster nullam congregacionem fieri, et sic reformacionem generalem ecclesie retardari et negligi et alia in concilio expedienda, vna cum fratribus suis deliberauit dissoluere hoc concilium, et sicut neccessarium fuisset conuocacionem ibi facere, ita in eodem tempore conuoca- cionis et congregacionis fiende pro concilio ad Bononiam facere, vt ipse illuc vna cum cardinalibus posset personaliter interesse, quorum presencia neccessaria est ad ea, que in concilio sunt agenda, tam propter maiorem corroboracionem agendorum, quam sedis apostolice reuerenciam, atque rerum experienciam, quam habent domini cardinales diu in talibus versati, ac eciam prelatorum et aliorum virorum nobilium concursum, qui venire presumuntur pocius ad concilium propter presenciam pape, quam aliorum. Item tercia causa mutandi locum fuit conuocacio, quam fecerunt illi de Basilea Romano pontifice inconsulto, de Bohemis vt veniant ad disputandum de heresi iam dampnata, per quod videtur Constanciense concilium illam dampnans errasse, et de fauoribus immoderatis ibidem attri- butis illis hereticis dubitandum non est alias in Constancia per aliquos (actum), et eciam post concilium Constanciense; et illi qui viderunt et palpauerunt, et si expediat suis loco et tempore propalabunt. Item fuerunt multe alie cause dissolucionis in litteris apostolicis contente, et alique propter honestatem fuerunt tacite, quia sine nota aliquorum principum propalari non possunt, nee sunt neccessarie. Item eas cogentibus oportet nos exprimere, quare locus non est tutus ecclesie, nam dum ibidem creditur ecclesia reformari, presu- mendum esset de totali dissolucione consideratis modis hactenus tentis in concilio Con- stanciensi, et fauoribus datis hereticis; et presumendum est, quod ibidem forte peius fieret nunc, et propterea credendum eciam est, quod qui nunc nituntur ad concilium Basiliense,

Strana 158
158 Liber III. Caput IV. sunt fautores eorum hereticorum; et populus Almanie . . . . loquitur et legati, qui fuerunt, bene sunt de hiis informati. Item mirandum videtur de deuocione quorundam, quia qui prius nolebant mittere Basileam, nune propter gracias iniustas per eos petitas, que dene- gate fuerunt, cogunt prelatos dominiorum suorum ad illuc eundum. Quale est ergo votum illorum qui sic, vt premittitur, coacti sunt; qualis consciencia mittencium, qui prius requi- siti per obedienciam mittere noluerunt, expectati per annum cum dimidio, nunc autem vt generetur scandalum, compellunt homines ad eundum, scientes dissolucionem iam factam. Nichil enim aliud videntur appetere, nisi scandala, et nolle intelligere, vt bene agant. Item illi qui sunt in Basilea, miserunt ad papam dicentes, quod ipsi volunt agere contra Bohemos, siue non. Quid enim ipsi paucissimi, eciam ante dissolucionem, potuissent vel possent non per viam facti, cum ad expedicionem gencium armatarum multe requiruntur expense, quas ipsi de per se facere nequeunt, nec aliunde querere, quia ad imposicionem subsidii gene- ralis oportet, quod omnes mundi principes concurrant, et omnes prelati regnorum mundi christianorum, et ideo in ista estate fieri non posset. Vnde multo melius fiet hoc in Bononia papa et cardinalibus presentibus, quoniam ibidem erit magna congregacio oratorum principum et prelatorum, qui possunt iuuare. Item per viam iuris eciam non expedit cum eis pugnare, cum dampnati sint, nec corrigere se volunt, ad minus per tam paucos. Item papa est contentus, vt legatus sibi scripsit, subuenire sibi de bona summa pecuniarum, vt subueniatur quibusdam militaribus in presenti estate contra Hussitas, et iam misit sibi certam partem, et reliquam in breui mittet, quantam summam illi de Basilea reperire non possent in triginta annis. Item est contentus dominus noster papa ad conuin- cendam omnem maliciam, quod legatus et ipsi intendant, quantum possunt, contra illos Bohemos isto intermedio tempore, ita quod nichil obmittatur de contingentibus. Sed frustra circa talia laborant, nam ipsi Bohemi habent fautores occultos, et nisi alius princeps non Almanus sumat hoc negocium, nunquam erit finis; et iam aliquos tractatus cum quibusdam habet ibidem dominus noster, quos in breui sperat concludere, et sine eo fieri non potest. Ista enim materia requirit aliud quam verba, et iam expertus fuit bone memorie Martinus papa quintus. Item dicitur per quosdam de reformacione cleri, clerum esse aliqualiter dissolutum, et presertim, vt ipsi dicunt, in Almania, et volunt eum refor- mare. Vtinam ipsi soli possent hoc! Sed quomodo est verisimile, quod tota Almania velit stare reformacioni decem vel duodecim prelatorum forensium, vbi sunt pauci Theutonici; non sunt Ytalici in numero sufficienti, nisi admodum pauci et compulsi, qui libere loqui non possunt. Vbi enim de vniuersali reformacione ecclesie agitur, in qua comprehenduntur non tantum clerici, sed laici, quomodo fieri potest pauco numero prelatorum, non haben- cium noticiam de omnibus mundi partibus, ita quod secundum morbos detur medicina. Quid seire possunt Hyspani de Almania, eciam si presentes essent, vel econtra quid Gallici pauci, qui ibi sunt, possunt scire de Anglia vel Polonia; nec e conuerso quid Ytalici de Vngaria? Expedit ergo, vt quod omnes tangit, ab omnibus coapprobetur. Ideo papa nititur ex hoc esse presens cum collegio cardinalium, et quanto fieri potest maiori numero prela- torum. Item expedit esse presentes oratores regum et principum et communitatum, vt reformacio, quam fieri desiderat dominus noster papa, fiat rebus et non verbis. Ad ista expedit de omni gente congregare oriente, occidente, aquilone et meridie. Ideo non per- mittant se seduci principes et alii, quorum interest, ab illis, qui veniunt in vestimentis

Strana 159
Liber III. Caput IV. 159 ouium, interius autem sunt lupi voraces. Item dicunt celebrari ibidem oportere concilium pro pace regum et principum christianitatis inter se dissidencium fienda et tractanda; non tamen cogitant, qui sunt qui loquuntur, nec cogitant, quomodo ipsi sunt ad hoc habiles. Vbi enim sunt oratores regum et regnorum discordancium, non querunt pacem facere, quia debent bene scire, quod sine pape et cardinalium presencia ista sunt quasi impossi- bilia. Sed querunt vocari ab hominibus rabi, et habere primas cathedras in synagogis, et salutacionem in foro, et in hoc se perpetuant. Item quomodo melius fieri potest talis trac- tatus, quam presente papa et dominis cardinalibus, ac rege Romanorum, si wlt, et prela- torum multitudine, qui sunt potentes ad mittendum legatos et nuncios ad omnes reges et principes et communitates, qui sunt propter reuerenciam sedis apostolice et approbacio- nem concilii in magna reuerencia, et missi possunt facere neccessarias expensas, que in talibus maximis negociis forte ad summam centum milium ducatorum (augentur), sicut hacte- nus factum est. Item quomodo pauci possent ibi facere tales expensas, nam solum ad Fran- ciam et Angliam sunt missi per apostolicam sedem primo duo cardinales, secundo episcopi et alii prelati, tercio nunc dominus cardinalis sancte Crucis, qui laborauerunt iuxta posse, sed causante malicia temporis modicum profecerunt, speratur tamen, quod bona conclusio habebitur, et dominus noster continuare intendit, et plures mittere hinc inde, et ad ista loca et ad alia, prout expediens fuerit, et cum deliberacione et approbacione concilii generalis eo ibidem presente ; non enim dominus noster intendit facere verba, sed facta. Item non credant aliqui dominum nostrum refugere velle concilium generale, ipse nempe vvlt prius reformari, si expedit, secundo loco alii, tercio alii, quarto alii secundum gradum digni- tatis ipsorum. Qualem autem vitam egerit notum est, audacter inquiratur de eo et suo regimine, et demum tangat quos vvlt aliorum. Item est paratus dominus noster abbreuiare tempus concilii; omni nempe die, quo essent in Bononia congregati in sufficienti numero prelati, ipse est paratus inchoare concilium, et non dissoluere nisi plena reformacione morum facta. Et hoc ideo dicit propter aliquos garrientes, qui dicunt papam mundo velle illudere, sicut dicunt esse factum Constancie et Senis. Ideo rogate eos dominos, ad quos ibitis, vt cito velint mittere suos oratores si placet. Item rogat serenissimam maiestatem vestram, vt cito velit mittere suos oratores si placet, ac prelatos existentes in dominiis ipsius hortari, vt cito veniant acturi ea, ad que concilium conuocatum est, et omnia alia, que sunt Deo placita et ecclesie militanti neccessaria et opportuna. Interim vero legatus, qui est in Almania, poterit attendere contra Bohemos, cui dominus noster prouidebit de necces- sariis secundum possibilitatem ecclesie. Sicut dictum est, dominus noster papa non refugit concilium, sed videt locum illum non tutum; ideo elegit Bononiam pro loco tuto. Quis enim locus tucior esse potest concilio quam terre ecclesie, vbi plena est libertas; et si Bononia non placeret, offert in Ytalia, vbi potest personaliter ire, omnem terram ecclesie habilem et immediate subiectam, cuius loci regimine intendit se illo tempore expoliare, et exponere in manibus concilii regimen totum, et omnia fortalicia et regimina ciuitatis illius. Item veritas est, quod aliqui reges non habebant pro tuto loco ciuitatem Basi- liensem, et vt non ponatur scandalum inter principes, tacent pro meliori, sed suis loco et tempore reuelabunt, si quis erit. Item multe cause possunt allegari de non securitate loci ciuitatis Basiliensis, et Deus scit, quot et quanti timores non vani fuerunt habiti tunc, plures eciam personales in Constancia; et simul illi rectores excusarunt se in stuba

Strana 160
160 Liber III. Caput IV. V. magna, quod non poterant tueri et aliquos cardinales et prelatos. Vltimo concludo cum Paulo apostolo ad Thessalonicenses n°., capitulo 2°. Ait enim: „Rogamus autem vos, fratres, per aduentum domini nostri Jhesu Christi, vt non cito moueamini a vestro sensu, neque terreamini per spiritum neque per sermonem neque per epistolam, tamquam per nos missam, quasi instet dies domini. Ne quis vos seducat vllo modo"; et infra subditur eo quod non receperunt caritatem veritatis, vt salui fierent: „State itaque fratres, et tenete tradiciones, quas didicistis, siue per sermonem siue per epistolam nostram.“ Hec locutus est Paulus in personam domini nostri Jhesu Christi.“ Caput V. De ambasiata concilii ad papam signilicante eidem, nisi a dissolucione desisteret, sui status periculum. Post datam vero predictarum litterarum Eugenii pape, earum multis iam desti- natis, Ludouicus Lausanensis episcopus et Henricus decanus Traiectensis, synodales ad papam oratores, applicuerunt vrbem xxvu'. die Februarii. Quibus datus non est locus quasi oratoribus concilii generalis, nec publica fuit data audiencia; sed coram papa et cardinalibus, sexta die Marcii, proposuit dictus episcopus cum themate "vox in Rama audita est". Exposito autem, quod per Rama, quia interpretatur excelsa, ecclesia intelligatur, deque eius celsitudine quod eciam celum transcenderet, extollens se vsque ad latus domini nostri Jhesu Christi, ex cuius sanguine inde manante fundata et plantata esset, in prose- cucione oracionis vsus est parabola matris, habentis filium egritudine languentem mortali, et morti vicinum, vocatumque per eum medicum potentem, et curare volentem, sponsus eius e domo expulit; igitur ploraret mater dolens filium languere, dolens propinquum esse morti, dolens medicum eiectum, dolens vero amplius, quia per eum, cui maior cura esse de filio debuit, sponso facto sibi inimico et patre filicida. Erat mater ecclesia, filius populus christianus, aut quicumque fidelis, sponsus pontifex summus, medicus concilium generale, infirmitas heresis Hussitarum, guerrarum incendia in omni fere populo christiano, et notoria deformitas vtriusque eius status. Sic igitur ploratus in ecclesia et vlulatus multus, quia filii, qui data spe celebracionis concilii resuscitari a morte videbantur, sub- tracto medico iterum morerentur; tantoque magis ingemiscere posset ecclesia, quanto per sponsum suum patrem filiorum, si verum esset, quod pene impossibile estimaret, talia procurarentur. Non vero pure affirmabat eiectum medicum, quia nec concilium dissolutum se arbitrabatur, nec imponere volebat pape dissolucionem fecisse deliberata atque firma intencione. Deduxit autem consequenter in ea proposicione episcopus, generalium conci- liorum quam magna esset auctoritas, quanteque essent neccessitatis in Dei ecclesia, et fere omnia in instruccionibus eis datis contenta, preter narracionem eorum, que fecerat Parentinus episcopus circa publicacionem dissolucionis, item de racionibus vocacionis Bohemorum, et responsionibus ad causas contentas in bulla dissolucionis ; sed crudelitates Hussitarum, sacrilegia, incendia, aliaque ipsorum enormia ac periculosa discrimina, si statim non prouideretur, seriose explicauit, de guerris quoque, et de neccessitate habende reformacionis in clero presertim, concludens, quod supplicarent ac deuotissime obsecra- rent beatitudini sue, quatenus matri tam pie flenti et vlulanti compati, filioque tam grauiter

Strana 161
Liber III. Caput V. VI. 161 egrotanti succurrere, ac taliter prouidere dignaretur, vt Basiliense concilium ad illa tria opera congregatum suum haberet votiuum et felicem progressum. Sequenti vero die car- dinalibus conuenientibus in conuentu predicatorum supra Mineruam ad festum sancti Thome de Aquino, de Vrsinis et Rothomagensis cardinales durante missa et sermone continue legebant quilibet in sexterno suo dato tunc eis per oratores concilii. Post missam vero retractis in capitulo predictis duobus, nec non Bononiensi, de Cipro, Arelatensi, sancti Marcelli, sancti Petri et sancti Sixti, diu cum ibi stetissent, vocatis ad se oratoribus per organum domini de Vrsinis dixerunt se vidisse omnia, vellentque pape referre. Caput VI. De ambasiata Romanorum regis ad papam, pericula ecclesie et fidei publice expo- nente et suam concilio firmam adhesionem. Die vero xvnl'. Marcii in consistorio generali papa et cardinalibus prelatisque aliis, quos fere capere quibat domus, presentibus, ambasiatores regis Romanorum, qui triduo ante ingressi fuerant vrbem, videlicet magnificus dominus Johannes de Rosenberg, regni Bohemie baro, venerabilis Benedictus prepositus sancte Marie Albe regalis sedisque apostolice prothonotarius, et Nicolaus Stock decretorum doctor, facta recommendacione per dominum prothonotarium, et presentatis litteris credencialibus, per organum doctoris exposuerunt, quod serenissimus et inuictissimus dominus suus Romanorum, Vngarie, Dal- macie, Croacie ete. rex gloriosissimus et semper Augustus, qua decuit reuerencia susce- pisset bullas sanctitatis sue primas, quod letaretur de aduentu eius ad Ytaliam, cupiens alloqui et viuis vocibus pertractare consilia super magnis et arduis statum vniuerse rei- publice christiane concernentibus, sed gracior fuisset eius aduentus, si sensisset causam fidei esse defensam, et exterminatos Bohemos hereticos, vel reductos, prout in dieta Nurenberge conclusum extiterat; vtcumque tamen libenter eum videret, honoraret sibique imperiale dyadema et quiequid honeste posset ad ornandum conferret, vt mundus intelli- geret nullo vmquam tempore summum pontificem cum Romanorum imperatore stricciore vinculo fuisse coniunctos. De prima autem et vltima parte, multis honestis regraciantes verbis, dixerunt regem altissimum contestari, quod fecisset introitum non ambicione digni- tatum mundanarum, seu potentatuum aut diuiciarum, sed pure exponendo se pro extirpa- cione heresum, incremento et felici statu fidei catholice et reipublice christiane, sancte Romane ecclesie et sanctitatis sue, sacri Romani imperii, tociusque patrie Ytalie, que proch dolor in peiorem condicionem prolaberetur, nisi apostolica et imperiali auctoritate celerius prouideretur, duobus hiis gladiis in vnitate consistentibus et mutuis se confouen- tibus auxiliis. Quo vero ad partem littere velud notantem regem, quasi fidem dimisisset indefensam, dixit luce meridiana clarius constare, quanta fecisset pro exterminacione heresis illius, quodque senserat persona sua ob id corpore lesa asperitate yemali campi- zando, senserant eius regna nobilibus et aliis per bella et strages notabiliter desolata; senserat curia eius, primo abundans, iam exhausta, nichilque superesset, quod pro illa tollenda non fecisset. Seriose vero narrauit de dieta Nurenbergensi, ad quam ex Vngaria in sede gestatoria fecerat se portari, de congregacione potentis exercitus, suo presertim auxilio, deque euentu illius infelici, et conclusione iterum captata Nurenberge in domo Scriptores II. 21

Strana 162
162 Liber III. Caput VI. Juliani legati; quodque disposuerat qui manerent ad fronterias. Tandem concludebat, quod solis Almanis istud negocium conducere et dirigere esset satis difficile, neccessariumque foret ex aliis christianorum finibus exquiri subsidia cum auxilio et consilio sedis aposto- lice: ea igitur causa moueretur ad conueniendum cum sanctitate sua. Exposuit eciam satis plene alium articulum concilii cause non pertinentem, videlicet de significatis per papam regi super pace inter eum et Venetos, istosque et ducem Mediolani, et quid rex desuper intenderet. Fuit autem articulus vltimus super facto concilii Basiliensis; et quamuis in aliis multa verba exposuisset, et quedam scriptis aliquando inspectis, in hoc dicens se nolle preterire fines mandati, legit scripto que supra commemorata sunt in auisamentis destinatis per regem ad papam, alio vero ordine et plene magis, presertim si non expectaret conci- lium aduentum Bohemorum, quos super materia fidei vocauit, illique sperabantur venire; et quia in vltima bulla regi directa papa diceret se mirari, quare rex perturbaretur ex dissolucione concilii, quam fecisset de consensu cardinalium ex iustis et racionabilibus causis, quod sua maiestas respondebat ad hec non esse mirum, si cardinales quidam mira- rentur, quia, sicut astronomi dicunt, mirabantur philosophi videntes solem eclipsari, causam nescientes. Ipse autem rex ad oculum videbat periculum dissolucionis, tantumque erat, vt si non esset congregatum Basiliense concilium, congregari deberet de nouo, nec expectandum ad annum cum dimidio, quia omnis mora esset periculosa, et suadentes dissolucionem pericula non videbant. Qui vtinam saperent et intelligerent, ac nouissima prouiderent! Nec mirum si non intelligerent, quia error facti eciam peritissimos fallit, et qui sapiebant dissolucionem, si in huiusmodi errore et sacrilegio vellent pertinaciter per- sistere, ponderarent, quomodo summo enti in extremo iudicio de hoc vellent reddere racio- nem; nec vmquam rex posset remanere contentus , quibuscumque causis et adinuen- cionibus dissolucio coloraretur, attentis extremis periculis tocius christianismi ex ipsa euenturis. Nam quomodo christianus quicumque posset contentus manere, dum tam peri- culose ageretur de subuersione fidei christiane? Auisabat autem rex sanctitatem suam, quod ipsa non poterat facere aliquid, quod esset ita nociuum omnibus Christi fidelibus, sedi apostolice et sanctitati sue, quam turbare concilium, ex quo infinita et innumera mala profluerent, nulla vero ex eius continuacione; et promittebat si concilium continuaret, ac in differenciis equalis et communis pater in omnibus rebus agendis esset, vti debebat, quod vellet in omnibus sanctitati sue vsque ad mortis passionem adherere, et assecurare eandem, quod nichil in concilio tractaretur in diminucionem sedis apostolice et sue sancti- tatis. Si autem hoc minime facere, sed persistere in dissolucione intenderet, ex tunc maiestas sua per expressum commiserat eis sue exponere sanctitati, quod sacro concilio et toti communitati fidelium toto posse adherere vellet et intenderet, quia nullatenus posset videre euersionem fidei et ecclesie ruinam; perpenderet eciam rex obedienciam, que sanctitati sue et ecclesie debetur, in pluribus christianorum et signanter Germanie finibus multum deficere, nec curari tam per ecclesiasticos quam per seculares, vt appa- rebat in episcopatibus Treuerensi et Traiectensi et aliis multis, nec excommunicaciones, nec mandata apostolica curantibus. Et si concilium deficeret, animaduerteret quid fieret de aliis, informataque esset maiestas sua ex dictis doctorum, signanter domini de Zabarellis, qui non minimus inter cardinales fuit, Romanorum regem non solum manutenere concilium congregatum auctoritate ecclesie, sed in certis casibus de nouo posse congregare, et

Strana 163
Liber III. Caput VI. VII. 163 dicebat casum prope esse in foribus. Et rursum dicebat, quod sanctitas sua vnacum certis reuerendissimis dominis cardinalibus mature deberet ponderare, quod vbi fortassis per dissolucionem prouidere putat, ne sibi ipsi et dictis cardinalibus infligeret interitum. Dicebat autem cum certis cardinalibus, non cum omnibus, quia iam certificati erant ex cardinalibus v. vel vi. fauere continuacioni concilii. Conclusio autem fuit proposicionis huius, prout in dictis auisamentis, vt reuocata dissolucione concilii faueret continuacioni, et hanc exhortacionem susciperet benigne. Caput VII. Responsio pape data statim, quamuis interlocutoria et verbalis, multa explicans tamen ex habundancia cordis, non vero sic oratoribus concilii. Papa autem singulari vsus verbo, preterquam vbi cardinales nominabat, quedam repe- ciit dixitque non omnia replicare se posse, vel ad omnia respondere, quia nec potuit diuinare primo quid erat proponendum. Verum, sicut dixerat, duo essent luminaria et duo gladii, eoque sicut luminare maius minus non impediret, quia nec ipse regem impediebat in suis temporalibus, ita nec e conuerso deberet impedire eum, nec mittere falcem suam in messem alienam, et in factis concilii, quia hoc esset ecclesie et pape ; sed debebat gladium suum temporalem ad nutum spiritualis mouere et recludere. Quod autem eidem regracia- retur, non conueniret, quia sue intencionis vere erat, sicut scripsit, honorare eum in possibilibus, et in dyademate et in aliis. Conmendabat autem suam intencionem, quod esset ad pacificacionem, quia hoc esset multum bonum, et needum quod ipse, sed quicum- que alii in hoc facto, eciam si minimus homò mundi, commendandum esset. Verum, quod rex ipse bene sciret, necdum dyadema, sed nec alias coronas debere recipere nisi de auc- toritate sedis apostolice, quodque ante descensum alpium debuisset iurare, nec fecisset; sed de hoc non curaret. Quantum vero ad Venetos ipse eciam sciret, quomodo cum ipso et domino Bononiensi fuerat tractari inceptum, dum Constancie essent; sed postea nichil fuerat dictum. Quo vero ad concilium, quod ipse illud desideraret vt quilibet homo mundi et plus, sed saltem quod nullus in hoc desiderio eum precederet, optabatque vt esset plenum, quodque fieret ipso presente cum prelatis, prout erat ordinatum; nec tamen Basilee ita erat. Dissolucionem autem fecerat de consilio fratrum suorum, et rex sciebat hoc eum posse facere et plus deliberate, quia plures essent cum eo in Romana curia litterati et notabiles, quam cum rege; sed consulebatur ac suadebatur ei sie ab aliis. Quantum vero ad reduccionem Bohemorum regem bene scire, ipseque papa et multi scie- bant, quomodo anno preterito, de mense autem non recordabatur, quod rex ipse iuisset ad prope Bohemos si possent pacificari, et venisset desperatus, iamque illorum causa tociens dampnata esset publice in conciliis. Nec papa ipse timeret concilium, nec aliquid aliud, quia nudus egressus de vtero matris nudus reuerteretur, et quicquid possideret, hoc possidebat nomine Christi et apostolorum Petri et Pauli, qui erant potentes plus quam aliquis homo mundi defendere quod suum erat. Nee iustum esset, quod in concilio de se non videretur vt de aliis, si quid male fecisset, verum quod ipse non timebat Deo gracias, beneque sciebatur quod ab vno anno teneret regimen, et quasi per octo menses stetisse lesum; forte id crederet merito peccatorum suorum eoque non potuisset 21"

Strana 164
164 Liber III. Caput VII. VIII. amplius facere. Verum in hoc ipse cupiebat tantum sicut aliquis qui haberet dyadema vel mitram, quod verbum bis replicauit; cumque circa hoc plura dixisset, intersereret autem sibi esse desiderium pro adepcione terre sancte, vltimo dixit quod darent in scriptis per eos proposita, ipseque haberet consilium cum fratribus suis, et responderet. Protho- notarius autem dixit se non audiuisse exposita per papam eoque non posset respondere; sed vnum verbum addebat pro parte regie maiestatis, quod ipse requireret sanctitatem suam et obsecraret, vt quam primum daret fauorem ad continuacionem concilii. Papa vero respondit quod, sicut dixisset, darent in scriptis et responderetur; quo vero ad audien- ciam secretam petitam ab eis, haberent quociens vellent. Hec pro interlocucione prima pape responsa publice data fuere regie legacioni super materia concilii, designancia vti- que quanti per papam animaduerterentur dicta scriptaue in fauorem concilii. Post vero ad quatuor dies cardinalibus presentibus responsionem dedit episcopo et decano, concilii oratoribus, regraciando eis de susceptis laboribus pro conseruacione status ecclesiastici, quodque super eorum propositis intendebat Basileam mittere suos oratores, explicaturos intencionem et propositum suum. Caput VIII. Ambasiata pape ad Romanorum regem huiusque responsio scriptis vtrim- que datis. Destinauit autem tunc papa ad Romanorum regem Bertrandum episcopum Maga- lonensem et Ludouicum abbatem sancte Justine, qui egressi de vrbe xxm'. Februarii inten- cionem pape quoad materiam concilii generalis regi in Parma ciuitate tune constituto exhibuerunt, et suam ab eo susceperunt, prout indicant scripta eorum sequencia. Sequitur tenor intencionis pape quoad materiam concilii generalis, de qua supra fit mencio etc. 15. 6. d. 1. et anno. „Serenissime princeps ac inuictissime rex! sanctissimi domini nostri ac beatissimi Eugenii pape quarti oratores et nuncii vestre maiestati regie, prout iniunctum per s. eis extitit, in secreta audiencia ipsis data proposuerunt ea que sequuntur: Et primo sanctis- simus dominus noster, motus desiderio pacis tocius populi christiani et ecclesie reforma- cionis, sciens vestram serenitatem Ytaliam intrasse, vt pacem in Ytalia det, vt reforma- cionem vniuersi cleri et populi christiani procuret, atque vt coronam et vnccionem ab ipso recipiat, de dicto aduentu admodum exhylaratus, nos ambasiatores suos ad visitandum maiestatem vestram mittit, exhortandum ac monendum clemenciam vestram, vt in tam sancto proposito perseuerare dignetur, quia Deus omnipotens reformacioni operam dabit, ad offerendum personam sanctitatis sue et omnia sua maiestati vestremet super premissis ab olim per ipsum optatis. Secundo cum maiestas vestra cesarea pacifice Ytaliam intra- uerit et talem omnibus se exhibuerit, sanctissimus dominus noster summus pontifex ipsam exhortatur, monet et deprecatur, vt pacificus, clemens et benignus cum suis gentibus, cum quibus Ytaliam intrauit, et non cum ceteris, dignemini Romam venire cum omni honore

Strana 165
Liber III. Caput VIII. 165 possibili; eciam sumptibus suis recipiet, mittendo aliquos ex reuerendissimis patribus dominis cardinalibus cum prelatis et aliis notabilibus viris sibi obuiam; ac viam securam et pacificam, ac iter tutum sibi faciet, ipsosque capitaneos cum gentibus ecclesie in confi- nibus dominiorum et terrarum ecclesie serenitati vestre mittet, vt ab ipsis capitaneis quod velit exigat, ac cum ipsis secure veniat, vt coronam et vnccionem ab ipso sanctissimo domino nostro in titulo pacis recipiat. Tercio quia iura disponunt, quod serenissimi reges Romanorum in aduentu eorum ad Ytaliam, vt coronam recipiant etc., in ingressu Ytalie iuramentum summo pontifici, seu deputatis ab eo prestent, in quo iuramento continetur, quod non conetur ad aliud quam illud, ad quod quilibet christianus ecclesie sancte tenetur, sanctissimus dominus noster nos sufficienti sperantes potestate suffultos mittit, vt dictum iuramentum a maiestate vestra recipiamus, prout a predecessoribus vestris, Romanorum regibus, in dicto aduentu iuratum extitit, et prout alias iuris existit. Quarto sanctissimus dominus noster ad intimandum et significandum maiestati vestre sinceram suam inten- cionem, quam semper habuit, vt reformacio debita ecclesie sancte tam in capite quam in membris fieret, nos misit, que talis in effectu existit. Ipse enim sanctissimus dominus in principio sue assumpcionis desiderio magno, vt in concilio Basiliensi in propria persona interesset, desiderauit, licet per sanctitatem suam aliquibus asserentibus aliter scriptum seu dictum reperiatur, vt guerre et alie afflicciones, que pro tunc Rome, seu eius in con- finibus imminebant, in longum non protraherentur, que pro nunc presencia sua fuerunt debito modo sopite. Grauissima vero infirmitate detentus vsque ad mortem exclusiue, con- siderans impossibilitatem tanti desiderii, vt tam longe pergere valeret, et quod tam ardua tamque vrgencia negocia, vt vniuersalis reformacio cleri et populi christiani, heresum extirpacio et sacrum passagium, omnino eius presenciam et sacri collegii exigebant; ac quod in Basilea per annum et vltra paucissimi conuenerunt prelati, qui ad talia et tanta non sufficiebant, dictum concilium Basiliense quoad locum tantum dissoluit, illud in Bononia assignando, quod mutacio et continuacio pocius potest dici quam dissolucio, quia in Bononiam in conualescencia, in qua est, poterat venire, et medio tempore sanitatem plenam recuperare. Ipse enim interesse in generali concilio cessante impedimento debuit velle, et commutare illud ac continuare poterat ex ista magna vrgente racione, aliis non semotis, quas in presenti fastidium esset explicare, potissime si in dicto concilio de totali ecclesie reformacione agi deberet. Si vero reduccio Bohemorum et reformacio cleri Ger- manie non debeat aliqualiter differri propter pericula, que imminere allegantur, placet sanctissimo domino nostro, vt super illis concilium celebretur tamquam prouinciale cum illo domino legato in Franckfordia, vel in Nurenberga, vel alibi, vbi dominis archiepiscopis, electoribus et domino legato placuerit, et illo finito confestim ad Bononiam veniant non alibi diuertendo. Ibi dominum nostrum reperient cum sacro collegio reuerendissimorum dominorum cardinalium ad dictam reformacionem efficaciter promptos; vel si predicta vti- lius per generale concilium expediri videantur, veniant nunc prelati et alii vocati, qui in Basilea sunt et alibi, vt sanctissimus dominus noster vna cum maiestate vestra, ac facta ipsius coronacione domini cardinales et ceteri illico Bononiam veniant, et ad omnimodam debitam reformacionem procedant, quam nobis concedere dignetur dominus noster Jhesus Christus, qui cum patre et spiritu sancto viuit et regnat in secula seculorum. Amen."

Strana 166
166 Liber III. Caput VIII. Responsio maiestatis cesaree super propositis per oratores sanctissimi domini summi pontificis. 16. s. d. 1. et anno. „Quia reuerendi patres, oratores domini nostri summi pontificis, in hiis que nobis in audiencia secreta debuerunt proponere, quatuor tetigerunt, primo de exhilara- cione et gaudio, quod sanctitas sua concepit de aduentu nostro ad partes Ytalie, et eius paterna oblacione; secundo quod peticio et adhortacio sue sanctitatis esset, vt pacifice cum gentibus nostris, cum quibus Ytaliam intrauimus, Romam veniamus, dimittendo gentes alienas ; tercio ad prestandum sue sanctitati iuramentum, et quarto de factis Basi- liensis concilii, super quo respondendo primo dicimus et referimus summas gracias sanctis- simo domino nostro summo pontifici de sua per suos solemnes (oratores) clementi visitacione, salubri ac sancta admonicione, vt perseueremus in reformacione vniuersi populi christiani, et procuracione pacis Ytalie, ac de eius benigne et clementis persone videlicet sue, et omnium rerum suarum ad huiusmodi perficienda, et eciam honorum et sumptuum in aduentu nostro factorum et fiendorum oblacione, offerentes nos semper ad beneplacita et mandata sue sanctitatis et sancte Romane ecclesie, ad cuius honorem, commodum et pro- fectum semper intendere volumus omnibus modis et viis possibilibus nobis. Item quamuis ille punctus de facto sacri concilii in proposicione sit vltimus, est tamen nobis pro bono vniuersalis ecclesie et omnium Christi fidelium principalis et primus; et sic pure et fide- liter dicimus, quod quamuis non dubitemus sanctissimum dominum nostrum bono desiderio ad res illas moueri, considerando tamen raciones et causas, et non minus pericula, que fidei christiane ex omni parte imminent, et de quibus sua sanctitas minus sufficienter est informata, non videtur nobis, quod illa quatuor, que sua sanctitas concepit, valere possint pro bono fidelium. Si enim mutacio loci ad Bononiam deberet fieri, non est sperandum, quod Bohemi vmquam illuc suos mittere velint nuncios; nec eciam Germani et alii multi ad Bononiam venient, quemadmodum in Basilea faciunt, et sic res ille manerent infecte. Nee eciam fructuosum esse posset, si per dominum legatum et prelatos Almanie debet prouinciale concilium celebrari, quia Bohemi nullatenus venire vellent nisi ad generale con- cilium, a quo litteras habuerunt vocacionis, et super quo iam deliberant. Si nunc tale con- cilium deberet mutari, et alia vocacio fieri, Bohemi taliter suis suggererent, et religionem nostram christianam ita deprauare conarentur ex instabilitate nostra, quod melius esset eos nunquam vocatos fuisse. Denique si post coronacionem Rome factam dominus noster papa et nos veniremus simul Bononiam, et nichil fieret in facto reduccionis Bohemorum, quia illuc non venirent, nonne potissima res, propter quam concilium sacrum congregatum existit, pretermitteretur et deserta maneret, quod tamen esset absurdum. Quid enim profi- ceret reformacio, si hereses ita permitterentur; et pro tanto petimus, obsecramus et adhortamur dominum nostrum summum pontificem, vt hoc sacrum concilium foueat et cur- sum suum haberi permittat, vt istis periculis et imminentibus malis prouideatur. Super pacifico autem transitu nostro dicimus, quod hac intencione Ytaliam intrauimus, vt illam pacificare possemus, et quanto micius et benignius illud possemus peragere, tanto nobis ad maiorem reputaremus honorem et gloriam. Liquet enim pacificus noster aduentus, quia non in multitudine gencium sed singularis nostre familie, non eciam in fortitudine armo-

Strana 167
Liber III. Caput VIII. 167 rum, sicut potuissemus, sed domestice aduenimus, et omnia que hucusque egimus omni humanitate possibili libenter fecimus; et adhuc cottidie cum hostibus et rebellibus nobis vias pacis et concordie querimus, vt nobis non possit imputari culpa disturbii; et sic intencionis nostre est in antea faciendi et iter nostrum ad Romam facere pacifice, non auferendo in aliquo bona ecclesie Romane, quam more progenitorum nostrorum nos sem- per venerati sumus. Nec auditum est nos vmquam contra illam aliquid peregisse, sed per- sonam et res nostras exposuisse pro bono statu ipsius, et vbicumque sanctitas sua nos assecurabit, in spe et fiducia sua audacter transibimus, non desiderando capitaneos et gentes ecclesie, sed pocius dominos cardinales et prelatos, quos sua sanctitas nobis mis- sura est. Intendimus tamen cum gentibus filii nostri ducis Mediolanensis et aliis, quibus- cumque poterimus, per terras inimicorum nostrorum procedere, prout nobis opportunum fuerit, sperantes et confidentes in sanctitate sua, quod erit in singulis rebus communis, equalis et indifferens pater, non affectus ad parcialitatem, sed ad solam iusticiam, que pre oculis habenda est omnibus principibus, et precipue vicario Jhesu Christi, cum parati simus ad omnes vias pacis licitas et honestas, addendo, quod si sanctitati sue videretur nos a racione discedere, volumus in licitis sanctitati sue obtemperare, sic quod sanctitas sua aduersarios nostros eciam inducat, vt non deuient a licitis et honestis, nec eis fauo- rem prestet, prout multi suam sanctitatem aperte dicunt fecisse, quamuis hoc minime cre- damus. Sed pocius amplexabitur iusticiam et iura imperii, quemadmodum et nos viceuersa facturi sumus, et inuicem facere tenemur ex institucione Jhesu Christi, qui hos duos gla- dios ad releuacionem mutuam in terris constituit, et eciam ex iuramentis et subscripcione Constancie mutuo factis, quemadmodum hec omnia sanctitati sue per oratores nostros ibi- dem existentes clare nunciauimus. Concludendo ergo dicimus, quod si sua sanctitas sacro concilio Basiliensi prestabit fauorem et manutenenciam, et se non deflectet ad inequa- litates et parcialitates, quod ex tunc erimus et esse volumus, prout sumus, sue sanctitatis deuotissimus aduocatus et filius, et prompciores ad exequenda quecumque ipsius iussa, que eadem sanctitas mandare posset; adherebimus quoque sanctitati sue firmiter vsque ad mortem, assecurando eandem audacter, quod in concilio nil penitus tractabitur de dubio eleccionis sue, seu periculis in talibus imminentibus. Et ex tune nos parati et dispositi, in recepcione imperialis nostri dyadematis, sue sanctitati iuramentum prestare, si eidem pla- cuerit, quamuis neccessarium non videtur, cum nos pridem in Constancia pape Martino et omnibus suis successoribus satis efficaciter iurauimus. Si vero sua sanctitas, quod Deus diuertat, hec minus faceret, timemus, quod concilium sacrum durius inualescet et ad talia procedet, que postea difficillime vel nullatenus amputari poterunt, et non possemus nisi concilio et vniuersitati christianorum adherere, et fiet sequela multa; ex quibus omnibus suscitaretur scisma, quod multis laboribus sublatum est, et alia innumerabilia mala, et si non vellemus nec dispositi essemus coronam nostram de manibus sue sanctitatis suscipere, nec pro re illa Romanam vrbem visitare. Introitus autem noster ad has partes plus fuit et est pro bono vniuersalis ecclesie et pacis Ytalie, quam pro huiusmodi ceremoniis nanci- seendis, et pro tanto rogamus sanctitatem suam, adiuramus, obsecramus in domino nostro Jhesu Christo, qui sanguinem suum pro ecclesia sua sancta effudit, quatenus vniuerse rei- publice christiane et nauicule Petri, que variis procellis impetitur, succurrere velit et eam liberare, quemadmodum potest solo verbo, quemadmodum venerandi oratores apostolici

Strana 168
168 Liber III. Caput VIII. IX. memorati hec omnia a nobis clarius audierunt. Et vltra premissa aliter respondere non possumus, quia id, quod a nobis requiritur, extra potestatem nostram est, et pocius esset apud concilium sacrum, quam apud nos requirendum. Caput IX. Responsio vltima pape data ambasiatoribus regis verbo et scriptis. Regressis autem ad vrbem dictis episcopo et abbate, oratoribus apostolicis, xxII°. die Aprilis, sequenti die in camera paramenti, presentibus de Vrsinis, Rothomagensi, sancti Marcelli, Veneciarum sancti Marci, de Comitibus et Nouariensi cardinalibus, fuerunt autem absentes Bononiensis, de Cipro, Arelatensis, sancti Petri et sancti Sixti cardinales, in quo manifeste perceptum fuit de differencia iam existente super materia concilii inter cardi- nales. Illis igitur presentibus, patriarcha quoque Gradensi, prothonotariis pluribus, ac episcopis et aliis multis, constitutis ibidem dictis barone, prothonotario et doctore, regiis oratoribus, papa respondit diu locutus, cuius verba, cum cardinales aliique tunc astantes non sederent quomodo in loco consistorii proposicionis tempore, ab hiis, qui tam non appropinquabant, non integra percepta fuerunt. Responsione autem completa prothono- tarius alcius quedam resumens dixit, Romanorum regem fecisse omnem diligenciam sibi possibilem in exterminacionem heresis Bohemorum, eciam eundo in persona, esto quod multis erat egritudinibus oppressus. Ad id autem quod dicebatur de iuramento, quod iam Constancie constitutus prestitisset ecclesie, Nouariensis autem cardinalis dixit non ecclesie Romane, ille autem quod sic. Nouariensis: sed debuit apostolico; ille: prestitit cui debuit. Nouariensis : bene attendere formam iuramenti, quia pape ; Ille: quod in hoc aliisque rex fecisset quicquit debuit facere, et si quid aliud deceret eum facere, ita vellet complere; ipsi quoque pro eo adhuc eciam facerent instrumentum publicum signatum. Post hec autem submissius loquendo protestatus, quod non intenderet dicere contra sacram scripturam et ius canonicum, dixit intencionem fuisse de propositis super concilio, quod papa respon- deret clare, si vellet vel illud continuari, aut dissolucionem eius. Tunc papa audientibus omnibus dixit iam super hoc respondisse, quia rex respondisset nunciis suis, quod circa hoc non deberet videri cum eo, sed cum hiis, qui congregati erant in concilio; ita ipse intendebat mittere oratores suos Basileam, prelatos et doctores, ad concordandum cum illis, et si ibi concordaretur continuandum continuari, si dissoluendum dissolui, si differendum differri, et si mutandum mutari; quod ibi concordaretur, hoc esset sue in- tencionis. Prothonotario autem post hec petenti dari responsum in scriptis, papa respondit non esse opus, sed ipse scriberet in sua missiua ad regem; cumque altercacio inciperet super data responsione, papa assurgens respondit non esse ibi pro disputacione, et petenti- bus illis audienciam super aliis ex parte regis proponendis respondit, quando vellent eciam adstatim, sed quod illo die de sero. Responsionem vero tunc datam Romanorum regi, post- modum Parme constitutus, xvn°. Maii publice exhibuit coram notariis, ab illis requirens trans- sumi et exemplari; notificata eciam fuit in concilio per oratorem suum, estque tenoris sequentis: Responsiones pape ad proposita per oratores regis Romanorum. „Primo regraciamur dilecto filio nostro domino regi Romanorum de eo, quod offert et anno. se nobis et sedi apostolice ad omnem filiacionem, deuocionem et proteccionem, ac ad 17. s. d. 1.

Strana 169
Liber III. Caput IX. 169 quecumque alia, nostrum et sancte Romane ecclesie statum et honorem concernencia. Secundo quoad hoc vbi dicit nos scripsisse sue maiestati, quod gratum haberemus ipsius introitum ad partes Ytalie, sed magis contenti essemus, si prius heresis Bohemica extir- paretur, dicimus quod id quod scripsimus semper deliberate, ac de consilio et voluntate venerabilium fratrum nostrorum dominorum cardinalium scripsimus, et ita eciam nunc sumus facturi, prout sincere scripsimus, dum tamen maiestas sua veniat pacifice vt decet. Sed videbatur magis conuenire, quod extirpata prius in regno suo Bohemica heresi, in concilio Constanciensi condemnata, cuius execucionem in huiusmodi heresum extirpacione ipse vt rex Romanorum et aduocatus ecclesie facere debuit, prout et nos in hoe diligen- ciam suam ipsum fecisse credimus, quamuis multi aliud dicant et teneant, sicut eciam domi- nus Johannes tempore felicis recordacionis domini Martini pape, predecessoris nostri, ipsum de hoc excusabat, et vos apud nos, quod tota Vngaria et tota Almania non suffi- cerent ad extirpacionem ipsarum heresum. De quo satis miramur, cum crederemus quod solus vnus angulus illarum parcium sufficeret ad extirpacionem istarum heresum, et nos credimus, quod ipse dominus rex habuit et habet ad hoc voluntatem, quamuis apud alios de hoc non habet creditum, sicut iam diximus, pacificare se prius cum suis de regno Bohemie, et demum liberius intendere et vacare potuisset circa pacificacionem Ytalie et aliorum. Tercio quia ipse dominus Romanorum rex, adhuc in Almania constitutus, nobis scripserat, quod priusquam Ytaliam ingrederetur, mitteret ad nos suos ambasiatores, quoad hoe dicimus, quod nos grate expectabamus et expectauimus ad nos mitti per eum huiusmodi ambasiatores, cupientes cum eisdem tractare pro vtilitate rerum agendarum. Et vtinam sperato tempore misisset, vt scripserat, quoniam si tunc sui venissent, sicut et cum desiderio prestolabamur, vtique negocia, de quibus nunc agitur, non fuissent deuenta ad ea, in quibus nune sunt. Quarto quoad hoc quod ipse dominus Romanorum rex veniret ad nos pro suscipienda corona imperiali, ac pro extirpacione heresum et pace Ytalie, dicimus, quod per Dei graciam non sunt alique hereses in Ytalia, pro quarum extirpa- cione opus esset ipsum laborare, sed sunt veri et boni catholici, sicut esse debent. De aduentu autem suo dicimus, quod parati fuimus semper et sumus, quantum in nobis est, ipsum, dummodo vt rex pacificus veniat, honorare et facere effectualiter omne id, quod cum honore poterimus. Sub expectacione sui aduentus, ex quo intimauerat velle venire de mense Februarii, nos, quamuis magna neccessitas nostre egritudinis qua tenebamur exigebat, pretermisimus ire ad balnea naturalia, existencia in Apulia, causa recuperande nostre sanitatis, et remansimus fixi in hac vrbe, volentes sibi pocius complacere, quam proprie sanitati prouidere. Sed gracias agimus Deo, per cuius misericordem propiciacionem ac prouisionem speramus iam absque balneis pristine restitui sanitati. Quinto quoad hoc, vbi dicit nos scripsisse statum et pacem illustris ducis Mediolani et tocius Ytalie cordi habere, dicimus, quod eciam tune, dum in minoribus constituebamur, optauimus cunctorum pacem, et demum post nostri ad summi apostolatus assumpcionem semper fuimus et sumus parati ad pacem dandam nedum Ytalie tantum, sed toti christianitati iuxta posse, cum nichil magis appetamus, nilque carius videre habeamus, quam videre pacem et bonum sta- tum tocius christianismi. Quantam autem operam dederimus pro pacificacione ducis Medio- lani cum Venetis et Florentinis, sciunt multi, quamuis profectus non sit subsecutus. Et vti- nam nune Deus det partibus ipsis pacem per horum medium, qui sunt in tractanda inter Scriptores II. 22

Strana 170
170 Liber III. Caput IX. ipsos huiusmodi pace, aut per quemcumque alium, dummodo habeatur pax inter eos. Dolenter enim et cum cordis amaritudine videmus et audimus quorumcumque christi- colarum guerram et sanguinis (effusionem), quam summe horremus. Sexto quoad hoc, vbi dicit nos scripsisse eciam velle dare operam composicionis super differenciis inter suam maiestatem et Venetos habitis, de qua eadem maiestas nobis regraciatur, et vbi nos rogat, vt reddamus et teneamus nos indifferentem, equalem et communem patrem, quoniam dispo- sita esset nos inter se et Venetos pro mediatore habere etc., dicimus, quod nos non fuimus, nec sumus, nec esse volumus in aliqua re mundi parciales, cum nec esse debeamus existendo in hoc summo apice apostolatus, quamuis racionabilibus causis potuissemus et possemus nos fecisse partem, quia ab vna parte fuimus impugnati, et ab alia parte adiuti. Sed volu- mus pro posse nostro, quantum in nobis est, si partes consenserint, pro pace inter maie- statem suam et Venetos habenda interponere partes nostras. Si vero cause differenciarum pretactarum deuoluantur ad nos tamquam iudicem, faciemus quod fieri potest de iure, eciam si esset contra patrem nostrum. Septimo vero et vltimo, quoad proposita et scripta factum concilii tangencia, quia de celebracione et continuacione concilii aliqua dicta sunt, et eciam alique raciones allegate, que contrariantur ewangelio Jhesu Christi, sacre seripture, sacris canonibus et legibus ciuilibus, licet sciamus, quod iste raciones non processerunt ab eo, quia ipse non est in talibus peritus, sed melius seit bellare, sicut viri- liter consueuit contra Turcos et alibi, et vtinam prosperaretur, et eciam in eisdem dicta et scripta existunt aliqua alia satis inhonesta, ad que ex honestate pretermittimus respon- dere, succinccius quantum possumus dicimus, quod, quia ipse dominus Romanorum rex inter cetera nostris ad eum destinatis oratoribus respondit, quod prorogacio celebracionis et mutacio loci concilii non ad eum, sed dictum concilium spectaret, ideo nos iam deputa- uimus, de consilio venerabilium fratrum nostrorum dominorum cardinalium, certos nostros prelatos notabiles et doctores ad illos de Basilea in proximo mittere, et si videbitur illis, quod neccesse sit vt concilium celebretur super extirpacione heresum et morum reforma- cione, licet iam per Dei graciam nos inceperimus nostram curiam reformare, et spera- mus quod cum illis erunt concordes, et quod placebit nobis, et quod voluerint ipsi, volu- mus et nos et libenter videremus, quod hereses extirparentur et heretici reducerentur, tum pro honore Dei, tum eciam intuitu domini regis. De pacificacione autem principum non est opus laborare, quia nos iam fecimus nostram diligenciam, mittendo vnum ex nostris fratribus dominis cardinalibus in Hyspaniam, et alium in Franciam, et ad quascumque mundi partes, vbi erit opus, similiter faciemus, sicut specialiter ad nos pertinet pacem Christi fidelium procurare. Rogamus ergo ipsum filium nostrum, et vos nostri parte eundem rogate, vt non ingerat se de talibus, que non pertinent ad eum, nec laboret turbare nos et ecclesiam Romanam, cum non spectet ad eum nisi obedire summo pontifici et sancte Romane ecclesie et reuereri eosdem, sicut eciam oratores nostri retulerunt ipsummet dixisse, quod non spectaret ad eum facere vel dissoluere concilium, sed solummodo facere ecclesiasticis reuerenciam et obedienciam. Non enim spectat ad eum quicquam de nobis aut de concilio, sed pertinet ad eum exequi ea, que a nobis vel a concilio fiunt, et reuereri, vt diximus, summum pontificem, in sedem beati Petri-apostoli positum, exequi ea gladio, que sunt decreta in conciliis contra hereticos, sicut in concilio Constanciensi, et si inge- rere se de talibus attemptabit, ipse videat. Deus autem est in celis, qui est supra eum et

Strana 171
Liber III. Caput IX. X. 171 super omnes reges mundi, et defendet suam ecclesiam et nos vicarium suum et succes- sorem Petri apostoli, in cuius sede sedemus. Plurimi namque, eciam temporibus pre- teritis, ecclesiam Dei et vicarium suum et successorem beati Petri apostoli turbare presumpserunt, quos tamen Deus quando placuit humiliauit. Et ideo rogamus eum, vt non impediat se de talibus, que ad eum non pertinent et vos nostri parte. Caput X. Notificacio facta per regem Romanorum de hiis, que in Romana curia et e contra agebantur, patres exhortantem, vt perseuerarent, quia vsque ad mortem eos non relinqueret. Gesta hec in Romana curia fuerunt super materia Basiliensis concilii a dissolu- cionis tempore vsque ad mensem Aprilis. Romanorum vero rex, quamuis de hoc vltimo non tam seriose, sed de predictis aliisque habens noticiam, pro auisamento eius sacro concilio plures litteras desuper scripsit, quas sancta suscepit synodus. Fuerunt autem specialiter lecte in synodali congregacione xun°. Aprilis. In earum prima notificabat, quod, quemad- modum ipse auisaretur, in curia Romana non multum aduertebantur sua et concilii, alio- rumque prelatorum et principum consilia, ymo concilium quasi pro nichilo ducebatur, quamuis tunc informatus fuisset, quod nonnulli cardinales et magna pars Romane curie ad concilium continuandum se deflecterent, cottidieque plures attrahebantur, et quasi omnes inclinarentur, si viderent eorum paternitates fixas stare. Notificabat eciam, quomodo magister Johannes de Monte, quem miserat ad papam, dum venisset Florenciam, tactus quodam metu et oblitus suscepti oneris, quod pro Deo et ipso rege susceperat, non fuit ausus Romam procedere, sed legacionem sibi impositam, que secretissima erat et soli pape dicenda, ad quosdam cardinales scripsit, et certos amicos suos, petens consilium, an cum tali legacione Romam posset intrare. Qui rescripserunt ei, quod nequaquam cum tali ambasiata venire deberet, et mirabantur, quod de rebus talibus contra dominum aposto- licum auderet se intromittere, et timerent de incarceracione ipsius. Ipse autem magister Johannes, plus curans obedienciam mundi quam Dei, mox retrocessit rescribendo ea, que sic gesta erant. Ipse igitur, qui de fraude in eum et concilium commissa molestus ange- batur, quod in suo reditu eum non accessit, et illa absentacio suspicionem ei incuciebat, vnde rogabat patres, vt rem illam vellent menti sumere, vt amplius talia per ipsum Johan- nem, seu alios non contingerent in fraudem et negligenciam tantarum rerum. Vltimo autem obsecrabat, quatenus leti et fortes existentes constanter et animose tractare vellent concernencia bonum ecclesie sancte Dei, scientes, quemadmodum sepenumero scripserat, quod non intendebat eos relinquere vsque ad mortem, et quicquit a suis oratoribus de Roma haberet, mox eis intimaret, rogans, vt eciam ipsum de successiuis suis, vtinam voti- uis, vellent pro singulari solacio auisare. Preterea quod, postquam hec littera scripta fue- rat, habuerat de Romana curia scripta quedam, qualiter dictus Johannes de Monte, dum in Florencia esset, latuit per dies aliquos, et quod omnibus commissis eidem deductis ad noticiam pape, per suas bullas sub penis obediencie et excommunicacionis sibi mandauit, vt illis pretermissis ad loca, ad que per eum mittebatur, se adstatim transferret; et audi- uerat quod ad Franciam et ad ducem Burgundie et ad certa alia loca missus foret cum bullis dissolucionis concilii; quodque de Florencia iam exiuerat prepositus quidam 22 *

Strana 172
172 Liber III. Caput X. XI. Traiectensis, deferens quamplures bullas huiusmodi ad diuersos homines. Insuper auisabat in Romana curia quosdam esse oratores regis Francorum, promittentes pro rege suo, quod non transmittet suos ad Basiliense, sed ad futurum Bononiense concilium, et sic quicquit voluerunt pro eo in Romana curia reportabant. Expediret igitur summe, vt litte- ras eius iuxta eorum requisicionem datas regibus et principibus illico destinarent, et adiungerentur eis efficacissime littere synodales, ne bulle dissolucionis concilio sacro afferrent incommodum. Vltimo autem ex Roma et ab homine secreto ac fide digno pro vero habuerat, qualiter propter multiplicata scripta cardinalis sancti Angeli et ambasiatam vltimam concilii magnus esset rumor in curia suscitatus, iamque deflexi essent ad conti- nuacionem concilii, et istud omnino vellent, excusantes se, quia dum se subscripserant pericula nesciuissent; alii autem vacillarent, qui primo ipsi regi dabant culpam, ymo verius meritum continuacionis concilii, dicebaturque papam debere sibi precludere viam versus Romam, et queque mala inferre. Sed vtinam ei desuper datum esset multa grauia et onerosa sufferre, dummodo fructus ecclesie Dei succederet, certissimeque scriberetur ei, quod si papa sentiret eos velle firmos in Basilea persistere, quod omnino persentire roga- bat, quia eciam cardinales primo aduersantes iam consentirent eciam eo renuente, quamuis primo multi volebant non plus in Basilea tractari, quam de reformacione nacionis Germa- nice et extirpacione heresum, alia autem reseruarentur vsque ad Bononiense concilium, quod abesset, quia reuera, si firmi starent, omnia ad vota succederent et remaneret con- cilium, vt inceptum erat. Vellent ergo esse constantes, quoniam Deus altissimus homines bone voluntatis nullatenus desereret, sed per sacrum concilium ecclesie sue sancte miseri- corditer prouideret. Caput XI. Alia littera regis, querelas agens, si patres de eo dubitarent, et promittit nun- quam suscepturum se a papa coronam, si concilium non continuaret. Suscepit eciam synodus litteram aliam a Romanorum rege, sub data Placencie xvI°. Marcii, significante se recepisse suarum reuerendissimarum paternitatum epistolam, geminas in se partes continentem, vnam consolatoriam, vbi dicebant se totis nisibus incumbere ad res in concilio feliciter peragendas, aliam vero admiracione commixtam, cum subiungerent se intellexisse aliquas personas notabiles ad eum breuiter accessuras, vt seducerent eum a bono proposito, et sic attemptata dissolucio progressum haberet; quo circa eum requirebant in suo ardentissimo zelo velle perseuerare. Preposterata igitur serie responsionis vehementi perducebatur admiracione, quis de ipso talia eis suggesserat, vt tam debilem spem eis prestaret; debebant enim preterita suis paternitatibus merito dare fiduciam de futuris, considerando quid laboris et oneris pertulerat pro sacro Constanciensi concilio. Tractari enim debebat ibidem de vnione ecclesie, extirpacione heresum et refor- macione morum. Vnio Deo volente, et sua opera ac fatiga accedente, subsecuta fuisset; cetera vero habita pro derelictis, et quamuis instantissime pro morum reformacione inste- terat, fuerat tamen per omnes naciones desertus, et sic res infecta defluxit. Et quia reuera vsque in illud tempus propter negligenciam tante calamitates in ecclesia Dei suborte fuissent, quas totus christianismus ad plenum deflere non sufficeret, doluerat

Strana 173
Liber III. Caput XI. 173 tunc de pretermissione agendorum, et vsque in illum diem cor suum a doloribus sustinere nequiret, quousque almus cordium inspirator suam nimium lacessitam ecclesiam per sacrum Basiliense concilium dignatus est inuisere, et tantis malis per suam misericordiam finem imponere, prout in clemencia sua speraret. Hec autem fuerat eratque semper sua conso- lacio, hec summa spes, vt eam diem videre posset, in qua neglecta sacri Constanciensis concilii complerentur, alia quoque prouisio fieret in populo christiano, et super isto eorum paternitatibus et sacro concilio fauores et promociones suas semper obtulerat, et in effectu vltroneo animo id, quod requisiuerant, perfecisset, pollicitus assistere eis vsque ad mortem, et pro hac re erga papam et alios quoscumque vsque tunc ita se ostenderat, et sic in antea constantissime ostensurus erat. Quomodo igitur titubacio hec corda eorum obrepere potuerat, vt de eo, qui in rebus fidei iugiter, nec id sibi traheret ad gloriam, inconcussus perstiterat, dubium concepissent? Si namque ex agitacione et timore proprio hoc eis eueniebat, nonne occurrebant tune eis forsitan in preteritis rebus sua approbata et semper duratura constancia atque soliditas? Si vero per alios fuerat suggestum, illos non ami- cos, sed honoris et fidei sue detractores censere posset; inuiderent siquidem eorum bono proposito, et fortassis gauderent, si immisso in cordibus eorum dubietatis fermento constan- ciam suam possent corrumpere et per hoc res ipsas sacri concilii fraudulenter confundere. Quas ob res eorum paternitates attente requirebat et hortabatur in domino nostro Jhesu Christo, cuius res agebatur, quatenus huiusmodi vaniloquio in antea non vellent aures apponere, sed concipere firmam fiduciam de constancia eius solida et intemerata. Erat enim dispositus, sicque affirmaret et diceret, prout plerumque scripserat et dixerat, velle iugiter adherere eorum paternitatibus et sacro Basiliensi concilio, cum plus deberet obe- dire Deo quam mundo, et sic pro Deo et ecclesia sua quecumque incommoda sibi erant dulcissima; onus enim suum leue esse sacre attestarentur scripture. Nec ab huiusmodi proposito quecumque et quorumeumque eciam potentum huius seculi amouere posset seu deberet suggestio, et vt clarius cum eorum paternitatibus loqueretur, non sufficerent nuncii, scripta et auisamenta, que pape et cardinalibus tam crebro in conciliari materia miserat, ymo per oratores suos, qui tunc in presencia sue sanctitatis erant constituti, aperte fecit dici, quod si sua sanctitas deliberaret in dissolucione concilii persistere et non continuare sacrum concilium, quod imperialem coronam suam nequaquam vellet susci- pere de manibus suis. Viderent igitur reuerendissimi patres, quid refugeret, quid dimittere dispositus erat pro manutenencia et fauore concilii, si papa in dissolucione perseuerare vellet. Nulla enim mundialis dignitas, Deo concedente, vmquam ita seduceret eum, vt pro ipsa amitteret ea que eterna conferunt; et sic conclusiue redeundo ad primam particulam litterarum istarum, rogabat, obsecrabat et obtestabatur eorum paternitates iterum atque iterum, vt res ceptas, quas direccione sancti spiritus assidue gerebant, pro Deo et eccle- sia sua sancta haberent commissas, sic operando, vt ex eorum sollicitudine succederet fructus bonus; et quicquit ipse vbicumque corpore et rebus ad id conferre poterat, ita erat facturus. Vnum tamen nolebat preterire, ymo auisatos reddebat eos, quod presencia sua in illis partibus Ytalie sacro concilio summe erat neccessaria, vtilioremque iudicabat rebus hine inde pensatis, quam si in medio eorum esset; rursum oratores pape proxime ad eum esse venturos, quibus auditis auisaret de quibusuis propositis rebus et responsis, assecurans denuo ipsos, quod nullus penitus eum vmquam auerteret a feruentissimo suo

Strana 174
174 Liber III. Caput XI. XII. erga sacrum concilium et perfecto zelo. Et sic rogabat, vt dominus noster Jhesus Christus in solida constancia et salubri perseuerancia corda eorum corroboraret; item quod, post- quam littera fuerit scripta, allata fuissent ei decreta proxime secunde sessionis in sacro concilio publicata, que gratissime audiuerat, cum ita sancta et diuina viderentur, visumque ei fuit, vt melius pro republica christianorum nil esse posset, et doleret quod tam saluti- fere ordinaciones sibi tam diu fuissent incognite, de quibus prius optasset consolari. Roga- bat igitur altissimum, vt corda eorum inspiraret ad felicem consumacionem rerum incep- tarum, et ipse non deficeret in omnibus, que opportuna quomodolibet viderentur. Magna vere et certe frequentatissime per litteras suas istas presertim Sigismundus Romanorum rex concilio Basiliensi promisit, magnaque de semetipso asseuerauit, que eciam per suam re- sponsionem datam oratoribus pape notificauit, qui et dyadema et expensas obtulerunt, vnde sancta synodus exhortandi causam habuit. Quando autem a papa imperii dyadema suscepit, nondum reuocata per eum concilii dissolucione, quomodo promissa hec et asseuerata intelligenda esse voluit, gesta declarabunt sequencia loco suo. Caput XII. Tercia littera cum multis auisamentis, vt papa et cardinales ad concilium vocarentur. Suscepit denique sancta synodus a Romanorum rege premissis duabus vrgentem magis litteram terciam, datam Parme vltima Marcii, significantem, quod tanta eum affeccio tantusque amor et desiderium traherent ad Basiliensem synodum, in spiritu sancto pro bono vniuersalis ecclesie et omnium Christi fidelium legittime congregatam, vt nil cogitaret nisi ea, que continuacioni et felici progressui ipsius poterant conferre; et vt queque res geste apud eum vnacum suis paternitatibus communes essent, notificabat cum eo pape fuisse oratores, episcopum Magalonensem et abbatem sancte Justine. Post quam multas proposi- ciones et requisiciones ex parte pape tradiderant in scriptis mentem sanctitatis sue, quibus succincte respondit cum mansuetudine regia, prout in copiis inclusis viderent clarius contineri. In suo igitur proposito firmus et stabilis permanere volebat, rogans eorum paternitates, vt si aliquis contrarium vellet suggerere, vel dicere fortassis ipsum alias practicas cum papa habere in facto concilii, quod hoc nullatenus credere vellent, sed tenere pro firmo, quod, sicut eis crebro rescripserat, ita immota constancia vellet semper vsque ad mortem in fauoribus sacri concilii fideliter perseuerare, ammonendo et requirendo eos, vt rebus ceptis, quas ipse cuius erant felicitare dignaretur, omni possibilitate insi- stere, et pro bono ecclesie sue sancte vellent prosequi diligencia exquisita. Preterea quod cum dicta hec littera scriberetur, superuenerant eidem scripta oratorum suorum, quos in Roma habebat, ex quibus concepisset papam adhue sue opinioni insistere, quamuis indubie speraret, quod dum oratores sui cum intencione eius ad sanctitatem suam peruenirent, propositum suum in melius commutaret; et sic eciam ambasiatores sui, vt scriberent, sperabant. Auisabatur eciam, qualiter sanctitas sua vellet subito pro celebracione concilii in Bononia aut personaliter aduenire, aut aliquos ex dominis cardinalibus transmittere, preueniendo prorogacionem anni cum dimidio, intenderetque super hoc omnes in concilio et extra existentes citare. Sed quia hec omnia non essent nisi ad dissolucionem sacri

Strana 175
Liber III. Caput XII. 175 concilii Basiliensis, indubie ex hac transmutacione per indirectum successura, et ad hoe in curia Romana intendebatur, adhortabatur eorum paternitates, suadebat eisdem et consu- lebat, quatenus in continenti et omni dilacione semota, non obstante sessione secunda proxime celebrata, que facta erat atque salubris, ita prouidere vellent, quod huius sinistri conatus turbacionis concilii per eos opportunis remediis preuenirentur et cito. Indubius namque erat, quod dum papa eorum stabilitatem et suam, quam per suos oratores iam sibi satis clare detexerat, firmam persentiret, aliter faceret, cum quo responso votiuo suos ambasiatores eciam prestolabatur. Requirebat igitur patres, vt in suo ardentissimo zelo et constanti proposito perseuerare vellent, dirigentes res concilii et omni vigilancia preue- nientes molimina aduersancia, que parabantur in dissolucione concilii. Ipse autem ab eis et sacro concilio nullatenus discederet, quemadmodum crebro scripserat, quoniam si secus fieret, quod absit, ingens fidei et ecclesie sancte Dei scandalum generaretur; nec non sibi et statui suo propter adhesionem, quam eis et concilio fecisset et facturus erat, euiden- tissima pericula pararentur, que eciam permaxime cederent in obnubilacionem fame, honoris et discrimina periculosissima statuum suorum. Et sic orabat in domino nostro Jhesu Christo, vt in rebus illis agendis constantes et vigiles essent, prout super hiis omni- bus illustris Wilhelmus comes palatinus Reni et dux Bauarie, princeps locumtenens et auunculus suus carissimus, eorum paternitatibus clarius diceret mentem suam. Littera hec de quatuor mencionem cum facit, prenarrata ostenderunt de intencione pape Romanorum regi in scriptis data, de sua quoque ad eum responsione. Scripta autem et auisamenta oratorum suorum erant, quod, sicut alias scripsissent, continuaret progressum suum ver- sus Romam; quod stabant fixi non proponere nisi in audiencia publica, (que) quamuis petita, nondum esset data; quod ambasiatores concilii solum in priuata fuissent auditi, nec dare- tur illis responsio, nisi facta eorum proposicione; quod papa esset dispositus fauere con- cilio, sed in Bononia non in Basilea, et sic per indirectum veniret dissolucio concilii, quam facere laborabat; quod non tardaret suum aduentum cum maiori qua posset poten- cia; frequentaret autem nuncios et litteras, confortando concilium, vt fixi permanerent cepta feliciter perficientes, quia in solo concilio consisteret defensio fidei, salus ecclesie, honor sue maiestatis et sacri imperii, et auccio status populi christiane religionis. Quod episcopus Parentinus, qui Basileam accesserat, ad turbandum concilium applicuerat, et xvi°. Februarii audito eo ad longum coram papa et cardinalibus, statim fuerat eis assig- nata audiencia ad diem sequentem hora xx.; quod sperarent, quemadmodum circum- quaque auisarentur, bonam dari eis expedicionem. Quod auisati secretissime fuerant ab altis et fide dignis personis, fidelissimis sue maiestatis, qui eciam quandoque intererant practicatis primo, quod papa cum suis cardinalibus nitebatur toto posse dissoluere conci- lium Basiliense et locum mutare, citando in concilio existentes et extra. Dicebant autem super huiusmodi non plus ad eum, quia certum tenebant maiestatem suam ample factum intelligere; prouideret ergo citissime laboribus iumentorum et expensis non parcendo, vt concilium mox citaciones preueniret, et facerent omnia promouencia ad concilii stabili- mentum remedia, prout ipse et concilium nossent quid agendum. Item quod papa inten- debat mox se mouere in Bononiam cum tota sua curia, et conuocare ibidem statim conci- lium preueniendo annum cum dimidio, et hoc non ad alium finem, nisi ad dissoluendum concilium Basiliense. Item quod papa remisisset militem vnum de ambasiatoribus regis

Strana 176
176 Liber III. Caput XII. XIII. Polonie, alio remanente in curia, per quem regi scripserat, vt non adhereret concilio Basiliensi, nec aliquem de regno et seruis suis ad ipsum concilium mitteret; famaretur eciam, quod papa et rex Polonie essent cum Venetis federati. Item quod papa misisset ad reges Francie, Anglie, Aragonie, Portugalie, Nauarre et Castelle, ad ducem quoque Bur- gundie, et ad alios, similiter adhortando eos vt regem Polonie, mandandoque vt supra, et ad reuocandum eos, si qui essent in concilio constituti. Item quod ista omnia intelligeret sua maiestas, et prouideret sanius sine mora, quia illic die noctuque magna fieret vigi- lancia dando operam, vt propositum concilii et sue maiestatis progressum habere non posset. Prouideret ergo celeriter, quod in concilio non dormirent etc. Hiis omnibus lit- teris regiis suorumque oratorum auisamentis lectis, coram patribus dux prenominatus pro- tector concilii quartum compleuit in litteris contentum regiis, credencie explicande sibi commisse, et organo Henrici Fleckel auditoris, prout asseruit se habere in mandatis a rege, pleno sermone affeccioneque magna adhortatus est dominos de concilio, vt viriliter agerent, ac in domino confortati inuigilarent, plenopere attendentes ad auisata per suam regiam maiestatem ad feliciter prosequendum incepta per sacrum concilium. In eadem preterea congregacione, qua predicte videlicet littere regie tres, suorum auisamenta ora- torum et credencia ex parte eius fuere notificata, duo notabiles ciues de Argentina, vnus qui vero Basiliensis, Johannes Offenburg, miles, a rege Romanorum recto tramite venien- tes, presentatis litteris eius credencialibus in personis eorum, organo ipsius Offenburg theutonice et per Henricum Fleckel latine credenciam exposuerunt, regem exhortari dominos de concilio ad constanciam et stabilitatem pro manutenencia concilii; nec timere haberent, quia, prout sepissime per litteras et alias assecurasset eos, vellet stare cum eis vsque ad mortem pro stabilimento et continuacione concilii; auisabatque, si concilium dissolueretur sine aliquo bono fructu, timendum esset non solum de perdicione et priua- cione beneficiorum suorum, ymo verius ne populares insurgerent contra clerum. Item quod rex habitis certis hominibus armatis, quos expectabat Parme, vbi tunc erat, inten- debat transire versus Lucam et Senas, et finaliter Romam. Item quod dominus cardinalis Placentinus in omnibus et singulis tractatibus regis fuit semper cum eo; item quod vide- batur maiestati regie, vt cicius fieret et celebraretur vna sessio, in qua deberet decretari contra dominum papam et dominos cardinales vt venirent ad concilium; et ex parte regie maiestatis iterum exhortatus est de constancia et firmitate concilii. Caput XIII. Conclusio synodalis, habita sepe deliberacione, papam moneri et citari cardinales aliosque prelatos venire ad concilium. Horum profecto auisamentorum regalium insinuacione intellexerunt patres omni- phariam imminere concilio periculum interitus, namque experimento et ad oculum palpabant, vt quomodo Eugenius papa eam, que celebrabatur in pace, sanctam synodum soluens, magnum inchoauerat bellum contra ecclesiam Dei legittime congregatam, sic continuacioni eius operam dabat, quando Romanorum regem aliosque consequenter reges et principes eadem racione, quia seculares essent, tacere volebat, ne de periculis que senciebant fidei et populi christiani se intromitterent, quando illos ac prelatos ecclesie inducebat, vt

Strana 177
Liber III. Caput XIII. XIV. 177 celebrantes Basiliense concilium inde euellerentur, quando priusquam audiret oratores concilii ad se venturos, litteras multiplicatissimas dederat in execucionem dissolucionis; quando palam comminabatur se iudicium velle facere de hiis, qui permanserant Basilee vel ad eam postmodum venerant. Propter quod vitam, salutem et tutelam concilii desiderans, omnibus que Romanorum rex auisauerat auditis, in eadem congregacione dominus pre- sidens posuit ad deliberacionem, an premissis attentis expediret citari papam et cardinales venire ad concilium, serutataque fuere nonnullorum vota dominorum. Et iam tarda cum esset hora, placuit, vt super hac materia singule deputaciones deliberarent, earumque deliberaciones postea referrent in generali congregacione. Biduo autem sequenti, feria tunc quarta ebdomade sancte, incorporatis archiepiscopo Mediolanensi et Albinganensi episcopo supra nominatis, ac Michaele de Praga, alias Broda, procuratore causarum fidei, Lausanensis episcopus et decanus Traiectensis ab vrbe regressi suam iuxta superius com- memorata fecerunt tam verbo quam scriptis relacionem de gestis per eos erga papam, contrariis quidem in illo modo hiis, que auisauerat rex Romanorum, impellentibus autem magis fieri, quod positum fuerat in deliberacione. Vnde scrutatis votis fuit conclusum sanctissimum dominum Eugenium papam quartum verbis honestis, prout decebat, moneri vt ad concilium veniret, citarique omnes dominos cardinales tam in vrbe quam extra sis- tentes, similiter prelatos omnes, qui alias citati non fuerant, generalesque ordinum, ac vniuersitates generalium studiorum. Ad componendum vero decreti formam fuerunt nominati abbas sancti Ambrosii, Henricus Fleckel, Johannes de Monte Martis, et officialis Patauiensis. In sequenti vero congregacione, feria sexta post pasca, deputati ad concipiendum formam exhibuerunt eam. Lecta autem, et scrutatis votis desuper, fuit conclusum, cum prefatis primis deputatis conuenire de singula deputacionum duos, qui facti substancia non mutata iterum mature examinarent et corrigerent; erantque pro fide Ratisponensis episcopus et abbas Cisterciensis, pro reformatorio Petragoricensis et Dyonisius de Sabrenays, pro pace Gebennensis et abbas Virgiliacensis, pro communibus autem Laudensis episcopus et Johannes Pulchripatris. Placuit quoque sessionem fieri die Martis sequenti; sed et die Lune celebrata generali congregacione lecta extitit forma, iam per supradictos correcta, iterumque scrutata vota fuere, et placuit eciam de sessionis die. Caput XIV. Multipharia raciocinacio, quare papa et cardinales, non credentes hiis qui vide- runt, vocandi erant ad concilium. Siquidem tam periculum vndique preparabatur ad sancte synodi interitum, vt longius differri non licuerit, quôd arbitrabatur ad sui pertinere defensionem; quocirca aduersus iacula, que tanta frequencia immittebantur, induit pro thorace iusticiam, et acci- piens pro galea iudicium certum sumpsit scutum inexpugnabilem equitatem. Etenim papa et cardinales, non credentes que sancta synodus vera esse affirmabat circa factum Bohe- morum, non admirabant eam laborantem pro facienda reduccione amicabili quam elegerat via. Et adhuc tollerabile fuerat, si non fuisset eis cure, et reliquissent eam solam ministrare in isto aliisque sanctis ab ea inchoatis operibus; sed quasi non sufficeret eis non adiuuare, nec aliis vt adiuuarent dicere, eos qui iuuare volebant impediebant, inhibente papa venire Scriptores II. 23

Strana 178
178 Liber III. Caput XIV. ad concilium, precipiente autem, vt qui venerant expellerentur. Quia igitur hec faciebant, non credentes vera esse, que dicebantur de periculis in facto Bohemorum, equitas inex- pugnabilis erat, vt papa et cardinales, qui longe existentes a nacione Germanie, cui primo imminebat periculum euersionis fidei, ea inserentes litteris dissolucionis asserebant multa non vera, quia hiis qui viderant non credebant, quod ad locum periculi appropinquantes ea ipsa propriis oculis viderent, digitis manibusque palparent, et sic saltem quia vidissent crederent, credentes compaterentur, et compacientes adiuuarent laborantes in vinea domini, quos pater familias conduxerat primo mane; laborantes inquam, quia pro fide cer- tantes, ne illa periret in tam numerosa multitudine populi christiani, in quanta est inclita nacio Germanie. Certum denique accipiebatur iudicium, quando, ne periret Petri fides, qui eius tenebat sedem, vt adiuuaret, monebatur a synodo generali, cui tenebatur obedire ; car- dinales quoque monebantur, qui pape in execucione officii sacerdotalis existunt coadiu- tores, ut conparticipes fierent meriti huius et honoris. Casu autem, quo venire pericula visuri nollent, nec hiis qui viderant credere, cupidi beatitudinis illius, quam debitam asse- ruit Christus hiis, qui non viderunt et crediderunt, sancta synodus sumebat in prosecucione iusticiam, prout spiritus sanctus dietaret actura; quo vtique verbo, quamuis generali, satis euidenter notificabat futuri securitatem iudicii. Nota quippe erat sentencia saluatoris, quam dixerat die vltimo in celum ascensurus "qui non crediderit condempnabitur“, equi- dem vt Judeis inquit „iam iudicatus est qui quod credere tenetur, non credit“. Notum subinde erat exemplum Christi, discipulos suos exprobrantis, quia hiis, qui viderunt eum resurrexisse a mortuis, non crediderunt; etenim increpacione dignos iudicauit, fidem non dedisse eos notis et condiscipulis, ab eisque creditis iustis et sanctis viris, qui tamen peti- turi erant sibi dari fidem ab ignotis et alieni cultus, iniustis quoque et maximis peccato- ribus. Siquidem in mundum euntes vniuersum predicaturi erant ewangelium vniuerse crea- ture, dicturique aperte eis eterna fore dignos dampnacione, non credentes eis illa, que asserturi erant se vidisse, que tamen illi non viderant, nec futura audierant vmquam, et quod maiori dignum attencione quia suapte, nam que erant predicaturi incredibilia erant, quod verbum caro factum, quod homo natus ex virgine, quod a mortuis resurrexit, quod in celos ascendit. Credebant enim apostoli firmissime prima duo, credebant quoque nec infirme, quod Christus verax esset, viam Dei in veritate docuisset, cumque audissent eum sepissime contestatum tercia die se resurrecturum a mortuis. Adueniente vtique die ter- cio, iure exprobrauit incredulitatem eorum, quia hiis, qui viderunt eum resurrexisse a mortuis, non crediderunt. Siquidem credere debuerant, eciam si nemo dixisset, se vidisse eum resurgentem a mortuis, quando credebant eum veracem, nee posse mentiri. Propter quod in huiusmodi exprobracione saluator docuit domesticis merito credere debere, qui ab extraneis poscunt fidem sibi dari. Nee huiusmodi doctrine summus pontifex est alienus, petens vt sibi credat totus mundus, sane non in hiis que sunt facti, quia paucissima per se videt, in hiis vero, que iuris sunt, eciam habet ipse eum, qui omnium fidelium est magister vnus in celis; in ea vero causa de qua sermo, poscebat vtique papa credi sibi tamquam in facto; sic essent multa, que non erant vera, in suis contenta litteris dissolu- cionis. Sed nolebat credere esse vera, que ei dicebantur ab hiis qui viderunt et palpa- uerunt, domesticis suis, nee tamen que eidem asserebantur, incredibilia erant attentis hiis, que primo sibi erant euidentissime nota, Hussitarum videlicet errores periculosissimi,

Strana 179
Liber III. Caput XIV. 179 eorum durissima pertinacia; quod ecclesia sepe disposuisset exterminare igne et gladio heresim illam, sed potentissimi exercitus fidelium congregati in aduersum nec profuissent, quod circumuicine regiones ab eis innumera dampna perpesse fuerant; quod Bohemi glo- riantes triumphos sibi succedere propter suos errores, ab eis appellatos ewangelicas veri- tates, exprobrabant toti populo christiano, dicendo quod papa cum omni sacerdocio suo non auderet cum eis conuenire, vt videretur, si ipsi aut tota communitas christianorum veritatem prosequeretur; quod iam vocati essent ad concilium promissa eis libera audien- cia. Hec autem primo notissima pape fuerant. Qui autem viderant et palpauerant, dice- bant verum esse, quod multorum principum et magnarum communitatum fidelium, in vicino constitutarum Bohemie, ex huiusmodi inexcogitata exercituum dissolucione corda exterrita erant et pauefacta, quod sepissime illorum ferocitatem experti iam diffidebant cum eis bel- lare ; quod si federa inirent cum eis, heresis illa confortata nimium acciperet incrementum ; quod iam multi cum ipsis hereticis treugas inierant, quod multo plures, nisi data fuisset spes subsidii, dispositi erant id ipsum facere; quod huiusmodi spes data fuerat eis in celebracione generalis concilii, quod hanc viam laudabant et sub ea spe sustinebant, ne se cum hereticis confederarent; quod Bohemi magna cum veneracione susceperant litteras vocacionis concilii, et sperabatur quod venirent; quod si concilium non expectabat eorum responsionem, illi amplius multo exprobrarent, gloriantes se in vtraque pugna, corporali et spirituali, vicisse, in quo fides periculosissimam sustineret iacturam; quod non erat veri- simile eos venire Bononiam, si Basileam non acceptassent, quod in anno cum dimidio dila- cionis ad celebracionem concilii succedere poterant dampna irreparabilia, quodque resi- stere Bohemorum expugnacionibus solis Almanis erat difficile, eratque importabile onus, sed quod erat summe neccessarium, vt eciam ex aliis christianorum finibus subsidia exqui- rerentur. Hec autem, que in facto erant aut in notissima euidencia, non qualescumque ignoti homines aut leues persone, sed qui asserebant se audisse, vidisse, oculis suis per- spexisse et manibus propriis contrectasse, erant primum legatus pape, quem constituerat ad heresis exterminacionem in potencia temporali et ad presidendum in generali concilio. Hic autem non velut ex auditu fidem habens, sed vtrumque expertus quid conueniret didicerat, et pro illorum reduccione quod sciebat loquebatur et quod viderat testabatur, aperte quippe, frequenter et clamorose, vt insinuant tres epistole sue. Testabantur omnes fere prelati tocius Germanie per factas sacro concilio eorum incorporaciones, sperantes se per celebracionem concilii a vexacionibus eripi Bohemorum, quas actu aut formidine pacie- bantur. Testabantur eciam principes Germanie, eiusmodi causa suos oratores ad concilium mittentes. Testabantur prelati aliarum nacionum, qui venerant ad concilium, simili quoque modo extra sistentes, prout fidem de hoc operatur deliberacio regni Francie et Delphi- natus; prelati eciam, qui ex Vngaria scripserunt, pluresque vniuersitates. Sed quod in consideracionem merito euenit, testabatur et Romanorum rex, quamuis non cum magna laude imperii sui et honore, siquidem, vt in sua responsione papa inquit, credebatur, quod solus vnus Germanie angulus sufficeret ad extirpacionem illarum heresum. Nichilominus rex ipse mallebat confundi, dicens que vera sciebat, quam vt tota Germania ex defectu celebracionis concilii dampnum irreparabile sustinuisset. Quod vero attencione dignum, quia eciam si nemo ista asseruisset se vidisse et palpasse, circumstanciis consideratis nichil incredibile eorum erat, quia eorum multa oculis se representabant et quedam manu 23

Strana 180
180 Liber III. Caput XIV. XV. palpabantur. Quia igitur hiis, qui viderant et vera esse testabantur, papa non credebat, et per consequens non adiuuabat, ipseque multa asserebat, que vera non erant, veniens autem ad concilium vtrumque experimento agnosceret, hinc sancta synodus assumpta huius- modi inexpugnabili equitate vt iudicium certum, ipsum amonere decreuit ad concilium venire, (aut) alios loco sui (mittere), reuocare eciam que impedimenta prestiterat. Caput XV. Sessio tercia concilii Basiliensis de vocacione pape, cardinalium et aliorum prelatorum ad concilium. Penultima igitur Aprilis die, MCCCCXXXII’. anni natiuitatis domini nostri Jhesu Christi, eo qui Petro iussit acquiescere ecclesie iudicio annuente, vt summus pontifex moneretur venire ad concilium, in maiori ecclesia Basiliensi celebrata fuit sessio solemnis, celebrante missam de spiritu sancto N. Nouariensi episcopo, prelatis autem xxxvII. stantibus in appara- mentis, hoc est cum pluuialibus et mitris. Post decantatas letanias cum ewangelio "vos estis sal terre“ de mandato concilii ascendens thalamum N. Laudensis episcopus alta et intelligi- bili voce publicauit decretum. Post cuius lecturam eodem interrogante responsum est vna- nimiter a prelatis aliisque omnibus inibi synodaliter congregatis, placere eisdem omnia lecta atque publicata per eum, et promotores pecierunt a notariis publica instrumenta, dux quoque protector concilii, qui assistebat nomine regie maiestatis, simili eciam modo prior Petrecastri nomine ducis Sabaudie, protectore ipso, Reynoldo dicto de Velmighen, Mar- quardo de Ranigfert commendatore prouinciali ordinis Theutonicorum, Vlrico comite de Helffenstein, Conrado sacri imperii marescalco, Hermanno de Rammstein, magistro ciuium Basiliensium, et aliis in multitudine astantibus copiosa. Circa secundam vero horam post meridiem decretum ipsum in forma autentica affixum stetit per tres horas in valuis ecclesie Basiliensis, et promotor concilii peciit a notariis desuper instrumentum. Decretum autem et publicatum in sessione et affixum in valuis est tenoris sequentis. 18. 1432. 29. April. Sequitur sessio tercia. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans. Olim Constanciense concilium, volens futuris ecclesie neccessitatibus prouidere, matura deliberacione statuit et decreuit, vt post finem ipsius concilii (in) quinquennium, deinde in septennium, ac postea perpetuo futuris tempo- ribus de decennio in decennium, generale concilium celebretur. Cuius decreti vigore felicis recordacionis Martinus papa V., ipso Constanciensi approbante concilio, statuit in ciuitate Papiensi proximum tunc concilium celebrari, quod ibidem ceptum fuit, et de consensu et approbacione ipsius concilii ad ciuitatem Senensem translatum. In quo Senensi concilio fuit electa hec Basiliensis ciuitas pro futuro tunc concilio in septennio celebrando. Appro- pinquante autem fine ipsius septennii, prefatus dominus papa Martinus, volens decreto Con- stanciensis et ordinacioni Senensis conciliorum satisfacere, vt debebat, reuerendissimum in Christo patrem dominum Julianum, sancte Romane ecclesie sancti Angeli dyaconum cardinalem, sedis apostolice destinauit legatum, cum plena potestate eidem concilio vice et auctoritate sedis apostolice presidendi. Quod eciam sanctissimus dominus Eugenius

Strana 181
Liber III. Caput XV. 181 papa quartus ratum habuit et approbauit. Proinde hoc sacrum generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum, prouida et matura deliberacione considerans, hereticam pestem in partibus Bohemie nimis seuire crudeliter, que Dei occulto iudicio, bello pluries attemptato non potuit superari, atque quod in diuersis mundi partibus clam heresis pestis pullulat atque serpit, quodque, proch dolor, multas christianas prouincias bellorum desecat rabies et deuastat, morumque deformacio diuinam maiestatem offendit, tantis et tam pesti- feris malis, omnipotentis gracia largiente, ad extirpacionem heresum pacemque in chri- stiano populo componendam, et reformacionem generalem ecclesie Dei in capite et in membris studiose occurrere, et salutaribus remediis prouidere disposuit. Et vt hec ad optatos fines commodius duci possent, considerans hec sancta synodus presenciam summi pontificis reuerendissimorumque sancte Romane ecclesie cardinalium in ipso concilio esse accomodam et multimode fructuosam, venerabilem virum magistrum Johannem Pulchri- patris, sacre theologie professorem, ad sanctissimum dominum Eugenium summum ponti- ficem destinauit, atque ad prefatos reuerendissimos dominos cardinales, prefatum sanctis- simum dominum papam exhortando et supplicando, vt hue, si commode posset, accederet, ipsique sacro concilio fauoribus et auxiliis assisteret opportunis. Denuoque venerabiles viros Jacobum Sirch scolasticum Treuerensem, ac Thomam Frene decretorum doctorem, suos pro eadem causa oratores ad eundem dominum papam et dominos cardinales trans- misit. Cum autem ad noticiam ipsius concilii peruenisset, prefatum dominum papam ex sinistra informacione motum dissolucionem huius concilii attemptasse, que quidem disso- lucio in periculum euersionis fidei cederet euidenter, nec non ecclesie Dei graue scanda- lum, ad eundem dominum papam atque reuerendissimos dominos cardinales suos destinauit protinus oratores, reuerendum patrem dominum Ludouicum de Palude episcopum Lausa- nensem, et magistrum Henricum Scatter decanum Traiectensem, ad supplicandum, instan- dum et requirendum prefatum dominum papam, vt ipsam dissolucionem reuocare digna- retur, huicque sacro concilio in (tam) laudabilibus operibus suffragaretur auxiliis et consiliis opportunis. Consideransque hec sancta synodus prefatam dissolucionem concilii contra decreta Constanciensis concilii esse factam, tendereque in euersionis fidei graue periculum, et status ecclesiastici turbacionem et detrimentum, atque scandalum tocius populi christiani, eandem dissolucionem decreuit nullatenus fieri potuisse; quinymo, ipsa minime obsistente, ad prosecucionem eorum, que pro fidei stabilitate ac salute populi christiani laudabiliter sunt incepta, esse cum sancti spiritus gracia procedendum. Verum cum redeuntibus prefatis episcopo Lausanensi et decano Traiectensi, optata responsio non fuerit reportata, licet non solum a predictis concilii oratoribus ipsius concilii nomine, sed eciam a serenissimo domino rege Romanorum fideli ecclesie aduocato, prefatus sanctissi- mus dominus papa supplicatus, interpellatus, requisitus rogatusque fuerit, et totis nisibus multiplicatis vicibus obsecratus, ideirco hec sancta synodus, innitens decretis sacri Con- stanciensis concilii, quorum verba sunt hec "quod sancta synodus in spiritu sancto legit- time congregata, generale concilium faciens, ecclesiam catholicam militantem representans, potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis, existat, obedire tenetur in hiis que pertinent ad fidem et extirpacionem dicti scismatis, et ad generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris; item declarat, quod quicumque, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis, existat, qui

Strana 182
182 Liber III. Caput XV. mandatis, statutis, seu ordinacionibus aut preceptis huius sancte synodi, et cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati super premissis, seu ad ea pertinentibus, factis vel faciendis, obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo", in hac solemni sessione ipsum sanctissimum dominum papam, nec non reuerendissimos (dominos) cardinales modo et forma infra scriptis interpellare decreuit. Hec igitur sancta synodus, in spiritu sancto legittime congregata, predictum beatissimum dominum papam Eugenium cum omni reuerencia et instancia supplicat, per viscera misericordie Jhesu Christi exorat, requirit, obsecratur ac monet, quatenus pretensam dissolucionem, sicut de facto processit, de facto reuocet et ipsam reuocacionem, quemadmodum et dissolucionem fecit, per diuersas mundi partes transmittat et publicet, ab omnique impedimento dicti concilii penitus desistat; quinymo eidem, vt debet, faueat et assistat, omniaque prebeat subsidia et auxilia opportuna, nec non infra trium mensium spacium, quod ad hoc pro termino peremptorio prefigit et assignat, si corporalis ipsius disposicio paciatur, persona- liter veniat; sin autem, personam vel personas loco et vice sui destinet et transmittat cum plenaria potestate ad omnia et singula in hoc concilio peragenda, vsque ad totalem con- clusionem ipsius per omnes et singulos actus gradatim et successiue. Alioquin si hec sanctitas sua facere neglexerit, quod de Christi vicario non est aliqualiter sperandum, sancta synodus, prout iustum fuerit et spiritus sanctus dictauerit, neccessitatibus ecclesie prouidere curabit, et procedet secundum quod iuris fuerit diuini pariter et humani. Simi- liter prefatos reuerendissimos dominos cardinales, qui tamquam principales ecclesie Dei cardines ad hec feruencius intendere debent, exorat, requirit, obsecratur et admonet, quatenus cum prefato domino papa super predictis solitam instanciam faciant, huicque sacro concilio faueant, assistant et auxilientur modis omnibus opportunis. Et cum pre- sencia ipsorum, pro eorum auctoritate magnaque prudencia et experiencia rerum, sit huic sacro concilio plurimum opportuna, ipsos dominos cardinales, et quemlibet eorum requirit, monet et citat, quatenus infra spacium trium mensium ab intimacione presencium, quem terminum pro trina et canonica monicione precise et peremptorie prefigit et assignat, ad dictum sacrum generale concilium veniant, canonico impedimento cessante. Alioquin cum eorum negligencia ad ipsum sacrum (generale) concilium veniendi, vt tantis neccessitati- bus ecclesie succurratur, in periculum grauis iacture fidei catholice tociusque ecclesie detrimentum censeatur procul dubio redundare, hec sancta synodus lapso termino contra eos, qui venire neglexerint, eorum exigente contumacia, procedet, prout diuini pariter (et humani) dictauerit et permiserit ordo iuris, et neccessitatibus ecclesie largiente altissimo prouidere curabit. In premissis autem dicta synodus reuerendissimum dominum cardinalem sancte Crucis, quamdiu tractatibus pacis regnorum Francie et Anglie insistet, includere non intendit, atque quoad reuerendissimos dominos cardinales Placentinum et de Fuxo vulgariter nominatos, et cardinalem sancti Eustachii, cum in propinquioribus locis existant, ad duorum mensium spacium restringit terminum supradictum. Mandat insuper hee synodus vniuersis et singulis dominis patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiarum pre- latis, clericisque, notariis et personis ecclesiasticis, nec non aliis Christi fidelibus, cuius- cumque dignitatis, gradus, status et condicionis existant, omnesque et singulos principes et dominos, eciam si imperiali, regali, ducali, seu quauis alia prefulgeant potestate,

Strana 183
Liber III. Caput XV. XVI. 183 requirit et rogat, qui pro premissis fuerint requisiti seu requisitus, in virtute sancte obediencie ac obtestacione diuini iudicii, et sub pena excommunicacionis, quatenus pre- dicta omnia et singula dicto sanctissimo domino pape, atque reuerendissimis dominis cardinalibus insinuent, intiment et notificent, ac intimari et insinuari, seu notificari faciant personaliter eisdem, si ad eos tutus et accomodus pateat accessus; sin autem, ei vel illis, ad quos personaliter accedendi facultas non sit, in eorum habitacionibus, nec non in porta palacii apostolici et in ecclesiis sancti Johannis Lateranensis, sancti Petri et sancte Marie maioris de vrbe, copias per publicum notarium confectas affigendo, si hoc tute fieri possit; sin autem, in principalibus ecclesiis ciuitatum Sutrine, Viterbie et Senensis, vel aliarum trium ciuitatum vicinarum, de quibus bene visum fuerit, que quidem loca hec sancta synodus decernit esse ydonea pro execucione omnium premissorum. Et nichilominus hec sancta synodus futuris cupiens obuiare casibus, vt omnis euitetur dispendiosus circuitus, cum rebus, de quibus agitur, supra modum periculosa sit mora, ordinat et decernit, huius- modi admonicionis et citacionis decretum, postquam in hac solemni sessione lectum fuerit et publicatum, ecclesie cathedralis Basiliensis valuis affigi, vt si forte contingat ipsius intimacionem exequi non posse modo aliquo premissorum, eo casu ex nunc tamquam publico edicto, ad quatuor mensium spacium ab hac die in antea computandum, censeatur quoad omnes eius effectus facta insinuacio, monicio et citacio, sicque suos omnes effectus sortiri, et artare eos quibus dirigitur, decernit, acsi personaliter insinuatum et presen- tatum fuisset, iuribus peremptoriis et conminacionibus suprascriptis hic habitis pro insertis. Insuper hec sancta synodus declarat et protestatur, quod nichilominus predictis dilacioni- bus pendentibus, cum iam precesserit a iure vocacio ex decreto concilii Constanciensis, rerumque neccessitas id suadeat et qualitas agendorum, in vlteriori prosecucione concilii et agendis in eo procedere intendit ordinate, debite et mature, nec propterea super- sedere aliqualiter in processu. Tandem hec sancta synodus decernit citaciones contra omnes prelatos, et alios qui ad generale concilium (venire) tenentur, omnesque et sin- gulos generales ordinum quorumcumque, ac eciam inquisitores heretice prauitatis, sub dilacione termini, seu terminorum, de quibus deputatis fuerit bene visum, cum penis et censuris et clausulis opportunis. Item quia plures notarii et scribe ad conscribendum acta huius sacri concilii sint neccessarii, hec sancta synodus, citra tamen aliorum notariorum per ipsam alias constitutorum reuocacionem, venerabiles viros magistrum Bartholomeum de Luciano, ciuem Senensem, et Thomam Chesneloti baccalarium in decretis Remensis diocesis, notarios eiusdem deputat et ordinat. Datum Basilee in sessione publica sancte synodi Basiliensis, celebrata in ecclesia maiori huius ciuitatis, sub sigillo eiusdem sancte synodi, sub anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo, indiecione decima, die vero Martis vicesima nona mensis Aprilis, presentibus notariis et scribis huius sancte synodi. Caput XVI. Inter gesta de mense Maii adhesio regis Francie, comitis palatini, ducis Bur- gundie, sed et Saxonie plus quam adhesio propter facta Bohemorum. Mense autem Maii patres Basilee congregati preter illas, que dominicis et magnis festiuitatibus ad diuina conueniebant, pro causarum conclusione vicibus septem synodaliter

Strana 184
184 Liber III. Caput XVI. conuenerunt processionaliter in pluuialibus et mitris pro felici successu sacri concilii. Cui fuere incorporati personaliter reuerendissimus in Christo pater dominus Dominicus sancte Marie in via lata sancte Romane ecclesie cardinalis, Firmanus vulgariter nuncupatus, Gui- lielmus Burglanensis, Petrus Augustensis et N. Magionensis episcopi, item de Latra Bisun- tinensis, sancti Blasii Constanciensis et Bonevallis Ruthinensis diocesum abbates, procura- torio vero nomine Eystetensis, Cauallicensis, Lauentinus, Spirensis translatus ad Treue- rensem ecclesiam, et Patauiensis episcopi, item Ludouicus comes palatinus Reni, Romani imperii elector et archidapifer, abbates autem sanctorum Laurencii Cremonensis, Ambri, Petri Bauonis et Benigni, item sancti Anthonii et Cluniacensis, item Petrus de Scoueriis, Simon de Valle doctor in iure canonico, preceptor sancti Anthonii Basiliensis, magister Laurencius de Rotella archidyaconus Firmanus, magister Johannes de Strangnesio, magister Bartholomeus capellanus domini Firmani, notarius concilii, frater Guilielmus Endeline ordinis Carmelitarum, et magister Ludouicus Schaech licenciatus, factus postea notarius concilii, prior sancti Benigni Diuionensis, in theologia magister, Robertus de Molendino et pro capitulo Eduensi Bartholomeus de Fraxino, promotor post factus con- cilii, Jacobus Roboalle canonicus Ambianensis et N. frater ordinis predicatorum, item Racellus preceptor Januensis ordinis sancti Johannis Jerosolimitanensis. Sancta vero synodus litteras recepit missiuas Ludouici comitis palatini Reni, insinuantis se dudum exhortatum et rogatum suos destinare oratores ad cetum inclitum Basiliensem, semper fuisse intencionis tam libenti quam grato animo destinare, quamquam suborta suspensionis concilii fama loquax, nonnullis eciam aliis intercedentibus, paululum distulerat; sed quantum eius incumbebat humeris, oppresso populo releuacionis sperate sincero prestare corde adminiculum, suo et preelecte filie inclite vniuersitatis sue studii Heidelbergensis nominibus egregios magistros Nicolaum Magni de Jambu, Gerardum Prant sacre theologie, et Ottonem de Lapide, decretorum doctores, viros pietate, sciencia et circumspeccione insignes, legatos et oratores suos ad cetum celeberrimum destinabat, eorum paternitatibus et benignitatibus pleno reconmendans affectu. Recepit denique Amedei archiepiscopi Lug- dunensis, quomodo post longam concertacionem dominorum prelatorum, Gallicanam representancium ecclesiam, quam diucius protraxerunt pro suarum mencium confirmacione, omnibus presentibus nemineque discrepante conclusum fuisset, conuencionem Basiliensem, multiplici legittimo funiculo conuocatam, ab omnibus et presertim ipsa ecclesia Gallicana sequendam, et cum sacro debere conuenire concilio, deuotas gracias Deo soluentes, quia in pestilentis eius temporis cursu eorum paternitates primas concilii gemmas grandiaque et electa virtutum vasa sibi seruarunt. Sed quia execucio ibidem conclusorum in aliquas differebatur moras, supplicabat, vt interim haberetur excusatus, qui inter summa desideria sua cupiebat adesse et adherere, quam primum rerum gerendarum opportunitas adueniret. Fere enim per trimestre ad nichil aliud desudauerat, habundanciusque die ac nocte orans, vt eorum facies videret et conpleret, que deessent fidei sue. Die autem leccionis littere huius notificata eciam in scriptis fuerunt auisamenta cleri regni Francie et Delphinatus superius enarrata. Quibus auditis concilium ordinauit litteras scribi regraciatorias et regi et suo magno consilio, conmendantes eorum zelum, similiter et aliis qui scripserunt mit- tentes ad concilium oratores suos, aut quod missuri essent. Receperat namque synodus scripta ducis Burgundie, significantis recepisse a concilio monitus iustissimos per priorem

Strana 185
Liber III. Caput XVI. 185 Chamberiaci ordinis Carthusiensis, nuncium synodalem, declaratos, quamobrem scripserat affectanter domino suo regi cum supplicacionibus et hortamentis copiosis, vt vellet concilio efficaciter adherere, non sustinens se ab huiusmodi re sanctissima dehortari, qualitercumque ei quis suaderet, suosque solemnes oratores mitteret suorumque prelatos regnorum eciam inducendo. Scripserat eciam desuper auunculo suo cardinali Anglie vt operam daret. Ipse autem dux de se concluserat et irreuocabiliter intendebat sacro concilio firmiter adherere et assistere pro viribus, ambasiatamque suam transmittere de proximo, pre- latos insuper dominacionum suarum iteratis superadditisque vicibus excitare volebat pro veniendo ad concilium. Exhortabatur igitur eos reuerendissimos, venerabiles et preclaros patres constanter persistere in saluberrimo negocio diuinitus, prout non hesitabat, inspirato. Prior vero tempore concilii nuncius adhuc aliquantulum detinebatur, donec venirent ambasiatores, quos de die in diem venturos expectabat, Karoli Fran- cie sibi aduersantis, cumque littera ista fuerit scripta in Diuione septima Aprilis, ex eodem loco octaua Maii sancte synodo scripserunt, quos dux expectabat, oratores archiepiscopus Remensis, cancellarius Francie, et G. de Trimoylia, significantes recepisse litteras eius credenciales per Guidonem Flamoscheti ordinis predicatorum et sacre theologie profes- sorem. Sed quia materia tangebat regem et regnum, inconsulto firmiter respondere non poterant, sperarent autem infra paucos dies ad ipsius presenciam peruenire, et viribus sibi possibilibus inducere ad implendum cuncta eisdem exposita per dictum magistrum; im- plenda autem erant, vt rex mitteret notabilem ambasiatam ad concilium et ad hoc induceret suos prelatos. Sancte quoque synodo scripsit Fridericus dux sacri Romani imperii archi- mariscalcus, Thuringie landgrauius, marchio Missinensis et princeps elector, quod antiqui patres Christi aduentum non expectarunt ardencius, quam ipse sacri Basiliensis concilii, sinistro rumore reuocacionis et translacionis agitati, saluberrimam perpetuitatem; cuius litteris exhortatus fuisset, quatenus doctos viros diuini et humani iuris sue dicionis, et pre- cipue Johannem episcopum ecclesie Missinensis, sacre theologie professorem, mittere curaret; quod ipse facere anhelaret nedum eorum iussionibus precurrentibus, sed diuersis anxietatibus tum ipsorum hereticorum Bohemie dominancium, suis dominiis vicinorum, terras suas subicere satagencium, tum ex multis aliis dirisque neccessitatibus per oratores suos mittendos exponendis. Namque inimicus Dei et hominum, ductor et rector perfidie, Bohemie hereticos in terra Lusacie, quam predis, incendiis et perturbacionibus innumeris subdiderunt, nuper collocauerat, et eosdem demum traduxit ad marchionem Brandenbur- gensem, quem supreme moliebantur deuastacioni commendare, et retrocessu ducatum eius Saxonie, quod adiutorio eius, qui pro nobis pependit in ligno, remediare intendebat. Ea enim causa fecerat congregari exercitum suum, illum transmissurus dicto marchioni, et propterea suos doctos viros, presertim dictum episcopum, cuius potentia armorum non modicum consequebatur, mittere nequibat. Nichilominus post rei illius exitum suos, cum qua posset festinancia, missurus erat. Vna igitur cum patribus prioribus desiderio ardenti supplicabat, quatenus sacrosanctam synodum eatenus dignarentur confouere, quatenus so- lium heretice prauitatis suffocaretur, ne tota christianitas eius versuciis formidolosis sup- plantaretur, et vt cuncti, quorum intererat, ipseque, qui diei et estus pondere a perfidis Hussitis dudum et sepenumero oppressus et tunc premebatur, subito liberarentur. Itaque exclamare poterat cum sanctis patribus "veni ad liberandum nos principes et fideles Christi, Scripfores II. 24

Strana 186
186 Liber III. Caput XVI. XVII. ostende faciem tuam, et salui erimus". Hoc est enim quod ingemiscebat, et hoc est quod suspiria sua querebant, sub vmbra alarum suarum quiescere, et eorum decretis salu- brius errores submouere vniuersos, ad quod altissimus dirigeret corda et corpora eorum. Epistola hec luce clarius matutina vera esse contestatur cuncta superius commemorata de periculo heresis Bohemorum. Siquidem dux iste potentissimus erat, et prout gesta anni xxx. commemorant, aliquando aduersus Bohemos congregauit millia equo- rum, vt tamen hic fatetur, oppressus nimium ab eis fuerat. Vnde multis de aliis oppres- sionibus non facta mencione, fama in Romana curia disseminata ferebat anno domini XXVII°. septem millia nobilium in vno bello perdidisse. Propter quod cum Almania tam ma- ximas, sicut precesserant, exhaustiones ferre non posset, imposita tunc fuit supra totum clerum decima generalis, et quia anno illo, cuius ferimus gesta, xxxII maximam ab ipsis hereticis formidabat oppressionem, ad sanctam exclamabat synodum, vt liberaret eum alios- que principes Christi fideles, ostenderet faciem suam et salui essent, non in potencia armorum et gladii cruore, sed decretorum salubritate. Quo circa in palam potest ferri iudicium, an Romanorum rex iure causabatur, qui pape dedissent consilium, vt concilium dissolueret, non esse informatos, quomodo ipse aliique Germanie principes de periculis in foribus, si sacrum dissolueretur concilium, fiebatque propterea, vt predictum est, in papam et cardinales certum iudicium, sancta synodo monente eos, vt venirent, visuri et audituri illustrium principum et magnarum clamores communitatum, non dissolucionem vel ad annum cum dimidio prorogacionem, sed desiderancium sancte synodi Basiliensis saluber- rimam perpetuitatem. Suscepit eciam synodus duplicata Romanorum regis scripta exhor- tantis, vt inter electum et translatum Treuerensem pacem componeret; simili quoque modo inter Bambergensem ecclesiam eiusque ciues ; instantis eciam magnopere, vt admitteretur appellacio electi Lausanensis a promocione facta per papam dicte ecclesie de persona Lu- douici de Palude, synodalis ad papam oratoris iam memorati frequenter. Scripsit eciam desuper non minori cum instancia Sabaudie dux. Ipse autem Ludouicus multa ex aduerso pro sua exposuit intencione, in conclusione sacro supplicans concilio, vt dignarentur ecclesie Lausanensi et sibi consulere, que propter diutinam vacacionem multa incommoda diuersimode sustinuisset hactenus ; nec defuit replicacio electi ex parte. Responsio autem fuit patrum deliberare in ea re velle. Prior Chamberiaci, regressus a duce Burgundie, retulit copiose magis in supradictis descripta litteris, excusans ducem, quare nondum suam destinasset ambasiatam, quia attentis suis dominiis solemniorem, quam proposuerat, mittere intendebat; retulit quoque de dieta instituta in Antisiodoro pro pace reformanda inter regem et dominum ducem, super quo eciam synodo scripsit cardinalis sancte Crucis in Francia legatus. Caput XVII. De plurimis ambasiatis per concilium ad reges destinatis, iuramento ambasia- torum, et pro expensis obligacione concilii. Cumque, vt superiora demonstrarunt, omnium fere patrum maximum ad hanc pacem foret desiderium, quamplures desuper ambasiata mittenda in Franciam et Angliam, vt pax generalis fieret, fuerunt deliberaciones, et super faciendis instruccionibus vtrumque nomi- natis pluries oratoribus, aliqui variis ex causis se excusabant, multi eciam propter inopiam,

Strana 187
Liber III. Caput XVII. 187 quia non haberent, vnde sustinerent expensas. In ambasiatis namque, presertim post noti- ficatam dissolucionem, tam frequentissime a concilio destinatis multi exposuerant fere quie- quid ex partibus secum duxerant pro victu suo, non arbitrantes tam diu permanere conci- lium, et needum oculis sed manibus contrectabant diutinam eius moram. Vt igitur nomi- nati acceptarent et exequerentur libencius, xx'. mensis huius synodalis, que omnibus placuit, fuit recepta conclusio, quod in regressu vtriusque ambasiate ad Franciam et An- gliam dirigende fieret plena et condigna satisfaccio ambasiatoribus ipsis, secundum ordi- nacionem et disposicionem deputandorum per concilium; simili quoque modo omnibus et singulis aliis dominis, qui pro et nomine concilii commissas eisdem compleuerant ambasia- tas, suas pecunias ob id exponentes, ea tamen condicione, vt defalcarentur expense, quas ipsi in concilio stantes facturi erant. Ad quam satisfaccionem concilium se obligauit expresse, consenciens desuper a notariis et scribis publica fieri instrumenta. In hac eadem congregacione fuit ordinatum, vt per concilium mittendi ambasiatores corporale prestarent iuramentum, quod tunc prestiterunt deputati ad Franciam et Angliam, de fideliter exer- cendo ambasiatam et in regressu de referendo in plena congregacione. Que iuramenti forma vt communiter fuit seruata, quamdiu concilium fuit continuatum ; rarissime autem fuerunt alie hiis addite clausule, fuitque iniunctum, quod ambasiatores, episcopus Magio- nensis et abbas sancti Cornelii, in Franciam destinati transirent, qua constitutus foret dux Sabaudie, ab eoque desuper sua susciperent auisamenta et instrucciones. Pro ambasiata vero ad dietam Antisiodorensem fuerunt nominati Augustensis episcopus, abbas de Corneto et Johannes de Polomar, auditor legati, qui sequenti mense iuxta formam predictam iura- runt. Ad Bauariam autem, quia magna fiebat guerra inter Ludouicum et Henricum Ba- uarie duces, fuerunt nominati episcopus N., prouincialis Bauarie ordinis Augustinensis et Heinricus Nitthart; multis vero intercipientibus suadentibusque non iuerunt, sed de mense Augusto pro hac ambasiata fideliter exercenda iurarunt prouincialis Bauarie ordinis Augustinensis et Johannes Celi in theologia magister. Cumque pro pecuniis ha- bendis ad satisfaciendum preteritis et pro in futurum supportandis oneribus patres deliberassent Constanciensem pro Gallicana, Albinganensem pro Ytalica et Augusten- sem pro Germanica nacionibus episcopos, quos legatus nominauerat, deputari per con- cilium tamquam thesaurarios ad habendum modis honestis pecunias, quia fuit altercatum per paucos de obediencia Karoli Francie regis, vt de obediencia eius aliquis deputaretur, commissum fuit legato, vt desuper prouideret nominando quos vellet. Qui in prima con- gregacione sequentis mensis nominauit pro thesaurariis concilii Albinganensem et Augus- tensem, eam potestatem habituros, quam habet sedis apostolice camerarius in Romana curia; qui instante promotore de exercendo fideliter officium thesaurariatus corporale pre- stiterunt iuramentum. Thomas Frene, officialis Parisiensis, qui vna cum Jacobo Sirck, sco- lastico Treuerensi, ante notificatam dissolucionem missus fuerat ad papam cum instruc- cionibus in primo commemoratis libro, relacionem fecit de ambasiata sua, priusquam Romam applicuissent, in publico consistorio publicatam fuisse iam dissolucionem. Item facta synodo relacione nobiles quosdam, stipendiarios episcopi Argentinensis, quoniam illis non satisfecerat, magna inferre dampna clero, deliberatum primo est litteratorie hortandum episcopum vt satisfaceret ; illis vero scriberetur, si quam haberent quere- lam, proposituris in concilio bona fieret iusticia. In alia tandem congregacionum aggra- 24

Strana 188
188 Liber III. Caput XVII. XVIII. uata illiusmodi relacione deputatus est orator synodalis decanus Argentinensis ad episcopum et dictos nobiles pro facienda inter eos pace. Episcopus vero Augustensis requisiuit eciam sibi et clero suo prouideri, quibusdam nobilibus inuadere illum incipientibus; idem requi- siuit Henricus Nithart pro diocesi Constanciensi. Fuerunt autem captiuati per protecto- rem concilii Italici tres, tamquam contra concilium aduenissent, sed pro expedicione eorum deputati fuere vna cum protectore Augustensis, Argentinensis, Ratisponensis et Lausa- nensis episcopi, sancti Cornelii et de Latra abbates, H. auditor et Johannes de Monte Martis ; ad examinandum vero omni cum honestate Johannes de Prato, et visitandum totum negocium ipsorum cum archiepiscopo Mediolanensi Augustensis, Papiensis et Petragori- censis episcopi, ac H. auditor, relaturi in plena congregacione. Erat hic Johannes de Prato, qui Parentino a Basilea recedente mansit, publicaturus litteram dissolucionis, et obtu- lerat se sponte laboraturum pro fideli prosecucione huius concilii cum papa aliisque et Parentino; eratque contra eum grauior incarceracionis causa, quia vnus erat ex nunciis pape cum multitudine bullarum destinatus ad multos principes et prelatos super facto dissolucionis, in cuius potestate reperte sunt instrucciones designate in hoc tercio libro. Vnde intellecto quod mittebatur per papam ad reges Hyspanie, fuit deliberatum de amba- siata ad eosdem pro assistencia concilii, sed propter varie factas nominaciones personarum expensarumque defectum non habuit progressum vsque ad mensem Augusti, fueruntque abbas Bonevallis et Ademarus de Rossellione, quibus erant assignati nI°. floreni de camera in Auinione, fuitque illis data potestas relaxandi sentencias excommunicacionis vocatorum ad concilium, absoluendi ac dispensandi super irregularitate, iuramento dato parere man- datis concilii, venireque aut mittere. Caput XVIII. De institucione studii generalis, prouisione cardinalium, causarum introduccione, neccessaria exposita differencia regiminis episcoporum et principum secularium. Multis autem instantibus familiaribus prelatorum, vt tempus deducerent exercicio fructuoso, fuit ordinatum, quod magister Simon de Valle legeret in iure canonico hora sibi deputata per legatum, studentes vero, qui durante concilio sub eo audirent, acqui- rerent tempus ad gradus sumendos, ac si essent in aliis studiis generalibus. Fuit eciam synodaliter conclusum cardinales ad concilium venturos gaudere priuilegiis, honoribus aliisque omnibus, ac si in Romana curia essent personaliter constituti. Ab ea autem die xIxà. mensis Maii, qua synodo incorporatus fuit cardinalis Firmanus, legatus, quamuis non vt presidens, vt tamen vnus e concilio, frequentare cepit congregaciones et assistere con- cilialibus missis, obque reuerenciam eius, et quia alias locus aptus erat, deputacio pro com- munibus in sua tenebatur domo. Ex officio autem concilium procedere cepit contra quos- dam hospitalarios ordinis sancti Johannis Jherosolimitanensis, quoniam absoluerent omnes, eciam in casibus sedi apostolice reseruatis, que causa diu in concilio durauit. Cum vero inter episcopum Herbipolensem et capitulum ac ciues grauissime forent discordie, ordina- cione facta, vt pro pace ponenda vnus a concilio, alter a legato, alius a protectore mitte- rentur oratores, qui pro concilio fuit H. Nithart, mense autem sequenti huius loco iuit abbas sancti Blasii Constanciensis diocesis. Cui et Roberto de Molendino, ituro ad ducem Bur- gundie aliasque partes, facta fuit per concilium vt aliis similis obligacio finita ambasiata de

Strana 189
Liber III. Caput XVIII. 189 satisfaciendo. Hec autem Herbipolensis fuit vna de xI. ecclesiis, quarum discordie magnas concilio dederunt vexaciones, quia per multos annos earum durauit contencio. Concilium vero semper intendebat vel audiens parcium pro iusticia allegaciones, vel pacem procurans, necdum in loco concilii, sed mittendo frequenter ad partes. Etenim sanctam decebat sy- nodum pacem ecclesiis procurare, que ad dandam illam in populo christiano fuerat congre- gata. Prima autem fuit Lausanensis ecclesie de mense Augusti anno xxxI°., que accessu prior, sed consumacione fuit diuturnior, siquidem vix anno xxxIx°. finem adepta est, quin- ymo et xLII°.; Treuerensis eciam durauit vn. annos. Harum duarum lis erat, quia vnus electus per capitulum, alter promotus per summum pontificem. Herbipolensis nec pauciores dura- uit eciam post obitum illius. Bambergensis autem eciam hoc mense Mayo fuit intro- ducta, quamuis non diuturne, importune tamen vexans et vehemencius, quanto ab vtraque radix differencie magnum amplectebatur racionis pondus. Pro hac enim Romanorum rex magnam faciebat instanciam, consequenter agens ad concessionem suam. Etenim cum illa ciuitas esset absque muro, exposito eidem de periculo, in quo con- stituti erant ex timore Bohemorum ciuitates, oppida et loca queuis circumvicina deuastan- cium, diebus nempe illis eorum metu vsque ad sex fere dietas ciuitates, oppida et loca queuis suas fortificarunt municiones, illi igitur ciuitati non longe distanti priuilegium dedit rex, vt possent muro se munire ; ecclesia autem habens dominium ciuitatis, cum ex modo edificacionis ciuitas fieret domina murorum, timens si pateretur, quod illud perderet, op- ponebat se. Qua de re inter ciues et clerum magne erant dissensiones, nec periculose minus metu interueniente, ne altera parcium in auxilium vocaret Bohemos. Episcopus autem et capitulum exempla ante oculos habebant de multis ciuitatibus in Germania, que primo ad ecclesias pleno iure dominii spectabant; cum vero murate fuerunt, perditum fuisse quasi extimplo, et quomodo ciuitas Frisingensis, vallari nunquam permissa, integre sub dominio episcopi manet. Sane iuxta ewangelii doctrinam distanciam assignantem inter dominacionem regum et discipulorum primatum, nisi speciali accedente causa, eleri per se officium non est dominari in potencia gladii, magis autem subditos regere doctrina et exhortacione, experiencia quoque monstrante, quamdiu potencia non est propinqua, vt clericis resistant, quod subditi laici consiliis eorumque acquiescant mandatis. Namque vrbs patens et absque murorum ambitu, quamuis insultum facere possit, in eo tamen permanere diucius nequit; secus autem si potentissima sit muro edificato ex quadris lapidibus, et turribus munita for- tissimis, gloriatur quippe edificator eius quasi in potencia exercitus, vt nulli subiecta aliis dominetur, quod certe euidentissime constat sacre aliarumque hystoriarum exempla intuen- tibus. Siquidem ab inicio humani generis prima edificata ciuitate dominatus immediate secutus est. Ad hoc enim Cayn, vt in ea dominaretur cum tota progenie sua, ciuitatem edificauit, posteris eius vocatis filiis hominum, quia secundum hominem viuerent, dato exemplo dominantem esse qui poterat, subditum vero qui resistere non valebat. Nec enim ab eiusmodi intencione dominandi distat edificacio vrbis Romane plurimarumque orbis. Custodia nempe portarum ciuibus committitur egentibus tutela eius; cum autem sibi vendi- care dominatum volunt, aduenienti domino portas obserant. Propter quod domini ciuitatum in multis earum castra edificant vrbibus ipsis inexpugnabilia magis, et quibus illos valeat expugnare, vt si ad ciuitatem domino per eius portas aditus non pateat, ingressus per ostium castri illis valeat dominari. Racione quippe loci dominus, armato populo forcior,

Strana 190
190 Liber III. Caput XVIII. XIX. superueniens vincit et arma diripit, spolia eius distribuens. Quapropter loca principum quamuis vallo se muniant, timor ita non est de ammissione dominii, quomodo ecclesiasticis, quibus pre militari exercicio competit magis aula iudicii et doctrine sedes. Vnde et tempo- ribus nostris plures episcoporum, hanc attendentes experienciam, vt non perdiderint do- minium, arces in ciuitatibus edificant muro magno et firmo, ac turribus, ponuntque in eis arma et escas, habentes simul et aulam iudicii in medio populi et seorsum presidium roboris. Vtrumque igitur in dicta Bambergensi discordia grandis erat differencie causa, hine ne ecclesia dominium perderet, inde ne populus aduersus hostes reperiretur inermis. Exposita sint hec de actis in sancta synodo mense Maii. Caput XIX. Qualiter rege operante executa fuerit Rome vocacio pape et cardinalium, deque magnis verbis Ebredunensis archiepiscopi litteraque ciuium Romanorum ad regem pro celebrando Rome concilio. Que vero Junio, explicantur narracione sequenti. Fuerunt celebrate synodales con- uenciones ad negociorum expedicionem octo, generalis processio, vna quoque sessio solemnis. Collecti autem sancto cetui iuramento solito Baiocensis, procuratorio autem Secouiensis, Placentinus, Vasionensis et Bambergensis episcopi, abbates sancti Johannis de Mateno iuxta Perusium lacum, de Sabaudia sancti Petri de Alexandria et de Aqualonga, per suos vero procuratores Premonstratensis et de Thasuenis, item Premonstratensis et Furnensis priores, Henricus Dender, decanus Altisidorensis, Johannes Pacie prouincialis prouincie, Johannes Borat ordinis Carmelitarum, Hermannus de Heldesse, theologie pro- fessor, Albertus Schenck, Albertus de Ferariis vtriusque, Nicolaus Stock ambasiator regis Romanorum, Johannes de Theuen decretorum doctores, Nicolaus Granis prepositus Wratislauiensis, Otto de Schomberg canonicus Augustensis, Johannes de Schagis electus Baiocensis, frater Reginaldus Fabri, custos custodie Veronensis aliique plures capitulorum specialiter et cleri diuersorum episcopatuum procuratores, cappellani eciam prelatorum quorundam in concilio sistencium. Etenim quousque fuit officium institutum dominorum de duodecim incorporandos examinancium, multi admissi fuerunt, quorum similes adhuc et pocioris qualitatis postea preteriebantur. Horum plures recedentibus a concilio dominis permanserunt vel in officiis adeptis, vel alias qualibet racione. Suscepit autem sancta sy- nodus litteras Romanorum regis, notificantis duplicatas habuisse a concilio litteras, et beatam perseueranciam patrum insinuantes, et eum requirentes, vt citaciones decretas aduersus papam et cardinales mandaret execucioni; istud autem et alia onera quecumque ad prosecucionem synodalem libenter subire vellet, curaturus eas dirigere ad effectum execucionis, prout in breui sentirent; cardinalem vero Placentinum propria in persona citauerat, certosque reddebat eos in concilio sacro eum conpariturum. Instrumentum autem de execucione citacionis a rege destinatum recepit synodus sequenti mense effectus huius, quod procurator substitutus Romanorum regis, qui fuit Nicolaus abbas de Ywams Ses- pinensis diocesis, protestacione facta propter metum cadentem in constantem virum, quod non auderet ad huius citacionis execucionem personalem procedere, tamquam per edictum publicum insinuans, litteram decreti publicati xxixa. Aprilis, monentis papam et citantis ear-

Strana 191
Liber III. Caput XIX. 191 dinales venire ad concilium, sigillo munitam synodali et a notariis subscriptam, de mane hora primarum vel quasi, die Veneris sexta mensis huius affixit in porta ecclesie sancti Petri, ibique dimisit pendentem. Legebant autem litteram ipsam presertim qui mane illo veniebant ad audienciam contradictarum, erat enim per illam portam ingressus. Prope vero eam steterunt aliquando vnus vel duo, qui incipientibus legere vel interrogantibus, quid esset, dicebant esse citacionem pape et cardinalium vt venirent ad concilium, tantusque fuit rumor et diuulgacio, quod in omnem vrbem exiuerit hic sonus, et vsque ad extremos curie verba hec peruenerint, citatos fuisse papam et cardinales ad concilium. Cumque primo iam fuerat ordinatum venturos ad concilium oratores suos, prout fama tunc retulit, striccius mandante papa, illo die exierunt vrbem; quodque precedenti die Jacobus archi- episcopus Ebredunensis in secreta audiencia coram papa et cardinalibus proposuerat de receptis mandatis contrariis, a Basiliensi concilio vt veniret, a papa vero necdum vt ipse non iret, sed alios ab eundo retraheret, reuocans eos qui iam iuissent. Quapropter venisset ad eorum presenciam non missus a rege Francie, aut rege Romanorum nec a concilio, sed quasi vnus e plebe vt loqueretur pro salute et commodo populi christiani, et premittens quantum in se erat, quod concilio adhereret, asseruit concilium Basiliense non potuisse dissolui, sed quod papa ad illud deberet ire vel mittere, et nisi continuaretur, quod tota christianitas fiebat heretica. Ad hoc autem defendendum volebat se inscribere ad priuacionem, inhabilitacionem et punicionem, prout sue videretur sanctitati. Publica- cionis igitur citacionis synodalis et dictorum eiusmodi per ipsum archiepiscopum tam vehe- menti sono concurrente, facile est percipere, quod de affixione decreti noticiam habuit pontifex summus et omnis curia Romana cum illo. Ipse autem archiepiscopus Ebredu- nensis, cum quo vt conferrent desuper materia concilii deputati fuere cardinalium quidam, vna cum papa sustinentes dissolucionem, honoratus est a papa pre ceteris seditque infra patriarcham Gradensem, qui primus erat assistencium, vnde cepit intromittere se de con- cordia inter papam, Romanorum regem et Basiliense concilium. Item Romanorum rex in fine dictarum litterarum suarum committebat credenciam Nicolao Stock oratori suo, qui fuerat cum aliis ad papam destinatus, et quia commode omnia in scriptis notificari non poterant, eum reuerendissimos patres esse informaturum. Hic autem retulit in plena con- gregacione ea, que coram papa, cardinalibus et aliis publice proposita ac requisita parte regis Romanorum fuere, susceptamque responsionem commemoratam superius. Scripsit eciam Romanorum rex per alias litteras concilio, per quas notificabat litteras ad eum transmissas per conseruatores et capita regionum alme vrbis regimini presidentes popu- lumque Romanum, significantes ei, quamprimum ad Ytaliam cognouerant aduentum suum, maxima voluntate fuisse affectos tanta, vt nichil suauius, nichil gracius, nichil expectacius, presertim quia eo animo eoque instituto vel flagrans bellis Ytalia sua auctoritate ac dili- gencia pacata esset, et vt aureo illo ac imperii dyademate in vrbe Roma dignissima eius tempora exornarentur. Sed et aliud bonum multo excellencius, nisi fallerentur, serenissima maiestas sua nullo modo pretermittere instituerat, ymo inprimis agendum esse dixerat, vt quam primum generale concilium in Romana vrbe celebraretur. Illa duo erant profecto magnopere laudanda ; hoc autem tercium non iam laudandum, sed pocius honorandum, cum diuinitatis plurimum particeps videretur Romanoque populo placeret, et ita gratissimum foret, vt quasi diuturna siti grauatus auidissime id efflagitaret, sed ea lege cuperet, vt non

Strana 192
192 Liber III. Caput XIX. XX. inuito summo pontifice, quia sic non solum fieri, sed neque cogitare vellent contra sanc- tissimum dominum suum et Romanam ecclesiam temptare. Protrahebant autem desuper laudibus vrbis Rome, tamquam ad celebracionem concilii aptissima foret, huius epistole magnum volumen ex hiis, que ante Christi aduentum et postea permaximis excellenciis illius annumerando presertim sanctorum corpora in ea sepulta Petri, Pauli, Simonis, Jude, Phi- lippi, Jacobi, Mathie et Bartholomei apostolorum, Johannis Baptiste capite diuino gloriantes, martirum autem Stephani, Laurencii, Fabiani et Sebastiani, virginum quoque Agnetis et Cecilie. Ex quibus aliisque plurimis multiphariam enarratis opportunitatibus inferebant, quod si secus super celebracione concilii a sua maiestate perageretur, vererentur, ne in aëre pisces se piscari existimaret, concludentes, quod eius serenitatis esset officium id efficere, vt beatissimo pontifici et Romane ecclesie cardinalibus, atque ceteris prelatis suaderetur, vt omnino illud nouum concilium Rome fieret, quod facillime faceret cum auctoritate, cum gracia, cum diligencia, eciam cum honestate, quam et illa ad hoc mixta vtilitas commo- ueret ; ipsi autem cum omnibus rebus ad hanc ipsam rem perficiendam imperatorie celsi- tudini nunquam deessent. Mandauit eciam Romanorum rex concilio suam responsionem ad epistolam istam, non vero inseritur effectus eius, copia autentice non reperta. Sed nec referre opus est, notificata eiusmodi littera, quid patres senserint, nec quid Romanorum rex, qui summa circumspeccione in mortalibus prefulgebat, super hiis responderit, accionibus eius perhibentibus testimonium. Si autem minime conformabat se Romanorum ciuium in- stancie, rogaturum se papam Rome celebrandum esse concilium, quando in valuis sancti Petri de vrbe affigi fecit citacionem synodalem, pape et cardinalibus iniungentem venire eos ad synodum personaliter, nec enim rogaturus erat eos, vt consentirent nouum concilium celebrari Rome, qui dissuadebat a Basilea in Bononiam transferri concilium Basiliense. Caput XX. De saluis conductibus Bohemorum per concilium iam concordatis et datis per principes, quales numquam auditi. Suscepit insuper magna cum leticia sancta synodus Henricum canonicum Magdebur- gensem, Johannem Nider priorem fratrum predicatorum Basiliensium et fratrem Johannem de Molbron, oratores suos de Egra redeuntes. Qui ibidem conuenientes cum Bohemis concordauerant de saluis conductibus et aliis pertinentibus pro eorum aduentu ad conci- lium, organoque dicti Henrici cum themate „regressi sunt in Jherusalem cum gaudio magno“, quam Julianus in sua epistola ad papam commemorat, fecerunt ad plenum relacio- nem, requirentes per concilium aliquos deputari pro obtinendis saluis conductibus a rege Romanorum, principibus, protectore concilii, ciuibus Basiliensibus et aliis communitatibus, per quas Bohemi venientes ad concilium transire habebant. Qualis autem fuerit forma salui conductus synodalis, sessio proxime commemoranda indicabit. Notificarunt autem, quas secum detulerant, litteras salui conductus a Friderico marchione Brandenburgensi, sacri imperii archicamerario, et burgrauio Nurenbergensi, Johanne quoque comite palatino Reni et Bauarie duce concessas, quibus ad vniuersorum deducebant noticiam se dare saluum conductum ambasiatoribus ac nunciis regni Bohemie et marchionatus Morauie ita, quod conducendi eos ad locum concilii et deinde reducendi ad metas regni sui in suos

Strana 193
Liber III. Caput XX. 193 humeros et curam suscipiebant, ac pro se certisque principibus in eisdem litteris nomi- natis, filiis, ac omnibus heredibus, subditis, amicis et fautoribus, cunctisque eorum partis fidelibus extra regnum Bohemie consistentibus, recognoscebant bona fide, puro corde, sub discrimine et perdicione honoris et fame vtriusque eorum Friderici et Johannis, promit- tentes pure, integre, illese ac inviolabiliter seruaturos se saluos conductus per concilium Basiliense et Romanorum regem eisdem nunciis concessos, adicientes, quod eosdem amba- siatores et nuncios cum omni sua familia, rebus et bonis in vno de quatuor locis, per ipsos Bohemos eligendo et tempore opportuno intimando eis, cum manu gencium armigerarum in suam proteccionem et firmam custodiam fauorabiliter reciperent et vsque ad Basileam saluos et securos perducerent; et redire volentes ad propria in fortitudine gencium ar- matarum in aliquem ipsorum quatuor locorum, quem ipsi mallent, sine contradiccione, of- fensa, iniuria et impedimento reducerent, ita tamen, vt quamprimum ad regnum suum redirent, de huiusmodi saluo conductu vltra non obligarentur. Insuper sinceris fide et corde absque dolo et fraude promittebant, quod si per concilium aut regem Romanorum, aut partem eorum per ipsos dominos duos assecurantes, aut aliquem sue partis, cuius- cumque condicionis vel status existeret, huiusmodi assecuracionis forma et modus in quo- cumque puncto vel clausula violati et non seruati forent, quod Deus auerteret, si sufficiens emenda iuxta modum excessus siue defectus mox non fuisset secuta, a dictis legatis Bohe- morum secundum equitatem merito approbandam ex tunc censebant, et per easdem litteras profitebantur palam et publice fidem se violasse et honorem cum omnibus bonis suis per- didisse, dantes dominis baronibus, capitaneis, ciuitatibus et communitatibus regni Bohemie et marchionatus Morauie ac eis adherentibus quibuscumque, plenam, liberam et omni- modam potestatem ipsorum dominorum marchionis et ducis bona omnia, mobilia et in- mobilia, pleno iure occupandi, arrestandi et de eisdem (se) intromittendi, ac ea rite et iuste possidendi, accusacione, excusacione, resistencia, renitencia et contradiccione procul motis. Ex huius forma salui conductus semper ac magis innotescit, quanta Bohemorum metu constricti erant neccessitate principes et communitates illis circumuicine, quando tam for- tissimis obligacionum vinculis se astringebant, vt via amicabilis reduccionis eorum, iam per synodum inchoata, traderetur effectui. Audita igitur relacione suorum nunciorum, statim fuit ordinatum per concilium scribi principibus, communitatibus et aliis, per quos dicti nuncii transitum fecerant, regraciatorias litteras de bona recepcione, humanitateque ad ipsos nuncios exhibita, ac de sincera affeccione, quam haberent ad sacrum concilium, quodque legatus deputaret qui haberent sollicitare saluos conductus et alia neccessaria pro huiusmodi negocio Bohemorum; fuitque exoratus dominus dux protector concilii, in ea presens congregacione, pro saluo conductu suo, vtque pro illius saluo conductu regi scriberet Romanorum, et vt relaxaret a carceribus iuuenem quendam, qui erat in seruicio magistri Johannis de Prato. Pro obtinendo autem saluo conductu regis Romanorum fuit deputatus synodalis nuncius dictus frater Johannes de Molbron, ad cuius expensas abbas dicti monasterii concessit centum florenos, pro eorum satisfaccione facta obligacione per concilium, quomodo aliis. Pro huiusmodi quoque nouitatibus votiuis vt gloria et graciarum acciones Deo redderentur, celebrata fuit missa de spiritu sancto et processio generalis, factis sermonibus tam ad clerum quam ad populum. Auditis denique cardinalis sancti Eustachii excusantis se ideo non venire, quia expectaret, quos Scriptores II. 25

Strana 194
194 Liber III. Caput XX. XXI. miserat nuncios ad regem Castelle, litteris quoque archiepiscopi Lugdunensis humiliter supplicantis pro sui accessus prorogacione, placuit, vt excusati haberentur, similiter et Tridentinus episcopus, dummodo pro se mitteret ambasiatam notabilem. Excusacio vero episcopi Leodiensis, quem aliosque multos illarum parcium prelatos Nicolaus Amici, prout retulit, monuerat litteras presentans concilii, non fuit admissa tam libere. Promotores enim concilii pro huiusmodi absencium prelatorum contumacia accusanda et declaranda magnas faciebant instancias ; sed et patres ad declarandum non facile manus apposuerunt. Remittebantur enim vt plurimum ad deputacionem pro communibus, graui diuturnaque maturitate super hiis deliberantem. Quocirca in colleccione ista synodalium gestorum, quia velud ordinaria et nimium frequentata huiusmodi fuere, accusaciones videlicet promotorum concilii, prelatorum excusaciones et remissiones ad iudicium deputacionis pro communi- bus, deinde ad iudices per concilium datos, conpendii gracia ex deliberato pretereuntur, similiter de plurimis litteris principum vel pro excusacione multorum vt non venirent, vel vt recederent licencia obtinenda. Caput XXI. De auisamentis patriarche Antiocheni ex Auinione destinatis, iuxta que facta decreta quedam sessionis quarte, publicantis saluum conductum Bohemorum et commissionem super regimine ciuitatis Auinionensis. Id vero calamus detegit, quod cum per litteras Johannis patriarche Antiocheni sacrum concilium desuper hiis fuisset auisatum, scrutatis votis placuit, vt fieret bulla plum- bea modo, quo in Constanciensi concilio vsus erat, vtque commissio fieret parte concilii cardinali sancti Eustachii de regimine et administracione ciuitatis Auinionensis atque comitatus Venetzini; item quod durante concilio, si sedis apostolice vacacio contingeret, in loco concilii et non alibi eleccio celebraretur, fueruntque dati deputati ad componendas decretorum formas. Quibus compositis, deliberacione habita desuper hiis, ac de iura- mentis prelatorum, deque non facienda cardinalium creacione, placuit sessionem fieri xx'. mensis huius, in qua celebrauit missam Nolensis episcopus. Peractis vero cerimoniis cum decantato ewangelio „ego sum pastor bonus", ambonem ascendens de mandato synodi Matheus episcopus Albinganensis legit alta voce et intelligibili saluum conductum Bohe- morum, epistolam item synodalem ad eos et decreta edita super predictis. Leccione autem eorum completa, interroganti qui legerat, an placerent, synodus respondit per verbum placet, assistente concilii protectore Wilhelmo, item de Monteforti, Theobaldo et Hen- rico de Gerolczecke fratribus baronibus, aliisque in multitudine copiosa; et promotores concilii pecierunt a notariis fieri publica instrumenta de ipsorum publicacione decretorum, quorum sequitur tenor. Saluus conductus Bohemorum concessus in quarta sessione. 19. 1412. 20. Jun. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans. Recognoscimus tenore presencium vniuersis, quod omnibus et singulis sacerdotibus, baronibus, nobilibus, militaribus, popularibus et aliis quibuscumque viris, cuiuscumque status, condicionis aut qualitatis existant, de regno Bo- hemie et marchionatu Morauie, de Praga et ciuitatibus, ac aliis locis eorundem et omnibus

Strana 195
Liber III. Caput XXI. 195 aliis ecclesiasticis et secularibus personis, qui aut que vnacum ipsis ad generale Basiliense concilium mittentur, aut profecturi existunt, omnibus eorum personis, quocumque nomine censeantur, aut valeant nuncupari, infra tamen numerum ducentarum personarum, tenore presencium nostrum plenissimum ac perfectum saluum conductum concedimus atque damus, verissimamque securitatem veniendi ad hanc ciuitatem (Basiliensem) ibidemque manendi, standi, morandi nobiscumque de quibusuis negociis opportunis ipsis commissis tractandi, placitandi, disponendi, et terminandi inpartimur; ac in loco vel locis hospiciorum suorum diuina officia sine impedimento nostrorum peragere permittimus, sic eciam, vt propter illorum presenciam neque in itinere, neque in aliquo loco itineris, in eundo, manendo aut redeundo, neque in ipsa ciuitate Basiliensi, a diuinis officiis cessetur quouis modo per modum interdicti. Ceterum in generali concilio seu synodo Basiliensi articulos quatuor, pro quorum claritate instant, oretenus aut in scriptis libere poterunt offerre, aut propalare, scripturis sacris, beatorumque doctorum verbis, sentenciis et racionibus eos declarare, astruere et persuadere, et si opus fuerit, eciam ad obiecta concilii generalis respondere, aut cum aliquo vel aliquibus de concilio super eisdem disputare, aut caritatiue absque omni impedimento conferre, obprobrio, conuicio aut contumelia procul motis, ser- uatis forma et modis inter nostros legatos ac nuncios predictorum regni ac marchionatus in Egrensi ciuitate specificatis et vniformiter conclusis; et signanter, quod in causa qua- tuor articulorum per ipsos attentatorum lex diuina, praxis Christi, apostolica et ecclesie primitiue, vnacum conciliis doctoribusque fundantibus se veraciter in eadem, pro veracis- simo et indifferenti iudice in hoc Basiliensi concilio admittentur. Et illis peractis vel non peractis, quandocumque de mandato aut consensu maiorum suorum ad propria reuerti optabunt, aut aliquis ipsorum optabit, mox absque vlla renitencia, occasione et mora, saluis rebus eorum et suorum, pariter honore et personis viceuersa poterint, vel poterit iuxta beneplacitum libere et secure redire, de scitu tamen deputandorum per concilium, vt pro tunc opportune securitati eorum prouideatur sine dolo et fraude. Nichilominus in hoc eorum saluo conductu omnes quascumque clausulas includi ac contineri volumus, et pro in- clusis haberi, que pro plena, efficaci et sufficienti securitate in eundo, stando, redeundo neccessarie sunt et opportune. Hec notantur propter bonum pacis procurandum et ob- seruandum, luculenter expressantes, quod si quispiam aut aliqui ex illis, siue in itinere ad nos in Basileam veniendo, siue ibidem demorando aut redeundo, aliquid enorme, quod absit, egerit aut egerint, per quod posset assecuracionis ipsorum beneficium eis aut eorum alicui concessum annullari aut cassari, volumus ac admittimus et concedimus, vt talis vel tales in facinore huiusmodi deprehensi vel deprehensus ab ipsis dumtaxat, et non ab aliis, condigna animaduersione cum emenda sufficienti, per partem nostram merito approbanda et laudanda, mox puniatur aut puniantur, illorum assecuracionis forma, condicionibus et modis omnino manentibus illibatis. Et pariformiter, si quispiam, vel aliqui ex nostris, siue in itinere ad nos in Basileam veniendo, siue ibidem demorando aut redeundo, aliquid enorme, quod absit, egerit vel egerint, per quod posset assecuracionis ipsorum beneficium eis aut alicui eorum concessum annullari aut cassari, volumus, vt talis vel tales in facinore huiusmodi deprehensi, a nobis vel a nostris dumtaxat, et non ab aliis, condigna animaduersione cum emenda sufficienti, per partem dominorum ambasiatorum et nunciorum merito approbanda et laudanda, mox puniatur aut puniantur, presenti assecuracionis forma, condicionibus et 25

Strana 196
196 Liber III. Caput XXI. modis omnino manentibus illibatis. Volumus eciam, quod liceat ipsis ambasiatoribus om- nibus et singulis tociens, quocienscumque opportunum fuerit seu neccessarium, ad auram ca- piendam exire de ciuitate Basiliensi et reuerti ad eandem, nec non nuncium vel nuncios suos ad quecumque loca pro suis neccessariis ordinandis libere mittere seu destinare, et ipsos missos et destinatos, seu missum et destinatum suscipere tociens quociens eis videbitur ex- pedire, ita quod aliqui vel aliquis per deputandos concilii socientur, qui eorum securitati prouideat vel prouideant. Insuper nec in sermonibus seu predicacionibus publicis aut aliis collacionibus, in preiudicium, derogacionem seu deterioracionem cause ipsorum quatuor articulorum, pars nostra terminis quibuslibet in confusionem vergentibus poterit, aut debebit vti et potiri in loco ciuitatis Basiliensis. Qui quidem salui conductus et securitates stare atque durare debent et a tempore et per tempus, quo in nostre et nostrorum tuicionis curam ipsos suscipi contigerit, et vsque in Basileam perduci, ac toto tempore mansionis eorum ibidem, et rursum post sufficientem audienciam habitam, spacio viginti dierum premisso, cum ipsi pecierint, aut concilium habita huiusmodi audiencia ipsis recessum indixerit a Basilea vsque in Tuscam, aut Tacouiam, aut Engelsburg, in quem ex locis istis maluerint, Deo fauente restituemus, dolo et fraude prorsus exclusis. Eciam pro vniuersis et singulis Christi fidelibus, et specialiter pro sanctissimo domino Romano pontifice, pro serenissimo principe domino Sigismundo Romanorum etc. rege, ac venerabilibus dominis cardinalibus, archiepiscopis et episcopis, ac dominis abbatibus, prelatis et clericis, nee non illustribus principibus, regibus, ducibus, marchionibus, comitibus, baronibus, nobilibus, militibus, vniuersitatibus et communitatibus ciuitatum, castrorum et villarum earumque consulibus, scabinis, officialibus et aliis, cuiuscumque condicionis et status, ecclesiastici vel secularis, existant, quocumque nomine censeantur, et pro subditis omnium premissorum et pro tota parte eorundem, promittimus bona fide et spondemus, quod nos et singuli predicti pre- dictam assecuracionem et salui conductus eorum formam in omnibus suis condicionibus, punctis et clausulis superius expressatis, inuiolabiliter et inconcusse, bona fide et puro corde obseruabimus et custodiemus, obseruabunt et custodient. Insuper promittentes sine fraude et quolibet dolo, quod nolumus, neque debemus occulte vel manifeste, quacumque occasione pretensa vti aliqua auctoritate, vel potencia, iure, statuto, aut priuilegio legum vel canonum, et quorumcumque conciliorum, specialiter Constanciensis et Senensis, qua- cumque forma verborum expressa, in aliquod preiudicium saluo conductui, seu assecu- racioni, ac publice audiencie, ipsis per nos concesso vel concesse. Quod si nos aut aliquis ex nobis vel nostris, cuiuscumque condicionis vel status aut preeminencie existens, pre- scripte assecuracionis et salui conductus formam et modum in quocumque puncto vel clau- sula violauerit, quod tamen auertere dignetur omnipotens, et sufficiens emenda mox non fuerit subsecuta, et ipsorum arbitrio merito approbanda et laudanda, habeant nous et habere poterunt incidisse in omnes penas, quas iure diuino et humano, aut consuetudine huius- modi saluorum conductuum violatores incurrere possunt, absque omni excusacione aut quauis in hac parte contradiccione. Datum in sessione publica eiusdem sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi celebrata xI. Kalendas Julii anno domini M°. quadringentesimo tricesimo secundo."

Strana 197
Liber III. Caput XXI. 197 Sequitur epistola concilii missa Bohemis. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis viris ecclesiasticis, nobilibus et toti populo Bohemie, vnitatem et pacem in Christo Jhesu domino nostro. Pridie oratores nostri, ex oppido Egre ad nos reuersi, et ibidem cum nunciis vestris conclusa seriose referentes, magno gaudio hanc sanctam synodum repleuerunt. Asserunt enim cum tanta caritate et mansuetudine hoc sacrum vnionis negocium fuisse tractatum, vt non aliud estimemus, quam spiritum sanctum, pacis et vnitatis auctorem, in medio interuenisse. Concipimus ex hiis, que referunt, magnam spem future vnionis et indissolubilis inter nos caritatis. Pro qua re, sicut dignum est, ipsi spiritui sancto, cuius munere hoc factum esse non dubi- tamus, gracias ex toto corde retulimus, elemosinas, ieiuniaque et oraciones solemnes indiximus, et vbique vsque ad rem optatam siue conclusam indici faciemus. Laudamus et benedicimus dominum, qui tam letam nobis prebuit diem, qua nullam adhuc sentimus le- ciorem, postquam hunc locum attigimus. Parari enim semitam videmus ad magnam Dei glo- riam et grandem populi christiani profectum. Nemo nostrum fuit, dum ipsi oratores singula vobiscum acta recensebant, qui vel oculis vel corde non fleret. Conmouebantur inusitato (gaudio) viscera audiencium, rem tam concorditer fuisse conclusam, speran- ciumque post hanc aliam multo leciorem diem adhue successuram. Exultemus igitur et iubilemus inuicem Deo salutari nostro, qui recordatus misericordie sue, incipit plebem suam tanta cum leticia visitare. Leuemus manus nostras ad celum, glorificantes dominum nostrum Jhesum Christum, quia pacem, quam cottidie diebus nostris ecclesie dari petimus, iam appropinquare videmus. Magnificemus spiritum paraclitum, qui animos paulo ante dissidentes in hanc spem pacis repente conuertit. Sed si pro hac spe tantum gaudii sus- cipimus, quam magna et inenarrabilis (erit) illa leticia, tam nostra quam vestra, quando optatum pacis et vnitatis finem re ipsa intuebimur! Vt autem cognoscatis, quantum hec res nobis est cordi, ipsis nostris nunciis in communi congregacione auditis, formam salui conductus et ea, que cum vestris ambasiatoribus concluserunt, nichil addito vel retracto, hec sancta synodus vnanimi omnium consensu approbauit. Et ecce ipsum saluum con- ductum, in publica sessione decretum de verbo ad verbum, quemadmodum in Egra con- dictum fuerat, ad vos destinamus. Misimus eciam, vt nil desit ex parte nostra, fratrem Johannem de Molbron, vnum ex nunciis nostris qui in Egra fuerant, ad serenissimum prin- cipem dominum regem Romanorum, vt ab eo saluum conductum in ea, quam optatis, forma obtineat. Quem vt primum habuerimus, ad vos sine mora transmittemus, parati semper omnia agere, que pro vestra tutela et libera audiencia neccessaria videbuntur. Vtinam, sicut fas nobis est verba exprimere, ita mentes nostras in publicum exhibere possemus! Vtinam, sicut hanc epistolam lecturi estis, ita corda nostra palam inspicere possetis! Pro- fecto non dubitamus, quin cognita nostra in vos summa caritate, mox sine vlteriori tractatu in vnitate spiritus connecteremur. Et quoniam saluatoris nostri sentencia est, non qui inceperit, sed qui perseuerauerit vsque in finem, saluus erit, vos omnes per spi- ritum sanctum, huius sacri negocii directorem, hortamur et obsecramus, vt quemadmodum rem istam feruenter inchoastis, ita firmiter constanterque vsque ad vere vnionis comple- mentum perseueretis. Speramus in Christo Jhesu videre diem, et iam prope est forte, qua 20. 1432. 20. Jun.

Strana 198
198 Liber III. Caput XXI. alter alterum fraterna caritate nos inuicem complectemur, et vnanimes in eadem sancte matris ecclesie domo cum iocunditate perpetuo habitabimus. Confidimus in domino, tantam adhuc inuicem futuram dileccionem, vt nullum inter nos fuisse olim dispendium videatur. Et quamquam nondum hec sancta vnio, pro qua laboramus, completa sit, tamen ipse spi- ritus sanctus tantam huius rei spem et effectum cordibus nostris impressit, vt quod futurum est, iam quodammodo in foribus adesse credamus. Vos corpore absentes estis, sed ob hanc spem in visceribus caritatis et vinculo vere dileccionis quasi presentes amplectimur, et pre gaudio nos ipsi flentes, tamquam mater filium ex longinqua patria redeuntem, vos tenerrime osculamur. Jam igitur quasi arrham proxime mutue vnitatis pepigisse videmur, et vos dudum futuros nostros dilectissimos fratres iam esse existimamus. Talia enim ipse spiritus sanctus inicia dedit, vt non aliud quam pacem, caritatem et vnitatem hine con- tingere speremus. Leto ergo animo vtrimque simus, et iucunda mente inuicem viuamus, cum prope est in ianuis gaudium, quod nemo tollet a nobis, per spiritum sanctum accep- turi sumus. Sed vt cicius faciliusque consequamur, vigilemus supplices in oracionibus, et continuis precibus dominum nostrum Jhesum Christum deuote exoremus, vt quod operari incepit, confirmet atque perficiat. Hora iam est, vt sancta mater ecclesia, que pro tam duro filiorum suorum dissidio diu contristata est, pro pace et vnitate letari et exultare incipiat, luctumque preteriti temporis conuertat in gaudium. Tempus iam aduenit, vt qui eodem Christi caractere insigniti sunt et eodem baptismatis fonte renati, deposita omni dissensione eundem caritatis et vnitatis spiritum induant, et ad augmentum gloriamque nominis christiani totis viribus intendant, fidemque orthodoxam protegere curent, quam- quam infideles pagani multis in locis ignominiose pessundant et extinguere moliuntur. Eya igitur, cum nostre dileccionis et sincere voluntatis iam certi sitis, amodo vestros legatos preparate, quales in primis litteris postulauimus, vt cum regius saluus conductus aduenerit, cum pleno mandato ad hoc sacrum concilium proficiscamini, quos ita grate benigneque suscipiemus, vt a parentibus filii suscipi consueuerunt. Spiritus sanctus paraclitus, in cuius nomine hec sancta synodus est congregata, nobis et vobis et toti populo christiano hic veram dileccionem et pacem, ac in futuro seculo vitam eternam donare dignetur, qui cum patre et filio regnat benedictus in secula, amen. Datum in sessione publica, solemniter celebrata in ecclesia maiori Basiliensi, die Veneris, vicesima mensis Junii anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo." 21. (1432.) (20. Jun.) In eadem quarta sessione aliud decretum. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, attendens, quod ad prouidencie spectat officium perspicaci consideracione futura prospicere, et aduersus ea, que reipublice possent inferre dispendia, salubriter prouidere, cum itaque eadem synodus ad extirpacionem heresumu, pacem in Christi populo et morum reformacionem cum spiritus sancti gracia, prout statu rerum et temporum considerato est admodum neccessarium, sit intenta, et propterea vene- rabiles in Christo patres sancte Romane ecclesie cardinales ad ipsum sacrum concilium euocauerit, existimans eorum in sacro concilio presenciam pro eorum auctoritate, sapien- cia, rerumque noticia multimode fructuosam; eisque tamquam veris obediencie filiis ad sacrum concilium venientibus, si alibi contingeret apostolice sedis vacacio, in iacturam

Strana 199
Liber III. Caput XXI. 199 eorum, qui obedientes vocacioni sacri concilii deseruirent vtilitati ecclesie, posset redun- dare ; cum tamen, ut obediencia (non) iacturam afferat, sed pocius vtilitatis et honoris augmentum, racio cunctis nota suadeat, et ne aliquibus forsitan venire negligentibus pro- desse inobediencia videatur, hec et alia, que animum cuiuscumque prudentis ad hoc mo- uere possent et deberent, prouida attencione prospiciens hec sancta synodus statuit, dis- cernit atque diffinit, quod in euentum vacacionis sedis apostolice, hoc sacro generali durante concilio, eleccio summi pontificis in loco istius sacri concilii fiat, et interdicit, ne alibi celebretur, in contrarium attemptata quauis auctoritate, eciamsi papali, nou obstan- tibus quibuscumque constitucionibus editis vel edendis, aut aliis in contrarium facientibus, ac si de ipsis esset de verbo ad verbum facienda mencio specialis, aut iuramento firmata existat, quibus ex certa sciencia derogat, et decernit nulla et irrita esse, nulliusque roboris vel momenti ipso iure; contrarium vero attemptantes sint, tam actiue tam pas- siue, quoad eleccionem Romani pontificis, et ad quascumque alias dignitates inhabiles, et omnibus habitis dignitatibus perpetuo priuati, et infamie notam et eciam excommuni- cacionis sentenciam incurrant ipso facto. Quod si forsan aliqua de facto pretensa eleccio presumeretur, tam electus pretensus, quam illi adherentes et eum pro tali gerentes, supra- dictas penas incurrant pari modo. Absolucionem vero omnium et singulorum, qui pre- missas sentencias aut earum aliquam incurrerint quoquo modo, dieta synodus tantum- modo, preterquam in mortis articulo, sibi reseruat, decernens presens decretum ligare, afficere, vim et effectum habere atque sortiri post quadraginta dies continuos proxime sequentes a die publicacionis eiusdem." Reuocacio iuramentorum. „Item ordinat, statuit, decernit et declarat, quod quicumque et singuli cardinales, patriarche, archiepiscopi, episcopi, abbates, prelati, reges, principes, duces, marchiones, comites, barones, vicarii ecclesie Romane, vasalli, communitates, Romane ecclesie officia- les, summi pontificis familiares, siue alii, cuiuscumque condicionis existant, siue quibus- cumque nominibus censeantur, propter iuramentum, promissiones, vel quaslibet alias obli- gaciones, prefato summo pontifici, seu alteri ad hoc eius mandato deputato aut deputando, seu quibusuis aliis quomodolibet super quacumque re vel causa, et sub quacumque verbo- rum forma prestita seu prestanda, nullatenus obligentur et astringantur, aut se impeditos a veniendo ad hoc sacrosanctum concilium occasione dictorum iuramentorum, promis- sionum, vel aliarum obligacionum, pretendere possunt aut poterunt in futurum, quominus absque periurii seu infamie nota ad ipsam synodum teneantur accedere, qui de iure aut consuetudine sunt astricti. Ceteri vero qui vocati et requisiti fuerint, et omnium predic- torum procuratores, obedire et adherere ipsi concilio et libere accedere possint et tenean- tur, et eidem licite interesse. Processus vero quoscumque suspensionis, excommunicacionis, interdicti, nec non priuacionis dignitatum, beneficiorum, seu officiorum quorumeumque, et commendarum reuocaciones, et inhabilitacionis sentencias seu periurii, aliasue penas, muletas et censuras in se continentes, in ipsos occasione premissorum per quemeumque, quauis, eciam Romani pontificis, auctoritate fulminatos seu fulminandos, cum omnibus inde secutis aut secuturis, eadem sacra synodus nullos, cassos et irritos, ac nullius roboris

Strana 200
200 Liber III. Caput XXI. seu momenti existere pronunciat, declarat et diffinit, et quatenus de facto processerunt seu processerint, reuocat, cassat, irritat et annullat, et pro cassis, irritis et nullis habendos statuit et decernit. De bulla plumbea huius sacri concilii. „Item, vt gesta in ipsa synodo durabiliori testimonio roborentur, statuit et ordinat ipsa sancta synodus, quod de cetero in litteris suis auctenticis vtatur bulla plum- bea pendente cum cordula canapis aut serici, prout varietas causarum et rerum, super quibus littere eedem conficientur, postulabit, in vno missionis spiritus sancti in specie columbe, in alio vero lateribus horum verborum „sacrosancta generalis synodus Basi- liensis“ sculpturas continente, decernens eisdem plenam et omnimodam fidem adhi- " bendam fore. De non promouendis cardinalibus per papam durante concilio. „Item cum multiplicacio cardinalium sit ecclesie dispendiosa et onerosa, propter- ea et ex aliis racionibus et legittimis causis eandem sanctam synodum mouentibus, statuit, ordinat atque ex certa sciencia hoc irrefragabili decreto decernit ipsa sancta synodus, quod durante hoc sacrosancto concilio, Romanus pontifex a loco istius sacri concilii absens personaliter, non debeat nec possit aliquem, vel aliquos, cuiuscumque dignitatis, condicionis, gradus seu status existant, in sancte Romane ecclesie cardinalem vel cardinales, quouis modo aut quocumque quesito colore vel causa, assumere, vel pro- nunciare, seu assumptos secrete publicare; et si secus attemptatum fuerit, ex nunc in antea irritum sit et inane, nulliusque roboris vel momenti. Quod si forsan taliter de facto as- sumpti aut pronunciati se pro cardinalibus gerere aut nominare presumpserint, quibus- cumque dignitatibus priuati, et ad omnes et singulas futuras inhabiles, ac quicumque eos pro cardinalibus gerentes et reputantes ex nune prout ex tunc sentencia excommuni- cacionis innodati sint ipso facto, a qua, preterquam in mortis articulo, nisi a prefata sy- " nodo absolucionis siue habilitacionis beneficium obtinere non possint. Conmissio facta per concilium in eadem sessione domino cardinali sancti Eustachii super regimine ciuitatis Auinionensis et comitatus Venesini. 22. 1432. 20. Jun. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, dilecto ecclesie filio Alfonso sancti Eustachii sancte Romane ecclesie dyacono cardinali, apostolice sedis legato, ciuitatis Auinionensis et comitatus Venesini in spiritualibus et temporalibus pro nobis et sancta matre ecclesia vicario generali, salutem et omnipotentis Dei benediccionem. In pacis auctore hec sancta synodus congregata, cum vniuersi populi christiani pacem et tranquillitatem exoptans per diuersas mundi partes ad procurandum ea, que pacis sunt, et scandalis obuiandum, sue sollicitudinis opus impendat, ecclesie proprium patrimonium ab hoc procurande pacis et tranquillitatis studio expers esse nullatenus decuit, quinymo ipsum debet specialis intuitus cura fouere. Cum itaque ad ipsius sacre synodi noticiam fide dignorum sit relacione de- ductum, quod ciuitas Auinionensis, que sancte Dei ecclesie semper fidelissima et obse- quentissima fuit, certis vrgentibus racionibus et causis neccessariis, vicarium per sum-

Strana 201
Liber III. Capul XXI. 201 mum pontificem ad ipsius regimen destinatum se admittere non debere pretendat, atque ad eundem summum pontificem plures ambasiatas destinauerit, pro vtili et salubri guber- nacione ciuitatis eiusdem ac comitatus Venesini eidem adiacentis suppliciter postulans, vt de alio vtili eis prouideretur vicario, quod hucusque obtinere nequiuit, nec sperat posse obtinere, quinymo is, qui pro vicario destinatus est, intendit et nititur suscipere guber- nacionis officium inuita ciuitate, congregare satagens multitudinem gencium armatarum. Vnde super premissis informacione recepta ex hiis et aliis, que honestas censet calamo non promenda, de turbacione et periculo graui status ciuitatis illius et patrie est ex veri- similibus et vrgentibus racionibus dubitandum, essetque nimis graue dispendium, si forte, quod auertere dignetur altissimus, ecclesia perderet illud tam notabile patrimonii sui mem- brum, aut guerrarum inquietudine turbaretur; ideirco hec sancta synodus huiusmodi periculis cupiens obuiare, ciuitatemque illam et comitatum in pace et quiete fouere, regimen et gubernacionem ciuitatis ipsius et comitatus, vsque quo cum summo ponti- fice per ipsam synodum, vel aliquo eius nomine habito pleniori tractatu, fuerit aliter ordinatum, maxime attento, quod propter locorum distanciam et viarum discrimina non potest facile haberi recursus ad dictum summum pontificem, et periculum sit in mora, tibi, cuius future vtili et fideli gubernacioni fidem facit aliarum terrarum ecclesie regimen per te hactenus fidelissime plurimumque vtiliter gestum, duxit ad honorem Dei, sancte matris ecclesie, ac huius sacre synodi, tenore presencium plenarie conmittendum cum plenaria potestate regendi et gubernandi dictam ciuitatem Auinionensem et comitatum Venesini, omnemque in eisdem iurisdiccionem, merum et mixtum imperium, per te, vel alium seu alios exercendi, officiales ammouendi, eciam si pontificali prefulgeant dignitate, et alios vel eosdem instituendi, iuramenta seu promissiones recipiendi, ac illa relaxandi cum quibuscumque semel vel pluries, quociens visum tibi fuerit opportunum; quascumque peccunias, fructus, prouentus et emolumenta in illis ciuitate et comitatu, racione iuris papalis vel sancte Romane ecclesie, aut quocumque iure vel titulo, pro tempore preterito, presenti et futuro camere apostolice debitas et debita recipiendi et exigendi, ac recipi et exigi faciendi; contradictores quoslibet vel inobedientes censuris ecclesiasticis, et aliis com- pescendi remediis opportunis; et generaliter cum illis potestatibus et facultatibus, quas bone memorie Franciscus archiepiscopus Narbonensis, sancte Romane ecclesie camerarius, a felicis recordacionis Martino papa V. et alias habuit, dum ageret in humanis, licet eciam non specifice hic exprimantur; mandans tibi in virtute sancte obediencie et sub penis iuris, quatenus curam et regimen predictum humeris tuis impositum reuerenter suscipias, ac diligenter et fideliter exequaris, vtilitatem publicam, tranquillumque et pacificum statum illius ciuitatis et comitatus sic procurare sollicite studeas, ipsumque regimen et guber- nacionem pro modo tue sapiencie sic vtiliter gerere, vt apud Deum eterne vite merita, et apud mundum fama tua laudis et glorie suscipiat incrementa. Mandat insuper omnibus officialibus, ciuibus, incolis et habitatoribus dicte ciuitatis et comitatus, capitaneis, nec non castrorum castellanis, balliuis, et aliis officialibus quibuscumque, quouis nomine cen- seantur, et aliis vniuersis, quatenus tibi et per te deputandis officialibus ad regimen eorundem, et nulli alteri pareant, obediant et intendant in omnibus et per omnia, quemad- modum prefato archiepiscopo Narbonensi, dum viueret, et pro ecclesia Romana dicte ciuitatis et comitatus regimen et gubernacionem gereret, faciebant et facere tenebantur, Scriptores II. 26

Strana 202
202 Liber III. Caput XXI. XXII. quibuseumque promissionibus, iuramentis, obligacionibus et aliis quibuscumque dispo- sicionibus in contrarium facientibus non obstantibus vllo modo. Hec namque sancta sy- nodus omnium quorumcumque predictis obuiancium vim et effectum presencium auctoritate suspendit, et quicquit per te rite, spiriutualiter, vel temporaliter gestum, ordinatum, actum et sentenciatum fuerit vel promissum, hec sancta synodus ratum et gratum habebit, ac faciet auctore domino inuiolabiliter obseruari. Datum in sessione publica dicte sancte sy- nodi, celebrata in ecclesia maiori Basiliensi, die Veneris vicesima mensis Iunii, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo." Caput XXII. Diligencia super controuersia Treuerensi et Bambergensi, fineque litis Baiocensis. Hoc preterea mense, cum comparuissent super controuersia ecclesie Treuerensis translatus in persona propria et ambasiatores electi, habita plenissima audiencia, fuit commissum legato et Firmano cardinalibus, nec non archiepiscopo Mediolanensi et ambasiatori regis Romanorum Nicolao Stock, vt vocatis secum quatuor aliis personis, de singula deputacionum vna vel pluribus, qui viderent, examinarent, tractarentque de pace et concordia, et referrent, presertim inducendo partes, vt concilio se submitterent sponte, terminusque suspensionis processuum translato consenciente prorogaretur. Quibus refe- rentibus facta omni diligencia non potuisse partes conducere per viam amicabilem ad con- cordiam, deliberacione habita fuit conclusum exhortari partes iterum ad pacem, et non attemptare viam facti, suspenderenturque processus vsque ad mensem ; quodque scriberetur regi Romanorum ac electoribus imperii apponere vices suas pro huiusmodi concordia, et ad hoc teneretur vna dieta in Maguncia vel Colonia; si vero partes ad hoc non possent induci, offerretur eis concilii ex parte via iusticie. Quia vero protector concilii obtinuerat licenciam versus Coloniam iturus, redire pollicitus vsque ad mensem, et cum eo Ratispo- nensis episcopus, fuit ei commissum desuper huiusmodi controuersia portare litteras cre- denciales ad electores imperii, et casu quo protector et electores in via pacis proficere aliquid non possent, quia expediret vt concilium procederet via iuris, ad componendum citaciones et alia mandata fuerunt deputati Henricus auditor, Johannes de Monte Martis et officialis Patauiensis. In causa item Bambergensis multe fuerunt audiencie deputatique iudices octo, quorum duo instituere processum haberent summarie, simpliciter et de plano, sine strepitu et figura iudicii, diebus feriatis et non feriatis. Causa ecclesie Baiocensis, triennio fere dans concilio vexaciones, similis controuersie vt Lausanensis et Treuerensis, quia vno electo per capitulum fuit alter ad eam per papam promotus, scaturire cepit. Scripsit equidem Burgundie dux, magnopere instans in fauorem Johannis de Exquays electi, cuius litteris respondit presidens, contemplacione ducis electum ipsum loco et tem- pore in sua iusticia fore sancte synodo recommissum. Scripsit eciam postea sepius, nacio quoque Normandie studii Parisiensis. Ad eam vero promotus erat N. nepos Placentini cardinalis, quo eciam requirente de mense Nouembris commissa est. Latis autem pro apostolico in ea tribus diffinitiuis sentenciis, vltima per cardinalem sancti Petri et aliquos sibi adiunctos, quorum vnus archiepiscopus Lugdunensis, adhuc pro restitucione obtinenda magne instancie facte sunt; sed non obtenta, iudicialis strepitus conquieuit anno xxxnu“.

Strana 203
Liber III. Caput XXIII. 203 Caput XXIII. Epistola quarta Juliani ad papam, acerrimis plena exhortacionibus, et de legittimitate concilii multipharia probacione. Sub data die quinto mensis Junii Julianus quartam ad papam scripsit epistolam, paris fere continencie vt prima vel tercia; plenissimo autem nec minus aperto intrepidoque sermone tria deducit in ea, primo exhortacionem acerrimam, qua ostendit, si vult esse aut reputari pastor ouium Christi, quod neccesse est eum fauere continuacioni concilii Basi- liensis, secundo quod per non inchoatam celebracionem concilii prima die nullatenus ex- pirauit celebrandi potestas, tercio quod non potuit absque consensu concilii illud dissol- uere. Eiusmodi autem epistola, quam primum destinata Rome, fuit multis communicata, cottidieque magis accendebantur animi curialium ad concilii fauorem. Sequitur tenor quarte epistole per dominum Julianum legatum domino pape Eugenio directe. „Beatissime pater post deuota pedum oscula beatorum. Jam nunc vniuersus cog- noscit orbis, an viscera paterne caritatis et zelus domus domini v. s. habeat, an missa sit ad pacem vel ad dissidium, an ad congregandum vel dispergendum; an ille bonus pastor sitis, qui animam suam ponat pro ouibus suis. Ecce iam ostium aperiri incipit, per quod oues perdite ad proprium ouile regressure sunt;/ecce iam spes est in ianuis reconciliacionis Bohemorum. Si v. s. hoc diuinum opus, prout tenetur, adiuuet ac promo- ueat, gloriam in celo et in terra perpetuam consequetur; si forsitan, quod nullatenus cre- dendum, impedire conetur, omnes illam arguent impietatis, celum et terra aduersus illam conspirabunt. Nemo erit, qui eam non desiderat. Nam quomodo ille sequendus est, qui cum ecclesie pacem et quietem vnico verbo dare posset, id facere recuset? Sed meliorem iam spem concipio, quodammodo v. s. sine vlla excusacione tota mente huic sacro fauebit concilio, et gracias omnipotenti Deo agit, quod pro tanto bono ista congregacio hine non discesserit. Ecce legati huius sacri concilii ex Egra cum leticia et exultacione redeuntes referunt, quemadmodum per graciam spiritus sancti firmiter concluserunt cum ambasia- toribus Bohemorum, videlicet Pragensium, Orphanorum et Taboritarum, inter quos affue- runt ductores exercituum illius gentis, presertim Procopius, quod solemnis ambasiata omnium statuum et regnorum ad concilium Basiliense venire debeat, postquam per con- cilium saluus conductus in forma condita ad eos remissus fuerit, quod sine mora fiet. Miro gaudio leuatisque ad celum manibus hec sacra congregacio exhylarata est. Nam isti nostri ambasiatores asserunt cum tanta caritate hoc negocium in Egra tractatum fore, et talia apud illos Bohemos vidisse et coniecturasse, quod maximam spem reduccionis illorum merito concipiant, et tandem se tenerrime amplectentes cum lacrimis leticie ex Egra discessisse, ipsis Bohemis nostros rogantibus, vt hoc negocium quantocius expediretur. Multa eciam referunt in huiusmodi tractatu interuenisse, que si quis audiens non lacri- metur pre gaudio, iudicare se poterit Christo modicum se affici et amare. De tribus autem quatuor articulorum non videntur facere difficultatem, de quarto, videlicet communionis sub vtraque specie, quod sequentur concilii iudicium.Quis igitur iam audeat consulere s. v., quod in proposito dissolucionis amplius perseueret, quin ymo, si nunquam indictum 23. 1432. 5. Jun. 26"

Strana 204
204 Liber III. Caput XXIII. fuisset hoc concilium, pro tanta spe et neccessitate in hoc loco modo indici deberet. Quam laudabiliter ageret s. v., si dimissa Ytalia et omnibus rebus, huc personaliter se conferret, eciam si neccessarium foret vehiculo deferri; custodia autem et defensio patrimonii tem- poralis ecclesie optime per legatos et vicarios posset disponi. Hoc enim est verum patri- monium ecclesie lucrifacere Jhesu Christo animas. Non enim ecclesia est hec congeries lapidum et murorum, non custodem vos fecit Christus castrorum et menium, sed pastorem animarum. Proinde, quod magis neccessarium est et Christo carius, id in propria persona agendum est, cetera per substitutos. Ita fecerunt apostoli, qui vt liberius intenderent pre- dicacioni verbi Dei, septem instituerunt, qui vacarent mensis et inferiorum rerum admini- stracioni. Audio per Dei graciam de die in diem melius conualescere s. v., et si pedes, vt dicitur, aliquas ecclesias nunc visitat, forsitan hue eques posset accedere. Ad rem autem vtiliorem et suo officio magis congruentem ire non posset, quia ad locum, vnde sperantur innumerabilia bona prouenire Recogitet aliquando s. v., in quibus actibus Christus, cuius viearius estis, et beatus Petrus, cuius successor, et alii apostoli et sancti pontifices se exercuerunt. Ipsis sicut officio, succedatis et moribus. Quodsi forsitan v. s. nequeat huc venire, consulo, vt pro tanto bono mittat maiorem partem reuerendissimorum dominorum cardinalium et curie Romane, et mandet prelatis quibuscumque, vt huc se con- ferant ; non retrahat, neque impediat, sicut fama est, volentes venire, quin pocius ad hue veniendum alliciat. Credat s. v. michi, quem solum caritas ad consulendum instigat. Nolite separari a membris vestris, fouete filios tamquam gallina pullos sub alis suis. Si forte nec aliquos velit destinare, saltem hoc vnicum verbum dicat "placet, vt fiat Basi- liense concilium“. Hiis eciam diebus aliud nunciatum est, propter quod omnino s. v. desis- tere debet ab ipsa dissolucione Reuerendus pater dominus archiepiscopus Lugdunensis scripsit concilio et michi eciam, qualiter prelati Francie conuenerunt in Bituricensi ciui- tate, et ibi post longam et exactam examinacionem concluserunt concilium hoc esse legittime congregatum, neccessariumque vt hic et nunc celebretur, et ad id prelatos Fran- cie debere venire. Motiua autem et raciones, quibus moti sunt ita concludere, eciam destinauit huc, quorum copiam puto per alios ad s. v. missam. Quid igitur s. v. peram- plius moratur? Conata est, quantumcumque potuit, nunciis, litteris et variis modis retra- here prelatos ; laborauit pro viribus, vt hoc concilium dispereat. Nichilominus, vt videt, magis in dies augetur, et quo maior fit prohibicio, eo magis quilibet in contrarium accen- ditur. Nonne iam hoc est resistere voluntati, qui iam prouocatis ecclesiam ad indigna- cionem? Cur irritatis populum christianum? Dignemini, obsecro, ita agere, vt amorem fa- uoremque, non odium geneium comparetis. Vehementer gentes talia audientes scandali- zantur. Non permittat se s. v. a quoquam seduci, incuciente forte timorem, vbi timendum non est, aut persuadente hoc non esse legittimum concilium. Scio me offensurum eandem s., si velim probare contrarium; sed melius est, vt paululum offendam verbis et prosim factis, nam medicina apponit infirmo cauterium vrens et sanat plagam; non potest medicina prodesse, nisi gustu sit aspera. Sub hac confidencia non verebor patefacere veritatem, vt ea cognita s. v. tucius sibi et ecclesie consulat. An hoc concilium legittimum sit, ex concilio Constanciensi dependet; si illud fuit verum, et istud. Nemo autem dubi- tare visus est, an illud legittimum fuerit, et similiter et quicquit ibi decretum est. Nam si quis dixerit decreta illius concilii non esse valida, fateri neccesse habet, priuacionem olim

Strana 205
Liber III. Caput XXIII. 205 Johannis factam vigore illorum decretorum non valuisse ; si illa non valuit, nec eciam pape Martini eleccio tenuit, facta illo adhuc superstite ; si Martinus non fuit papa, nec sanctitas vestra est, que per cardinales ab ipso factos est electa. Nullius ergo magis interest de- fendere decreta illius concilii, quam s. v., et si quodcumque illius concilii decretum reuocetur in dubium, eadem racione potuerunt reuocari et reliqua eiusdem concilii decreta. Hac eadem racione nec aliorum conciliorum decreta valebunt, quia racione, qua vacillat fides vnius concilii, vacillabunt et reliqua omnia iuxta argumentacionem beati Augustini, et habetur ix. di. c. si ad seripturas. Ergo et fides et omnia ecclesie sacramenta titubabunt, si de robore vnius concilii legittime congregati dubitetur. Per concilium autem Constan- ciense fuit factum decretum „frequens", in quo statuit, quod primum concilium fiat in quinquennium a fine illius, et aliud in septennium a fine concilii Constanciensis. Quin- quennio elapso celebratum est Papiense vel Senense, a cuius elapso septennio ceptum est celebrari istud. Vt quid ergo in bulla dissolucionis inter alias causas exprimitur, quia iam septennium est elapsum, cum neccessario labi oporteat, antequam possit celebrari, quia ista verba in septennium vel quinquennium significant secundum iura, vt omnes partes tem- poris sint elapse, et vt nouissima dies expectetur. Vnde oportuit labi septem annos integros et completos, antequam hoc Basiliense incipere posset, sicut lapsum fuit integrum quinquennium, antequam Papiense inciperetur. Sed dicet aliquis, oportuit prima die post septennium lapsum celebrari, alioquin exspiret concilium. Sed clare respondetur hoc non contineri in capitulo „frequens“, quod nisi prima die fiet, desinat posse celebrari ; nec ex verbis nec ex mente hoc potest elici. Solum vult, quod post septennium celebretur; vnde siue secunda, siue tercia die, siue primo, secundo vel tercio, aut quarto mense post septen- nium immediatum celebratur, satisfit capitulo „frequens". Adueniente enim prima die, tunc incipit facultas celebrandi, ante autem, non post. Vero non est prohibitum nee obstat, quod in capitulo „frequens“ ponitur verbum „in quinquennium immediate sequens", quod eciam in septennium videtur. Repetitur, quia non intelligitur, quod prima die precise post septen- nium sit neccessarium ; sed ideo posuit „inmediate sequens", ne intelligi posset de alio sep- tennio vlteriori, quamquam illud de per se intelligebatur, quia loquendo simpliciter de septennio intelligitur de proximo ; sed fuit positum ad maiorem declaracionem. Addo plus, quod eciam si in capitulo „frequens“ fuisset posita post verbum „inmediate sequens“ aliqua de hiis diccionibus, videlicet statim, mox, in continenti aut confestim, seu similia verba, adhuc deberent intelligi cum quodam temperamento, vel aliquo temporis interuallo, et quam primum commode potest, prout ista vocabula exponuntur per iura et doctores. Ampliantur enim et restringuntur secundum subiectas materias, et varias circumstancias rerum et negociorum. Non enim verisimile est vllo modo, quod fuerat de mente statu- encium, quod propter longitudinem viarum et difficultatem parandi se ad huiusmodi ne- gocia, ac eciam plurima impedimenta, que contingere possent, voluerunt precise restrin- gere tempus ad primum diem, ita quod si ea die non fieret, de cetero fieri non posset. Nam si imus post istas subtilitates, oporteret eciam, quod fieret in primo momento, et in primo instanti post septennium. Sed tamen illa verba ciuiliter intelligenda sunt; huius- modi intellectus est nimis obscurus. Et si dicat aliquis, ergo potest prorogari, quod pro- hibetur in capitulo „frequens", iste, qui sic arguit, non se intelligit, nec vim verborum Non enim prorogatur, si incipitur secundo vel tercio mense, sed magis fit continuacio vel

Strana 206
206 Liber III. Caput XXIII. execucio eius, quod est in facultate. Nam si esset prorogacio, cum prorogacio sapiat naturam prioris dilacionis, ante illud tempus prorogatum inchoari non posset. Sed hoc non est in casu nostro; nam licet in primo mense inchoatum non sit, sed in secundo, vel tercio, non per hoc concludit, quod in primo inchoari non potuisset. Vt verbi gracia, promitto Ticio dare centum post Pasca, ante Pasca non posset exigi, et licet non exigat, non tamen desino esse obligatus ; et licet exigar in secundo vel tercio mense, non propterea intelligitur facta prorogacio, nec sequitur, quod in principio non potuisset exigi, quod fieri non potuisset, si facta esset prorogacio. Item de natura prorogacionis est, quod fiat ante lapsum primum terminum, post vero non est prorogacio, sed noua dilacio; et si dicatur, ergo diu differri poterit, respondetur, quod in hoc standum est iudicio ecclesie, que consideratis diuersis circumstanciis arbitrabitur tempus; in eius enim fauorem et vtili- tatem huiusmodi facultas est celebrandi concilii. Si adueniente termino superueniret pestis, vel obsidio, vel aliquid huiusmodi, quod duraret per tres aut quatuor menses, nee papa interim mutasset locum secundum formam capituli „frequens", et propter alia impedimenta prelati non accedant prima die ad locum, aut si prelati aliqui venientes ad concilium caperentur in via, qui si capti non essent, fuissent in prima die et momento in loco, num- quid propterea dicendum est expirasse facultatem concilii, et quod cessante impedimento prelatis venientibus conci ium celebrari non posset? Hoc certe esset valde absurdum, et nimis preiudiciale ecclesie Dei. In casu autem nostro fuit satis probabilis causa, quod prelati distulerunt venire in principio termini, quoniam appropinquante ipso papa Martinus die xx°. Februarii defunctus est, propter quod prelati merito poterant dubitare de aliquo impedimento concilii; item expectabant, quod aliquis nomine pape illuc accederet, ne sine presidente apostolico frustra starent in loco. Legatus autem, qui ordinatus fuerat ad con- cilium, cuius presenciam omnes expectabant, antequam se vellent ad iter accingere, non accessit tempore statuto ad concilium, sed ad Nurenbergam, ad prosequendum extirpacionem Bohemorum secundum mandatum pape Martini, qui sibi iniunxit, quod prius illuc iret, quam Basileam. Fuit eciam ipse legatus pluries requisitus in Nurenberga per dominum imperatorem, quod iret Basileam pro concilio celebrando iuxta facultatem sibi traditam; qui respondit semper, nolle ire ante consensum noui pontificis. Ista ergo fuit causa retardacionis prelatorum, que non est retorquenda in dampnum vniuersalis ecclesie; nec forte multum imputandum pre- latis, qui suspicabantur, quod papa Martinus nollet concilium, et timebant se ponere in hiis in- volucionibus et contradiccionibus; et racionem timendi habebant ex hiis, que contigerant in concilio Senensi. Multa eciam tunc dicebantur, que suspicionem faciebant. Scio michi fuisse relatum, quod nonnulli dixerunt, me venisse ad Almaniam ad disturbandum conci- lium ; item hoc fuit de mente pape Martini, quod licet in principio Marcii non inchoaretur concilium, non tamen expiraret facultas celebrandi concilii. Ipse autem appropinquante termino concilii voluit, quod prius irem versus Bohemiam, quam ad concilium, de quo eciam in bulla consistorialis dissolucionis fit mencio. Sed quid opus est aliunde hoc probare, quam per litteras? Sanctitas v. ipsa in litteris confectis pridie Kalendas Junii, et sic longe post terminum, que eciam michi fuerunt presentate per tres menses post, mandat, quod expedito negocio Bohemie, cuius finis expectatur in breui, dirigam gressus meos ad Ba- sileam pro concilio celebrando, et ibi opportune prouideam iuxta michi iniuncta et ordi- nata in concilio Constanciensi. Hoc eciam repetit in bulla facultatis dissolucionis, portata

Strana 207
Liber III. Caput XXIII. 207 michi per dominum Parentinum, cuius verba sunt hec: „Circumspeccioni tue, ex quo in ingressu tuo ad Almanie partes nulli prelati in Basilea pro celebracione concilii erant con- gregati, dedimus in mandatis, vt interea circa expedicionem contra Bohemos hereticos, eciam tibi commissam, vacares, ac deinde ad ciuitatem Basiliensem dicti concilii locum accederes, et ibidem nostro et ecclesie nomine presideres.“ Quid ergo hoc clarius, si quod dubium esset, ex huiusmodi tenore litterarum aperte tollitur? Et si dicatur, nec dominus Martinus, nec dominus Eugenius tales litteras scribendo poterat validare con- cilium, quia esset prorogatum, que prohibita est per capitulum „frequens,“ respondetur, quod non est prorogacio, sed execucio eius, que erat in facultate, seu declaracio, quod neccesse non sit precise celebrare in principio. Item non est prorogacio, nisi sit ante terminum, non post; post enim pocius esset noua indiccio, vnde valeret quasi nouiter indictum. Et si dicatur, non potuit de nouo indici, tune obicitur, quomodo ergo de nouo potuit indici concilium Bononiense? Et si replicetur, ideo noua indiccio Bononiensis con- cilii valuit, quia Basiliense fuerat per s. v. dissolutum, tune habeo intentum, si ergo fuit dissolutum, ergo ante fuit concilium, quia priuacio presupponit habitum; sed si ante fuerat concilium, tunc, vt infra probabitur, dissolui non poterat non consenciente con- cilio. Quid ergo ad hoc potest responderi? Ad maiorem eciam clarificacionem in ipsa die termini statuti, vel ante, dominus abbas Virgiliacensis, congregato ad hunc actum capitulo maioris ecclesie et ceteris aliis prelatis et notabilibus viris, fecit solemnem protestacionem, qualiter tempus adueniret concilii celebrandi, et quod propter hoc Basileam venit, requi- rendo eos, vt de materiis ad concilium pertinentibus, vsque quo alii venirent, vellent in- simul conferre et tractare ; et de hoc stat publicum instrumentum. Et infra mensem vene- runt ambasiatores vniuersitatis Parisiensis, et inceperunt tractare de hiis, que ad concilium pertinebant, scribendo eciam domino imperatori et aliis dominis Almanie, vt mitterent ad concilium, quas litteras tune vidi. Nec obstat paucitas personarum, quia vbi est auctoritas, numerus magnus non requiritur secundum illud Christi „vbi duo vel tres conuenerint in nomine meo, ibi ego sum", in qua auctoritate fundantur concilia. Iam igitur s. v. luce clarius videt, predictam obieccionem satis esse friuolam. Item ad quid facta est dissolucio, si non erat concilium? Vnde nullatenus est ambigendum, quin concilium fuerat legittimum et canonice congregatum. Et forsan vix vmquam legitur aliquod concilium tot auctori- tatibus munitum, sicut istud, per duo videlicet precedencia concilia, Constanciense et Senense, indictum, et duos Romanos pontifices confirmatum. Audio inter alia Rome ali- quos dicere, me non potuisse vocare prelatos venire ad concilium, quia in bulla domini Martini hec clausula non erat adiecta. Vehementer miror hec obici. Non ego solus illos vocaui, sed ego et hii, qui in concilio venerunt. Mira res. Papa Martinus dabat michi cum consilio concilii facultatem extirpandi hereses, pacificandi regna, reformandi mores cuius- libet status christianitatis; et audent dicere, quod non poteram citare. Datur michi po- testas iudicandi et condempnandi, et non habeo potestatem citandi? Inquit iurisconsultus, cui commissa est iurisdiccio, ea omnia commissa videantur, sine quibus illa expediri non potest. Quomodo ergo omnia predicta, nisi prelati et alii huc veniant, fieri possunt? Item cur in c. ego N. episcopus, de iureiurando dicitur, „vocatus ad synodum veniam", si non potest vocari; a quo ergo presupponit vocandum, nisi a concilio, vel ab eo, qui concilio preest? Item tota distinecio xvIII. non loquitur de aliquo, nisi quod episcopi, vocati ad synodum et

Strana 208
208 Liber III. Caput XXIII. non venientes, possunt excommunicari vel suspendi. Legant isti librum conciliorum beati Ysidori, et reperient in pluribus conciliis prelatos per synodum vocatos. Nunc restat dicere, an dissolucio concilii valuerit. Iterum vereor loqui, timens irritare s. v., sed caritas me cogit ; nam forsan s. v. credit solucionem valere, et propterea in illa perse- uerat, ex quo multa scandala possint contingere. Remordet me consciencia, ne taceam. Inprimis capitulum „frequens“ innuit, quod non ; nam si prohibetur prorogacio, quod est minus, multo magis dissolucio, quod est plus. Plus enim est auferre, quam differre. Proro- gando differtur, dissoluendo aufertur. Item isti dicunt, quod facile predicta constitucio capituli „frequens“ redderetur frustra, quia vt primum inchoatum esset concilium, potest vel posset dissolui, sicut dicunt factum esse Senis; et nune dicunt eciam s. v. sinistre et surrepticie in causis dissolucionis fuisse informatam. Nam dicunt eciam predictam disso- lucionem euidenter tendere in euersionem fidei, et ruinam ecclesie, et perturbacionem populi christiani; ergo fieri non posse, nec per eundem. Asserunt eciam predictam solucio- nem fieri non potuisse, obstante quodam decreto Constanciensis concilii, quod in hiis, que pertinent ad fidem et ad extirpacionem scismatis, et reformacionem ecclesie in capite et in membris, quemlibet cuiuscumque condicionis, eciam papalis, teneri obedire statutis, ordinacionibus et preceptis cuiuscumque concilii generalis, et nisi obedierit, puniatur etc. Et si posse statuere in aliquem, posse precipere, posse punire non obedientem, signa sunt euidencia superioritatis, in quibus statuit, precipit, aut punit; teneri autem obedire, pa- rere et subici, signa sunt inferioritatis in predictis casibus, ergo in hiis tribus, cum papa, vt dicunt, sit inferior concilio, quod eciam facto probatum fuit, nam propter vnum de tribus casibus concilium Constanciense priuauit Johannem, et propter alterum priuauit Benedictum, non poterat papa dissoluere concilium, quia inferior in eo ; quia inferior est, non potest soluere vel ligare superiorem, vt in c. cum inferior de maio. et obe. cum similibus. Nec tollere legem superioris alioquin implicaret contradiccionem; tenetur obe- dire, et non tenetur, quia potest dissoluere. Quomodo autem obeditur ordinacioni, vel statuto concilii, si illam ordinacionem vel statutum potest tollere, vel anichilare concilium ? Et hoc congregatum est propter extirpandas hereses, faciendam pacem, reformandos mores ; et in prima sessione ordinauit et statuit, ad istam debere intendi, et procurantem impedire hoc concilium, dissoluere, vel prorogare, vel mutare, seueriter posse puniri, et procedi contra eum, tamquam contra turbatorem communis pacis etc. Si autem dissolui potest, constat, quia non obeditur predicte ordinacioni. Vnde oportet hoc neccessario fateri, si dissolui possit, quod predictum decretum concilii Constanciensis non valet. Item probatur hoc alia ra- cione. Nemo dubitat, si contra aliquem summum pontificem ageretur per concilium, quod ipse non posset concilium dissoluere, quia si in heresi, ita et in aliis casibus. Isti enim tres casus parificati fuerunt per concilium Constanciense; et eodem modo loquitur concilium Constanciense in hiis tribus casibus, sicut c. si papa. In illo vno, vt predixi, facto con- cilium Constanciense approbauit hanc sentenciam, quia propter scisma priuauit Petrum de Luna, et propter deformitatem vite priuauit Johannem. Et si qua iura reperiuntur, que dicant, prima sedes non iudicatur a quoquam, et primam sedem nemo iudicat, et nemo sibi dicit, cur ita facis, intelligenda sunt, nisi in hiis tribus casibus. In primo de fide prouisum fuerat per c. si papa, in aliis duobus per decretum Constanciense. Alioquin si sine vlla excepcione intelligeretur illud, prima sedes non iudicatur a quoquam, tune capitulum si

Strana 209
Liber III. Caput XXIII. XXIV. 209 papa XL. di. non addidisset causa heresis. Istos duos casus nemo dubitaret de predicta sentencia, sicut eciam nemo debet dubitare de decreto concilii, quod factum est auctori- tate pape et (concilii) representantis ecclesiam vniuersalem. Et si dicatur, in conciliis intel- ligitur excepta auctoritas pape, respondeo illud verum, quando persona pape specialiter non includitur, non potest excipi, quia saperet heresim. Hec dixi, beatissime pater, Deus est michi testis, cum displicencia animi, sed cogor ita dicere, vt s. v. desinat a predicta dis- solucione, ne contingant infinita mala in ecclesia Dei. Si s. v. videret puram mentem, et mundam conscienciam et integrum animum, quo talia scribo, oscularemini me forsitan ex nimia caritate, et procul dubio me vt filium diligeretis. Dixi sepe iam et iterum dico et protestor coram Deo et hominibus, quod causa eritis scismatis et infinitorum malorum, si non mutaueritis consilium. Omnipotens Deus s. v. in vtriusque hominis prosperitate con- seruet, cuius pedibus me humillime recommendo. Basilee die v'. Junii MCCCCXXXII“. Caput XXIV. Super Bohemorum heresi quam perniciosa esset, littere ducis Austrie et studii Wiennensis, deque oratoribus quatuor pape, et qui dicendi sunt turbatores concilii. Julio mense, die vi'., facta processione generali pro sacri concilii felici progressu ac pro pace et tranquillitate regum et regnorum, fuerunt octo generales congregaciones, aggregatique in illis iuramento medio Frisingensis et Bellicensis, procuratorie Herbipo- lensis episcopi, Albertus Austrie dux, et vniuersitates generalium studiorum Wiennensis (et) Erdfordensis, abbates de Romaniano, de Aqua frigida et sancti Abundii, per procuratores de Corbeyo et sancti Stephani de Diuione et prepositus Viennensis ; item Thomas de Euen- dorfer orator studii Wienensis, prouinciales Saxonie predicatorum et minorum, et Lom- bardie predicatorum prouincialis, N. de Monte nigro, Henricus, Matheus et Bernardus de Cremona, minorum ordinum in theologia professores, duo doctores Wienenses, oratores Alberti Austrie ducis, Nicolaus Pegi, Egidius Gausmeti canonicus Bisuntinus, Johannes de Veri et Anthonius de Berunciis decretorum doctores, Petrus de Verdel licenciatus in de- cretis, frater Bernardus ordinis sancti Augustini formatus, et Johannes Onhumen in theo- logia et Vlganasius in decretis baccalarii, priores tres et capellani duo prelatorum. Recepit sancta (synodus) Alberti ducis Austrie, Stirie, Carinthie, Carniole, marchionisque Morauie litteras, significantes se recepisse litteras concilii non sine magna sui animi exhylaracione, ac maiori reuera, quam lingua aut calamo possit exprimi, mentis iubilo, ex eisdem refe- rentem altissimo quas poterat acciones graciarum, quia eorum paternitates tam prouide, tamque mature consulere et adhibere conarentur operas suas, vt concordie vie, ae modi viuendi salubres inter christicolas et regni Bohemie incolas reciperentur. Hortabatur igitur dignissimas eorum paternitates, in visceribus Jhesu Christi ardenti desiderio obnixius sup- plicans, quatenus id sanctissimum propositum placeret effectualiter continuare; et quia me- morati Bohemorum incole sibi magis quam alicui principi viciniores erant, adeo quod eorum hostili potencie sine nemorum, aquarum, rupium, alpiumue obstaculis ad suas terras pateret ingressus, nec mediocriter, ymo plus ceteris dampna passus fuerat, ideo com- misisset Nichodemo de Laschala episcopo Frisingensi, amico et consiliario suo carissimo, desuper hiis referre. Dignarentur ergo agere, illi adhibentes credencie plenam fidem, vt Seriptores II. 27

Strana 210
210 Liber III. Caput XXIV. post tot labores, fatigas et incommoditates tantas pro defensione fidei indesinenter per- pessas, speratam inde consolacionem cum effectu sentiret. Scripsit eciam vniuersitas studii Wienensis super sua excusacione, quia non prius misisset oratorem suum, expectans, vt simul cum ambasiata prefati domini ducis transmitteret, supplicans paterne suscipiendum, quem tunc mittebat, Thomam Euendorffer, arcium et sacre pagine professorem. In hac vero epistola excellenter commendabat sanctam synodum, operam dantem ad reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris, variarum inordinacionum atque abusuum extirpa- cionem, presertim ad exsuflacionem detestande et armate heresis Bohemorum, que in suis quodammodo laribus in medio heu, hominum vt timeretur exposcentibus culpis, intonuerat, inclitum Bohemie regnum ac vicinas regiones deuastauerat, sacras polluerat edes, cleri genus electum verterat in parabolam vulgarium, ac nephando quodam commercio omnem stuprauerat celibatum ; et quod deterius, fidei orthodoxe virorem perfidie et errorum ver- tiginoso quodam caumate in nonnullorum mentibus obtenebrauerat vsque adeo, quod suis non contenta finibus, multorum fidelium sanguinis profluuio, rerum et vite dispendio, ex- teras eciam naciones impeteret, et in preceps mitteret erroris et gehenne. Suscepit eciam litteras credenciales regis Romanorum in personam fratris Johannis de Molbrun, synodalis nuncii, ab eo reportantis litteras salui conductus pro oratoribus Bohemorum ad concilium venturis, referentis, quam fauorabiliter in huiusmodi concessione litterarum, et aliis ad con- cilium pertinentibus promptissimum eum reperit, recommendacionesque eius ad concilium et solitas exhortaciones. Item attulit copiam litterarum eidem regi transmissarum per do- minum de Rosenberg super factis Bohemorum, scribentem de eorum aduentu ad con- cilium, responsisque regiis ad illum sollicite pro ea re suos continuandi labores. Cumque orator eius Nicolaus Stock, offerens se sponte laboraturum, recepisset licenciam a con- cilio versus regem Romanorum rediturus, fuit conclusum, quatenus sue regie maiestati scriberetur magna cum instancia supplicando venire ad concilium personaliter, quoniam Bohemi summe id deposcerent. Recepit eciam sancta synodus Ademarum de Rossellione nuncium suum ad illas partes, litteras comitis Armeniaci ferentem, quod intenderet mit- tere oratores suos ad concilium, quorundam eciam prelatorum se excusancium, fecitque relacionem de citatis per eum episcopis et aliis prelatis, et presentauit procuratorium capituli Lugdunensis in personam; fuitque (per) promotorem accusata quorundam contu- macia, qui tempore assignato non venerant, nec pro se miserant. Oratores eciam concilii, missi pro pace Herbipolensis ecclesie, retulerunt non potuisse conducere ad concordiam partes, et commissa est causa in iusticia vtraque petente parcium. Protector vero concilii e Colonia regressus, qui onus sumpserat super pace Treuerensi vt electores se inter- ponerent, retulit de sua diligencia apud dominum Coloniensem, eciam in facto concilii, ita ut conclusisset mittere ad concilium notabilem ambasiatam ; prelatique sue prouincie eciam promiserant iter arripere ad concilium, venturi infra mensem Augusti; quodque dispo- suerat de securitate viarum pro venientibus ad concilium, et de victualibus apportandis. Proposuit eciam expediens fore, vt per concilium prohiberentur torneamenta fieri ordinata de mense Septembris iuxta Nurenbergam, in fine requirens accelerari expedicionem cause Nurenbergensis. Super qua plures habite fuerunt audiencie, partibus producentibus iura, et replicantibus, et super annexis multa allegantibus, eciam importune. Fuerunt de mense isto per sanctam synodum deputati oratores ad Ytaliam, pro pace inter ducem Mediolani et

Strana 211
Liber III. Caput XXIV. 211 Venetos, atque Florentinos tractanda, Constanciensis episcopus, abbas Clareuallis; vnumque ex oratoribus studii Parisiensis illis adiungere committebatur legato. Qui exhor- tabatur omnes inuigilare ad promocionem concilii ; nam et dux Burgundie, quamuis scripto promisisset se velle adherere concilio irreuocabiliter, tociensque scripserat se missurum, nullos adhuc misisset oratores. Propter quod deputatus est orator ad ipsum ducem Jo- hannes Pulchripatris; pro reportandis autem saluis conductibus ad Bohemos abbas Ebo- racensis et dictus frater Johannes de Molbrun. Cum vero applicuissent Constanciam quatuor pape oratores, Johannes Tarentinus et Andreas Colossensis archiepiscopi, ac Ber- trandus episcopus Magalonensis, et Anthonius de Sancto Vito, auditor palacii, indeque significantes accessum suum, requisierant saluum conductum, ex isto aliisque multis, habita iam noticia de instruccionibus, quas portabat ad principes Johannes de Prato, cum eorum aduentus multiphariam fuisset suspectus reputatus, vt eos adirent, portantes saluum conductum, deputati sunt Albinganensis episcopus, abbas Boneuallis et Henricus Nithart, qui prestiterunt iuramentum pro ambasiatoribus ordinatum. Regressi autem retulerunt eciam in scriptis protestaciones vtrimque habitas, illis nolentibus recognoscere concilium, et hiis profitentibus, quodque peterent reformari saluum conductum. Super quo facta fuit certa declaracio ; etenim cum dicerent se missos ad Basilee congregatos, habuerunt, quod possent in congregacione quecumque vellent exponere, duracionis salui conductus tempore limitato. Plurimum quippe formidabatur, ne per allocuciones ad partem fierent practice periculose ; vnde presidens ammonuit singula concilii supposita, inhibens sub certis penis, ne a dictis oratoribus, aut quibusuis aliis de eorum societate, reciperent litteras, que essent in lesionem concilii, sed illas deferrent eidem. Et quoniam in prima sessione fuerat decretum factum contra turbatores concilii, qui dicerentur concilii turbatores, fuit decla- ratum per octo sequentes articulos. Qui dicuntur turbatores concilii. „Turbatores concilii dicuntur, qui aliquid faciunt, dicunt, aut scribunt directe vel indirecte, vt concilium dissoluatur. Item illi, qui impediunt dicto, scripto et verbo aliquos, ne veniant ad dictum concilium, in lesionem eiusdem et contemptum. Item illi, qui reuelant secreta concilii illis, qui tendunt ad dissolucionem eiusdem, vt occasionem habeant illud dissoluendi, seu causam dissolucionis allegandi. Item illi, qui incorporatos in dicto con- cilio, vel alios fauentes eidem concilio, procurant in odium eiusmodi eos vexari, turbari, aut spoliari beneficiis aut rebus. Item illi, qui dicunt verba diffamatoria de eodem, aut scribunt libellos diffamatorios de eodem. Item illi, qui impugnant decreta ipsius secrete vel publice. Item illi, qui protestantur ad partem contra conclusiones iam acceptas aut acci- piendas, vt concilium non possit libere deducere ad effectum, quod pretendit. Item illi, qui decreta dicti concilii, seu eorum copias, vt ad noticiam deueniant aliorum, in valuis ecclesiarum, aut alibi infixas maliciose dilacerant, seu rapiunt, aut impediunt execucionem eorundem." 27°

Strana 212
212 Liber III. Caput XXV. Caput XXV. De institucione tribunalis iusticie in concilio cause explicantur et iuramentum iudicum. Cum autem frequenter contingebat multa proponi in generali congregacione, que per verbum "placet“ aliquando concludebantur, aliquando vero scrutatis votis, sed non tam seriose et ad plenum examinabantur, sicut quando materia primo proposita erat in deputacionibus, ab isto mense placuit et fuit ordinatum, quod deinceps tractanda in con- cilio primo ponerentur deliberanda in singulis deputacionibus, et postea concluderentur in generali congregacione. Item in diuersis congregacionibus mensis huius fuit conclusum negocium de assignandis iudicibus in concilio, et pro hiis que fidei, et pro aliis iusticie causis, vt fieret plurimis factis instanciis, deliberacionibus quoque multis, vtrum fieri deceret aut expediret, ne hiis occupate causis impedimento sancte synodo esset circa maiora intendere, ad que fuerat congregata. Sed neccessitas ipsa conpulit et admittere iusticie causas, et pro illarum diffinicione iudices assignare. Que enim pacem procurare debuit in populo christiano, vt paci cathedralium ecclesiarum intenderet, maxime illi erat honestum. Siquidem pacem non solum Christus reliquit discipulis suis, sed et pacem suam primum illis dedit, vt inter se illam haberent, et aliis procurarent, hoc eis dato signo, quo ab aliis discernerentur, omnes eos cognoscere suos esse discipulos, si dileccionem et pacem inuicem haberent. Quia igitur discipulorum Christi prelati ecclesiarum sunt succes- sores, eorum certe tamquam domesticorum Dei maxime decebat sanctam synodum curam habere, ne reputaretur velud fidem negans, et infideli deterior, precipue cum ab ipsis con- tendentibus requireretur intendere ad pacem eorum, quomodo supra narratum est de ecclesia Treuerensi; super aliis autem principes, in quorum dominiis constitute erant, id ipsum et requirebant. Quando vero sancta synodus diucius laborauerat pro pace obti- nenda, nec illam inuenire potuerat, partibus iusticiam ministrari petentibus, pro pace sibi obtinenda numquid poterat denegare? Nemo vtique id dicere valet, sed pocius, quia in allegacionibus parcium pro iuribus manifestandis, instruendoque processu, si coram sancta synodo fiebat, magna erat deduccio temporis, quod merito potuit iusteque debuit illa com- mittere, pro pace igitur danda ecclesiis, que via amicabili obtineri non potuit, neccesse habuit admittere causas iusticie. Nec obiciendum erit, quod sub spe obtinende pacis, aut iusticie per concilium, eiusmodi contingebant discordie cathedralium ecclesiarum; vel quia esset inter papam et concilium contencio, in odium id fieret apostolicarum prouisionum. Namque ante concilii inchoacionem circa promociones factas de Treuerensi et Lausannensi et Traiectensi ecclesiis, litteris apostolicis non obediebatur, nec Bambergensis, aut Herbi- polensis tali respectu fuerunt exorte; gestaque sequencia narrant, quomodo cause inter electos et apostolice prouisos vt communiter finem acceperunt lata sentencia pro apo- stolico, eciam post factum synodale decretum de eleccionibus. Cumque ad extirpacionem heresum et reformacionem morum sancta synodus fuerat congregata, profecto cause fidei et alie, que iusticie erant, ab horum qualitate operum non elongabant. Sane supremo iudici in casu debiti recursus grauissimum crimen est denegacio requisite iusticie, docente nos iudice iustissimo Deo, qui exaudiuit contra fratrem suum vocem sanguinis Abel, ad se de terra clamantis, fuitque proinde imputatum Jude, quod nurui sue Thamar petenti Sella

Strana 213
Liber III. Caput XXV. 213 filium suum in maritum tradere denegauit. Conmendat quippe saluator iudicem iniquitatis, quod audierit viduam clamantem ad se per multum tempus, vt vindicaret eam de aduer- sario suo. Exaudiuit quoque Deus animas occisorum, clamantes ad se voce magna, datis singulis stolis albis, et declarata racione atque expectacionis causa. Sed et in sacro Ba- siliensi concilio vltra id, quod iudex erat supremus, temporanee circumstancie nimium vrgebant, vt admitteret suorum incorporatorum iusticie causas. Justum etenim profecto non erat, vt in concilio residentes pro suarum defensione causarum ad curiam traherentur Romanam, in iacturam concilii fauoremque dissolucionis, quam papa prosequebatur, et concilium reprobabat. Tali namque ac tanta, quomodo erat notissimum, differencia inter papam et concilium vigente, cause incorporatorum in Romana curia non multo extolle- bantur fauore, cum papa nollet eos concilio interesse, omniphariamque nitebatur eos fieri extra concilium, in quo certe et illi perseuerare non poterant, si cause eorum concer- nentes statum, beneficia et patrimonia, sine quibus in concilio viuere non poterant, licuisset in Romana curia tractari; tali quidem modo deserere concilium compellebantur. Quod autem viscera perurgebat, frequenter eorum requisierunt multi, nisi circa hoc proui- deretur, se a concilio recessuros. Nec occurrebant istaue in antiquis conciliis. Legimus tamen in eis et admissas iusticie causas, et per sentenciam terminatas, aliquando autem extra locum commissas concilii, eratque e vicinis exemplum magne Constanciensis synodi, in qua a primo anno assignati fuerunt iudices, non solum ad eas que incorporatorum, sed ad omnes indifferenter causas deuolutas et deuoluendas audiendum et diffiniendum. Egebant certe iudice iuste diffinituro eorum controuersias, sicut et infirmi medico, eciam qui erant non residentes in concilio. Etenim vt bene haberent, discipulis suis Christus iussit non super istos, vel illos, sed imponere super egros manus. Sancta vero Basiliensis sy- nodus, quia ad dandam pacem congregata, ne super admissione causarum occasionem dissidii assumeret, summus pontifex non a principio et indifferenter illas admisit, sed pri- mum laborauit in viam pacis. Iam enim transactus erat annus, nec tamen commiserat primo delatam ad se ecclesiam Lausanensem; causam Treuerensem eciam prius quam committeret, longo tempore pacem expectauit; vtque non omnes indifferenter committe- rentur, deputauit in precognitores ex prestancioribus quinque ad illarum examinacionem. Non igitur ex arrupto et leuitate, sed diutine plurimum, et magna cum maturitate admisit iusticie causas, pro illisque assignauit thronum iudicii. Expectauit namque, an papa vellet adherere; eum quippe ad concilium venientem secuti fuissent palacii apostolici auditores, quibus ex officio competit in causis eisdem commissis iusticiam administrare. Vnde quamdiu Johannes papa xxIII. in concilio Constanciensi presedit, nunquam alii, quam sui deputati fuere iudices. Adhuc eciam magne multeque fuerunt deliberaciones circa personas, que constituende essent in iudices, ac deputande. Pro tempore quidem, non vero quamdiu duraret concilium, experimento accepto in synodo Constanciensi, iudices assignatos inibi, quia perpetui erant, fuisse reputatos velud dominantes in clero, cum pauci sint iusticie creditores, sed ipsa creditrix sit formidabilis, propterea ne exigat, plurimi namque sunt debitores eius. Non dicitur, si aliqui decem milia talenta illi debeant, sed quod omnes fere sunt debitores iusticie, qui pro talento, qui pro statere, et quod sunt beati, si qui dumtaxat debitores iusticie sunt pro semiuncia, vel dragma. Itaque iusticie minister, quamuis timor non sit boni operis sed mali, timetur a multis, nec omnes sunt perfeccionis illius, quales

Strana 214
214 Liber III. Caput XXV. XXVI. voluit Christus suos discipulos esse, vt qui erat maior esset sicut minor, et qui primus sicut omnium seruus. Vt igitur iudices sui non essent velut in concilio dominantes, fuit ordinatum in sancta Basiliensi synodo iudices esse trimestres, libertate profecto concilii generalis id fieri suadente, et pluries multi dati sunt, aliquando eciam xxIII. deputati ad eligendum et nominandum iudices ipsos; quibus priino fuit concessum, vt haberent si- milem potestatem, quam habuerunt iudices deputati in concilio Constanciensi, que fere eadem est cum illa inferius declarata. Vtque tunc factum fuit, ponebatur in eorum arbitrio de admissione causarum; sed postea fuit ordinatum de precognitoribus. Iuramenti vero forma prestita per iudices ipsos fuit tenoris sequentis „iuro, quod ero fidelis huic sacro concilio Basiliensi, obsequiumque meum fideliter exequi volo, ac timore, amore, odio postpositis, et quauis sinistra affeccione semota, vnicuique iusticiam ministrabo fraude et dolo cessantibus quibuseumque; durante lite, vel post nichil recipiam, eciam neque escu- lentum, vel poculentum.“ Fuit eciam prouisum de procuratore in causis fidei, et de soldano ad custodiendos carceres. Cui traditus est Johannes de Prato, pape nuncius, constitutus primo in manu protectoris. Item quod capita religionum, vel eorum procuratores, exi- stentes in concilio, punire haberent suos religiosos delinquentes; vbi autem nullum esset caput, aut nullus procurator, quod puniret auditor camere, qui iam a preterito mense ordinatus fuerat et iuramento prestito exercebat officium. Caput XXVI. Causa Guilielmi Joseame incarcerati in tribus conciliis generalibus quem finem habuit. In isto quoque mense ex deliberacione in precedenti capta frater Guilielmus Jo- seamne, ordinis minorum de stricta obseruancia, qui fuerat in carceribus a mense Maii, in generali congregacione reuocacionem fecit iuxta formam cedule sibi porrecte. Cuius causa eciam magnas dedit concilio Basiliensi vexaciones, participi in ea re facto Senensis et Constanciensis conciliorum, in quibus fuit eciam incarceratus. De incarceracione autem facta in Senensi testimonium perhibent qui viderunt. Sed de Constanciensi legitur, refe- rente cardinali sancti Marci in libro de gestis illius, quod die quarta mensis Augusti anno XVII . generalis ordinis minorum fecerat eum capi, qui multum feruenter apud con- cilium et deputatos instabat pro reformacione ordinis, et multas dederat scripturas de deformitate et remediis. Sed super capcione facto magno rumore et concursu Galli- corum, Germanorum et Anglicorum, quibus volentibus frangere carceres, generalis ipse, qui tune erat, simul cum cardinalibus, presidentibus et deputatis nacionum Gallie, Ytalie et Hyspanie, reddidit illum cardinali de Fuxo ordinis minorum. Facte vero incar- ceracionis in sancta Basiliensi synodo eiusmodi sunt causa, modus et terminus. Per litteras dominorum de Vrsinis, Placentini et Rothomagensis cardinalium sub data vltima die Maii anno domini MCCCCXXIX°. asserencium, quod ad noticiam venisset pape tune Martini V. ipsum fratrem Guillermum predicasse in diuersis mundi partibus, et presertim in ciuitate Metensi, nonnulla in fide erronea, scandalosa, iniuriosa et piarum aurium offensiua, in- hibitum fuit ei sub pena excommunicacionis late sentencie officium predicacionis de pape Martini mandato expresse, et citatus fuit personaliter ad curiam Romanam venire. Post

Strana 215
Liber III. Caput XXVI. 215 huiusmodi autem intimacionem, cum in contemptum mandati apostolici predicauerit, per bullam ipsius Martini, datam Septembrio mense anni predicti, mandatum fuit officialibus ciuitatis Metensis, siue aliis quibuscumque, sub pena excommunicacionis late sentencie, eciam supponendo terras interdicto, si vbicumque repertus foret, infra triduum non cape- retur, appellatus iniquitatis filius, de supradictis notorie diffamatus, quodque in spiritu superbie se erigens, elatus peiora prioribus accumulando, ad colorandam suam perfidiam appellasse diceretur, continuando vt ante suas predicaciones, seu verius peruersitates; es- setque rebellis et de heresi suspectus, ac in religione christiana scandalosus. Post hec autem ne caperetur, vsque ad tempus Basiliensis concilii, prout ...... confessus est, proposuit latitare. In Basiliensi vero concilio constitutus cum de supradictis fuisset delatus, coram presidente et dominis de deputacione fidei comparens quedam confessus est, im- plorans misericordiam, et petens sibi carceres assignari. Factaque relacione per presi- dentem, et audita opinione Juliani legati, fuit conclusum huiusmodi causam committi deputatis pro fide, vt per commissarios formaretur contra eum processus, et assignaretur dulcior carcer, sub bona tamen custodia, vt nullus laicus sibi loqueretur. Et deinde in generali congregacione, lecta per eum cedula sibi data, dixit se reuocare heresim, siue errorem in fide circa sacramentum penitencie, quem in predicacione asseruerat, confessus, quod in feruore zeli, sed non cum discrecione, in predicacionibus suis dixisset multa vul- nerancia vnitatem fidelium, scandalosa et piarum aurium offensiua et aliqua non vere doc- trine, promisitque tenere fidem catholicam vsque ad animam et sanguinem, et se paratum suscipere penitenciam ponendam per sacrum concilium; assignatusque est ei ex tunc pro- carcere certus locus. Et tandem reportata remissoria de partibus sub pena periurii, in- penitentis et ficte conuersi, ac carceris in pane lacrimarum et aqua tristicie, coram iudicibus fidei iurauit adimplere penitenciam, siue penas per sentenciam iniungendas, fecit- que abiuracionem solemnem in scriptis. Et post latam sentenciam, qua fuit relegatus ad insulam N., interdicto sibi officio predicacionis, sentenciam ipsam emologauit et appro- bauit. Nec tamen per hoc conquieuit causa eius, sed coram cardinali sancti Petri ad vin- cula, vnico in concilio iudice fidei deputato, diu ventilata, qui non exauditis intercessi- onibus Romanorum imperatoris in concilio presentis, cardinalium quorundam, et multorum Francie prelatorum pro eo instancium, de mense Nouembris anno domini мCCCCхxxII°. condempnauit eum, ei interdicens predicacionis officium et ingressum Metensis diocesis prouincie N. assignato ei pro mansione per dies vite sue conuentu N.; cumque ab huius- modi sentencia appellasset, intellecto fortassis pro deliberacione dandos sibi pro responso apostolos Gregorianos, retrocessit. Multis vero postea asserentibus eum nimis affectum honori sacri concilii, posseque proficere predicaturum indulgencias, prout fecit, de anno xxXVI°. dispensacionem obtinuit. Hec dicta fuerint plus quam summarie de premissa causa fratris, relacione ipsius auisata, quia in eo primum accepit terminum inter narrata de gestis in sancta synodo Julio mense.

Strana 216
216 Liber III. Caput XXVII. Caput XXVII. Littere pape continentes auisamenta faciende concordie inter ipsum, ac regem et concilium Basiliense. Augusto autem celebratis sessione et octo congregacionibus, vnaque facta gene- rali processione pro felici successu concilii, incorporati fuerunt reuerendissimus pater et dominus Branda cardinalis Placentinus pro se et familiaribus suis, et Anthonius Sindensis episcopus, per suos vero procuratores Coloniensis, Traiectensis, Lubicensis, Suerinensis et Regenspurgensis episcopi; item abbas Fructuariensis, Johannes de Turrecremata, procurator ordinis predicatorum, et nuncius regis Castelle, Raphael Cardona ordinis predi- catorum, et theologie professores, Franciscus de Bossis vtriusque, Johannes Serment et Felix Henne decretorum, Johannes Flabali ecclesie Halczetzebensis, Henricus prepositus sancti Seuerini Coloniensis diocesis, Petrus Cessat archidiaconus Treuerensis et Archi- nensis, Rolkagen Solonensis, Rolandus Plebe Wegebergensis, Johannes Colcack licenciatus in decretis, decanus sancti Andree Eldestinensis, Johannes de Schaurex precentor Lugdu- nensis, Johannes Rost decanus sancte Marie ad gradus Maguntine, Theodericus Brack, secretarius regis Romanorum, Johannes Passert, prior canonicorum regularium Traiecten- sium, Johannes Gliebat canonicus Edacensis, Johannes Fortener curatus, frater Nicolaus de Orto Celi ordinis seruorum, Euerardus de Lippia, Johannes de Sannan et Johannes de N. procuratores episcoporum. Suscepit autem sancta synodus litteras Romanorum regis, significantis litteram pape directam ad eum, vnamque aliam ad futuram rei memoriam, insertis tractatu et capitulis per archiepiscopum Ebredunensem oblatis pro pace et con- cordia inter eum et regem Romanorum conciliumque Basiliense, quorum omnium tenor sequitur. 24. 1432. 26. Jun. Sequitur tenor certarum litterarum per dominum Eugenium regi Romanorum directarum. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, carissimo in Christo filio Sigismundo Romanorum, Vngarie et Bohemie regi illustri, salutem et apostolicam benediccionem. Satis note tue serenitati esse debent, tum per nostras litteras, tum per oratorum tuorum et nostrorum relaciones, cause et raciones, que nos mouerunt ad dissolucionem concilii Basiliensis; que Deo teste sole fuerunt, vt nobis presidentibus concilio hereses tolli, pax inter Christi fideles poni et ecclesia Dei perfecte, sieut semper optauimus, possint cum Dei adiutorio et tua, ceterorumque principum assistencia reformari. Et licet multi varia senciant, tamen altissimo, qui scrutatur renes et corda hominum, manifesta est intencio nostra, et toti orbi suo tempore innotescet. Verum nuper venerabilis frater noster Jaco- bus archiepiscopus Ebredunensis, a tua serenitate veniens, motus bona deuocione quam gerit ad ecclesiam Dei, et cupiens vitari scandala que forsan culpa hominum oriri possent, nobis nonnulla capitula obtulit, in que propter Dei reuerenciam, et tua contemplacione consensimus, vt appareat nichil nos malle quam heresum extirpacionem, pacem fidelium et reformacionem ecclesie, et nostras exinde litteras fieri fecimus, quarum copiam, vt ad tuam noticiam deducantur, iussimus presentibus intercludi. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°., sexto Kalendas Julii, pontificatus nostri anno secundo. G. de Callio.

Strana 217
Liber III. Caput XXVII. 217 „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad futuram rei memoriam. Inter cetera vota nostra potissime vellemus hoc tempore, vt sicut altissimo nota est, ita et vniuerso mundo palam esset intencio nostri cordis, cessarent profecto multe et diuersorum altercaciones, que nostre mentis puritatem non recte interpretantur. Nam omni tempore et omni statu in quo fuimus, anhelauimus semper pre ceteris rebus ad extirpacionem heresum, quibus populum christianum vexari videbamus, et ad ecclesie reformacionem. Que quidem res satis manifesta esse debuit in Constanciensi concilio, vbi omnibus innotuit, quanto cum desiderio cupierimus plenam et perfectam ecclesie vniuersalis reformacionem. Postea vero, quoniam domino placuit nos ad vniuersalis gregis sui curam assumere, reputauimus maxime ad singularem graciam ab altissimo nobis datam, voluisse illum eo tempore nos ecclesie sue preesse, in quo deberet vniuersale concilium celebrari, vt possent opera et diligencia nostra, nobisque presidentibus et hereses tolli, et reformari ecclesia in hiis que opus essent. Quod cum ad nos maxime spectaret huiusmodi rerum et reformacionis onus, et omnino vellemus pro honore nostro et vtilitate ecclesie eo tempore et loco concilium celebrari, in quo personaliter preesse possemus, malignitas autem temporum, et infirmitas nostra preter alias racionabiles causas talis esset, vt nullo modo ad Basileam possemus personaliter proficisci, non ad fugiendum, sed ad perfecciorem et stabiliorem reforma- cionem faciendam, et huiusmodi hereses firmius extirpandas, dissoluentes concilium Basiliense, in ciuitate nostra Bononiensi tempore tune expresso illud duximus celebrandum, prout in litteris nostris plenius continetur. Ex quo secutum est, vt nonnulli hanc nostram disso- lucionem non eo animo quo facta est ceperint, et perfectum propositum nostrum non rite intellexerint. Cum autem venerabilis frater noster Jacobus archiepiscopus Ebre- dunensis, zelo fidei et singulari ad ecclesiam deuocione motus, nonnulla capitula nobis obtulerit, per que multis scandalis sperat posse obuiari, nos, vt omnibus innotescat nos nichil magis quam heresum extirpacionem, Christi fidelium pacem, morum reformacionem cupere, et reformacionem ecclesie sancte Dei, eisdem capitulis duximus annuendum, que mandauimus, vt ad noticiam omnium deducantur, de verbo ad verbum describi, et sunt ista : Quia impossibile est sine fide placere Deo, et sanctissimus dominus noster sub con- tinuate religionis instituto a puero vacauerit fidei obseruacioni, nichilque amplius desideret post anime salutem, quam ipsius fidei obseruacionem et incrementum, contentabitur eadem s., quod existentes in loco Basilee et qui erunt, auctoritate eis per d. n. concedenda, et — presidentibus nunciis, siue legatis per s. suam deputandis, intendere possint et valeant ad extirpacionem heresum vigencium in partibus vltramontanis, et potissime Bohemorum nunc vigentis, tam per instruccionem, quam per reduccionem eorum ad sacrosanctam fidem catholicam, et aliis viis debitis, licitis et honestis; prouiso tamen, quod si oriantur dubia magna, vrgencia seu notabilia, eiusdem d. n. sanctissimi cum consilio illorum, qui sunt in Basilea, et dominorum cardinalium, sit decisio auctoritatiua, vel remittantur deci- denda ad concilium aliud futurum, vbi dominus noster interesse possit, si predicti Basili- enses maluerint. Item contentabitur idem dominus noster, quod predicti circa reforma- cionem morum in omni statu ecclesiastico inuigilare habeant, et auisare eciam particula- riter prout spiritus sanctus administrabit vnicuique; prouiso quod eorum auisamenta per oratores suos ipsi domino nostro transmittant, qui correcto et addito quod sue sanctitati videbitur, communicacione facta correctorum et additorum existentibus in Basilea, firmi- 25. 1432. 26. Jun. Scriptores ll. 28

Strana 218
218 Liber III. Caput XXVII. tatem obtineant, prout d. n. videbitur, approbantibus illis in Basilea congregatis ; et si non concordauerit s. d. n. cum predictis, remittantur ad futurum aliud concilium, in quo d. n. personaliter interesse posset, vt per hoc et alias debitus honor sedi apostolice seruetur et deferatur. Item, quia pacis bonum inter omnia desiderabile est, cum nonnisi pacis in tempore bene colatur pacis auctor, contentabitur d. n., quod predicti omnibus modis aui- sandi de pacis procuracione se interponant, media ad eam querant, et eidem effectualiter intendant, salua semper in omnibus predictis sedis apostolice auctoritate, cui deuote obsecundare tenentur qui christiano nomine gloriantur; et propterea remittenda est ei decisio, saltem vt in superiori capitulo continetur. Item, quod omnes et singule requi- siciones et exhortaciones, moniciones, citaciones, dierum apposiciones et processus in- cepti, et qui inciperentur post presencium concessionem per Basilee congregatos contra quascumque personas, cuiuscumque dignitatis aut condicionis existant siue status, et omnia per que, siue quorum medio, seu auctoritate ad ipsos vel ipsas ventum est, pro non factis habeantur, perindeque sit, ac si nullo vmquam tempore facta, facti, seu facte extitissent, ita quod omnia remaneant in statu, quo erant ante dictam congregacionem Basilee. Eciam omnes moniciones, citaciones et processus incepti in audiencia contradictorum et alibi auc- toritate apostolica, et qui inciperentur post presencium concessionem contra dictos Basilee congregatos, seu singulares eorundem qui ibidem essent, existunt aut fuerunt, habeantur pro non factis, ac si nunquam euenissent, siue facti aut facte extitissent, ita quod in no- mine domini nostri Jhesu Christi in vera pace, caritate non ficta et bona vnione animorum, modo et forma premissis et non aliter, nec (non) in aliis cum maturitate debita procedatur vna cum legatis domini pape deputandis. Item, paratus est dominus noster abbreuiare tempus concilii proxime futuri Bononie, et eciam locum mutare, dummodo fiat in terris ecclesie inmediate subiectis in Ytalia, vbi dominus noster cum sacro collegio possit personaliter presidere, iuxta consilium in Basilea existencium; et ibidem poterunt conuenire et papa et dominus noster rex personaliter in concilio, vbi multa bona fieri poterunt, que fieri non possent sine pape ad minus presencia. Datum Rome apud sanctum Petrum, anno incar- nacionis dominice MCCCCXXXII°. sexto Kalendas Julii, pontificatus nostri anno secundo. Tenor secunde cedule. 26. (1432.) (26. Jun.) "Quia dominus archiepiscopus Ebredunensis conclusit cum reuerendissimis dominis cardinalibus, deputatis per s. d. n. ad facta illorum, qui sunt in Basilea, idem dominus noster vult habere litteras a domino rege Romanorum auctenticas cum sigillo maiestatis ac subscripcione proprie manus sue, quod si illi non consentirent et acquiescerent con- cordatis, aut si consentirent, et postea in aliquo preter vel contra facerent, idem dominus rex promittat et iuret sub fide regia prosequi eos tamquam turbatores pacis et quietis ecclesie, et tocius christiane religionis, ad simplicem requisicionem ipsius domini nostri, sicut ipse per iuramentum est obligatus, et adherebit sanctitati sue tam in concilio per sanctitatem suam tenendo, quam alibi. Item, quia idem dominus Ebredunensis asserit pre- fatum dominum regem affectare accedere ad vrbem Romanam, et prefatum dominum no- strum visitare, quem semper precipua caritate dilexit, et sperat, quod per communi- cacionem ipsorum adinuicem multa bona poterunt fieri, concernencia fidem et ecclesiam et totam christianitatem, idem dominus noster contentatur de accessu, cum ipsum a tempore

Strana 219
Liber III. Caput XXVII. XXVIII. 219 concilii Constanciensis, quo cognouit eum, semper fuerit magna dileccione et affeccione prosecutus, dummodo eius aduentus pacificus, id est cum illis de domo sua tantum, vt alias tactum fuit, et certificatus de tempore aduentus sui mittet obuiam sibi vsque ad con- finia terrarum ecclesie duos ex reuerendissimis dominis cardinalibus, et alios prelatos et clericos ad ipsum associandum honorifice; et ipsum secure conducet et tenebit per Dei graciam, et remittet cum honore, pace et benediccione domini nostri Jhesu Christi et sanctorum apostolorum Petri et Pauli, ac sua. Et si voluerit in comitiua sua habere de gentibus armigeris prefati domini nostri, tam in veniendo quam in redeundo, et si pe- cierit, quod dicte gentes faciant sibi iuramentum conueniens predicte materie, contentatur dominus noster quod fiat, hoc eciam declarato quod antequam intret terras ecclesie, ipse prestabit iuramentum, quod de iure prestare tenebatur, antequam intraret Ytaliam iuxta formam Clementine. Item ad ostendendum caritatem, amorem et beniuolenciam erga personam domini regis, consideratis magnis expensis habitis per prefatum dominum regem, dominus noster est paratus subuenire eidem domino regi, postquam intrauerit terras ecclesie, et cum illa paternali caritate amplectetur, qua pater bonus filium optimum amplecti debet, et prout per oratores suos est oblatum. Et super hoc dominus noster est paratus deputare aliquos, qui habeant tractare cum deputandis per dominum regem, et infallanter sperat, quod erunt in bona concordia cum Dei adiutorio. Explicit. A. de Florencia secretarius. 6 Caput XXVIII. De multis litteris ad concilium super adhesione, deque institucione thesau- rarie synodalis, et contra annatas multis protestacionibus. (Thesaurarii) potestas et con- putorum summa explicantur. Hiis profecto articulis tam seriose conceptis demonstrata est publice pape intencio cirea celebracionem concilii Basiliensis, respondentis tacite ad contenta in sessione tercia de vocacione eius et cardinalium, vt veniret, aut mitteret ad collaborandum in concilio pro consummacione sanctorum operum, ad que fuerat congregatum. Siquidem perspicue in- notuit eum nullatenus velle cum sancta generali synodo Basiliensi laborare, sed nec ipsam absque eo, quinymo nee eam synodum esse, aut nominari, non reputans eam esse talem; voluit tamen aliquos circa dicta sancta opera fatigari nulla aut minima, vt illa perficerent, suffragante potestate. Assistenciam autem aduersus omnes accurate deposcebat eiusmodi practicis suis se conformare nolentes. Acucius tamen Romanorum rex ista percipiens, communicatis que perceperat scriptis, voluit desuper, priusquam pape oratoribus Basileam destinatis responderet, sanctam synodum auisare. Suscepit eciam litteras a rege Castelle cum dicto magistro Johanne de Turrecremata, quod adherebat concilio, essetque propositi ad illud mittere oratores suos ; item litteras cardinalis sancti Eustachii, mencionem faci- entes de premissis, nee non eius archiepiscopique Lugdunensis de commissione habita regis Francie super adhesione concilii, deque proxime futuro accessu archiepiscopi ipsius ad concilium, et Claromontensis episcopi; litteras quoque Ludouici comitis palatini, fauo- rabiliter recommendantis causam Rabani translati Treuerensis; litteras rursum Maguntini et Coloniensis archiepiscoporum, electorum imperii, super eadem causa, insinuantes de 28*

Strana 220
220 Liber III. Caput XXVIII. magnis periculis, nisi causa eiusmodi per concordiam terminaretur; alteras eciam eo- rundem Coloniensis et Maguntini, insinuantes rebellionem factam ciuium et communitatis Herbipolensis contra episcopum suum, per Hermannum decanum Maguntinum lectis in- struccionibus sibi datis pro illorum excusacione, deque oblocucionibus in eos concilii oc- casione, sed quod offerebant se ad queuis concilii beneplacita. Accepit item sancta synodus oratores suos Augustensem episcopum, abbatem de Corneto et Johannem de Polomar, destinatos ad dietam Altisiodorensem. Qui lectis litteris cardinalis sancte Crucis, retulerunt de disposicione ad pacem reperta in oratoribus regis Francie et ducis Burgundie, quod- que intencio regis Francie esset mittere ambasiatam ad papam, et nisi teneret concilium veniendo aut mittendo ad illud, quod mitteret oratores suos, et omnino adhereret concilio. Recepit insuper oratores suos prepositum Wratislauiensem et priorem Orti Christi, pro pace ecclesie Treuerensis transmissos, referentes non potuisse inuenire modum concordie, auisantesque, nisi prouideretur celeriter, nedum ecclesia Treuerensis, sed Coloniensis et Maguntinensis graue detrimentum paterentur. Presidens autem respondit sanctam synodum intendere omnino, vt quantocius prouideretur. Quo circa iuxta auisamentum dominorum de nacione Germanica, qui desuper remediis ad prouidendum iam deliberauerant, de sin- gula deputacionum tres ad hec fuerunt deputati. Fuerunt eciam xu. deputati, ad quos et cum quibus protector concilii conferre haberet in pertinentibus ad execucionem sui officii, requirentibus celeritatem. In isto quoque mense bis fuerunt auisati patres, vt cogitarent super articulis de modo procedendi in concilio conceptis; lectique fuerunt in vltima con- gregacione, ordinatumque vt xn. reuiderent et concordarent. Fuit eciam elaboratum super decreto de concubinariis, fuitque concessum iudicibus deputatis super causis iusticie, vt procedere possent contra prelatos et alios vocatos, non quidem omnes, sed contra eos, qui contumaciter venire ad concilium contempnebant, quodque venientes ad concilium, qui incurrerant sentencias, possent absolui in foro consciencie, et dispensaretur cum eis super irregularitate, si quam forsitan contraxissent. In causis vero Bambergensi plures habite sunt audiencie, et in Lausanensi, vt audirent partes, fuit commissum precognitoribus, et antequam committeretur, quod referrent in generali congregacione. Relacione autem facta fuit conclusum, vt scriberetur desuper duci Sabaudie, si inueniri posset concordie modus, priusquam committeretur. Fuit autem receptus in notarium deputacionis fidei, ac in nota- rium concilii Johannes de Dieulefist, baccalarius in decretis, seriose qui plurima scripsit de communibus gestis concilii. Dicto autem mense lecta in generali congregacione potes- tate et commissione data thesaurariis concilii Albinganensi episcopo tunc et futuris, officio per quatuor menses duraturo, quia in eadem mencio fiebat posse exigere vacancias ab ecclesiasticis, Johannes abbas Cisterciensis seriose super hac materia vacanciarum suam opinionem allegans dixit se velle adherere decretis Constanciensis et Senensis conci- liorum, et opponens se expresse fuit protestatus tam pro se, quam pro toto ordine, quod non intenderet, et pro tempore preterito et futuro, racione huiusmodi vacanciarum aliquid soluere. Huic protestacioni adheserunt Cluniacensis et Premonstratensis ordinum procu- ratores, item Petragoricensis et Albinganensis episcopi et abbas sancti Cornelii, offerentes se secundum facultatem suam contribuere pro oneribus concilii supportandis. Protestati eciam sunt Nicolaus Amici nomine Meldensis episcopi et abbatis sancte Genofeue, nec non officiales Parisiensis et Patauiensis pro suis episcopis.

Strana 221
Liber III. Caput XXIX. 221 Caput XXIX. Raciones item, quare papam decet facere in concilio expensas communes. Super hac autem materia multis obsistentibus, si thesaurariis concilii potestas data fuisset, mencionem faciens expressam de recuperandis annatis seu vacanciis, propte- rea ne sancta synodus illarum exaccionem approbare videretur, post deliberaciones multas de mense Octobris xvil°. die potestate concessa visum fuit, vt sub verbis generalibus bulla expediretur, vltima eius correccione de mense Nouembris commissa cardinali Placentino et archiepiscopo Lugdunensi. Effectus autem bulle hic est: Sancta synodus, causas ex- ponens ambasiatarum ad reges et principes, aliasque multiphariam, quare perpessa fuerat et perpessura erat immensos plurimosque labores et expensas, quodque racioni con- grueret, prout in preteritis conciliis fuerat laudabiliter obseruatum, vt camera apostolica, publicis referta peccuniis, supportaret debita huiusmodi, expensas atque onera, ea propter Matheum Albinganensem episcopum thesaurarium generalem constitueret, cum omni ad hoc plenaria potestate omnes et singulas peccuniarum quantitates, camere apostolice debitas et debendas, petendi, recipiendi, exigendi, et colligendi, ac de receptis sufficienter quittandi; nec non cum quibuscumque debitoribus camere apostolice pro ipsis et de ipsis debitis componendi, remittendi, dilaciones dandi, et si opus foret, ab excommunicacionis sentenciis debitores absoluendi, super irregularitate quoque dispensandi, inobedientes vero et rebelles per censuram ecclesiasticam et alia iuris remedia vsque ad satisfaccionem con- dignam compellendi; mandans archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prelatis, capitulis, com- munitatibus, apostolice camere debitoribus, collectoribus, subcollectoribus, aliisque per- sonis ecclesiasticis et secularibus quibuscumque, vbilibet constitutis, prefato episcopo, tam- quam sancte Basiliensis synodi et vniuersalis ecclesie thesaurario, suisque litteris et quibuscumque ipse mitteret, parere, assistere, respondere et facere responderi deberent de predictis pro vniuersalis ecclesie communi neccessitate, decernens collectores et sub- collectores ei contradicentes, eciamsi auctoritate papali institutos et instituendos, senten- ciam incurrere excommunicacionis et suorum priuacionem beneficiorum; relaxans eciam et tollens ex certa sciencia facta in contrarium per illos iuramenta. Cum hac potestate multa per se aut suos ab eo constitutos recuperauit dictus episcopus ex debitis camere apo- stolice; maior autem fuit rumor, quia nee media fuit pars eorum, que per concilio aduer- santes opponebantur. Liber quippe racionum tunc camere concilii continet liberasse dic- tum episcopum pro concilii neccessitatibus octo fere millia florenorum ; sed in recepta computantur multa de contribucionibus a patribus factis tempore quo ingrauescebant con- cilii neccessitates. Id autem, eciam si non expressaretur, intelligi potest, dicte potestatis ivgore multas fuisse remissiones, quemadmodum neccessitatis tempore creditores facere consueuerunt; quodque multa recepta fuerint tam de fructibus male perceptis, quam alias a sponte offerentibus, volentibus releuare in conspectu Dei grauatas consciencias suas, in id trahente eos perspecta magnitudine neccessitatum ecclesie. Opportunum enim arbi- trabantur tempus, vt amicos sibi facerent de mammona iniquitatis concilii loco presidentes quem elegit dominus, amicos reuera, quia ab eis nouiter adepto titulo beneficiorum, que possidebant, vt cum sana consciencia illa de cetero possidentes in eterna tabernacula reciperentur a sanctis apostolis, quorum illi erant successores. Id preterea verum est,

Strana 222
222 Liber III. Caput XXIX. quod in dicta librata octo millium florenorum non comprehenditur satisfaccio multorum oratorum, qui magnas ex proprio in ambasiatis concilii summas exposuerunt peccuniarum. Namque in dicto libro cauetur per Bellicensem et Albinganensem episcopos, ad hec parte concilii deputatos, cum multis ibidem nominatis facta fuisse computa de annis MCCCCXXXIII 1v°. v°. et vi . iuxta horum dominorum commissariorum computacionem eisdem obligato concilio vltra summam nouem millium florenorum, quorum multi, aliam nequeuntes habere reconpensam, fecerunt desuper expediri bullas; nec in istis fit mencio de summa quadam inibi expressa octo millium quingentorum ducatorum, velut debita fuerit vni legatorum concilii. Quod autem in concessione dicte facultatis asseritur, circa eiusmodi expensas fuisse in aliis conciliis laudabiliter obseruatum, exemplo est magna Constanciensis synodus, que sessione sua xvi. precepit camerario apostolice sedis, seu eius locum tenenti, vt do- minis cardinalibus et prelatis, ceterisque indigentibus in ea sistentibus synodo, necces- sariis et vtilibus subuenire deberet, et de bonis camere prouidere. Itaque non solum onera expensarum pro ambasiatis, sed eciam pro personarum sustentacione camera apostolica prouidebat, nec id exigua fiebat racione. Indecorum namque ecclesie foret, si pro eius neccessitatibus summus pontifex non faciat, que ab imperatoribus facta legimus in Niceno, Constantinopolitano, aliisque multis conciliis generalibus, qui prout narratum extitit collec- cione prima, episcopis aliisque in concilio congregatis largissime expensas ministrabant, et in conducendo ad concilium, et dum aderant, sustentando, et ad propria reducendo. Siquidem arbitrabantur maiorem neccessitatem resistere hereticis fidei catholice aduer- santibus, quam barbaris Romanum deuastantibus imperium, quando et communes belli sumptus faciebant, reddebant stipendia militibus donatiua a principio, et in fine desuper erogantes. Fuit autem illis ecclesiastica expensa, prout maioris debiti, sic et glorie am- plioris, quia propter eiusmodi opera pia sapienciam eorum laudant populi, et laudem corum nunciat omnis ecclesia, nominaque illorum permanent a generacione in genera- cionem, et quod dignum commemoracione est, eiusmodi sancta subsidia, in fauorem pres- tita generalium synodorum, in obliuionem preterire non sinit cottidiana experiencia, quando piissimorum exemplo imperatorum incitati, multi hodie fidelium primiores, quo loci celebrantur, reputant magni meriti opus, vt largissime prouideant circa expensas gene- ralium, aut prouincialium capitulorum cuiusuis ordinis mendieancium, quod certe amabile est, quamuis vni soli fiat ordini. Sed hoc tanto amabilius, maiorisque gracie, quanto id communius est atque diuinius, dum fit generali synodo, illos omnesque ordines et status ecclesie virtualiter continenti. Dauid quoque suo tempore fidelium primus pre omnibus largiebatur, quando in paupertaticula sua preparauit expensas pro edificacione domus domini, auri talenta centum millia, et argenti mille millia. Neemias rursum eorum qui ex captiuitate redierant, fidelium maior que a rege sibi donata fuerant distribuit ad suble- uandas neccessitates reedificancium muros Jherusalem destructos. Tempore igitur, quo ad sui reformacionem conuenit ecclesia, decet summum pontificem, vt edificentur muri Jhe- rusalem, benigne facere in bona voluntate sua, qui primus est omnium christianorum, cuique non a rege terreno vt Neemie, sed potestas a Christo immediate concessa est ad edificacionem ecclesie, cumque non in partem sollicitudinis, sed assumptus ipse sit in apostolice plenitudinem potestatis, considerare habet tempore primitiue ecclesie apos- tolici officii extitisse, que sibi erant commissa distribuere cuique, prout opus erat, et

Strana 223
Liber III. Caput XXIX. XXX. 223 merito, quia non filii patribus, sed vt illis donent, patres filiis thesaurisare debent. Summus vero pontifex papa dicitur, quia pater sit patrum; propter quod specialis eum vrget causa suis et ecclesie neccessitatibus prouidere, presertim cum et ipse ille sit seruus, quem con- stituit dominus super familiam suam, vt det illis in tempore tritici mensuram, cuique suas Christus pascendas commisit oues verbo et exemplo, temporali quoque subsidio. Sic enim Christus fecit, qui totum quod erat victus sui, septem panes et paucos pisciculos, ne defi- cerent, distribuit sustinentibus eum, distribucioque facta est incrementum impletis sportis septem eius, quod superfuit de fragmentis. Atqui summo pontifici, si patrum suppleat neccessitates, generalis prouidet synodus, vt sui redditus augmententur. Dicta hec sint pro veritate, primum ad defensionem sacri Basiliensis concilii, quod propter concessionem dicte potestatis suo factam thesaurario, tamquam omne erarium euacuauerit sedis apos- tolice, magnas sustinuit oblocuciones; vtque zelus innotescat ac onera patrum, qui pro sancta synodo laborarunt, et quoniam decet summum pontificem eiusmodi neccessitatibus prouidere. Caput XXX. Sessio quinta de institucione ministrorum iusticie. Aliorum narracio sequitur que mense Augusti gesta fuere. Ex deliberacione prece- dentibus facta diebus, mensibus quoque, vt certi essent operarii in vinea domini, emanauit quinta sessio sancte synodi Basiliensis, in qua interfuerunt legatus et Firmanus cardinales, prelatique, alii episcopi et abbates xxx. in mitris et pluuialibus. Assistente autem Guillermo Bauarie duce, protectore concilii, fuit celebrata missa de spiritu sancto per Matheum epis- copum Albinganensem, et decantatis letaniis, aliisque factis cerimoniis, et lecto ewangelio „vos estis sal terre", N. Cumanus episcopus de mandato synodi ascendens ambonem, alta et intelligibili voce legit decreta tenoris infrascripti; eidemque interroganti respondit sancta synodus omnia per eum lecta sibi placere, de qua leccione ac publicacione promotores pecierunt a notariis publica fieri instrumenta. Sessio quinta de ordine iudicum in causis fidem concernentibus. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecelesiam representans, considerans quod ipsa inter alia fructuosa opera ad hereses extirpandas, et a fide deuios ad eiusdem fidei orthodoxe vnionem reducendum, in spiritu sancto principaliter congregata dinoscitur, et propterea constituit accomodum fore, ymo neccessarium pro causis fidem concernentibus in hoc sacro concilio tractandis et examinandis de personis ydoneis prouidere, ea propter constituit et deputat iudices ad audiendum omnes et singulas causas fidem quomodolibet concernentes, venerabiles Fran- ciscum Papiensem, Conradum Ratisponensem episcopos, et dilectum ecclesie filium Johan- nem abbatem Cisterciensem, quibus in causis huiusmodi per deputatos ad hoc prius exa- minatis, ipsisque designatis et remissis dat potestatem in predictis causis in hoc loco con- cilii et extra, citandi et audiendi, cognoscendi, decidendi, et alia faciendi, que ad dictas causas pertinent et pertinebunt, vsque ad diffinitiuam sentenciam exclusiue. Et vt eo fa- cilius cause predicte suum debitum finem consequantur, eadem sancta synodus, vt ipsi iudices predicti, aut duo ex eis, tercio statutis horis non veniente, terminos in huiusmodi 27. 1432. 9. Aug.

Strana 224
224 Liber III. Caput XXX. causis tunc occurrentes tenere et obseruari facere, et alias summarie, simpliciter et de plano, ac sine strepitu et figura iudicii procedere valeant, statuit et decernit.“ De procuratore fidei. „Item sancta synodus predicta deputat et constituit dilectum ecclesie filium Nico- laum Amici, licenciatum in theologia, in causis fidei premissis procuratorem generalem hoc durante concilio, cum potestate substituendi de consensu et auctoritate iudicum pre- dictorum, qui nullam causam promoueat, nisi primum per deputacionem fidei fuerit exami- nata et admissa. De iudicibus causarum. „Item dicta sancta synodus, ne inter ceteros vberes fructus, pro quibus procre- andis summopere desudat, iusticia indebite grauatis, pro qua ad eandem confluunt, minis- tranda deficiat, aut ipsius execucio plus debito negligatur, volens in premissis opportunis remediis prouidere, constituit, ordinat, et deputat iudices seu commissarios ad audiendum omnes causas ad dictam sanctam synodum deuolutas seu deuoluendas, deductas seu dedu- cendas, causis concernentibus fidem exceptis, venerabiles Berengarium Petragoricensem, Petrum Augustensem prouincie Maguntine, et Dalphinum Parmensem episcopos, quibus in causis premissis per deputatos ad hoe prius examinatis, ipsisque remissis et designatis dat potestatem, non obstantibus feriis, in dicto loco concilii et extra citandi et audiendi, cognoscendi et referendi, diffiniendi et alia faciendi, que ad dictas causas pertinent et per- tinebunt. Et vt eo facilius cause seu negocia ad debitum finem perueniant, eadem sacra synodus, vt tres vel duo ex ipsis, tercio statutis horis non veniente, terminos in causis huiusmodi tune occurrentes tenere et obseruari facere, et alias secundum qualitatem cau- sarum procedere valeant, statuit et decernit, causis tamen ecclesiarum cathedralium ma- ioribus earundem dicte sacre synodo reseruatis, de quibus se non impediant, nisi de gene- ralis congregacionis patrum et suppositorum eiusdem, eciam citra sessionem publicam commissione speciali. Ratificatque nichilominus hec sancta synodus, et approbat omnes commissiones quarumeumque causarum, eciam cathedralium et maiorum, sub quacumque potestate in generali congregacione dictis iudicibus, seu aliis commissariis hactenus factas, nec non processus exinde secutos, et eciam (in) antea per eosdem continuandos." De precognitoribus causarum. „Item, ne iudices predicti quaslibet causas ad hoc sacrum concilium delatas seu deferendas, passim et indistincte, importunitate petencium deuicti, audiendas recipiant, sed pocius de qualitate ipsarum racio habeatur, hec sancta synodus constituit et deputat di- lectos ecclesie filios Julianum apostolice sedis legatum sancti Angeli, et Dominicum sancte Marie in Via lata, sacrosancte Romane ecclesie dyaconos cardinales, et quemlibet pre- sidentem nunc et in futurum pro tempore existentem, et venerabilem Franciscum Geben- nensem episcopum, ac dilectum ecclesie filium Henricum Fleckel, palacii apostolici cau- sarum auditorem, dictarum causarum precognitores, dans et concedens quinque predictis vel maiori parti, aliis se absentantibus vel non consencientibus, potestatem causas huius- modi primum diligenter examinandi et discernendi, que et quales illarum in hoc sacro con- cilio tractari, audiri, cognosci decenter possint, seu diffiniri debeant, et quas tractandas

Strana 225
Liber III. Caput XXX. 225 seu in generali congregacione referendas, aut absque relacione premissa cognicione deci- dendas iudicauerint, ad ipsos iudices remittere habeant designatas sub modificacione pro- cedendi predicta; et nisi ad eos, sicut premittitur, remisse fuerint, de illis se non impediant quouis modo." De expiracione potestatis iudicum predictorum. „Item decernit hec sancta synodus, quod post tres menses continuos a die publicacionis conputandos, tam iudicum pro fide, quam pro aliis causis predictis audien- dis deputatorum, pariter et precognitorum potestas finiatur; sit tamen in potestate dicte generalis congregacionis, in locum quorumlibet predictorum eciam citra sessionem publi- cam, quos decreuerit deputare. Quod incorporati non trahantur alibi inuiti. „Item statuit et diffinit, quod nullus huic sacro concilio per se vel procuratorem suum legittime admissum incorporatus, eciam procurator aut incorporandus, in futurum a tempore arrepti itineris sine fraude continuati animo ad hanc Basiliensem synodum veniendi, pro quacumque causa seu lite mota seu mouenda, aut quauis alia occasione, ad Romanam curiam seu coram quocumque iudice ordinario vel delegato, extra locum concilii, illo durante, inuitus trahi seu euocari, aut contra ipsos inuitos, aut aliquem eorundem procedi possit. Si quid vero in contrarium attemptatum fuerit quouis modo per quem- cumque, quauis, eciam summi pontificis, auctoritate, decernit irritum et inane, nul- liusque roboris existere vel momenti. Nichilominus hec sancta synodus (offert se paratam) de omnibus suppositis eiusdem aut aliquo eorum querelantibus, seu accionem mouere volentibus ministrare iusticie complementum." De auditore camere. „Item hec sancta synodus deputat et constituit dilectum ecclesie filium Henricum Fleckel, apostolici palacii causarum auditorem, huius sacri concilii iudicem et auditorem ordinarium, dans eidem omnem potestatem seu iurisdiccionem, quam in Romana curia de iure seu consuetudine exercet, seu exercere habet apostolice camere auditor. De soldano. „Item constituit et deputat dilectum ecclesie filium Ticianum de Laude soldanum, cum potestate quam (habet) soldanus curie Romane." De aliis officialibus. „Item de ceteris officiariis in hac sacra synodo neccessariis ordinetur et dispo- natur in congregacione generali; et quecumque ibidem super deputacione eorundem offi- cialium acta seu ordinata fuerint, eiusdem firmitatis seu auctoritatis existant, ae si facta fuissent in publica sessione." Deputacio notariorum. „Item, quia plures notarii et scribe in eadem sancta synodo ad conscribenda acta eiusdem (sunt) neccessarii, citra aliorum per ipsam sanctam synodum in aliis sessionibus deputatorum reuocacionem, magistrum Anselmum de Guiscardis de Blansato, iuris canonici professorem, Erardum Roselli, Georgium Frey de Vilschouen, Conradum Ruelein de Die- Scriptores II. 29

Strana 226
226 Liber III. Caput XXX. XXXI. purg, et Petrum de Noceto, clericos Vercellensis, Nouiomensis, Patauiensis, Magunti- nensis, et Placentinensis diocesum, notarios et scribas eiusdem ordinat et deputat. Datum Basilee in sessione publica in ecclesia maiori solemniter celebrata, quinto Idus Augusti, anno a natiuitate domini MCCCC°. tricesimo secundo. Caput XXXI. Ingressus oratorum pape, dueque eorum proposiciones, ac commissio ducis Mediolani, vt foueret concilio adherentes et induceret. Vigilia autem assumpcionis beatissime virginis Marie Basileam ingressi sunt supra- nominati ambasiatores Eugenii pape quarti. Qui magno cum honore recepti, obuiam eun- tibus, cardinalibus exceptis, cunctis fere patribus et aliis in sacro concilio Basiliensi con- stitutis. Sollicitati qui fuerant concilii parte, vt eligerent sibi qua proponere vellent die, xxi'. generalem congregacionem accesserunt; eorumque primus Tarentinus archiepiscopus verba hec in effectu dicens, quod sanctissimus dominus noster Eugenius benediceret omnes ibidem congregatos, presentauit litteras apostolicas clausas. Quia vero in supra- scripcione non cauebatur eas dirigi concilio Basiliensi, presidens nomine concilii pro- testatus est, quamuis ob honorem pape et sancte apostolice sedis illas reciperet, per hoc non preiudicaretur honori concilii. Quibus lectis, cum essent credenciales, Andreas Collosensis archiepiscopus, oratorum secundus, qui greca latinaque florebat eloquencia, eleganti ora- cione sermoneque ornatissimo allocutus est patres ibidem congregatos cum themate "non sit scisma in corpore.“ Eius oracionis effectus non specificatur propterea, quod syno- dalis responsio mencionem faciat de peroratis ab eo, pertinentibus ad materiam con- cilii. Die autem xxm". proposuit in synodali conuentu Tarentinus archiepiscopus, de cuius expositis expressio non fit supradicta racione. Presidens vero concilii respondit, cum magna arduaque essent per eum proposita, vt per eum commodius concilium respondere valeret, quod darent in scriptis, annueruntque peticioni. Ipsis autem recedentibus patres deliberarunt, vt Julianus legatus vocaret ad se in theologia magistros, doctores ac licen- ciatos in iure, quos vellet, diebus horisque eidem gratis, ad prouidendum de responsione danda oratoribus pape. Mense isto ex commissione in precedenti facta, nec illis imposito vt referrent, sed generaliter deputatis ad deliberandum, tam super materia Bohemorum quam aliis multum arduis, concilium summe concernentibus, vna cum Juliano legato pro Ytalia archiepiscopo Mediolanensi, Cumano et Albinganensi, pro Gallicana Constanciensi et Bellicensi episcopis, ac Johanne Pulchripatris, pro Germanica nacionibus Frisingensi episcopo, H. auditore et Ottone oratore comitis palatini expedita fuit bulla, cuius vigore magna in Ytalia, prout gesta indicabunt, facta fuere, tenoris sequentis. 28. 1432. 21. Aug Synodalis responsio duci Mediolani fouendi adherentes et ad obedienciam inducendi. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, dilecto ecclesie filio, nobili viro Philippo Marie Anglerie, duci Mediolani illustri, salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Preclara opera tua, que ad fauorem et exaltacionem huius sancte synodi, in spiritu sancto verissime congregate, in hanc vsque diem incessanter prestitisti, et continuo ea sponte tua prestas, facillime nos excitant et inducunt, vt te in quibuscumque, eciam grauissimis rebus, eandem

Strana 227
Liber III. Caput XXXI. XXXII. 227 synodum, ymo verius sanctam Dei ecclesiam concernentibus, fidentissime requiramus, mi- nime dubitantes, vt quemadmodum hactenus omni studio, omnique possibili diligencia ad incrementa ipsius sancte synodi diligentissimus fuisti, pari modo pro tua sincera deuocione in futurum esse debeas. Hinc est quod, cum inter cetera, que ad statum, augmentum et profeccionem ipsius sancte synodi pertinere videantur, illa hoc tempore precipua esse dinoscimus, vt omnibus et singulis agentibus, seu acturis, aut quomodocumque agere vo- lentibus pro eadem sanctissima synodo, quicumque fauores et subsidia habeantur possi- bilia, te, cuius fidem et deuocionem iam multis experimentis inconcussam nouimus, et cuius ad has res perficiendas, presertim in locis Ytalie, auctoritatem, potenciam et vires intelligimus, hortamur atque monemus per viscera misericordie Jhesu Christi, et nichilo- minus tibi in virtute sancte obediencie strictissime precipiendo mandamus, quatenus omnes et singulos huie sacro concilio adherentes et adherere volentes quibuscumque fauo- ribus et presidiis tuis foueas atque iuues ipsosque et quoscumque alios, quocumque no- mine censeantur, omnibus modis et viis ad eius sacri concilii adherenciam obedienciamque adhorteris, excites et inducas nichil obmittendo eorum, que a te prestari poterunt, quo predicta, vnde summa vtilitas ipsi synodo et ecclesie Dei successura est, locum habeant. Que si, vt in deuocione, fide et prudencia tua plene confidimus, perfeceris, ad cumulum laudum tuarum et huius sancte synodi incrementa magnam accessionem facies, et tibi merito tuo indissolubiliter obligamur, habituri preterea firma et rata et grata omnia, que in premissis pro bono statu et incremento eiusdem synodi, vel verius ecclesie sancte Dei, cuius res agitur, quom odocunque excitando, adhortando, fouendo et inducendo operatus fueris. Basilee xxia. mensis Augusti anno domini мссCсххxu°. Bar. de Lucignano. Caput XXXII. Procuratorium quinque cardinalium imponencium pape, quod ad concilium non venirent; et responsio synodalis legitur in presencia oratorum apostolicorum. Septembrio deinde mense, quo synodales congregaciones octo et generalis pro- cessio vna pro felici successu sacri concilii facte fuerunt, sancte synodo primo solito iura- mento coacti fuere Johannes patriarcha Antiochenus, qui lectis litteris cardinalis sancti Eustachii et vniuersitatis Auinionensis de suo triumque cum eo episcoporum ac oratorum dicti studii accessu, de laude synodi, oblacioneque eorum ad eius obsequia fecit colla- cionem, Bertrandus Vticensis, Johannes Gadicensis, Ferrerius Cauallicensis et Suederus Traiectensis episcopi, procuratorio vero nomine Lodouensis episcopus, Poncius minorum, inquisitor heretice prauitatis, Bernardus Boschedos predicatorum, Jeronimus de Praga, qui Bohemus de Ytalia ex heremo Camalduli ad concilium specialiter vocatus, Camaldu- lensis ordinum et theologie professores, Petrus Fernandi primicerius studii Auinionensis, Petrus de Trilhia decretorum doctor, Nicolaus Swrach Prixinensis, Johannes Meresen Auinionensis decani, ac de Caritate, Herneus Baim de Versio, Johannes de Latis, priores, Michael Baldewini, in theologia baccalarius formatus et in legibus licenciatus, perseuerans vsque in finem concilii, Johannes Grünwald in artibus magister, Jacobus Alberti Lugdu- nensis canonicus pro capitulo Ebredunensi, Matheus Bermant canonicus Attrebatensis, Rogerius Solem canonicus Ville noue, Nicolaus Borridani ordinis predicatorum professor. 29"

Strana 228
228 Liber III. Caput XXXII. Die vero secunda mensis lecta est responsio danda oratoribus pape per magistrum Johan- nem de Ragusio, et vnanimiter placuit vniuerse congregacioni, data adhuc libertate, si qui addere vellent, aut diminuere, quod accederent domum cardinalis Placentini, cum aliis depu- tatis auisaturi. Sequenti autem die lecte fuerunt littere Romanorum regis, notificantis ad- hesionem quinque cardinalium de Cipro, Rothomagensis, Arelatensis, sancti Sixti, de Monte forti, qui in instrumento publico, sub data Rome apud sanctum Jacobum trans Tyberim xxV°. Julii, contestante asserebant se pluries consuluisse et persuasisse concilium Basiliense in eodem loco continuare debere, instantes apud eundem pro reuocacione dis- solucionis, in qua re vsque ad tempus proficere non potuerant; desiderantesque per alium modum posse peruenire ad intentum, quod pape exposuissent motiua, causas et raciones efficaces neccessarie celebracionis, ostendendo eidem pericula et inconueniencia, que sibi, toti ecclesie, vniuersali statui ecclesiastico et toti christianitati imminebant, supplicantes, si personaliter transire non poterat, quod aliquos vice sua transmitteret, comprobando locum et congregacionem, et quantum opus esset auctorizando; vtque cuilibet ipsorum cardinalium accedendi ad concilium licenciam tribuere benigne dignaretur. Quia tamen nec in modo respondendi, neque in effectu verborum aliquo modo visus fuerat eis annuere, sed quodammodo denegare; et quia non poterant sine periculo, non solum rerum sed eciam personarum, prout notissimum erat, accedere personaliter ad concilium, ideo volentes suam voluntatem et affeccionem ostendere et eidem concilio adherere, constituebant in suos procuratores Placentinum, sancte Crucis, sancti Eustachii et sancti Angeli cardinales, archiepiscopum Lugdunensem, Ludouicum Lausanensem episcopum et Johannem de Po- lomar vtriusque iuris doctorem, et eorum quemlibet in solidum ad representandum et comparendum pro eis et quolibet eorum in sacro concilio, insinuandum affecciones et intenciones eorum pro illius continuacione, allegandumque causas, quare accedere non poterant, ac in ipso concilio eorum nomine sedendum, deliberandum, consulendum ac mandata et decreta, facta et fienda, acceptandum, faciendumque omnia alia, ac si perso- naliter interessent, cum clausula ratum et gratum etc. Promotore vero instante dicti Pla- centinus et legatus presentes acceptarunt, assumentes onus procuracionis huius, lectaque fuit bulla originalis directa episcopo Taurinensi, forme eius qualis est inserta superius directa archiepiscopo Eboracensi, manifeste demonstrans resistenciam pape contra Basi- liense concilium; etenim precipiebat prelatis ne venirent, et qui erant reuocarentur. Vnde tam ipse episcopus, quam aliqui alii prelati de Sabaudia supplicabant, vt attento tenore huiusmodi litterarum haberentur excusati venire ad concilium. Ad eiusmodi con- gregacionem, post notificacionem procuratorii bulleque predictorum, accesserunt pape ambasiatores, et Tarentino poscenti audienciam modicam fuit responsum illam congre- gacionem fuisse ordinatam pro danda eis synodali responsione ; illoque peracto, si quid dicere vellent, benigne et pacienter audirentur. In eorum igitur presencia organo Petri Bruneti, scribe concilii, fuit lecta de verbo ad verbum responsio synodalis, que incipit „cogitanti“ inferius inserenda. In ipsorumque presencia oratorum, vt intencionem patrum experimento agnoscerent, post lecturam illius, presidente interrogante, responderunt vna- nimiter patres de ipsa per verbum "placet,“ de quo promotor concilii peciit publicum instrumentum; ac quod presidens allocutus predictos oratores, dixit illam datam esse eis pro finali responsione. Tarentinus vero archiepiscopus, nulla alia requisita audiencia,

Strana 229
Liber III. Caput XXXII. XXXIII. 229 nomine suo et aliorum oratorum copiam peciit. Coram quibus iterum lecta est dicta bulla pape directa episcopo Taurinensi, et procurator fidei de huiusmodi lectura in presencia eorum peciit publicum instrumentum. Caput XXXIII. Collacio super practicis oratorum pape, nullam ad pacem vel iusticiam habencium potestatem. Hac eadem die parte concilii adierunt oratores ipsos Frisingensis, Bellicensis et Albinganensis episcopi, item sancti Cornelii, sancti Petri de Laude veteri et de Mulbrun abbates, exponentes, quia hodie peciissent audienciam, sanctam synodum paratam esse audire eos, quecumque in generali congregacione proponere vellent. Qui sequenti die in congregacione retulerunt, oratores ipsos petere copiam responsionis et prorogari saluum conductum, darique deputatos ad cum eis tractandum et practicandum; audienciam autem in generali congregacione iam non peterent, scientes in responsione data aliqua apposita substanciam proposicionis, que tunc fienda erat per eos, eneruancia, quod non fuisset, si auditi fuissent antea. Fuit autem deliberatum dari copiam petitam, sed non prorogari sal- uum conductum, et si quid proponere vellent, quod sedebat congregacio auditura eos. Qua responsione per deputatos coram duobus notariis concilii eisdem notificata, oratores per organum episcopi Magalonensis responderunt, se fuisse per papam missos ad Basileam et ad dominos ibidem congregatos, tria habentes in mandatis, intencionem pape decla- rare, quam per Collosensem et Tarentinum factis iam declarauerant, secundo aliquam bonam practicam cum dictis dominis congregatis pro bono pacis inter papam et eos prac- ticare, tercio huiusmodi practicam pape referre; et asserentes se non aliud habere in mandatis a papa petebant sibi dari deputatos, cum quibus tractare haberent; attenta namque forma responsionis eis facte, non intendebant vlterius proponere in generali con- gregacione. Deputati autem iterum requisiuerunt oratores, quatenus dignarentur accedere ad congregacionem, que sedens eos expectabat; affirmantes et protestantes expresse, quod concilium non staret, quin benigne et pacienter audirentur. Responsione vero pre- dicta per redeuntes in eadem relata congregacione fuit deliberatum, quod prefati deputati, adiunctis eis episcopo Lausanensi et nouem doctoribus, adirent ipsos oratores practicam ipsorum audituri, responsurique iuxta deliberata, et relaturi. Qui de sero in conuentu minorum conuenientes organo episcopi Albinganensis exposuerunt concilium iuxta eorum desiderium deliberasse, seque fuisse deputatos ad eos audiendum; si quid igitur vellent quod vtile et conueniens esset ad pacem explicare, dicerent ipsis audire paratis. Tarentinus vero archiepiscopus dixit, quia sibi videretur nullam, vel saltem modicam (esse) differenciam inter papam et dominos Basilee existentes, nisi super loci concilii futuri acceptacione, cum iam illud papa disposuerat, quod nominabat tres ciuitates pro illius celebracione Auinionem, Ferrariam et Mantuam; et si domini in Basilea existentes aliquam ex hiis pro futuro con- cilio acceptare vellent, libentissime pape nunciarent et rescriberent. Deliberacione vero captata Albinganensis respondit, quod super mutacione loci nullatenus videbatur instandum, cum non esset racioni consonum, et iam per concilium fuerat cum causarum expressione satis responsum. Vnde supplicabant ipsi aliique deputati, si quis alius modus practicandi pro bono ac pace vniuersalis ecclesie reperiretur, quod auisarent, et vlterius petebant, si

Strana 230
230 Liber III. Caput XXXIII. ambasiatores aliquod pape mandatum haberent, mediante quo aliquod aliud boni offerre et practicare possent, quod illud ostenderent, quia inutile esset alio modo tenere tempus in vanum. Tarentinus autem dicens se dolere, quod non placeret dominis Basilee existen- tibus loci mutacio pro futuro concilio, quoad mandatum respondit prout alias, a papa habuisse tria in mandatis, proponere, practicare et referre, aliudque non haberent; sup- plicabant igitur, quod ipsi domini deputati alium modum concordie practicarent. Cui res- pondit Albinganensis episcopus, se aliosque deputatos non habere mandatum ad querendum alium modum, et specialiter quoad mutacionem loci concilii, eoque, ne tempus in vanum laberetur, expresse protestabantur, quod tempus in saluo conductu expressum per tales practicas practicatas seu practicandas nullatenus interrumperetur. Ad que Tarentinus dicebat, quod practica, qualiseumque esset facta vel facienda, cum prefixione termini salui conductus specialiter discordaret, eo quod supplicabant prorogari terminum salui con- ductus, darique sibi copiam responsionis; et quod sua ex parte supplicarent dominis, vt supersederetur in processu pape. Deputati vero concilii responderunt, casu quo terminus salui conductus non prorogaretur, aut concilium non deliberaret supersedere, quod ora- tores ipsi prouiderent et facerent illa, que de iure possent. Postremo autem obtulerunt se ipsos quibuscumque locis, diebus et horis eisdem gratis cum ipsis conuenire, ac gene- ralem congregacionem velle audire eos, et crastina die que inter eos mutuo fuerant habita referre in generali congregacione, et quicquit concluderetur eisdem notifi- care. Sequenti igitur die, quinta Septembris, tenta est generalis congregacio, in qua deliberata fuit responsio danda super predictis; ad auisandumque de contumacia pape et cardinalium, die sequenti accusanda in publica sessione, deputati sunt Mediolanensis archi- episcopus, Ratisponensis, Papiensis et Gebennensis episcopi, Baiocensis electus, Virgilia- censis et de Aqua longa abbates, septemque diuini et humani iuris doctores. Fuit autem tunc notificatum procuratorium cardinalis Bononiensis in personas Simonis de Valle et Jo- hannis de Ragusio ad excusandum eum, alterum quoque ad pro eo in concilio conpa- rendum. De procuracione vero cardinalis Ylerdensis mense primo fidem fecerat Julianus presidens, nec maiores latebat intencio cardinalis sancti Petri ad vincula, quam monstrauit experimento, cum habita noticia de gestis per oratores pape in concilio, illicencatus statim ad concilium venit. Atqui sancti Eustachii cardinalis erat notorie excusatus, i legacione constitutus Auinionensi ex synodali commissione. Vtque summatim referaturn, cum illis diebus Xix. essent cardinales, quantum ad quinque vel sex illorum non tam firma de adhe- sione concilii habebatur noticia, de Vrsinis, de Fuxo, de Anglia, sancti Marcelli de Ve- neciis et de Comitibus; propter quod, cum pauci iam cardinalium concilio aduersarentur, aduersus illos non fuit continuatus processus. Deputati autem, prout obtulerant, hac die intimarunt pape oratoribus concilii responsa ad suas peticiones, quantum ad mutacionem loci concilium persistere in responsione, cuius petita copia daretur eis ; quod prorogacio salui conductus non fieret; quo vero ad suspensionem in processu pape, quod in publica sessione die celebranda crastino, siue haberent mandatum siue non, si quid vellent pro- ponere, audirentur pacienter, sed cauerent se dicturos quod posset preiudicare saluo conductui. Quibus responderunt pape oratores, ex quo dominis placebat se desistere a practica mutacionis loci, eciam placeret secundum de non prorogacione, nec aperiendo aliquam practicam, licet fecissent bene, quod aliter fuisset practicatum. Regraciati autem

Strana 231
Liber III. Caput XXXIII. XXXIV. 231 de via oblata, quantum ad supersessionem dixerunt se non proposituros, quod saluo con- ductui preiudicaret ; sed quiequit facere intendebant, facerent cum honore pape tamquam serui fideles. Caput XXXIV. Sexta sequitur sessio sancte Basiliensis synodi de petita declarari contu- macia pape et cardinalium. Anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo, die Sabbati sexta mensis Septembris in naui ecclesie maioris Basiliensis, vbi sessiones celebrari solent, celebrata fuit sexta huius sancte synodi sessio hoc modo. Videlicet missa solemni de beata virgine Maria per reuerendum in Christo patrem et dominum Philibertum episcopum Con- stanciensem prouincie Rothomagensis, pro tempore huius sacri concilii presidentem, cele- brata, et demum suffragiis, antiphona „exaudi“ etc., letaniis, ewangelio secundum Lucam „dixit Jhesus discipulis suis, qui vos odit me odit, et qui vos spernit me spernit“ ete., ac ymno „veni creator spiritus“ cum versiculo et collecta decantatis, assistentibus dominis legato, Placentino et Firmano cardinalibus cum triginta duobus prelatis, in eorum mitris, planis et pluvialibus existentibus, domino duce Wilhelmo protectore assistente, venerabiles viri magistri Nicolaus Amici et Hugo Berardi, promotores huius sacri concilii, per organum dicti magistri Hugonis suam peticionem fecerunt in scriptis, vt sequitur: „Reuerendissimi patres et vos alii domini mei prestantissimi, sacrosanctum generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum celebrantes, ac vniuersalem ecclesiam representantes. Cum ex decreto tercie sessionis huius sacri concilii sanctissimus dominus noster papa Eugenius cum omni reuerencia et instancia fuerit per viscera misericordie Jhesu Christi exhortatus, requisitus et monitus, quatenus pretensam dissolucionem huius sacri concilii de facto reuocaret, sieut de facto processerat, atque notorie vniuersalem ecclesiam seandalizat et populum christianum, et ipsam reuocacionem, quemadmodum et dissolucionem fecerat, per diuersas mundi partes transmitteret et publicaret, ab omnique impedimento dicti concilii penitus desisteret, quinymo eidem, vt debebat, faueret et assisteret, omniaque preberet subsidia et auxilia opportuna; nec non infra trium mensium spacium peremptorie prefixum et assignatum, si corporalis ipsius disposicio pateretur, personaliter veniret, sin autem, personam vel personas loco et vice sui destinaret et transmitteret cum plenaria potestate ad omnia et singula in hoc concilio peragenda vsque ad totalem ipsius conclusionem per omnes et singulos actus gradatim et successiue; et dietus dominus Eugenius papa quartus ea, super quibus monitus fuerit, facere non curauerit, sed in sua pretensa dissolucione perseuerauerit, et eciam perseueret, ac omnem perturbacionem et euersionem huius sacri concilii multipliciter moliatur, nec infra terminum prefixum venerit aut miserit, idcirco nos promotores huius sacri concilii, producentes memoratum decretum monicionis et citacionis, ac execucionem legittime et debite factam, petimus, supplicamus instantissime, et requi- rimus dictum dominum papam Eugenium quartum per hanc sanctam synodum decerni et declarari contumacem in predictis, atque ad vlteriora debite procedi, prout neccessitates ecclesie Dei exigunt et requirunt, ac prout est iuris diuini pariter et humani.“ Deinde, productis per eos monicione, ac citacione contra dominum nostrum papam Eugenium modernum, et dominos cardinales, cum duobus instrumentis execucionis eiusdem, atque

Strana 232
232 Liber III. Caput XXXIV. petito et instanter requisito, per sacrosanctum concilium prefatum dominum nostrum papam contumacem reputari, et ad vlteriora procedi, dictus dominus episcopus Constanciensis presidens de mandato concilii iniunxit reuerendis in Christo patribus et dominis Petragori- censi et Ratisponensi episcopis, vt interrogarent, si dominus noster papa, vel aliquis pro eo potestatem vel mandatum sufficiens habens, esset in dicta sessione, se presentaret. Qui quidem domini ambo episcopi, videlicet Petragoricensis et Ratisponensis, primo super gradus ante altare dicte sessionis ter eundem dominum nostrum papam vocarunt alta et intelligibili voce sub hiis verbis „estne hie aliquis pro domino Eugenio papa quarto cum legittima potestate, cuius contumacia nunc accusata est, compareat in hac sessione publica". Similiter hoc idem fecerunt ter ante maius portale eiusdem ecclesie, et deinde facta relacione per eosdem dominos episcopos domino episcopo presidenti, quod neminem pro prefato domino nostro papa reperierunt, accesserunt ad dictam ses- sionem nuncii et oratores ipsius domini nostri pape, videlicet domini Tarentinus et Colo- censis archiepiscopi, episcopus Magalonensis, et dominus Anthonius de sancto Vito, sacri palacii causarum auditor. Et ipsis sedentibus in eadem iuxta dominum ducem protec- torem, dictus vero magister Hugo, alter promotorum, trina vice, alio sibi assistente, cum in- stancia peciit ab eisdem dominis nunciis et oratoribus, an haberent aliquod mandatum, vel potestatem a domino nostro papa Eugenio quarto. Qui responderunt, quod erant sim- plices nuncii et oratores domini nostri pape. Et tunc ipse promotor, attento quod dicti oratores nullam faciebant fidem de mandato, nomine concilii protestatus est de nullitate actorum et agendorum per eosdem. Hiis itaque peractis dominus Magalonensis episcopus, alter dictorum nunciorum, narrauit se alias in principio sui aduentus litteras credenciales dominis hic in Basilea congregatis exhibuisse et presentasse, et quod illa, que dicere in- tendebant, in eorum credencia continebantur. Demum archiepiscopus Tarentinus ibidem fecit quandam supplicacionem exhortatoriam, sumens pro themate „obsecro vos in domino, vt digne ambuletis vocacione, qua vocati estis“ etc., supplicando iterum, quod pro bono et vtilitate ecclesie sancte Dei, et ad euitandum scandala, domini dignarentur supersedere in negocio processus contra dominum nostrum papam, et cardinales. Qua requisicione facta, et habita inter dominos aliquali deliberacione, dominus presidens eisdem dominis oratoribus respondit, quod super propositis per promotorem concilii, et per eos- dem dominos petitis, domini de sacro concilio deliberarent, et tantum facerent, quod totus mundus merito de concilio predicto deberet contentari. Et tunc Colocensis archiepiscopus de huiusmodi graciosa responsione regraciatus est; et hiis sic peractis domini oratores et nuncii predicti a loco publice sessionis recesserunt, et se absentarunt. Et demum pro- motores concilii predicti per organum magistri Hugonis, prout supra, contumaciam domi- norum cardinalium accusant, vt in cedula, quam in suis tenebant manibus, continetur, videlicet: „Item consimili modo accusamus contumacias reuerendissimorum dominorum cardinalium, qui vigore dicti decreti moniti et citati fuerunt, procedi petentes ad vlteriora vt supra, Jordani episcopi Sabinensis, de Vrsinis vulgariter nominati, Anthonii episcopi Ostiensis, Bononiensis vulgariter nominati, Petri tituli sancti Stephani de Celio monte, presbiteri cardinalis de Fuxo, Johannis tituli sancti Laurencii in Lucina, presbiteri car- dinalis Rothomagensis, Ludouici tituli sancte Cecilie, presbiteri cardinalis Arelatensis, Henrici sancti Eusebii, presbiteri cardinalis de Anglia, Anthonii tituli sancti Marcelli, pres-

Strana 233
Liber III. Caput XXXIV. XXXV. 233 biteri cardinalis, Dominici tituli sanctorum Johannis et Pauli, presbiteri cardinalis Jlerden- sis , Johannis tituli sancti Petri ad vincula, presbiteri cardinalis, Johannis tituli sancti Sixti, presbiteri cardinalis, Wilhelmi sancte Anastasie, presbiteri cardinalis de Monte forti, Angelotti tituli sancti Marci, presbiteri cardinalis, Francisci tituli sancti Clementis, pres- biteri cardinalis Veneciarum, Alfonsi sancti Eustachii, dyaconi cardinalis, Lucidi tituli sancte Marie in Cosmedin, dyaconi cardinalis de Comite, Ardetini sanctorum Cosme et Damiani, dyaconi cardinalis Nouariensis, Prosperi sancti Georgii ad velum aureum, dyaconi cardinalis de Columpna. Tunc vero dicti domini Petragoricensis et Ratisponensis de man- dato sacri concilii, vt supra ante altare ter, et ante valuas ecclesie eciam ter, eosdem dominos cardinales, aut aliquos pro ipsis vocauerunt; et facta eorum relacione de pre- missis, quod neminem inuenerunt, dominus auditor domini cardinalis legati surrexit in medium et dixit, quod paratum se offerebat exhibere mandatum sufficiens coram dominis a concilio deputandis pro quinque dominis cardinalibus vocatis, videlicet dominis de Cipro. Rothomagensi, Arelatensi, sancti Sixti et de Monte forti, similiter allegare causas racionabi- les, propter quas domini Ylerdensis, qui iam habitus est in congregacione generali excu- satus, nec non sancti Petri ad vincula, sancti Eustachii, de Fuxo, et de Anglia cardinales merito pro excusatis habebuntur. Propterea magistri Simon de Valle et Johannes de Ra- gusio, ordinis predicatorum, pro et nomine domini cardinalis Bononiensis dixerunt se habere mandatum sufficiens, et obtulerunt se coram eisdem dominis deputatis producere velle. Similiter magister Laurencius de Rotella obtulit se racionabilibus de causis excusa- turum dominum de Columpna. Et tandem concilium per organum presidentis deputauit dominos Frisingensem et Bellicensem episcopos, qui viderent, et examinarent producta per promotores, et petita nee non mandata dominorum cardinalium, ac huiusmodi excusaciones audirent, et omnia concilio referrent. De quibus omnibus et singulis premissis prefati pro- motores nomine concilii pecierunt, et quilibet eorum peciit ad perpetuam rei memoriam sibi fieri a nobis notariis et aliis vnum vel plura instrumentum et instrumenta. Caput XXXV. Reassumpcio presidencie concilii per Julianum, et summarius effectus synodalis responsionis, ipsaque synodalis responsio copiosa valde, incipiens „cogitanti". Post hec autem die nona Septembris Philibertus Constanciensis episcopus Ro- thomagensis prouincie, regraciatus sancte synodo de honore racione presidencie, quam a Februario mense tenuerat, sibi impenso, de eadem se exonerauit fuitque a patribus Juliano legato supplicatum, vt ob honorem concilii eam presidenciam dignaretur reassumere. Qui respondit velle deliberare, et post recessum oratorum pape die secundo reassumpsit con- dicione adiecta, quando sibi placeret, quod posset de illa se exonerare. Predicta vero die ix.“ per manus Bellicensis episcopi, presentibus Frisingensi et Albinganensi episcopis, coram duobus scribis concilii data est, ab eisque recepta copia responsionis synodalis notariata oratoribus pape ; quos sequenti die a Basilea recedentes associauerunt extra ciuitatem quam plures domini de concilio. Responsio vero ipsa, quomodo Tarentini et Colocensis archie- piscoporum in concione publica facte oraciones, grandioris est continencie. Est autem in se comprendens plurima ex datis instruccionibus oratoribus ad papam destinatis, ex epistolis Scriplores II. 30

Strana 234
234 Liber III. Caput XXXV. quoque Juliani presidentis ad eundem. Inseritur vero hic tota, quod de illis non fit, quia tamquam synodalis doctrina illis prelata maioris est auctoritatis, vtque facilius innotescat, clarificatur per articulos distributa xII., primo disserens loco de contristacione spiritus sancti, facta per Eugenium papam sibique fauentes ad dissolucionem concilii, quamuis non in hoc contristatos mundo, in futuro racionem reddituros. Deinde innotescit parabola et exemplo, quod per papam fierent scisma et scandala in Dei ecclesia, quia dissolucionem concilii non reuocantem. Consequenter explicat dissolucionem concilii impedimento esse, ne Greci et Bohemi ecclesie reconcilientur, reformacio fiat morum et pax detur in populo christiano. Rursus quam maxima sit ecclesie auctoritas aperte declaratur, confessato pri- mum magnam esse pape auctoritatem, monstraturque continuo ex decem fundamentis ge- neralium auctoritatem conciliorum tam esse magnam, vt errare nequeant; et subinde respondetur ad maiora contrarie obiecta, in duas resoluta conclusiones doctrina de ecclesie auctoritate. Ceterum exposita facti narracione ostenditur causas in bulla contentas disso- lucionis non esse veras, sed falsas aut inanes. Quocirca subiungitur specialis et plena responsio super vocacione Bohemorum obiecta, multipharie demonstrato non obstante con- cilii Constanciensis condempnacione eiusmodi vocacionem, vt de veritate informentur, fieri potuisse debereque. Ostenditur preterea duodecim racionibus, vltima confirmata multis auctoritatibus summorum pontificum, dissolucionem concilii absque eius consensu per papam fieri non potuisse, et subiuncto quod post determinacionem concilii Constanciensis non licet dubitare de ecclesie auctoritate, iustificaturque citacio contra papam in causa cardinalis Firmani. Ob quam causam non defuerunt multi suggerentes pape, ne consentiret in celebracionem concilii Basiliensis, timore incusso, inibi fieri examinacionem super defectu tituli sui papatus. Qui timor per verba posita in eiusmodi responsione non mino- racionem suscipiebat, cum ipsa sancta synodus affirmet cedulam decreti illius et protesta- cionem cardinalium, lectam in generali congregacione, stuporem ingessisse atque scru- pulum magnum in animis cunctorum audiencium. Propter quod Romanorum rex, volens timorem hune de corde pape aufferre, in responsione data oratoribus suis, dum Parme esset constitutus, concludendo dicebat, quod si sanctitas sua sacro concilio Basiliensi prestaret fauorem et manutenenciam, adhereret ipse sanctitati sue firmiter vsque ad mor- tem, assecurando eum audacter, quod in concilio nil penitus tractaretur de dubio eleccionis sue seu periculis imminentibus, paratum se offerens in recepcione dyadematis imperialis sanctitati sue de hoc sacramentum prestare, quod seruare voluit, cum de anno XXXIIII. in concilio presens laborauit, vt mencio non fieret. Redditur autem in dicta responsione vndecimo loco racio de gestis per concilium post dissolucionem, et ostenditur non esse possibilem mutacionem loci. Postremo speciali racione, quod in Ytalia concilium fieri non possit, ostenditur et predicitur extinccio decretorum concilii Constanciensis, secuta post- modum ad septem annos. Tenor prefate synodalis responsionis in hunc qui sequitur modum talis est: Responsio de auctoritate cuiuslibet generalis concilii supra papam et quoslibet, quodque sine consensu concilii eiusdem non potuit dissoluere Basiliense dominus Eugenius papa quartus. 29. 1432. 3. Sept „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Cogitanti huic sacre gene- rali synodo, in spiritu sancto legittime congregate, quid vobis venerabilibus Johanni et

Strana 235
Liber III. Caput XXXV. 235 Andree Tarentinensi et Colocensi archiepiscopis, ac Bertrando episcopo Magalonensi, nec non dilecto ecclesie filio Anthonio de sancto Vito, palacii apostolici causarum auditori, oratoribus sanctissimi domini Eugenii pape quarti pro hiis, que suo nomine bis exposuistis, responsura sit, duo ipse spiritus sanctus persuadet. Primum, vt secundum apostolum non in sublimitate sermonis et doctis humane sapiencie verbis, sed in doctrina spiritus loqua- tur; deinde vt summum pontificem et vos et quoscumque huic sacro concilio aduersantes sub hiis verbis apostolicis admoneat, quibus beatus Paulus ad Ephesios vsus est „nolite“ inquit „contristare spiritum sanctum"; vtinam non a tristicia dicendi exordium assumere possemus, et ab ea presertim que in spiritum sanctum committi dicitur. Duobus modis sacri doctores exponunt spiritum sanctum contristari, vel cum boni dono spiritus sancti et propter caritatem contristantur de hiis que non recte faciunt; vel cum spiritus sanctus ab homine non recte faciente repellitur more humano. Sicut enim homo de domo pulsus tristis recedit, ita spiritus sanctus propter non recte facta hominum deserit eos, et ab hiis recedit, non ipse tristis, sed tristes dimittens quos deserit. Connectendo inuicem vtramque exposicionem, obsecrat hec sancta synodus cum omni mansuetudine, lenitate ac modestia summum pontificem, et vos eius oratores, ne spiritum sanctum contristare velitis, tum prop- ter nos ipsos concilium celebrantes, ne tristiciam meroremque paciamur, intuentes ipsum non recte agere, dum dissipare et euertere conatur hanc sanctam vniuersalem synodum, pro salute populi christiani congregatam, tum eciam propter ipsum dominum Eugenium, vosque et alios concilium impugnantes, ne sic agendo spiritum sanctum a vobis repellatis; ipse enim habitare non consueuit cum hiis, qui operibus aduersantur caritatis. Inter no- stram autem et vestram tristiciam hoc refert, sicut inter presentem et futuram, meritoriam- que et pena dignam. Nos enim vehementer illam sentimus zelo domus Dei incensi. Grauissime quidem contristata est hec sancta synodus, tacta dolore cordis intrinsecus cum amaritudine et fletu, volens congregare filios suos, sicut gallina pullos sub alis suis, et non permittitur; volens fidei et ecclesie periclitanti succurrere, et prohibetur; et quod causa maioris doloris est, ab eo prohibetur, qui omnem animi conatum et studium ad tam sanctum et neccessarium opus more predecessorum suorum conuertere deberet. Ipse autem summus pontifex, vosque et alii concilio contradicentes, tristiciam nunc non sentitis; nec aduertitis quantum scandali ac perturbacionis in ecclesia sic agendo seminatis; sed eo periculosior ac maiori conpassione dignus hic morbus est, quo non sentitur; sencietis au- tem postea, dum scandala nata esse videritis, et cum apud illud terribile Christi tribunal stabitis, de singulis vsque ad minimum quadrantem racionem reddituri. Sed hoc nos in angustiis et tribulacionibus (consolatur), quod huiusmodi tristicia in gaudium atque pre- mium domini nobis conuertetur, aduersantibus autem ad iudicium; quod vtinam per con- dignam penitenciam in misericordiam commutetur, quemadmodum optamus et oramus pro vobis, et pro omnibus nos persequentibus et calumpniantibus. Si Dauid videns preuarican- tes et non custodientes testimonia domini, tabescebat, si Christus dominus super vnam ciuitatem ruituram est lacrimatus, quanto dolore affici debet mater ecclesia, videns per ad- uersantes concilio tot populorum salutem impediri. Quis eas animas numerare posset, quas Sathanas errorum atque heresum laqueis in plerisque mundi partibus alligatas tenet, quasque alligaturus est contagione pestifera, nisi celeriter per hoc sacrum concilium pro- uideatur? Que autem christianitatis porciuncula est, que domestico, ciuili, crudelique bello 30°

Strana 236
236 Liber III. Caput XXXV. et exiciali odio non agitetur, adeo quidem vt atrocius christianus quam Sarracenus chri- stianum persequatur? Quantum vero ad mores attinet, quid dicendum, cum omnis et ec- clesiastice et christiane vite disciplina vbique pene extineta videatur? Hec omnia spes erat et expectacio gencium per hoc sacrum concilium posse reparari, et iacta fundamenta iam erant, ita vt populus christianus hac spe respirare videretur. Tam sancta igitur et necces- saria opera si perturbari videamus, nonne maximo dolore contristari nos oportet, preser- tim cum ab eo perturbacio hec veniat, qui primus pro suo officio ad succurrendum esse deberet? Quis catholicus hec audiens se a lacrimis temperet? Quis ille est, cuius viscera ad compassionem moueri non debeant? Merito ergo summum pontificem exoramus, ne spiritum sanctum contristare velit. Quam formidabile sit in spiritum sanctum delinquere hine cognoscite, quod, cum cetera peccata vel in patrem vel in filium commissa remittan- tur, solum peccatum in spiritum sanctum veritas (attestatur) nec in hoc nec in alio seculo remittendum. Quid magis in spiritum sanctum committitur, quam perturbare sacra concilia, que spiritu sancto diriguntur, cuius assistencia extirpantur hereses, eliminantur scismata, dampnantur errores, discordia in pacem vertitur, vicia ad mores sanctos commutantur? Quid boni ac sancti est in ecclesia Dei, siue ad fidem siue ad mores, siue ad generalem ecclesie statum spectet, quod ex ipsorum conciliorum saluberrima doctrina non fluxerit? Merito igitur tam graue peccatum tam grauem meretur penam, presertim cum non in vnam per- sonam aut gentem, sed in omnes homines ac populos presentes et futuros, et in totum Christi misticum corpus perpetretur. Si scandalizanti vnum de pusillis minimis ecclesie tam terribile iudicium minatur Deus, quid putatis illi fiet qui vniuersalem scandalizat ecclesiam? Quo maiori loco quis positus est, et maior sibi cura commissa, eo transgressio dampna- bilior. Sanguis omnium pereuncium propter hereses, bella et morum deformitatem, ab eius manibus exigetur, qui impedimento est ne illa tollantur. Sed et hoc auget tristiciam no- stram, quod is qui percutit, aut se percutere non recognoscit, aut dissimilat. Quis non turbetur, si percussor percusso dicat, cur me cedis, cum pocius ad percussum id dicere pertineret? Venitis ad nos, et sub specie virtutis exhortando proponitis „ne sit scisma in corpore.“ Sanctum est hoc verbum, et omni excepcione dignum ; sed reccius factum esset, si ad eum qui vos misit huiusmodi sermone seriatim exposuissetis. Saltem quod ab eo recedentes non fecistis, facite ad eum redeuntes; ei enim permaxime opus est vt dicatis „non sit scisma in corpore.“ Nos enim nichil aliud quesiuimus nee querimus; hoc cupimus, hoc oramus, et ne sit scisma in corpore, quam pie, quam suppliciter per diuersos oratores suam sanctitatem exorauimus, vt sicut catholicum pontificem decet, velit ecclesie catholice se coniungere, quam hoc sacrum concilium representat. Quociens deprecati sumus ne sanctam synodum perturbet ac persequatur? Quociens supplicauimus, ne intol- lerabilium scandalorum, que suus dissolucionis pretense conatus parturire potest, velit esse occasio? Dicite nobis, si duo ad certum tempus vel ad aliquod complendum opus socie- tatem iniissent, et alter eorum ante tempus vel operis finem velit societatem dirimere, alter autem vsque ad finem temporis vel operis perdurare, quis horum censendus est societatis seissor ac diuisor? Si duobus seruis mandat dominus vt laboratum in agrum vadant vsque ad fructuum tempus, et alter in via retrocedit, alius autem in agro laborans vsque ad messem perseueret, quis eorum alter alterum deserere, et quis domini mandatis obtempe- rare dicendus est? Et si recedens perseueranti dicat, recede et tu, ne sit diuisio inter

Strana 237
Liber III. Caput XXXV. 237 nos, an debet ille recedere, et pocius conseruo quam domino parere? Nemo est tam ebetis sensus qui ista non diiudicet. Videamus ergo, si placet, quis scindit societatem aut fraternitatem ecclesie, quis ab alio se diuidit, quis sancte matris ecclesie mandata contemp- nit? Conuenit vniuersalis ecclesie misticum Christi corpus in celeberrimo Constanciensi concilio, vbi spiritu sancto dictante, vnanimi consensu pro generali statu ecclesie con- seruando diffinitum est, vt deinceps concilia certo tempore celebrentur, et modo ad co- lendum agrum dominieum, et inde euellendum vepres, spinas et tribulos heresum, errorum et scismatum et excessus corrigendum, et deformata reformandum. Huius statuti vigore felicis recordacionis dominus Martinus papa v. per litteras apostolicas locum proximi con- cilii ordinauit sub hiis verbis: „Ad perpetuam rei memoriam. Cupientes et volentes decreto huiusmodi generalis concilii Constanciensis satisfacere, inter alia disponenti, quod omnino generalia concilia celebrentur in loco quem summus pontifex per mensem ante finem huius concilii, approbante et consenciente concilio, deputare et assignare teneatur, pro loco dicti proximi concilii celebrandi, eodem consenciente et approbante concilio, ciui- tatem Papiensem tenore presencium deputamus“. Postea ceptum est celebrari concilium Papiense, quod de consensu concilii translatum est ad ciuitatem Senensem; et ibi consen- ciente et approbante concilio per nuncios apostolicos electa est ciuitas Basiliensis pro loco proximi tunc sequentis concilii in septennium celebrandi. Aduenit septennii tempus, congregatur hic concilium, non solum iuxta decreta duorum generalium conciliorum, sed accedente expresso consensu ipsius domini Martini et moderni domini Eugenii, destinancium ad hoc legatum suum. Ecce, iussu spiritus sancti vniuersale concilium legittime congre- gatum est ad colendum agrum dominicum. Adest a principio summus pontifex per legatum suum; postea ante finitum tempus et opere non completo ex concilio recedit, deserit(que) laborantes in agro domini. Nunc igitur qui habet oculos videat quis diuisionem, scissuram, rixam, contencionem, nouitatem ac scandalum faciat, que omnia ex seismate prouenire commemorastis. Numquid nos propria auctoritate huc venimus? Si ecclesia bis congregata in duobus conciliis, si duo Romani pontifices ita statuerunt, si id agimus quod ipse spiritus sanctus per organum ecclesie decreuit, eur nobis dicitur "non sit scisma in corpore“ Cum Christus dixisset „nisi manducaueritis carnem filii hominis, et biberitis eius sangui- nem, non habebitis vitam in vobis“, multi ex discipulis audientes dixerunt "durus est hic sermo" et murmurantes scandalizati sunt, et retro abierunt. Et cum Jhesus diceret xu. di- scipulis "numquit et vos vultis abire“ respondit ei Simon Petrus, "domine ad quem ibimus, verba vite eterne habes.“ Quis horum se diuisit, an recedentes, an remanentes cum eo a quo vocati fuerant? Sed ad viciniora veniamus exempla. Olim papa Johannes xXIII., con- gregato Constanciensi concilio, inde recessit, dans suo recessu occasionem dissolucionis pretense. Numquid hii qui Constancie remanserunt vsque ad finem, dicendi sunt temerarii et presumptuosi? Numquid vt sequerentur Johannem, dicendum eis fuisset, recedite hine, ne sit scisma in corpore? An pocius sentencialiter pronunciatum fuit recessum suum fuisse illicitum et scandalosum? Et quis non videat plus esse expresse conari dissoluere, quam solum corporaliter ex concilio discedere? Igitur si hic pronunciatum sit huiusmodi dissolucionem non valuisse, nichil noui factum est. Qui vsque ad finem Constancie perse- uerauerunt, ab omnibus commendati et laudati sunt; sic speramus in domino contingere hiis qui hic constanter permanserunt. Desinite igitur propter sanctam perseueranciam

Strana 238
238 Liber III. Caput XXXV. nostram calumpniari nos, et dicere „non sit scisma in corpore", quasi nisi hinc reces- serimus, scisma fiet in corpore. Nos pocius speramus quod quemadmodum per alia con- cilia salubriter prouisum est ecclesie variis calamitatibus afflicte, ita et per hoc, Deo con- cedente, prouidebitur. Sed dicitis, si manseritis hic venient scandala. Dolemus et contri- stamur, et propterea ipsum obsecramus, ne spiritum sanctum contristet, nec sit causa scandalorum; quia et si neccesse sit, vt ait veritas, venire scandala, ve tamen illi per quem scandalum venit. Is qui huius est auctor scandali, cum vnico verbo id tollere possit, cur differt? In manu sua est, sine vlla difficultate potest. Non opus est congre- gare peccunias, exercitus, aut naues, quemadmodum si Jherusalem, vt asseritis, recupe- rare velit. Reuocet pretensam dissolucionem, et sublatum est omne seandalum; reddet vna et sibi et ecclesie pacem. Nec pudore nec quouis humano respectu ab hoc retrahatur, quoniam Romanus pontifex, cum vidit sibi aliquid falso suggestum, aut quod tendat ad noxam se fecisse cognoscit, statim reuocare consueuit, quinymo plurimum glorie et ho- noris hine sibi accedet. Omnes enim intelligent plus sibi esse cure ecelesiasticam quam propriam voluntatem. Narratis plurimas hereses a principio nascentis ecelesje vsque in hodiernum diem exortas, et per sanctos patres et concilia fuisse sublatas. Verum id esse fatemur; et cum peculiare sit et proprium conciliorum priuilegium extirpandi hereses, eis a spiritu sancto indultum, nullatenus ea impediri sed foueri oportet. Si ecclesiasticos annales relegamus, vix vllam heresim, nisi per concilia, sublatam inuenimus. Merito igitur cauendum est ne tam leuiter dissoluatur, quod tantum christianitati profectum facere con- sueuit. Dicitis duo esse genera hominum qui fidei catholice maxime aduersantur, Grecos et Hussitas, de quibus prouideri oportet. Fatemur hiis duabus gentibus reconciliandis intendendum, et hec sunt studia nostra ; nec putetis Grecorum nos esse oblitos, sed cogi- tantes per litteras et nuncios huc eos aduocare. Postea in hanc sentenciam venimus summo pontifici deferre, ipsumque rogare, vt solennes oratores ad eos mitteret, quatenus huc reconciliacionis causa accederent, daretque omnem operam ad hoc sanctum nego- cium. Ista per nuncios nostros dilectos ecclesie filios, primo magistrum Johannem Pulchri- patris, deinde Jacobum de Sirck scolasticum Treuerensem, et Thomam officialem Pari- siensem, sue sanctitati nunciauimus. Detulimus eciam sue sanctitati pro honore sancte sedis apostolice in plerisque aliis, arbitrati vt, sicut ad officium eius spectabat, hec et alia neccessaria exequeretur; sed vsque nune spe nostra frustrati sumus. Nam dum in mo- destia et simplicitate procedimus, et calumpnias et iniurias patimur, et dum sacrum con- cilium sue sanctitati honorem exhibet, ipse hanc synodum perimere laborat. Grecos autem nobis maxime cordi est, sicut et alios, ecclesie reconciliare; pro qua re sancta et necces- saria omnibus viribus laborare intendimus, et quicquit pro eorum reduccione faciendum est prompto animo offerimus. Et vt omnibus nostra sincera innotescat (intencio), te vene- rabilem archiepiscopum Colocensem, qui hoc negocium alias pertractasti, deprecamur, vt nomine nostro hanc legacionem vna cum collegis tibi per hane sacram generalem synodum adiungendis ad illos velis suscipere, oblaturus eis pro parte nostra quicquit pro ipsis conuertendis offerendum videtur; tibi autem pro viatico tuo condignas expensas dare offerimus. Sed cum inquis hoc facile futurum, si scisma non fiet in corpore, iam paulo ante respondimus nos non futuros scismatis causam; cognoscere et ipsi et omnes potue- runt nos non contemptum ire summum pontificem, vt dicitis, ymo illam reuerenciam, que

Strana 239
Liber III. Caput XXXV. 239 beati Petri successori debetur, sibi exhibere volumus, dummodo a corpore ecclesie, extra quam non est salus, se nolit segregare. Quod si fecerit, quod tamen non credimus, num- quid et nos tamquam canes muti, non valentes latrare, tacebimus et periclitantem ecclesiam clauso ore aspiciemus ? Numquid (non) et Paulus restitit in faciem Cephe in eo, in quo reprehensibilis erat? Non propterea Greci ad vnitatem ecclesie accedere, et propriam sa- lutem, que sine veritatis catholice confessione haberi non potest, cognoscere negligent. Sed quomodo credendum est Bononiam Grecos esse venturos, si tam facile concilia dissol- ui videant? Quam igitur spem Greci concilio Bononiensi vel alibi celebrando habebunt, si tam solenne concilium per septennium expectatum, et per duos pontifices Romanos con- firmatum, re infecta, in limine ipso euanescat? Greci maiorum suorum in hoc vestigia imitantes sine celebracione concilii reduccionem ipsorum fieri non posse arbitrantur. Nam ipsorum patres quicquit ad fidei veritatem pertinebat per concilia soliti sunt diffinire. Nec- cessarium ergo est, ne spem conciliorum perdant, vt firmum et stabile hoc Basiliense con- cilium perseueret. Ad quod si venire decreuerint, et Romane ecclesie reconciliari inten- dant, quicquit eis pro ipsorum aduentu neccessarium fuerit, libenter offerimus; et omnia quecumque habemus, parati sumus vsque ad nuditatem, ymo vsque ad animam pro eorum reduccione exponere. De loco autem non est quod causari possint. Nam si Bononiam vsque perueniant, paululum plus laboris accipient hue proficiscendo; et cum olim ad ciui- tatem Lugdunensem, remociorem quam ista sit, ac deinde ad ciuitatem Constanciensem oratores miserint, non minus commode ad hanc venire poterunt. Accipiat igitur tua de- uocio hanc sanctam legacionem pro nomine Jhesu Christi et salute Grecorum tuorum, quo- rum certe maiores ab ecclesia omnia meritos esse recognoscimus. Postea de crudelitatibus Hussitarum, et quam periculosa sit eorum heresis, subiecistis. Non potestis in hoc tantum dicere, quin plura referenda essent. Propterea maxime admiramur, cum illi nichil tantum odio habeant quam nomen et auctoritatem summi pontificis, quod totis viribus huic con- cilio aduersetur; quod tam diligenter pro eorum conuersione laborat. Quod autem dicitis hoc fieri non posse, cum inter nos sint diuerse sentencie, si propter hoc desit, culpa erit illius, qui in diuersam sentenciam ab eo, quod ecclesia in Constancia statuit, se diuisit et hanc nouitatem et dissidium induxit. Sed que spes reduccionis esse poterit, si décreta con- cilii Constanciensis, in quo illa heresis dampnata est, infringantur? Quod autem prius stu- dendum sit, vt prius nouella zizania euellatur, videtis fere per annum nos ad hoc laborare cum omni paciencia et modestia et longanimitate, vt sacro concilio summus pontifex, prout tenetur, adhereat. Sed speramus in domino, quod vel ipse dominus papa Eugenius tandem veritati et racioni acquiescet, vel mundus huius saeri concilii iusticiam recognoscens eidem adherebit. Fatemini mores ecclesiasticorum corruptos indigereque reformacione pacemque postremo esse neccessariam in populo christiano, et hoc esse precipuum sacerdotis officium pacis negociis intendere; sed hoc fieri non posse, si sit scisma in corpore. Superuacuum est iterum de eadem re racionem reddere; credimus Deo et hominibus constare, nec voluntatem nec opera nostra ad scisma tendere. Multiplicatis precibus oramus ipsum domi- num Eugenium, ne se ipsum a corpore scindat, nec offendiculum tam sanctis operibus, ob que concilium congregatum est, et vos neccessaria esse dicitis, velit gratis apponere. Olim summi pontifices summo studio ac cura fouebant sacra concilia, et ea summo cum honore prosequebantur; et que in illis fiebant, non vt ab hominibus, sed a spiritu sancto dictata

Strana 240
240 Liber III. Caput XXXV. venerabantur. Si veteres relegantur hystorie, nullo tempore fuit tam neccessarium celebrare concilium, quam modo et in hoc loco; nullumque vmquam fuisse concilium legitur tot auc- toritatibus stabilitum, et nichilominus a summo pontifice tam grauiter et multipliciter inpu- gnatur. Dicitis impossibile videri simul de principatu ecclesie et moribus disputare. Dis- putacio ista cur neccessaria sit, non intelligimus. Nos semper debitum sue sanctitati red- dimus; semper reddat et ipse quod debet vniuersali ecclesie, recognoscendo auctoritatem concilii generalis iuxta decreta sacre Constanciensis synodi. Et quoniam se offert vt ab ipso reformacio incipiat, si huic accioni debitus ordo seruetur, vtinam facta verbis con- penset. Sed hoc primum ab eo munus reformacionis optamus, vt tollat ante omnia dissolu- cionem pretensam, que iuxta decreta concilii Constanciensis fieri non potuit, nec tollerari potest sine fidei et status ecclesiastici pernicie; de ceterisque per Dei graciam facile con- cordabimus, si hoc dumtaxat fecerit. Quantum ad debitum ordinem, quem seruandum dicitis, hoc est quod optamus. Nullum autem magis debitum ordinem esse credimus, quam vt ille seruetur, quem patres nostri in concilio Constanciensi, in quo et ipse affuit, instituerunt. Multa eciam de virtutibus eius disseruistis. In hoc laudandus est Deus, a quo omne bonum ; rogandus eciam vt hoc quod illi deest pro sua clemencia largiatur. Hoc illud est, vt ab vniuersali ecclesia se non scindat, extra quam nulla est vera virtus. Hoc faciat, et ipsum condignis laudibus prosequemur. Et hec ad ea, que primo loco per venerabilem episcopum Collocensem relata sunt, dixisse satis est. Nunc ad proposita per venerabilem archiepiscopum Tarentinum dicendum restat. In primis late explicat iurisdiccionem ac potestatem summi pontificis, quod caput sit et primas ecclesie, vicarius Christi, et a Christo, non ab hominibus vel synodis, aliis prelatus et pastor christianorum, et ei date sunt a domino claues, et vni dictum est „tu es Petrus“, et solus in plenitudine potestatis vocatus sit, alii in partem sollicitudinis, et multa huiusmodi, que, cum vulgatissima sint, minime neccessarium erat recensere. Ista plane fatemur et credimus, operamque in hoc sacro concilio dare intendimus, vt omnes eandem sentenciam credant. Et nichilominus ipsum Romanum pontificem dicimus obedire teneri mandatis, statutis, ordinacionibus ac preceptis huius sancte synodi Basiliensis, et cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati, in hiis que pertinent ad fidem et ad extirpacionem seismatis, et ad generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris, quemadmodum declaratum extitit per generale concilium Constanciense, catho- licam representans ecclesiam; cuius catholice ecclesie, quemadmodum summi pontificis, equum fuisset saltem paucissimis explicare potestatem. Quod cum non feceritis, dignum est vt nos, qui concilium celebramus, aliquid saltem perfunctorie referamus. In primis hoc nos meminisse decet, catholicam ecclesiam illam esse, cuius confessio in symbolo conti- netur „sanctam ecclesiam catholicam". Huius ecclesie catholice tanta auctoritas est, vt sola Christi ewangelia illa dicantur, que ecclesia recipit; plures enim eciam de apostolis dicuntur scripsisse ewangelia; sed quia quatuor tantum approbauit ecclesia, illa sola, et non alia, veneramur. Ideo beatus Augustinus in plerisque locis asserit, ewangelio non crederem, nisi me ecclesie auctoritas commoueret. Illa enim sacra scriptura dicitur, quam sacram declarauit ecclesia. Huius ecclesie determinacioni catholici omnes suas merito sentencias submittunt; et nisi ab ipsa approbentur ecclesia, catholici esse non possunt. Hec sancta ecclesia tanto priuilegio a Christo saluatore nostro, qui eam sanguine suo

Strana 241
Liber III. Caput XXXV. 241 fundauit, dotata est, vt errare non posse firmiter credamus. Hoc solum Deo competit natura, ecclesie vero priuilegio. Preter autem ecclesiam nemini vmquam tale munus com- muni lege datum esse legimus ; non angelis, hii enim a principio errare potuerunt, et multi ex eis errauerunt; non primis parentibus, nam a dyabolo decepti sunt; non hominibus, nam omnis homo mendax ; non summis pontificibus, quorum nonnulli in hereses et errores lapsi esse dicuntur et leguntur. Ecclesia sola sine ruga et sine macula illa est, que errare non potest in hiis que ad salutem neccessaria sunt; vtique cum Christus, qui mentiri non potest, se cum ea permansurum vsque ad finem seculi, et per spiritum sanctum in omni veritate docendam esse pollicitus sit. In ista regeneramur, roboramur, nutrimur et viui- ficamur ; extra istam nec salui esse nec Deo placere possumus. Janua celi est, per quam solum ad celum iter est. Hec sicut et rebus, ita et innumerabilibus nominibus decorata est. Sponsa enim Christi dicitur, et vnica, et pulchra et sine macula et ruga, soror, amica, columba, formosa, speciosa, perfecta, ortus conclusus, fons signatus, puteus aquarum viuencium, suauis, mitis et decora, et que merito beatissima predicatur; pro eiusque for- titudine et firmitate terribilis dicitur vt eastrorum acies ordinata. Hee enim mater et ma- gistra omnium fidelium, ac eciam corpus Christi misticum nuncupatur, cuius caput ipse dominus Jhesus Christus. Nee mirum, si errare non potest que caput habet Christum, doctorem spiritum sanctum. Huius tanta est auctoritas, vt qui contumaciter eius doctrine contradicere presumpserit, hereticus esse conuincatur. Quin eciam et domus Dei, edificata supra petram Christum dicitur, cuius potestas tanta est, vt porte inferi aduersus eam preua- lere non possint. Que domus eciam claues soluendi et ligandi accepit a domino; hane domum si quis (corripientem) corrigentemque contempserit, „sit tibi“, inquit dominus, "vt ethnicus et publicanus". Decuit quidem tantam ecclesie conferre potestatem, vt, cum omnis homo obliquabilis sit ac peccabilis, ipsa esset in terris, cuius iudicio, quod errare non potest, quilibet subiceretur. Nec solum ecclesie decreta et sentencie autentice sunt, quibus et irrefragabiliter stari oportet, sed eciam eius facta et consuetudines instar habent sanctarum scripturarum. Sacre enim scripture et consuetudini ecclesie par ritus, et idem vtrisque pietatis debetur affectus. Preteristis eciam silencio sacrorum generalium conciliorum auctoritatem, quorum noticia cum omnibus fidelibus neccessaria sit, ideo de potestate eorum pauca perstringere non erit inutile. Istorum conciliorum et ecclesie ca- tholice eadem videtur esse potestas. Diffinitum enim est in concilio Constanciensi, quod synodus generalis in spiritu sancto legittime congregata catholicam representat ecclesiam, et potestatem a Christo immediate habet. Id eciam papa Martinus in suis litteris apostolicis, sentencias quasdam concilii Constanciensis interserens, exprimit. Quecunque igitur pro- xime dicta sunt de auctoritate ecclesie, trahi ad generale concilium, quod illam representat, neccesse est; alioquin non recta esset representacio, si eadem in representante et repre- sentato auctoritas non inesset. Et hoc solum satis foret ad probandum omnem concilii potestatem, nec alia vti probacione neccessarium videretur; vtique cum maior probacio esse non possit, quam ipsius ecclesie, que errare non potest. Nichilominus propter ipsorum reuerenciam aliquid amplius referamus. Audite quante auctoritatis sint ipsa concilia, quan- tamque reuerenciam non solum priuate persone, sed et sancti summi pontifices ipsis con- ciliis habuerunt. Inquit beatus Celestinus in epistola ad synodum Ephesinam transmissa, vt refert Ysidorus in libro conciliorum, spiritus sancti testatur presenciam congregacio sacer- Scriptores II. 31

Strana 242
242 Liber III. Caput XXXV. dotum. Certum est enim quod legimus, quia nec potest veritas ipsa mentiri, cuius in ewan- gelio ista est sentencia „vbi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi et ego sum in medio eorum". Quod cum ita sit, nam nec huic breui numero spiritus sanctus deest. quanto magis nunc interesse credamus in omni conuentu turbe sanctorum? Sanctum nam- que concilium est pro debita veneracione collectum, in quo nunc apostolorum frequentissime illius, quam legimus, congregacionis aspicienda reuerencia est. Et idem Ysidorus in eodem libro in gestis tercie sancte synodi Toletane inquit "vnde valde neccessarium esse prospexi, vestram in vnum conuenire multitudinem, habens sentencie diuine fidem, que dicit, vbi fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ibi ero in medio eorum. Credo enim beatam sancte trinitatis diuinitatem huic sacro interesse concilio, et ita tamquam ante conspectum Dei in medio vestrum fidem meam protuli“. Ecce beatus papa Celestinus eam reuerenciam habendam esse (dicit) congregacioni concilii, que debetur collegio apostolorum, vtpote in cuius medio ipse Christus assistit, spiritus sanctus et ipsa trinitas. Quodque spiritus san- ctus in conciliis iudicet, et propterea errare concilia nequeant, testis est scriptura actuum apostolorum, que dicit „visum est spiritui sancto et nobis". Eciam beatus Jeronimus compa- rat concilii auctoritatem soli, vt sicut sol suo ardore humorem riuulorum desiccat, ita con- cilium sua auctoritate omnem contrariam superat argumentacionem. Inquit enim in fine disputacionis contra Luciferianum: "poteram omnes tuarum disputacionum riuulos vno ecclesie sole siccare“, de auctoritate concilii generalis loquens. Item concilii auctoritas (auctoritati) sacre scripture comparatur, quia, vt inquit beatus Augustinus de fide christi- ana, catholica ecclesia per orbem diffusa tribus modis probatur existere; quicquit enim in ea tenetur, aut est auctoritas scripturarum, aut tradicio vniuersalis, aut certe propria et particularis instruccio; sed auctoritate tota constringitur, vniuersali tradicione maiorum nichilominus tota. Ecce par auctoritas et scripturarum et vniuersalis tradicionis. Sed con- cilia generalia vniuersali tradicione ac consensu fiunt et recipiuntur. Videntur eciam gene- ralia concilia vt ewangelia fore veneranda. Racio enim propter quam beatus Gregorius quatuor prima concilia vt ewangelia suscepit et veneratur, ista est, quia dum sunt vniuer- sali consensu constituta, se et non illa destruit quisquis presumpserit absoluere quos ligant, aut ligare quos absoluunt. Sed hec racio eadem est in ceteris generalibus conciliis ; vniuersali enim consensu constituta sunt. Beatus eciam Augustinus ad Januarium asserit generalium conciliorum saluberrimam in ecclesia esse auctoritatem; que si saluberrima est, salutem continet; qui ergo auctoritati concilii contradicit, contra salutem agit. Quan- tam deuocionem reuerenciamque Christi fideles conciliis habere debeant, hine patet quod, antequam esset facultas in vnum congregandi et celebrandi concilia, christianitas in diuersas hereses seissa est ; postquam autem incepta sunt celebrari concilia, omnis errorum atque here- sum caligo, tamquam sole illustrante depulsa est. Quod eciam concilia statuencia non errent, hine liquide constat, quod omni manent stabilita vigore, vtique cum spiritus sanctus illa dirigat et inspiret. Vnde inquit beatus Ysidorus, quod si qua sunt alia concilia, que sancti patres spiritu Dei pleni sanxerunt post istorum quatuor auctoritatem, omni manent stabilita vigore. Hine eciam euidenter patet quod concilia errare non possunt, quoniam quilibet summus pontifex, qui est caput et pastor ecclesie, tenetur, prout in concilio Constanciensi statutum fuit, vt primum in summum pontificem electus est, profiteri coram suis electoribus fidem catholicam tenere secundum tradiciones apostolorum, generalium conciliorum, et

Strana 243
Liber III. Caput XXXV. 243 post nominacionem aliquorum conciliorum, subicitur eciam generalium conciliorum, et illam fidem vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare, et vsque ad animam et sanguinem con- firmare, defensare et predicare. Et ita professus est felicis recordacionis papa Martinus; ita eciam creditur modernum dominum Eugenium professum esse. Quilibet ergo christianus eandem fidem tenere obligatur, quam ecelesia catholica et apostolica tenet et approbat. Quod si errare possent concilia generalia in hiis que ad salutem neccessaria sunt, profecto nimis vanum et perniciosum esset, ad talem fidem populum christianum astringi. Quante eciam auctoritatis sint generalia concilia, hinc luculenter aduerti potest, quod ab eorum potestate nemo eximitur, eciam summus pontifex, vt extat concilii Constanciensis decretum in hec verba "sancta synodus Constanciensis, generale concilium faciens etc. ordinat, diffinit, statuit, decernit et declarat, vt sequitur. Et primo, quod ipsa in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens catholicam militantem representans eccle- siam, potestatem a Christo immediate habet; cui quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis, et generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris. Item declarat, quod quicumque, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis, siue ordinacionibus aut preceptis huius sancte synodi, et cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati, super premissis, seu ad ea pertinentibus, factis vel faciendis, obedire contumaciter contempserit, condigne penitencie subiciatur, et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo". Nec quisquam illud dicere presumat, quod aliquod generale concilium legittime congregatum inualidum sit, aut errare possit, quia, si hic perniciosus error admitteretur, tota fides catholica vacillaret, nec aliquid certi in ecclesia haberemus; quia qua racione errare potest vnum, errare possunt et reliqua, quoniam, vt inquit beatus Augustinus, si ad scripturas sanctas admixta fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit auctoritatis? Que tandem de scripturis illis sentencia proferetur, cuius pondere contenciose falsitatis obtrectetur improbitas? Quis iam de potestate conciliorum super omnes alias potestates ambigere poterit, tot irrefragabilibus testimoniis comprobata? Ex hiis manifeste constat auctoritates, quas de potestate summi pontificis allegastis, non probare quominus ipse pontifex mandatis vniuersalis ecclesie et concilii generalis obedire teneatur. Sed id dumtaxat probatur, quod omnes singulares homines particularesque ecclesie ipsi pontifici obedire debent, nisi in hiis que huic sacre synodo, et cuilibet alteri legittime congregate preiudicium valeant generare. Nam etsi sit caput ministeriale ecclesie, non tamen est maior tota ecclesia; alioquin errante pontifice, sicut sepe contigit et contingere potest, tota erraret ecclesia, quod esse non potest. Et si caput sit et principalis prelatus huius corporis mistici, est nichilominus intra corpus ; nam si extra corpus esset, tune non pertineret ad corpus, nec tunc caput esset. Corpus igitur hoc totum continet, et ipsum quod dicitur caput et singula membra. Nec quis dicat, quod ipsa pars principalis potencior est aut dignior reliquo toto corpore et ceteris mem- bris, et per consequens illi pocius obediendum, quia racio et experiencia et auctoritas dicunt contrarium. Racio, quia reliquum totum corpus, eciam non computato papa, secun- dum legem communem errare non potest in hiis que sunt fidei ; alioquin si errare posset, cum papam certum sit errare posse, tune et papa et reliquo toto corpore errantibus erraret ecclesia, quod esse non potest. Experiencia eciam demonstrat, quia sepe experti 31 *

Strana 244
244 Liber III. Caput XXXV. sumus et legimus papam, licet caput et principalem partem, errasse; reliquum autem cor- pus, papa eciam non errante, errasse nunquam legimus. Preterea sepe totum reliquum corpus condempnauit atque deposuit papam, tam racione fidei quam morum; sed nunquam papa condempnauit, aut excommunicauit, aut deposuit reliquum totum ecclesie corpus. Licet ergo tam papa quam ecclesia claues habeant ligandi atque soluendi, papa tamen nunquam in totam ecclesiam claues ligandi atque soluendi exercuit; ecclesia autem in papam sepenumero. Auctoritas eciam scripture ewangelice idem probat. Nam hoc quod dicit Christus „si peccauerit in te frater tuus, dic ecclesie, et si ecclesiam non audierit, sit tibi vt ethnicus et publicanus", omnes homines comprehendit. Et quod Petrus et suc- cessores illa auctoritate comprehendantur, ostendit Paulus, qui in faciem restitit Cephe et coram omnibus. Ecclesie enim dixisse videtur, qui coram omnibus dixit. Quoad successores Petri iam supra dictum est, qualiter sepe peccata eorum dieta ecclesie fuerunt, et ab ecclesia punita; et qui non audierunt ecclesiam fuerunt habiti vt ethnici et publicani, vt legitur de Anastasio et Liberio. Probat eciam hec auctoritas vniuersalis ecclesie, que non potest errare, ita diffinientis in concilio Constanciensi, quod peccata pontificum circa fidem, vel scisma, vel mores, possunt dici ecclesie, cuius preceptis et ordinacionibus tenentur obedire; et si obedire contempserint, condigne penitencie possunt subici, et ad alia iuris remedia recurri, et per consequens possunt excommunicari, quo facto vt ethnici et publi- cani habebuntur. Hoc eciamsi pluribus aliis racionibus et auctoritatibus posset probari, satis est auctoritatem vniuersalis ecclesie adducere. Ipsa enim errare non potest, et quic- quit determinat scripto, aut consuetudine vniuersali faciat, eiusdem reuerencie et auctoritatis est cuius sacra scriptura. Vnde si in ewangelio scriptum reperiremus decretum illud Constan- ciensis concilii, quod papa teneretur obedire concilio etc., hereticum esset hoc reuocare in dubium. Sic et hereticum est, si quis illi decreto contumaciter contradicat. Et quia ad alia nostra festinat oracio, omnes argumentaciones que fieri possent in contrarium, hac vnica auctoritate ecclesie veracissime confutamus. Ita beatus Jeronimus post longam disputacionem confudit atque conuicit Luciferianum, dicens "poteram omnes tuarum pro- posicionum riuulos hoc vno ecclesie sole siccare", de auctoritate concilii loquens. Quale- cumque ergo nomen dignitatis aut potestatis de papa scriptum inuenitur, ad particulares quoscumque homines et singulares ecclesiasticos referendum est, non supra vniuersalem ecclesiam, ita vt pocius papa ecclesie, quam ecclesia tota pape obedire cogatur. Nam etsi papa maior sit in ecclesia, non tamen maior est tota ecclesia. Vni autem quare dictum est „tibi dabo claues regni celorum“? Sancti doctores exponunt, vt vnitatem designaret ecclesie; et ideo ab vnitate exordium proficiscitur, vt ecclesia Christi vna esse demonstra- retur; et Petrus quando claues accepit, vt dicit Augustinus, ecclesiam significauit. Nec putetis, quia claues ecclesia habeat et imperium super omnes, quod ideo sunt multi prin- cipes, contra philosophicum dictum, encia nolunt male disponi, pluralitas principancium mala, vnus ergo princeps. Ipsa enim vnus est princeps, et vnitati fidelium, non singulis, hec iurisdiccio a domino conceditur, et ideo ab vno incipere voluit, vt perfectam vnitatem atque vnanimitatem designaret, quia vnitas ecclesie multo maior est atque perfeccior, quam vnitas vnius regis aut imperatoris terreni. Hic enim et errat, et in varias sentencias atque contrarias sepe scinditur ; ecclesia autem nec errat, nec sibi ipsi contradicit. Nec com- parandum est corpus ecclesie aliis politicis corporibus ciuitatum et vniuersitatum, quia

Strana 245
Liber III. Caput XXXV. 245 in medio huius corporis est Christus, qui ipsum regit ne erret; alia autem politica corpora humanis et variis voluntatibus gubernantur. Neque in hac materia congruit allegare errorem illorum, secundum beatum Thomam, qui se subducere nituntur ab obediencia Petri, suc- cessorem eius Romanum pontificem vniuersalis ecclesie pastorem non recognoscentes, quoniam de singularibus ecclesiis et personis idem intelligendum est, non de vniuersali ecclesia, que sepe obedienciam iustis ex causis Romanis pontificibus subtraxit, vt Marcellino, Anastasio, Liberio, Johanni XII., Benedicto Ix., Benedicto xII., Johanni xXII. Progredientes deinde ad materiam concilii dicitis, quod sanctissimus dominus Eugenius ratus heresibus, bellis ac deformitatibus sine sanctorum patrum et principum assistencia opportune obuiari non posse, concilium Basiliense ex domini Martini pape auctoritate per Senense concilium promulgatum, atque eiusdem Martini iussione stabilitum, post ipsius obitum et sue sanctitatis assumpcionem robur habere voluit et prosecucionem, ratum et gratum per apostolicas suas bullas gerens, quicquit potestatis in ea re dilecto ecclesie filio Juliano sancti Angeli dyacono cardinali, sancte sedis apostolice legato, per predecessorem suum collatum fuisset. Fatemini ergo, et bene, concilium hoc legittime congregatum, quia stabilitum fuisse dicitis auctoritate apostolica, et per concilium Senense et roboratum per dominum Eugenium; et quia facultas data prefato legato circa prosecucionem concilii ratificata extitit per ipsum dominum Eugenium modernum. Optime veritatem narrastis, ita enim fuit vt dicitis. Quo igitur pluribus auctoritatibus stabilitum fuit, et quo plures neccessitates illud celebrari suadebant, eo minus decuit illud perturbare et conari dissoluere; et quidem pro tot nec- cessitatibus non solum concilium alias indictum perseuerare debebat, sed, si indictum non fuisset, de nouo debuisset indici. Propterea nemo est qui non vehementer admiretur, tam ex abrupto et sine causa huiusmodi dissolucionem esse attemptatam. Sed excusatis hod factum esse, quia non videbat amplificacionem illius vt oportebat, et per oratorem nostrum requisitus, vt ea faceret que nouam conuocacionem pretendere videbantur, illud abinde dissoluit. Quenam ista excusacio est? Quinymo si amplificari non videbat, ad amplificandum operam dare pro suo officio debuisset; et id ipsum petebat noster orator, obsecrans vi omnem fauorem concilio preberet, et ad ipsius prosecucionem dignaretur intendere. Num- quid si infirmus medico supplicet vt eum sanet, medicus ipsum interficere debet, ne in sanando laboret? Orator noster ad nos reuersus, quiequit Rome exposuerat, vt asseruit, hic publice retulit. Ex eius dictis, quicumque eum audiuit, nichil aliud iudicat, nisi quod cum omni instancia fauorem per dominum Eugenium concilio prestandum, et eius perse- ueranciam postulabat. Si nolebat summus pontifex exhortari prelatos, vt huc cicius pro- perarent, saltem ad actum dissolucionis prorumpere non debebat; sua enim sponte ve- nissent prelati. Vt igitur neccessitatibus ecclesie, que moram non paciebantur, cicius fuisset prouisum, supplicabatur, vt per suas litteras exhortari vellet presertim Ytalie prelatos, quos nos pro reuerencia summi pontificis, cui propinqui sunt, citare pro tune distulimus; ymo eciam requirebatur vt, si commode posset, sanctitas sua huc venire digna- retur. Sed etsi prelatos Bononiam ad annum cum dimidio conuocauit, cur eodem modo non poterat eis scribere, presertim prelatis Ytalie, quod statim huc venirent, vt necces- sitatibus presentibus prouideretur? Sed volebat ipse personaliter interesse. Ideo quia in- firmus ad annum cum dimidio distulit, quid ipse sciebat, si interim moreretur, an ad annum cum dimidio perfecte sanatus esset? Sed presencia sua multum potest prodesse. Fatemur;

Strana 246
246 Liber III. Caput XXXV. sed si adesse propter infirmitatem non posset, an propter infirmitatem pape infirmitas ecclesie tam periculosa negligetur? Magne fuerunt hereses Arrianorum, Nestorianorum, Manicheorum, Donatistarum, et multa alia grauissima pericula tunc temporis in ecclesia imminebant; et nichilominus iussit summus pontifex per suos legatos concilia celebrari. Dicitis cum magna et matura deliberacione dissolucionem factam esse. Si longa et matura fuisset, debuisset mittere huc ad sacrum concilium, et scire cercius, an sic facere expe- diret. Quis melius in rebus agendis deliberat, an presens, an absens? Facta concilii et harum parcium magis innotescebant nobis quam aliis; et propter reuerenciam sacri concilii, catholicam representantis ecclesiam, ad maturam deliberacionem habendam concilium con- suli oportebat, non alienos. Sed audiuimus aliquos ex venerabilibus sancte Romane ecclesie cardinalibus contradixisse, aliquos autem nune dicere se tunc fuisse circumuentos, et iam melius de veritate informatos aperte contradicere. Audiuimus fuisse tunc et nunc multo maiorem murmuracionem in curia de hac dissolucione; quamplurimi et fere omnes, qui in curia nomen habent virorum bonorum, huiusmodi factam dissolucionem dampnant. Omnes qui extra sunt cardinales, omnes quasi principes, et populi, et qui bonum ecclesie cupiunt, concilium laudant et dissolucionem reprobant. Cause eciam in bulla dissolucionis expresse. cum pace dictum sit, non sic se habent, prout per nostros ambasiatores sue sanctitati nunciauimus; qui eciam tot et tanta ex ipsa dissolucione, si effectum haberet, scandala sequi dixerunt, quod habentes eciam cor lapideum molliri debuissent. Sed ex quo nune constat ipsas causas veras non esse, eur modo non mutat propositum, cur pax perturbatur ecclesie? Dicitis hunc locum vicinum Bohemis. Distat iste locus a Praga per quindecim dietas, sunt ciuitates et principes intermedii potentissimi. Ciuitas ista fortissima flumine Reno, et menibus, et viris catholicis munita, et patria circum libera ab omni guerra, vicina ad tria milliaria lingwe Gallicane. In istis partibus ille metus est de exercitu Pragensium qui Rome. Putat sua sanctitas nos esse ita inprouidos, quod si hie locus tam vicinus esset Bohemis, quod merito timendus esset, hie mansissemus aut maneremus? Sed mira res. Habuit sanctitas sua exercitum hostium in portis Rome, nec timuit, nec recessit; et hie timet inimicos per quindecim dietas longinquos? Inter alias dissolucionis causas hanc esse dicitis, quod Bohemos vocauimus eo modo, quod sanctitas sua sustinere sine offensa non potuisset aut detraccione dampnacionis in concilio Constanciensi facte. Vocacio ista non potest sustineri sine offensa ac detraccione concilii Constanciensis ; sed dissolucio concilii bene potest sustineri. Concilium Constanciense mandat fieri concilium, fieri autem cum effectu intelligitur, non prorogari tempus, non mutari locum, contra omnia ista fit, et nichil de hoc dicitur; sed calumpniamur, quia vocauimus Bohemos. Numquid in decretis concilii Constanciensis scriptum inuenitis, quod ecclesia non debeat eos ad instruendum et informandum conuocare? Non miramur, si ex dictis oratoris nostri occasio sumpta est ad dissipandum concilium, quando quidem ex nostris piissimis litteris id factum esse videamus. Vtinam propter honorem summi pontificis hanc causam in litteris suis non inseruisset, videlicet quod huiusmodi vocacio fuerit in iniuriam auctoritatis apostolice sacrorumque conciliorum, et contra sanctorum patrum decreta, ac statuta legum imperialium. Sed valde mirandum est, quod in eisdem litteris idem dampnatur et approbatur. Si audiencia con- cessa Bohemis reprobatur, cur Grecis conceditur, cum hii et illi ab vnitate ecclesie sepa- rentur? Si concilium Bononie propter illos indicitur, cur concilium Basiliense propter

Strana 247
Liber III. Caput XXXV. 247 Bohemos et multa alia neccessaria iam indictum dissolui procuratur? Cum Bohemica heresis periculosior sit, ad illam accuracius foret intendendum. Mirandum est, si verum sit, dicitur venerabili archiepiscopo Gneznensi concessam esse facultatem per summum pontificem audiendi Bohemos. Singulari persone conceditur, quod vniuersali ecclesie non permittitur! Si epistola nostra diligenter et non ex liuore vel odio consideratur, plane constabit, non ad iniuriam auctoritatis apostolice, nec conciliorum Constanciensis et Senensis, ymo ad honorem et reuerenciam eorum factam fuisse vocacionem; vocauimus enim, vt in eadem vnitate nobiscum coniungantur, et vt qui a nobis aliquamdiu diuisi fuerunt, iterum in caritate et vnitate nobiscum reconcilientur. Si hoc fieri poterit, ad quod nos laboramus, cedet procul dubio ad honorem sedis apostolice; ipsam enim reuerebuntur, quam vsque nunc contempserunt; cedet ad gloriam conciliorum Constanciensis et Senensis, quia illam fidem et ritum, qui in hiis conciliis declaratus est, quem vsque nunc non tenuerunt, amodo tenebunt. Cur ergo retorquetur ad iniuriam quod queritur ad honorem? Nec contra decreta sanctorum patrum, nec contra leges canonicas aut ciuiles huiusmodi vocacio facta est, siue asserere velimus eos vocatos ad instruendum, sicut veritas est, siue ad disputandum. Si ad instruendum, nemini dubium est quin opus sit pium et meritorium, et prelatorum officio neccessarium ; si ad disputandum, et ad hunc finem, vt errans instruatur et reduca- tur, cum eadem racio sit, similiter erit opus pium et laudabile, vt inquit beatus Paulus ad Titum „oportet episcopum etc.", et subdit "vt potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere“. Ymo pernimium periculosum fuisset denegare audienciam Bohemis, quam vbique locorum diuulgabant se postulare, et eis non concedi ob hanc cau- sam, quia eorum articuli erant ita manifeste veri, quod nostri episcopi et sacerdotes non poterant eis respondere, nec cum ipsis conferre audebant; propter quod serupulus non paruus in animis hominum, presertim simplicium, ista audiencium erat exortus. Omnis autem schola theologorum, canonistarum et legistarum affirmat eam disputacionem de fide, que non fit causa perfidie seu tumultus, vel vt in dubium reuocet, sed ad instruendum, vel clarius patefaciendum veritatem, vel conuincendum, vel confundendum hereticos seu infideles, vel confirmandum catholicos, fore licitam; ymo beatus Thomas 2° 2° dicit in casu simili, sicut est noster, quod quando simplices viri sollicitati sunt aut pulsati ab infidelibus vel hereticis, corrumpere nitentibus in eis fidem, tune neccessarium est publice disputare de fide; per hoc enim simplices in fide firmantur, et tollitur infidelibus decipiendi facultas. Alioquin ipsa taciturnitas eorum qui resistere deberent peruertentibus fidei veritatem, esset erroris confirmacio. Allegat beatum Gregorium, quod sicut incauta locucio in errorem protrahit, ita indiscretum silencium eos, qui erudiri poterant, in errore derelinquit. Con- stat autem Almanos per libellos et epistolas Bohemorum sollicitari vt eorum errores se- quantur, allegando ad eorum peruersum sensum multas auctoritates. Ergo secundum beatum Thomam et beatum Gregorium visi fuissemus confirmare errores Bohemorum, nis hoc casu dedissemus illis audienciam. Quid ad hoc respondebunt nostri calumpniatores? Hoe eciam sepenumero fuisse actum per sacra concilia et sanctos patres legimus, cum hereticis vel infidelibus, eciam prius dampnatis. Siluester in concilio Romano publice dis- putauit cum duodecim scribis Judeorum, quibus et per Christum et apostolos per tot annos ante veritas christiane fidei predicata fuerat, et in ea disputacione dati fuerunt iudices duo gentiles Cirithon et Zenophilus. Beatus Athanasius publice disputauit cum Arrio, cuius

Strana 248
248 Liber III. Caput XXXV. error prius in celeberrimo concilio Niceno dampnatus fuerat; in qua disputacione sedit arbiter quidam nomine Probus, gentilis homo. In synodo Calcedonensi orthodoxi dispu- tarunt cum Nestorianis, dudum in concilio Ephesino dampnatis; et post multa inter eos fuit conuentum, vt nostri orarent secundum fidem nostram, et illi secundum fidem suam, et carta quedam, in qua et nostra fides et errores illorum describerentur, super corpus beate Eufemie poneretur, vt Deus veram fidem manifestaret, quod et factum est. Item licet error ille, qui asserit Christum vnius dumtaxat fuisse nature, prius esset dampnatus, tamen in synodo Constantinopolitana, in qua presedit sanctus episcopus Flauianus, Euthices qui hune tenebat errorem, fuit ad synodum vocatus, et plene auditus et secum disputatum, fuitque per acta precedencium conciliorum conuictus. Item licet error quem tenebat Lu- ciferianus, fuisset ante dampnatus, nichilominus beatus Jeronimus disputauit cum ipso, et per acta precedentis concilii conuicit. Quamuis errores Donatistarum sequencium Arrianos olim in concilio Niceno dampnati fuissent, nichilominus fuit congregata synodus Carta- ginensis, et ad eam Donatiste per nuncios concilii vocati sunt. Et inter alia conuocacionis verba ista sunt „hanc ergo pacificam et ex caritate venientem vocacionem contempnere non debetis, et si quid veritatis vos habere arbitremini, non dubitetis asserere, vt con- gregato vestro concilio deligatis ex vobis, quibus causam vestre assercionis conmittatis, vt et nos possimus hoc facere, vt eciam de concilio nostro deligantur, qui cum eis quos delegeritis constituto loco et tempore, quicquit est quod vestram a nobis separet com- munionem, cum pace discuciant, vt tandem adiuuante domino Deo nostro Jhesu Christo finem veternosus error accipiat“. Beatus eciam Dominicus et duodecim abbates in partibus Tholosanis cum Albingensibus, quorum errores olim fuerant dampnati, publice disputauit apud fanum Jouis sub iudicibus deputatis. Sed ideo calumpniari videmini epistolam, quia non ad recognoscendum errorem, sed ad submittendum se pariter cum ecclesia veritatis inuestigacioni sint vocati, quod Hussitis fauorem et auctoritatem, fidelibus vero ambiguita- tem et perplexitatem prestare videtur. Cur sicut partem epistole, ita non recitastis et totam? Cur eciam addidistis vbi addendum non erat, aut sicut post verbum „audietis et nos", addidistis „respondentes", cur non addidistis „instruentes et informantes“? Circa principium epistole dicitur „nichil tam ante oculos nostros versatur, quam vt vos in eadem vnitate nobiscum coniungamini". Hine satis innuitur, ex quo damus operam, vt nobiscum coniungantur in eadem vnitate, quod vnitatem dimiserint, et eam opus sit vt recuperent. Item et verbum illud "et forsan dissidium vestrum aliquamdiu Deus in ecclesia permisit“, ac verbum illud „quanta leticia erit in celis, si vos, qui aliquamdiu diuisi fuistis, iterum in vnitate et caritate nobiscum reconciliemini“? Hec aperte indicant, neccessarium eis esse reconciliari nobiscum, ex quo neccessario oportebit recognoscere errorem. Verbum eciam illud „seimus quia noster celestis paterfamilias bonum fidei semen seminauerat, sed venit inimicus homo, et superseminauit zizaniam", hoc manifeste demonstrat eos a veritate errasse, ac neccessarium fore vt superinfundatur ros gracie spiritus sancti. Forte molestum est vobis verbum illud „ipse spiritus sanctus astabit medius iudex et arbiter, quid in eccle- sia Dei tenendum et agendum sit“, vel forte verbum illud "aderit plane spiritus sanctus, in cuius nomine congregata est hec sancta synodus ; ipse erit dux et rector concilii, per- fecte illuminaturus corda hominum, vt viam ambulent caritatis et pacis“. Nobis autem est gratissimum, et suauissimum, illum nobis iudicem et ducem constituimus, quem nobis

Strana 249
Liber III. Caput XXXV. 249 Christus dedit, dicens „cum autem venerit spiritus paraclitus, quem ego mittam, ipse vos docebit et suggeret omnia que dixero vobis“. An spiritum sanctum nos habere iudicem indignamini; an pocius hominem quam Deum velletis elegissemus iudicem? Merito in prin- cipio sermonis nostri dicere persuasimus, ne spiritum sanctum contristaretis. Blasphemia esset, si quis negaret spiritum sanctum dictare sentencias, canones et decreta conciliorum. In actibus apostolorum hoc expressum auditis, cum dixerint apostoli, iudicantes non esse seruanda legalia "visum est spiritui sancto et nobis". Leo papa inquit sanctorum patrum canones spiritu Dei conditos, et tocius mundi reuerencia consecratos; et Ysidorus „et si qua sunt alia concilia, que sancti patres spiritu Dei pleni sanxerunt“, si spiritualis (homo) iudicat omnia, secundum apostolum, quanto magis ipse spiritus sanctus, per quem homo accipit ut sit spiritualis? Quid est dicere, astabit medius iudex et arbiter, nisi quod ip- samet synodus erit illa que iudicabit, et arbitrabitur? Non enim aliud iudicare et arbitrari poterit, quam quod spiritus sanctus suggeret. Quid iterum aliud est dicere „astabit iudex“, nisi quod iudicabitur in hoc concilio, prout iudicatum est in Constancia? Nam cum senten- cia illa condempnacionis Hussitarum spiritu sancto dictata fuerit, et ipse nesciat variare sentenciam veritatis, vtique cum idem sit in omnibus conciliis, id ipsum hic sic veraciter iudicabit, quod in illo. Si quis autem obicit, quomodo iam iudicatum iterum iudicabitur, dicendum est, quod cum fiat ad salutem proximorum, non est incongruum idem repetere. Professio enim fidei catholice facta in concilio Niceno in pluribus sequentibus conciliis repetebatur. Quociens neccesse est, tociens mater ecclesia aperire debet os ad docendum et instruendum. Non omnes eodem tempore spiritus sanctus illuminat, sed vbi vult et quando vult spirat. Qui in vno concilio illuminacionem non acceperunt, dono spiritus sancti forte accipient in alio. Ideo neccesse est sepe frequentari concilia, vt beresis que in vno tolli non potest, tollatur in alio. Nec enim heresis Arriana vel alia eodem tempore extincte sunt. Illuminabit ergo, vt speramus, spiritus sanctus corda Bohemorum in hoc concilio, et ostendet ipsis quid tenere et agere debeant in ecclesia. Propter eos hoc verbum et propter alios errantes dictum est, quod orabimus vt ipse spiritus sanctus illustret corda vniuersi populi ad cognoscendum amplectendumque veritatis et vnitatis semitam. Non enim omnes de populo christiano, sicut et sunt ipsi Bohemi, et alii errantes, cognouerunt adhue et amplexi sunt veritatem et vnitatem. Cur nobis molesti estis, quod iudicem elegerimus spiritum sanctum? Si beatus Siluester disputauit cum Judeis sub duobus iudicibus gentili- bus, si Athanasius cum Arrio sub vno iudice pagano, si orthodoxi cum Nestorianis sub iudicio corporis mortui sancte Eufemie, si concilium Cartaginense requisiuit Donatistas, vt illa controuersia terminaretur per aliquos vtrimque eligendos, si beatus Dominieus cum Albingensibus sub certis iudicibus, cur nobis non licuit eligere in iudicem spiritum paracli- tum? Quod autem putatis non in Germania huiusmodi audienciam dandam, si danda esset, hoc secundum beatum Thomam nullo modo racioni congruit. Nam sicut in loco, vbi non est nota heresis, disputare periculosum est, ita vbi nota est, et homines ab hereticis in- festantur, ad declaracionem neccessarium videtur. Quod vero dicitis ex ista vocacione prestari fidelibus ambiguitatem vel perplexitatem, miramur vnde hee adinuenciones proue- niant, cum ex hoc non ambigui vel perplexi, sed cerciores ac firmiores populi Almanie facti sunt, videntes nostram confidenciam et fidei firmitatem in vocandis illis, maximeque exhilarati sunt, sperantes ex hoc illos ecclesie reconciliandos. Duo autem scelestissima Scriptores II. 32

Strana 250
250 Liber III. Caput XXXV. capita huius heresis, que commemoratis, nonne tandem vltimo supplicio tradita sunt? Si omnes heretici talem fauorem haberent, pauci fierent heretici. Que autem sint ille plures et grauiores cause, que prebuerunt occasionem dissolucioni, nescimus. Si personam summi pontificis tantum respiciunt, propter hoc non debet periclitari status ecclesie ; si autem ec- clesiam, equius fuisset intimare concilio, quod representat ecclesiam, vt prouideret. Hoc autem scimus, quod hic est plena et omnimoda securitas. Dolenter refertis, quod dissolu- cioni pretense non paruimus, et mandata apostolica per nos spreta sunt. Hoc ideo facimus, quia Deo plus quam hominibus parere oportet. Sancta mater ecclesia, cui quilibet parere debet, nos legittime congregauit, vt tollendis deformitatibus heresum, bellorum ac viciorum, que plurime sunt in populo christiano, efficaciter intenderemus. Ne ecclesiam et Christum ecclesie principale caput contempneremus, perseuerandum censuimus in opere nobis iniuncto. Exposuissemus fidem orthodoxam, christianam religionem, omnem denique ecclesiasticum statum periculo ruine et euersionis, si sic dissolucioni pretense paritum fuisset, quemad- modum oratores nostri nouissime sanctitati sue latissime exposuerunt. Scriptum est in sexta synodo Constantinopolitana "cum leditur fides, parentum reuerencia velut inutilis et pe- riculosa despicitur, et amor erga filios fratresque vitatur". Ad postremum, eciam super ipsam vitam mors pocius a piis patribus eligitur, vt meliorem resurreccionem consequantur. Pocius autem vobis dolendum foret, sicut et mundus dolet, quia talia temptata sunt aduersus hoc generale concilium, et contra vniuersalis concilii Constanciensis ordinacionem, cui cum summus pontifex obtemperare teneatur, hiis penis subicitur, quas contra inobedientem sta- tutas esse dicitis. Sed nec pretense dissolucioni paruimus, quia eam fieri non potuisse constabat. Nam etsi magna sit pape potestas, id tamen sibi facere non licet iuxta com- munem omnium sentenciam, vnde vniuersalis ecclesie status turbetur, periclitetur aut de- coloretur. Sed cum in iudicio omnium ac nostro ecclesia nunc vniuersalis reformacione neccessario indigeat, merito istud concilium, quod ad hoc institutum est, dissoluere non licuit. Impediretur enim heresum extirpacio, pacificacio populi christiani, et deformitatum correccio. Vnde in prima sessione huius concilii, facta ante dictam pretensam dissolucionem, diffinitum est, quod procurans hoc concilium impedire, dissoluere, prorogare vel mutare, seueriter puniatur, et procedatur contra eum tamquam communem perturbatorem, cum ex hoc predicta bona impediri videantur. Nec pape fas est decretum illud Constanciense, quod incipit „frequens" abolere, vel taliter agere, quod disposicio sua reddatur inutilis, vel frustratoria; esset enim contra mentem ecclesie, que illud decretum edidit pro vniuersali statu ecclesie conseruando, cirea quem papa non dispensat. Statim autem tollere concilium, vt inceptum est, nichil aliud videtur, quam quod non celebrare ; ymo multo deterius prop- ter graue scandalum, quod in ecclesia nascitur ex tali ludibrio. Quod autem pro vniuersali ecclesie statu conseruando ipsum decretum editum sit, ex prefacione ipsius liquet. Dicit enim „frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est, que vepres, spinas et tribulos heresum, errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, defor- mata reformat, et vineam domini ad frugem vberrime fertilitatis adducit; illorum vero ne- glectus premissa disseminat atque fouet“. Propterea nullo pacto ecclesia tollerare debet, ymo se vsque ad animam et sanguinem opponere, ne tale ostium aperiatur, vt tam vtile toti christianitati statutum euanescat. Ex mente eciam dicti decreti videtur dissolucionem pre- dictam non valuisse. Vult enim quod in fine euiuslibet concilii locus futuri concilii eligatur

Strana 251
Liber III. Caput XXXV. 25 per mensem ante, approbante et consenciente concilio; et sie non debere dissolui, nisi prius consenciente concilio locus per mensem ante pro futuro concilio electus sit. Item prohibetur in dicto decreto prorogacio; multo magis videtur prohibita dissolucio, plus enim est auferre quam differre. Prorogacio dilacionem inducit, dissolucio perempcionem; et licet mutacio certo modo concedatur, dissolucio non. Hoc autem, quod fecit papa, disso- lucio expressa fuit, non loci mutacio. Item mutacio loci ex causa conceditur quoad con- cilium futurum; dicit autem textus decreti „locum autem pro futuro concilio absque eui- denti causa non mutet“. Non autem concedit mutari posse sine consensu concilii actu congregati, quia de se ipso disponere ad ipsum concilium pertinet. Nam si ad concilium spectat facere reformacionem super caput et membra, ad ipsum eciam videtur spectare de hiis, sine quibus reformacio fieri non potest, et an locus reformacionis continuandus sit vel mutandus. Item si actu congregato concilio locus pro futuro concilio eligi debet consenciente concilio, quanto magis pro ipso concilio actu iam congregato continuando vel transferendo ad alium locum? Cum enim certa forma per hoc decretum indicatur pape, ipsam seruare tene- tur ; alioquin frustra ipsi lex indiceretur. Probatur ex alia racione dissolucionem non valere, quia, (vt) predictum est, cum papa teneatur obedire statutis, ordinacionibus et preceptis cuiuscumque concilii in hiis que pertinent ad fidem, scisma, et reformacionem ecclesie in capite et in membris, et, si non obedierit, puniri potest, constat in hiis casibus ipsum fore inferiorem concilio, et concilium maius eo, cum possit reformare, statuere et punire. In- ferior autem legem superioris tollere non potest, nec ipsum suum superiorem extinguere vel annichilare. Alioquin implicaret euidentem contradiccionem, tenetur obedire, et non tenetur, quia potest dissoluere. Cum ergo concilium congregatum sit propter predictas causas, et inter alia statuerit sub magna pena, ne quis procuraret dissolui vel mutari ip- sum, papa, cum illi obedire teneatur, nullatenus dissoluere potest. Alioquin, si potest dis- soluere, non tenetur obedire. Ex quo neccessario infertur, quod aut decretum predictum non valet, aut dissolucio, quia sibi inuicem contradicunt. Preterea ante tempus concilii Constanciensis nullum dubium erat, quod congregato concilio super facto fidei contra papam, papa illud dissoluere non poterat, quia si potuisset dissoluere, non potuisset iudi- cari; quod tamen sibi non licebat, quia in fide deuius potest per concilium iudicari. Ergo sicut in isto casu, ita dicendum est nunc congregato concilio super reformacione generali in capite et in membris, quia tres casus fidei, scismatis et reformacionis, sub eadem de- claracione concilii Constanciensis continentur, quia Benedictum propter seisma, Johannem XXIII. propter deformitatem vite deposuit. Et si dicatur, sicut papa potest congregare concilium propria auctoritate, ita eadem potest dissoluere, respondendum quod longe differt. Ante enim concilii congregacionem concilium non est ; sed vt primum congregatum est, statim potestas vniuersalis ecclesie, que est immediate a Christo, et quam concilium representat, transfunditur in ipsum concilium, vel pocius continuatur in eo, et fit ipsum concilium supra papam et cunctos alios; quemadmodum si quis homo subiciat se alicui, postquam subiectus est, non potest se ab illa subieccione eximere, nec potestatem sui superioris dissoluere sine ipsius superioris consensu; quia quod a principio fuit voluntarium, ex post fit necces- sarium. Et hoc modo intelligenda sunt iura dicencia, quod concilia per Romane ecclesie auctoritatem fiunt et robur accipiunt. Robur enim vt communiter accipiunt, vt congre- gentur, non vt congregata potestatem iudicandi et statuendi a papa consequantur. Et si 32°

Strana 252
252 Liber III. Caput XXXV. quis forte dixerit, in conciliis intelligitur excepta auctoritas pape, ideo papa non subicitur. respondetur illud verum, quando persona pape specialiter non includitur; sed si specialiter includeretur, non posset excipi, quia esset contradiccio. Sed in decreto concilii Constan- ciensis specialiter dicitur, quilibet eciam papalis dignitatis, obedire tenetur preceptis con- cilii. Quod autem predicta dissolucio non valuerit, clare deducitur ex decreto tercie ses- sionis concilii Constanciensis, in qua fuit diffinitum, eciam ante processum inchoatum con- tra Johannem, quod dominus Johannes XXIII. Romanam curiam et officia publica illius, seu illorum officiarios de ciuitate Constanciensi ad alium locum non mutaret aut transferret, seu personas dictorum officiariorum ad sequendum eum directe vel indirecte cogeret sine licencia et auctoritate ipsius synodi; et hoc quoad illos officiarios et illa officia, per quo- rum absenciam concilium verisimiliter dissolueretur vel lederetur. Et si contra fecisset vel faceret in futurum, aut aliquos processus seu mandata contra dictos vel alios quoseum- que illi sacro concilio adherentes, et censuras ecclesiasticas aut alias penas, vt ipsum sequerentur, fulminasset aut fulminaret, seu fulminauerit, esset totum irritum et inane, nec eisdem processibus, censuris et penis tamquam irritis et inanibus quomodolibet obediendum fore. Si ergo papa non potest priuare concilium aliquibus suis suppositis, per quorum absenciam verisimiliter concilium dissolueretur vel lederetur, multo minus potest priuare ipsum concilium se ipso et ipsum annichilare. Si non potest facere aliquid, vnde verisimiliter concilium dissoluatur vel ledatur, multo minus potest ipsum concilium veraciter et expresse dissoluere vel ledere. Nichil videtur certe huic racioni posse responderi. Item concilium Constanciense declarauit in eadem sessione, quod si qua priuacio vel translacio personarum existencium in ipso concilio, vel adherencium, facta fuisset in lesionem concilii per Jo- hannem a tempore inchoacionis eiusdem concilii, esset irrita et inanis. Ecce quomodo de- claratur nullum, quod fit in lesionem concilii; et aduertendum, quod hec duo capitula, loquendo de penis inflictis et censuris fulminatis in priuacionibus factis in preteritum ante tempus sessionis, intelligi oportet per modum declaracionis esse irritas, et eis tamquam irritis et inanibus non esse obediendum. Alioquin si valuissent, non fuisset dictum hoc modo, nec fuissent annullate, quia secundum regulam iuris factum legittimum retractari non debet, eciam si ad eum casum deueniat a quo incipere non posset. Item in decima sessione fuit pronunciatum, recessum dicti Johannis de Constancia fuisse illicitum, et ec- clesie Dei et dicto concilio scandalosum. Si ergo recessus, qui verisimiliter et presumptiue tendebat ad dissolucionem, fuit declaratus illicitus, quanto magis apparet expressum actum dissolucionis esse illicitum? Iam ergo luce clarius constat dissolucionem nou valuisse. Quo circa mirandum non est, si non paruimus; magis autem mirandum, quomodo statuta vniuersalis ecclesie, pro vniuersali bono et cum tanta maturitate promulgata, ita leuiter infringantur. Vtinam qui sedent in sede Petri legerent aliquando acta predecessorum suorum, a talibus profecto abstinerent. Inquit beatus Gregorius „si ea destruerem que antecessores mei statuerunt, non constructor sed euersor esse iuste conprobarer". Item „absit a me vt statum maiorum cum sacerdotibus meis infringam, quia michi iniuriam facio, si fratrum meorum iura perturbo". Item Leo papa „que ad perpetuam generaliter ordi- nata sunt vtilitatem, nulla commutacione varientur ; nec ad priuatum trahantur commodum, que ad bonum sunt commune prefixa". Item Gelasius papa "confidimus quod nullus iam christianus ignoret vniuscuiusque synodi constitutum, quod vniuersalis ecclesie probauit

Strana 253
Liber III. Caput XXXV. 253 assensus, nullam magis exequi sedem pre ceteris oportere, quam primam, que et vnam- quamque synodum sua auctoritate confirmat, et continua moderacione custodit“. Custodire igitur habet, et non tollere. Item Vrbanus papa "sunt quidam qui dicunt Romano pontific semper licuisse nouas condere leges ; quod et nos non solum negamus, sed eciam valde affirmamus. Sciendum vero summopere est, quia inde nouas leges condere potest, vnde ewangeliste aliquid nequaquam dixerunt; vbi vero aperte dominus, vel eius apostoli, et eos sequentes sancti patres, sentencialiter aliquid diffinierunt, ibi non nouam legem Romanus pontifex dare (potest), sed pocius quod predicatum est vsque ad animam et sanguinem con- firmare debet." Item Zozimus papa "contra statuta patrum condere aliquid vel mutare nec huius quidem sedis potest auctoritas, apud nos enim inconuulsis radicibus viuit antiquitas, cu decreta patrum sanxerunt reuerenciam". Item Leo papa „ideo permittente domino pastores hominum sumus effecti, vt quod patres nostri siue in sanctis siue in mundanis affixere legibus. excedere minime debeamus. Contra sanctorum (patrum) quippe agimus saluberrima instituta, si quod ipsi diuino statuerunt consulto intactum non conseruamus.“ Item ex concilio Calcedonensi „a sanctis patribus in vnaquaque synodo vsque nunc perlatas regulas tenere constituimus“. Quod autem subicitis, si de aliqua vniuersali synodo aliquibus dubitacio nascitur, ad recipien- dum de eo quod non intelligitur racionem, ad apostolicam sedem conueniendum esse, opus non fuisset narrare ; nam de Constanciensi synodo aut eius decretis nulla est dubitacio. Synodus illa auctentica est et catholica ; decreta eius auctentica sunt, et ita clara et intelligibilia, vt nulla egeant declaracione. Ista autem synodus legittime inchoata est, et legittime continuatur. S autem aliquo modo de intellectu gestorum illius synodi dubitacio oriretur, cum ista modo sit congregata, que catholicam representat ecclesiam, ipsius iudicium esset exquirendum. Beatus autem Gregorius, cuius est capitulum illud, nec licuit, loquitur aliquibus episcopis particularem synodum celebrantibus, qui volebant retractare statuta vniuersalis synodi Constantinopoli- tane, quod si tunc temporis aliqua alia synodus vniuersalis actu congregata fuisset, et de gestis prioris synodi aliqua ambiguitas fuisset orta, procul dubio ad illius vniuersalis synodi determinacionem recurrendum esse dixisset Gregorius, et suum iudicium iudicio synodi submisisset, qui prius dixerat de conciliis loquens „quia dum vniuersali sunt consensu constituta, se et non illa destruit, quisquis presumpserit (absoluere) quos ligant, et ligare quos absoluunt". Si ista, venerabiles viri, consideraretis, taceretis forsitan verbum illud, quod ammiracione sit dignum, nos presumpsisse citare summum pontificem. Non est pre- sumpcio, nee admiracione dignum, si quid iuridice fit, nisi quis velit mirari tamquam con- stanter et virtuose factum. Presumpcio fuit rem illicitam et scandalosam temptare; et quia actus erat qui notorie scandalizabat et conturbabat ecclesiam, ideo auctoritate sacri con- cilii ipsum summum pontificem obsecrauimus et monuimus, vt dissolucionem pretensam tolleret, et ab hac sancta synodo non alienum se faceret. Paulo superius audistis concilium Constanciense pronunciasse recessum illum Johannis fuisse illicitum et scandalosum. Optime nostis quod ecclesia potest et debet, ac sepe consueuit, cum papa ipsam scandalizat, eum monere et requirere vt desistat. Hoc certe quod egimus, non ad iniuriam factum est, sed ad honorem vtilitatemque ecclesie ac sue sanctitatis, vt tollendo ab ecclesia scandalum, vtriusque honor atque vtilitas conseruaretur. Sed additis, quod nec ab Augusto, nec a po- pulo, nec ab omni clero, iudex iudicabitur, (allegando) argumentacionem glose, quod concilium non potest iudicare papam; et si totus mundus sentiret in aliquo negocio contra

Strana 254
234 Liber III. Caput XXXV. papam, videtur quod sentencie pape standum sit. Sed illa glosa pro et contra allegat, et non se firmat; et in c. legimus quod allegatis, tenet quod statutum concilii preiudicat statuto pape. Superius ad hoc dictum est, quod per quemcumque clericorum particularem papa non iudicatur, et ita textus loquitur; non tamen excludit ecclesiam vniuersalem, quam qui corrigentem non audiuerit, „sit tibi“, inquit Christus, "vt ethnicus et publicanus“. Quam auctoritatem eadem glosa dicit eciam habere locum in papa, et istud dicit in capitulo si papa, dummodo sit tale crimen de quo possit accusari, vt puta cum scandalizaret eccle- siam, vbi eciam dicit nomine fratris quemlibet christianum contineri. Glose et doctores in hac materia ante concilium Constanciense sepe vacillabant; modo vnum, modo aliud dicebant, et scolastici disputantes non se firmabant. Magnum oporteret explicare volumen, si singulorum dicta et argumenta in medium proferre vellemus. Propterea ad amputandum curiosas et contenciosas verborum concertaciones, ecclesia vniuersalis magistra omnium Constancie congregata diffiniuit hunc passum. Itaque si auctoritas queritur, quis non pre- ferat vniuersalem ecclesiam et omnes homines dictis vnius doctoris aut decem, aut quo- rumcumque, cum auctoritas ecclesie et sacre scripture, vt supra dictum est, equiparentur? Sacram autem scripturam quis nesciat preferri omnibus doctoribus, vt plana est xi. di. in decretis? Omnes autem doctores dicta sua ecclesie submittunt. Si racionem queritis, nonne racionabilius est illius, qui errare non potest, preferri sentenciam iudicio illius, qui errare potest? Iterum ergo hie respondeat beatus Jeronimus "poteram omnes tuarum proposi- cionum riuulos vno ecclesie sole exsiccare“. Quantum vero ad dispensacionem faciendam super capitulo "frequens“, breuiter dicendum est, non posse in eo quemquam dispensare, in quo sibi imponitur lex, quam neccesse seruare habet. Si autem aliqui casus contingant racionabiles mutandi locum concilii, decretum illud optime prouidet. Vnde non opus est dicere, quod alias inhumana esset constitucio illa. Addidistis, indignum esse ad instanciam vnius, quantacumque dignitate prediti, molestari decreto nostro summum pontificem. Pu- tamus sentire vos de dilecto ecclesie filio Dominico cardinali Firmano communiter nun- cupato. Dolenter de re ista verbum facimus. Ipse grauissime in publica ac generali sacra congregacione nostra questus est, quanta potuit cum honestate, intollerabilem sibi fuisse irrogatam iniuriam, petens sibi per concilium ministrari iusticiam, quam alibi numquam consequi potuit. Retulit quemadmodum a felicis recordacionis Martino papa quinto assump- tus fuerat in sancte Romane ecclesie dyaconum cardinalem ; post cuius mortem accessit ad vrbem, vt vnacum aliis cardinalibus ad eleccionem Romani pontificis vt cardinalis et elector interueniret. Et licet se ad eleccionem admitti instantissime peteret, nichilominus, vt asseruit, eo spreto et contempto, fuit ad eleccionem summi pontificis processum in magnam iniuriam et dampnum ipsius et sue dignitatis cardinalatus, et in publicum scan- dalum tocius ecclesie, contra bonos mores et sanctorum patrum instituta, quod hactenus nunquam auditum fuit. Asseruit eciam post eleccionem ipsius domini Eugenii plures sibi illatas iniurias, cum omnium bonorum suorum et fructuum sue ecclesie Firmane de facto ex- poliacione, et quod super predictis nunquam potuerit (obtinere) iusticiam, quam per medium nonnullorum venerabilium sancte Romane ecclesie cardinalium pluries sibi fieri peciit et re- quisiuit, maxime cum nec Romam possit sine euidentis mortis periculo, vt asseruit, acce- dere. Patres concilii animaduertentes predicta, et recognoscentes quod negocium istud esset grauissimum, et merito per concilium non negligendum, maxime vt declaretur ius

Strana 255
Liber III. Caput XXXV. 255 ipsius, an sit cardinalis vel non, vt in futura eleccione quando sedem vacare contingeret, sciatur an sit admittendus vel non, ne scandalum aliquod in ipsa eleccione vel post oriri possit, conmiserunt causam istam iudicibus concilii, in quantum concernit ius ipsius dumta- xat cognoscendum. Et vt patribus concilii magis de iure suo constaret, legi fecit copiam cuiusdam decreti felicis recordacionis domini Martini pape quinti, vt asseruit, cuius tenor sequitur et est talis : "Anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo vicesimo sexto, die Veneris nono kalendas Junii, Rome in palacio sancti Petri, presentibus omnibus car- dinalibus qui erant in curia, excepto cardinali Aquilegiensi, qui tune infirmabatur, ad quem fuerunt missi duo cardinales, videlicet Placentinus et de Comite pro eius voto sciendo, et ipsis consistorialiter congregatis, in forma consueta scrutinio precedente secreto, publice creauimus, assumpsimus et publicauimus, vltra cardinales eadem die assumptos et publicatos, Dominicum episcopum Ylerdensem in presbiterum, Prosperum de Columpna, Dominicum de Crepanica electum Firmanum, Julianum de Cesarinis auditorem camere dyaconos sancte Romane ecclesie cardinales, qui Ylerdensis et Firmanus alias iuxta morem consuetum creati fuerunt, sed ex bonis causis tune et nune vna cum aliis duobus noluimus publicari ; sed dicto Ylerdensi reseruauimus locum suum, licet publicatus non sit. Item volumus, statuimus et ordinamus, quod si contingat nos mori ante publicacionem dictorum quatuor cardinalium, habeantur statim pro publicatis solenniter, eciam quoad eleccionem Romani pontificis et ad omnia alia, eciam si tituli ipsis quatuor assignati non essent. Item volumus, statuimus, et de apostolice potestatis plenitudine decernimus et mandamus omnibus et singulis car- dinalibus sub pena excommunicacionis ipso facto et inhabilitacionis omnis, actiue scilicet et passiue, quoad eleccionem Romani pontificis, quod in casu scilicet mortis nostre ante publicacionem dictorum quatuor cardinalium, quod ipsi alii cardinales teneantur et debeant inmediate, scilicet infra diem naturalem, habita noticia mortis, publicare predicta; dictos- que quatuor cardinales recipiant pariter et admittant in omnibus, ac si publicati et admissi fuissent, sieut superius est expressum. Ita fuit, A. episcopus Penestrinus Laudensis pro- pria manu. Ita fuit, A. cardinalis Bononiensis propria manu. Ita fuit, F. episcopus Sa- binensis, cardinalis Veneciarum, propria manu. Ita fuit, G. Cardinalis Senensis propria manu. Ita fuit, T. cardinalis Tricaricensis manu propria. Ita fuit, B. cardinalis Placentinus manu propria. Ita fuit, G. cardinalis sancti Marci manu propria. Ita fuit, A. cardinalis de Brankaciis. Ita fuit, A. cardinalis sancti Eustachii propria manu. Ita fuit, L. cardinalis de Comite". Asseruit autem predicti decreti originalem cedulam eiusdem domini Eugenii, tune cardinalis Senensis, manu propria conscriptam; addens eciam, nonnullos ex venerabilibus sancte Romane ecclesie cardinalibus ante ingressum conclauis, de libere ipsum admittendo ad eleccionem, prout in dicto decreto continetur, protestatos fuisse ; quorum duorum pro- testacionem in publica forma in dicta sacra generali congregacione legi fecit. Que omnia ingesserunt stuporem atque scrupulum magnum in animis cunctorum audiencium. Existi- matur autem a domino factum, vt isto tempore sacrum celebretur concilium ad prouiden- dum tam insolitis nouitatibus. Quod autem post dissolucionem presumpsimus multa statuere et edita promulgare, dolemus vehementer vos tam modicum iusticiam sacri concilii et auctoritatem ecclesie animaduertere, quod ea que summa cum racione facta sunt presump- cionem vocetis. Nos tamen equo animo vestra non recte dicta tolleramus, et pocius pati iniuriam quam reddere volumus; licet quecumque agimus, ita euidenter iusta sint et licita, vt

Strana 256
256 Liber III. Caput XXXV. probacione non indigeant, nichilominus omni poscenti parati sumus racionem reddere. Magnum aliquid vos dixisse putatis, dum dicitis, quod qui Romane ecclesie priuilegium detrahit, ab ipso summo omnium ecclesiarum capite traditum, in heresim labitur. Idem sentimus et nos, ac multo firmius. Dicimus enim summum pontificem esse caput ecclesie, et Romanam sedem principalem inter alias sedes. Sed numquid dum partem laudatis, obliti estis tocius? Numquid dum vnam ecclesiam extollitis, eam que vniuersalis est pretermittitis? Si hereticus est qui Romane ecclesie primatum aufert, quanto maior erit ille hereticus, qui eam ecclesiam, in qua Romana continetur et preest, super omnes ecclesias et omnes ho- mines potestatem habere negat? Item et hereticum illum fateri debetis, qui putat concilium generale, et specialiter illud Constanciense, ecclesiam catholicam non representare, aut in hiis que ad fidem seu ad bonos mores pertinent posse errare. Hoc si nobiscum credatis, omnis controuersia facile soluta est. Si sedi apostolice credendum est et obediendum, credite litteris apostolicis Martini pape, in quibus ista continentur. Commemoratis nobis pene formidinem ac consciencie vermiculum, ecce aduenit tempus, quod predixit propheta „ve qui dicitis bonum malum, et malum bonum". Qui nouitates inducunt, qui sanctorum patrum decreta infringunt, qui heresum, bellorum ac viciorum extirpacionem impediunt, qui pacem perturbant ecclesie, hii loquuntur de consciencie vermiculo! Sed (si) racioni non creditis, saltem exemplis credite. Qui in concilio Constanciensi post recessum Johannis pape remanserunt, numquid contra conscienciam fecerunt; numquid ab omnibus commen- dati sunt, et commendantur? Nos itidem facimus, nisi quod lencius procedimus, expectan- tes si forte mollescat cor summi pontificis. Hortamini nos ad pacem et vnionem ; vtinam cor ori responderet. Ecce genibus flexis ac plicatis manibus crudele bellum, quod nobis et ecclesie infertur, tolli exoramus. Sed quomodo vera pax esse potest, si gladium infixum in vulnere tenetis ? Clamamus, tollite gladium, et obliuiscimur vulnerum ; desinite percutere, et non recordamur iniuriarum. Pax et vnio in manu pontificis est, quam sibi dari ecclesia postulat; non disgreget filios sub alis matris sue congregatos ; non dissipet oues quas sibi commisit dominus. Ecce si quid culpe commissum est temptando dissolucionem pretensam, sacrum concilium penitus abolet, dummodo ipse pontifex a persequendo desistat, tollatque dissolucionem in perniciem tendentem ecclesie. Si dignabitur venire, nemo erit nostrum qui pedes eius vt Petri non osculetur, qui vt vicarium Christi non honoret; erit concilii caput, omnes ad eum respicient, omnes ei conplacere, obsequi, et quantum cum Deo po- terunt, deseruire curabunt. Postremo concluditis in duobus esse dissensionem, in tempore et loco. Quoad tempus, dicitis placere summo pontifici vt non prorogetur vlterius; loci autem eleccionem dat nobis, dummodo sit in terris Ytalie ecclesie Romane subiectis, cum personaliter velit interesse, cuius dominio durante concilio se spoliare intendit; reforma- cionem autem cleri Germanie, et reduccionem Bohemorum committit prefato legato, et vt nos ei adiumento simus. Si hoc fructuosius, quam sine interuallo ad concilium proficisci extimamus, quod si complementum rerum huiusmodi per nos et predictum legatum fieri non posset, reliquum quod ad perfeccionem extabit, supplebitur in concilio generali. Quan- tum ex hiis verbis intelligimus, dominus Eugenius non solum non reputat hoc concilium; sed dat nobis eleccionem loci in Ytalia, in quo futurum celebretur concilium. Quod hoc sit legittimum concilium, euidenter ostendimus. Propterea neccessarium esse arbitramur tam saluti anime sue, quam vtilitati ecclesie, vt sua sanctitas dissolucionem pretensam

Strana 257
Liber III. Caput XXXV. 257 tollat, simpliciterque recognoscat concilium, et illi tota mente adhereat. Hoc enim nullate- nus pretermitti potest, tum quia fieri non potuit, tum quia notorie scandalizat ecclesiam, tum ne futuris temporibus detur occasio abolendi capitulum „frequens", quod ita est in ecclesia neccessarium sicut oculus in capite. Sine Dei et tocius ecclesie graui offen sa dissolucioni pretense consentire non possumus; nam preter alia mala, que predicta sunt, hoc inde sequeretur, quod fateremur ecclesiam errasse, que hie iudicauit dissolucionem fieri non potuisse. Abrogaremus eciam decretum Constanciensis concilii, non solum de modo celebrandi concilii, sed eciam de conciliorum potestate. Ex eo enim decreto, vt sepe dictum est, papa concilio, non concilium pape subicitur. Quo autem ad loci muta- cionem, maius quod allegatis est pape debilitas, que prohibet ipsum hue accedere, et tamen interesse concilio neccessarium reputat. Si Bononiam accedere poterit, et Basileam po- terit; et si paululum plus temporis itinerando exponi oporteat, non est cure. Alioquin futuris temporibus propter infirmitatem pape oportebit concilium ad locum residencie pape transferre. Plura concilia et de grauissimis rebus papa absente quam presente celebrata sunt. Ipse eciam dominus Martinus, licet grauissime esset infirmus tempore inchoacionis concilii huius, non tamen transferri Romam vel in Ytaliam mandauit; et quantum coniec- turari potest, nichil est quod magis pontificem modernum ab hoc loco retrahere debeat, quam suum predecessorem. Mundus hanc excusacionem non capit, quod propter infirmita- tem hoc fieri debeat, cum alii pontifices non obstante egritudine legatos suos destinauerint. Numquid mundana gloria animum suum pulsat, vt si quid gloriosum in concilio agendum sit, sue presencie tantum attribuatur? Sed absit hoc a vicario Christi, qui omnia ad gloriam Dei referre debet; quamquam quicquid in legatorum suorum presencia factum fuerit, sibi poterit ascribi. Sed qua consciencia potest a nobis mutacio loci concedi vel peti, cum tanto tempore laborauerimus, vt Bohemos huc traheremus, et ipsi cum nostris oratoribus in magnorum principum presencia concluserint velle huc venire, et iam acceperint tam nostrum quam multorum principum saluos conductus? Si hinc euanescat concilium, spes reconciliacionis Bohemorum perpetuo tolletur, animum si quem reduccionis habent, videntes se delusos indurarent magis quam vmquam. Esset certe confundere ecclesiam, et pericli- tari fidem. Daremus enim multis populis occasionem vt Bohemis se coniungerent, putantes fidem nostram veram non fore, nee nos aliquid habere per quod illos possemus instruere. Quod si dixeritis, manebit hic legatus et vos, hoc ergo est dicere, vt simus hic non vn concilium. Sed hoc fieri non potest, nam a concilio vocati sunt, et ad concilium venire concluserunt; et nisi sit concilium, nullo modo venient. Videtur non modicam spem tota Bohemia in concilium ponere. Dicent et ipsi Bohemi, principes ac populi Germanie se a nobis deceptos, quod vsque nunc dixerimus hoc esse verum concilium. Si nunc consencia- mus hic non esse concilium, quam fidem de cetero mundus habebit conciliis? Si hoc fe- cerimus, nichil aliud restat, nisi vt tamquam deceptores per principes et populos istos lapidemur et trucidemur, vel in manibus Bohemorum tradamur, vtramque enim gentem delusisse videbimur. Consulcius nobis esset vt hine fugeremus, quam amisso nomine e auctoritate concilii hic moraremur. Nec videmus quod profectum aliquem dominus legatus quoad reformacionem facere posset, si hoc concilium extinguatur. Nam ita vbique mali mores inueterati sunt, quod nisi fiat generalis reformacio in ecclesia, nunquam fiet parti- cularis alicuius prouincie. Solent enim omnes dicere, reformentur alii, et reformabimur Scriptores II. 33

Strana 258
258 Liber III. Caput XXXV. nos ; illud eciam dicunt, reformentur capita, reformabimur et nos. Vnde iudicio omnium neccessarium est auctoritate concilii generalis fieri generalem reformacionem, in qua pocius ad exequendum quam ad condendum nouas leges intendendum videtur. Quantum vero ad loci mutacionem in Ytalia, cur a nobis expectatis responsum, cum vobis optime constet, hoc tempore impossibile esse ibi celebrari concilium? Ytalia tota ardet guerris, omnis gleba suos habet armigeros et predones, vt vix simplices viatores secure transire possint. Quot varietates et mutaciones statuum sint in terris ecclesie, vos melius nostis; est eciam in omnibus ecclesie terris penuria non modica. Si mente lustratis omnes christianitatis re- giones, vix vlla est ad celebrandum concilium accomodacior, securior, ac fertilior hoc loco intus et in circuitu. Quod ante omnia est ponderandum, Bohemi nullatenus ad Ytaliam venirent, quos eciam ad veniendum hue potenti principum manu conduci oportebit. Non enim aliter concludi potuit aduentus eorum, nisi magni quidam principes se obligauerint personaliter eos huc conducere, quod sine magnis expensis fieri non poterit. Ipsi eciam Bohemi oratoribus nostris in Egra expresse dixerunt, sencientes famam istius dissolucionis pretense et noue indiccionis concilii Bononiensis, nullatenus se montes transituros. Eciam, vt inquit beatus Thomas, huiusmodi materiam in alienis partibus, vbi heresis nota non est, periculosum esset tractare. Est eciam et aliud, propter quod pati non debemus mutari locum, quia hoc destrueretur, nec aliud fieret concilium. Nullus enim veniret, nec se ad tam longum iter exponeret, ea presertim racione, quod quilibet existimabit, quod sieut factum est hic, ita futurum esse et multo magis in Ytalia. Et si dicatur, promittetur non dissoluere, nisi omnia completa sint, erunt qui replicabunt, si duorum conciliorum et duo- rum pontificum auctoritas non valuit, quin predicta dissolucio fieret, multo minus valebit simplex promissio. Dicetur eciam, si dominus papa decederet, successor faciet sicut nunc fecit dominus Eugenius; nee putetis homines ita esse rudes, quod huiusmodi non cognos- cant artes. Existimatur nichil aliud queri per multas ac varias vias, nisi quemadmodum hoc concilium dissipetur. Tot angustias et molestias mentis et diuersos labores qui sunt hic, passi sunt pro sustentando concilio; quod si scirent mutandum esse locum, statim ad pro- pria redirent amplius non visuri concilium. Suspicantur multi quod non tam loci mutacio, quam extinccio decretorum concilii Constanciensis queratur; ex quo quanta mala in ecclesia nune et futuris temporibus sequerentur, vix narrari posset. Hec igitur et multa alia artant consciencias nostras, vt nullatenus diete dissolucioni pretense, aut loci mutacioni prebeamus assensum. Quare obtestamur, obsecramus, et cum quanta possumus instancia requirimus prefatum sanctissimum dominum Eugenium per passionem domini nostri Jhesu Christi et salutem anime sue, et per debitum quo obligatur ecclesie, vt cum omni fauore huie sacro velit adherere concilio. Obtulimus que supra audistis; offerimus eciam omnium molestiarum, quas ex huiusmodi dissolucione perpessi sumus, velle obliuisci. Offerimus eciam quicquid dici aut cogitari potest nos fidelissime facturos, quantum cum Deo fieri poterit, pro omni honore et statu tam sue sanctitatis, quam omnium suorum, dummodo integre ac simpliciter huic sancte synodo se coniungat. Quod si fecerit, prout suam sanctitatem decet, ostendet nolle scisma in corpore, nee spiritum sanctum contristabit, qui sibi et nobis et toti populo christiano hic perfectam caritatem, et in futuro seculo vitam eternam donare dignetur. Amen. Datum Basilee, in congregacione nostra generali, tercio Nonas Septembris, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo"

Strana 259
Liber III. Caput XXXVI. 259 Caput XXXVI. Instancie super pace ecclesiarum, certitudo aduentus Bohemorum, adhesio regis Anglie et relaxacio Johannis de Prato instantibus pape oratoribus. Mense isto sancta synodus recepit litteras regis Romanorum et ducis Burgundie in fauorem postulati Traiectensis, cui dux Burgundie assistenciam promittebat; datique sunt deputati ad responsionem auisandam, quia graues erant, et contra prouisionem sedis apostolice militantes littere ducis. Quippe Suederus episcopus Traiectensis, quam primum incorporatus, a synodo requisierat sibi dari monitorium contra dictum postulatum tamquam intrusum, ac subditos eius litteris sue apostolice prouisionis obedire nolentes, vt reciperent eum ad possessionem, alias comparituros in concilio. Causa autem precognitoribus commissa, et si tutus non pateret accessus, fieri per edictum intimacionem, postulatus excusabat se ad concilium venire obstante dissolucione facta per papam, minori maiorem contumaciam superaddens, velut excusaret excusacionem in peccatis. Rursus per litteras directas pri- ori predicatorum Basiliensium mense isto patres noticiam habuerunt specialem de aduentu Hussitarum ad concilium, scribencium se gaudere de prosperitate concilii, et quia iam nota esset mendosa eorum falsitas, qui asseruerant illud fuisse dissolutum. Rogabant autem de domibus honestis pro eis recipiendis, narrantes pontem Pragensem, ac plura oppida et villas disrupta, propter a paucis citra diebus in regno Bohemie factam admodum inundacionem aquarum. Vera quippe semper est doctrina illa diuina, quod vexacio dat intellectum, et mala que nos hic premunt, ad Deum ire conpellunt. In dies igitur semper adaucta certitudine accessus Bohemorum, fuit auisatum de oratoribus ituris ad condu- cendum eos, rogato protectore obuiam illis ire; pro parte vero concilii deputati sunt Ratisponensis, decanus Eistetensis et Johannes de Ragusio. Horum loco duorum deputati sunt postea Eboracensis abbas et frater Johannes de Molbrun vna cum dicto episcopo, qui conduxerunt eos ad concilium ; missusque fuit frater Petrus ordinis regularium canonicorum de Bauaria obtinere saluos conductus a principibus et communitatibus, quorum diciones transituri erant. Lecta eciam fuit missiua ducis Sabaudie per Nicodum Festi oratorem suum, concilio notificantis de bullis pape quibusdam prelatis sue patrie transmissis, eun- dem quem destinata Taurinensi episcopo effectum continentes, oblacionemque ducis pro sacro concilio. Fuit autem deliberatum scribi eidem regraciando affectuose de bona vo- luntate sua, deque danda ei a concilio facultate prelatos ex dicta causa venire nolentes compellendi, eciam per arrestacionem temporalitatum suarum ad manus concilii, quodque illi monerentur sub penis late sentencie. Ambasiatores autem concilii ex Anglia redeuntes, Laudensis episcopus, Racellus preceptor Januensis ordinis sancti Johannis Jherosolimitani, et prior Chamberiaci ordinis predicatorum, retulerunt de gestis per eos erga regem Anglie, cardinalem quoque, ac duces Burgundie et Clocestrie, archiepiscopum Ebora- censem et Dulmensem episcopum, organo episcopi dictos dominos ex hiis, que apud eos reperierunt, quam plurimis graciosisque verborum ornatibus commendantis; lectaque fuit copia littere regis ad papam super declaracione sua pro Basiliensi concilio, littera quoque eius concilio missa, regraciantis de legacione concilii, exhortantis pro stabilitate, et certi- ficantis decreuisse mittere ad illud suam ambasiatam solennem; littere eciam prefatorum dominorum in id ipsum concurrentes ; atqui supplicabat dictus episcopus sua attenta senec- tute de veniendo ad concilium excusatum haberi. Lecte denique fuerunt ducis Burgundie 33"

Strana 260
260 Liber III. Caput XXXVI. XXXVII. littere, quod sepe alias fecerat, significantis de sua ambasiata in breui ad concilium, in idque ad prelatos sue patrie exhortacione. Presidens autem Julianus legatus regraciatus est de laudabiliter gestis, concilium offerens ad regis aliorumque honorem dominorum, et oratorum quoque. Et congregacione altera ipsi Laudensis episcopus, ac prior Chamberiaci, quibus tercius per deputaciones erat adiungendus, ordinati sunt concilii ambasiatores ad regem Polonie, Lithuanie ducem et Pruthenos. Ad dietam vero Francfordensem, qua con- ueniebant imperii electores, nominati sunt Frisingensis episcopus, et Thomas Haselbach in theologia magister, primiceriusque vniuersitatis Auinionensis, instruccionibus datis pro assistencia eorum ad concilium; interrogatique ab eis si essent, qualiter procederetur contra dominum apostolicum, responderent quod iuste, sancte et mature intendebat pro- cedere concilium in omnibus, propter que fuerat congregatum. Ad videndum autem de expensis factis per dictos ambasiatores ex Anglia redeuntes et alios, commissum fuit Al- binganensi et Bellicensi episcopis, fuitque scriptum Francorum regi, duci Sabaudie et comiti de Fuxo pro fauore prestando commissioni facte in personam cardinalis sancti Eustachii de regimine ciuitatis Auinionensis, gubernatori quoque prouincie pro relaxacione incarcerati vnius per episcopum Auinionensem, quia publicarat litteras concilii, commis- sione data concilii iudicibus procedere contra dictum Auinionensem episcopum aliosque concilii turbatores, constitoque de illius contumacia applicarentur fructus eius episcopatus ad vsus concilii. Referente autem presidente absentacionem cardinalis Placentini ad parum temporis esse pro bono concilii, quia laboraturus esset pro pace Ytalie, constitutis Juliano presidente et Johanne Polomar procuratoribus ad faciendum que ipse poterat in concilio, licenciam obtinuit. Cumque dicti quatuor ambasiatores pape instanciam fecissent pro eius relaxacione, lectis in generali congregacione instruccionibus pape, quas secum detulerat Johannes de Prato, cum humilitate narrans iam per centum septem dies fuisse in com- pedibus, veniam peciit dicens, miseremini mei, miseremini mei. Exposita vero ei per legatum presidentem incarceracionis causa, confessus est in principio concilii promisisse dare bullas, si quas haberet contra concilium, ae eciam eas non publicare ; sed non re- cordaretur promisisse nichil se facturum contra concilium ; impositoque procuratori fidei, vt diligenciam faceret pro reperiendo de hoc instrumentum, in sequenti congregacione facta relacione per archiepiscopum Mediolanensem de confessatis per ipsum Johannem, siquidem erant certe cifre contente in instruccionibus eius, placuit quod remitteretur sibi iniuria facta contra concilium, et relaxaretur facto publice iuramento in manibus presi- dentis, nunquam aliquid attemptare contra honorem et factum concilii, aut cuiusuis alte- rius, nec contra protectorem et quemuis alium occasione incarceracionis ; mandatumque est soldano vt relaxaret eum. In causa Bambergensi plures habite sunt audiencie, stricte requirentibus dominis de ecclesia ciuibus mandari vt interim cessaretur a murorum edifi- cacione. Placuerunt item articuli de modo procedendi in concilio, super quibus iam diu fuerat deliberatum continencie sequentis: Caput XXXVII. Publicacio articulorum de modo procedendi in concilio. „Sint quatuor deputaciones, sieut sunt, inter quas omnes de concilio distribuantur equaliter, quantum fieri poterit; et sint in qualibet deputacione de quolibet statu scilicet dominorum cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum, doc-

Strana 261
Liber III. Caput XXXVII. 261 torum, religiosorum exemptorum et non exemptorum, et aliorum; et in qualibet de om- nibus nacionibus distribuantur in quatuor equales partes supposita singularum nacionum. Et ad distribuendum supposita concilii eligantur quatuor, scilicet vnus ex qualibet depu- tacione; qui quidem quatuor singulis mensibus eligantur de nouo. Item in qualibet depu- tacione eligatur vnus presidens singulis mensibus per vota singulorum; et in qualibet earum deputetur vnus promotor et vnus cursor. Item omnes deputaciones congregabuntur ter in septimana generaliter, videlicet die Lune, die Mercurii et die Sabbati de mane hora consueta; et si in predictis diebus festum aliquod occurrit precipuum, poterunt in sequenti die congregari, vel in die precedenti, si per presidentem fuerit intimatum. Item quod nulla deputacio astringat se quibuscumque iuramentis ad tenendum secrete materias que tractabuntur in eadem ; sed sit licitum singulis suppositis deputacionum conferre cum sin- gulis suppositis de concilio, tantum de rebus de quibus agetur. Item quolibet mense depu- tentur de qualibet deputacione tres, qui duodecim pari modo ter in septimana vel pluries, prout eis videbitur expedire, certis horis et loco, non tamen illis horis quibus deputa- ciones congregantur, conuenient ad videndum materias dandas in deputacionibus distri- buendas eis ad tractandum, sic tamen quod in fine cuiuslibet mensis eligendo nouos deputatos, de qualibet deputacione remaneat vnus de precedentibus deputatis, ille videlicet quem duodecim elegerunt; sic tamen quod ille qui eligetur pro mense secundo, non eli- gatur pro tercio mense. Qui quatuor habeant de nouo venientes informare de agitatis in illo mense finito, et sie successiue singulis mensibus; et illi duodecim eligant ex eis vnum presidentem, qui pro toto mense sit eorum presidens, ad cuius mandatum tenebuntur ceteri deputati in loco per eos eligendo conuenire. Item si aliqua deputacio vel particularis per- sona habeat aliquam materiam pre manibus, quod illam possit eisdem deputatis proponere, qui sub iuramento prestito tradentem, nisi sibi placuerit, non reuelabunt. Item deputa- ciones, precipue in rebus arduis, et maxime si non exigant celeritatem, non statim super propositis, et dum primo proponuntur, deliberabunt ; sed ad sequentem congregacionem deferant proposita, vt vnusquisque habeat tempus deliberandi super propositis. Et si res proposita grauis fuerit, poterit bis vel ter super ea deliberari secundum exigenciam sue grauitatis, vt maturius concludatur, quod fuerit multiplici deliberacione recensitum, sic tamen quod quilibet iuxta proposita per presidentem respondeat pertinenter, et non per materias extrauagantes, ita quod non inducat aliam materiam, quam illam que per presi- dentes fuerit introducta. Et si contigerit aliquem vel aliquos alias introducere materias, dominus presidens non faciat super illis deliberare pro tunc, sed in alia congregacione, nisi forte materia talis fuerit, que vrgentem exigat celeritatem. Item quando in vna depu- tacione aliqua materia fuerit agitata et deliberata, si in vna sentencia omnes conueniant, appunctuamentum suum per duos ad alias deputaciones deferant cum motiuis et persua- sionibus eiusdem deputacionis. Si vero non fuerit omnium communis sentencia, et quan- tumeumque vna pars numero excedat aliam, nichilominus de qualibet parte (sumatur) vnus, et (ambo) ad alias deputaciones transmittantur, vt diuersitas cum motiuis (et racionibus) vtriusque sentencie omnibus innotescat, vt sic alie deputaciones perceptis racionibus et motiuis clarius valeant deliberare. Et si res exigat celerem expedicionem, indilate defe- ratur ad communem deputacionem, et similiter in aliis. Item predicti duodecim deputati semper in die precedenti (ad) congregacionem generalem conueniant cum presidente

Strana 262
262 Liber III. Caput XXXVII. concilii, eum appunctuamentis et auisatis ac cogitatis deputacionum, vt presidens concilii sit plene informatus de singulis, que habebit in generali congregacione proponere cum motiuis et racionibus. Nichil autem arduum proponat presidens in congregacione generali ad concludendum seu deliberandum, nisi prius propositum fuerit in singulis deputacionibus. (Quecumque vero in deputacionibus) agitata fuerint, siue omnes conuenirent siue non, proponat, dummodo saltem per duas deputaciones ad proponendum fuerit requisitus. Item quelibet deputacio in deferendo votum suum seu appunctuamentum ad alias deputaciones seruabit ordinem rerum, de quibus agetur, vtputa si res ad fidem pertinet, primo ad depu- tacionem fidei deferatur, et deinde ad alias deputaciones ; et similiter, si res exiget ce- lerem expedicionem, indilate deferatur ad communem deputacionem, et similiter in aliis. Communis vero deputacio tenebit eundem ordinem in deferendo communia ad alias depu- taciones. Item si in feria sexta festum aliquod, vel aliud impedimentum occurrerit, quod in die Sabbati fiat congregacie generalis, nisi per presidentem aliter intimatum fuerit; et ita fiat, quod nunquam in septimana generalis congregacio ommittatur. Item quod dominus pre- sidens in qualibet deputacione habeat rotulum suum, in quo ponantur materie proponende; et litteris missiuis lectis semper incipiat a grauioribus, ita tamen quod omnia puncta, super quibus est pro tune deliberandum, in principio explicentur. Item exhortentur sup- posita deputacionum, et eciam in congregacione generali per presidentem, quod si in deputacionibus vel congregacionibus sunt due vel tres opiniones, quicumque voluerint ad- herere alicui illarum, non debeant reiterare quod iam dictum fuit, nisi velint aliquid ad- dere vel diminuere; sed poterunt illam quam voluerint partem breui verbo eligere, vel nouam dicere iuxta eorum voluntatem. Item si in deputacionibus sint supposita non delibe- rancia propter arduitatem materiarum, et dicunt se velle cum libris vel alias deliberare, non concludatur, donec in sequenti deputacione, in qua, si dicere voluerint, audiantur. Item ne tempus inutiliter occupetur et labatur in vanum, ordinetur quod deinceps super causis et rebus tractandis et expediendis in hoc sacro concilio, ac in generali congre- gacione per dominum presidentem ipsi concilio promouendis, per prius singularum depu- tacionum presidentes, aut notarii referant auisata, et deliberata seu conclusa in eisdem. Et si contingat maiorem partem, hoc est tres deputaciones concordes esse, illico quarta depu- tacio, ymo quodlibet suppositum huius sacri concilii, diligenter et ad plenum audiatur benigne cum suis racionibus et motiuis; que si forsan hesitacionem seu difficultatem ali- quam afferant, remittatur articulus, super quo difficultas fuerit exorta, ad deputaciones singulas lacius et maturius dirigendus. Si vero raciones talium et motiua dubietatem pro- babilem sufficientemque non adducant, concludatur quod probatum extiterit, et mature digestum per tres deputaciones. Item quod omnes incorporati, et qui in posterum in- corporabuntur ipsi concilio, prout sunt deputati, singulis diebus ordinatis intrent ipsas deputaciones ad auisandum et practicandum causas et materias occurrentes, ne quis pre- tendere possit ignoranciam de proponendis in congregacione generali, et quod per vota omnium singula expediantur. Si qui vero absque racionabili causa (non intrauerint), seu qui non significauerint hora debita se non posse venire, et qui ante dissolucionem reces- serint sine licencia presidentis, ipsius presidentis arbitrio puniantur. Item quod omnia sup- posita concilii teneantur venire et stare in congregacione generali, eciam in missis solen- nibus et processionibus, quemadmodum supra dictum est de deputacionibus. Item antequam

Strana 263
Liber III. Caput XXXVII. XXXVIII. 263 dissoluatur congregacio generalis, et singule deputaciones, per notarios generalis con- gregacionis et singularum deputacionum legantur appunctuata et ordinata in eisdem, vt si per dictes notarios fuerit aliquis defectus in scribendo commissus, corrigatur. Item de qualibet deputacione eligatur vnus, qui quatuor prouideant de sermonibus ad clerum sin- gulis diebus solennibus fiendis, quos ipsi personis ydoneis ad hec distribuant; et antequam sermo huiusmodi per eum cui assignatus est publicetur, prius per eosdem quatuor, vel alterum ipsorum videatur ne errorem contineat, et quid scandalosum exinde videatur exo- riri ; et iste ordo a festo Michaelis in antea semper continuetur. Item quando ad expe- diendum aliquid dantur aliqui deputati, dum conueniunt, ille qui dignior et primus est inter eos, proponat materiam tractandam et dirigat illam, ac vota aliorum exquirat. Et si aliquis vel aliqui de concilio, non deputati, volunt interesse ad auisandum super materia de qua tractandum videbitur, possent auisare deputatos de motiuis suis, et si placet depu- tatis quod intersint, poterunt remanere. Caput XXXVIII. Ambasiata ad papam Romanorum regis, non acceptantis capitula con- cordie, explicacio pape et ad regem legacio sua vnum alteri concordans. Sequente mense Octobrio sex fuerunt celebrate congregaciones, generalisque pro- cessio vna pro felici successu concilii, et pro pace Francie. Incorporati vero fuerunt Amedeus Lugdunensis archiepiscopus, procuratorie autem Monasteriensis et Morensis episcopi, abbas in Wesbach, Radulphus de Porta, Albertus de Crispis, Augustinensis prouincialis Lombardie, Pascasius minorum, Nicolaus de Cremona, Petrus quoque Carme- litarum ordinum et in theologia professores, Albertus officialis Coloniensis, Johannes de Bachenstein, decretorum doctores, Henricus Keppel vicedominus Monasteriensis, Ludo- uicus Ymer licenciatus in decretis, frater Aymericus de Salmar ordinis Carmelitarum, in theologia baccalarius, preceptor de Friburgo ordinis Jherosolimitani, Johannes Truchen decanus sancti Pauli extra muros Treuerensis, Hermannus Roste archidyaconus Vsua- niensis, Johannes de Amasiaco Lugdunensis, Henricus de Vienna Morensis, Theodoricus Jad sancti Quirini canonici, Anselmus capellanus et Hermannus familiares presidentis, Matheus de Becke secretarius cardinalis Placentini, Medoch pro capitulo Morensi, Johan- nes Carlerii. Suscepit sancta synodus litteras Romanorum regis in ciuitate sua Senarum datas, notificantis iam crebris vicibus recommissum fecisse negocium ciuitatis Bamber- gensis, nec dubitaret cordi esse patribus propter sui et honorem imperii; cumque audiuisset multa suggeri in diminucionem sue auctoritatis et annullacionem bulle tunc per eum con- cesse, auisabat id fecisse matura et digesta deliberacione, postulacione eidem in Schramburg et Nurenberga plerumque facta propter bonum ecclesie et ciuitatis Bambergensis alia- rumque terrarum ecclesie, cuius temporalia a se et imperio immediate dependerent in feu- dum, credebatque id facere potuisse et debuisse. Rogabat igitur petens vt causam huius- modi habere vellent recommissam pro honore suo et imperii, eciam pro commodo et profectu Bambergensis ecclesie ac tuicione ciuitatis, que alias ab inuasione hereticorum non humana, sed sola Dei proteccione, ob defectum murorum salua permanserat. Post multas autem eciam importunas factas parcium allegaciones, mense isto presidens rela- cionem fecit de actitatis, per concilium non stetisse causam fuisse terminatam, namque

Strana 264
264 Liber III. Caput XXXVIII. iam visis allegatis, vt finiri deberet, partes nouas dederant scripturas. Decima octaua die hora vesperorum congregacione facta concilii, protector exponi fecit a Romanorum rege litteras in effectu continentes, cum ordinatum fuerat per papam de Vrsinis et de Monte- forti cardinales ad eum venturos, propter impedimenta incumbencia de Vrsinis non venisset, sed de Monteforti et de Comitibus. Senis vero mortuo ipso de Monteforti, car- dinalis de Comitibus multa ei ex parte pape dixerat, vt eo audito speraret bonum et op- tatum finem consequi ad honorem concilii et bonum omnium suppositorum eius, dum per- sonaliter cum papa haberet collocucionem; ideoque supplicabat lente procedendum fore contra dominum apostolicum. Supplicabat quoque protector, quod propter ista non vellent patres sinistram habere suspicionem de rege, aut de aliquo tractatu sinistro, quia speraret eum efficere debere omnia pro bono concilii et vniuersalis christianitatis; nam et co- gnoscebat regem habere firmum, sanum et magnanimum propositum pro concilio facere quicquid posset melius. Lecte autem littere directe protectori in latinum translate eandem sentenciam proferebant. Presidens vero respondit, quod habita copia litterarum regis, super responso deliberaretur in deputacionibus, quodque diffideret; sed speraret con- cilium promissa regia verbo et in scriptis tociens repetita opere semper ac magis regem complere; nec esset intencionis patrum vsque ad mortem inclusiue deserere sanctum in- ceptum opus. In ea congregacione conclusum extitit fratrem Petrum de Bauaria canoni- cum regularem nuncium esse mittendum ad regem, et dominos de duodecim cum presi- dente instrucciones sibi dandas ordinaturos. Cardinalis prefatus Guilielmus de Monteforti, origine Brito, tituli sancte Anastasie, de cuius morte rex loquitur Romanorum, Rome non erat tempore facte dissolucionis. Venit autem xn'. Junii, et x'. honoratus est per papam dato sibi capello; cumque differencia esset inter cardinales, aliis cum papa pro dissolu- cione, aliis econtra pro concilio intendentibus, hic statim parte illorum fuit qui pro con- cilio, et vna cum aliis quatuor supra nominatis tunc Rome presentibus constituit procu- ratores; mortuusque fuit Senis, cum primum applicuit, quo fere tempore mortuus est Flo- rencie Jacobus archiepiscopus Ebredunensis, veniens ad concilium. De quorum morte quales fuerint allocuciones non refertur. Legacio vero prefatorum cardinalium ad Roma- norum regem hinc processit. Archiepiscopus Ebredunensis a rege Romanorum vrbem rediens, et cum eo ex parte regis ambasiatores, quinta Augusti coram papa proposuit cum themate "misericordia et veritas obuiauerunt sibi" etc., multaque disserens de hiis gene- raliter, et quam summum pontificem pax deceat, retulit Romanorum regem in Ytaliam venisse pro pace, et quocumque transiret quod populus illi acclamabat, viuat pax, vox autem populi vox Dei; quodque Ebredunensis ipse hoc anno cum exiisset de ecclesia sua, a qua fuerat vocatus ad concilium, audito de dissolucione transiens qua rex erat Roma- norum, intellecto de causis dissolucionis, quia iam super eiusmodi, cum multis interfuisset conciliis et expertus erat, venit ad papam expositurus, quod sibi videbatur super conti- nuacione concilii; papam vero ei dedisse deputatos cum quibus conferret, quod et fecit. Demum litteras pape et capitula pro pace attulerat regi Romanorum constituto Senis, qui congregauerat in certa capella conuentus sancti Francisci xXXII. doctores ac prelatos. Sed consideratis multis decretis aliisque visum fuerat non esse conueniencia, et presertim quia stricte essent potestatis, cum generalia concilia consueuerunt plenam habere potestatem, et quia in eis fiebat mencio de heresi solum in vltramontanis, quasi in Ytalia non foret, et

Strana 265
Liber III. Caput XXXVIII. 265 quod erant in diffamacionem, permaxime Bohemis, qui nominati erant; nec tamen omnes es- sent tales. Fuit eciam tunc pape expositum regis ex parte, quomodo semper fuisset pro ec- clesia, laborassetque pro eius statu tamquam aduocatus fidelis, et quod ingressus Ytaliam nullam iniuriam fecisset. Igitur mirabatur quomodo pro parte ecclesie, cum in Luca ciui- tate existeret, per Nicolaum de Tolentino aliqua fuissent facta contra eum, quasi hostiliter acclamantibus suis, viuat ecclesia; postea eciam per Nicolaum de Forti brachio, qui sti- pendiarius erat ecclesie, fuissent eciam aliqua facta contra Senenses, qui sui erant. Vnde notificabat quod fecerant ei homagium die dominico xxvn". Julii. Papa autem ad hoc res- pondit, quod dicebatur factum per Nicolaum de Tolentino, nichil sibi imputandum erat, quia ille viueret ad stipendia Florentinorum, neque id fecisset de mandato eius; quod vero factum erat per Nicolaum de Forti brachio, id racionabiliter potuisse fieri contra Se- nenses, qui in multis ecclesie obfuissent; quod vero erant sui, hoc est ipsius regis, non- dum sciebatur, quin ymo a viginti duobus annis regebant se vt communitas; si autem ei homagium fecissent, hoc primo tunc audiebatur. Circa ea vero que de concilio dicebantur, melius ipse dicere poterat, quia nunquam legeretur de tanto contemptu sedis apostolice, sicut vsque tune factum erat per triginta prelatos congregatos Basilee. Neque rex in hoc dicere poterat ad eum de huiusmodi non contingere, cum Basilea, vbi congregati erant, esset locus suus, et per suum mandatum, ibique multi eorum tenebantur inuiti, et omnia agebantur de sua ordinacione vel consilio. De illis autem triginta duobus iudicantibus capitula non esse conueniencia, quod debuerant vidisse dictum Ostiensem de eo, qui facit computum sine hospite, quia postea in presencia eius non ita reperitur; vnde cum pars esset, debuerant cum ipso aut sua parte videre. Triduo autem post respondit, quod in- tendebat mittere duos cardinales ad regem, et cum eis super propositis respondere ; quod- que recommendarent personam suam regi dicturi, si ipse benefaceret, vellet eciam ad sua beneplacita esse, sin autem Deum esse iudicem inter eos. Narrata hec sint de legacione in litteris mencionata regis, qui pape ex Senis die xxvIn'. scripsit suscepisse pridem tam letanter quam gratanter reuerendissimos dominos cardinales legatos, quorum vnus diem extremum clauserat. Audiuerat autem reuerenter, que paternitas domini cardinalis de Co- mitibus pro parte sue sanctitatis exposuerat, et spiritu sancto inspirante aliqua concepta et appunctuata essent, que, vt sperabat, ad salutem tocius christiani populi cedere pote- rant, quemadmodum summopere semper affectauerat ardenter. Accederet itaque Jacobus de Sirck prothonotarius, qui ad reuerenciam sedis apostolice fidelissime et constanter ita se gesserat, vt merito dignus esset laudibus preueniendus, quique eius sanctitatem de om- nibus et sciret clarius informare. Ipse autem cardinalis scripsit sub eadem data, prece- denti die post solis occasum conclusisse cum domino rege, qui libere sine aliquo saluo conductu vel securitate paratus erat venire ad sanctitatem suam, et agere ac disponere tam circa factum concilii, quam circa omnia alia sue sanctitati grata et accepta; et vix dici posset, quantum dominus prothonotarius, et cum qua fide ac diligencia in huiusmodi negociis pro sua sanctitate et honore ecclesie Romane laborauerat, cui dignaretuy ii his exponendis plenam fidem adhibere. Adueniente autem dicto prothonotario fuit Rome dáta! fama certa de aduentu regis ad vrbem Octobrio mense. Mat Scriptores II. 34

Strana 266
266 Liber III. Caput XXXIX. Caput XXXIX. Adhesio magna regis Francie, electorum (vero) imperii (alia) verborum densitate non intellecta. Quo recepit sancta synodus ambasiatores suos ad regem Francorum destinatos, Nouariensem episcopum, et abbatem sancti Ambrosii Mediolanensis, referentes magnos oblatos sibi honores ob concilii reuerenciam, et per medium cardinalis sancti Eustachii a rege obtinuisse votiuum responsum super omnibus articulis eidem scripto porrectis, circum- uento primum ab emulis. Sed de veritate informatus magna cum deuocione susceperat concilii benediccionem, et intendebat mittere solemnem ambasiatam. Narrarunt autem se- riose de adherencia eius ad concilium, deque facta per eum aduocacione prelatorum tam regni quam Delphinatus, vt ad concilium venirent, exhibentes litteras de hoc patentes, al- teram sub sigillo regni, et alteram sub sigillo Delphinatus; litteram eciam regis in vulgari Gallico de adherencia concilii, litteras quoque archiepiscopi Remensis, Sagiensis et Au- relianensis episcoporum, adhesionem eorum ad concilium et votiuam expedicionem ora- torum concernentes. Notificarunt eciam nomina ambasiatorum regis ad concilium deputa- torum, Lugdunensis et Turonensis archiepiscoporum, Aurelianensis, Claramontensis et Dignensis episcoporum, nec non abbatis de Cormeriaco; copiam quoque litterarum regis pape missarum in fauorem cardinalis sancti Eustachii super rectoria Auinionensi, requirendo eum alteri non committere rectoriam ipsam, preterquam dicto cardinali, alias quod non intendebat assistere. Auinionensibus eciam desuper scripserat rex, qui fuerant primo con- tristati multum per concilii aduersarios, illis aliisque in circumuicinis partibus per litteras confictas suggesto, regem Francie conclusisse contra concilium. Lecte fuerunt eciam lit- tere regis pro excusacione prioris sancti Anthonii Viennensis, et abbatis eiusdem mona- sterii, asserto quod ordo intenderet breuiter mittere ad concilium tres notabiles viros lit- teratos; regis quoque Nauarre pro excusacione cardinalis Ylerdensis et episcopi Valentini, qui reputati sunt pro excusatis, quamdiu duraret pacis tractatus regum Hyspanie, super quo ipsi erant deputati, et quod interim procurarent erga regem, ipsum mittere suam am- basiatam ad concilium; quodque episcopus ipse mitteret pro se notabiles viros ; littere item cardinalis sancti Eustachii, notificantis se instituisse vicarium in comitatu Venesini episcopum Valentinensem, cumque duci Sabaudie id non fuisset gratum, supplicabat, vt ei concilium desuper scriberet; fuitque propterea ad eum ducem missus primicerius studii Auinionensis. Qui vna cum episcopo Frisingensi et magistro Thoma de Wienna regressi tune a dieta Francfordie retulerunt, quod electores imperii responderant habuisse habe- reque se voluntatem integram ad bonum concilii, non obstantibus detractoribus et oblo- cutoribus, qui contra concilium erga eos sepius insteterant; et si personaliter venire pos- sent, quod venirent. Obtulerant eciam se infra tres ebdomadas missuros ambasiatores so- lemnes, quodque dominus Coloniensis in propria erat venturus. Presidens autem concilii, dans gloriam Deo, de felicibus nouis regraciatus est eciam oratoribus ipsis, placuitque fieri desuper generalem sessionem. Sed et aliud respondentes intendebant, quam hii efe- rentes arbitrabantur, prout oratores ipsorum explicarunt mense sequenti; vnde dictus ma- gister Thomas, qui Teutonicus erat, forte ymo sine forte, illud intelligens nomine elec- torum exhortatus est concilium procedere ad reformacionem, et ad illa propter que con- cilium erat congregatum. Siquidem hii missi fuerant a concilio pro assistencia electorum

Strana 267
Liber III. Caput XXXIX. XL. 267 in processu contra papam faciendo, tamquam id maxime pertineret ad opus reformacionis ecclesie ; illi autem arbitrabantur supersedendum esse a processu contra papam, tamquam impedimento foret ad opera, propter que fuerat congregatum concilium, arbitrii cuius ali- quando fuit Romanorum rex. Sed ab Ytalia regresso, Basileam cum primum venit, lucide fuit eidem remonstratum processum eiusmodi, precipue super adhesione pape, spectare ad opus non solum reformacionis ecclesie, sed stabiliende fidei et pacis in christiano populo procurande, quomodo et in magna Constanciensi synodo cardinales et omnes naciones eidem ac Germanis et Anglicis oppositum sencientibus in illa altisona concionacione in- cipiente "audite hec omnes gentes“ ostenderunt, perspicueque vacante tunc sede prius ad eleccionem pape, quam procedendum erat ad aliam ecclesie reformacionem, quia tollenda primum erat difformitas illa maxima, ecclesie corpus manere sine capite diu. Caput XL. Concesse peticiones quinque cursoribus Bohemorum, disposicionesque synodi ad quatuor pro eorum aduentu. Abbas Eboracensis et frater Johannes de Molbrun, ad concilium redeuntes, de gestis cum Bohemis in illis partibus retulerunt firmissimam certitudinem aduentus eorum ad concilium, quodque Bohemi voluissent dare et habere treugas generales cum fidelibus christianis; sed oratores ipsi nec assenserant, nec denegauerant. Presente autem concilii protectore precursores Bohemorum eandem, in qua illi referebant, accesserunt congre- gacionem; quorum litteris credencialibus lectis, eorum alter, notarius ciuitatis Prage ma- ioris, hiis verbis "reuerendissimi patres, qui cum Deo Abraham in loco benediccionis, vt creditur, estis congregati“ etc., allocutus exposuit se fore missos ad concilium per Bo- hemos, vt eidem innotescat ipsos fore venturos, vt in saluis conductibus eisdem concessis plura que erant appensa sigilla per concilium recognoscerentur; vt laborarent patres omni conatu regem adesse Romanorum, quando Bohemi intererunt; vt ratificarent omnia gesta et concordata in Egra per nuncios suos cum Bohemis; vt darent operam ecclesiam orien- talem vocari pro sua reduccione. Sancta vero synodus, deliberacione habita, in eadem congregacione organo presidentis illis respondit, quod summe laudaret ipsorum precur- sorum aduentum, et eciam aliorum Bohemorum ad concilium venire debencium, reco- gnoscensque sigilla saluorum conductuum, vnanimi consensu ratificabat gesta cum Bohemis per nuncios suos, offerens se daturam litteras desuper opportunas, quodque super regis aduentu scribere volebat magna cum instancia, et in casu quo non posset, quod mitteret mandatum sufficiens ad ratificandum concordata inter concilium et Bohemos ; quantum vero ad vocacionem Grecorum, alias concilium fecerat quod in eo erat, sed iterum operam daret ad conuocacionem ecclesie orientalis; exhortabaturque eosdem precursores, vt Bo- hemis dicerent, ne propter hoc suos gressus ad concilium retardarent. Ipsi autem nuncii regraciati fuere de gracioso responso, dixeruntque habere in commissis, vt cum protec- tore ac ciuibus loquerentur ad partem. Per hoc autem iam certissima habita spe de Bo- hemorum aduentu, solito diligencius preparamenta ceperunt. Etenim fuerunt ex tunc per presidentem domini de concilio vehemencius exhortati, quatenus vellent accurate stu- dere, ac laborare continuato proposito, vt tempore et loco respondere possent questioni- 34*

Strana 268
268 Liber III. Caput XL. XLI. bus Bohemorum; notificataque fuerunt auisamenta certa de modo, quo in eorum aduentu se habere deberent. Erat namque salui conductus forma satis strieta, data eis pollici- tacione, vt disputare et caritatiue conferre possent cum (eis,) impedimento, obprobrio, con- uicioaut contumelia procul motis, quodque in preiudicium, derogacionem, seu deterioracionem cause ipsorum pars fidelium vti non deberet, aut posset terminis quibuslibet in confusionem vergentibus. Fuit eciam iuxta protectoris auisamenta ordinatum, magno tamen in ea re auisato moderamine, ne per hoc concilium laycale fieret, et ne illi grauatos se causarentur, quod conuocarentur ad concilium principes et Germanie communitates tempore accessus Bohemorum, qualiter se haberent visuros, vt si concordia non sequeretur, intelligerent aperte, quam neccesse foret contra eos alio procedendum modo. Fuit rursus auisatum de personis ituris ad conducendum eos ; pro bono quoque regimine suppositorum concilii, tam Bohemorum tempore quam sedente synodo, vnanimi patrum consensu ordinate ac publicate fuere exhortaciones monicionesque sequentes. Caput XLI. Auisamenta de regimine suppositorum concilii ex parte adstatim. „Admonet hee sancta synodus omnes sacrum concilium celebrantes, vt omnem grauitatem honestatemque, que viros ecelesiasticos decet, diligenter obseruent, vitam ac conuersacionem exemplarem ducant; et cum ad dandum legem toti orbi aduenerint, ipsi prius in se legem suscepisse demonstrent. Sint eorum mores sine macula et ruga. Exhi- beant se tamquam speculum mundum, in quo alii se speculantes normam et exemplum sanctimonie accipiant. Meminerint se esse sal terre, in quo opus est nunc vt saliatur mundus. Sint tales iuxta preceptum domini, vt lumen eorum luceat coram hominibus, vt videant bona opera ipsorum, et glorificent patrem nostrum qui in celis est. Ipsis inquit apostolus in persona Timothei „esto exemplum fidelium in verbo, et conuersacione, in fide, in caritate, et in castitate“. Ipsis vero neccessaria est bona consciencia propter se ipsos, bona fama propter proximos. Et quantum ad conscienciam attinet, vnusquisque eam sepe examinet et mundet, quantum fieri potest, ab hiis omnibus que diuinam maiestatem offendunt. Qui si sacerdotes sunt, sepe celebrent, alii vero sepe confiteantur; hoc plu- rimum valebit ad graciam domini impetrandam ; alioquin si iniquitatem conspexerit in cor- dibus eorum, non exaudiet dominus, et oracio peccatoris execrabilis. Et quoniam opera, que hoc sacrum concilium prosequitur, nimis grandia sunt, queque humanis viribus nulla- tenus effici possunt, neccessario ad dominum recurrendum est oracionibus, elemosinis et ieiuniis. Quilibet igitur de concilio singulis diebus aliquam saltem breuem oracionem ad Deum porrigat pro successu huius sacri concilii. Mandat eciam hec sancta synodus, vt singulis feriis quintis, quamdiu durat tractatus Bohemorum, in maiori ecclesia celebretur missa de spiritu sancto cum oracionibus ad hoc institutis, in qua omnes de concilio inter- sint. Ea autem die, nec non diebus dominieis, et aliis diebus solemnibus, quibus presente concilio misse celebrentur, quilibet de concilio offerat in gazophilacio saltem vnum es minimum, hoc modo, quod duo cursores cum pixidibus, vnus ab vno latere chori, alius ab alio, infra missarum solennia recipiant quicquid a suppositis concilii offeretur. Post missam promotores concilii distribuant huiusmodi oblaciones pauperibus, de quibus ipsis videbitur. Eandem missam de spiritu sancto quinta feria sancta synodus mandat solemniter cele-

Strana 269
Liber III. Caput XLI. 269 brari in qualibet ecclesia collegiata et conuentuali huius ciuitatis. Mandat eciam tam sup- positis concilii, quam aliis sacerdotibus in hac ciuitate existentibus, vt in missis suis dicant aliquam oracionem pro pace et vnitate ecclesie. Vt negocia que in deputacionibus con- cilii aguntur, Deus oculo pietatis aspiciat et prosperari faciat, expedit vt hii qui illa trac- tant, ad ipsas deputaciones deuoti accedant; propterea quelibet deputacio, antequam in- cipiat negociari, audiat in communi missam in loco quem ordinauerit prope ipsam depu- tacionem. Ibidem omnes de deputacione curent interesse, nisi forsan aliqui sint per se celebrantes. Tempore diuinorum non fiant inuicem collocuciones et confabulaciones ; sed quilibet vel oret, vel contempletur que aguntur et dicuntur in missa. Et quoniam, vt inquit Thobias, "bona est oracio cum elemosina et ieiunio“, quilibet de concilio saltem semel in ebdomada feria sexta vel alia ieiunet; et sicut Moyses antequam legem mereretur accipere ieiunauit, ita nos legem reformacionis a domino accepturi, et tradituri mundo facere cu- remus; qui autem ieiunare non potest, det elemosinam. Aliis autem diebus quilibet in mensa sua seruet sobrietatem moderacionemque ciborum; eciam si hospites assint, non mul- titudine reprehensibilique varietate, sed modesta et competenti refeccione honorentur. Prelati in mensis suis studeant seruare decretum Tholetanum, quod tale est: „Pro reue- rencia Dei et sacerdotum id vniuersa constituit synodus ; et quia solent crebro mensis ociose fabule interponi, in omni conuiuio sacerdotali diuinarum scripturarum leccio misceatur; per hoc enim et anime edificantur, et fabule non neccessarie prohibentur. Quelibet eciam ecclesiastica persona, antequam cibum sumat, mensam benedicat; (et) post refeccionem oraciones ab ecclesia institutas diceré non negligat". Caueant supposita concilii, ad tol- lendas temptaciones et murmuraciones, ne conuiuia vel suspecta commercia cum mulieri- bus habeant. Supposita concilii abstineant a verbis detractoriis, contenciosis, scurrilibus et male edificantibus ; quilibet accurate studeat, ne factis aut verbis proximum seandalizet. In via quilibet incedat pudicis oculis cum modestia et grauitate; ad loca minus honesta non vadat, nec ad spectacula publica, choreas, ludos, hastiludia, torneamenta et alia huiusmodi. Vestimentis vtantur, prout sacri canones instituunt; abstineant a coloribus rubeis et viridibus excessiue; vestimenta deferant talaria, et tam retro quam ante et a la- teribus clausa, et sine manicis ad cubitum pendentibus, et absque foderaturis vltra oram extendentibus et infixuris. Nullus portet annulum, nisi cui competit ex officio dignitatis, et vnum dumtaxat; nec corrigias auri vel argenti ornatum habentes, nec caligas solatas, nee mitras sericeas aut bireta longa, sed parua, aut inhonesta capucia. Tonsuras deferant suis ordinibus congruentes, et capillos ita tonsos, quod aures pateant. Non portent in frenis, sellis, aut pectoralibus equorum aurum, vel argentum, aut ornfamenta metalli depicti aut figurati, aut mappas sericeas, seu aliam huiusmodi superfluitatem; et quod huiusmodi or- namenta equorum sint vnius coloris, non rubei vel viridis ; nec calcaribus deauratis vtantur. Et ne prelati in multitudine sed honestate familie gloriari videantur, curent incedendo per viam pedites vel equites, quanto pauciores possunt premittere familiares; cardinales decem, patriarche octo, archiepiscopi sex, episcopi quatuor ante se preire contenti sint. Et quia qualis pater familias, tales et domestici eius, curandum est vt non solum patres de concilio, sed (et) eorum familiares decentem vitam et honestatem seruent. Quilibet igitur familiares suos sepe admoneat, ne quid reprehensibile aut scandalosum publice vel occulte perpetrare audeant; huiusmodi familiarium vestes non sint breuiores genu, vel diuersorum

Strana 270
270 Liber III. Caput XLI. colorum, nec (cum) frappis vel brodaturis, seu rachmaturis, nec deferant cathenas, vel alia ornamenta aurea vel argentea, nec cincturas excessiue sumptuosas. Sint eorum calige vnius coloris, similiter et capucia, nec dagas seu cultellos vltra longitudinem vnius palme deferant. Nemo de concilii suppositis ludat, aut familiares suos ad taxillos vel alios ludos inhonestos ludere paciatur. Non permittat a familiaribus suis per ciuitatem cum auibus se associari. Familiares dominorum de concilio beneficiati vel in sacris constituti clericaliter incedant, et non laycaliter tamquam scutiferi. Omnes religiosi existentes in hoc loco sacri concilii portent habitus suarum religionum in colore, valore, longitudine, et ampli- tudine. Cum incedunt per ciuitatem, vestes deferant superiores iuxta instituciones sacro- rum ordinum; et canonici regulares pro veste exteriori portent dociam, mantellum, vel redondellum. Ne in hoc loco sacri concilii (religiosi) sine causa vagari presumant, teneantur statim post primam diem aduentus sui presentare se superioribus suis, vel eorum vicariis aut procuratoribus; et qui hic non habuerint superiores vel eorum vicarios, aut procura- tores, representent se domino generali presidenti; et si sine legittima causa huc aduene- rint, remittantur ad monasteria eorum ; quod si, vt predictum est, representare se aut ad monasteria reuerti contempserint, de mandato dictorum superiorum suorum, vel presidentis per soldanum carceri (mancipentur). In congregacione generali ac deputacionibus ser- uetur debita modestia. In loquendo nullus alium maledictis aut contumeliis lacessat, vnus- quisque de alio honeste et reuerenter loquatur, presertim minores de maioribus. Nemo alium loquentem interrumpat. Vno loquente, ceteri silencium seruent. Quilibet proferat libere votum suum, ad neminem nisi solum Deum respectum habens. Nemo humana affec- cione seu passione moueatur. Animaduertant patres de concilio verba illa que scribuntur in paralipomenon: „Videte quid faciatis, non enim hominis exercetis iudicium, sed domini, et quodcunque iudicaueritis in vos redundabit. Sit timor domini vobiscum, et cum diligen- cia cuncta facite“. Meminerit quilibet iuramenti in recepcione ad sacrum concilium pre- stiti, videlicet quod salubre consilium dabit secundum Deum et conscienciam suam. In hoc loco, vbi de communi tocius christiani populi salute agitur, omnis minima culpa maxima est in districto Dei iudicio seueriter plectenda. Studeant supposita concilii pacem et vni- tatem, quam mundo et ecclesie dare procurant, inter se pocius custodire; sint vnum in domino, id ipsum sencientes omnes. Non sint inter eos scismata, contenciones et emu- laciones. Seruent super omnia fraternam concordiam, quia, vt inquit dominus "omne reg- num in se diuisum desolabitur, et domus supra domum ruet“. Nemo suscitet odiorum ac rancorum fomenta, quin pocius extinguat. Alter alteri, si forte (se) offensum putet, ignoscat ; et hoc est alter alterius onera portare, et adimplere legem Christi. Nemo iuxta iuramentum suum vota singulorum reuelet, vnde verisimiliter odium sequi possit. Huius- modi ordinaciones et exhortaciones quilibet presidens per supposita sue deputacionis ob- seruari faciat, inquirendo diligenter, an quisquam transgrediatur; transgressorem autem caritatiue corrigat, et (si se non emendet), adhibeat cum consilio aliquorum de maioribus sue deputacionis efficax et opportunum remedium. Promotores eciam concilii sollicite huiusmodi transgressores inquirant, et sue deputacionis deferant presidenti. Quilibet pre- sidens deputacionum in principio sue presidencie predicta in sua deputacione legi faciat, vt superuenientibus innotescant. Presidens autem concilii deputet aliquos qui sollicitent ciues, vt ea que pro honestate ciuitatis instituta sunt, execucioni demandentur et debite

Strana 271
Liber III. Caput XLI. XLII. 271 custodiantur. Admoneantur Basiliensis episcopus et officialis suus, vt predicta clero inti- ment et inuiolabiliter obseruari faciant.“ etc. Quam studiosa autem hiis diebus patrum erat voluntas dictas seruandi admoni- ciones, ac omnem modestiam in generalibus congregacionibus, exemplo patet casu sequenti. Pro parte fratrum minorum de strieta obseruancia proposuit Nicolaus de Cusa, vt sancta Basiliensis synodus confirmare dignaretur decretum per Constanciense concilium sessione sua eis concessum, quo fratres degentes in nouem conuentibus ibidem nominatis inter prouincias Francie, Burgundie et Thuronensis constitutis eximuntur, vt de ipsorum regimine in nullo se possint intromittere prouinciales vel custodes, sed regantur per pro- uinciales vicarios ab eis electos, et per ab hiis electum generalem vicarium; ad superiori- tatis tamen recognicionem quod prouincialis minister in persona propria visitare posset, et de consensu maiorum ac discretorum conuentus, si quid corrigendum ineuniret, punire, generalis vero in propria persona, quociens vellet et facere sicut moris est in ordine, pos- set; aliaque plurima eis concessa fuere, prout in ipso cauetur decreto. Requisicioni autem huic respondit magister Pascasius eiusdem ordinis, quod hoc esset diuidere ordinem, nec faciendum esset, cum ordo haberet notabile caput, videlicet generalem ministrum, sanc- tissimum hominem ; cumque Symon de Valle aduocatus desuper materia ista vellet animos informare patrum, Ludouicus frater de illa obseruancia alta voce adstatim respondit, vos non dicitis verum. Multis vero consideratis intelligens offendisse, peciit veniam in medium constitutus; cui presidens iniunxit illo die Veneris ieiunare in pane et aqua, interdicens ei pro tunc congregacionem. Fuit autem a patribus dictum posse illos peticionem suam scripto porrigere in sacris deputacionibus. Conmissa vero fuit mense isto causa prioratus Pater- niaci, Cluniacensis ordinis, Bellicensi episcopo, Ottoni de Lapide et officiali Basiliensi ; hee nempe quamuis non cathedralis, longiori tamen durans tempore, quia decem sentenciis fatigas multas patribus dedit magnis vtrimque fulcita fauoribus. Caput XLII. Raciocinacio multipharie ostendens quantum conueniat bono regimini concilii equa proporcione deputari ad eius officia aliaque onera. Cum autem in deputatis iudicibus de mense Augusti habitus fuerit ad naciones respectus, Petragoricensi, Augustensi et Parmensi episcopis nominatis Gallie, Ytalie et Almanie nacionum, Hyspanie autem nullo, nullis aut paucis in concilio tunc sistentibus, iam vero a Septembrio mense multis incorporatis, vt ea nacio iudicem haberet, mense isto tribus adiunctus est Johannes Gadicensis episcopus, qui multis annis in Romana curia fue- rat auditor palacii. Modus namque procedendi per deputaciones Februario mense ordi- natus, multiplici tune ostensus, vt aptissime conueniret ad celebracionem concilii gene- ralis, eo limitabatur sensu, vt legibus esset et commixtione deputandorum ex singulis nacionibus regulatus. Leges autem narrate iam fuere preuio mense Septembrio articuli de modo procedendi, exhortaciones quoque suppositorum concilii immediate sunt memo- rate; conmixtio vero deputandorum, de qua fiebat sermo, eiusmodi vt in officiis recipi- entibus numerum ac in commissionibus ad negocia fieret equa distribucio personarum, et respectu nacionum et statuum, quod nunc monstratum est in assignacione ex Hyspanica nacione iudicis huius. Sic eciam factum erat trium nacionum in prioribus gestis, quamuis

Strana 272
272 Liber III. Caput XLII. rarissime id fuerit enarratum ; sed omni fere tempore, quo sancta permansit synodus, eius- modi vsa fuit commixto regimine. Antiquissima nempe doctrina philosophi libro politicorum est, quod vbique fidelissimus dyecretes, dyecretes autem qui medius, et proinde quanto melius policia miscetur, tanto illam esse magis mansiuam. Quatuor igitur sistentibus modis specie differentibus ad direccionem concilii generalis, per naciones aut regna, per pro- uincias, per status et per deputaciones, regimen sancti Basiliensis concilii omnium horum commixtione constabat, non solum propterea quod in deputacionibus mixtio esset, singula earum habente in se supposita diuersarum nacionum, statuum et prouinciarum; sed quia in exercicio officiorum et in negociorum expedicione eciam, quantum poterat, equa ex illis distribucio fiebat. Regimen sane concilii Basiliensis magna, quin maxima ex parte consistebat in primo generali presidente eius, vno aut pluribus; qualis vero status, naci- onis aut prouincie presidens vnus aut plures essent, sancta synodus ob sedis apostolice reuerenciam non discernebat. Omnes namque, vt papa censuit, fuerunt Ytalici, quinque aliquando, quatuor, tres aut vnus. Consistebat secundo in dominis de duodecim, quorum officium erat discernere, preterquam in episcopis eorumque superioribus, qui essent con- cilio incorporandi, auisare materias super quibus deliberari debebat et concordare, vt concluderentur que deliberata erant, racionemque in deputacionibus auisatorum, et in generali congregacione reddere concordatorum. Hii duodecim equa porcione fiebant sin- gulo mense ex quatuor nacionibus. Consistebat tercio concilii regimen in quatuor tenenti- bus de bulla, quorum erat videre litteras, priusquam plumbo concilii munirentur, et fre- quentissime eas, que expedite erant per cancellariam signa habentes illius, plumbare nolebant ; sed referebant in deputacionibus causas, quare eis videbatur non debere trans- ire, multeque illorum auisamento impediebantur, et vix ex relatis per eos ad deputaciones expediebantur postea. Erat eciam magna potestas precognitorum ac iudicum concilii ex racione assignata superius, quia plurimi sunt iusticie debitores. Hii quoque pari numero fiebant ex diuersis nacionibus. Idem eciam fiebat in officialibus aliis multis, quibus non tantum inerat auctoritatis. Quod vero maxime erat auctoritatis et nimium ponderis habens, regimen concilii consistebat in deputatis vel ad expediendum, vel ad deliberandum et referendum super materiis arduis occurrentibus, in quibus eciam commixtio seruabatur nacionum atque statuum, excepto de cardinalibus. Etenim quia pars corporis pape esse censentur, cardinesque super quos ostia vniuersalis versantur atque sustentantur ecclesie, in grauioribus circa eos non discernebatur; sed vna cum eis deputabantur alii. Multum eciam attendebatur, vt eiusmodi deputatorum principales essent eciam magnorum ambasia- tores principum. Hac igitur mixtione et nacionum et statuum in officialibus concilii et deputatis concurrente, modus procedendi per deputaciones aptissimusque fiebat ad salu- tarem direccionem sancte Basiliensis synodi, non solum ex concordia post deliberacionem secuta, sed ex ipsa coniunccionis natura. Cum enim post deliberaciones magnas in eandem conueniebant sentenciam omnes, quia omnium idem erat sensus atque propositum, signum indubie fiebat id esse iustum, equum ac medium, maxime qui deliberauerant in eo perma- nentibus sensu; quia nisi quod rectum est, placere semper vni multisque minime potest, quomodo cibus si sapit tamquam sanis, ille vtique non extremi est saporis, pote excessiue amarus vel dulcis, sed medius, quia sapit habentibus gustus dispositos differenter. Quod vero est maius, quia eiusmodi coniunccio ex sue natura condicionis disponebat vt tam ma-

Strana 273
Liber III. Caput XLII. 273 iorum quam inferiorum iudicia idem saperent, idemque vellent. Siquidem disparitas statuum, nacionumque varietas, quamuis diuersas in ipsis deputatis ingererent affecciones, in vnam tamen sentenciam illos trahebat, atque copulabat coniunceio ipsa, propterea quod eo ipso dum persone ille ad eundem conuocate et in eodem constitute loco a sancta synodo siue presidente suo deputate ad idem conueniebant opus, tam ille quam iste in- crementum suscipiebant in eo, quod erat officii atque recti eorum desiderii. Officii namque inferiorum est reuereri superiores, eorumque sentenciis acquiescere, dicente Paulo "obe- dite prepositis vestris, et subiacete eis per omnia“; Johanne quoque in canonica „ado- lescentes, subditi estote senioribus". Superiorum autem officii, qui ecclesiastici sunt, est inferiores promouere, eosque dirigere, non vt dominantes in clero, vel sicut reges qui dominantur eorum, et potestatem exercent in eos, sed forma facti gregis ex animo, quo- niam est sapientis viri officium vsque ad finem attingere, non vteumque, sed ordinate, hoc est omnia media per que eiusmodi finis attingendus est, non trahendo imperatiue, sed caritatiue et suauiter disponendo. Disponere autem ordinate et suauiter ad obedienciam est prius, quam auctoritatiue quis precipiat, aut fixo se resoluat, atque vltimo diffiniat iudicio racionem explicare precepti aut sentencie promulgande. Et hoc manifestissime adimplebatur in sancta synodo Basiliensi superioribus inferioribus copulatis. Etenim quo- niam in antiquis est sapiencia, et in multo tempore prudencia, audientes inferiores illorum consilia seniorum velut prudentum responsa, intelligebant aperte ea, que ipsi nouiter ex libris trahentes in scolis didicerant, illis superiorum iudiciis contemperata sanam iustamque sentenciam efficere; per se autem absque illis quandam sapere extremitatem, velut sine condimento cibaria. Quo fiebat vt intellectis maiorum atque seniorum contemperamentis, qui inferioris erant status, non iam velut inuiti, sed promptitudine magna perfecte acquie- scerent superiorum sentenciis, quod profecto incremento erat officii vtrorumque. Rursum erat et incrementum recti desiderii; minoribus quippe innatum est desiderium superioribus adequari, hiisque ab illis reuerenter audiri. Vtrumque autem eiusmodi coniunccio efficie- bat; namque videntes minores superioribus se coniungi, gratitudine eos compellente ma- iori cum reuerencia inclinabantur ad illos audiendum. Cum vero in hac ipsa reuerenti audicione seniorum desiderio essent conplacentes, maiores autem ipsi ab inferioribus reue- renter auditi, semetipsos humiliantes illis condescendebant, per eam coniunccionem velut societate quadam sibi copulatis, et propterea maiores se minoribus contemperabant, non tam velut inferiores ac subditos eos prospicientes, quam velut eiusdem operis, quod per- fectum esse desiderabant, socios sibi datos, vel ab eis assumptos considerantes. Vnde resultabat velud parificacio quedam excellencioris profecto gracie ac virtutis, quam illa sit, cum subditos suos domini ludo secum admittunt, vt condelectentur, in quo ludo si nec dignitas vilescit dominorum, profecto nec in opere sancto cum superioribus inferiores ad perfeccionem et consummacionem eius copulantur. Quapropter coniunccio hec perso- narum diuersorum statuum ad consummacionem sancti operis, quando minores desiderabant ad idque tenebantur pre ceteris, non reputabatur eis dura velut arefacta spina conpungens, aut frigida sicut constringens cathena ; sed racione desiderii mutui ad consummacionem operis intenti leuis erat atque suauis, calida quoque ad opus, vt consummaretur inflam- mans. Erat enim ad modum glutini affectanter superiores inferioribus commiscentis, non vero sic commiscentis, quod ex commixtione hac prior que excellebat qualitas desineret Seriptores II. 35

Strana 274
274 Liber III. Caput XLII. in superioribus, et altera resultaret ignominiosa, velut cum nobilis femina cum ignobili coniungitur viro per matrimonium, aut cum miles bannasitis vel clericus seuis exerciciis, et monachus negociis secularibus se immiscent, sed quomodo cum aurum argento con- iungitur, hoc sublimitatem ac pulchritudinem capiente, illud autem suam demonstrat excel- lenciam ex comparacione. Reuera sic ex huiusmodi simultanea deputacione qui inferioris erant status decorem ac sublimitatem recipiebant, et certe qui superioris permaximam atque singularem ex coniunccione adipiscebantur exaltacionem, conformantes se diuino sermoni affirmanti creberrime in ewangelio eum qui se humiliat exaltandum. Exaltandum vtique, etenim cum ewangelica doctrina duplicem insinuet regendi modum, declarat autem illum regendi modum, qui exercetur per reges et principes in subditos velut dominantes eorum, discipulis non conuenire suis, eum ait „vos autem non sic, nec ita erit inter vos", palam est intelligere nolentem se huic seculo conformare, sed Christum sequi, magnam, quin et maximam, ab eo suscipere exaltacionem. Attingit namque qui dignitatis superioris status est per huiusmodi condescensionem summum perfeccionis gradum, cuius saluator exemplum esse voluit, vt qui maior esset, fieret sicut minor, qui precessor sicut mini- strator, et qui primus sicut omnium seruus. Quia igitur coniunccio huiusmodi incrementum dabat officii atque desiderii tam superiorum quam inferiorum, vtque idem saperent eorum iudicia, perfecte disponebat, perspicuum est intelligere, humore interueniente desiderii, tam in superioribus quam in inferioribus, ad complementum intenti operis coniunccionem ipsam fieri commixtionem adeo perfectam, vt ex ipsis duobus statibus extremis quodam- modo fieret medium vnum, vtrumque extremorum in suo conseruans esse, et ad opus commune affectanter coniungens. Propter quod copulacio hec ex diuersis multum ac per omnem modum conueniens erat ad salutare regimen concilii generalis. Docuit autem dudum nos praxim istam qui nouit corda hominum Deus. Etenim quomodo Moysi conque- renti, quod solus non poterat vniuersum onus populi sustinere, adiunxit septuaginta duos ex omnibus tribubus Israhel, tam ex maioribus quam minoribus equa sumptos proporcione numeri, vt vna cum eo onus populi sustentarent; sic igitur, dum papa non valente perfi- cere grauiora, que ecclesie occurrunt, generalis celebratur synodus. Confert direccioni bone vt ex omnibus statibus, tam superiorum quam inferiorum, ad tractandum ardua negocia consilia deputentur. Id ipsum quoque intelligere possumus, cum ad idem opus per- sone deputantur diuersarum nacionum, earum singula honorari se percipiente, nouaque audire cupiente ab ignotis. Datur quippe in ea re occasio, vt excellenciam, quam in ex- traneis reputabat, per huiusmodi communionem attingere valeat. Nulla nempe nacio excel- lencias habet omnes, sed earum quelibet in altera agnoscit quod emulatur, et quod in se cupit habere. Et quia sancta nos docente scriptura, "pondus super se tollit, qui honesti- ori se communicat", huius ponderis pretextu illi, quam honestiorem se nacio altera arbi- tratur, affectate intimeque coniungitur, et sic ex omnibus coniunctis inuicem operacio resultat perfecta, quam omnes adimpletam esse desiderant. In sancta igitur synodo Basi- liensi mansiuam quietamque fuisse intelligimus direccionem agendorum, vbi tam in officiis, quam in negociis expediendis equis porcionibus deputacio fiebat personarum diuersorum statuum et nacionum, propterea quod mediante humore iam declarato, videlicet desiderio perficiendi opera, ad que sancta synodus congregata erat, ex huiusmodi coniunccione resultabat commixtio, ex commixtione mediacio quedam siue medietas, ex medietate equitas,

Strana 275
Liber III. Caput XLII. XLIII. 275 ex equitate vero rectitudo; aut quod magis proprie dicitur, non fiebat rectitudo, quia met ipsa equitas rectitudo erat. Sieut enim rectum, sic et equum describitur, cuius extrema a medio non deuiant; et quoniam in huiusmodi congregacionibus extrema non deuiabant ablatis per huiusmodi personarum coniunccionem extremitatibus (in) concilii regimine, nec- cessario ex dicta commixtione superiorum cum inferioribus eius policia reddebatur mansiua; et ita synodus saneta Basiliensis plus tempore sedit, nedum singulis aliarum generalium synodorum, quas summi pontifices profitentur, sed ad minus earum parti maiori; non vero continue mansit, quia nec debuit. Vt namque declaratum fuit in libro de magna auctori- tate episcoporum in concilio generali, repugnat institucioni natureque generalis concilii actu semper sedere ; sed tempore quo sedere habet magna vtique causa est, vt longe ab- sint sediciones ac dissimulaciones, libertatem efficiente deputacionum modo, et equitatem commixtione deputandorum equa distribucione ex singulis nacionibus. Hac igitur super- ueniente causa ex Hyspanica nacione multitudine suppositorum eo ipso de illa, quomodo a principio de aliis mencio facta est. Etenim ordinacione facta de clericis camere mense isto, octo nominati sunt pari distribucione omnium nacionum, Leonardus de Piscia, vica- rius Parmensis, Guilielmus Euerardi studii Parisiensis orator, et primicerius Auinionensis, officialis Patauiensis, et Johannes Culden, archidyaconus Segobiensis, et Johannes de Mora. Assignatus eciam est iudex cum aliis tribus dictus Gadicensis episcopus, racione qua supra, vt nulla contemptui esset, sed digna fieret existimacio de singulis nacionibus. Caput XLIII. Sentencia cardinalatus pro domino Firmano, taxa notariorum, et scriptorum nomina. Fuitque dictus episcopus ex illis vnus, qui pro reuerendissimo domino Firmano sentenciam promulgarunt super sua dignitate cardinalatus, de qua causa mencionem facit sancta synodus in responsione data oratoribus pape. Et mense isto duas desuper conces- sit commissiones, quod terminus execucionis pape, faete per edictum in valuis ecclesie maioris et sancti Petri Basiliensis, solum curreret a die proposicionis facte per archiepis- copum Tarentinum oratorem eius, specialem de hoc exaggeracionem facientem, perindeque valeret, ac si in valuis ecclesie beati Petri de vrbe facta foret; secundam vero pro facta relacione in scriptis de meritis cause huius. Placuit, quod iudices concilii procederent vsque ad sentenciam diffinitiuam inclusiue, quia pronunciatum fuit eum verum fuisse esse- que cardinalem, ac gaudere et vti debere omnibus insigniis, priuilegiis atque prerogatiuis quibus alii gaudebant cardinales ; datusque est illi capellus rubeus, quo primo non vte- batur. Siquidem papa post obitum Martini V., qui vtrumque simul creauerat, capellum dederat cardinali Ylerdensi, non vero Firmano ipsi, vtriusque eadem sistente causa; eius- modi autem capelli concessione plenopere clarificata est auctoritas synodi generalis, diffi- nientis iusticia mediante inter papam et cardinalem. Iudicii namque ea sistit natura, vt eius portis longius distet accepcio personarum, iubente Deo magnum vt paruum eque audien- dum fore; nimirum igitur, si iuste quod iustum est prosequens, commissionem dedit ad iusticiam declarandam inter papam et cardinalem sancta synodus Basiliensis, cui tamquam habenti a Christo potestatem immediate quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis, tenetur obedire. Mense denique isto ordinati sunt in scriptores bullarum sacri concilii numero triginta sequentes: 35*

Strana 276
276 Liber III. Caput XLIII. Triginta scriptores concilii. Item placuerunt scriptores litterarum huius sacri concilii qui sequuntur: prior de Loysi ordinis Cluniacensis de familia domini legati, Nicolaus de ciuitate Castelle, Matheus de Beke secretarius domini Placentini, Petrus Bruneti, Bartholomeus de Butrigniaco, Con- radus Ruylen, Georgius Frey, Johannes Dieulefist, Eusebius de Vieuziaco, Thomas Ches- neloti, Zeno de Cremona, Nicolaus de Viterbio, Eneas de Senis, Bartholomeus de Lacess- curiis, Petrus de Noseto, Conradus Pruzbegber, Johannes de Freydenberg, Andreas de Pannigaliis, magister Michael Cochardi, Ayquilinus Vmhali, Jacobus de Viterbio, Bartholo- meus de Senis capellanus domini Firmani, Nicolaus Rasnis de Genezano, Wernerius de Juliano, Johannes de Foresteria, Johannes de Rocapetri alias Maubert, Johannes de Ba- silea presbiter, dominus Johannes Hyspanensis de Modian baccalarius in decretis, dominus Dyonisius de Cathelanis, dominus Rogerius Sigerii capellanus domini patriarche. Facta quoque est reformacio circa notarios scribentes in causis iusticie, limitata eis litterarum taxa in forma sequenti. Sequitur taxa et reformacio notariorum. Deinde lecte sunt reformaciones, seu taxaciones citacionum notariorum pro scrip- turis suis vt sequitur. Pro citacione ad partes in causis beneficialibus simplicibus, et aliis causis ciuilibus, si cum inhibicione, soluatur medius florenus Renensis; si vero sine inhi- bicione, octo solidi soluantur siue blaphardi. Item in causis ecclesiarum cathedralium dimidius florenus. Item pro inhibicione simplici sine citacione octo blaphardi. Item pro- conpulsoria octo blaphardi. Item pro monitorio cum citacione dimidius florenus. Item pro sequestracione fructuum dimidius florenus. Item pro simplicibus mandatis contra pre- sentes vnum blaphardum. Item pro foliis registri, dummodo sint in qualibet parte folii xxx. linee, et in qualibet octo dicciones, quindecim folia pro vno floreno Renensi; item pro xxv. foliis de simili forma scripture vnus florenus. Item pro examine testium, vbi est numerus articulorum infra decem, quarta pars floreni; si vltra quantumcunque, semper pro decem addatur, et soluatur alia quarta pars. Item pro nota sentencie duos florenos. Item pro instrumento sentencie duos florenos. Item pro executoria sentencie sub sigillo iudicum, prout supra de monitorio, inspiciendum esset si est pars magna scripture, et tune super- addatur alteri dimidius florenus. Item pro instrumento priuato alicuius actus concilii octo blaphardos; si vero scriptura duplicabitur, eciam duplicabitur salarium, aut alias ad quan- titatem scripture habeatur respectus. Illa a pauperibus non valentibus soluere, recepto iuramento prius ab eis nichil recipiatur. Item cursores pro presentacione, supplicacione siue commissione non recipiant vltra duos blaphardos. Item pro actu citacionis vnus blap- hardus. Item pro execucione citacionis in valuis vnus blaphardus. Domini episcopi et procuratores episcoporum quilibet habeat soluere Gerardino et Petro cursoribus hac vice tantum . inferiores vnum blaphardum. Percepto autem in Romana curia, quod in saneta synodo Basiliensi constitutum fuerat tribunal iudicii, erantque scriptores, abbreuiatores aliique sub vicecancellarii officio constituti officiales, pro parte cardinalis Rothomagensis notificata est bulla pape de of- ficio vicecancellarie, post dissolucionem concilii factam per papam sibi concesso ; sed nec admissus est adusque personaliter venit anno sequenti. Placuit autem, quod in rebus con-

Strana 277
Liber III. Caput XLIII. XLIV. 277 cernentibus euidentem concilii vtilitatem presidens posset scribere nomine concilii, cuius vigore commissionis quam plurime bulle expedite fuerunt; fuitque lecta forma et placuit decretorum, que in sequenti fuerunt publicata sessione. Caput XLIV. Assignacio loci pro rege Francie, accessus cardinalis sancti Petri ex Ytalia habitu dissimulato, et admissio quorundam officialium. Nouembrius dum fluit mensis, celebratis congregacionibus quinque sessioneque vna, sancte synodo Basiliensi incorporatus extitit Carolus Francie rex procuratorio nomine in personam Amedei archiepiscopi Lugdunensis. Qui xuI'. die huius commemoratus de am- basiatis concilii ad regem ipsum tociens destinatis vt concilio adhereret, exposuit, quod tamquam christianus ecclesie filius plures oratores, vt suo nomine interessent concilio, deputasset, quorum ipse vnus erat, prout de hoc litteras regis gallice scriptas exhibuit, significantes vt pro rege ipso concilio incorporatus locum sibi peteret assignari, quem suorum progenitorum ambasiatores in conciliis generalibus tenere consueuerunt. Facto autem iuramento solito presidens gracias regie deuocioni agens de adhesione sua et fa- uore, dicens eum locum oratores regis Francie in Constanciensi concilio tenuisse, locauit eum ad dextrum latus suum. De hoc autem requisitum fuit per dictum archiepiscopum aliosque plures a notariis testimonium; et quidam pecierunt fieri desuper bullam. Etenim cum rex Anglie appellaret se Francie regem, Carolus ipse voluit in generali concilio titu- lum continuare suum, priusquam illa, que de anno xxxv°. vehementer irruit, contencio oriretur, quia non iam quis maior inter eos esse videretur, sed quis talis esset discepta- batur, vtroque Francie regem se appellante. Incorporatus eciam fuit reuerendissimus dominus Johannes tituli sancti Petri ad vincula sancte Romane ecclesie cardinalis, qui die precedenti applicuerat ex Ytalia in habitu dissimulato, tribus associatus familiaribus. Vo- catus quippe a papa, vt ex Aurelia Romane ecclesie ciuitate, vbi erat recreacionis causa, Romam veniret Romanorum regis honoraturus aduentum, periculo se exponens maluit concilio interesse; familie autem sue et rebus non fuit datum impedimentum. Incorporati quoque fuere Aymo Gracionopolitanus, procuratorie autem Lingonensis episcopi, Erardus in Rosenstein Frisingensis, de Novo Castro Argentinensis, Hugo de Seyr Gebensis, Thomas de Dondramia Candide case, Johannes de Novo Castro, Johannes sancti Johannis Arla- tensis Lausanensis, sancti Petri in Celo aureo Papiensis diocesis abbates, Johannes Lupi ordinis minorum et theologie, Augustinus de Roma penitenciarius minor ordinis sancti Augustini, professores, Franciseus de la Cruce vtriusque, Ysidorus de Rosate legum, Jo- hannes Leonis decretorum doctores, Guilielmus Ferdensis in decretis, Guilielmus de Borda in vtroque, Guaschardus baccalarius in theologia in decretis, Humbertus de Chissiaco in legibus licenciati, Alfonsus de Bocca negra preceptor de Pennaluer ordinis sancti Johannis Jerosolimitani, Alfonsus de Ceruatos, canonici duo, prior vnus, cardinalis sancti Petri familiares quatuor et Firmani vnus, aliique quatuor; fuitque impositum onus dominis de duodecim videre circa incorporandos, qui essent admittendi de cetero, illos presertim qui racione suarum dignitatum non tenentur per se vel procuratores in synodo comparere. In- stitutus est depositarius concilii Guilielmus de Senis. Rediit ex Ytalia cardinalis Placen- tinus. Plures notarii, cursores, et scriptores litterarum concilii admissi fuerunt, ordinato

Strana 278
278 Liber III. Caput XLIV. XLV. quod notarii concilii scriberent coram iudicibus. Michael Bruman receptus est in clericum cerimoniarum, et Petrus de Atrio soldanus institutus. Hii duo fuerunt perseuerantes in eisdem officiis vsque concilii finem. Fuerunt autem ad trimestre vna cum concilii presi- dente Mediolanensis et Lugdunensis archiepiscopi, Frisingensis et N. episcopi instituti precognitores ; iudices Laudensis, Gadicensis, et Vticensis episcopi, et Henricus Nithart; iudices vero fidei Cauallicensis et Sudensis episcopi, vicariusque Constanciensis. Ad di- stribuendum quoque in singulis deputacionibus supposita concilii, concilio nouiter super- ueniencia, fuit ordinatum, quod essent quatuor, et communiter fuerunt qui promotores erant in ipsis deputacionibus. Horum namque officium cum esset vota interrogare patrum super materiis propositis, recenciori pre aliis memoria retinebant et numerum et qualitates suppositorum in singulis deputacionibus, eoque ad distribuendum superueniencia erant precipue apti. Caput XLV. Romanorum rex consueta scribit de sua firmitate, deque accessu cardinalium illicenciatorum, alii principes eciam super diuersis, et restituuntur exempti. Accepit sancta synodus Romanorum regis litteras, significantis se pape scribere de suo firmo proposito ad bonum et stabilitatem concilii, quodque nunquam ab eo recep- turus erat imperii dyadema nisi concilio adhereret, in istoque proposito firmus staret vsque ad mortem ; vtque fidem faceret, misit litterarum copiam suarum ad papam et instrucci- ones; alias quoque eius, notificantis recessum ex partibus Ytalie cardinalium Bononiensis et Rothomagensis ad concilium proficiscencium. Ambo quippe recreacionis causa iam diu fuerant extra vrbem, cumque Rothomagensis Terni esset constitutus ecclesie ciuitate, die qua ex Aurelia cardinalis sancti Petri ad concilium recto tramite venturus viam accepit, eciam ille a prefato exiit loco; sed quia podagricus, non confisus vsque in Lombardiam continuare festine posse, quod ille fecit, ad dominium Senarum, quo Romanorum rex con- stitutus erat, se transtulit, ibique mansit ad tempus. Simili fere modo fecit Bononiensis cardinalis, et constitutus loco securo sacro concilio scripsit excusacionis litteras, quia in- firmitate grauatus, vt desiderabat, festine accedere nequiret. Horum trium cardinalium illi- cenciatus a papa recessus vt ad concilium venirent, magno extulit fauore auctoritatem sacri concilii Basiliensis; etenim quamuis non litteris aut nunciis in orbem destinatis, sui tamen facto recessus permaxime attencionis testimonium perhibebant iustam fouere causam sanctam Basiliensem synodum. Suo nempe exhortati exemplo multi reges ac principes, cardinales, ceterique prelati et communitates iusticiam sacri concilii firmius attendentes, de suis ambasiatis solennibus et cito mittendis, aut quod perso- naliter accederent, solliciti magis fuere. Accepit quoque litteras Caroli Francorum regis mencionem facientis de ambasiatoribus ad concilium iam destinatis aliisque destinandis. Litteras denique ducis Juliacensis de sua adhesione ad concilium; doctor vero nuncius, multa cum exposuisset de eius affeccione ad honorem et felicem progressum sacri concilii, requisitus vt nomine dicti ducis se incorporaret, respondit deliberare se velle. Item litteras Friderici Austrie ducis significantes de saluo conductu concesso per eum in fauorem An- glicorum ad concilium veniencium, prout fuerat requisitus; per alias autem significantes de capcione castri vnius, facta per episcopum Tridentinum nulla preuia diffidacione, peten- tis per concilium scribi, vel alias prouideri pro restitucione dicti castri. Ipse vero epis-

Strana 279
Liber III. Caput XLV. 279 copus litteras scripsit excusantes suum ad concilium accessum propter certas sibi factas diffidaciones. Item concilium recepit litteras comitis palatini et episcopi Zagabriensis, quod percepissent Polonie regem nouiter fuisse Bohemis confederatum, de quorum ad concilium aduentu quod iam in precinctu esset, scripsit episcopus Ratisponensis. Item scripsit ma- gister generalis ordinis Pruthenorum super excusacione sua ac prelatorum, qui in dominio ordinis constituti erant, quod ad concilium non venissent, aut misissent ambasiatores, multas allegans excusacionis causas. Que admisse non fuerunt, sed in personam presen- tantis exhortacio facta est a presidente, vt quantocius venirent, vel oratores destinarent; cumque eciam significasset ad suam peruenisse noticiam Polonie regem scripsisse concilio in lesionem ordinis, presidens attestatus est innocenciam circa hoe regis ipsius, quod nunquam desuper ea re concilio scripsisset; episcopus item Wormaciensis pro sua et cleri sui excusacione supplicando, qui non fuit exauditus. Hoc preterea mense sancta synodus recepit ex diuersis partibus oratores suos Joannem Pulchripatris a duce Bur- gundie, perlecta credenciali excusante quod non misisset, sed quod destinaturus erat am- basiatam solemnem in festo sancti Andree. Recepit quoque ex Bauaria Johannem Celi in theologia magistrum, et prouincialem Bauarie ordinis sancti Augustini, referentes gesta per eos circa pacem Bauarie, ostenderuntque certum appunctuamentum; litteras quoque marchionis Brandenburgensis de proxime concludenda pace magnam spem dantes. Lau- rencium item de Rotella a cardinali et comite de Fuxo, duce quoque Sabaudie, referentem de adhesione illorum duorum ad concilium, quodque in breui suos mitterent oratores; ducis vero Sabaudie oblacionem perfectam ad honorem et bonum concilii. Mense isto aduocata est a Romana curia causa ecclesie Gursensis, et commissa concilii iudicibus iu- sticiam ministraturis, multis primo factis allegacionibus ex parte archiepiscopi Salezbur- gensis, priuilegium sedis apostolice allegantis ad se pertinere prouisionem liberam quatuor ecclesiarum sue prouincie, quarum vna erat dicta Gursensis, eo quod archiepiscopus pro tempore animarum intendens salutem magis quam suorum amplitudinem reddituum, con- sensisset, ymo requisisset vt diminuta sua dyocesi ille quatuor instituerentur; vacante vero diebus proxime transactis dicta Gursensi ecclesia promouisset vnum ecclesie sue canoni- cum, sed papa priuilegio contraueniens transtulisset Lauentinum episcopum ad eandem, et quia pecierat instantissime in curia Romana sibi iusticiam ministrari, nec potuerat obti- nere, archiepiscopusque ipse sancte synodo esset incorporatus, iure causam aduocari debere; quod et placuit; duci vero Austrie in contrarium supplicanti sancta synodus scripsit aduocacionis causas. In causa autem Traiectensis ecclesie postulati procuratores comparuerunt, litteras et mandatum habentes dumtaxat ad excusandum eum; cumque ex aduerso instancia fieret accusata contumacia Suederum ad eam primo esse restituendum, noua dilacio postulata concessa est ad medium Decembris conparendi. Quia vero plurime querele proponebantur sancte synodo de multis quod absoluerent ab omnibus peccatis, eciam in casibus sedi apostolice reseruatis, a culpa quoque et a pena, generalis citacio decreta est aduersus omnes tali vtentes potestate, tam prelatos quam alios, vt compa- rerent de illa responsuri, inhibereturque per iudices fidei questuariis, donec de tali doce- rent potestate. Aboluit quoque sancta synodus, et sublatas esse decreuit omnes et singulas censuras aduersus omnes vocatos ad concilium, qui iam venerant vel miserant procura- tores. Exemptis rursum magnas facientibus contra ordinarios, quibus commissum fuerat,

Strana 280
280 Liber III. Caput XLV. XLVI. querelas circa exaccionem subsidii, suspendit effectum quarumcumque litterarum suarum quoad exemptos, decreuitque nullum preiudicium nunc vel in futurum posse aut debere eis generari, nec ab eis seu aliquo ipsorum quiequam pretextu dietarum litterarum posse exigi; et si earum litterarum vigore contra illos ad censuras ecclesiasticas fuerat proces- sum, censuras annullans ligatos absoluebat, quodque si ad execucionem dictarum litte- rarum contra dictos exemptos seu ipsorum aliquem fuerat quouis modo proçessum, quod dicta execucio eisdem exemptis nullatenus preiudicaret, nisi per sacrum concilium ante eius dissolucionem declaratum existeret litteras predietas debuisse sortiri effectum; quod si non foret declaratum, ex tune supradictas litteras et omnia inde secuta ex certa sciencia reuocaret, cassaret et annullaret cum clausulis et non obstanciis opportunis, saluo iure communi et priuilegiis exemptorum. In principio mensis huius Nouembris celebrata fuit septima sessio sacri Basiliensis concilii ordine consueto, decantata missa de spiritu sancto per Nouariensem episcopum, et completis cerimoniis solitis, lectoque ewangelio "qui audit verbum meum“, assistentibus Juliano et Firmano cardinalibus, patriarcha quoque Antio- cheno, xxIII'r. prelatis, ac concilii protectore, Cauallicensis episcopus legit publice in am- bone decreta forme sequentis: Caput XLVI. Septima sessio Basiliensis concilii assignans terminum ad eleccionem papatus. 30. 1432. 6. Nov. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Dudum hec sancta synodus super eleccione Romani pontificis, in casu vacacionis sedis apostolice hoc sacro durante concilio, decretum quoddam edidit huiusmodi sub tenore "ad prouidencie spectat officium perspicaci consideracione futura prospicere" etc., vt ad longum continetur et de verbo ad verbum in quarta sessione. Cum autem ex eodem decreto apud aliquos orta sit dubitacionis occasio, ne tempus decem dierum ad intrandum conclaue prefinitum sancte Romane ecclesie cardinalibus per constitucionem editam in generali concilio Lugdunensi, saltem a tempore note vacacionis in loco huius concilii curreret et artaret, quod nimis rigidum videtur, et terminus nimis breuis propter multos ex eisdem cardinalibus, qui a loco ipsius concilii esse possent in remotis locis absentes, hee sancta synodus cupiens omnem dubitacionis materiam amputare, et ad ea que ad pacem et vnitatem sancte Dei ecclesie accomoda sunt vigilanti studio prouidere, et tam in hiis quam in omnibus que fidei catholice exaltacionem generalemque reformacionem et pacem populi christiani con- cernere dinoscuntur, pro quibus est in spiritu sancto legittime congregata, cum omni mo- destia debitaque maturitate procedere, presentis decreti tenore decernit, quod in casu vacacionis sedis apostolice presenti concilio durante ante Lx. dies a die vacacionis con- tinue computandos, ad eleccionem Romani pontificis minime procedatur“. Quod papa non disponat de beneficiis cardinalium. „Statuit quoque hee sancta synodus, quod de beneficiis cardinalium, qui contra preinsertum decretum aliquid presumpserint attemptare, statim possit per eos, ad quos de iure communi spectat, libere disponi per viam collacionis, presentacionis, eleccionis, seu

Strana 281
Liber III. Caput XLVI. 281 cuiuslibet alterius prouisionis, eciam si essent ecclesie metropolitane, cathedrales, aut alia quecumque beneficia, quocumque nomine censeantur, que in titulum vel commendam a predictis cardinalibus tenentur, reseruacionibus apostolicis, specialibus aut generalibus, et aliis in contrarium facientibus minime obsistentibus. Datum in sessione publica eiusdem sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solempniter celebrata, octauo Idus Nouembris, anno a natiuitate domini MCCCCXXXII"". Et sic est finis tercii libri. Scriptores II. 36

Strana 282
282 Incipit quartus liber. Caput I. Prohemium quid fuit neccesse super adhesione precipienda pape per synodum, deque significacione quadripharia verbi huius. aluator noster Jhesus Christus perfectus legislator, diuine sciens quam sit bonum fidelibus cunctis adherere eidem qui lux mundi, via, veritas et vita est, quamque necces- saria sit adhesio ista, et quam vberrimos allatura fructus, cum de ea verba faceret, non in occulto, sed palam mundo locutus est in synagoga et in templo, quo omnes conueniebant Judei, testante ewangelista, quod in nouissimo die magne festiuitatis stabat Jhesus in tem- plo et clamabat dicens „si quis sitit, veniat ad me, et bibat; qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de ventre eius fluent aque viue". Alio item loco clamans dicebat „ego lux veni in mundum, vt omnis qui credit in me, in tenebris non maneat.“ Porro eandem seruans formam Moyses, legislator primus, exhortatus populum Israhel obedire voci do- mini illique adherere, vt palam faceret verba doctrine huius, testes inuocauit celum et terram. Adhuc et saluator noster, cum de semine per humorem adhesionis huius fructum reddente centuplum loqueretur, hec dicens clamabat "qui habet aures audiendi, audiat“. Doctrina itaque de neccessaria adhesione fidelium ad Christum, non in aure aut tenebris, sed palam et super tectis predicata est. Simili quoque modo intelligendum est de doctrina adhesionis ecclesie. Etenim qui dixit Christus „si quis in me non manserit, mittetur foras, sicut palmes, et arescet", ille coram apostolis omnibus dixit Petro "qui ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus". Quapropter sancte synodo Basiliensi, que bonum semen in palam seminauerat, cunctis catholicis indicans neccessitates ecclesie imminentes, propter quas celebrandum erat concilium, vocaueratque ad vineam domini ex- colendam multis iam eidem adherentibus, et vnacum ea opus facientibus domini, quia sum- mus pontifex id facere refugiebat et cum eo pauci quidam, vt et ipse adhereret alios non retracturus ab opere bono, neccesse fuit magnis acclamare vocibus, quibus vniuersi chri- sticole agnoscerent neminem sequi debere papam non audientem ecclesiam legittime con- gregatam, continuantem vero, quinymo adaugere conantem bellum plus quam ciuile datum

Strana 283
Liber IV. Caput I. 283 ecclesie Dei per factam ab eo concilii dissolucionem. Siquidem conabatur Bononie erigere congregacionem sub nomine concilii generalis, propter quod fuit neccesse declarari, vt quomodo vnica est catholica ecclesia, que in plures vniuersales diuidi nequit, ita et gene- rale concilium non esse nisi vnum, vnoque actu sedente concilio aliud erigi non posse. Dederat profecto sancta synodus in tercia sessione sua voces magnas, ad concilium vocans summum pontificem, qui alios ad generalia concilia vocare consueuerat, idque ipsum tem- pore opportuno facere noluerat rogatus. Cumque audita hac voce magna sancta synodus profecisset adherente eidem maiori parte cardinalium, qui aut venerant, aut pro se com- parendi constituerant procuratores, papa autem vt non veniret aut mitteret, quasdam alias practicas perquirebat, idipsum patefacientibus litteris eius superius specificatis per Ebre- dunensem archiepiscopum destinatis ad Romanorum regem; hinc igitur, vt et ipse adhe- reret, sanctam decuit synodum clamare multo magis, magis inquam, nam et tunc papam cum ad concilium vocaret, omni cum reuerencia supplicabat et per viscera misericordie Jhesu Christi exorabat requirens, obtestans et monens ad quatuor menses venire, aut mit- tere. Nunc autem verba faciens de adhesione sua sub obtestacione diuini iudicii admonet eum, ac exhortatur, eidemque ex parte omnipotentis Dei precipit atque mandat, vt infra Lx. dies adhereat publice, pure, simpliciter, realiter et cum effectu; si vero non fecerit, omnes deserere eum. De qua adhesione quarta hec collectio, quartum impletura cophinum, narrare habet que desuper fuere gesta, commemorata tamen primum termini huius qua- drifaria significacione. Primam primus docuit homo, cum ait "propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adherebit vxori sue, et erunt duo in carne vna", per hoc notans, quod adhesio indiuisionem dicit vnius ab altero, quamdiu ambo viuunt; etenim vxorem habenti non licet dimittere causa excepta fornicacionis, cumque ex matrimonii lege ad paria iudicentur, nec vxori licet dimittere virum. Et quoniam sancta synodus papam non dimittebat, in responsione synodali affirmans, si reuocare vellet dissolucionem, quod esset concilii caput, nemoque in concilio esset, qui pedes eius vt beati Petri non oscularetur, qui vt vicarium Christi non honoraret, omnesque ad eum respicerent, et obsequi ac compla- cere et deseruire curarent ; ipse vero dimittebat eam, accipere conatus aliam, hoc est con- gregacionem erecturus Bononiensem sub nomine concilii generalis; eoque sancta Basili- ensis synodus, vniuersalem representans ecclesiam, pape et omnium Christi fidelium ma- trem, maiori semper auctoritate vsa pape precipiebat vt adhereret. Est altera significacio alcioris virtutis, non admittens reciprocacionem, vt adhesio alteri adherencium, non vero vtrique vitam donet ex ipsa adhesione competentem, quomodo Moyses testificatus est filios Israel qui adherebant Deo suo viuere vniuersos, et alio passu eorum singulo inquiebat, vt „illi adhereas, ipse est enim vita tua“. Quod hanc significacionem intellexerit synodus pape adherere mandans, non est propositi indubie id ipsum attestari. Sed si iustus ex fide viuit, nec synodus iuxta tradicionem summorum pontificum, sed papa profitetur credere ac tenere fidem catholicam, illamque vsque ad animam et sanguinem predicare et confir- mare secundum tradiciones generalium conciliorum, perspicue animaduerti potest, quantum summum pontificem, vt recta fides eius censeatur, deceat adherere concilio generali, iuxta cuius tradicionem tenetur fidem catholicam credere et tenere inuiolabiliter. Paulus item verbi huius vtitur significacione pro vnanimitate propositi, vt qui Deo adheret, sit cum eo vnus spiritus, idem volens quod Deus, quia voluntatem timencium se Deus facit, 36*

Strana 284
284 Liber IV. Caput I. II. deprecacionem eorum exaudiens. In adhesionis autem precepto, de qua sermo est, aliena non fuit intencio sancte synodi ab eiusmodi significacione, cupientis vt papa idem cum ea vellet, assistens dansque fauorem, vt opera complerentur, ad que per ipsum congregata fuerat. Est et significacio alia, quam Christus, Dei virtus et sapiencia, in ewangelio nobis declarauit teste Luca ewangelista cum ait „nemo potest duobus dominis seruire, aut enim vnum odiet et alterum diliget, aut vni adherebit et alterum contempnet“. Contemptus itaque iuxta saluatoris doctrinam contra adhesionem diuiditur, sicut contra dileccionem odium. Papa autem contempnere videbatur sanctam synodum in multis, sed in eo presertim quod post illam vocem magnam, suam vocacionem ad concilium, destinauit oratores nulla eis potestate concessa in hiis que iusticie pro eo responsuros, aut pacis eius consensuros nomine. Verum quia misit infra terminum vocacionis oratores ipsos, illique pro eo sup- plicarunt, vt in processu supersederetur, sancta synodus de eius contemptu iudicare noluit; erat nempe in eo casu iudicium durissimum, quale sacra scriptura futurum indicat hiis qui presunt, quia potentes potenter tormenta paciuntur. Etenim si scandalizanti aut contempnenti vnum ex pusillis in Christum credentibus expedit, vt in collo eius asinaria mola suspensa demergatur in profundum maris, qua dignus esset pena contempnens gene- ralem synodum, ecclesiam vniuersalem representantem, que omnes complectitur et pusillos et magnos ? Quocirca sancta synodus honestiori vocabulo vsa est, precipiens vt adhereret; et si adherere nollet, quia censebatur contempnere, de eius contumacia atque con- temptu omnibus notissimum ferretur iudicium. Caput II. Prelocucionis (huius) est ordo, qui in re est seruatus per concilium; responsio (item) ad ambasiatam cardinalis de Fuxo super regimine Auinionis, et de libertate in ciuitate Basiliensi. Prius autem quam subiciatur decreti huius publicati forma, inter vltimas acciones emanatas Decembrio mense tenendus est consuetus ordo, quem prout communiter, quam- diu sedit sancta synodus, obseruauit. In singula nempe congregacione ordinaria lectis primo incorporandorum nominibus, prestito iuramento solito illi admittebantur. Legebantur consequenter littere ad synodum destinate ; loco autem tercio audiebantur ambasiatores vel ad concilium missi iniuncta suorum exponentes dominorum, vel regressi de commissis a concilio referentes gesta per eos. Postremo legebantur deliberata sacrarum deputaci- onum, et frequenter quos illa concernebant, quamuis primo in sacris deputacionibus suas exposuissent allegaciones, adhue audiebantur. Presidens autem finem ac terminum im- ponebat, dicens se auctoritate sacri concilii vniuersalem ecclesiam representantis conclu- dere iuxta deliberata conformiter per quatuor aut tres deputaciones, statimque vnacum eo surgentibus patribus congregacio dissoluebatur. Sed et frequenter ante conclusionem alle- gacionibus in oppositum respondebat, eciam si partes simul audite fuissent; vbi autem materie graues erant, sepe multa disserebat conformiter ad deliberata, illa euidenti multi- phariaque confirmans racione, et aliquando, quamuis rarissime, in aduersum, remittebatque iterum deliberandas materias ad deputaciones concludere nolens. Que presidentis libertas regulata postea fuit decreto xvn°. sessionis. Mense igitur isto incorporati sancte synodo fuere secundo Carolus rex Francorum in persona ambasiatoris sui Jordani Morini electi

Strana 285
Liber IV. Caput II. 285 Saluanatensis, omnium fere decani theologorum gradus antiquitate, oracione facta sancte synodo offerendo assistenciam regis firmamque adhesionem; Maguntinus quoque et Co- loniensis archiepiscopi in personam suorum specialium ad hoc oratorum, quibus assignatus est locus, et sederunt infra dictum Jordanum Morini; procuratorio eciam nomine Augustensis et Yporrigiensis episcopi; vniuersitas studii Coloniensis solemni per oratores suos facta proposicione ad commendacionem patrum deque obediencia illius, quia misisset iussa eos, thema prosequentes „stelle lumen dederunt in custodiis suis et letate sunt, vocate sunt et dixerunt assumus". Incorporati sunt item Johannes abbas de Dompno Martini pro se et ordine Premonstratensi, Aymericus de Capitulo theologie, Henricus canonicus Traiectensis vtriusque, Lambertus Viden, Langerus Hane, Tilmannus Lins canonici, Christannus de Kepell ciuilis iuris doctores, decanus Maguntinus, Nicolaus Bouellerii, Trinochii archidya- conus, Petrus de Salaren, prepositus de Aqua bella, canonici duo aliique quatuor. Alle- gatis autem racionibus, quare venire ad concilium non poterant, excusati reputati sunt cardinalis Arelatensis, Maguntinus et Coloniensis archiepiscopi, episcopique alii plures, ad tempus quidem, absque vero limitacione concilii. Sancta synodus recepit litteras regis Francie effectus iam commemorati per suum oratorem Jordanum Morini; Alberti Austrie ducis exponentis aduersus Bohemos querelas, quod sub colore ad concilium veniendi ho- stiliter inuasissent terras suas incendio et preda deuastantes; comitis Armeniaci concilio se offerentis plena adhesione, eciam in fauorem commissionis facte cardinali sancti Eu- stachii circa regimen Auinionis et comitatus Venesini; ex aduerso autem litteras cardi- nalis de Fuxo et comitis fratris sui, quorum ambasiatores Coseranensis et Apamiarum episcopi cum themate „hiis autem fieri incipientibus, respicite et leuate capita vestra“, proposuerunt, extollentes papalem auctoritatem, attentos auisatosque facientes patres, quod abseisso capite non esset sperandum de sanitate corporis. Pecierunt autem se informari de statu concilii, quodque sancta synodus de hac eadem re informare deberet, et vt super- sederetur circa pape processum, offerentes dominos suos interposituros se pro pace trac- tanda inter concilium et papam; postremo reuocari dictam commissionem factam cardinali sancti Eustachii patribus commemorantes, vt quemadmodum instabant seruanda esse de- creta concilii, deberent et ipsi decreta seruare pape, qui commiserat regimen Auinionis et Venesini comitatus domino suo cardinali de Fuxo. Responsum autem acceperunt post dies aliquos in communi conuentu a presidente concilii eodem themate sumpto, sed addita im- mediate sequenti clausula "quoniam appropinquat redempcio vestra", qui seriose exposito illis tune imminere (tempus) reformacionis ecclesie in Constanciensi et Senensi promisse conciliis, de auctoritate quoque concilii generalis supra auctoritatem summi pontificis, decla- rauit summum pontificem caput esse ecclesie ministeriale tantum, non vero principale, aut primum, quod est Christus, quia eciam mortuo papa viueret ecclesia regulata per spiritum sanctum, rectorem atque ducem omnium generalium conciliorum, quorum decreta iuxta doctrinam Gregorii veneranda erant sicut quatuor ewangelia, exemplariter eciam ostendens. quod licet filio accipere gladium de manibus patris, si velit semetipsum aut illum inter- ficere, et quod sancta synodus Basiliensis cum fuisset congregata per Martinum papam v. ipsumque Eugenium ad extirpacionem heresum, pacemque in populo christiano componen- dam et morum reformacionem, papa non permittebat corrigi vicia, pacem procurari, extir- pari hereses ; adhuc eciam heresim illam Bohemorum, ad cuius extirpacionem tota labo-

Strana 286
286 Liber IV. Caput II. rabat ecclesia. Hoc enim impediebat per suam concilii dissolucionem, ex quo presumi poterat, quod esset fautor heresis ; et quia nitebatur facere, quod possibile non est, duo generalia concilia simul esse, ideoque ipsi deberent respicere et eleuare capita sua ad exempla proximis transacta temporibus; quoniam si magna Constanciensis synodus timuisset pro- cessum facere contra Johannem papam xXIII., non secuta fuisset vnio, nec alia multa bona facta per illud concilium. Ipse igitur dominus cardinalis de Fuxo, cum esset notabile mem- brum in ecclesia Dei, deberet personaliter venire ad sacrum concilium Basiliense, vt vna- cum aliis laboraret reparacionem fieri de tantis malis, que in Dei ecclesia erant; eius namque presencia et propter auctoritatem et propter circumspeccionem suam multum pro- ficua et vtilis esset. Circa peticiones vero per eos factas prime satisfaciens offerebat eis copias bullarum Martini et Eugenii de institucione concilii Basiliensis; informaciones autem regum et principum quod sancta synodus studiose fecisset hactenus, vt manifeste appa- rebat per incorporaciones et adhesiones eorum ad sacrum concilium; in processuque pape iam satis supersessum fuerat, quia completus erat annus, postquam fecisset dissolu- cionem ; cumque quatuor menses fuissent dati vt reuocaret, adhuc postea sancta synodus super- sederat per tres menses, neque voluerat declarare quam poterat contumaciam suam. Age- bat deinde gracias pro bona voluntate dominorum suorum interponere se volencium pro pace inter concilium et papam ; sed propter hoc non intendebat supersedere in agendis. Ad vltimam vero peticionem respondit, quod iustum non esset per sacrum concilium tam leuiter reuocari commissionem factam cardinali sancti Eustachii, nec tempore commissionis illius credebat sancta synodus derogari iuri quod allegabant, cardinalis de Fuxo, quia neque notum erat; cumque non deceret alterutri eorum iniusticiam fieri, offerebat ex parte concilii viam iusticie, vt ambo simul venirent ad concilium. Offerebat eciam cardi- nales tunc in concilio presentes, qui quatuor Placentinus, sancti Petri ad vincula, Firmanus et presidens ipse, aut si mallet cardinalem sancte Crucis de hoc visurum esse. Postremo regraciatus dictis episcopis pro susceptis laboribus respondit, quod sancta synodus desuper causa ista intenderet mittere ambasiatores suos ad dominos eorum. Qui gracias (agentes) de responsione data obtulerunt se ad beneplacita concilii taliterque se facturos, quod sperarent omnia prosperari. Oratores consulatus Basiliensis proponi fecerunt se intellexisse, quod do- minis tractantibus de certo negocio vnus ex incorporatis dixerat in voto suo, si conclu- deretur illa materia, quod ipse vellet peccata sua confiteri, quia videret diem sue mortis; de quo fuisset consulatus turbatus valde, et patribus supplicabant non velle adhibere fidem verbis similibus, quia pro defensione sacri concilii et omnium suppositorum eius exponere vellent bona omnia et corpora sua. Supplicabant eciam noticiam sibi fieri de persona il- lius, quia si esset iurisdiccionis sue, vellent iusticiam facere, de qua contentaretur conci- lium ; aut quod concilium puniret, vt ceteri proferre non haberent similia verba. Fuit autem a presidente responsum non fuisse neccessarium desuper hac re venire ad patres, quia concilium certum erat de eorum affeccione et securitate suppositorum concilii, et propter saluum conductum, et quia semper bene illa tractassent. Vnde regraciabatur eis, nec per- sona nominanda foret, quia ad bonum finem dixisset, non habens respectum ad ciues. Fuit autem ordinatum de penitenciariis octo ex nacionibus quatuor, absoluturis omnes ad con- cilium venientes, quemadmodum penitenciarii minores Romane curie; item post celebratam sessionem, quod si papa concilio non adhereret infra terminum decreti, cardinalis de Cipro,

Strana 287
Liber IV. Caput II. III. 287 in regno tune constitutus Neapolitano, legatus fieret in regno Cecilie et Cipri. Fuit eciam destinatus ad Hyspanias concilii nuncius Johannes Sancii abbas de Arnas, auditor cardi- nalis sancti Petri ad vincula, ad id pro quo fuerat episcopus Albinganensis thesaurarius constitutus ; sed nec in ea re execucionem habuit optatam. Caput III. Ad instanciam electorum imperii constituencium se mediatores, concessa dilacio pro adhesione pape. Hec narrata cum fuerint de gestis aliis, referre iam decet de iniuncta pape ad- hesione precipue in concilio, que fuit accio mensis huius. In fine siquidem pre- teriti mensis oratores electorum imperii numero octo litteras dederunt creden- ciales vnusquisque illorum. Vicarius Maguntinus post multa generalia facundia resonante alte locutus de mundi creacione, primi formacione hominis, incarnacione ac norma a Christo discipulis tradita, auctoritate quoque generalium conciliorum et summi pontificis, deque laudibus Jouis intento applicatis suo, proposuit quomodo sancta synodus per oratores suos maiorem acquisisset assistenciam excelsorum archiprincipum sacri Ro- mani imperii electorum, ab eisque sub quadam verborum densitate votiuum habuissent re- sponsum dudum preconceptum; nam quamuis diuerso calle ad eandem tamen delibera- cionis metam ipsi electores et patres pertingerent ad illa tria complenda opera, propter que conuenerat sancta synodus, pro quibus feliciter peragendis quicquid eis ecclesia vel imperium contulerit honoris, potencie vel decoris munifice conferre studerent. Sed quia verbum inoleuerat certis in puncticulis papam a synodo disceptare plerisque formidantibus, ne superexcrescente scintilla discordie scismatis seminarium in agrum spergeretur domi- nicum, hortarentur eos principes sui, vt taliter obseruarent, quod nullius extrinseci con- tractu sancte congregacionis differretur opera salutaris, quia sic eciam in causis dispone- rent legittime sancciones, ne incidens vel emergens questio, si more dispendium est alla- tura, principalem noceat intencionem ; ipsique principes inter synodum et papam, interque eum et dignitatis terrene monarcham intendentes tractare concordiam, decreuerant mittere oratores suos, vt illi mutuas sibi preberent alterutrim concordie vices, et papa sacro se conformaret concilio fauores largiturus. Data in scriptis proposicione hac, cuius summarius effectus erat, vt supersederetur in pape processu, magna cum maturitate desuper delibe- ratum est et per deputatos et per deputaciones. Tandem forma concepta decretorum pro parte Parisiensis et multorum studiorum generalium requisitum fuit, quia per collaciones beneficiorum foueret papa dissolucionem suam, et detraheretur concilio, quod extune, cum iam tociens fuisset requisitus, interdiceretur ei collacio omnium beneficiorum, collacione ad concilium deuoluta, vt prouideretur omnibus suppositis eius. Pro parte vero Clunia- censis, Cisterciensis et Premonstratensis ordinum, et alias per quosdam, quia in decretis publicandis mencio fiebat de collacione beneficiorum ad ordinarios spectatura, protesta- ciones fiebant, vt non preiudicaret eorum priuilegiis. Sed et alia fuit generis protestacio pro parte ducis Sabaudie per episcopum Bellicensem, que causam dedit, vt verba quedam in decreto tollerentur sapiencia execucionem; petebat namque supersederi, vel terminum dari prolixiorem, allegans Romanorum regem constitutum esse in itinere Romam eundi, possetque ei sequi detrimentum ex processu concilii contra summum pontificem. Petebat

Strana 288
288 Liber IV. Caput III. IV. igitur raciones decreti sibi dari in scriptis, vt posset consulere dominum suum, peciitque rursus condecentem sibi pro illius honore locum assignari. Surgens vero Albinganensis episcopus dixit cardinalem Placentinum et archiepiscopum Mediolanensem habuisse re- center ex Ytalia litteras, quod de accessu regis ad vrbem nullus esset rumor, et sic cause allegate cessarent; peciit quoque et ipse nomine domini sui ducis Mediolani assignari ei locum; idemque peciit Frisingensis episcopus nomine ducis Austrie. Sancta vero synodus deliberauit supersederi in locorum assignacione, formamque decretorum remisit iterum deliberandam per sacras deputaciones. In conclusione autem, ac eciam in die sessionis, opposuit se contra decretum tercium Nicodus de Corneto, procurator capituli et electi Lausanensis, ac eciam nomine ducis Sabaudie, allegans quod iam missum fuisset ad curiam Romanam pro obtinenda eleccionis confirmacione. Tandem preter huius contradiccionem materia decretorum formaque placuit; quam ordinacionem presidens concilii per litteras suas scriptas xiV°. mensis huius pape notificauit contestatus, si adherere vellet concilio, omnia eidem feliciter successura, cogitaretque an secundum Deum deceret eum amodo in sua persistere opinione, et quid mundus diceret de eo. Item ante publicam decretacionem presidens ipse respondit oratoribus electorum imperii, instancias conmemorando factas ad summum pontificem super reuocacione dissolucionis, aliaque plurima exigencia proces- sus aggrauacionem, tum quod sancta synodus illorum contemplacione et quorumdam ali- orum supplicancium terminum assignauerat Lx. dierum ; de quo suorum nomine dominorum plurimum regraciati fuere. Caput IV. Octaua sessio concilii Basiliensis de adhesione pape, vnitate concilii gene- ralis, indempnitate suppositorum concilii, et de patrimonio ac rebus ecclesie Romane non alienandis. Die igitur in eo assignato decreto celebrata fuit sessio octaua sancte Basiliensis synodi, missa decantata per episcopum Constanciensem prouincie Rothomagensis, et post completas cerimonias cum ewangelio "sint lumbi vestri precincti", assistentibus dictis car- dinalibus quatuor, patriarcha Antiocheno, archiepiscopo Lugdunensi, et aliis xxxvI. prelatis in mitris ac pluuialibus, et vnacum eis protectore concilii, per episcopum Cumanum lectis postremo quatuor (decretis) sequentis forme beneplacito synodi post lecturam roboratis, quorum primum valuis ecclesie velut in albo pretorii affixum pependit spacio hore vnius. Sequitur sessio octaua. 31. 1432. 18. Dec. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans. Cum iam dudum de mense Aprilis in huius sacri con- cilii sessione solemni editum et publicatum fuerit decretum huiusmodi seriei „sacrosancta“ etc. "olim“ etc., quod quidem vocacionis decretum debite extitit executum, et in termino constituto solemni sessione celebrata sexta die mensis Septembris per promotores huius sacri concilii fuerit ipsius domini pape et cardinalium absencium contumacia debite ac- cusata, ambasiatoribus ipsius summi pontificis tune in hac ciuitate personaliter constitutis: qui quidem ambasiatores ad locum ipsius sessionis venientes, magnis precibus a dicto

Strana 289
Liber IV. Caput IV. 289 sacro concilio pecierunt in procedendo contra dictum dominum Eugenium papam et car- dinales supersederi ; et licet secundum iuris ordinem, attenta magna dicti domini Eugenii et dictorum cardinalium contumacia, et multis supplicacionibus et instanciis in dicto de- creto memoratis, procedendum fuisset ad declarandum ipsos esse contumaces, et ad alia iuris remedia opportuna ; volens tamen agere cum omni mansuetudine et lenitate, et si forte resipiscerent expectare, maxime attendens quod carissimus ecclesie filius Romanorum rex illustris, et fidelis ecclesie aduocatus iugiter apud ipsum dominum Eugenium et cardi- nales instabat ambasiatis, litteris et tractatibus, vsque in presens supersedit ab vlterius procedendo. Cum autem a die dicte accusacionis contumacie sint lapsi tres menses et vltra, et eciam a die sue pretense dissolucionis annus effluxerat, ipseque dominus Eugenius monicionibus supradictis sancte matris ecclesie renuat obedire, sed in sua pretensa disso- lucione huius sacri concilii perseueret, ipsum euertere et disperdere variis modis satagens, et aliam congregacionem sub nomine generalis concilii indicere in graue scandalum et dampnum tocius ecclesie bonique publici perturbacionem, et decretorum sacri Constanci- ensis concilii contemptum et eneruacionem, ac eciam fidei catholice detrimentum, cum hoc sacrum concilium ad extirpacionem heresum per Dei graciam sollicitudinem et operam pre- buerit et prebeat, ex qua fructus optimus in proxima disposicione videtur; ideirco ad omnem superabundantem cautelam, suique omnem mansuetudinem et grauitatem ostendendum, et ipsum dominum Eugenium papam in magis manifesta contumacia constituendum, eundem per viscera misericordie Jhesu Christi, et sub obtestacione diuini iudicii admonet, exhortatur, et eidem ex parte omnipotentis Dei precipit atque mandat, quatenus infra Lx. dies ab hac die presentisque decreti in valuis ecclesie Basiliensis affixione continue subsequentes dictas pretensas dissolucionem et conuocacionem congregacionis sub nomine generalis concilii publice reuocet, et huic sacro concilio eciam pure et simpliciter adhereat realiter et cum effectu, et deinde cetera in preinserto decreto contenta adimpleat cum effectu. Alioquin si infra predictum terminum predictas pretensas dissolucionem et conuocacionem non reuo- cauerit publice, et ipsi sacro concilio pure et simpliciter, vt premittitur, non adheserit, dicta sancta synodus absque vlteriori monicione, seu citacione, contra ipsum super pre- missis et omnibus aliis in concilio peragendis vsque ad finem debitum inclusiue procedet, prout spiritus sanctus dictauerit, et tam de iure diuino quam humano fuerit procedendum; adiciens, quod si dictus dominus Eugenius papa premissis parere contempserit, et dicto termino Lx. dierum pendente aliquas promociones fecerit ad cathedrales ecclesias, vel ecclesiasticas dignitates, vel ad alia quecunque beneficia vel officia in fomentum dicte sue pretense dissolucionis et eneruacionem, diminucionem seu impedimentum huius sacri concilii, de quo ipsius sacri concilii arbitrio iudicabitur, an facte fuerint in fomentum, tales promociones hec sancta synodus cassat, irritat et annullat. Mandat preterea in virtute sancte obediencie et sub pena priuacionis, quam ipso facto in- currant, omnium suorum beneficiorum et officiorum, commendarum, pensionum et graciarum quarumeumque, eciam expectatiuarum, omnibus et singulis sancte Romane ecclesie car- dinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiarum prelatis, officiariis curie, et clericis quibuscunque in Romana curia existentibus, cuiuscumque status et condicionis exi- stant, quatenus in casu predicto post lapsum dicti termini infra viginti dies proximos et immediate sequentes a curia Romana recedant, et deinde cardinales omnino sub pena pre- Scriptores II. 37

Strana 290
290 Liber IV. Caput IV. dicta ad hoc sacrum concilium omni mora postposita veniant. Patriarche vero, archi- episcopi, episcopi et alii ecclesiastici, prout de iure vel consuetudine qui ad generale con- cilium ire tenentur, sub penis iuris iter suum sine fraude continuando, ad hoe sacrum con- cilium veniant; reliqui vero, qui ad generale concilium non tenentur venire, ad residendum et Deo seruiendum (maneant) in propriis beneficiis, vel ad hoe sacrum generale concilium sine more dispendio et omni fraude cessante se transferant et accedant. Decernit tandem hec sancta synodus, huius decreti publicacionem in presenti sessione factam, eiusque af- fixionem in valuis maioris ecclesie Basiliensis habere vim monicionis, citacionis et execu- cionis, et ita vniuersos artare, ac si personaliter apprehensi et eis intimatum fuisset. In- super, prout in prioris monicionis edicto continetur, hec sancta synodus declarat et pro- testatur, quod nichilominus huiusmodi dilacione sexaginta dierum pendente, cum id rerum neccessitas suadeat et qualitas agendorum, in eo procedere intendit ordinate, debite et mature, nec propterea supersedere aliqualiter in processu. Datum in sessione publica eiusdem sancte synodi, celebrata in maiori ecclesia Basiliensi xv°. Kalendas Januarii, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo. „Sicut vnica est ecclesia sancta catholica, Christo ipsius sponso dicente "vna est columba mea, dilecta mea“, et fidei articulo hoc profitente, cum vnitas diuisionem non capiat, sic esse non potest nisi vnicum generale concilium, ipsam sanctam ecclesiam ca- tholicam representans. Cum ergo in hac ciuitate Basiliensi decretis sacrorum conciliorum generalium Constanciensis et Senensis, et duorum Romanorum approbacione pontificum, scilicet felicis recordacionis Martini V. et Eugenii quarti, generale concilium institutum et stabilitum sit, et in spiritu sancto legittime congregatum, isto durante concilio constat aliud generale concilium alibi esse non posse. Quicumque igitur hoc sacro durante con- cilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii erigere aut facere presumpserit, non catholice ecclesie concilium, sed scismaticorum conuenticulum erigere aut facere conuincitur. Ideirco hec sancta synodus omnes Christi fideles, cuiuscumque status aut dignitatis, eciam si papalis, imperialis, aut regalis existant, sub obtestacione diuini iudicii, quod in Chore, Dathan et Abyron auctoribus scismatis scriptura sacra commemorat, ad- monet et hortatur, et in virtute sancte obediencie, et (sub) penis contra scismaticos a iure indictis, districte precipit et mandat, ne hoc sacro durante concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii, que reuera non esset concilium, facere aut congregare, nec ad ipsam tamquam ad generale concilium, eciam pretextu cuiuscumque promissionis vel iuramenti, accedere vel interesse, aut recurrere quoquo modo, neque pro concilio gene- rali habere, reputare, aut eciam nominare presumant, eciam si indictum pretendatur, siue in futurum indici attemptetur. Si qua vero persona ecclesiastica, eciamsi sancte Romane ecclesie cardinalis, aut alia quecumque cuiusuis gradus, status, aut condicionis existat, Bo- noniam vel ad aliquem locum sub nomine concilii generalis isto durante presumat acce- dere, vel ibi manere, sentenciam excommunicacionis et priuacionis omnium dignitatum et honorum, beneficiorum et officiorum, ac inhabilitacionis ad ipsa incurrant ipso facto ; et de dignitatibus, beneficiis et officiis talium per eos ad quos de iure spectat, eciamsi cathedrales vel metropolitane ecclesie fuerint, libere disponatur. „Ambiciosorum accensa cupiditas, non contenta de acceptis beneficiis gracias non agere, et humanitatis in se iura violare, interdum adeo exardescit, vt eos, qui credita sibi

Strana 291
Liber IV. Caput IV. V. 291 officia diligenter obseruant, et ita cuncta agunt, vt omni laude sint digni, subuertere mo- liatur, et a suis deicere beneficiis, cum tamen pro eorum bonis accionibus vt extolle- rentur amplius dignum esset, ideo opus esset iuris prouidere remediis, vt tuta sit inter improbos innocencia, et in ipsis improbis formidato supplicio refrenetur audacia, et no- cendi facultas. Quisquis igitur tante ambicionis fuerit, vt ecclesiam cathedralem, digni- tatem, officium aut beneficium, vel commendam alicuius ex incorporatis, seu incorporandis, postquam fuerint incorporati, seu adherentibus huic sacro concilio, attemptauerit a Romano pontifice vel quouis alio impetrare, aut eciam acceptare, eciamsi motu proprio conferatur, non solum iure, quod in tali ecclesia, dignitate, officio seu beneficio habere pretendit, sed eciam omnibus beneficiis sit ipso iure priuatus, et ad obtinendum in futurum inhabilis. Si qui vero ante huiusmodi edicionem decreti tales impetraciones habuerint, careant graciis eciam motu proprio concessis“. „Ceterum cum ad noticiam huius sacre synodi fidedignorum sit relacione deduc- tum, quod dictus dominus Eugenius papa super alienandis nonnullis ciuitatibus, terris et castris ecclesie Romane, et aliarum ecclesiarum, habuit et habet diuersos variosque trac- tatus, que quidem alienaciones in fomentum dicte pretense huius sacre synodi dissoluci- onis, et ipsius concilii eneruacionem fieri moliuntur, et in dampnum et iacturam patri- monii beati Petri aliarumque ecclesiarum cederent manifeste; id circo (hiis) et alias ex bonis et iustis causis, que ad hoc cuiuslibet recte sencientis animum inducere debent, hec sancta synodus eidem domino Eugenio omne alienacionis, infeudacionis et inpignoracionis genus bonorum immobilium, et eciam preciosorum mobilium et iurium ecclesie Romane, et aliarum ecclesiarum quarumeumque, neenon auctorizacionem alienacionum bonorum in- mobilium et iurium aliarum ecclesiarum, omnemque indiccionem seu imposicionem noua- rum gabellarum, et aliorum onerum in alma vrbe Romana et aliis terris ecclesie Romane, nec non imposicionem cuiuscumque grauaminis seu subsidii sub nomine decime seu quo- cumque alio nomine censeantur, penitus interdicit, omnes alienaciones, infeudaciones (et) inpignoraciones de eisdem bonis immobilibus et iuribus ecclesie Romane, et aliarum ec- clesiarum, et auctorizacionem huiusmodi per dictum dominum Eugenium (factas et fiendas ac gabellas et alia onera per eundem dominum Eugenium) impositas et imposita cassat, reuocat, irritat et annullat, adeo vt nec ius aliquod tribuant, nec prescribendi eciam cau- sam pariant. Datum in sessione nostra publica in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, xv'. Kalendas Januarii, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo". Caput V. Gesta anni tricesimi tercii, adhesio regis Aragonum, notificantis victoriam contra Sarracenos insule de Gerbes illis remanentis. Commemoratis que in sancta synodo Basiliensi fuere gesta anno priori, narracio sequitur eorum, que a natiuitate domini MCCCCXXXIII°., cuius mense primo xIII. extitere ge- nerales congregaciones, processio vna pro felici successu in negocio Bohemorum, vnaque sessio. Fuerunt autem incorporati rex Aragonum, dux Cliuensis, N. episcopus Curionensis ordinis Pruthenorum procuratorie, Senomanensis, Viuariensis, Mersburgensis, Worma- ciensis epicopi, Bernhardus Seua ordinis Cisterciensis ambasiator regis Aragonum, item N. Premonstratensis, Raymundus Conchensis Ruthinensis, Conradus in Cheel Frisingensis, 37*

Strana 292
292 Liber IV. Caput V. VI. Martinus in Roth, Bernardus sancte Walburgis Argentinensis dyocesum abbates, Martinus Brenner, Henricus Diest theologie, Job Martinus Ronchelin scolasticus sancti Petri iuni- oris Argentinensis, Colomanus ordinis canonicorum Salczeburgensis diocesis decretorum, Henricus Heppsel vtriusque iuris doctores, Johannes Hesse in decretis licenciatus, Petrus Castellani Bellicensis, Johannes Rustoff sancti Petri senioris Argentinensis, Johannes sancti Leonardi Basiliensis et Conradus Stelstach prepositi, N. preceptor sancti Johannis, Petrus Salomonis, Nicolaus Jaquerii ordinis predicatorum, canonici tres, procuratores vero pre- latorum et collegiorum aliique octo. Sancta synodus accepit litteras a Romanorum rege, instanciam quomodo alias faciente magnam in fauorem cause Bambergensis murorum; alias quoque suam tangentes personam pro ecclesiastica tuicione; a rege item Aragonum cum dicto Bernardo Seua, qui cum themate „sufficiat vobis, quia multitudo sanctorum est, et in illis Deus", grato perorauit sermone synodi laudes diuina roborate assistencia; regis quoque seriose retulit triumphum diuina ei concessum manu contra Sarracenos in insula Gerbes, capto mollo et fugatis illis ad montes. Presidens autem concilii, dans gloriam Deo de victoria contra infideles, et regi gracias de eius assistencia ad concilium oblacionibus- que auisauit; sicque fuit completum, vt pro hiis generalis fieret processio prima domi- nica Februarii. Prout autem diebus illis notum extitit, magnam classem iam diu parauerat rex ipse, nullo fere sciente in quem finem, formidantibus autem qui littora inhabitabant maris; cumque ex insperato applicuisset dictam insulam ab vna montibus aliisque partibus paludum more aquis cir cumclusam marinis, transitus ad eam fiebat amplo ponte ad pluraque Ytalie milliaria longo, quem in ore gladii contra Sarracenos obtinuit; sed et illorum plu- rimi obturatis puteis terra et lapidibus tutati euasere ad cacumina moncium; qua in re data est exercitui fidelium affliccio magna, illorum estuacione dierum habundancia illis si- stente maiore vini quam aque dulcis. Certis deinde pendentibus tractatibus inter ipsum regem Aragonum et regem Tunicii, qui numerosissima multitudine superuenerat in auxi- lium, vix illi tempus affuit retrahendi classem; siquidem illo in tempore aque defecerunt maris illius, prout semel in anno dumtaxat consueuerant, idque ipsum christianorum ma- rinariis non tam notum erat; sic dum accidit regi personarum illius victoria, non vero in- sule dominium. Recepit preterea concilium litteras Sabaudie ducis gracias agentis magnas, quod instante eo dilacio concessa fuerit in processu pape; ducis quoque Cliuensis, per Henricum Cheppel vtriusque iuris doctorem ex duobus oratoribus suis breui facta colla- cione de adhesione oblacioneque eius ad concitii obsequia. Suscepit item sancta synodus oratorem suum abbatem de Cereto ab Altisiodorensi dieta et archidiaconum Strigoni- ensem, quos vnacum cardinali sancte Crucis constituerat, referentes aliam fore dietam pro- pace Francie ad festum sancti Benedicti institutam in Corberio, treugasque indictas inter gentes regis Francie et ducis Burgundie. Presidens autem iniunxit eis, vt opportune con- cilium auisarent pro ambasiata inibi destinanda, commissaque fuit iudicibus concilii causa Altisiodorensis, similis vtaliarum ecclesiarum controuersie inter electum et apostolice prouisum. Caput VI. Ambasiatores concilii multiplices ad Poloniam, ad Greciam, ad aliasque partes, prouisio episcopi Traiectensis titularis facti, quia concilio adhereret etc. Destinati autem fuere ambasiatores ad regem Polonie concilii causa et tractande pacis inter eum et fratrem suum magnum Lithuanie ducem, Parmensis episcopus, pro-

Strana 293
Liber IV. Caput VI. VII. 293 uincialis Januensis ordinis Carmelitarum et vicarius Parmensis; episcopus vero Sudensis et prouincialis Lombardie Augustinensis, Albertus de Crispis in theologia magister ad Gre- ciam, instanciam facturi apud imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum ad con- cilium venire, aut mittere pro ipsorum vnione tractanda, dictis ambasiatoribus potestate concessa eligendi pro se confessores, audiendi confessiones aliorum, et absoluendi a qui- bus penitenciarii minores, communicandi cum hereticis, et portandi Grecam barbam ; item ad cardinalem de Fuxo et comites fratres eius super materia Auinionensi et Venesini comi- tatus episcopus Cauallicensis et abbas sancti Ambrosii; ad electores eciam imperii pro sub- sidio petito a Romanorum rege prepositus Ratisponensis; ad oratores quoque pape in via constitutos ad concilium, episcopus Basiliensis, abbas Virgiliacensis, vnusque ex electori- bus imperii honoris respectu, et inuestigaturi vtrum a papa sufficiens haberent mandatum, et si pro bono concilii destinati, causam huic prestante sollicitudini Romanorum rege, qui auisauerat eos non venire, nisi vt traherent animos dominorum assentire dissolucioni. Inter alia particularia in fauorem concessa multorum, et suppositorum concilii et aliorum, Sue- dero episcopo Traiectensi instante primum et insinuante, postea commissa est facultas concilii iudicibus annullare processus per Matisconensem episcopum nuncium pape factos in fauorem postulati illius competitoris. Qui non solum de inobediencia ac rebellione apos- tolice resistens prouisioni dictus (postulatus), sed de heresi annotatus erat per papam Eu- genium, Martinum quoque quintum suum predecessorem; fuerat autem absolutus a dicto Matisconensi, quod vero vrgebat, quia, vt notificabatur patribus, in contemptum concilii propterea quod illi adhereret ipse episcopus, translacione ad titularem ecclesiam Cesariensem metropolitanam, prouisum fuerat per papam dicte ecclesie Traiectensi de persona postulati aduersarii sui, ab omni absoluti crimine, et pro penitencia soluentis triginta millia duca- torum preter commune et minuta seruicia, quod subditi ecclesie ipsius perceperunt non parua facta contribucione. Cumque ex decreto Constanciensi translaciones episcoporum fiende non essent, nisi parte vocata, causa decisa, deque consilio et cum subscripcione cardinalium, item ex sessione octaua Basiliensis synodi, quia de persona incorporati casus esset grauior, sancta synodus -ordinauit fieri desuper dicto Suedero sufficientem proui- sionem, commisso, vt litteras expediri facerent cardinalis sancti Petri et episcopus Lugdu- nensis; multi namque talia eisdem fieri metuentes litteras eciam requirebant. Ordinauit insuper precognitores habere facultatem committendi causas per appellacionem a iudicibus concilii aliis dominis de concilio, item omnes et singulos familiares, procuratores domi- norum de concilio eciam incorporandorum gaudere omnibus priuilegiis, libertatibus ete., qui- bus eorum domini gaudent et gaudere possent, quia in concilio existentes; hasque ordi- naciones vim legis habere, ac si publicate forent in sessione publica. Caput VII. Instancia regis Romanorum, vt a concilio protegatur, suaque in scriptis firmis- sima adhesio, per bullas (suas) auree et ceree maiestatis etc. Ad duo preter iam commemorata mense isto vacauit ex animo sancta synodus, ad Bohemis prestandam audienciam, decretum quoque tuicionis regis Romanorum, cuius deli- beracio quieta fuit nemine se opponente, summe vero id exigente neccessaria notoriaque iusticia, indempnes custodiri pro seruicio ecclesie laborantes, et a quo proteccionem sus- cepit sancta synodus, ne denegaret: id quoque fieri erat in sublime extollere generalium

Strana 294
294 Liber IV. Caput VII. auctoritatem conciliorum, aduersus papam imperatorem suo defendentem decreto. Ad hoc autem deuentum est modo subscripto. Suscepit sancta synodus fratrem Petrum ordinis canonicorum regularium de Bauaria mense Octobris ad regem destinatum Romanorum, qui supplicauit procedendum lente fore contra dominum apostolicum; retulit autem summam esse regis affeccionem ad felicem concilii progressum, presentauitque eius litteras sub maie- state cerea de firma eius ad concilium adhesione; et protector concilii, cui commiserat rex suam explicare intencionem, exhibuit litteras maiestatis sue sub bulla aurea; hoc enim nomine et cereum magnum aureumque vocatur sigillum eius. Hec autem expressio est vtri- usque maiestatis post dyadema susceptum, ceree ab ea parte in qua est ymago imperatoris dicitur sic „Sigismundus Dei gracia Romanorum imperator, semper Augustus, ac Vngarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie, Racie, Seruie, Gallicie, Lodomerie, Comanie, Bulgarieque rex et Luczemburgensis heres", ab altera, in qua figura aquile est, dicitur „aquila Eze- chielis sponse missa est de celis, volat ipsa sine meta, qua nec vates nec propheta euo- lauit alcius", que verba habentur in sequencia sancti Johannis ewangeliste. Auree vero maiestatis ab ea parte, in qua est ymago eius, dicitur „Sigismundus Dei gracia Roma- norum imperator, semper Augustus, Vngarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie etc.", ab alia, in qua est figura vrbis, dicitur „Roma caput mundi regit orbis frena rotundi“, in figura portarum „aurea Roma". Post exhibicionem autem dicte bulle et quas acceperat instruc- cionum, dux ipse exhortatus est regis ex parte patres organo vicarii Frisingensis pleno sermone locutus de affeccione regis ad concilium, et auisans narrata primo de oratoribus, ad concilium esse venturos; constantes item esse ad concilii continuacionem, et requirens de hoc eorum litteras, quemadmodum et rex illis suas exhibebat. Que littere matura deli- beracione et correccione vltimate commissa presidenti, in generali demum lecte congre- gacione date fuerunt; cuius autem fuerint tenoris, hic non exaratur, originali aut digna fide copia non visa. Sed ex publicatis in epistola synodali ad vniuersos incipiente „zelus domus Dei“, aliisque plurimis, que sancta synodus fecit et docuit, perspicue agnosci potest eiusmodi litteras de constancia patrum requisitas id ipsum continere quod priores, vtque gesta sequencia prioribus maiora indicant, forciori adhue robore vallatas propositi ad continuandam, quam rex deposcebat, concilii celebracionem. Littere vero regis adhesionis et instrucciones predicte subscripti existunt tenoris. Littera per bullam auream serenissimi domini Sigismundi Romanorum regis super adhesione firma et inconcussa eiusdem ad sacrum concilium, lecta in congregacione. 32. 1432. 22. Nov. „In nomine sancte et indiuidue trinitatis, amen. Sigismundus Dei gracia Roma- norum rex, semper Augustus, ac Vngarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie etc. rex, ad per- petuam rei memoriam. Notum facimus tenore presencium vniuersis, quod cum inter alios orbis principatus sacrum Romanum imperium diuinitus institutum obtineat principatum, cui Deo auctore presidemus, et assidua pulsemur sollicitudine, vt ea que concernunt reli- gionem christianam et bonum ecclesie sancte Dei, quorum aduocatus et protector ex of- ficio nobis incumbente sumus et esse debemus, procurareque habeamus stabilitatem et fe- licem progressum eorundem; (sane cum ex) sacrorum generalium Constanciensis et Senensis conciliorum decreti constitucione, subsecuta felicis recordacionis Martini pape v. et deinde sanctissimi domini Eugenii pape quarti successoris immediati auctoritatiua approbacione

Strana 295
Liber IV. Caput VII. 295 sacrum Basiliense concilium iniciatum fuerit, robur et auctoritatem sumpserit, et progres- sum (habeat), et successiue per idem sacrum concilium Basiliense, reuerendissimos patres in eodem existentes, et illud celebrantes cum instancia fuerimus requisiti, vt tamquam ad- uocatus ecclesie sancte Dei et defensor, proteccionem eius in nobis assumeremus, prout ad nos pertinere dinoscitur; quod personaliter exequi non valentes, vocati et inuitati primo per dominum Martinum, et ipso sublato per dominum Eugenium summos pontifices predictos, transire ad Ytaliam, prout transiuimus, et propterea loco nostri proteccio- nem in nobis assumendo, prout tenebamur, in eodem sacro concilio protectorem fecimus illustrem principem Wilhelmum comitem palatinum Reni, ducem Bauarie, auunculum no- strum carissimum, deputauimus atque instituimus eum cum plena auctoritate et omnimoda potestate, prout in nostris super hoc confectis litteris plenius continetur. Et quia, vt per- cepimus, nonnulli vaniloquentes, non recte sencientes, ipsum sacrum concilium perfodere et perturbare per exquisitas vias moliuntur, vt de nostra pura mente, interpretacioneque eiusdem et voluntate appareat euidenter, ad confusionem iniqua et peruersa loquencium volentes reuerendissimos sancte Romane ecclesie cardinales, patriarchas, archiepiscopos, episcopos Deo amabiles, nec non venerabiles abbates, prelatos, et alios in ciuitate nostra Basiliensi congregatos et congregandos, sacrum generale concilium facientes, et illud ce- lebrare intendentes, sacrosanctam vniuersalem ecclesiam representantes, et eidem adhe- rentes et adherere volentes, et quoscumque alios de eadem nostra intencione et voluntate clariores reddere volentes et securos, ad ipsius sacri concilii corroboracionem, firmacionem et auctorizacionem, prout ad nos potest quouis modo pertinere, animo deliberato ex nostra certa sciencia motuque proprio sub verbo nostro regio dicimus, et tenore presencium at- testamur, quod nos ab inicio prefati sacri concilii Basiliensis semper absque omni dubio simpliciter atque pure eidem adhesimus, adheremusque firmiter, et quamdiu durabit, et continuatum fuerit, adherebimus inconcusse; nec faciemus aut fieri permittemus Deo auctore, quantum in nobis fuerit, quod sit vel esse possit directe vel indirecte contra ipsius sacri concilii auctoritatem et libertatem, seu in preiudicium actorum in eodem vel agendorum in futurum, quoad ea propter que est conuocatum et eciam congregatum, pre- sencium sub nostre maiestatis sigillo testimonio litterarum. Datum Senis anno domini MCCCCXXXII°., die xXII°. mensis Nouembris, regnorum nostrorum Vngarie XLVI°., Romanorum xxIII°., Bohemie XIII°. Ad mandatum domini regis.“ Infra sequuntur, que dominus imperator libentissime fecit ad promocionem sacri concilii Basiliensis. „Primo quando dominus cardinalis legatus et illi patres miserunt ad regiam ma- iestatem ad Seleberch etc., quod ex tunc regia maiestas in continenti deputauit locum- tenentem suum. Item misit ad eos dominum Baptistam Cigala eos confortando, et de om- nibus fauoribus regiis assecurando. Item qualiter demum regia maiestas misit iteratis vicibus vniuersis regibus, principibus, et eciam prelatis, vt ad concilium properarent. Dedit eciam operam, dum in Lombardia esset, apud ducem Mediolani et ducem Sabaudie et alios, quod prelatos dominiorum suorum mitterent; et omnia conferebat sua maiestas, que erant ad fauorem sacri concilii. Item postquam sua regia maiestas de Mediolano ad Pla- cenciam se transferret animo vrbem Romanam intrandi, et coronas suas suscipiendi, et

Strana 296
296 Liber IV. Caput VII. alias res imperii peragendi; et dominus summus pontifex mitteret bullas disso- lucionis et mutacionis concilii, maiestas domini nostri regis illud moleste tulit, et in continenti ad sanctitatem pape scripsit, et misit rogando et hortando, vt illam dissolucio- nem toti christianismo dampnosam tolleret, quoniam sua maiestas non posset nisi con- cilio et vniuersali ecclesie totis viribus adherere. Id idem sue sanctitati nunciauit per ora- tores apostolicos ad Parmam maiestati sue missos. Similiter de Parma super illa materia suos solemnes ambasiatores misit ad papam, videlicet dominum Johannem de Stehen, dominum prepositum (Albensem), et dominum Nicolaum Steck decretorum doctorem. Et tandem de Senis multum celebrem misit ambasiatam, videlicet dominum Viuenensem, dominum Ladis- laum cruciferum, Nicolaum Steck doctorem, et Nicolaum de Bladen nobilem. Scripsit eciam vniuersis principibus orbis, vt huiusmodi dissolucionem non aduerterent, sed sacro concilio adhererent. Tandem vltimo de mense Nouembris iterum misit suos solemnes oratores, videlicet dominum Viuenensem, dominum Laurencium marescallum, et dominum Gasparem vicecancellarium, et multas priuatas ambasiatas, instando apud papam vt propo- situm suum dignaretur mutare, in omnibus legacionibus semper addendo, quod nisi sua sanctitas concilio adhereret, maiestas regia non vellet coronam de manibus suis suscipere, sed concilio adherere." Hic sequuntur que dominus imperator passus est, et libenter sustinet propter adhe- sionem sacri concilii. „Propter istos fauores per maiestatem regiam sacro concilio impensos dominus apostolicus contra maiestatem domini nostri rancorem et indignacionem concepit, et sibi multa incommoda quantum potuit procurauit, primo per mundum suam maiestatem de fau- toria heresis infamando, prout patet in instruccionibus quas Johannes de Prato portauit; item regnis suis ipsum priuando, et aliis distribuendo, et imperium eciam minando in alios, si potuisset, transferre. Item postquam regia maiestas intrauit Tusciam, ipse dominus apo- stolicus se cum Florentinis publicis imperii rebellibus colligauit contra maiestatem regiam et terras imperii ; et gentes ecclesie ante Lucam contra dominum nostrum regem venerunt, et hucusque vbi potuerunt, territoria Senensium et alia imperii loca offenderunt; et adhue hodie procurantur omnia, que excogitari possunt ad perniciem et destruccionem sue ma- iestatis, (que omnia sua maiestas) pacienter et voluntarie suffert amore sacri concilii, et sus- tinebit usque ad finem. Et quia maiestas regia talia incommoda et pericula propter sacrum concilium sustinet, isti domini oratores habebunt patres illos hortari et requirere, et sic dux Wilhelmus hortetur, vt ipsi huiusmodi constancia, fide et sinceritate domini nostri in- spectis, honori et dignitati, ac statui ipsius prouideant, prout opportunum fuerit, et dominus noster de ipsis indubiam gerit fiduciam; quoniam si hoc non fieret, dominus noster rex magna incurreret pericula, certificando eos, quod dominus noster rex eos nun- quam deseret vsque ad mortem in prosecucione tam salutiferarum rerum, prout eis sepius scripsit, et si eis aliquid contrarium suggeretur, nullatenus credant." Lecta fuerunt hec in congregacione generali die Martis, xx°. Januarii MeCCCXXXIII°. Vt autem desideratis a rege concilium annueret, die quo notificata illis hec fuere, deputati fuerunt ex patribus cum protectore conferre, et prouidere super peticionibus regis; conceptaque est forma decreti deliberata per sacras deputaciones, et in generali

Strana 297
Liber IV. Caput VII. VIII. 297 conclusa congregacione, publicata demum in sessione, celebrata missa de spiritu sancto per patriarcham Anthiochenum, consummatis ceremoniis cum decantato ewangelio "hoc est pre- ceptum meum, vt diligatis inuicem". Astiterunt autem cardinales presidens, Placentinus, sancti Petri et Firmanus, aliique prelati XLII. et concilii protector, deque mandato synodi de post id ipsum approbantis legit Cumanus episcopus decretum tenoris sequentis: Caput VIII. Nona concilii sessio de proteccione regis Romanorum et (dati per eum) con- cilii protectoris ducis Bauarie. „Sacrosanéta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Inter iusticie opera nil iustius nilque dignius esse constat quam eos, qui (pro) vniuersalis ecclesie vtilitate sollici- tudinis studia vtilesque labores impendunt, ipsius ecclesie munire presidiis, aduersus ea pre- sertim incommoda, que in eos pro impensis ecclesie Dei obsequiis moliuntur. Cum itaque carissimus ecclesie filius et eiusdem fidelissimus aduocatus Sigismundus Romanorum, Vngarie, Bohemie etc. rex, pro vniuersalis ecclesie vtilitate huius sacri concilii generalis ipsam repre- sentantis proteccionem in se suscipiens, ipsique constanter adherens, sue laudabilis sollici- tudinis studiis virtuosisque laboribus, tam cum domino Eugenio papa quarto, vt attemp- tatam dissolucionem ipsius concilii reuocando ipsi concilio adhereret, quam eciam cum christianitatis principibus et prelatis, dominisque et communitatibus, ipsius sacri con- cilii fauorem et augmentum studuerit et studeat multipharie promouere, idcirco digne gratitudinis vicem rependens hec sancta synodus, eundem sub specialis sue proteccionis munimine suscipit, nec non quoscumque processus, eciam priuacionem regnorum, pro- uinciarum, dominiorum, honorum, et quarumlibet dignitatum forsan continentes, contra prefatum Romanorum regem factos, aut eciam sub censuris et penis ecclesiasticis, aut aliis quibuscumque, per ipsum dominum Eugenium papam, aut alium eius nomine prolatos, vel in posterum quouis modo faciendos, aut eciam proferendos, auctoritate omnipotentis Dei cassat, irritat et annullat, ac si de cetero attemptentur fieri, nunc prout tune cassos et nullos esse decernit ac nullius existere roboris vel momenti. Vniuersis autem Christi fide- libus eciam sub penis late sentencie excommunicacionis et priuacionis dignitatis cuiuslibet ecclesiastice vel mundane interdicit, ne quispiam ipsi domino Eugenio pape, aut alteri eius nomine, circa processus huiusmodi factos vel fiendos, aut eorum execucionem quouis modo obedire vel parere presumat; quinymo prefato regi quilibet obediat, et parere teneatur, sicut prius de iure tenebatur, ac si dicti processus nunquam emanassent, vel eciam ema- narent. Et insuper pari modo quoslibet processus per prefatum dominum Eugenium pa- pam, aut alium eius nomine, contra quaslibet alias personas cuiusuis status, gradus, pre- eminencie et honoris extiterint, eciam si regali, reginali, ducali, aut alia quauis prefulgeant dignitate, et presertim contra dilectum ecclesie filium nobilem virum Wilhelmum ducem Bauarie, huius sacri concilii nomine prefati regis Romanorum protectorem, nec non ciui- tates, vniuersitates quarumeumque ciuitatum et terrarum, et maxime Romane ecclesie me- diate vel inmediate subiectas, vicarios quoque, rectores (gencium) armigerarum, capi- taneos, officiales et singulares personas earundem, huic sancte synodo adherentes factos 33. 1433. 22. Jan. Scriptores II. 38

Strana 298
298 Liber IV. Caput VIII. IX. et prolatos, vel in posterum faciendos aut proferendos, eciam contra similes personas, ciui- tates et vniuersitates, que in futurum adherebunt, postquam adheserint, hec sancta sy- nodus cassat, irritat et annullat, et si in futurum fieri attemptentur, nunc pro tunc cassos et nullos esse decernit, et nullius existere roboris vel momenti. Vniuersis quoque Christi fidelibus, eciam sub simili pena late sentencie excommunicacionis, et priuacionis dignitatis cuiuslibet ecclesiastice vel mundane interdicit, ne quispiam ipsi domino Eugenio pape, aut alteri eius nomine, circa processus huiusmodi factos vel fiendos, aut eorum execucionem, quouis modo obedire vel parere presumat. Datum Basilee in sessione publica in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata, xi°. Kalendas Februarii, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo tercio“. Caput IX. Accessus Bohemorum ad concilium, omnique digna laude exhortacio presidentis. Inter neccessiores potissimeque vrgentes causas celebrande sancte Basiliensis sy- nodi extirpacio fuit armate heresis Hussitarum, et consequenter regni Bohemie, pro cuius oratoribus vt concilium accederent, liberrimam plenissimamque habituri audienciam super hiis, in quibus a cunctis differebant christicolis, magna iam a duobus ferme annis facta fuerant preparamenta. Sed et noticia habita eos in itinere prope Basileam constitutos, fuit neccesse intendere, et vt eis libera audiencia esset, et vt pusillis in Christum cre- dentibus nocere non possent. Propter quod biduo ante accessum eorum auisatum extitit a promotore concilii, quod, prout sequencia monstrant, erat neccesse deputari qui vigilantes essent et custodientes vigilias noctis atque diei, ne eorum secretis allocucionibus simplices corrumperentur ; error nempe fidei contagiosus morbus est, et vt cancer serpit proficiens ad impietatem, et a fide multos euertens ; custodirent quoque, ne familiares dominorum de concilio rumores facerent aut tumultus, congregacionum presertim tempore. Presidens autem exhortatus est incorporatos omnes, vt quia eorum modestia nota esse deberet om- nibus hominibus, inter gentes conuersacionem habentes bonam exemplo Bohemis essent, quo bonis eorum consideratis operibus gloriam darent Deo veritatem fidei cognoscentes. Erat namque illis, id ipsum remonstrantibus eorum epistolis primaque proposicione, si- nistra, et preteritur si erronea, existimacio de moderna vt dicebant ecclesia, que omnibus fere accidit a fide aberrantibus, propterea, vt cum proprium illis sit extollere se aduersus ecclesie doctrinam, quia nemo superbus diligit quem suppeditare conatur, sicut amantes ecclesiam delectantur eam laudantes, ita qui odiunt illi detrahentes, quod vt puncta vtique faciunt diuine legis ecclesie improperantes recte ab ea discessisse videantur, in eo se iusti- ficantes coram hominibus tamquam reddentes racionem, quare acquiescere dedignantur ec- clesie doctrine, verba Christi minus attendentes, iubentis obseruare et facere quecumque dicunt in cathedra sedentes doctrine, non vero facere secundum opera eorum, que nempe iusticia erat Phariseorum recte docere et male viuere. Verum quia Christus voluit dis- cipulorum suorum habundare iusticiam plus quam scribarum et Phariseorum, atque sic lu- cere eorum opera coram hominibus, vt illa videntes Deum glorificarent, coram patribus legi fecit auisamenta presidens, ordinacionesque de regimine atque reformacione suppo- sitorum concilii, decretum quoque salui conductus concessi, et vt integra obseruacione

Strana 299
Liber IV. Caput IX. 299 illud attenderent, suasit copias sibi fieri. Bohemi autem ingressi sunt Basileam quarta die Januarii numero quasi quinquaginta equestrium, preter minantes qui eos sequebantur cur- rus; permanserunt autem vsque xunam. diem Aprilis. Quorum gesta cause vt percipiantur attencius, absque aliorum permixtione narrantur preter vltimam accionem, de qua aliisque abinde concilii accionibus horum relator, quia vidit et tunc scripsit, copiosius refert in multis. Tridie itaque secuto ab ingressu Bohemorum, pro felici successu in eorum causa facta fuit processio generalis, celebrata missa per cardinalem sancti Petri ; interfueruntque in pluuialibus et mitris XLIX. prelati, tam vero incorporatorum quam nobilium et aliorum concilii ob causam Basilee tunc existencium quasi octingenti. Fuerunt eciam indicta ieiu- nia quarta et sexta feriis durante Bohemorum tractatu, concessa indulgencia XL. dierum ieiunantibus, celebrantibus aliasque orantibus pro felici in ea re concilii successu. Factaque fuit per Ratisponensem episcopum, abbatem Eboracensem et fratrem Johannem de Mol- brun, deputatos ad conducendum Bohemos, relacio de prospero successu legacionis eorum, deque magnis honoribus et muneribus qua transierunt receptis a principibus et communi- tatibus ; quodque Bohemi intrantes Nurenbergam erecto vexillo, in quo depictus erat calix cum hostia desuper, quia ipsis displicuerat, non erexerunt amplius. Oratores deinde Bo- hemorum numero xv. adierunt synodalem concionem decima mensis currentis; sed preuia ordinacione, priusquam audirentur, allocucionem omni laude plenam nomine fecit ecclesie Julianus concilii presidens tenoris subscripti: Allocucio sancte synodi Basiliensis ad oratores regni Bohemie organo reuerendissimi domini Juliani sancti Angeli cardinalis presidentis facta in generali congregacione apud sanctum Dominicum x°. die Januarii anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo tercio. „Locuturus pro publica populi christiani vtilitate, opus michi esse arbitror vt per- sonam priuatam exuam, et induam publicam, vt nemo ab eius iurisdiccione eximatur. Hec est illa sancta catholica ecclesia, sponsa Christi, et christianorum omnium mater. Hec, inquam, que nos omnes ad hunc locum diuine benediccionis vocauit, et ad nup- ciale conuiuium inuitauit. Antequam ea pro quibus conuenimus tractare incipi- amus, pauca vobiscum ex visceribus caritatis loqui decreui. Itaque iam non me quasi me ipsum loquentem audiatis, sed tamquam matrem et alumpnam omnium, sanctam Dei ec- clesiam. Ego dumtaxat ministerium prebeo, et rudem linguam, qua vt instrumento vtatur, ei tantum accomodo. Ipsa autem est que concipit, dictatque sentencias. Nec vos admi- racio teneat, quod hec tam grandis et circumspecta domina ex hac magna congregacione, in qua plurimi sunt et sancti et litterati viri, me solum elegerit indoctum et peccatorem. Habet enim apud Deum nescio quid priuilegii officium publicum, quo diuina potencia vir- tutes suas crebro exercere consueuit. Cum itaque sim presidens temporis huius in hoc sacro concilio, quamquam supra modum indignus, elegit me sponsa Christi, non vite merito, sed auctoritate officii, per quem animi sui conceptum explicaret. Quod si forsitan, vti vereor, ex ore meo (aliquid) ineptum effluxerit, non imputetis huic sapientissime muli- eri, que nulla in re errare consueuit, sed tantum incircumcisis pollutisque labiis meis; quemadmodum nec imputandum foret magistro in arte musica peritissimo, si instrumentum rubiginosum aut confractum, in quo psallit, raucam et non bene sonoram emittat vocem. Vos autem obsecro, vt interim, me loquente, tacite in cordibus vestris oretis, quatenus 34. 1433. 10. Jan. 38 *

Strana 300
300 Liber IV. Caput IX. pro honore sancte matris ecclesie ac nostra edificacione spiritus sanctus igniculo illo, quo labia Ysaie purificauit, saltem per horam purificare dignetur et mea. Deinceps igitur cum magna deuocione et reuerencia matrem nostram loquentem audiamus omnes, et attente consideremus diuina exordii verba, quibus nos allocutura est, que sumpta sunt ex beato apostolo Paulo ad Philippenses II°. capitulo: „Si qua consolacio in Christo, si quod sola- cium caritatis, si qua societas spiritus, si qua viscera miseracionis, implete gaudium meum, vt idem sapiatis, eandem caritatem habentes, vnanimes, id ipsum sencientes, nichil per contencionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate“. In primis nolo existimetis ad aliquos tantum ex vobis me verbum facere; sed ad vniuersos, prout cuique opus est, meus sermo dirigitur. Totam ergo hanc congregacionem, non partem alloquor; omnium enim vestrum equalis michi cura est, nam omnes filii mei estis, et in vtero meo non sine magno labore concepti. Ego enim sum sponsa Christi, in quo secundum apostolum ad Colocenses „non est masculus et femina, gentilis et Judeus, circumcisio et prepucium, bar- barus et Seita, seruus et liber, sed omnia in omnibus Christus". Auscultate igitur dili- genter omnes qui hic adestis, et in cordibus vestris recondite in spiritu lenitatis que dic- tura sum, et pro viribus enitimini implere gaudium meum. Naturali iure et diuina lege, filioli mei, constringimini credere consiliis meis, et preceptis meis obtemperare. Natura ipsa filio suadet, cum se a matre genitum esse sciat, ab ea se super omnes amari co- gnoscat, vt eam similiter diligat, et honoret et consoletur, et eius omnibus acquiescat con- siliis. Ita Thobias senior moriens admonebat filium suum „honorem exhibebis matri tue omnibus diebus vite tue; memor enim esse debes que et quanta passa sit pericula propter te in vtero suo". Lex eciam digito Dei scripta inter precepta, que ad humanam socie- tatem pertinent, hoc primum iubet vt parentes a filiis suis honorentur, propter quod apo- stolus instruit Colocenses „filii, obedite parentibus per omnia, hoc enim beneplacitum est in domino". Quantum meriti filius honorando matrem, quantum supplicii eam contemp- nendo expectet, scriptura diuina insinuat dicens „sicut qui thesaurizat, ita et qui ho- norat matrem", et rursus „fili mi, ne dimittas legem matris tue vt addatur gracia capiti tuo“; econtra "maledictus a Deo qui exasperat matrem". Accedit preterea quod consiliis meis sine vlla hesitacione parere debetis, quia non sum sicut vna de stultis mulieribus huius seculi, sed in omni virtute et sapiencia ab omnipotenti Deo plenissime imbuta; propter quod certi esse debetis, precepta mea, tamquaim ex sapiencie fonte manancia, non posse esse nisi salubria. Nec illud ommittendum est, quod quicquid vobis consuluero et iussero, facillimum est, et supra modum delectabile. Que cura michi sit de salute vestra, hinc facile percipere potestis, quod gaudium meum impleri non potest, nisi et vobis bene sit. Gaudium meum ex vestra pendet vtilitate; non possum esse leta, nisi et vos letos atque vnanimes intuear. Carpuntur, alias concuciuntur viscera mea, si quem de filiis meis vel mo- dicum ledi videro. Crucior tota, si quid accidit eis infortunii. Madescunt tune presertim gene mee lacrimis, cum inter filios meos dissidii aliquid ortum sencio. Et licet interdum alique matres reperte sint, que dimissis filiis ad nouos maritos seu alios procos se trans- tulerunt, et voluptatibus propriis satisfacere cupientes, filiorum suorum oblite sunt, ego autem de numero illarum computari non debeo, prout experiencia manifestat, de quibus Ysaias scribit „numquid obliuisci potest mater infantem suum, vt non misereatur filii vteri sui"? Quamquam eciam quidam sint patres ac domini, qui filiorum culpis miseriisque non

Strana 301
Liber IV. Caput IX. 301 mouentur, dicentes, satis michi est quod bene ago, et michi bene sit; de cetero neque iniquitas mea, neque delictum meum, ego autem non sic; licet enim nichil michi conscia sim, hoc me non consolatur, nisi et idem filiis meis adesse videam. Nee michi satis est semel admonuisse, nisi iterum atque iterum et sine intermissione vsque in finem sedulo eos commonefaciam. Dilectissimi mei, ita vos omnes affectu quodam inexplicabili diligo, vt nulla tam grauia possint esse discrimina, quibus libens pro salute vestra me vltro non obicerem. Quot martiria, tormenta, persecuciones a seuis imperatoribus et tirannis in pri- mitiua adolescencie mee etate pertulerim pro salute eorum qui tunc erant filiorum, et qui postea successerunt et successuri sunt, quis vmquam posset enarrare? Inundauerunt pla- tee ciuitatum sanguine membrorum meorum, vt fides catholica in filiis meis illibata persi- steret. Ita quidem vos omnes in precordiis meis infixi estis, vt nonnisi de commodis ve- stris cogitare queam, pro quibus non solum alligari, sed et mori in membris meis pro vno- quoque vestrum omni tempore parata sim. Sequor in hoc vestigia sponsi mei, qui ita me et corpus meum dilexit, vt pro eo animam suam ponere non dubitauerit. Vidi ipsum (sepe- numero lacrymantem ac dolentem pro membris meis. Audiui ipsum) inter maximos cruciatus clamantem "pater ignosce illis“; licet vndique dilectus manaret sanguine, et atrocis- simis tormentis vndique agitaretur, nichil tamen aliud quam salutem filiorum meorum siciebat. Sie et me sponsam ac discipulam suam facere decet, et memoriam continuam inde habere, ac die noctuque gemitibus inenarrabilibus clamare et interpellare ad Deum pro vobis, vt nemo pereat ex hiis quos tradidit michi. Propterea sic anxia et sollicita po- stulo, vt impleatis gaudium meum. Quanto mentis affectu, quantaque anxietate et vehe- mencia deprecacionem hanc meam ad vos porrigam, ex verbis apostolicis modo propo- sitis animaduertite: „Si qua consolacio (est) in Christo, si quod solacium caritatis, si qua societas spiritus, si qua viscera miseracionis, implete gaudium meum". Quid est dicere „si qua consolacio est in Christo", nisi quia maxima est? Quam si habere vultis, opus est vt impleatis desiderium meum. Immoremur, si placet, paululum in hoc Christi nomine ; non enim decet memoriam sponsi mei sic perfunctorie transire. „Eius quippe amore langueo, et liquefacta est anima mea, vt primum dilecti vox insonuit auribus meis". Quid, queso, maius dici potest quam consolacio in Christo, „qui est pater misericordiarum et Deus tocius consolacionis, qui consolatur nos in omni tribulacione nostra"? Fallitur qui putat aliis in rebus consolacionem posse reperire. Ad ipsum dumtaxat pro consolacione acce- dere oportet, quoniam "per Christum“, vt inquit apostolus, „abundat consolacio nostra“. Ipse solus est qui dicit „venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos; inuenietis requiem animabus vestris"; et rursus "qui sitit, veniat ad me, et bibat“. Possidete quod vultis, aurum, argentum, regna, ciuitates, scienciam et loquelam, et quie- quid sub celo est, sine Christo molestias pocius quam consolacionem experiemini. Solus Christus est consolacio, pax, quies, tranquillitas, quod et ipse, transiturus ex hoc mundo, discipulis predixit suis „in mundo pressuram habebitis, in me vero pacem". Si igitur filii mei, consolacionem in Christo obtinere speratis, neccesse est vt gaudium meum implea- tis. Non enim aliter dominus meus vos consolabitur, nisi vos vnicam sponsam suam con- solemini, quam vt animam suam et pupillam oculi sui diligit. Sequitur „si quod solacium caritatis", hoc est si caritatem habere vultis, et ex caritate solacium, „implete desiderium meum". Caritas dileccio est; vbi dileccio, ibi delectacio ; vbi delectacio, ibi solacium et

Strana 302
302 Liber IV. Caput IX. gaudium; vbi caritas est, ibi Deus est, quia „Deus caritas est“. Econtra vbi caritas non est, ibi nec Deus est, nec quidem boni aliquid esse potest. Si igitur caritatem, et Deum, et omne bonum cum Deo desideratis, votis meis satisfacere vos oportet. Si preceptum primum (causa) caritatis est, vt diligatis Deum, diligendo me, diligitis profecto Deum, quia Christus Deus et ego vna mistica persona sumus, cuius ipse caput est; duo enim sumus in carne vna; et hoc est illud magnum sacramentum de quo inquit apostolus "in Christo et in ecclesia“. Si vere ex caritate diligendus est proximus, quis vobis est pro- ximior quam (ego) mater vestra et talis mater, que non semel, vt alie matres, sed et preter sacri baptismatis generacionem, continue in verbo predicacionis et exhortacionis vos pario, ita vt in persona mea inquit apostolus „filioli mei, quos iterum parturio, donec for- metur in vobis Christus". Iterum et tercio, „si qua societas spiritus sancti, implete gau- dium meum.“ Quid hoc significat, nisi quod si vultis habere vnionem, quam facit spiritus sanctus in omnibus fidelibus, si vultis esse participes spiritus sancti, et eius societatem habere ; si vultis vt spiritus sanctus habitet in vobis, letificate matrem vestram ecclesiam. O vehemens admiracionis genus, quam ignitus est hic sermo et penetrabilior omni gladio ancipiti, pertingens vsque ad compagem anime, spiritus et medullarum! Sed non tam pro- pere spiritus sancti memoriam percurramus; nam ineffabile quoddam in ore meo, dum ipsum recenseo, sencio suauitatis nectar. Et quia multa hic spiritus paraclitus michi bene- ficia contulit, multum equidem, ne ingrata sim, diligere ipsum debeo; sue enim custodie dimissa sum, ne videar orphana. Ipse me protegit, ne porte inferi preualeant aduersus me. Ipse me fouet, dirigit et gubernat. Ipse primum induit me adolescentulam virtutem ex alto, et in me resedit per ignem, vt caritate arderem, et in lingua, vt linguis omnilo- quens omnes docere possem. Ipse astat semper auribus meis, et quicquid dixerit Christus, ipse suggerit michi docetque me omnem veritatem spiritus ipse veritatis, nec me vmquam errare passus est, nee, vt spero, vsque ad consummacionem seculi pacietur. Hic michi abunde largitus est septem eius sacratissima munera, spiritum videlicet sapiencie et intel- lectus, consilii et fortitudinis, sciencie, pietatis et timoris. Dono ipsius spiritus sancti habeo, vt per sapienciam sim matura, per intellectum prouida, per consilium cauta, per fortitudinem animosa, per scienciam discreta, per pietatem misericors, per timorem hu- milis. Multa nimis de spiritu sancto dicenda forent; sed quis ad lucem quam inhabitat in- accessibilem accedere poterit? Nunc autem duo hec de doctore meo referre satis est, vt vnusquisque christianus cognoscat, quantum amare et reuereri debeat ipsum. Spiritus pa- raclitus hie est, de quo conceptus et incarnatus est redemptor generis humani Jhesus Christus, Deus meus et Deus vester, dominus meus et dominus vester. Ipse eciam est de quo inquit apostolus „nemo potest dicere Christus Jhesus, nisi in spiritu sancto“. Si igitur huius spiritus sancti, qui tam mirabilium est patrator operum, societatem habere vultis, implete gaudium meum. Tandem et quarto vos obsecro per viscera miseracionis, si qua in vobis sit, vt impleatis gaudium meum. Omnis summa christiane discipline in pietate et misericordia consistit. Quantum misericordie et pietatis opus Deo sit cordi, hine con- stat, quod in extremo mundi iudicio de misericordia solum racio exigetur. „Pietas seu misericordia ad omnia est vtilis promissionem habens vite que nunc est et future“, secundum apostolum; hic enim diuicias et gloriam, et in futuro vitam eternam conse- quetur. De hac dictum esse videtur quod scribitur in libro sapiencie "in dextra eius anni

Strana 303
Liber IV. Caput IX. 303 vite, in sinistra illius diuicie et honor“. Si igitur promissionem huius vite et eterne opta- tis, misereamini matris vestre, que tam diu de filiorum suorum dissidio vehementer affli- gitur; per viscera misericordie Dei nostri vos oro, vt in vestra me vnitate consolemini. Non violentum aliquid a vobis exigo, sed ipsum naturalem affectum, qui ad misericordiam vos merito inclinare debet, cum ad omnes homines, tum presertim ad matrem vestram et membra vestra. Inquit apostolus „in id ipsum sollicita sunt membra; et si quid patitur vnum membrum, compaciuntur et cetera". Cum sitis membra corporis mei, naturali pie- tate tam matris vestre, quam ceterorum membrorum ex vestro dissidio sese affligencium misereri et compati debetis. Si vt primum Joseph vidit Beniamin fratrem suum paruulum in Egiptum deductum, commota sunt viscera eius, nec se cohibere poterat, quin lacrime ex oculis erumperent, quanto magis viscera vestra commoueri debent ad pietatem, et oculi erumpere ad lacrimas, visa matre vestra et genitrice tot fratrum vestrorum diuturno tabe- facta merore ? Sic igitur, filioli mei, contestor et adiuro vos per consolacionem Christi, per solacium caritatis, per societatem spiritus sancti, per viscera mi seracionis, vt gaudium, quod de vobis concepi, hoc in loco compleatur. Intelligitis, puto, cur dixerim „implete gaudium meum"; hoc significat aliquid gaudii ceptum esse, aliquid autem restare vt per- ficiatur. Ceptum est gaudium in corde meo, cum tempus huius sacri concilii celebrandi aduenit, per quod michi spes non parua erat, vt filii mei vndique colligendi infirmitati- bus corporis mei, que, proch dolor, grauissime sunt, opportune prouiderent, et fidem or- thodoxam, quam ipsa profiteor, viriliter ab impugnantibus tuerentur, pacemque vbique exu- lantem intra fines meos reducerent, ac virtutes multis in locis ac personis fere extinctas resuscitarent, quemadmodum hec omnia in aliis sacris generalibus conciliis per spiritus sancti graciam sepenumero facta sunt. Huiusmodi autem gaudium tune auctum vere est, cum per piissimas huius sacri concilii litteras Bohemie populus ad hanc sanctam synodum magna cum caritate conuocatus est, et ei libera audiencia oblata. Sed tunc presertim exul- tauit animus meus, cum conuenientibus huius sacri concilii et Bohemorum ambasiatoribus in oppido Egre, vnanimiter conclusum est, vt vos Bohemi ad hunc locum proficisceremini, quod Deo disponente oculis iam meis (factum) video. Nunc autem spes futuri gaudii magis appropinquat, quando filios meos ante hec tempora in via dyaboli inter se diuisos, nec se respicere audentes, nunc insimul modeste consedere, pacifice loqui, et mansuete inuicem conuersari aspicio. Et quo magis corpora coniunguntur, eo magis spes est recon- ciliandorum animorum. Multum quidem effluxit tempus, quo leciorem diem quam istam ex- perta non sum, quando quidem verisimilia future vnionis fundamenta ex tam felici inicio inter filios meos iacta esse videntur. Agite igitur, filii mei, implete gaudium meum, date operam, vt quod tam laudabiliter inchoastis optato fine terminetis. Gaudium ceptum est, restat vt consummetur. In manu vestra est consummare et consolari matrem vestram, atque omnem exhilarare populum christianum, qui magno cum desiderio finem conuencionis vestre prestolatur. Facite, obsecro, ne frustra huc venisse videamini. Sic agite, vt tot labores iam vltra annum incassum non dispereant, et gentes tam grandi de vobis spe con- cepta non frustrentur. Quis tam duri cordis filius, qui tam vehementer obsecratus audeat contraire maternis precibus? Quis tam inhumanus atque impius reperiri potest, qui sic efficaciter a matre adiuratus mox non acquiescat, et cum Salomone dicat "pete mater mea, neque enim fas est vt auertam faciem tuam“. Sub hac igitur spe, filioli mei, explicabo

Strana 304
Liber IV. Caput IX. 304 vobis desiderium meum, et confidenter aperiam quod illud sit gaudium, quod tantopere per vos impleri flagito. Sed hoc, filii mei, scitote, nichil difficile aut laboriosum me petituram. Dulcissimum erit et vtilissimum, et quo magis contrectabitur, eo dulcius atque vtilius fiet. Hoc est, inquam, gaudium, quod impleri postulo; primum, vt idem sapiatis omnes, deinde vt eandem caritatem habeatis. Quid de hac duplici peticiuncula vobis videtur, filii? Num- quid peto a vobis, vt transfretetis maria, per orbem peregrinemini, cum hostibus (pug- netis)? Non iubeo vt contempnatis diuicias, vt corpora vestra maceretis ieiuniis, et mar- tiria et tormenta subeatis. Nichil horum, vt audistis; quamquam etsi ista preciperem, contempnenda non essent. Nam et fratres vestri, qui vos precesserunt, iussu meo hec et maiora forti animo sepenumero factitarunt. Sed hoc dumtaxat hortor, hoc moneo, vt id ipsum credatis, et alter alterum diligat. Credere facillimum est, amare dulcissimum, vtrumque vero vtilissimum. Hiis duobus preceptis conficiendis re nulla extrinseca opus est. Credite, et amate inuicem in cordibus vestris, et satisfecistis desiderio meo. In momento, in ictu oculi hoc agere potestis; velitis et factum est. Primum est igitur, vt idem sa- piatis. Quid est, idem sapiatis, nisi vt diuersa alter ab altero de fide domini nostri Jhesu Christi non senciatis? A fide incepi, quoniam fides christiane religionis et omnis salutis ianua est. Hec est fundamentum et radix omnis edificacionis, que crescit in domo mea. „Aliud autem fundamentum“, secundum apostolum, „nemo potest ponere, quam quod positum est, quod est Christus Jhesus“. Hoc autem fidei fundamentum quam firmiter sustentet edificium quod superimponitur, quantaque illud virtute ac gracia communiat, et hec radix quam saluberrimos suauissimosque ex se producat fructus, quo alio probacionis genere (vti) opus est, nisi hoc solo testimonio, quod est Christus Jhesus, per quem facta sunt omnia, huius edificii basis ac fundamentum fieri dignatus est? Huic ergo tam stabili fundamento si quis corde puro et consciencia non ficta inheserit, primum ab inmundiciis, si quas habet, purificabitur, vt in actibus apostolorum scriptum est „fide purificans corda eorum" ; purificatus vero mox in domino iustificabitur, vt inquit apostolus, "arbitramur hominem iustificari per fidem". Sic autem anima purificata per fidem ac iustificata mere- bitur desponsari a domino, vt ipse per Ysaiam inquit, "desponsabo te michi in fide“. Qui- cumque vero sic desponsatus fuerit, fortis fiet, vt illi magno aduersario meo leoni rugienti (possit resistere), "cui“, inquit Petrus „resistite fortes in fide". Huic qui resistere po- tuerit, einsdem fidei virtute facillime vincet et superabit mundum. „Hec est victoria“, inquit Johannes, "que vincit mundum, fides nostra“. Mundo autem deuicto, benediccionem accipiet per eandem fidem a domino, quia "qui ex fide sunt, secundum apostolum, bene- dicentur a domino cum fideli Abraham". Sed et hoc amplius, quia Christus in corde fidelis anime habitaculum faciet. „Habitare“ inquit apostolus, „Christum per fidem in cordibus vestris“; nec solum habitabit, quinymo per fidem in filium adoptiuum assumet. "Omnes enim", inquit apostolus, "filii (Dei) estis per fidem" ; postquam autem fidei merito tantum muneris a domino consecuti fueritis, vt eius filii efficiamini, confidenter a patre vestro omnia postulare poteritis, et respondebit vobis sicut olim centurioni „fiat tibi sicut cre- didisti"; et quemadmodum Chananee „magna est fides tua, fiat tibi sicut vis". Quam pre- ciosa est huius fidei radix et semen eius, quod si modicum quid ex ea habueritis, quid autem minus dici potest quam granum sinapis, "dicetis huic monti: transfer te et trans- feret se“. Quamquam autem non semper eo modo, quo verba petentis sonant, quis exau-

Strana 305
Liber IV. Caput IX. 305 diatur, obtinetur tamen per fidem id quod magis petenti prodest, ad vitam presertim eternam, in qua omne desiderium includitur, cuius vite eterne per fidem hic promissionem consequimur. Inquit Thobias „filii sanctorum sumus et vitam illam expectamus, quam Deus daturus est hiis qui nunquam mutant fidem". Quid plura? Sine hac ambulare non potestis, quia „per fidem ambulamus", inquit apostolus. Sine hac nec eciam viuere, quia „iustus ex fide viuit“. Sine hac, vt idem attestatur apostolus, „inpossibile est placere Deo“. Sine hac quilibet in abissum errorum mergitur, sicut in profundum mergi incipiebat Petrus, cui dictum est a domino „modice fidei cur dubitasti?“ Videat igitur vnusquisque, quantum stabilitatis ac firmamenti ex hoc fundamento, quam preciosos fructus ex hac radice, quan- taque celestia bona ex hac fidei professione assequi possit. Quid ergo illa preciosius? Recte inquit Petrus "probacio fidei preciosior est auro, quod per ignem probatur“. Sed ad veram adipiscendam fidem, filioli mei, primum nosse oportet sub qua domo huiusmodi, quod ante dixi, fundamentum iactum sit, et quemadmodum ad eam perueniatur. Super hoc fundamento domus mea a domino edificata est, ipso dicente „super hanc petram“, videlicet fidei, „edificabo ecclesiam meam". Videte quis est iste edificator et architector. Is cuius manu facti sunt celi et terra, et cuius ordinacione perseuerant dies, et omnia ser- uiunt sibi. Hic noster fabricator tam solide huic fundamento domum meam superimposuit, vt quamquam potestas Sathane tanta sit, vt secundum Job nulla sit ei similis in terris, quam ipsa veritas principem huius mundi appellat, tamen aduersus hanc meam domum pri- uilegio Christi nichil preualere possit. Scrutamini scripturas, et nullam domum sic fun- datam, nec tale munus indultum ei inuenietis. Hane domum perflare venti possunt, con- cutere non possunt, fulguraque ac turbines aerei illam tangere, sed non euertere, quia hec est domus domini firmiter edificata, bene fundata supra firmam petram, non supra arenam, aut trabes putridas, seu saxa mortua, fundata est hec sacrosancta domus mea, sed super lapides preciosos iaspidis et saphiri et aliorum decem, quos in apocalipsi nominatim Johannes enumerat; sed quod omnibus preciosis lapidibus preciosius est, supra petram Christi viuam. Nec eciam mortali manu hominum facta est, sed noua descendit de celo a Deo parata, sicut sponsa ornata viro suo. Nemini, vt hane domum demo- liatur, ingredi fas est, quam xn. angeli, vt in eadem apocalipsi scribitur, in portis custo- diunt. Sed qualem putatis intus esse hane domum, an caliginosam, an forte ad depel- lendum tenebras lumen ibi esse ex oleo aut cera conpositum, aut, quod plus est, solem et lunam in illa lucere? Maius aliquid habet, et longe maius. Sed quid illud esse potest sole et luna maius lumen? Audite Johannem in apocalipsi dicentem, „et ciuitas“, quam paulo superius nouam descendentem de celo et vxorem agni dixerat, "non eget sole neque luna, vt luceant in ea; nam claritas Dei illuminat eam, et lucerna eius est agnus, et ambula- bunt gentes in lumine eius". Et vt supremum omnium testimonium adducamus, Christus, qui mentiri non potest, pollicitus est manere cum ea vsque ad consummacionem seculi. Si qui in hac domo in nomine Jhesu Christi congregantur, ibi ipse est in medio eorum, et spiritus sanctus lumine sue claritatis totam replet, vbi filii mei manent in vnitate sedentes. Sed et hoc memoria perpetua fixum tenete, quod apostolus ad Thi- motheum scribit "hec tibi scribo, fili mi Thimothee, sperans me ad te venire cito ; si autem tardauero, vt scias quomodo oportet te in domo Dei conuersari, que est ecclesia Deiviui, columpna et firmamentum veritatis". Intret igitur omnis homo securus tam lucidam Scriptores ll. 39

Strana 306
306 Liber IV. Caput IX. et tam firmiter constructam domum, que nec obtenebrari potest, talem et tantum Dei patris et agni et spiritus paracliti fulgorem (habens), nec corruere potest talibus super- innixa basibus. Et qui ingreditur, maneat et nunquam exeat; et qui exiuerit, redire non differat, redeuntem autem neminem eicio. Extra hanc domum omnia sunt caligo et te- nebre. Extra istam nec est, nec esse potest vera fides nec salus hominibus. Et velut qui in archa Noe reperti non sunt, diluuium aquarum absorbuit, ita et qui in hac sacra ede non permanserint, caligine errorum obrui et tandem perire neccesse est. Sed nec ad hanc domum iter cuiquam patere potest, nisi illud ipsa docuero, quoniam nisi a me doctrinam fidei accipiatis, nec fidem rectam, nec ecclesie vnitatem habere potestis. „Fides“, vi scitis, "ex auditu est“. Quomodo audietis sine predicante? Sed predicari quid potest in quo sit salus, nisi ewangelium Christi? Quod autem verum foret Christi ewangelium quo- modo scire possetis, nisi illud vobis patefecissem? Audistis eciam nonnullos ex apostolis scripsisse ewangelia; sed quoniam quatuor dumtaxat approbaui, illa vt ewangelia vene- rantur, alia respuuntur. Neque eciam, posteaquam ad hane domum iter vobis ostensum fuerit, ingredi poteritis, nisi ego, cui claues huius domus a domino tradite sunt, meis manibus adaperiam vosque introducam. Sine hiis clauibus ad secretos thesauros celestis regis sponsi mei in domo mea reclusos nemini licet introire; et si alienis clauibus conten- derit, poterit videri intrare, sed non recte intrare. Restat igitur, et iam liquide intellexistis, quod peruenire ad fidem et perseuerare in ea, nisi per me et mecum non potestis. Quam ob rem sine mora, relictis omnibus, me vnusquisque sequatur, et mecum habitet, vt veritas fidei habitet cum eo. Liber, in quo fides catholica scripta est, non incongrue illi libro comparari posset signato septem signaculis, quem, vt in apocalipsi Johannes testatur, „nemo neque in celo, neque in terra soluere potest, nisi solus agnus qui occisus est“. Ita quidem et hunc librum fidei, hanc doctrinam eius, nulli creature neque in celo neque in terra, neque sub terra aliter intelligere fas est, quam ego catholica ecclesia intelligam, ipsius veri agni vera sponsa, cui ipse sponsus, vt ex ewangelio Johannis sepe legi audi- stis, omnia que audiuit a patre nota fecit. Neque enim angelis, aut hominibus, quanta- cunque preditis potestate, contra meam doctrinam quicquam credendum foret. Ita ad Galatenses scribit apostolus, per cuius os loquebatur Christus, „licet nos aut angelus de celo ewangelizet vobis preter quod ewangelizauimus, anathema sit". Hoc nichil alind sig- nificare videtur, nisi quod angelos de celo contra veritatem ewangelii quicquam impos- sibile est dicere, me vero adhuc inpossibilius. De hominibus autem quis gloriari potest, vt sibi contra ecclesie auctoritatem credatur, cum apostolus se ipsum velit esse anathema, si aliud ewangelizet, quam quod prius secundum ecclesie doctrinam ewangelizauerat ? Hiis autem, qui sub terra sunt, nichil quoquo modo credendum quis dubitet, cum Sathanas et angeli eius in veritate non steterint, sed mendaces sint, et mendacii patres? Si Arrius, Manicheus, Nestorius, Faustus, Donatus et cetera huiusmodi hominum monstra, meis tan- tum clauibus, et non propriis et adulterinis, hunc fidei librum aperire voluissent, nunc in inferno cum patre mendacii non cruciarentur. Si hii pertinaces et obstinati homines meis paruissent preceptis, multarum gencium cateruas ad locum sulphuris et ignis perpetui secum non precipitassent. Inicium salutis hominis est nolle proprie inniti prudencie ; sed se ipsum ad suscipiendam maiorum suorum disciplinam accomodare, illorum scilicet, quos diuina approbacio auctenticos fecit, quorumque doctrine, sanctitas vite, ac manifesta

Strana 307
Liber IV. Caput IX. 307 miracula, certum perhibent veritatis testimonium. Quis non sanctos patres ac doctores per multa secula vbique a me approbatos, quorum tanta fuit integritas et veritatis zelus, vt prius mortem et omnia supplicia pati voluissent, quam leuissimum proferre mendacium, pocius quam se ipsum vel rudis forte ingenii seu non exercitati merito sequi debeat? Quis interpretacioni excellentissimorum pene innumerabilium doctorum, ex omnibus mundi partibus in eadem conueniencium sentencia, quia ita in sacris scripturis studiosi fue- runt, vtomne vite tempus in hiis exposuerunt, non pocius acquiescat, quam duobus aut tribus, seu paucissimis hominibus, nouiter scripturas legentibus, nullo fretis doctore, nisi pro- prio ingenio? Quis non aduertat quam sit ecclesie Dei perniciosus hie morbus nullo pacto ferendus? Si enim cuique fas est suo sensu exponere et interpretari scripturas, nichi certi erit; omnia confusa et inuicem aduersa fient, nouum redibit chaos ; tot erunt sen- tencie quot capita. Quis erit ille ita hebes, cui non suppetat audacia nouam fabricare in- terpretacionem? Melius ergo leges humanas conditas esse fateri oportebit. Hee postquam vel a principe vel communitate late sunt, nemini fas est contraire; quod si forte aliquid ambiguitatis contineant, priuatis non licet interpretari personis, sed ad legislatorem, seu illum qui iudicando preest, habetur recursus. Si forsan vestrum aliquis racione non mo- uetur, exemplo populi Dei moueatur. Scriptum est in Neemia, quod "congregati sunt principes familiarum vniuersi populi, sacerdotes et leuite ad Esdram scribam, vt inter- pretaretur verba legis". Et quia vicio nature corrupte homines frequenter errant, frequen- terque inter se discrepant, neccessario dominus noster Jhesus Christus fidelibus suis pro- uidit, me sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam in terris relinquens, atque assi- stencia sua ac spiritus sancti vsque ad consummacionem seculi et in eternum corroborans, vt in hiis que ad salutem pertinent errare non possem, et ad me omnes tamquam ad infal- libilem regulam aspicerent. Si vna sancta catholica et apostolica ecclesia toto orbe ter- rarum semper vocata et credita sum, nemo ab vnitate mea se scindat; nemo quod sanctum est erroneum putet ; nullus iudicium proprium aut paucorum vniuersali determinacioni an- teponat. Catholicum enim grecum est, quod latine vniuersale interpretatur. Si apostolica vocor, vt certe sum, credat vnusquisque indubius, quod sicut apostoli spiritu sancto in- spirati locuti sunt, ita loquor et ego. Neque enim solum pro tempore apostolorum Chri- stus per se et per spiritum sanctum assistere promisit, sed, quod sepe pro vestro pro- fectu repetendum est, vsque ad consummacionem seculi, et in eternum; nec pro illis tan- tum orauit dominus, sed dixit in ewangelio Johannis: „Sanctifica eos in veritate ; sermo tuus verus ; sicut tu me misisti in mundum, et ego (misi eos in mundum; et ego) pro eis sanctifico me ipsum, vt sint ipsi sanctificati in veritate; non pro eis autem rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me, vt omnes vnum sint, sicut tu pater in me, et ego in te; vt et ipsi in nobis vnum sint, et mundus credat quod tu me misisti; et ego claritatem, quam tu dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos vnum sumus". Hine aperte, si intellectus vestri ianuam non clauditis, cognoscere potestis, quod sicut pater et filius in vnitate et veritate non discordant, sed vnum sunt, ita omnis ecclesia et apostolorum, et eorum qui per eos credituri sunt, vsque in finem vnius est veritatis et vnitatis. Hine est quod in apocalipsi legitur, murum ciuitatis descendentis de celo, que est ecclesia, habere fundamenta xn. apostolorum et agni. Et apostolus inquit: „Iam non estis hospites et aduene, sed ciues sanctorum, et domestici Dei, superedificati super 39.

Strana 308
308 Liber IV. Caput IX. fundamentum apostolorum et prophetarum“. Quis iam non videat quam turpiter se ipsum confundit tot habens diuine veritatis testimonia, qui de doctrina mea ac fide aliquatenus dubitauerit? Stultum prorsus se conprobat, vt inquit in prouerbiis Salomon, "qui de- spicit matrem". Iam igitur qui me audit, se audire credat et Christum ; qui me spernit, Christum spernere non dubitet, vt ipse attestatur. Sacrilegus est, ac nomine christiano indignus ; Christum enim mendacem facit, qui in mea doctrina aliquid suspicatur falsitatis. Cauete ergo, filii mei, ne vmquam incidatis in temptacionem, vt scripturas proprio sensu aut aliter intelligere velitis quam ego intelligam. Nolite vsurpare priuilegium hoc, quod michi soli concessit dominus. Vos, cum errare possitis, iudicium vestrum humiliter more patrum vestrorum semper michi submittite, quam experiencia teste constat errare non posse, me dispensatricem misteriorum suorum reliquit dominus, constituitque super omnem familiam suam, vt dem in tempore tritici mensuram. Dabo ergo filiis meis doctrine cibum ac preceptorum salutarium, prout tempori et mensure ingenii congruere videro, modo lac, modo cibum forciorem, modo hane escam, modo illam, dummodo in ea sit salus. Nemo causetur de modo; nam et medicus eandem medicinam iuxta eius exigenciam nunc in sicco, nunc in liquido administrat. Multa in scripturis esse fatemur que exposicione indigent; que si cortice tenus intelligantur, facile in errorem legentes pertrahent. Si quid in eis legere vos contingat, quod non tam plane, vt velletis, intelligitis, agite ad instar disci- pulorum Christi, qui parabolam a domino dictam non intelligentes, ipsum dominum inter- rogabant "domine edissere nobis parabolam zizaniorum". Discipuli parabolam domini non temptauerunt proprio sensu intelligere, neque ad scribas et Phariseos, vt eis exponerent, sed ad magistrum veritatis profecti sunt. Vos ergo ad alium nolite accedere, pergite ad me discipulam Christi, matrem et magistram vestram. Aperiam vobis et luce clarius manifestabo sensus et archana scripturarum, et incipiens, a Moyse et omnibus prophetis, interpretabor vobis in omnibus scripturis que de Christo sunt. Venite filii, audite me, et instruam vos in via hac qua gradiemini. Nullus per me vmquam deceptus est, neque in eternum decipietur. An experimentum queritis eius qui in me loquitur? Christus ipse caput meum, et spiritus sanctus doctor meus, quomodo me quemquam fallere permitterent? Vultis, filioli mei, viam vobis ostendam infallibilem, quam si recto calle incedatis, numquam errare poteritis. Respicite semper me, considerate vestigia mea, pedetentim me sequi- mini, non declinantes ad dexteram neque ad sinistram. Et si forsan strictum callem, aut durum seu asperum monticulum ascenderitis, clamate ad me, et porrigam vobis dexteram, et sustentans vos conuertam aspera in vias planas, vosque illesos et sine labore ad mon- tem qui Christus est perducam. Recurrite ad me audacter et confidenter, et nunquam vobis in neccessitate deero. Non sum superba, neque fastidiosa mater, benigna sum et pia sum, et caritate ardeo; omnes siue venientes siue redeuntes ad me hilaris in gremio suscipio. Omnes doceo, instruo et conforto, et vena aquarum viuencium de ventre meo fluit in audiencium ora. Memoriale hoc perhenne superponite, filii mei, in frontibus, alligate in digitis et super limina domorum affigite, credere videlicet quod ego credo, profiteri quod ipsa profitear ; et tunc nulla caligo erroris nulleque tenebre falsitatis vobis appropinquare poterunt. O sanctum documentum, o felicem semitam, o omni tempore imitanda vestigia ! Quid cercius et securius viatoribus huius seculi relinqui poterat, quam quod talis via ex- hiberetur, qua incedentes deficere nullatenus possent? „Nolite abduci variis et peregrinis

Strana 309
Liber IV. Caput IX. 309 doctrinis, nee sequamini magistros prurientes auribus". Omnem doctrine cibum, qui de mensa mea non est, suspectum habete; venenosus est, virus habens aspidis insanabile. Interpretacionum et exposicionum nouitates cauete, sensus insolitos singularesque senten- cias fugite, doctores, qui in mea scola probati non sunt, tamquam serpentes declinate. Nam, vt inquit apostolus „etsi decem millia pedagogorum habeatis in Christo, non tamen multos patres, nam in Christo Jhesu per evangelium ego vos genui; rogo vos, imitatores mei estote, sicut et ego Christi“. Nec filii mei, oportet omnium que a me audieritis postu- lare ex humano ingenio racionem. Fides enim non habet meritum, cui humana racio prebet experimentum. A Christo fides est, quam per me vobis insinuat. Cerci- ores de fide et doctrina mea estote, quam si quid propriis conspiciatis oculis; humani enim oculi, rem licet propinquam videntes, nonnunquam falluntur, putantes aliud esse quam sit. Deus autem nec falli (a quoquam), nec fallere quemquam potest. Doctrina autem mea non est mea, sed eius qui desponsauit me. Sustinete igitur paululum, si forte omnia capere non potestis, vsque quo ad locum, vbi ego in celis triumpho, vos perduxerim; ibi sine vllo velamine racionem, quam modo fide cre- ditis, oculis intuebimini, manibusque palpabitis; nune videtis per speculum in enigmate, tune autem facie ad faciem. Exposui vobis, filioli mei, quid sit idem sapere. Cetera que sequuntur ad caritatem pertinent; et quoniam fides sola ad salutem non sufficit, nisi ve- stita sit et comitata caritate; nam, vt inquit apostolus, „etsi habuero omnem fidem, ita vt montes transferam, caritatem autem non habeam, nichil sum" ; ideo post fidem pre- ceptum caritatis traditum est. Non expectetis, vt ego omnes laudes caritatis hoc vno ser- mone complectar; ipsa quidem tam magna est, vt si linguis hominum loquar et ange- lorum, vix mediocriter eam explicare possem, vtique cum tante dignitatis sit, vt inter vir- tutes ipsa sola Deus appelletur. „Deus enim caritas est". Tante eciam auctoritatis, vt, cum gaudio referam, more humano loquens, de omnipotente Deo triumphare visa est; Deum enim de celo solus amor traxit ad terram, et in cruce pro salute nostra affixit, et vsque ad yma terre pro redempcione filiorum Israel migrare coegit. Quid digne de hac virtute dici vmquam poterit, que in celo et in terra dominatur et regnat, et cum vult vsque ad abissum penetrat? Hec est illa excellencior via quam demonstrat apostolus. Nam et pro- phetare, demonia eicere, virtutes ac miracula facere, sine caritate neminem gratum Deo faciunt. Talia enim facientibus tandem Christus dicturus est „recedite a me operarii ini- quitatis, non noui vos"; et habentibus scienciam dominus improperat „clauem vos scien- cie habetis, sed nec intratis in regnum celorum, nec alios intrare sinitis". Dare omnia sua pauperibus, et se ipsum martirio exponere, sine hac nichil prodesse affirmat apostolus. Caritas finis preceptorum est, in qua omne preceptum includitur. Nam, vt inquit apostolus, „finis precepti est caritas"; et rursus "plenitudo legis est dileccio; caritas paciens est, benigna est, non emulatur, non agit perperam, non inflatur, non est ambiciosa, non querit que sua sunt“, et cetera omnia continet que, vt scitis, beatus Paulus late conmemorat. Caritas fons proprius est singulorum bonorum, cui non communicat alienus, que vt oleum. non potest premi in ymo, sed superexilit. Si desit, frustra habentur cetera, si assit ce- tera non desunt. Sine hac omnis virtus, eciam ipsa fidés, vt inquit beatus Jacobus, mortua est. Ipsa eciam nominis appellacio rem quamdam caram esse demonstrat. Amplectimini igitur, filii mei, hanc tam excellentem et diuinam virtutem; apprehendite tam singulare

Strana 310
310 Liber IV. Caput IX. spiritus sancti munus; per ipsum enim, vt inquit apostolus, caritas in cordibus vestris diffunditur. Induimini hanc vestem nupcialem, qua induti secure discumbetis in mensa regia ; nec timebitis vt dicatur vobis, cur huc intrastis non habentes vestem nupcialem ? Hac veste induti pelletis a vobis frigus, quo frigebat Petrus calefaciens se ad prunas Cayphe, hac veste circumdati, que omni armatura est forcior, intrepidi et illesi cuneos hostium penetrabitis. Et vt vno verbo omnia complectar, si vultis perfecti esse, super omnia caritatem habete, que secundum apostolum vinculum est perfeccionis. Sed quemadmodum paulo ante documentum tradidi, quo ad recte fidei regulam perueniri possit, ita et vos nunc erudiam, quam faciliter a caritate nunquam excidatis. Respicite semper ad me, considerantes me esse matrem et vos filios. Recogitate in visceribus meis vos esse conceptos, et eodem lacte nutritos ; tune fratres vos esse inuicem cognoscetis et ex eadem carne, eandem car- nem vos inficiari non poteritis. Quis ergo vmquam carnem suam odio habere poterit? At- tendite eciam quod tenerrime vos semper duxerim, et quantam vnicuique filiorum meorum caritatem exhibeam, quotque labores et angustias in omni mea etate pro vobis vbique ter- rarum perpessa sim, et a me exemplum capientes diligatis vos inuicem, sicut dilexi vos. Sed etsi partem superiorem dignioremque mei corporis, caput videlicet, aspexeritis, quod est Christus, efficacius caritatis magisterium in cordibus vestris imprimetur; cogitantes namque quod, cum mundus nichil meruerit, ymo propter sua facinora morte dignus esset, ipse Jhesus Christus sola caritate tot tantaque in corpore suo pro salute hominum tormenta pertulit, totque beneficia conferre dignatus est, quod lingwa humana nunquam exprimere posset. Mox enim conpellemini omnem rancorem deponere, et indissolubili caritatis vinculo confederati in fraternum amorem redire. Dicite michi, num- quid vos extraneos aut alienigenas esse putatis, filii mei? Si hoc putatis, michi iniuriam facitis. Nonne in hoc vos vtero tanto cum labore concepi et portaui ? Nonne hiis lactaui vberibus, et hiis manibus cibum potumque tanto tempore prebui? Cum ergo fratres ger- mani sitis, et ex eadem carne geniti, et talia exempla dileccionis a capite et toto meo cor- pore habeatis, debetis alter alterum fraterna caritate diligere, et cum omni sinceritate inuicem reconciliari. O ossa de ossibus meis, o membra de membris meis, o viscera de visceribus meis! Quis vos ab inuicem separauit; quis inimicus homo inter vos seminauit zizaniam? Quis seductor ille antiquus, accusator fratrum suorum, vos ad tantas inimicicias perduxit? Solebatis idem sapere, inuicem vos amare, fouere concordiam, insimul cum pace et caritate conuersari. Nunc mutatus est per omnia color optimus, nam vnitas in dis- sensionem, caritas in odium, pax in bellum, fraternitas in hostilitatem peruersa sunt. Cur sic inhumaniter filii mei confligunt, cur gladiis et igne decertant, cur tam crudeli bello et odio tam detestabili alter alterum persequitur? Suntne ista iura fraternitatis, suntne hec cognacionis et proximitatis indicia? Erubesco referens ; vix barbari et infideles hec inter se tam atrociter facere auderent. Conuertite iam gladios in vaginas, "quia omnis qui gla- dio ferit, gladio peribit“. Remittite truces vultus, abicite minas, deponite arma, proicite tela manu, sanguis meus. Abolete penitus ex cordibus vestris omnia discordiarum odi- orumque fomenta. Osculamini vos, obsecro, in presentia matris vestre osculo pacis. Am- plectimini vos tenerrime; date inuicem dextras. Congratulamini simul et epulamini in mensa mea cibos deliciarum mearum, pacis et caritatis. Celebrate solenniter hunc diem festum, conso- lamini, consolamini, filii mei, matrem vestram, que hunc diem tanto cum desiderio pre-

Strana 311
Liber IV. Caput IX. 311 stolata est. Amate vos inuicem, vt fratres decet, et contenta sum; impletum est gaudium meum, et nichil amplius postulo. Sequitur in verbis apostolicis, "vnanimes, id ipsum sen- cientes", hoc est, vt in diuersis corporibus idem sit animus eademque voluntas. Sit hic populus meus quasi vir vnus; non scindamini in diuersas sentencias, sed quod voluerit vnus in Christo, alter similiter velit. Imitatores estote patrum vestrorum, quorum in prima etate cor erat vnum et anima vna. Nichil vnitate prestancius, que quam sit christianis nec- cessaria, Christus ipse ostendit, qui pro eis orauit, non vt efficerentur diuites aut sapientes huius seculi, sed vt vnum essent, sicut sunt ipsi pater et filius. Quid vtilius reipublice christia- norum esse potest quam vnitas? Hoe modo christiana creuit religio, et ego propter vni- tatem filiorum meorum toto orbe diffusa sum. Cauete modis omnibus discordias, et timete quod minatur dominus „omne regnum in se diuisum desolabitur, et domus supra domum ruet". Scitis illud vulgare dictum, concordia parue res crescunt, discordia autem maxime dilabuntur. Si vultis pertinere ad Christum, pacem inter vos perpetuam contrahite, quia nichil esse Deo acceptabilius hominibusque expedicius, ex hoc facile intelligetis, si memineritis Christum de celo descendentem in terram pacem per angelos suos nunciasse hominibus, de terraque in celum redeuntem eandem pacem dumtaxat discipulis suis in testamento reliquisse. "Sentite id ipsum inter vos“, hoc est, vt bona malaque singulorum per caritatem sint omnium. Hoc proprium caritatis est flere cum flen- tibus, gaudere cum gaudentibus. Nisi membra inuicem coniungantur, et suo ordine connexa persistant, et vnum alteri opem in neccessitate prebeat, deficere corpus nec- cesse est; „vnum enim corpus sumus in Christo; singuli autem alter alterius membra in Christo Jhesu domino nostro", vt inquit apostolus. Subdit denique apostolus, „nichil per contencionem et inanem gloriam, sed in humilitate“. Hec superioribus consentanea sunt et valde accomoda. Cum enim ad hune locum causa fidei et caritatis veneritis, non decet vt tam sanctum opus contenciosis verbis agatis, sed cum omni pocius mansuetudine et bonitate. Contencio animos irritat, mentem perturbat, et odia accendit. Non possum pati in domo mea et inter filios questiones pugnasque verborum. „Ex hiis enim“, inquit apo- stolus ad Thimotheum, „oriuntur inuidie, contenciones, et blasphemie et suspiciones“ et rursus, „hiis qui sunt ex contencione, et non acquiescunt veritati, ira, indignacio, tribulacio et angustia“. Cum contenciosis et per contencionem nichil tractare consueui vmnquam. Ita de me inquit apostolus „si quis autem videtur contenciosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, neque ecclesia Dei“. Sed nec per inanem gloriam in hoc sacro concilio quicquam agitetis. Inanis gloria cuiuslibet boni operis fermentum est, insidia- trixque virtutum, vt fructum, quem bene operando acquirerent, per elacionem euacuet. Inane est captare hominum laudes, qui, cum secundum oculos iudicent, sepe falluntur. Mo- mentanea est gloria ista ex fastu et cupiditate procedens; et quia inanis est, constat esse vanam et vacuam meritoque contempnendam. Ex eo quod inane est, quem fructum referre poteritis? Quinymo satagite placere patri vestro celesti, qui videt in abscondito; hoc est, querite non inanem, sed eternam gloriam. Quicquid feceritis, in gloriam Dei facite. Nolite fieri similes scribis et Phariseis, qui, vt inquit dominus, "omnia sua faciunt vt vide- antur ab hominibus, et vocentur rabbi". Imitamini pocius illa sancta quatuor Ezechielis animalia, habencia facies extentas desuper, et pennas extentas desuper; hoc est cogita-

Strana 312
312 Liber W. Caput IX. ciones vestras, que significantur per pennas, et acciones, que significantur per facies, ad Deum semper referte. Si quis sapiens inter vos esse videatur, "non glorietur,“ vt inquit Jeremias, „in sapiencia sua, nec fortis in fortitudine sua, nec diues in diuiciis suis ; sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me, quia ego sum dominus.“ Vereamini quod minatur psalmista "dominus dissipat ossa eorum qui hominibus placent.“ Absit vobis glo- riari nisi in cruce domini nostri Jhesu Christi; si gloriari vultis, in domino gloriemini, et hec sit gloria vestra testimonium consciencie vestre. Huiusmodi inanis glorie appetitus in intelligendis scripturis sacris supra modum obest. Dum enim humanis laudibus aucu- pandis animus intentus est, primo sensus insolitos nouasque opiniones querit; deinde que ipse adinuenit nimis tenaciter defendit, fitque, vt cum redigere intellectum in captiuitatem recuset, quod neccessarium est secundum apostolum, aliter scripturas intelligat, quam spi- ritus sanctus efflagitet; et dum de singularitate sentencie gloriatur, se ipsum nolens cor- rigere, in errore perseueret. Et quia inanis gloria filia est superbie, que non considerans inbecillitatem ingenii humani, effert se supra se, et apostatare hominem facit a Deo, sicut eciam et multos ex angelis, ideo confestim apostolus in remedium huius vicii subicit humilitatis virtutem. „Hortor ergo vos, filii mei, vt res vestras in humilitate agatis“. Nichil, dilectissimi mei, cicius ad eandem fidei vnitatem et caritatem adducere vos poterit, quam humilitatis spiritus; nichil vero magis dirimere, quam superbie tumor. Nam sicut nutrix est dileccionis humilitas, ita mater odii superbia. Si graciam Dei appetitis, humiles estote, "quia Deus superbis resistit, et humilibus dat graciam". Et ne forsitan humilitatis persuasio grauis cuiquam videatur, beatus Paulus, postquam predixit, „nichil per conten- cionem et inanem gloriam, sed in humilitate“, continuo subdit "hoc enim sentite in vobis quod et in Christo Jhesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se equalem Deo, sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiens“. Quid maius exemplum humilitatis tradi aut cogitari potuisset, quam quod dominus et creator omnium se exina- niuerit, et seruilem condicionem acceperit? Quis tam elatus esse potest, qui ista cogitans non compellatur fieri humillimus? Huiusmodi exinanicio et seruilis forme accepcio etsi satis foret ad persuadendum omne genus humilitatis, quia tamen acta sponsi mei nimis michi suaue est recensere, ideo morem michi in auscultando gerite. Nonne tota eius vita summa redolet humilitate? Nascitur ex humillima matre, humili nutricio commendatur, in humili tugurio et inter humilia animalia deponitur, humiles piscatores in discipulos eligit, humiles paruulos amplexatur, predicando nichil sibi attribuit, sed dicit „sermonem quem audistis, non est meus", et rursus "doctrina mea non est mea, sed eius qui misit me“. Faciendo miracula dixit discipulis suis, "videte nemini dixeritis visionem hanc“; leproso mundato, "vide nemini dixeris". Abluit in documentum humilitatis pedes discipulorum, et vt impleret omnem humilitatem, permittit se a seruo baptizari ; humiliter omnes audit, hu- militerque respondet, eciam cesus. Taceo quam humiliter passionem et crucem tulerit, ne forte fluuius lacrimarum me reliqua dicere et vos audire impediat. Deficeret me quippe dies, si omnia Christi humilitatis gesta et documenta referre vellem. Quid ergo intumescis, o homo; o pellis morticina quid tenderis; o sanies fetida quid inflaris? Princeps cinis humilis, et tu superbus; caput humile, et membrum superbum. Discite igitur filii a Christo, quia mitis est et humilis corde. Sed si vultis, filioli mei, in hoc sancte vnitatis negocio, quod tractaturi estis, vitare contencionem, inanem gloriam, et omnia in humilitate

Strana 313
Liber IV. Caput IX. 313 agere, si vultis celeriter et sine difficultate id ipsum sapere, et caritatem mutuam habere, accipite hoc salutare preceptum quod vobis trado, quo nichil consulcius, nichil efficacius esse potest. In omni controuersia sedanda primum queritur iudex peritus, et qui non sit acceptor personarum, nam sine iudice litigantes raro inter se conuenire con- sueuerunt, et huiusmodi vobis demonstro iudicem. Ipsa ego sum, sancta Dei ecclesia, mater vestra. Conpromittite in me, eligite me in iudicem et arbitram. De sapiencia mea cui relinquitur dubitandi locus, cum sanctus spiritus me doceat omnem veritatem? Si ewangelia et omnis sacra scriptura a me fidei testimonium susceperunt, si nichil catho- licum dici potest quod per me non fuerit approbatum, si omnes doctores et magistri suas sentencias meo iudicio semper submiserunt, dicentes, non crederemus ewangelio, nisi ecclesie catholice nos auctoritas commoueret, quis de cetero ambigat, an cuiuslibet contro- uersie diffiniende competens ego iudex sum? De accepcione personarum superuacuum est quiequam dicere, cum leges humane prohibeant patres a filiis, in quibus par constat affectus, iudicem recusari. Quis maior vobis honor contingere potest, quam quod sponsa Christi et regina astans a dextris eius iudicet inter vos? Que maior certitudo veritatis, quam quod discipula spiritus sancti sentenciam pronunciet? Quem vmquam fideliorem iu- dicem inuenire poteritis, quam amantissimam matrem vestram? Nolite ergo disputando laborare, nec contendendo verbis alter alterum lacessere. Quid vos multitudine librorum oneratis? Cur diuersorum magistrorum sentencias in medium affertis; cur intelligencias vestras humanis inquisicionibus ac subtilitatibus defatigatis? Ecce enim in medio vestri adest magistra vestra, cui spiritus domini misteria et archana aperit scripturarum. Non michi opus est iudicando quod legisperitos aduocem, neque bibliotecas perscruter. Nullius hominis consilio opus habeo, cui consulit Deus. Claritas diuina meum semper intellectum illustrat, et agnus meus Jhesus Christus ante me lucernam defert, ne errem, vt paulo ante in apocalipsi Johannis recitatum audistis. Et quia ego, cum sim toto orbe terrarum dif- fusa, in vno loco tota esse non possum, soleo pro neccessitatibus christiane religionis nonnunquam vrbem aliquam insignem eligere, et ad eam ex omnibus finibus mee dicionis episcopos et sacerdotes, et alios leuitici generis, et quos voluero de populo christiano aduocare, quibus in spiritu sancto legittime congregatis ego ipsa representor, et ibi tri- bunal meum erigens, quicquid per huiusmodi congregacionem, quam vniuersalem synodum seu generale concilium voco, iudicatum statutumque fuerit, perinde ratum habeo, ac si ego ipsa ore proprio iudicassem ac statuissem, idque ab omnibus iubeo sub anathemate vbique obseruari. Hoc autem tempore nusquam melius quam in hac ciuitate Basiliensi hu- iusmodi generalem synodum visum est posse indicere. Huic ergo sacro concilio, quod in spiritu sancto legittime congregatum confiteor, omnem meam potestatem auctoritatemque imparcior, et ambas sciencie et potestatis celestes claues michi a domino traditas veraciter assigno, vt quicquid in terris claudere et aperire, soluere et ligare voluerit, iuxta polli- citacionem Christi indubitanter clausum et apertum, solutum et ligatum reputetur in celis. Itaque omnino et non aliter, nec minus reuerenter hoc concilium quam me ipsam existi- mare debetis. Quamobrem vt vestra fidelis aduocatrix vobis suadeo, vt pia mater consulo, vt sponsa Christi et regina christiani populi impero, vt in omnibus vos ipsos huic sacro concilio penitus submittatis, et ab eius sanccionibus nullatenus declinetis. Si nonnulli ali- quando de fide contendentes vnum vel duos aut paucos elegerunt homines, quorum iudicio Scriptores II. 40

Strana 314
314 Liber IV. Caput IX. stare voluerunt, quanto magis et vos tam celebrem ex toto populo christiano collectam synodum pro dirimenda vestra contencione in iudicem acceptare debetis? Deus in veteri testamento populo suo mandauit dicens, "si difficile et ambiguum apud te iudicium esse prospexeris inter sanguinem et sanguinem, inter causam et causam, inter lepram et lepram et iudicum inter portas tuas videris verba variari, surge, et ascende in locum quem elegit dominus Deus tuus; veniesque ad sacerdotes leuitici generis, et ad iudicem qui fuerit in illo tempore, queresque ab eis, qui iudicabunt tibi iudicii veritatem; et facies quecumque dixerint qui presunt in loco, quem elegit dominus, et docuerint te iuxta legem eius, sequerisque sentenciam eorum; non declinabis ad dextram vel ad sinistram". Sed et hoc generale concilium locus est, quem elegit dominus, in quo sponsa sua sanctum tribunal erexit; et hii qui in eo congregantur, in locum sacerdotum leuitici generis succes- serunt, ymo et plus quam leuite sunt, maioremque procul dubio sciencie potestatisque copiam a domino perceperunt; vtique cum illi vmbre ministri fuerint, hii vero sunt veri- tatis, illi sanguinis et carnis iudices, hii autem spiritus et anime. Merito ergo ad verbum huius concilii vestrum omne negocium pendeat; et quicquid sanctum aut prophanum iudi- cauerit, id sine hesitacione sanctum prophanumue habetote, ne veniat super vos iudicium mortis, quod inobedientibus comminatur dominus. In hoc apparebit humilitas et obediencia vestra, si quemadmodum Christus venit facere voluntatem patris, ita et vos veneritis facere voluntatem matris vestre. Acquiescite tandem, obsecro, monicionibus meis, neque inni- tamini prudencie vestre. Accipite iussu Dei et meo in iudicem hanc sanctam synodum, de cuius gremio quilibet esse potest, qui eius iudicio stare voluerit. Polliceor vobis quod non aliud iudicabit, quam spiritus sanctus dux et rector illius dictauerit. Ipse stabit medius iudex et arbiter, perfecte illuminaturus corda omnium, vt viam ambulent veritatis et pacis. Sed vt ipse spiritus sanctus paraclitus in cordibus vestris efficacius habitet, et id ipsum sapere, et eandem caritatem vobis largiri dignetur, cui humilium et mansuetorum semper deprecacio placuit, sitis in oracione perseuerantes, et tamdiu et tam feruenter suam pie- tatem ieiuniis, gemitibus, obsecracionibus, ac sanctis operibus interpellabitis, vsque quo ipse veritatis doctor et caritatis auctor corda vniuersi populi per sentenciam huius sacri concilii illustrabit ad cognoscendam amplectendamque veritatis et vnitatis semitam. Hora exigit vt iam finem dicendi faciam. Audistis ergo, dilectissimi mei, consili et precepta mea, quam sancta et vtilia sunt; ostendi tandem viam qua hec facillime exequi possitis. Apprehendite queso illam, qua certe nulla salubrior inueniri potest. Moueat vos honor Dei, qui supra modum ex vestra dissensione leditur. Fides enim catholica ab infidelibus blas- phematur, inhonoratur et irridetur ; nec veram esse credunt, quam per tot sectas hincinde lacerari conspiciunt. Moueat vos honor matris vestre, quam hostes nominis christiani prop- ter dissidia vestra vbique contempnunt. Moueant vos acerrime lacrime, quas (pro) vobis quottidie fundo, et assiduus dolor, qui me per vestras discordias extenuat, alias excruciat. Vere dicere illud possum quod scribitur in canticis, „inuenerunt me custodes, qui circu- eunt ciuitatem; percusserunt me, et vulnerauerunt me; tulerunt michi pallium meum custodes murorum". Nisi velitis ab omni humanitatis et gratitudinis vestigio declinare, seu deuiare, misereri vos decet tot erumpnarum ac calamitatum mearum. Siccate, cum pos- sitis, filii, lacrimas meas; sanate vulnera mea, restituite michi pailium meum, quod abs- tulerunt michi custodes murorum, ydolatre videlicet et gentiles, et qui in rebus mortuis

Strana 315
Liber IV. Caput IX. 315 huius seculi spem ponunt. Induite me veste deaurata, circumdata varietate, deaurata quidem caritate membrorum, variata autem copiosa filiorum multitudine. Sed et publica mouere vos debet calamitas. Circumspicite vndique quomodo plebs christiana a Turcis, Sarracenis, Tartaris et barbaris conculcatur et deuoratur. Cur non compatimini tot millibus fratrum vestrorum, qui singulis annis in durissimam infidelium seruitutem rediguntur? O si audiretis, cum raptores predam diuidunt christianorum, quanta sunt illa lamenta et su- spiria, cum vxor cedit in sortem vni, vir alteri; vni pater, alteri filius; vni frater, alii alius ! Quanti sunt illi gemitus, quanti sunt singultus miserabilium filiorum meorum, cum abinuicem distinguuntur, nunquam se amplius reuisuri! Quis tunc vestrum abstinere posset a lacrimis? Desineretis tunc forsitan bellis inuicem decertare. Sed quod lacrima- bilius est, multi ex hiis qui captiui ducuntur, non valentes tam duram ferre seruitutem, fidem catholicam abnegant, et ad nefandam Machometi sectam peruertuntur. Quot deinde regna, prouincias, vrbes, oppida cottidie capiunt et depopulantur? Iam vos pene ad an- gulum occidentis reduxerunt. Modicum restat, vt tandem de finibus terre (vos) eiciant. Heu michi, cur tantam matris vestre fratrumque vestrorum affliccionem non cogitatis? Cur ista audientes in vos ipsos bellum tam crudele committitis, et christianum fraternumque sanguinem sine vlla misericordia gratis effunditis? Harum omnium calamitatum dissidia christianorum sunt causa. Si idem saperent, eandemque caritatem haberent, huiusmodi persecucio mox finem acciperet; neque enim vllo pacto ferre possent aduersarios meos sanctuarium domini polluere et in populum catholicum amplius deseuire, ymo que infideles nunc catholicis faciunt, possent facere hec eadem catholici infidelibus. Moueat denique vos regni Bohemie ac regionum vicinarum miseranda calamitas. Quanta in hiis partibus sanguinis christiani effusio, quot strages, cedes, conflictus, bella, ruine, incendia, deua- staciones, depopulaciones, quantaque in personis et rebus desolacio ex hoc recenti dissidio iam dudum secute sunt, et sequi verisimiliter formidantur in dies, nisi vera vnitas inter vos fiat, proch dolor, toti orbi plus quam manifestum est. Profecto lacrimandum pocius super hoc quam loquendum foret. Vix inter christianos alicuius seissure memoria est, vnde ecclesia Dei tantam iacturam perpessa (sit) et tanto cruore respersa. Sed si meo acquieueritis consilio, quemadmodum spero, id ipsum sapientes, mutuam caritatem ha- bentes, hec omnia repente cessabunt. Nouus autem sol super vos quietis et tranquilli- tatis orietur. Reflorebit in pace vestra catholicus populus, christianus orbis totus reno- uari videbitur. Implebitis celum terramque, angelos et homines, inenarrabili leticia, iubilo et exultacione. Tanto denique inter vos beniuolencie nexu coniungemini, quod preteri- torum penitus obliuiscentes, vos ipsos sicut fratres amabitis, et inuicem pro amore cer- tantes, alter alterum caritate superare studebitis. Benedicetis semper diem istum, et in- numeras Deo omnipotenti gracias referetis, qui in eadem vnitate vos et caritate deuinxit. Quid plura? Succedet tandem vobis, quemadmodum successit et Christo, quantum tamen humana condicio capere potest. Postquam enim beatus Paulus superius commemorauit, quod Christus exinaniuit se, formam serui accipiens, humiliauitque se, factus obediens vsque ad mortem, in premium huius humilitatis et obediencie subdit, "propter quod exal- tauit illum Deus, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, vt in nomine Jhesu omne genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum; et omnis lingua confiteatur, quia dominus Jhesus Christus in gloria est Dei patris". Si quidem vos humiliaueritis, et michi 40*

Strana 316
316 Liber IV. Caput IX. X. obedientes fueritis, exaltabit vos Deus super terram, et magnificabit super filios hominum, et dabit vobis nomen quod est super omne nomen, hoc est nomen regium christianum, quo nullum inter gentes est gloriosius. Tunc enim digne christiani eritis et vocabimini. Nam hoc nomen nisi caritatem habentibus non recte congruit ; atque in hoc vestro christiani- tatis nomine, si vere christianum fuerit, id est, si spiritualem caritatis vnecionem habu- eritis, omne genu flectatur. Nam inferi videntes vos eadem fide et caritate vnitos, vobis subicientur, et tamquam victi et genuflexi vos contremiscentes, nichil aduersus vos pre- ualere poterunt. Homines vos verebuntur, et meo christiano populo, si vnanimis fuerit, totus orbis quasi genuflexus seruire cogetur. Angeli vero et ciues celestes genua cari- tatis flectentes vos honorificabunt, et vna vobiscum genuflexi presentabunt vos cum iubilo Jhesu Christo sponso meo, vt in eterna beatitudine viuatis, et regnetis cum ipso. Tune omnis lingua confitebitur quia meus populus catholicus in gloria est Dei patris, ad quam gloriam ipse Jhesus Christus vos omnes et alios filios meos vbique existentes perducere dignetur, qui viuit cum Deo patre et spiritu sancto benedictus in secula. Amen.“ Caput X. Prime Bohemorum proposiciones in concilio, ac pacta de audiencia eorum, et super articulis quatuor disputacionum ordo. Post hanc exhortacionem, que suauitate ac dulcedine sua multos ad lacrimas pro- uocauit, magister Johannes de Roquezana inter clericos primus Bohemorum nuncius, in artibus magister, habitum deferens et tonsuram presbiterales, cum themate "vbi est qui natus est rex Judeorum“, vsque "aduenimus adorare eum“, collacionem fecit de Bohe- morum accessu, et quomodo a multis existimarentur Bohemi tamquam heretici. Sed dixerat Christus beatos esse discipulos suos, cum eis omnes maledicerent homines, quia de dicentibus malum bonum, et bonum malum. Christus namque exemplo fuisset in flagella paratus, cuius dolor semper in conspectu suo, iuxtaque apostoli doctrinam eis, qui sancti vocati sunt, omnia cooperantur in bonum. Poscebat autem non moueri audiencium animos, si contingeret eos aliqua proponere peregrina, quia ex eorum declaracione posset veritas indagari ; ad hoc enim venirent cum muneribus suis querentes Christum, qui via, veritas et vita est, vt veritas fidei elucidaretur. Laudans quoque primitiue ecclesie statum atte- stabatur modernam ecclesiam stare in ypocrisi, vicio, iniquitate et malicia, vindictam prop- terea acceptura et vlcionem. Pharisei namque vendiderant Christum, sed nunc eciam vendebant eum in carismatibus. Hortabatur igitur, vt clamarent lauari ab iniquitate et mun- dari a peccato, poscentes vt recognoscerent primitiuam ecclesiam horum contagione delic- torum limpidam; postremo requirens dari Bohemis audienciam promissam iuxta conpactata. Respondens autem presidens dixit illi, quandocunque vellent, possent eam habere, dummodo predicerent ante per horam vel diem. Retulit quoque per concilium indictum esse ie- iunium, missas et oraciones, exhortans vt et ipsi eciam hiis vellent intendere. Qui respon- dentes, quod ante recessum eorum ita ordinassent fieri in regno, pro audiencia elegerunt sextam sequentem diem, in qua primum Mathias de Chluripizam, qui velut scriniarius erat eorum, verba dirigens primo ad protectorem concilii, postque ad presidentem et alios proposuit, ex quo diuine sapiencie placuit Bohemis audienciam dare, quam peciissent a rege Romanorum, pluribusque aliis regibus et principibus, sperarent elucidare thesaurum

Strana 317
Liber IV. Caput X. 317 absconditum; namque contingeret aliquando bella geri, vt pax sequatur; quasdamque premittens excusaciones, legit tractatum habitum in Egra inter oratores concilii et Bohe- morum, requirens a dominis de concilio, vtrum ille esset. Cui presidens respondit, si hoc prescisset, quod apportasset; sed credebat illum eundem esse. Erat autem subscripti tenoris: Pacta et condiciones, super quibus venturi sunt Bohemi ad Basiliense concilium. „In nomine domini nostri Jhesu Christi. Dabitur ambasiatoribus et nunciis de regno Bohemie et marchionatu Morauie ad generale concilium Basiliense mittendis, quam primum applicuerint et pecierint, audiencia plena et libera coram tota congregacione eiusdem concilii, tociens quociens in Basilea manentes poposcerint, certa, opportuna et negociis, presertim quatuor articulis, pro quibus se exposuerunt, per ipsos deducendis accommoda. Et nichil tractabitur interim in eodem concilio per dictum tempus, quod prosecucionem et expedicionem eiuscemodi audiencie et cause impedire poterit sine dolo et fraude. Item si pecierint, deputabuntur aliqui notabiles boni (et) litterati viri de concilio, qui cum ipsis vel eorum deputatis super propositis siue proponendis benigne et fraterne conferent, tociens quociens opus fuerit. Item assignabitur ipsis pro tali audiencia in congregacione ante mutuam nostram vnionem honestus et decens locus; post vnionem habebunt locum sibi iuxta exigenciam sue legacionis debitum et honestum. Item dabitur eis tempus vnius, duorum, vel trium dierum mature deliberandi super huiusmodi sua audi- encia et responsis siue replicacionibus ex aduerso proponendis, secundum quod pecierint Item dabitur eis copia ex aduerso propositorum in scriptis, si pecierint; sic et ipsi dabunt similiter in scriptis, si petitum fuerit. Item quod nulla iura canonum, decretorum, decre- talium et statutorum quorumcumque edita vel edenda, aut queuis alia scripta in et contra quantumeunque facinorosos homines, eciam vsque quaque a fide deuiantes, sonancia, cruciate et sentenciarum excommunicacionis qualitercumque in prefatos dominos Bohemos, Morauos vel eis adherentes vtriusque status secularis et spiritualis, et a quocumque siue per quem- cumque fulminata decreta, eciam sentencie, presertim concilii Constanciensis et Senensis, aut quecumque declaraciones eorundem debent seu poterunt quouis modo excogitato saluo conductui et audiencie eorum predicte derogare, ea infringere, infirmare et quouis modo annullare. Item in causa quatuor articulorum, quam vt prefertur (prosequuntur), lex diuina, praxis Christi, apostolica doctrina et ecclesie primitiue vnacum conciliis doctoribusque fundantibus se veraciter in eadem, pro veracissimo et indifferenti iudice in hoc Basiliensi concilio admittentur. Item liberum erit illis, sicut et nobis, salua pace et honestate bona, coram dicto concilio, si placuerit, obicere siue accusare quoscumque status exorbitantes, defectus sibi inuicem quos senserint modeste exponendo. Item sicut domini nuncii de Bohemia insteterunt, vt publica crimina eliminarentur ab ecclesia Dei, et presertim a loco dicti concilii, nos nuncii eiusdem concilii pro viribus cooperabimur, quod hec gradatim et opportune, sicut et alia in ecclesia Dei reformanda, Deo propicio expe- diantur. Item ad quemeumque locum eundo, stando et redeundo, per totum tempus salui conductus eos contigerit declinare, nulla fiet cessacio a diuinis, nec interdictum serua- bitur propter eorum presenciam. Item dabimus operam per honestam ordinacionem, ita quod in suis diuinis in ipsorum hospiciis agendis non inquietentur aut turbentur". 35. (1432.) (18. Mai.)

Strana 318
318 Liber IV. Caput X. Lectis deinde mandatis eorum et regni, et vniuersitatis studii Pragensis, quia suffi- ciencia non videbantur, dixerunt quendam nobilem esse inter eos in illis mandatis non nomi- natum, qui constitutus erat Bohemorum nuncius, illique promiserant de rato. Mandatum vero primum erat sub sigillo corone datum in congregacione generali in montibus Cuthnis die v'. Septembris anno xxxII°., directum reuerendissimis in Christo patribus et dominis, presidenti et cardinalibus, archiepiscopis, episcopis, doctoribus et magistris, totique cetui ac synodo generali concilii Basiliensis; et dixit, quod capitanei exercituum, barones, nobiles, ciuitas Praga, milites, clientes, ciuitates ac communitates regni Bohemie et marchionatus Morauie, veritatibus ewangelicis adherentes, audienciam generalem desiderantes, dudum velut diem mercenarii cernentes appropiare, volentes probare omnia, et quod bonum est tenere, cre- auerant et constituerant dirigentes ad concilium nobiles Guilielmum de Poscopius, Benes- sum de Mestanis, famosum Georgium de Rezegnis, prouidos et circumspectos Johannem Velmar, ciuem ciuitatis maioris Pragensis, Mathiam de Chimpezan et Gregorium de Curia, reuerendos Johannem de Rockezana et Petrum Payne Anglicum, arcium magistros, discretos et honorabiles sacerdotes, Procopium exercitus Thaboritarum in spiritualibus rectorem, Nicolaum de Pelazmer, Vlricum de Znouea, Marcoldum de Bruslauz, (baccalaureos) arcium studii Pragensis, Martinum (de Chrudim) rectorem (ecclesie parrochialis) de Chimdim, Petrum de Jacz baccalarium, fideles suos et carissimos, dantes eisdem plenam potestatem et omnimodam auctoritatem eorum vota in materia quatuor articulorum coram concilio propo- nendi, cum eo placitandi, conferendi, tractandi, disponendi, ymo et concludendi iuxta ordi- nacionem in Egra vtrimque confectam. Alterum mandatum erat sub sigillo generali datum Prage prima die Decembris quibus supra directum, quod Cristannus de Prachinz rector, omnium magistrorum cetus, totaque vniuersitas studii Pragensis ad suarum dignitatum cele- brem presenciam honorandum, et bene meritum eisque acceptum Johannem de Rockezana, arcium liberalium et vniuersitatis sue magistrum, oratorem suum fidelem transmitterent, dantes eidem plenam et omnimodam potestatem vnum vel plures in consorcium eiusdem ministerii cum eadem plenitudine potestatis assumendi, et salutiferas veritates iuxta federis et pacti formam in Egra ordinatam in publica synodi audiencia voce aut in scriptis propa- landi, offerendi et declarandi, tractandi, conferendi, diffiniendi, probandi et persuadendi per raciones, per scripturas sacras, et beatorum doctorum sentencias in eisdem fundatas; de ipsis quoque sacratissimis veritatibus placitacionem, disposicionem et ordinacionem racio- nabilem scripture sacre, ac ipsis sanctorum doctorum sentenciis consonam faciendi, accep- tandi, approbandi, ratificandi et emologandi in hiis, ac vniuersis et singulis circa ea, et alias (cooperatiue) ad reformacionem ecclesie opportunis, promittentes sic disposita etc. inuiolabiliter obseruare, ac si per eos sponte deliberata ac presencialiter acta, gesta, placita etc. fuissent. In hoc mandato exordientes a diuina disposicione misterii incarnacionis, celse extollebant quatuor articulos suos ibidem expressos in forma sequenti: Vt sacramentum diuine eucharistie sub vtraque specie, scilicet panis et vini, omnibus Christi fidelibus dis- positis libere ministretur. Vt verbum Dei libere et sine impedimento ordinate a sacer- dotibus domini predicetur. Quod non licet clero super bonis ecclesie donatis ciuiliter vel seculariter dominari. Vt omnia peccata mortalia et specialiter publica alieque deordina- ciones legi Dei contrarie in quolibet statu vite et racionabiliter per eos ad quos spectat prohibeantur et destruantur, ita tamen vt circa earum et cuiuslibet ex eis execucionem et

Strana 319
Liber IV. Caput X. 319 obseruacionem sanus sensus et circumstancie catholice scripture sacre consentanee iugiter obseruentur. En iam variacio ab aliis designata, et circa posicionem eiusmodi articu- lorum; proxime autem manifestatur et alia, quando coram synodo deputati Bohemorum eosdem presentarunt articulos. Hac enim die facta collacione breui per magistrum Petrum Anglicum cum themate „ortus est sol, et congregati sunt“ etc., qui sub pallio quodam ver- borum Bohemorum doctrinam soli comparans significare voluit omnes adhesuros eisdem post suorum manifestacionem articulorum. Johannes vero de Rockezana, protestacione facta submissionis dictorum suorum ad determinacionem ecclesie, modo intellectu suo pro- posuit articulum de communione sub vtraque specie tenoris sequentis: Conmunio diuinis- sime eucharistie sub vtraque specie, scilicet panis et vini, est multum vtilis et saluti expediens, et toti credencium populo neccessaria, et a domino precepta saluatore. Prose- cutus est autem declaraciones et probaciones articuli huius die isto aliisque duobus, quan- tum ei placuit. Procopius autem presbyter, ductor exercitus Thaboritarum, superaddens alloquebatur patres, ex quo audiuissent dictum Johannem probantem articulum, crede- rentque se vocatos ad conuiuium, cauere debebant ne contempnerent, quia magna digni essent punicione, Deusque vindicaret pro illis, qui venirent inuitaturi alios ad salutare conuiuium ; aliaque dixit forme huius, velut Bohemi sustinerent veritatem catholice fidei, et alii contempnerent. Presidens autem premittens, tamquam a semetipso hoc diceret, fore bonum, vt eciam alios articulos proponere vellent; et quia verba Procopii aliaque pro- posita per Bohemos inuitarent ad responsionem, quod vellent dare in scriptis; quod eis placuit et ita fecerunt. Secundo loco proposuit articulum de peccatorum punicione Wenczeslaus, per duos prosecutus dies sub ista forma: Peccata mortalia publica, et quan- tum racionabiliter fieri potest priuata, alieque deordinaciones legi Dei contrarie in com- munitatibus christianorum, et quolibet statu eorundem debite iuxta doctrinam legis Dei per Christi fideles, tam spirituales quam temporales, prout congruit vtrisque, sunt cohibenda, corrigenda et pro posse ab eisdem repellenda. Articulum vero tercium Bohemorum de predicacione verbi diuini proposuit biduo prosecutus Vlricus presbyter in sequenti forma : Verbum Dei exemplo Christi et apostolorum a sacerdotibus domini libere ac sine impedimento fideliter ac veraciter debet predicari et annunciari! Vltimo magister Petrus Anglicus quartum articulum prosecutus est, probans iuxta intentum suum per tres audiencie dies in forma que sequitur: Secularis possessio, sicut est ciuile dominium, de iure diuino et humano ac doc- torum sanctorum sentenciis est clero interdicta. Addidit autem die quinto post finitam suam proposicionem verba hec: Vsus bonorum temporalium est ipsi clero licitus, omni resecata superfluitate et superabundancia viciosa, sic tamen quod in ipso vsu limites ewan- gelicos non excedat, et semper circa hoc seruata regula sancti Pauli, hac scilicet "ha- bentes alimenta et quibus tegamur, hiis contenti sumus"; dispensacio vero predictorum bonorum, que abstrahit ab officio iniuncto, et est impeditiua execucionis officii ab ipso Deo iniuncti, excedens limites iniunctos est resecanda. Dominium autem ciuile ipsi clero Christi non competit, aut conuenit; sed nec licet ipsum in persona propria ciuiliter domi- nari. Insuper circa predictum punctum tenemus, quod ad tantum potest iniquitas regnaré in clero, quod in defectum spiritualis prepositi liceret brachio seculari aufferre bona tem- poralia a viris ecclesiasticis habitualiter delinquentibus. Hii sunt articuli quatuor, vocati a Bohemis ewangelice veritates, qui, vt superius narrata monstrarunt, varias dudum acce-

Strana 320
320 Liber IV. Caput X. XI. perant formas ; et adhuc in concilio post allegaciones factas superaddebant. Durante vero audiencia Johannes de Rockezana proposuit Bohemos intellexisse dominis de concilio nunciatum fuisse, per quendam suorum proiectum fuisse de niue contra crucifixum supra pontem, aliumque percussisse de pugno, quod Bohemi non credebant. Nichilominus, si probaretur, offerebant se facere bonam iusticiam ad dictamen dominorum de concilio iuxta compactata. Presidens autem respondit multa fuisse de eis narrata, specialiter quod irent per villam ad dogmatizandum articulos suos, quod igitur prohiberent fieri talia, abstine- rentque ab iniuriis inferendis. Caput XI. Oblacio audiencie plenioris et notificacio per concilium de XXVIII. erroribus Bohemorum. Finita denique audiencia articulorum suorum quatuor, magister Johannes de Rockezana omnium nomine Bohemorum de grata, plena et multum fauorosa audiencia regraciatus est, subiuncto, si aliquibus videretur eos dixisse aliquid contra fidei veritatem, parati essent audire quemuis id probantem per validas raciones; quodque responsuri ad dicta eorum eciam illa sibi communicarent in scriptis. Protector vero concilii nomine regis Romanorum, cuius tenebat in concilio locum, requisiuit eos, quod si non habuissent plenam et amplam audienciam, se velle instare apud patres, vt plenissimam adhuc haberent, offe- rens se alia quecumque facturum pro salubri complemento cause eorum. Cui vnus ex Bo- hemorum militibus respondit gracias agens, annexo si ampla audiencia indigerent, ad suam recursuros dominacionem. Si quidem protector ipse munitus erat amplissima et omnimoda potestate, eidem in Bohemorum causa a rege concessa Romanorum, qui accedente con- sensu suorum sacri imperii et regnorum per litteras suas auctenticas sub data Senis tercia die Decembris anno xxxn°. constituerat dictum protectorem ac Johannem episcopum Cu- riensem, et quemlibet eorum in solidum, cum plena, omnimoda et libera auctoritate nomine et vice suis regiis omnia, que desuper ipse agere poterat, tractandi, disponendi, ordinandi, concludendi et acceptandi cum oratoribus Bohemorum, ac exequendi, accedendi ad hec consilio prelatorum et aliarum nobilium ecclesiasticarum personarum, nec non ducum, prin- cipum et communitatum, seu eorum procuratorum et ambasiatorum, ac aliorum secularis status regni Bohemie sibi adherencium, vel maioris partis eorum qui adessent, quando ista tractarentur, item de consilio concilii Basiliensis vel deputatorum eiusdem, promittens in verbo regio habere rata, grata etc. Postquam autem dicti Bohemi protectori egerunt gra- cias de oblacione sua, surgens Johannes de Ragusio, ordinis predicatorum et theologie professor, supplicauit dari locum sibi ad dicta primi articuli de communione responsuro, fuitque ei assignata dies. Sane concilii presidens ex allegatis die illo per magistrum Petrum Anglicum, laudantem Johannem Wicklef et Johannem Huss, nactus opportunitatem que a patribus deliberata fuerant, more suo eloquenter Bohemis exposuit, quemadmodum sancta synodus audisset magna cum paciencia et mansuetudine suorum quatuor articulorum proposiciones ; et tamen audiuissent patres preter quatuor illos Bohemos ipsos tenere alia dogmata peregrina, in quibus a concilio dissentiretur. Neccessarium igitur erat, si vera vnitas et perfecta fraternitas mutuo sequi deberet, vt omnia in concilio propalarentur,

Strana 321
Liber IV. Caput XI. 321 quatenus per graciam spiritus sancti, qui pacis et vnitatis est auctor, debita atque salubris prouisio fieri posset. Nec ex leuibus coniecturis ista patres acceperant, sed partim a fide- dignis audita personis, partim presencium aliqui propriis viderant oculis. Sed et magister Wenczeslaus secundo proponens loco inter alia dicta sua nominauerat Johannem Wicklef ewangelicum doctorem, quocirea, si illum reputabant euangelicum doctorem consequens erat, vt dicta eius auctentica reputarent; si vero non reputabant eum talem, equum erat vt innotesceret concilio. Rursum percepissent patres, quod Bohemi ipsi multa ex articulis sequentibus dogmatizarent, de quibus et aliis quibusdam rogabant per eos certificari quid crederent, et quam super hiis fidem adhiberent; nec sic eos requirerent, vt motiua ac raciones suas tunc explicarent, sed patribus erat satis, vt ad singulos articulos respon- derent per verbum credimus ; quod si facerent, vt sperabant, tunc aperte cognoscerent quod desiderabant, vt patres de ipsis Bohemis bonam haberent estimacionem. Si quid autem esset, de quo vellent per eos certificari, interrogarent audacter, et patres confestim responderent; parati quippe erant iuxta beati Petri doctrinam vnicuique poscenti reddere racionem de ea que in ipsis fides erat etc. Sequuntur articuli et interrogaciones. Substancia panis et vini materialis manet in sacramento post consecracionem. Accidencia panis et vini non possunt esse sine subiecto in predicto sacramento. Christus non est in ipso sacramento ydemptice et realiter in propria persona corporali. In calice altaris pro conficiendo sacramento sanguinis aqua nullatenus est admiscenda. Sacramentum confirmacionis est inutile et superuacuum. Si homo de peccatis suis fuit contritus, con- fessio oris exterior apud sacerdotes est superuacua et inutilis. Sacramentum extreme vnecionis est inutile et superuacuum. Relatum est eciam sacro concilio, quod nonnulli in Bohemia sacrum crisma et oleum sanctum turpiter dehonestant, et sepe ocreas huius- modi crismate et oleo perungunt. Sacro crismate nullatenus inungendi sunt qui baptizantur. Nullus ritus seu obseruancia ecclesie vniuersalis obseruari debet circa sacramenta, tam in vestibus et paramentis sacris, quam in leccione sacre scripture, oracionibus et signaculo crucis, eciam aliis cerimoniis hactenus per ecclesiam obseruatis. Post hanc vitam non est purgatorium, sed omnis anima corpore exuta, siue satisfecerit in vita de peccatis suis, siue non, absque vlla mora vadit ad perpetuam gloriam, vel ad perpetuam penam inferni. Vanum est orare pro mortuis. Non sunt orandi sancti Dei, nec eorum suffragia prosunt hominibus. Ymagines Jhesu Christi, aut salutifere crucis et beate virginis et sanctorum Dei non sunt venerande, sed confringende et conburende ; similiter et reliquie quorumeumque sanctorum, eciam beatorum Petri et Pauli. Jeiunia quadragesimalia, et alia ab ecclesia indicta non sunt curanda nec obseruanda, nec eciam celebracio festiuitatum sanctorum Dei introducta ab ecclesia. Precepta ecclesie circa habitum et tonsuram clericorum et horas canonicas, et generaliter nulla precepta ecclesie sunt seruanda, nisi ea dumtaxat, que continentur specifice ac verbotenus in lege ewangelica. Si episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat, non consecrat, non baptizat. Nullus est dominus ciuilis, nullus est prelatus, dum est in peccato mortali. Populares et subditi possunt ad suum arbitrium dominos delinquentes punire, corrigere et deponere. Omnes reli- giosi tam monachorum professionatorum, quam fratrum mendicancium, sunt reprobati Scriptores II. 41

Strana 322
322 et a dyabolo introducti, et sancti instituentes huiusmodi religiones sunt viri dyabolici, et omnes de ordine mendicancium sunt heretici, et qui dant eis elemosinam, peccant. Omnia de neccessitate absoluta eueniunt. Oraciones prescitorum nulli valent. Prescitus, habens per- fectam fidem et caritatem, non est pro tunc in gracia Dei gratum faciente, nec est pars ecclesie, nec habet aliquam prelacionem in ecclesia; econtra predestinatus mortaliter peccans non est membrum dyaboli, nec extra graciam Dei gratum facientem. Vniuersitates, studia, collegia et graduaciones et magisteria in eisdem sunt vana gentilitate introducta, et tantum prosunt ecclesie sicut dyabolus. Nulla excommunicacio pape vel alterius prelati timenda est. Fatuum est credere indulgencias pape et episcoporum. Omnia iuramenta sunt illicita, que fiunt in iudiciis, seu ad roborandum humanos contractus et commercia ciui- lia. Sancta vniuersalis ecclesia est tantum predestinatorum vniuersitas. Obediencia eccle- siastica est secundum adinuencionem sacerdotum ecclesie, preter expressam auctoritatem scripture. Cupit sacrum concilium certificari ab ambasiatoribus Bohemorum, quibus verbis sacerdotes vtuntur in consecracione corporis et sanguinis domini. Item an seruetur in Bohemia preceptum de matrimoniis non contrahendis vsque ad gradum quartum consan- guinitatis et affinitatis inclusiue, et si infra illum gradum contrahitur, an sit verum matri- monium. Item quam potestatem putent sacra concilia (generalia) legittime congregata habere in ecclesia Dei. Item an putent, quod papa canonice electus sit vicarius Christi in terris et successor beati Petri apostoli, et quam potestatem putent ipsum et ecclesiam et episcopos et sacerdotes habere in ecclesia Dei. Cupit eciam certificari, an credant spi- ritum sanctum procedere a patre et filio, et an putant eum esse hereticum, qui hec non credit. Item an credant eum esse hereticum, quicumque pertinaciter contradixerit istis quatuor sanctis conciliis, Niceno, Constantinopolitano, Ephesino et Calcedonensi, que vniuersalis ecclesia veneratur vt sancta quatuor ewangelia. Articulis prefatis auditis, qui lecti fuerant a presidente, deliberacione seorsum habita Bohemorum nomine magister Johannes de Rockezana copiam peciit; et postquam auditi fuissent qui responsuri erant dictis eorum, quod adhue vellent aliqua dicere pro sua informacione. Liber IV. Caput XI. XII. Caput XII. De conquestibus Bohemorum frequentatis, forma responsionis date per deputatos concilii, eiusque oratoribus decem in Bohemiam destinatis. Peracta hec fuerunt in Bohemorum causa vsque in finem Januarii. Mense autem Februarii sancta synodus intendit ad eandem Bohemorum causam laboriose magis, vt veritas copiose manifestaretur, et illi audientes non irritarentur, sed irritati placarentur, et placati vellent que dicenda restabant audire. Auditi igitur sunt responsales, qui in concilio auisati erant, circa articulos quatuor ab il is propositos. Horum primus magister Johannes de Ragusio, qui nomine proprio obtulerat se responsurum ad primum articulum de commu- nione sub vtraque specie, octo habuit desuper audiencias. In quarum tercia Procopius Bohemorum nomine magnas egit querelas, et contra eum et contra abbatem Cistercii, qui antequam responsales concilii inciperent, exhortacionem fecit doctrinalem de modo, quem decebat obseruare eos in huiusmodi disputacionibus. Ipso vero abbate respondente, debere eos examinare suam responsionem primo quam conqueri, magister Johannes de Rockezana replicauit, quod in illa subiunxerat Bohemos debere dicta sua submittere iudicio sacri

Strana 323
Liber IV. Caput XII. 323 concilii tamquam ecclesie catholice, super quo intencionem suam et Bohemorum explicaturus postmodum erat; sed tamen certum esset dominum Eugenium asserere non esse Basilee concilium, nec ecclesiam vniuersalem. Vnde talia aliaque similia pro iniuria reputantes, lamentabantur eos fuisse offensos ; causabantur eciam presertim contra Johan- nem de Ragusio, allegantem sermone multo ecclesiam alio modo intelligendam esse, quam magister Johannes de Rockezana in sua protestacione acceperat. Si quidem asserebat iste ecclesiam debere intelligi congregacionem dumtaxat predestinatorum et existencium in caritate, et ille contestabatur ecclesiam intelligendam esse fidelium congregacionem sub vnitate fidei et sacramentorum communione participum. Preterea quia copiosius alle- gauerat, in sacramento eucharistie nichil remanere de substancia panis aut vini, et quod populum laycalem communicare sub altera tantum specie erat licitum et salutare, decens- que et conueniens ecclesie consuetudinem obseruari; item quia super materiis deductis ad explanacionem copiose faciebat allegaciones, iterum et iterum per organum Johannis de Rockezana magna cum inpaciencia et inquietudine Bohemi causabantur, quod inperti- nencia et multa superflua proponeret. Allocutus est autem ipsos concilii presidens, quemadmodum fuerant auditi, decere eos responsales audire, excusatumque haberi dictum Johannem de Ragusio, quia ipse Johannes de Rockezana respondit verba sua intelligenda fore, quando contemptibiliter id fieret, non aduertens fortasse, quod per hoc iustificaret fidelium communionem, qui id contemptibiliter agunt, seruare ecclesie consuetudinem intendentes. Cumque in huiusmodi exposicionibus aliquando heresis aut erroris verba interuenirent, quamuis non relata ad personas, Procopius inter Bohemorum oratores decimo constitutus loco, qui ductor erat exercitus Thaboritarum, cuius metu vero aut simulato, prout commemoratum extitit colleccione prima cap. xvI°., exercitus fidelium turpem subiit fugam ex regno Bohemie, assurgens in medium, dicensque se non posse audire heresis verbum, attestabatur, si hec sciuissent, quod nunquam venissent, frequen- tissime comminatus de recessu adstatim eorum, inuocans concilii oratores qui interfuerunt compactatis. Propter quod oportuit dari deputatos ex prestancioribus concilii, vnacum eis visuros saluum conductum, et alia compactata per oratores concilii in Egra, ostendentes quod per huiusmodi argumentaciones non fuisset illis contrauentum; ad maioremque ostendendam humilitatem ipse Johannes de Ragusio ab eis veniam peciit, strictissime iurans, nunquam fuisse sue intencionis dicere quicquam iniuriandi animo, aut confundendi. Prius autem quam suam finiuisset responsionem, Bohemi contestati sunt se nolle amplius audire, nisi responsales ad eorum articulos quecumque allegarent, non nomine proprio, vt dictus Johannes faciebat, sed dicturi essent et allegaturi nomine concilii. Habita vero cum eis collacione, de qua ipsi fuerunt contenti, pro singulo responsalium ordinata extitit cedula tenoris sequentis: „Sacrum concilium deputat N. ad aperiendum et elucidandum materiam quatuor articulorum per ambasiatores regni Bohemie propositorum, et cum eisdem ambasiatoribus super dictis articulis conferendum et collacionatiue colloquendum; dicenda autem per ipsos deputatos non intendit sacrum concilium approbare, nisi quatinus fuerint veritati et fidei catholice consentanea, reseruatque sibi potestatem corrigendi, addendi, diminuendi et inmutandi, prout sibi placuerit. Si qua eciam dominos deputatos dicere contingat, que quoquo modo possent esse contra tenorem salui conductus et concor- data in Egra, nullatenus sacrum concilium intendit consentire; quinymo ipsum saluum 41 *

Strana 324
324 Liber IV. Caput XII. conductum et concordata in omnibus suis punctis vult inuiolabiliter obseruari facere, et de contrafacientibus, quantum in se erit, offert condignam emendam". Lecta igitur in pre- sencia Bohemorum cedula ista, consencientes responderunt sibi ipsis idem reseruare velle, vsuri simili priuilegio cum loquerentur. Iuxta premissam autem synodalem ordinacionem responderunt consequenter ad Bohemorum articulos deputati tres per concilium, singuli triduo suas explicantes proposiciones. Ad secundum de punicione peccatorum respondit Egidius Carlerii decanus sancte crucis Cameracensis ; ad tercium de predicacione verbi diuini Henricus Caldiser inquisitor Maguntinus ordinis predicatorum, theologie professores ; ad quartum de temporali dominio Johannes de Polomar archidyaconus Barchinonensis, auditor palacii. Quorum trium durante proposicione presidens requisiuit Bohemos, quatenus vellent respondere articulis xxVIII. supra designatis ; iterum autem vt se vnirent concilio et incorporarentur. Responderunt autem prius velle audire responsalium concilii allegaciones. Quibus finitis nec tunc responderunt, sed Johannes de Rockezana petiuit audienciam, vt diceret contra allegata per magistrum Johannem de Ragusio, istique id ipsum requirenti replicauit, iuxta compactata in Egra quod Bohemi audiri debebant, quandocumque peterent, et ita audiri petebat, fuitque assignata audiencia. Vt autem huiusmodi cessarent alter- caciones, concilium deputauit quatuor vnacum aliis quatuor deputandis Bohemorum ex parte, ac presidente concilii, visuros compactata super eiusmodi replicacione ac respon- sionibus. Secunda vero Marcii die Johannes de Rockezana replicam inchoauit, confirmans iuxta conatum suum articulum de communione sub vtraque specie; et quoniam permaxime id probare nitebantur ex praxi primitiue ecclesie, pro themate assumpsit Jeremie verbum „state super vias et videte, et interrogate de semitis antiquis, que sit via bona, et ambulate in ea, et inuenietis refugium animabus vestris". Habuit consequenter alias sex audiencias, quarum sextam decima die mensis prefati. Johannes de Ragusio, commemorans sanctam synodum audisse illum, instanciam fecit, quod Johannes ipse de Rockezana vellet eum audire, dareque replicata sua in scriptis. Habita autem deliberacione inter Bohemos Rockezana respondit, quod Johannes de Ragusio volens glosare eorum saluum conductum, astringere eos nitebatur ad audiendum ipsum, quod tamen erat in ipsorum arbitrio con- stitutum; et si viderent esse vtile, forte quod ipsum audirent. Quia vero concilii protector allocutus cum eis concordauerat, vt vellent intendere ad tractatus aliquos iuxta appunctua- mentum, ordinatum fuit per concilium per tres dies intendendum esse ad tractatus, per totidemque ad continuandas consuetas disputaciones. Ad tractandum vero vnacum cardi- nalibus ex prelatis et doctoribus tot fuerunt deputati, quot erant ipsi Bohemorum oratores xv., qui per aliquot dies conuenerunt et apertis multis viis nullam de oblatis acceptarunt, nec ipsi aliam aperuerunt eorum parte maiori ad recessum festinante. Vnde post vltimam audienciam Johannis de Rockezana, quia iam id requisierant, sancta synodus cepit disponere pro saluo conductu ad recessum Bohemorum, et de modo tenendo vt non vltimum remaneret verbum more eorum, quod et factum est. Nam postquam alii tres Bohemorum ex parte replicarunt, de mense Aprilis Johannes de Ragusio per duas audi- encias, parique numero Egidius Carlerii replicarunt; Henricus vero Caldiser et Johannes de Polomar per duos tantum dies, singulo dierum ambo mane et sero. Quibus Bohemi non parcebant, interrumpentes quocumque eis videbatur aduersari posse. Octaua ergo die Aprilis, feria tune quarta maioris ebdomade, (in) audiencia finita disputacione cum Bohemis

Strana 325
Liber IV. Caput XII. XIII. 325 nominati sunt oratores concilii ad regnum Bohemie, iuraruntque de fidelitate, vt moris est, Constanciensis et Augustensis episcopi, Johannes de Polomar, Egidius Carlerii, Alexander de regno Anglie, Thomas de Wienna, Henricus Stock, in theologia doctores, Fridericus Parisperga prepositus Ratisponensis, Martinus Beruer et frater Johannes de Molbrun. Caput XIII. De gestis Februario mense et appunctuata reformacione. Expositis autem que gesta fuere in sancta Basiliensi synodo circa Bohemorum causam, citra pridie recessus eorum, que suo commemorabuntur loco, consequens est ordinem repetere premissum aliorum, que in sancta synodo agebantur, relacione continuata a principio Februarii. Quo vtique mense solito federe incorporati extiterunt reuerendis- simus dominus Alfonsus sancti Eustachii sancte Romane ecclesie dyaconus cardinalis tam suo, vt inquiebat, nomine, quam suorum vbilibet existencium familiarium conmensalium, quorum tune propriis nominibus fuere incorporati multi; item Misinensis, Auriensis et Guillus Ruthinensis episcopi, Gerardus ordinis minorum et theologie professor, Johannes Rene permanens vsque ad concilii finem, Henricus Dulben, frater Johannes de Murabono ordinis Pruthenorum, decretorum, Gerardus de Columpna legum doctores, Petrus de Corduba, Rodericus de Caruaial, baccalarii cursati, Sampson de Laben, archidiaconus de Grano in ecclesia Attrebatensi, Johannes de Carillo archidiaconus Conchensis, Aluarus de Jarana scolasticus Conchensis, Johannes Costel cantor Redonensis, Michael Roderici archidiaconus de Baeca, Petrus de Poreas archidiaconus de Camazes, N. preceptor Herbipolensis, procurator magni magistri Almanie ordinis Pruthenorum, canonici XII., priores xn., alii diuersi generis octo vel magistri in artibus vel procuratores. Recepit sancta synodus litteras a Romanorum rege in fauorem regis Polonie scribentis magistro ordinis Pruthenorum, litterarum copia concilio destinata; litteras quoque ciuium Treue- rensium, requirencium vt prouideretur eis contra quosdam ciuitatis ipsius diffidatores. Suscepit item requisicionem ex parte Ludouici Bauarie ducis comitis palatini, quatenus interponeret se pro pace tractanda inter eum aduersariosque suos dieta assignanda ad dominicam Reminiscere; et si destinarentur ad illam oratores christianissimi regis Francie, volebat committere eis omne onus discordie sedande, ita vt quicquid videretur, amplecti vellet. Presidens autem concilii huic instancie respondebat, sacrum concilium velle inten- dere super dicta pace, quoniam id erat officii sui; et quemadmodum consueuerat super aliis intendere differenciis, sic et super ista volebat. Preterea cum sancta synodus depu- tasset ex patribus pro eligendo ambasiatores ituros ad Ytaliam ad tractandam pacem inter ducem Mediolani et dominacionem Venetorum, fuerunt nominati ad hoc archiepiscopus Lugdunensis, abbas Conchensis et Radulphus de Porta, magistri in theologia ; ad ducem vero Barrensem et ad comitem de Vademont episcopus Gracionopolitanus, nec non Cham- beriaci et Traiectensis ordinis canonicorum regularium priores. Deputati sunt autem in precognitores cardinalis sancti Petri, patriarcha Anthiochenus, Cumanus et Augustensis episcopi; in iudices autem causarum Gadicensis, Constanciensis et Nouariensis episcopi, ac officialis Coloniensis, quibus nouiter commisse sunt cause Magdeburgensis archiepiscopi contra ciues et Ebredunensis eleccionis, conmissa eciam administracione capitulo sede vacante ; in iudices vero fidei Nolensis et Gracionopolitanus episcopi, abbasque de Molbrun

Strana 326
326 Liber IV. Caput XIII. XIV. deputati fuere. Ordinatumque fuit omnes et singulas causas quorumcumque sub dominiis principum incorporatorum et adherencium concilio, que per appellacionem, vel simplicem querelam in Romana curia tractari consueuerant, posse tractari in concilio et committi per precognitores; vtque presidens in communitatibus et terris ecclesie Romane subiectis, que sponte obedire concilio vellent, concilii ex parte ibidem constitueret legatos et offici- ales. Vt autem patres intenderent ad reformacionem ecclesie, in isto maiores quam mense preuio facte fuerunt instancie; et quia multi procuratores ordinum atque conuentuum iuramenta prestiterant de non reuelando secreta, idque impedimento erat vt non debita fieret reformacio, sancta synodus quantum ad hoc relaxauit eis iuramentum, vt libere aui- sarent quecumque credebant pertinere ad reformacionem. Ne vero aliqui obsisterent, vt de reformacione pape supersederetur, donec membrorum fieret reformacio, ordinatum extitit, vt reformacio fienda a capite inciperet. Si quidem memores erant ista de causa non fuisse factam reformacionem in Senensi concilio, presidentibus pape resistentibus conte- stantibusque ad patres in synodo congregatos, vt reformarent membra quomodo vellent, sed caput non tangerent. Quod esse tangendum continuacione inchoati processus mense isto promotores concilii permaxime instabant, Hugo Berardi et Henricus Beinheim officialis Basiliensis, quibus additi fuerunt duo, Stephanus de Nouaria vtriusque iuris doctor, et officialis Patauiensis. Fuerunt eciam quoad pape processum additi aliis notariis duo secre- tarii Placentini et sancti Eustachii cardinalium. A primis autem promotoribus die decima septima mensis huius Februarii, qua erat terminus adhesionis, accusata est contumacia pape in scriptis libello porrecto, cuius effectus magis ample specificatur in sessione sequenti. Quibus sancta synodus respondit ad biduum prorogacione termini facta, et assignata die ad publicam sessionem, in qua possent dictam contumaciam accusare. Caput XIV. Decima sessio de accusacione contumacie super decreto adhesionis. 36. 1433. 19. Febr. Celebrata vero fuit hec sessio decima concilii, decantata missa per episcopum Albinganensem et cerimoniis completis cum ewangelio "dixit Simon Petrus ad Jhesum: Ecce nos reliquimus omnia". Cui sessioni astiterunt cardinalis sancti Angeli presidens, Placentinus, sancti Petri, sancti Eustachii et Firmanus, aliique prelati more solito in plu- uialibus et mitris, nec non Bauarie dux protector concilii. Legit vero decretum tenoris subscripti Cumanus episcopus, et accusata contumacia pape synodus respondit, prout in eadem continetur sessione. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Pridem in octaua sessione huius sacri concilii in decreto citacionis domini Eugenii pape quarti clausula quedam infrascripti tenoris adiecta fuit, videlicet adiciens, quod si dictus dominus Eugenius papa parere contempserit, et dicto tempore sexaginta dierum pendente aliquas promociones fecerit ad ecclesias cathedrales, vel ecclesiasticas dignitates, vel alia quecumque beneficia vel officia, in fomentum dicte sue pretense dissolucionis, et èneruacionem, diminucionem, seu impedimentum huius sacri concilii, de quo ipsius saeri concilii arbitrio iudicabitur, an facte fuerint in fomentum, tales promociones hec sancta synodus cassat, irritat et annullat. Hanc autem clausulam pro tuicione huius sacri concilii et personarum eidem adherencium

Strana 327
Liber IV. Caput XIV. 327 hec sancta synodus extendit et vires habere vult, vsque quo per ipsam sanctam synodum super hoc aliter fuerit ordinatum. Ex eadem eciam causa decretum illud quod incipit „ambiciosorum“ (etc.) hec sancta synodus extendit ad personas collegiorum, capitulorum, monasteriorum et conuentuum, seu alias quascunque, que aliquem admittere seu recipere presumpserint ad possessionem dignitatum, beneficiorum vel officiorum, et personarum que in dicto decreto exprimuntur. Deinde predictis decretis pronunciatis, promotores sacri concilii per organum officialis Basiliensis, alterius ipsorum promotorum, accusauerunt contumaciam domini nostri pape Eugenii quarti, prout in cedula continetur, cuius tenor sequitur et est talis“: Accusacio contumacie domini Eugenii pape quarti. „Reuerendissimi reuerendique patres et domini. Cum iam dudum de mense Aprilis proxime preterito in publica sessione hec sancta synodus exorasset, monuisset, ac debite cum omni instancia humiliter requisisset dominum Eugenium papam quartum, vt illam suam pretensam dissolucionem huius sacri concilii alias per ipsum factam, sicut de facto pro- cesserat, de facto eciam reuocare deberet, ac ipsam reuocacionem, quemadmodum et dissolucionem huiusmodi pretensam, per diuersas mundi partes transmitteret et publicaret, ac ipsi sacro concilio Basiliensi, sicut tenebatur, assisteret fauoribus opportunis; fuerit quoque statutus exinde terminus quatuor mensium ad veniendum personaliter, vel alias personas ydoneas mittendum ad hoc sacrum concilium cum plena potestate ad omnia et singula peragenda in ipso sacro concilio, prout hec lacius in decretis ipsius sancte synodi continentur, et dicto termino quatuor mensium adueniente, fuerit per nos sepe dicte sacre synodi procuratores et promotores, ac nomine eiusdem coram vestris reuerendissimis paternitatibus ipsius domini Eugenii, nullatenus in premissis parentis, contumacia debite accusata, petitumque ipsum contumacem declarari. Et licet tunc sacra synodus solita vtens mansuetudine huiusmodi peticionem nostram non spreuerit, neque contumaciam petitam declarauerit, producta tamen nostra assumens, interloquendo se deliberare velle decreuit. Que quidem deliberacio per tres menses exinde subsequentes perdurauit, per quos hec sancta synodus ad omnem eius grauitatem et mansuetudinem in procedendo ostendendum, ipso domino Eugenio expectato, si forte resipisceret in premissis, nec tamen adhuc parente, die decima octaua mensis Decembris proxime preteriti in publica sessione, cum adhuc videret prefatum dominum Eugenium in priori sua contumacia perdurare, et eciam, quod longe deterius erat, hoe sacrum concilium subuertere variis modis satagare, nec non quandam congregacionem sub nomine generalis concilii in preiudicium et euersionem huius sacre synodi indicere, ipsum per suum solemne decretum iterato ad superabundantem cautelam, et vt in magis manifesta constitueretur contumacia, omni cum reuerencia admonuit, exhortata est, ac eidem ex parte omnipotentis Dei precepit atque mandauit, quatinus infra sexaginta dies a dicta die xvi1°. mensis Decembris subsequentes predictas pretensas dissolucionem et conuocacionem congregacionis sub nomine concilii generalis publice reuocaret, huicque sacro concilio publice, pure et simpliciter adhereret realiter et cum effectu; alioquin hec sancta synodus absque vlteriori monicione seu citacione contra ipsum super premissis et omnibus aliis in ipso sacro concilio peragendis vsque ad finem debitum inclusiue procederet, prout spiritus sanctus dictaret, et tam de

Strana 328
328 Liber IV. Caput XIV. iure diuino quam humano foret procedendum. Verum, reuerendissimi reuerendique patres et domini, cum prefatus dominus Eugenius, dictis Lx. diebus iam elapsis pro vltimo et peremtorio termino sibi quoad premissa assignatis, circa omnia et singula sibi per hanc sacram synodum, vt est premissum, precepta et mandata negligentem se reddiderit, et minime paruerit, ymo in eius priori contumacia, quod dolenter referimus, adhuc per- seueret et perduret, nos igitur magister Hugo et ego, promotores et procuratores predicti, ad probacionem et iustificacionem omnium et singulorum premissorum, pridie in congregacione generali in domo predicatorum xvn". mensis huius habita producentes et repetentes omnia et singula instrumenta, decreta, acta actitata, et munimenta in premissis faciencia, et maxime prime monicionis et requisicionis cum execucione earundem debite facta, nec non eiusdem domini Eugenii contumaciam alias accusatam, ac decretum huius secunde citacionis cum eius debita publicacione et execucione, prout hec omnia lacius apud acta huius sancte synodi sunt conscripta, prefati domini pape contumaciam accusaue- rimus debita cum instancia requirentes, vt eundem vestre reuerendissime paternitates pro contumace haberi vellent et reputari; contraque eundem super premissis et omnibus in hoc sacro concilio peragendis vsque ad finem debitum inclusiue, sine vlteriori citacione, prout spiritus sanctus dictaret, procedere, nec non certam diem pro sessione publica habenda ad huiusmodi contumaciam solemniter accusandam deputare, et locum congre- gacionis generalis fore habilem pro huiusmodi actu contumacie accusate declarare digna- rentur; vestreque reuerendissime paternitates post nonnullas deliberaciones dictum locum congregacionis ad hoc habilem et ydoneum ad premissa decernentes, et declarantes, pro premissa contumacia per nos accusanda, hanc diem, nec non et sessionem publicam presentem, nobis misericorditer statuere et assignare decreuistis, prout hec in supra- dictis actis huius sacri concilii plenius continentur, ad que quoad hoe nos referimus. Vnde reuerendissimi reuerendique patres et domini, iuxta predictam sessionis publice assig- nacionem, nobis, vt prefertur, graciosius concessam, nos predicti promotores iterato cum ea qua possumus et debemus instancia, apud reuerendissimas dominaciones vestras et coram hoc sacro concilio, prefati domini Eugenii pape super omnibus et singulis in dictis citacionis decretis contentis contumaciam accusamus, petentes et cum eadem instancia requirentes, vt reuerendissime paternitates vestre, prout iusticia suadet, et ordo iuris postulat et racionis, declarent ipsum dominum Eugenium in premissis contumacem, ac pro tali eum habeant et reputent; et insuper contra ipsum super premissis et omnibus aliis in hoc sacro concilio peragendis vsque ad finem debitum inclusiue, sine vlteriori citacione, prout spiritus sanctus dictauerit, et de iure diuino pariter et humano fuerit procedendum, procedi, ac prout in huius sacre synodi decretis plenius continetur. Qua si quidem con- tumacia, sicut prefertur, in scriptis accusata, reuerendissimus pater dominus cardinalis legatus pro et nomine concilii iniunxit reuerendis patribus dominis Vticensi et Nouariensi episcopis, quatenus ad valuas eiusdem ecclesie irent, ad inquirendum vtrum sanctissimus dominus noster (Eugenius) papa quartus, cuius contumacia nune per promotores fuit accu- sata, aut aliquis alius eius nomine esset ibidem, qui vellet comparere coram sacrosancta synodo ibidem existente, facturus et adimpleturus illa, ad que per duas citaciones seu moniciones citatus seu monitus fuit. Qui quidem duo domini episcopi de mandato quo supra, assumptis eciam nobis notariis infrascriptis, ad easdem valuas iuerunt, altaque et

Strana 329
Liber IV. Caput XIV. XV. 329 intelligibili voce per organum prefati domini episcopi Nouariensis trina vice proclama- uerunt, inquirentes prout eisdem per dictum dominum legatum nomine dicti sacri concilii fuerat iniunctum, petentes a nobis notariis publicum instrumentum ad perpetuam rei memoriam. Qua sic facta trina proclamacione, nemineque pro dicto domino Eugenio com- parente, ad presenciam eiusdem sacri concilii in ecclesia constituti redeuntes retulerunt, prout supra proclamasse, nec aliquem nomine predicti domini Eugenii coram eis con- paruisse. Post quam quidem relacionem promotores sacri concilii per organum domini officialis Basiliensis proponentes dixerunt in effectu similia verba: Reuerendissimi reue- rendique patres et domini, audiuerunt vestre reuerendissime paternitates relacionem per dominos Vticensem et Nouariensem episcopos (factam), et quia prefatus dominus Eugenius, licet debite vocatus et expectatus, per se vel alium non comparuit, prout neque comparet, eius contumaciam iterum et ex superabundanti accusarunt, trina vice petentes ipsum per sacrum concilium pro contumace reputari et declarari, reproducentes et repe- tentes acta et decreta huius sacri concilii Basiliensis, nec non duas citaciones et earum execuciones, vnacum omnibus actis et actitatis in huiusmodi causa, petentesque diem certam pro sessione publica super huiusmodi declaracione fienda eisdem assignari. Quibus petitis dominus cardinalis legatus et presidens generalis dicti sacri concilii et nomine eiusdem verba sua dirigens ad ipsos promotores dixit: Venerabiles promotores, audiuit hec sancta synodus relacionem factam per prefatos dominos episcopos, et peticionem vestram ; id circo hec sancta synodus iudices huius sacri concilii deputat et ordinat ad videndum et examinandum processum factum contra eundem dominum Eugenium, et referant in con- gregacione generali. Qua facta relacione, sacrum concilium deliberabit super declaracione contumacie et aliis in huiusmodi causaperagendis, ac in sessione super hoc decernenda vobis respondebit. De et super quibus omnibus et singulis supradicti promotores et eorum quilibet ad perpetuam rei memoriam pecierunt et peciit a nobis notariis fieri vnum vel- plura publicum et publica instrumentum et instrumenta. Datum in sessione publica eiusdem sancte synodi in ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, vndecimo Kalendas Marcii, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo tercio". Caput XV. De gestis in Romana curia super mandata adhesione pape, proposicione publica cardinalis de Vrsinis, consilium petentis ad resistenciam concilii. Acta que fuerunt in sancta Basiliensi synodo super materia adhesionis pape iam calamus exarauit; eius est referre eciam que in Romana curia. Magna quippe commocio facta extitit propterea, quod mandabatur a curia recedere sub pena priuacionis omnium suorum beneficiorum et officiorum tam maioris quam minoris status curiales omnes. Vnde percepta turbacione multorum attente respiciencium, vtrum papa publice reuocare disso- lucionem vellet, et in casu nonreuocacionis cogitancium de recessu, vocacione facta per cursores omnium fere prelatorum et cortesanorum status alicuius, Jouis xxIx°. die Januarii, priusquam terminus laberetur Lx. dierum, in camera pape, que dicitur paramenti, apud sanctum Petrum reuerendissimi domini de Vrsinis et Nouariensis cardinales prelatis et aliis ibidem congregatis desuper proposuerunt quedam, per que in palam venit, que fuerant pape et cardinalium motiua atque raciones, vt concilii facerent dissolucionem, non Scriptores II. 42

Strana 330
330 Liber IV. Caput XV. alias post vnum annum explicantes quam contentas in bullis dissolucionis, secreciores autem eciam, a quibus petere intendebant consilium, non reserantes. Palam quoque factum est, quod tunc non erat animus atque propositum adherendi, quia petebant consilia et aui- samenta de modo, quo papa resistere et prosequi deberet. Sed et gesta hec aperte demonstrant quante veneracionis in Romana curia erat synodalis auctoritas, pro cuius obediencia decretorum tot fecere instancias, tantique passi fuere multi ex cortesanis, quos prefati cardinales in aduersam trahere non potuerunt, de causis resistencie pape informare volentes eos. Primo igitur ipse dominus de Vrsinis, asserens quod de mandato pape, et submittens dicta sua iudicio college, vt ea corrigeret, proposuit premittens, quamuis plura dicendorum per eum astantibus cognita essent, vt plenius tamen mani- festarentur, incipere volebat a longe narrans, quod de mense Nouembris aut Decembris, vt inquiebat, preteriti anni quidam Pulchripatris a congregatis Basilee missus ad papam proposuerat, ibidem non esse prelatos nisi tantum sex, heresimque Bohemorum in tantum excreuisse ac serpere, quod Basileam appropinquaret; inter duces quoque Austrie et Bur- gundie guerras existere. Itaque non videbatur congregacionem ipsam posse habere progressum, nisi alias haberet auxilium, ideoque supplicauerat pape vt nouam conuo- cacionem faceret prelatorum, regum et principum, quia neccesse erat magnam fieri con- gregacionem vt reduccio fieret vel expugnacio Bohemorum. Tunc igitur quod habita deliberacione bona cum reuerendissimis dominis cardinalibus, omnibus consencientibus preter vnum, quamuis alius postea superuenisset, attentis predictis, et presertim pape infirmitate grauiter vrgente eum, cuius presencia erat neccessaria pro tanta rerum ardui- tate ; item quia fuerat concordatum de accessu Grecorum ad Ytaliam pro vnione eorum in concilio generali, quodque papa et ecclesia Romana faceret expensas illis terrestres et maritimas veniendo, redeundo et stando, nam alias ipsi allegata eorum paupertate petebant concilium in Constantinopoli, cum non esset bonum ponere vniuersalem ecclesiam prope ignem, si concilium Basilee teneri debebat, adhuc eciam et ex aliis causis vrgentibus, quas pro tunc dicebat se non explicare, sed alias loco et tempore ; quod papa dissoluisset illud concilium, si quod Basilee congregatum erat, statuens aliud Bononie fieri, non intendens per hoc impedire concilii celebracionem et reformacionem ecclesie. Namque duo ipsi cardinales testes erant, papam pluries sollicitasse, vt reformacio ecclesie fieret, quodque vt publice bene sciebatur, ipse eam desideraret, et vellet quod ab ipso inciperet, secundo a domino rege et tercio a cardinalibus, consequenter ab aliis regibus, et sic de aliis ordinate. Sed illi de Basilea noluerant facere, nec obedire, dicendo quod ibi esset con- cilium legittime congregatum, et reduccionem Bohemorum alibi fieri non posse; super quo misissent nuncios, et induxissent dominum regem, vt ipse eciam suos mitteret nuncios ad papam pro continuando Basilee concilium; erantque ad modum aspidis surde obturantis aures suas, ne exaudiat vocem incantantis sapienter. Deinde quod agente et tractante Ebredunensi archiepiscopo, quia congregati adhuc insistebant, dicentes alibi non posse fieri reduccionem, papa concesserat eis potestatem plenam ad hec, et ad pacem tractandam inter principes, ac reformacionem status ecclesiastici, sic tamen quod ipse volebat esse in conclusione; sed illi congregati nunquam voluerant desistere, sed semper continuare. Rursus quod papa misisset ad eos suos oratores, offerendo plura; nec propterea desti- tissent, quinymo proxime fecerant secundum eos decreta quedam, secundum se autem

Strana 331
Liber IV. Caput XV. XVI. 331 nichil, que prout credebat astantibus bene nota erant, sed ipse ea non viderat. Et cum papa vsque in illud tempus se habuisset ad modum pii patris sperantis eos desistere, iam autem videns eos semper procedere ad vlteriora, oportebat quod desuper intenderet. Nam etsi pretendebant se Basilee congregatos ad reformacionem ecclesie, vt papa habebat aui- samenta, eciam per litteras multorum bonorum virorum Basilee existencium, intencio illorum sic non erat, sed ad deformacionem aut scissuram. Et quia papa in eadem materia nolebat inniti prudencie sue, sed intendebat habere consilia prelatorum et notabilium existencium in curia; quia eciam dietim expectabat oratores electorum, qui iam de Flo- rencia recesserant a decem citra diebus, vnde credebatur eos existere. Senis cum rege Romanorum, quos expectari oportebat, conclusit quod interim prelati et alii, ad quos loquebatur, deliberarent de modo, quem papa tenere debebat resistendo aut prosequendo, seu agendo quod spectabat ad auctoritatem sancte Romane ecclesie, apostolice sedis, atque eius defensionem; quodque ista significabantur eis non vt adstatim respondere deberent, sed pro deliberando suas facerent congregaciones particulares, prelati videlicet et prothonotarii vnam, auditores vero, aduocati et alii aliam, subiungens eos in hoc ita bene deliberare et cognoscere sicut Basilee congregatos, cum esset maior multitudo prelatorum et plures alii valentes viri; sic spiritus sanctus eciam esset cum eis dirigendo, sicut illi se habere dicebant, quia spiritus sanctus loco non comprehendebatur. Vltimum autem verbum eius fuit, quod gracia spiritus sancti illustraret astancium corda et intelligencias. Caput XVI. Altera proposicio cardinalis Nouariensis super eodem. Post hec autem collega eius dominus Nouariensis, submissione premissa reue- renciali, dicens quod non addendo ad verba dicta per dominum suum, sed reepilogando ipse vellet dicere, retulit igitur, quod a tempore domini Martini pape v., quando fuit con- cessa potestas domini sancti Angeli, non fuerat pronunciatus legatus ad presidenciam con- cilii principaliter, sed ad prosecucionem contra Bohemos, prout de hoc constabat ex actu pronunciacionis. Sed quia tunc appropinquabat finis septennii, credendo quod vigore decretorum Constanciensis et Senensis congregata erat Basilee magna multitudo prela- torum, nec videbatur conueniens fieri concilium sine presidencia apostolice sedis, ideo cum condicione, videlicet si ibi esset multitudo prelatorum congregata, concessum fuerat ei presidere, vt patere dixit ex verbis bulle, quorum quedam ibi recitare cepit nec finiuit; quodque cardinalis sancti Angeli veniens in Germaniam, cum neminem Basilee reperisset, transierat ad legacionem suam, non intendens ad presidenciam concilii, quia vsque in finem septennii non fuerant ibi aliqui congregati ; sed dicebatur quod venerat abbas Vir- giliacensis, et protestatus fuerat super celebracione concilii, ymo transierant plures menses, nec venerat vllus. Interim vero contigisset mors Martini pape, et domini cardi- nales, reformacionem cupientes, in conclaui iurauerant, vt quicunque fuisset electus, deberet celebrare concilium secundum determinacionem cardinalium, vel maioris partis, quod eciam papa iurauerat atque vouerat. Propter quod misit bullam (domino) sancti Angeli, quod circa concilium perficeret, prout iniunctum sibi fuerat a Martino papa. Cum- que postea per sex menses rediens ex Bohemia non reperisset Basilee congregacionem 42*

Strana 332
Liber IV. Caput XVI. XVII. 332 decentem ad conciliun, tune venerat missus ad papam dictus Pulchripatris, dixeratque narrata per dominum suum de Vrsinis; sed inter alia illam Bohemorum heresim armatam esse, nec vt alias, quia nec superari poterat racionibus et disputacionibus, sed oportebat magnam fieri congregacionem nouam regum et principum et prelatorum, vt congregaretur vnus exercitus copiosus ad ipsorum extirpacionem Bohemorum. Quo audito papa propter raciones iam dictas per dominum de Vrsinis et alias, non tune, sed post loco et tempore explicandas suis, non intendens quod ibi esset concilium, sed, si quod erat, dissoluit, feceratque id de consilio et cum matura deliberacione cardinalium. Sed dominus sancti Angeli voluerat esse prudencior omnibus assentire nolens, quoniam sic visum est ei. Qui in littera quadam sua respondens ad racionem de non facta congregacione tempore debito, dicebat obligatum soluere in certo termino ad duo obligari, et ad soluendum et in termino, qui si non soluat in termino, non propterea a debito liberatur. Ita igitur de celebracione concilii, quamuis non fuerit congregacio ad septennium, non impediret quin post valeat congregari ; et sic, si secundum eum posteriori tempore posset celebrari, post mille annos duraret adhuc concilium Basiliense, quia eadem maneret racio. Sed dominus sancti Angeli, prout sibi placuit, post dissolucionem fecit plus quam primo conuocaciones et excommunicaciones ; et cum consensu, ac prout ipse auisamentum habebat, colligacione aliquorum principum coegit plures conuenire prelatos. Papa autem per oratores suos obtulerat pro concilii celebracione omnia loca citra montes, que tamen essent ecclesie; nec fuisset vmquam differencia de tempore, quia papa intendebat statim incipere, quando- cumque illi vellent venire, vt si modo constat, modo agatur. Locus vero Bononie maxime conueniret, quia commode ad illum erat accessus et per aquam et per terram, nec papa ad illos xVIII. menses indixisset celebracionem concilii differre intendens, sed pro commodo prelatorum, vt interim possent componere sarcinulas suas pro accessu. Sed et illi de Basilea cum non desisterent ad tam ardua et grauia procedentes semper magis, papa, quamuis posset alias prouidere, non tamen intendebat inniti sue prudencie, magis autem habere suas auisaciones et consilia prelatorum notabiliumque virorum in curia existencium. Itaque notificabant ista, vt deliberarent facturi pro hoc suas congregaciones particulares, prelati per se, auditores et alii notabiles eciam per se; similiter eciam esset congregacio theologorum, quia hoe ad eos spectaret. Adiecit autem dominus de Vrsinis, quod vnum esset attendendum, vt concilium esset securum, papam semper obtulisse, quod durante concilio intendebat se spoliare dominio talis loci, in quo celebraretur, et dimittere in manu concilii ; et quod postea in suis congregacionibus possent de hoc deliberare. Surgentibus autem omnibus qui sedebant, interroganti vni, ex quo faciende erant congregaciones, quod oportebat assignare locum et tempus, respondit dominus de Vrsinis papam de hoc bene dispositurum. Caput XVII. De requisicione electorum imperii ad papam pro adhesione concilii, qua publice promulgata cortesani attestati sunt multipliciter esse nullam. Post factas huiusmodi proposiciones cardinalium, hac eadem die vrbem fuere ingressi oratores electorum imperii. Qui sequenti coram papa et cardinalibus, paucisque aliis, cum themate "benigne fac, domine, in bona voluntate tua Syon, vt edificentur muri Jerusalem", proposuerunt, quemadmodum domini sui, sencientes differenciam inter eum et

Strana 333
Liber IV. Caput XVII. 333 Basiliense concilium, interposuerant se; cumque rex Romanorum magna seruicia fecisset ecclesie, transierunt qua ipse erat constitutus, vt eo concorde acturi essent. Notificabant autem dominos suos Maguntinum, Coloniensem, Treuerensem, palatinum comitem, ducem Saxonie et marchionem Brandenburgensem promisisse concilio omnem operam seruicii sui; cumque stabilitum esset duorum conciliorum et duorum summorum pontificum auctori- tatibus, non deceret summum patrem presulem illi impedimentum dare ; ideoque rogabant, exhortabantur et admonebant, ac tamquam filii fideles consilia darent patri benigno, vt impedimenta Basiliensis concilii, que a sanctitate sua processerant, remoueret, digna- returque se inclinare et eidem conformare, ac vnire ac eciam interesse; specificabant eciam commoda et incommoda secutura inde. Qui tunc audierunt papam referentem motiua facte dissolucionis, deque inobediencia illorum de Basilea, dehonestancium statum apo- stolice sedis, vt numquam sic primo fuisset visum; et tamen essent decreta iam ab antiquo seruata in ecclesia, primam sedem nisi a Deo iudicari non posse, nisi in casu heresis. Ipse autem nec Arrianus erat, nec Hussita, sciebatque, quamuis multi sancciores et docciores sedissent in ea cathedra Petri, sedere se disponente Deo atque volente, con- siderandumque fore, quod omnes stare deberent ante tribunal Christi, igitur ex hoc inferente, quod inibi appareret de intencione, qua mouebantur qui contra eum erant ; verum quod super propositis habere vellet consilium cum cardinalibus et respondere. Dicti autem oratores responderunt non esse multum confidendum de decretis illis, quia preter illa erant multe varie glose et dicta magnorum doctorum, quodque in conciliis fuissent varie praxes seruate desuper hiis. Ad id autem de quo interrogabantur, quomodo scilicet institerant vt desisterent illi de Basilea, quare igitur fecissent mutaciones post eorum recessum, respondebant, quod forte ab aliis grauioribus primo conceptis destiterant. Vltima vero Januarii die prelatis congregatis in loco cancellarie coram patriarcha Gradensi proposita est materia iuxta ea, que de Vrsinis et Nouariensis cardinales exposuerant; postque deliberaciones trium vel quatuor pauca dicencium congregacio dissoluta est. Iterum autem x". die Februarii, congregacione facta in capella maiori palacii apostolici, de Vrsinis et Nouariensis cardinales dixerunt papam mandasse vocari patres pro con- ferendo cum eis super materia concilii; sed cum ibi tam ingens multitudo esset, agi non poterat; verum tamen scirent eum bonam habere intencionem, iamque cum cardi- nalibus et oratoribus electorum imperialium esse articulos concordatos; et placebat pape, quod concilium teneretur et prosequeretur in Basilea, ac quod cras id per papam publi- candum erat in generali consistorio. Sabbati igitur die xiv°. Februarii in consistorio gene- rali post horam xI., quia diucius expectati sunt aliqui cardinales, Arelatensis namque venit iam sedentibus papa et cardinalibus, de Vrsinis, sancti Marcelli, sancti Sixti Veneciarum, sancti Marci, de Comitibus et Nouariensis, ibi igitur post commissionem iuxta morem expositam per vnum ex aduocatis in fauorem quorundam canonicorum et studencium, Poggius secretarius pape (legit) minutam bulle, inter gesta Junii, quo mense concilio pre- sentata est, specificande, cuius summarius effectus est, quod papa statuebat celebrari concilium Basilee. Post cuius lecturam papa dixit verba hec "et nos ita volumus, statuimus et man- damus". Deinde vnus ex oratoribus electorum imperii, qui simul cum eo et cardinalibus exierant ad consistorium, relacione facta de missione eorum ad papam super materia con- cilii dedit gracias sanctitati sue, quia condescendisset eorum peticionibus. Sexta vero

Strana 334
Liber IV. Caput XVII. 334 sequenti die pronunciatis de latere ad celebracionem concilii Basiliensis Jordano Sabinensi et Petro Albanensi episcopis, ac Nicolao tituli sancte Crucis in Jerusalem, et Angelotto tituli sancti Marci cardinalibus, duo qui presentes erant, de Vrsinis et sancti Marci, iuxta morem vsque in domos suas honorati sunt, ceteris cardinalibus aliisque associantibus curtesanis. Cum autem plurimorum curtesanorum, non obstante predicta bulla, oblo- cuciones sentirentur, tamquam decreto non fuisset satisfactum, eorum multis se ad recessum disponentibus, vltima die Februarii affixe sunt cedule in locis publicis vrbis cum sigillo et ex nomine camerarii, intimantis ex parte pape omnibus officiariis et quibuscumque curtesanis sub excommunicacionis, suspensionis, interdicti latarum sentenciarum penis, a quibus preterquam in articulo mortis nemo nisi per papam vel eius deputatum posset absolui, item sub priuacionis omnium beneficiorum et officiorum, quas eo ipso contra- facientes incurrerent, non recedere a curia absque petita et obtenta in scriptis licencia pape vel eius camerarii, ex tunc declarando eos qui quociens contrafacerent, dictas in- currisse penas. Hec autem prohibicio causam dedit, vt publicaretur decretum secundum vndecime sessionis. Biduo autem sequenti magna astitit multitudo curtesanorum ad ianuam camere papegaii, obtentura licenciam pro recessu; quibus superueniens Nouariensis cardinalis dixit non timere debere. Astancium vero cuidam asserenti per papam non fuisse satisfactum decreto concilii, mandantis reuocacionem et adhesionem, que in bulla pape non continebantur, vnde timens perdere beneficia, que magno cum labore obtinuerat, instabat pro licencia recessus, Nouariensis respondit attendendum esse, quod remota causa remoueretur effectus, et cum Basilienses contra papam procederent tamquam contra perturbatorem, quia impediret concilii celebracionem, eo consenciente et mandante cele- brari concilium, iam cessaret processus, et recessus curtesanorum, qui mandabatur in casu quo non consentiret; item quod verba cum effectu intelligenda essent, nam quamuis non diceretur verbum reuocacionis, quia dicebatur, quod secundum varietatem temporum statuta variantur humana, idem significabatur, simili quoque modo eciam de adhesione intel- ligendum erat. Adiecit autem se plus tenere in patrimonio, quam eorum singuli in bene- ficiis et in periculo. Deinde auriculariter alleganti illi quedam dixit de modo, quem tenuissent cardinales inducendo papam consentire in id, quod factum erat. Sequenti vero die tercia Marcii post celebracionem misse per cardinalem sancti Marci in memoriam elec- cionis sue, papa exeunte de maiori capella, astitit ingens curtesanorum multitudo, voci- ferancium eidem, licenciam, licenciam, licenciam pro recessu petentes; illoque die clause fuerunt porte vrbis, curtesanis egressu plus quam verbis interdicto, eorumque plurimis ad ianuam camere paramenti secundo stantibus die et aliis successiue, quod per se non staret de recessu, non pauce facte fuere protestaciones. Die vero dominica vin“. Marcii in valuis ecclesie sancti Petri pependit bulla sub data currenti defensionis officiariorum Romane curie et aliorum, qui in Romana curia pro suorum negociorum expedicione constituti erant, contra impetrantes eorum beneficia, contra ordinarios eciam, si quosuis alios admitterent ad posses- sionem, non obstantibus quibuscumque constitucionibus generalium conciliorum. Deinde paucis effluxis diebus sic accidisse attestantibus eorum multis, qui nudi in camisia vel iuppone in vrbem redierunt, Lxxx. fere curtesanorum, qui, vt dicebatur, racione decretorum concilii exierant, expoliati fuere simul prope ciuitatem Castelli, spoliatoribus non curantibus atten- dere si absque aut cum licencia recessissent, que libere post medium Marcii patuit omnibus.

Strana 335
Liber IV. Caput XVIII. 335 Caput XVIII. De secundis oratoribus pape ad concilium, eorumque instruccionibus contrariis iam factis ex publicato pape statuto. Quo fluente mense sancte Basiliensi synodo fide prestari consueta incorporati fuere Romanorum rex sepe commemoratus in persona Johannis episcopi Curiensis, peten- tique illius nomine sedem in concilio assignatus est locus supra ambasiatorem regis Francie, inmediate iuxta personam protectoris, item episcopus Quinqueecclesiensis, scolasticus et tres canonici eiusdem ecclesie, procuratorio vero nomine Conradus Metensis episcopus. Incorporati quoque fuere Henricus Meiger theologie, Petrus de Norien decretorum, Theo- doricus Balier medicine doctores, Georgius de Bergis beate Marie Januensis, Johannes de Foy Solanis, sancti Stephani Mediolani scolasticus, duo alii canonici, vnus prior et alii sex. Recepit sancta synodus litteras sanctissimi domini Eugenii pape quarti per oratores suos, qui congregacionem concilii adierunt septima die Marcii, Johannem de Mela sedis apo- stolice notarium, Christoforum episcopum Ceruiensem, Ludouicum sancte Justine Padua- ne et Nicolaum Siclum sancte Marie de Moniacis Montis regalis abbates. Proposita vero salutacione per ipsum Johannem de Mela dicentem, quod papa salutaret reueren- dissimos, reuerendos ac venerabiles patres ibidem congregatos, presentatisque litteris, quia in eis concilium non nominabatur, sed dirigebantur tam ecclesiasticis quam secu- laribus in ciuitate Basiliensi congregatis, promotoribus facientibus instanciam, primo deliberandum esse quam reciperentur, presidens respondit, quod ad ostendendam omnem mansuetudinem concilio placeret aperiri eas et legi. Cum vero essent credenciales, ipse Johannes cum themate „noli timere, filia Syon, ecce, rex tuus venit tibi“, iuxta excel- lenciam verborum in themate proposicionem fecit, papalem extollens auctoritatem, et quod supermagni pendendum esset papam condescendere voluisse ad tanta, que in sibi com- missis pro pace habenda continebantur. Habita vero deliberacione respondit presidens, sanctam synodum audiuisse que exposuerant, et quia parata esset benigne eos audire, optabat vt iniuncta ipsis cum diligencia declararent, ostensuri quascumque litteras, man- data et instrucciones eisdem traditas per papam, dicta eorum scriptis tradituri, quod se dixerunt facturos. Biduo autem sequenti proposuit dictus abbas Siculus cum themate "ecce, nunc tempus acceptabile“, vsque „ministerium vestrum". Cui presidens concilii respondit modo quo prius, dicendo elegantem eum fecisse proposicionem. Implentes vero peticionem concilii et suas proposiciones, et tradiderunt copias collacionatas quatuor sequencium litterarum. Facultas data per dominum Eugenium papam quartum per modum instruccionum suis ambasiatoribus, quorum nomina hic inferius continentur, missis ad concilium. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio magistro Johanni de Mela decretorum doctori notario, ac venerabili fratri Christoforo episcopo Ceruiensi referen- dariis, nec non dilectis filiis Ludouico sancte Justine Paduane et Nicolao sancte Marie de Moniacis Montis regalis diocesis monasteriorum abbatibus, oratoribus et nunciis nostris salutem et apostolicam benediccionem. Inter omnes pastoralis officii curas illa precipue nobis existit, qua extirpacioni dissensionum et scandalorum, ac reformacioni morum, et animarum saluti, quantum ex alto conceditur, salubriter intendimus. Cum itaque de 37. 1432. 14. Dec.

Strana 336
336 Liber IV. Caput XVIII. consilio venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium decreuimus generale concilium celebrare in ciuitate nostra Bononiensi, et ibi pro reformandis moribus et aliis ordinandis, que sunt ad pacem principum et christianorum, presertim (Italie), que grauibus bellorum turbinibus conquassata, pene prostrata iacere conspicitur, nec non ad Dei gloriam et vtilitatem vniuersalis ecclesie presencialiter interesse cum omnibus et singulis prelatis Basilee congregatis, seu eciam forsitan congregandis, cum ipsa congregacione, modo et forma infrascriptis, per nos conuenire decreuimus. Primo instabitis racionibus et persuasionibus, quibus melius poteritis et scietis, vt predicti pre- lati de Basilea ad predictam ciuitatem Bononiensem realiter et cum effectu se conferant pro generali concilio, vt premittitur, celebrando. Item declarabitis nostre intencionis esse, quod dictum concilium Bononie celebrandum sit idem per omnia cum concilio, quod Basilee erat celebrandum, vt sic sit sola loci mutacio, non concilii, licet in litteris nostris super dissolucione dicti Basiliensis concilii aliquibus forsan aliter contineri videatur; ita tamen quod omnia et singula per dominos prelatos seu congregacionem in dicta ciuitate Basi- liensi a prima sessione pretensa attemptata, seu in futurum forsitan attemptanda, per eos penitus reuocentur, et in statum, in quo erant ante dictam assertam sessionem, per omnia reducantur, cum et nos in euentum dicte reuocacionis intendamus omnia et singula, si qua forsan per nos attemptata contingerent, in statum pristinum reducere, et abolitis veteribus noua sint omnia, et sic in vnione corporis et membrorum, vno spiritu, vna mente, cum beniuolencia et caritate ad ea que Dei gloriam, salutem populi christiani, et vniuersalis ecclesie reformacionem concernunt, procedatur. Et ad hoc offeretis dictam ciui- tatem Bononiensem cum toto suo comitatu, omnia et singula castra et fortalicia in ea existencia, ita quod ponentur libere in manibus dicti concilii tenenda et custodienda, quamdiu dictum concilium durare contigerit, cum omnibus expensis, que pro custodia dicte ciuitatis, (castrorum) et fortaliciorum hactenus solui consueuerunt. Insuper offeretis saluum conductum omnibus et singulis, cuiuscunque gradus, status et condicionis existant, eciam si sint sancte Romane ecclesie cardinales, ad dictum concilium (Bononiense) venire volentes, in ea forma et omnibus clausulis opportunis, aut de quibus eis melius videbitur et placebit. Quod si contingeret dictam congregacionem sancte ordinacioni predicte non acquiescere, allegantes forsitan reduccionem Bohemorum in Bononia fieri non posse, con- tentamur quod requisitis ipsis Bohemis, si non acquieuerint venire Bononiam, aut maluerint in Basilea esse, quod reuocatis attemptatis, vt supra premittitur, prosequi possitis con- cilium in Basilea, quoad reduccionem Bohemorum dumtaxat; qui tractatus reduccionis expediri debeat infra quatuor mensium spacium a die requisicionis eorundem, et plus vel minus, (vt melius) facere poteritis; et quanto minori spacio terminum statuetis, tanto magis contentamur, vt ad maiora et vtiliora pro vtilitate et commodo vniuersalis ecclesie, et exaltacione fidei christiane, quantocius cum dicto generali concilio personaliter, vt premittitur, insistere valeamus. Contentamur eciam, quod dicto concilio generali, si pro reduccione Bohemorum, vt premittitur, celebrari contigerit, cardinalis sancti Angeli nomine nostro presit. Et si interim ipse cardinalis cum ipso concilio voluerint tractare de aliqua pace inter principes christianos, contentamur quod oratores nostri auctoritate nostra et sacri concilii possint mittere ad tractandum de illa ; vel si id maluerint, eadem auc- toritate possint requirere reges, principes, barones et communitates, qui inuicem haberent

Strana 337
Liber IV. Caput XVIII. 337 guerram seu dissensionem aliquam, vt pro pace tractanda inter eos oratores suos et nun- cios cum pleno mandato ad ipsum concilium debeant destinare. Volumus tamen quod propter huiusmodi pacis tractatum, lapso termino infra quem de reduccione Bohemorum debet tractari, aut infra terminum per vos, vt premittitur, assignandum fuerit tractatum, et super eorum reduccione conclusum, non differant ipsi prelati Basilee existentes ad dictam ciuitatem Bononiensem se transferre, vbi ipsum concilium, vt premissum est, erit per- ficiendum. Quodsi forte peccatis exigentibus contingeret eos non acquiescere, quod ipsum concilium Bononie celebretur, contentamur de alia quacunque ciuitate (Italie), vbi commode interesse possumus, preterquam de terris duci Mediolani subiectis; omnibus tamen et singulis, que de reuocacione attemptatorum, tractatu reduccionis Bohemorum et pacis christianorum, cum modis et terminis supradictis, que supra narrata sunt, per omnia obseruatis. Super quibus omnibus et singulis supra premissis auctoritate apostolica, iuxta tenorem commissionis in litteris nostris sub data xyIl°. Kalendas Januarii contente, plenam et liberam concedimus facultatem. Datum Rome apud sanctum Petrum, anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. XIX°. Kalendas Januarii, anno secundo pontificatus nostri“. Hec copia oblata extitit reuerendissimo patri domino cardinali sancti Angeli legato in congregacione generali concilii Basiliensis per magistrum Cornelium de Planca cano- nicum Lateranensem pro et nomine ambasiatorum pape, die Martis decima Marcii MCCCCXXXII°., quam eciam et alie tres sequentes. Sequitur alia facultas data per dominum Eugenium papam quartum suis ambasia- toribus etc. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Johanni de Mela decre- torum doctori notario, ac venerabili fratri episcopo Ceruiensi referendariis, nec non dilectis filiis Ludouico sancte Justine Paduane et sancte Marie de Moniacis Montis regalis diocesis monasteriorum abbatibus, oratoribus et nunciis nostris salutem et apostolicam benediccionem. Nulla maior cura, testis est ipse cui innotescunt cogitaciones hominis Deus, continuo agitauit mentem nostram, postquam altissimo placuit nos, licet immeritos, ad regimen summi apostolatus assumere, quam vt generale concilium fieret et eo loco et tempore, in quibus preesse ibi personaliter possemus vt, quantum omnipotens concederet, ea statuerentur et ordinarentur in eo, que ad laudem Dei cederent, et augmentum reli- gionis spectarent et vtilitatem rei(publice) christiane. Que cumpropter infirmitatem nostram ac alias iustas et racionabiles causas in ciuitate Basiliensi, in qua olim statutum concilium fuerat, fieri nullatenus posse videretur, concilium, quod ibi esse videbatur, auctoritate apo- stolica dissoluentes, illud in ciuitate nostra Bononiensi tempore tunc statuto de consilio et assensu venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium duximus cele- brandum, mandantes vniuersis ecclesiarum et monasteriorum prelatis, vt dicto tempore deberent ad dictum concilium conuenire, prout in litteris inde confectis plenius con- tinetur. Quoniam autem in dicta ciuitate Basiliensi nonnulli diuersarum parcium prelati, magistri et doctores, ac alie ecclesiastice persone, que se ad reduccionem hereticorum Bohemie, extirpacionem heresum, pacem christianorum, ac vniuersalis ecclesie refor- macionem asserunt congregatos, concilium ipsum in prefata Basiliensi ciuitate poscerent et requirerent, nos, quamuis ex pluribus causis sacius videretur, vt concilium celebraretur 38. 1432. 15. Dec. Scriptores II. 43

Strana 338
338 Liber IV. Caput XVIII. loco et termino per nos statutis, tamen ne propter varietatem et dissensionem loci pro celebracione concilii prosecucio tanti boni valeat retardari, vt bonus pastor prouidere volentes, ac considerantes plurimarum virtutum dona, quibus personas vestras altissimus insigniuit, sperantes(que) per vos potentes quidem opere et sermone, in magnis expertos, ac (in) nostris et ipsius ecclesie negociis precipua fidelitate probatos, ea que vobis commit- tenda duxerimus laudabiliter exequi, vobis cum prefatis et aliis personis Basilee congregatis tam de loco et tempore quam aliis debite requisitis ad huiusmodi generale concilium pro extirpacione heresum, reduccione Bohemorum, pace inter Christi fideles statuenda, refor- macione vniuersalis ecclesie celebrandum, ac aliis debite ordinandis et decernendis, que ad laudem Dei, salutem religionis christiane, ac Romane ecclesie nostrumque fratrum pre- dictorum statum et honorem concernerent practicandi, ordinandi, concordandi, capitulandi, seruatis et adimpletis instruccionibus seu auisamentis, deuocioni vestre per bullas nostras sub data xIx°. Kalendas (Januarii) datis et ordinatis auctoritate predicta plenariam de eo- rundem fratrum consilio concedimus tenore presencium potestatem, ratum et gratum habituri quicquid per vos actum aut gestum fuerit in premissis. Datum Rome apud sanctum Petrum, anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. xVII°. Kalendas Januarii, pontificatus nostri anno secundo.“ „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Johanni de Mela decre- torum doctori notario, ac venerabili fratri Christoforo episcopo Ceruiensi referendariis, nec non dilectis filiis Ludouico sancte Justine Paduane, et Nicolao sancte Marie de Moniacis Montis regalis diocesis monasteriorum abbatibus, oratoribus et nunciis nostris salutem ete. Romani pontificis (circumspeccioni) conuenit, nullum officii genus preter- mittere, quo gregi dominico pereunti consulat et subueniat; sed veluti verus vicarius Jhesu Christi, qui pro nostra redempcione in ara crucis se ipsum hostiam obtulit Deo patri, omni studio, industria et labore periculis animarum compati ac illis salubriter pro- uidere. Quamuis igitur pro tollenda omnium scandalorum et dissensionum materia, que aliquo modo euenire posset, pene caput nostrum aliorum voluntati subiecimus, adhue maiori humilitate dominum nostrum Jhesum Christum sequentes, ac voluntatem nostram pro animarum lucro et salute inmolantes, decreuimus periculis, que ex morbo forsan, quod absit, ad extrema producto euenire possent, salubriter obuiare. Si igitur prelati seu congregacio Basilee pro tempore existentes ad extrema peruenirent, quod tamen in men- tibus bonorum hominum cadere non potest, quod nullo modo velint conpromissum in duo- decim prelatis electoribus et ambasiatoribus regum, ducum et principum, eodem modo et forma, de quibus in litteris (nostris) sub data xv°. Kalendas Februarii plenius continetur, permittimus et contentamur, quod alius locus in Almania, preter Basileam, pro concilio continuando et perficiendo per vos deputetur, omnibus tamen et singulis, que de reuo- cacione attemptatorum, condicione loci, custodia, fauore, libertate, numero prelatorum, deputacione presidencium, vocacione ac terminis statuendis et aliis, prout de verbo ad verbum in dictis litteris (nostris) sub data predicta, videlicet xv°. Kalendas Februarii distincte continetur, per omnia obseruatis. Datum Rome apud sanctum Petrum anno do- minice incarnacionis MCCCCXXXI°. (Kal. Febr.) pontificatus nostri anno secundo“. 40. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Johanni de Mela decre- 1433. torum doctori notario, ac venerabili Christoforo episcopo Ceruiensi referendariis, nec non (18. Jan.) 39. 1433. (1. Febr.)

Strana 339
Liber IV. Caput XVIII. 339 dilectis filiis Ludouico sancte Justine Paduane, et Nicolao sancte Marie de Moniacis, Montis regalis diocesis monasteriorum abbatibus, oratoribus et nunciis nostris salutem et apostolicam benediccionem. Sedis apostolice circumspecta clemencia nonnunquam ad obuiandum scandalis et dissensionibus, que verisimiliter oriri possent, ampliora concedit, prout ad ipsas dissensiones et scandala precauenda viderit salubriter expedire. Licet itaque super reducendis prelatis in Basilea congregatis et in futurum forsitan congregandis, ac cum eis nostro nomine conueniendi in vinculo pacis et caritatis, ad ea que honorem Dei, reformacionem morum et fidei catholice exaltacionem (concernunt), amplam vobis dede- rimus facultatem, prout in instruccionibus in litteris nostris sub data xvil°. Kalendas Janu- arii plenius continetur, verum tamen infirmitati, que quandoque vnico remedio non sanatur, amore pii patris conpacientes, ne forsitan omisso validiori remedio incurabilem (in) mor- bum deueniat, decreuimus ampliori cura et diligencia, si opus fuerit, subuenire. Si igitur ingrauescentibus malis contingeret, quod dicti prelati non acquiescerent, quod in partibus Ytalie, prout in dictis instruccionibus premittitur, concilium celebretur, quamuis incon- gruum et (a) sanctorum patrum orthodoxorum(que) christianorum moribus alienum esse videatur, vt quis mortalium eius, qui pro Deo et ab ipso Deo vnico domino nostro Jhesu Christo sui vice in terris est institutus, de voluntate, disposicione, seu iudicio audeat quomodolibet disceptare; sed magis expediat cuicumque christiano, quouis prefulgeat gradu, allidere suos cogitatus ad petram, supra quam solam ipse dominus noster Jhesus Christus protestatus est ecclesie edificia velle ponere, que sunt eius vicarii ordinaciones, disposiciones et iusta precepta; nichilominus exemplo domini nostri Jhesu Christi, qui in sua graui passione non dedignatus est hominibus eciam peccatoribus se submittere, con- tentamur quod in quantum ipsi prelati instarent, vt concilium omnino in Almania cele- bretur, duodecim ex prelatis ibi pro tempore congregatis, exclusis illis qui ecclesias sibi commissas in ducis Mediolanensis territorio seu dominiis haberent, et aliis, si qui merito alteri parcium videntur suspecti, electores imperii, ambasiatores regum, ducum et prin- cipum, qui videlicet fuerint presentes, prius prestito iuramento coram vobis oratoribus, quod non odio, aut timore, vel fauore alicuius viuentis, sed solum pro eorum pura con- sciencia iudicabunt, quid melius, quid vtilius, quidue magis expediens sit pro reformacione vniuersalis ecclesie, reduccione hereticorum, pace et concordia in populo christiano obtinenda, ac eiusdem populi christiani ab infidelibus in orientalibus partibus pene con- sumpti subsidio procurando, quod concilium celebretur in Ytalia, vbi nos personaliter cum omnibus venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus et tota Romana curia, ac prelatorum ac sapientum virorum multitudine copiosa, interesse possumus, aut quod absque presencia nostra et aliorum, vt premittitur, in Almania fiat; et quicquid per eorum maiorem partem fuerit declaratum seu iudicatum, obseruetur, dicta ciuitate Basi- liensi ex nonnullis racionabilibus et honestis causis semper excepta et exclusa, et cum moderacionibus infrascriptis. Primo, quod in ipsa declaracione loci continuandi seu cele- brandi concilii, omnia et singula attemptata in prima sessione in dicta ciuitate Basiliensi habita vsque in diem declaracionis predicte per omnia reuocentur et annullentur, atque pro infectis habeantur; et similiter si qua per nos attemptata esse contingeret, per nos valeant reuocari. Item quod locus, vbi concilium fuerit transferendum, non sit immediate subiectus alicui domino temporali, sed quod per communitatem dicti loci regatur et 43°

Strana 340
340 Liber IV. Caput XVIII. XIX. gubernetur. Si tamen ille dominus temporalis vellet realiter et cum effectu ipsum locum libere ponere in manibus concilii, contentamur quod eciam in ipso loco celebretur. Item quod domini rectores, officiales et communitas loci declarandi obligent se sufficienter ad tutelam, fauorem et libertatem dicti concilii, et saluum conductum, quociens opus fuerit et fuerint requisiti, facient in plena forma et sufficienti. Item quod custodia concilii et omnium in eo existencium detur sub potestate electorum imperii, qui commode ad hee interesse possint, ita quod vnus de archiepiscopis et vnus de principibus predictis elec- toribus actualem custodiam habeant. Item quod nulla determinacio in arduis fiet, nisi fuerint presentes inter patriarchas, archiepiscopos et episcopos septuaginta quinque. Item quod deputentur presidentes ad nutum et beneplacitum nostrum, et concilium celebretur predictum auctoritate nostra, ac prout iuris est, omnia et singula auctoritate nostra et ipsius concilii terminentur. Item antequam fiet sessio, deputetur congruus terminus, infra quem prelati interim nostra et dicti concilii auctoritate vocati possint venire. In hiis om- nibus et singulis supra contentis cum dominis prelatis et congregacione Basiliensi ef aliis, cum quibus fuerit tractandum, ordinandum et concludendum, auctoritate apostolica iuxta tenorem commissionis in litteris nostris sub data xvil°. Kalendas Januarii contente plenam et liberam concedimus facultatem. Datum Rome apud sanctum Petrum anne incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. (xv°. Kal. Febr.) pontificatus nostri anno secundo." Caput XIX. De incorporacione regis Romanorum, ambasiata ducis Burgundie in fauorem fidei, deque oppositis contra bullam adhesionis, et aliis gestis Marcio mense. Mense denique isto Marcii accepit sancta synodus litteras Romanorum regis per dictum episcopum Curiensem credenciales, mandatum quoque ad protestandum in con- cilio, aliaque in id ipsum pertinencia faciendum; cumque proposuisset aliqua se habere eius nomine ad partem exponenda, deputati sunt ex maioribus audituri eum. Item recepit episcopum Niuernensem, Guilbertum de Pamay militem et Robertum Auclo canonicum Parisiensem, ambasiatores ducis Burgundie, factaque proposicione per dictum episcopum cum themate "oculi mei semper ad fideles terre“, inter cetera exposuerunt dominum suum ducem Burgundie sub certis modis et condicionibus declarandis, in propria persona ap- prehendere velle scutum et arma debellaturum Bohemos, casu quo non vellent se redu- cere ad fidem et gremium sancte matris ecclesie; quodque offerebat se in omnibus ad quecumque concernencia bonum sancte matris ecclesie iuxta ordinacionem sacri concilii. Audiuit eciam oratores electorum imperii ex urbe regressos, qui referentes se iuisse ad papam vt concilio adhereret, presentarunt bullam, per quam statuebat Basilee concilium celebrari. Qua lecta tria grauia satis obiecta statim fuere in aduersum. Etenim cum diceret electores imperii se obtulisse circa libertatem et securitatem concilii taliter cura- turos, quod papa, neenon mittendi per eum, et alii conuenturi ad concilium, possent merito contentari, committebat eisdem, mandans vt et ipsi curam, diligenciam et solli- citudinem securitatis et libertatis predictorum, et custodiam tam loci quam concilii, et maxime legatorum suorum, et aliorum prelatorum, quos ad id proficisci contingeret, in se susciperent, prestarent et circa illos vacarent, intenderent ac vacare et intendi facerent et procurarent, vt tutus et liber ad ciuitatem Basiliensem omnibus accessus esset pariter

Strana 341
Liber IV. Caput XIX. 341 et recessus. Quia igitur proteccionem concilii electoribus committebat, episcopus Curi- ensis, ambasiator Romanorum regis, in ea re persenciens derogatum esse honori offi- cioque illius, surrexit exponens dominum suum protectorem esse concilii, qui suas vices in huiusmodi proteccione conmiserat Wilhelmo Bauarie duci tunc presenti; et quam lau- dabiliter hic gessisset proteccionis officium, omnibus constabat. Attento eciam quod rex dominus erat ciuitatis, petebat ius domini sui custodiri saluum, nee ledi. Presidens autem concilii respondit ad hoc, quod sacrum concilium et vniuersalis ecclesia multum obliga- rentur regi Romanorum, nec a sua et suorum proteccione, ac salua guardia vellet aut intendebat recedere vnquam; verba quoque dirigens ad protectorem, id ipsum in effectu dixit. A promotoribus denique protestatum fuit de insufficiencia bulle ipsius, tamquam non satisfacientis decretis concilii, petentes illam registrari apud acta concilii, vnde requirebant illa non obstante per concilium contra papam procedi. Hiis responsum non fuit. Tercio loco contra contenta in dicta bulla, quod veritate carerent, multa seriosius exposuere con- cilii presidens et Johannes Pulchripatris in ea nominati, sancti Petri quoque et sancti Eustachii cardinales, de quorum testimoniis promotores instrumenta publica fieri pecierunt. Ipsis autem oratoribus electorum imperii presidens concilii nomine respondit, quod sancta synodus audisset affeccionem diligenciamque eorum circa papam in factis concilii, et regraciabatur eis ; bulla vero ipsa concilio non dirigebatur, verum tamen super contentis in ea deliberaretur. Cum vero patres intellexissent de adhesione (ad) concilium firmissi- moque proposito multis probato experimentis Arelatensis et sancti Sixti cardinalium, pla- cuit quod ipsi omnes suique familiares excusati haberentur, non conprehensi sub penis in decreto de adhesione contentis. Intellecta quoque diligencia curtesanorum pro obtinendo licenciam ad recessum, fuit conclusum, quod effectus decreti ipsius contra curtesanos et alios in Romana curia existentes suspenderetur, quousque per deputatos concilii de pro- cessu contra papam et contra eos relacio fieret in generali congregacione. Fuit denique concessum, quod a decima octaua mensis huius vsque ad octauas pasce xix°. Aprilis incorporati et omnes incorporandi suique familiares et seruitores pos- sent auctoritate concilii sibi vnum vel plures eligere ydoneum et discretum confessorem et confessores, qui semel aut pluries in foro sacramentalis penitencie ipsos absoluere possent ab omnibus peccatis et censuris a iure vel ab homine generaliter promulgatis, eciam in casibus sedi apostolice reseruatis et in votis, ac super irregularitate quauis dispensare cum eis eosque habilitare exceptis homicidio voluntario, incendio seu demolicione volun- taria ecclesiarum, et symoniaca prauitate in ordine vel beneficio scienter commissa. Hic autem modus, quamdiu sancta synodus permansit, seruatus est in festiuitatibus pasce, penthecostes vsque per octauam solennitatis corporis Christi, item in natali vsque ad octauas epiphanie, frequenter eciam a vigilia assumpcionis virginis beatissime vsque ad octauas ; nec fuit concessio generalis, sed occurrentibus festiuitatibus et auisantibus pro- motoribus concilii vel aliis fiebant eiusmodi concessiones. In hoc autem mense fuit eciam vltra dictos quatuor exceptus alius casus, vix aut nunquam ille vel alius postea additus similis, videlicet si quidem huiusmodi concessione non conprehendi casum illum, si qui recepissent litteras, breuia vel alias scripturas secretas a papa vel oratoribus suis, et non reuelassent. Erat namque auisante Romanorum rege accessus oratorum pape patribus con- cilii suspectus, factaque fuerat inhibicio desuper hiis sub grauissimis penis, vt nemo

Strana 342
342 Liber IV. Caput XIX. XX. reciperet, aut si recepta non reuelaret statim ; propter quod Simon de Valle Venetus, qui receperat breue vnum credenciale, statim in congregacione reuelauit illud. Suspicio equidem ingesta per imperatorem contra pape oratores, quod mitterentur non ad bonum concilii, sed vt inducerent patres acquiescere dissolucioni, illa profecto non presentacione bullarum minabatur seu instruccionum exhibitarum per oratores, ipsos; sed potissime in illis monstrabatur, quantum animo inerat summi pontificis, vt concilium Ytalie celebraretur, aut si Germanie, nunquam tamen Basilee. In responsione autem data oratoribus primis cauebatur quam grauissimum crimen, quia peccatum in spiritum sanctum esset agere in dissolucionem infructuosam concilii Basiliensis, nimirum igitur si casus ille excipiebatur. Mense quoque isto introducta fuit coram iudicibus fidei contra fratres et sorores ordinis sancte Brigide causa certorum abusuum et articulorum desuper hiis, que eius dicuntur reuelaciones ; fueruntque harum libri presentati coram cardinali sancti Petri, facto postea iudice fidei. Concessum vero synodaliter extitit in fauorem ciuium Auinionensium cardi- nalem sancti Eustachii auctoritate concilii instituere inibi posse aliquos penitenciarios cum ea auctoritate, qua in Romana curia deputati sunt penitenciarii minores. Rursum quoniam alias concessum fuerat presidenti concilii Juliano vt absoluere posset omnia et singula sup- posita concilii ab omnibus censuris et delictis, eciam sedi apostolice reseruatis, et tune plures adierant locum concilii pro absolucione obtinenda in casibus, pro quibus ad sedem apostolicam se transferre debebant, fuit eidem concessum, vt propter inopiam et alias, si racionabilis ei videretur causa, facultas eidem concessa extenderetur eciam ad super- uenientes extraneos. Decebat namque, vt eis refugium daretur per concilium, representans piam matrem ecclesiam, ad quam illi recurrebant. Qua racione eciam concessum fuit pre- sidenti ipsi, vt deputaret episcopum generales celebraturum ordines vigilia pasce, que fuit x1'. Aprilis die, cui de mense Junii ac Julii fuit concessum, ipseque acceptauit, vt absol- uere, dispensare habilitareque posset in omnibus casibus sedi apostolice reseruatis, ad eumque recurrentes eciam absoluere posset a iuramentis et in votis cum eis dispensare. Oblatum tamen officium penitenciarie in concilio acceptare noluit, asserens oneratum satis se laboribus aliis. Caput XX. De causa additamenti ad iuramenta incorporandorum et responsione data apostolicis oratoribus. Aprilis decursu nouem factis congregacionibus sessioneque vna incorporati fuerunt reuerendissimi domini Anthonius episcopus Ostiensis Bononiensis, Johannes tituli sancti Laurencii in Lucina Rothomagensis vulgariter nuncupati, procuratorio vero nomine Ar- dicinus sanctorum Cosme et Damiani sancte Romane ecclesie Nouariensis cardinales ; Johannes comes Armeniaci, Oliuerius Leonensis, N. Justinopolitanus et Martinus Lecto- rensis episcopi, procuratorio autem Warmiensis, Culmensis, Samorensis et Ponuzanensis, Cameracensis et Ambianensis episcopi; item magister de Prusia et ordo sancte Marie Theutonicorum, Vitalis abbas sancti Ruffi extra muros Valentinenses, Johannes de Segobia huiusmodi colleccionum compilator, perseuerans vsque ad concilii finem, Stephanus de Gauo ordinis Minorum et theologie professores, Johannes Longior, Andreas Pfaffendorff, N. prior sancte Marie de Aurata, Caspar de Perusio, antiquus aduocatus consistorialis,

Strana 343
Liber IV. Caput XX. 343 decretorum, Guilielmus Hugonis legum, vsque ad concilii finem persistens, Jacobus de Altigniaco vtriusque iuris, Guilhelmus Figuli medicine, aliique innominati doctores duo seculares, Gregorius Bononiensis et Stephanus de Rupescissa Rothomagensis cardinalium nepotes, Bartholomeus de Laporta procurator cardinalis Nouariensis, Guilhelmus de Eschena Bisuntinus, Johannes de Phara Turonensis, Johannes Griboal Catabanensis archi- dyaconi, Johannes de Perreria Senomanensis, de Ribeno Candonnensis diocesis decani; Johannes Bellier cantor Tressensis, canonici quatuor, priores quatuor, Hermannus Wideler et Robertus de Fardella procuratores causarum in Romana curia; item plures litterarum apostolicarum scriptores et alii curtesani Romanam curiam egressi propter decretum ad- hesionis ; item aliqui procuratores capitulorum et abbatum, ac magistri in artibus. Omnes hii incorporati fuerunt prestito solito iuramento; sed eorum quidam vltra iurarunt adiec- tam clausulam decreta Basiliensis concilii manutenere et defendere; cuius additamenti causa extitit. Experiebantur namque patres de preterito, narrandaque non minus id ipsum probant intencionem fore pape, vt reuocarentur decreta concilii, que attemptata vocabat; cumque post statutum eius, vt in Basilea concilium celebraretur, sentirent magnam proxime venturam multitudinem episcoporum aliorumque multorum ex terris ecclesie et domina- cionis Veneciarum, suo et pape fauturos desiderio, ne in deliberacione poneretur, vtrum decreta reuocari deberent, ex die xxII". mensis huius Aprilis, exceptis paucis oratoribus quorundam regum, qui de vltimis fuerunt incorporati, nolentes dominos suos ad canones seruandos astringi, quam omnes durante sancta Basiliensi synodo incorporandi prestabant, ista fuit iuramenti forma, presidente generali concilii quamdiu Julianus fuit, post vero vno ex promotoribus concilii incorporandos hiis verbis alloquente, "vos iuratis fideliter et dili- genter laborare pro statu et honore huius sacri concilii, eius decreta manutenere et defendere, dare sanum et salubre consilium secundum Deum et consciencias vestras; non reuelare vota singulorum, in quantum ex eiusmodi reuelacione verisimiliter procederet odium vel scandalum, et non recedere a loco sacri concilii absque licencia obtenta ab eo vel deputatis eiusdem". Primi autem, qui in sua incorporacione dederunt iuramentum istud cum omnibus suis quinque clausulis, fuerunt oratores comitis Armeniaci, incor- porati xxuna. huius, et abinde omnes. Sed post aliquod tempus illud verbum „diligenter“, quia videbatur nimium artare, aliquando fuit ommissum; post recessum vero Juliani fuit continuatum semper. Sancta synodus suscepit litteras a Romanorum rege explicandas in narracione licencie ad recessum date Bohemis ; alias quoque vt prouidere dignaretur circa ruinam ecclesie Treuerensis; ordinatumque fuit, vt contendentes venirent ad concilium personaliter. Itém recepit litteras comitis de Ribadeo Roderici de Villandrando, contem- placione cardinalis sancti Eustachii paratum se offerentis ad quecumque concilii obsequia. Item a comite Armeniaci credenciales duplices, primas in personam Aydemari de Rossel- lione oratoris concilii, secundas in personas oratorum suorum quinque, quorum primus episcopus Lectorensis explicans illam, sicut Aydemarus fecit, obtulit eum ad omnia con- cilii seruicia. Quippe Ademarus destinatus fuit ad Hispanie reges vnacum abbate Bone- uallis in breui tune accessuro, relacione huiusmodi propterea in illud tempus ommissa. In principio autem mensis huius data est responsio oratoribus pape, qui tunc predixerunt se habuisse in mandatis, vt super hiis, que primo eis commissa fuerant, nullatenus instare deberent pro habenda responsione. Vt namque patet ex bullis designatis superius, duplices

Strana 344
344 Liber IV. Caput XX. XXI. habebant instrucciones, primas vt instarent pro celebracione concilii in Ytalia, alias vt si in Germania, sub certis condicionibus et quocumque alio loco preter Basileam. Presidens autem concilii verbo illis respondit, cum in effectu proposuissent de mutacione loci, saneta synodus respondebat, quod nullo modo intendebat locum ciuitatis Basiliensis, in quo erat constituta, mutare; simili quoque modo nec reuocare intendebat eius propria decreta, que ipsi dicebant attemptata. Postquam autem hoc dedit responsum, alloquebatur eos, quo- modo experimento ipsi videbant sacrum Basiliense concilium ad tam sancta opera congre- gatum, tamque super illis studioso instare labore. Concilii igitur nomine requirebat eos, quatenus se incorporare vellent, et vnire cum eo ad insimul laborandum pro tam sanc- torum consummacione operum. Deinde promotores concilii petita audiencia per organum officialis Basiliensis, alterius eorundem, notificarunt responsionem in scriptis, quam ipsi tamquam promotores concilii dabant ad proposita et petita per illos. Responsio autem incipit "cum sicut secundum Gregorium“, in qua primo respondebatur ad allegaciones factas per ipsum Johannem de Mela asserentem quod papa non haberet iudicem in terris, allegando in aduersum dictorum illius declaracionem magne Constanciensis synodi de auc- toritate concilii generalis supra summum pontificem, multaque iura alia; simili quoque modo, quia proponens secundus abbas Cecilie, cuius nomen celebre in iure erat per totam fere christianam religionem, astruxerat multa in aduersum canonis „frequens“ Constan- ciensis concilii, tamquam licuisset pape et locum mutare concilii et aliud indicere. In responsione igitur ipsa, vt agnoscerent in loco concilii celebres atque insignes iuris peritos non deesse, sicut et in proposicionibus oratorum ipsorum copiose allegaciones continebantur iuris, glosarum et doctorum, quarum varietates causam prestiterunt, vt de- claraciones fierent contente in canone sequentis sessionis "quoniam frequens". In dicta preterea scriptura promotorum extensius respondebatur singillatim ad particulas con- tentas in bullis suarum instruccionum, quod peccarent in materia et in forma multiphariam allegando; et quare acceptande non erant que erant contente in illis multiplicate et difficil- lime condiciones, forte impossibiles temporaneis attentis circumstanciis. De huiusmodi autem responsione non fit expressio maior, quia eciam sancta synodus, cum a dictis promotoribus requireretur eorum responsionem admitti et in scriptis redigi saluo iure corrigendi, respondit, quod super eisdem sacrum concilium mature deliberaret. Quid autem de hiis senciebat, manifestauit postmodum in responsione et in primo decreto xn°. sessionis. Caput XXI. De vltima proposicione Bohemorum magnifice agencium gracias concilio. Post hec autem referenda est illa commemoratu digna accio synodalis de licencia ad recessum Bohemis concessa, per quam spes obtinende pacis manifestabatur Bohemis asseuerantibus, nec minus de diligencia summa concilii in id operis magnifice congratu- lantibus illis, verificata in eis doctrina vulgari, quod non semper gladio, sed sepe seruicio vincitur inimicus. Hoc enim faciens, testante Paulo, carbones ignis ingerit super caput eius ; nec a malo vincitur, sed vincit in bono malum. Rursum et animus patuit, qui fuerat in omnibus vel plurimis eorum, permanebatque in quibusdam adhuc, de quo epistole in prima colleccione supra inserte eorum satis attestantur ; ne autem conficte putentur, con- firmantur publice loquente hac die Procopio presbytero capitaneo eorum. Sed et illud

Strana 345
Liber IV. Caput XXI. 345 recuperande fuit signum sanitatis, quod iam erubescerent huiusmodi errores tunc diuul- gatos regno attribui. Demum patuit quantum formidarent ecclesie iudicium, de obiectis in eos supersederi supplicantes a diffinicione. Postremo ex responsione presidentis concilii ad Procopii iniectas obiurgaciones in palam venit, qua ecclesia militans fulgeat armatura Dei, neccessitatis tempore nullatenus ei deficiente gladio spiritus, quod est verbum Dei, vt quando piurimum exprobratur, tunc maxime resplendeat eius immutabilis decor; et sic omnibus innotescat, quamdiu ecclesia manebit, quod ipsa erit amabilis sicut aurora consur- gens, pulchra vt luna, electa vt sol, terribilis vt castrorum acies ordinata ad laudem et gloriam sponsi eius, saluatoris nostri, dantis os et sapienciam discipulis suis, cui illorum aduersarii nequeunt resistere. Hec autem omnia patent narracione sequenti. Feria siquidem secunda post pasca congregata saneta Basiliensi synodo loco solito apud conuentum predicatorum, oratoribus, quorum causa congregacio fiebat, Bohemorum sedentibus, dux Bauarie protector concilii dicens se habuisse nouiter litteras regis Romanorum cum certo milite, qui tunc aderat, audienciam peciit vt legerentur. Rogatus autem, vt expectaret vsque post audi- enciam Bohemorum, dixit contenta in litteris ad eorum pertinere causam, ideoque instabat primo esse legendas. Auisante vero cardinali Placentino de futuro scandalo, ex quo assig- nata erat illis audiencia, si exire mandarentur, dux assensit vt audirentur primo. Erant autem tunc presentes cardinales sex, legatus, Bononiensis, Placentinus, sancti Petri, sancti Eustachii, Antiochenus patriarcha, multi quoque archiepiscopi et episcopi et alii plurimi, et generaliter, sicut disputacionum tempore, interesse volentes omnes. Primo ergo Johannes de Rockezana facturus sermonem Bohemorum ex parte, exordiebatur a dicto apostoli „nos sumus, in quos fines seculorum deuenerunt“. Exaggerabat autem nec dum fines seculorum, sed feces malicie et nequicie omnium seculorum, eoque neccessaria nobis esset illuminacio et direccio a domino nostro Jhesu Christo; et premissa salutacione, qua nullus aut pauci genua flexerunt, sumpto themate „benedicat nos Deus, Deus noster“ vsque ad "omnes fines terre“, notans per hec verba intelligi misterium trinitatis, prose- quebatur de triplici benediccione zeli iusticie ratificantis patri, sapiencie contemplantis filio et bonitatis afficientis spiritui sancto appropriatis; consequenter de bono vnitatis et caritatis, quam bonum et iocundum esset habitare fratres in vnum. Concludebat autem, cum concilium congregatum fuisset ad reformacionem ecclesie et reduccionem eorum, quod ad reformacionem faciendam attendere vellent patres, quibus regraciabantur tamquam sortiti plene effectum eius, quod diu desiderarunt, quia habuissent audienciam, et quia ora- tores concilii simul cum eis recessuri erant; quod sperabant omne bonum vnionis et pacis incliti regni sui Bohemie et marchionatus Morauie; multaque et ample locutus est de benigna recepcione et tractacione eorum. Et finito sermone, interuallo hore vnius, seriose proposuit, quod nomine tocius regni Bohemie et marchionatus de mandato dominorum suorum Bohemorum referebat gracias toti concilio et personis eius, ac domino duci pro- tectori de beniuola recepcione, tractacione ac pacienti audiencia eorum. Quo ista dicente assurgentes omnes Bohemi eciam gestu corporis gracias agebant, volentesque sic stare vsque ad finem locucionis rogati sederant. Item quia concordatum fuisset ambasiatores concilii simul cum eis esse recessuros, offerentes se promittebant de eorum benigna trac- tacione in accessu, statu ac regressu, securitatem quoque omnimodam, quemadmodum et ipsi bene tractati fuerant. Item quia intellexissent viginti octo articulos contra eos datos, Scriptores II. 44

Strana 346
Liber IV. Caput XXI. XXII. 346 quibus nondum responderant, fuisse iam destinatos per aliquos ad diuersas mundi partes, itaque publicarentur in eorum detraccionem dicendo quod ipsi tenerent eos; similiter et quia de quatuor articulis suis nondum per concilium fuisset responsum, quod Bohemi ipsi rogabant venerandum concilium, ex quo pro bono tractatu pacis et vnionis mittebantur concilii oratores ad regnum Bohemie, et ipsi ad hoc intendebant cooperari, quod dig- naretur interim supersedere super horum diffinicione, quia eciam ipsis erat spes bona reduccionis et vnionis. Rogabant autem petentes sibi indulgeri, si quid minus composite, benigne et ordinate per eos in disputacionibus fuisset dictum, quodque patres intenderent ad vnionem et suis oracionibus Deo commendantes adiuuarent. Dixit eciam, quod refe- rebant gracias scabinis et magistris ciuium Basiliensium de benigna tractacione eorum. Post- quam autem dictus Johannes finiuit proposicionem suam, assurgens Guilielmus de Rosen- berg baro, oratorum primus, proposuit se intellexisse pro parte ordinis Pruthenorum missos fuisse oratores ad venerandum concilium, et quia tam ex proposicionibus factis in curia Romana, quam ex aliis ipsi intelligebant per illos proponenda esse contra regem Polonie aliqua enormia satis, ex quibus daretur diffidacionis causa, quia ipsi Bohemi, vt notum erat, confederati forent cum rege Polonie, qui, prout eis scriptum erat, iam misisset suos legatos in regnum et factum fuerat compromissum, ideo quod patres dignarentur supersedere in hiis vsque ad reditum ipsorum Bohemorum, quia tune eciam oratoribus regis Polonie simul venientibus posset teneri modus, quod omnia reducerentur in debitum ordinem; aut saltem quod placeret patribus circa hoc attendere, vt simul eciam audita parte alia procederetur. Ad hec autem verba, cum duo ex oratoribus Pruthenorum sur- rexissent, eorum alter dixit, quod oportebat explere que ab ordine suo illi iussa fuere, et proponere quecumque sibi mandata etc. Caput XXII. Inuectiua Procopii, capitanei exercitus Thaboritarum, de septem malis ecclesiam redarguentis. Tercio deinde loco Procopius ductor exercitus Thaboritarum surgens, non quo- modo iustus accusator, sui in principio sermonis, sed quomodo Phariseus preter se ceteros peccatores reputans, proposuit se intellexisse fuisse delatum, quod multos occidisset manibus suis ; in hoc autem et quolibet alio non mentiretur pro quauis re mundi; sed ipse dicebat non sic esse, etenim manu propria nunquam aliquem occiderat vel mutilauerat, nec modicum sanguinis effuderat; verum erat tamen, quia fuisset ductor exercitus, multos presente eo fuisse interfectos ; nec ipse in hoc culpandus erat, quia multociens laborasset, vt pape et cardinalibus diceretur, quod prouiderent super viciis et deformitatibus cleri. Quia ergo postquam Basileam accessit, multociens petiuerat audienciam duarum horarum, tunc quedam breuitatis causa volebat dicere, et primo, quia venerandum concilium con- gregatum fuisset pro reformacione ecclesie ab omnibus populis cum gemitibus et fletibus expectata, quod igitur attendere deberent causam esse malorum et peccatorum defectum predicacionis verbi diuini, propterea quod non libere predicaretur ab omnibus sacer- dotibus et episcopis, neque eciam a maioribus vt a papa; sibique indulgeri petens dicebat, quia eciam domini cardinales in eo desides erant. Ipse enim interrogauerat, sed neque audiuerat, quod aliquis sacerdos, vel episcopus in hoc vellet exercere se, aut facere

Strana 347
Liber IV. Caput XXII. 347 quemadmodum dominus noster Jhesus Christus, qui erat predicans et cottidie docens in templo, similiter quoque apostoli sui, quia propter impedimentum administracionis non est equum nos relinquere verbum Dei et ministrare mensis; vnde constituerunt qui preessent, et ipsi instabant ministerio verbi. Item quod vellent conformare se veritati, et tenere que Christus edocuit et primitiua seruauit ecclesia, atque eciam seruabat ecclesia Grecorum, communicando videlicet corpori et sanguini Christi, quia per hoc vnitas conseruaretur, docente apostolo omnes vnum corpus esse, qui de vno pane et de vno calice participarent, et Christo attestante manducantes carnem suam et bibentes sanguinem suum in eo manere, ipseque in eis ; et quod circa hec populus Bohemie tam firme perseueraret, vt pro hac communione se morti exponere, aut pugnare contra aduersantes propositum illi esset. Hec cum diceret palliatis quibusdam verbis, plus intendebat exprimere, vt apparuit, quam verbis significaret, subiungens quod hee sibi apparebant non vt sapienti, sed ignoranti. Item quod bene aduerterent quomodo quotidie tot semina hominum perderentur propter conuenire cum meretricibus, in quibus necdum semen vnum perdebatur, sed eciam super- ueniente alio corrumperetur; et aliquando contingebat indifferenter omnes commisceri, filium cum matre et patrem cum filia; et tamen propter vitandam fornicacionem apostolus dicebat "vnusquisque suam (vxorem) habeat, vt seiat vnusquisque vas suum possidere in sanctificacione et honore“. Item quod clerici propter abundanciam in diuiciis committerent tot mala, eoque bonum esset inducere eos, vt absque sollicitudine diuiciarum Deo serui- rent, ne fieret sicut in Bohemie regno execucio per brachium seculare. Nam cum dice- retur clericis vt se corrigerent, aliqui eis adulabantur dicentes, quod ymo ipsi debebant habere abundanciam temporalium; sed postmodum illi adulatores abstulerunt eis omnia, et tunc sacerdotes, qui inter eos erant, oportebat mendicare et laborare pro sua susten- tacione ; aliis tamen, qui temporalia non habebant, dabantur neccessaria sufficienter, quem- admodum tempore apostolorum, quando vendebantur possessiones et ad pedes eorum precia ponebantur, qui distribuebant vnicuique prout opus erat. Item quod aduerterent, quia aliquando conburebantur sine causa et condempnabantur multi boni et pauperes, vt Vaudenses et alii similes, quos ipse seiuerat esse bonos viros, eciamsi pauperes, nec tamen propter hoc non bonos, quia secundum dominum nostrum Jhesum Christum beati pau- peres, quoniam ipsorum est regnum celorum. Et tamen hii condempnabantur et anathe- matizabantur, cum dicatur "nolite condempnare et non condempnabimini“; et ideo si aliquando errarent, debebant induci aliis bonis modis et viis. Item quod attenderent, ne propter obseruancias, quas adinuenerant ipsi prelati et alii ecclesiastici, ad quos loque- batur, esset causa, vt preterirentur mandata Dei, sicut dictum Judeis a Christo "quare vos transgredimini mandatum Dei propter tradicionem vestram" ; namque tot essent hodie obseruancie et cerimonie in ecclesia, que tamen non fuerunt tempore Christi et aposto- lorum, aut primitiue ecclesie, quod iuxta Augustinum tollerabilior esset supersticio Jude- orum, qui diuinis institucionibus, non autem humanis adinuencionibus diriguntur, et specialiter quod bene aduerterent de religiosis et monachis non facientibus debitum officii sui. Concludebat autem, quod sufficeret quantum ad hec omnia, quod iam haberent sufficientem iudicem, videlicet scripturam, hystorias ac praxim tempore apostolorum et primitiue ecclesie, ac doctores fundantes se in scriptura sacra, propter quod omnia alia erant dimittenda. 44 *

Strana 348
348 Liber IV. Caput XXIII. Caput XXIII. De non exaudita per eos instancia regis Romanorum, vt expectarent aduentum suum, et licencia concessa eis magna vtrimque congratulacione. Hiis expositis exierunt Bohemi et qui non erant incorporati. Missiuas autem duas, presentatas per militem, qui a rege venerat Romanorum, legit notarius concilii Petrus Bruneti, quarum altera sub data Senis x'. Marcii significabat se audisse de accessu Bohemorum ad Basileam, benigna tractacione audienciaque illis concessa, de quibus regraciabatur; et quia nichil tam cordi suo inerat sicut illorum reduccio, rogabat dari credenciam que sua ex parte dicerentur. Altera erat sub data n°. Marcii, per quam noti- ficabat ea que papa concessisset in facto concilii, intelligens de bulla presentata per elec- torum oratores imperii. Rogabat autem patres, vt tali se haberent modo, vt scisma non sequeretur, quod eciam ipse credebat eos obseruaturos. Credencia autem prime littere tunc exposita est per Curiensem episcopum oratorem regis, quod nichil tam desideratum esset a rege sicut Bohemorum reduccio, cum esset sibi illud peculiare regnum; et quia super hoc ipse intendebat statim accedere, et iam credebatur in via esse, quod placeret concilio rogare Bohemos, vt starent eciam per aliquos dies vt quatuor vel quinque, in quibus aut ipse rex accederet aut noua haberentur certa; iam esse eum in via constitutum, et quod in hoc complacendum erat regi propterea, quod fidelissimus zelator esset et aduo- catus ecclesie, semperque hactenus steterat pro concilio, et semper stare intendebat in tantum, quod ipse propter conseruacionem status et honoris concilii renuerat accipere coronam imperii, que sibi offerebatur, ac expensas omnes eciam vsque ad regressum in partes Almanie etc. Super hoc autem apud patres graui pondere deliberacio tunc erat eo, quod verbum concilii decebat firmum stare, quo Bohemis fuerat predictum de recessu ad crastinum. Tandem considerato, quod ex noua causa superueniente poterat honeste rogare, notificantlo desiderium et instanciam regis Romanorum, conclusione facta cre- denciam super alia littera altera die exponendam esse, Bohemi locum congregacionis ingressi fuere, illisque sedentibus Procopius stans proposuit ea, que dixerat, non nomine tocius regni, sed proprio dixisse, ideoque si quid minus digne dixisset, indulgeri petebat, multaque alia omiserat dicere, ne attediaret. Deinde presidens concilii exposuit de littera accepta a rege Romanorum nomine concilii rogans, vt placeret eis expectare per aliquot dies; ipseque dux Bauarie eciam vulgariter proposuit desuper eis. Habita vero delibe- racione cum rediissent, respondit Johannes de Rockezana intencionis fore Bohemorum complacere concilio, eciam si grauiora inponerentur super humeros suos; sed in hoc, quia iam ab octo diebus misissent nuncium significantem recessum suum ad crastinum, eratque fienda congregacio in Praga ad festum trinitatis et adhuc ex eis quosdam opor- tebat post accessum ire per xv. aut xvill. milliaria, vt venire facerent ad illam congrega- cionem, quod hec perfici non possent, si amplius Basilee starent. Duci autem exposita eorum responsione, cum replicasset in suo ydeomate, prefatus baro Guilielmus bis allocutus est, firmando responsum amplius non posse stare; placuitque ipsi duci, vt de licencia concedenda responsum daretur Bohemis. Presidens vero concilii, exordiens ab ewangelio huius diei de discipulis duobus euntibus in Emaus, proposuit duo notari, receptum bene- ficium in presencia Christi per instruccionem misterii de resurreccione et in fraccione

Strana 349
Liber IV. Caput XXIII. XXIV. 349 panis, gratitudinem quoque discipulorum, qui statim regressi in Jerusalem graciam et beneficium, que receperant, aliis communicauerant publicantes. Sic igitur Bohemi ipsi cum vidissent Jhesum representatiue in tam multis disputacionibus scripture sacre continue iam a tribus mensibus, magnumque beneficium esset Jhesum videre attestante eo beatos esse oculos, qui videbant eum, ideo Bohemiam redeuntes deberent ipsi que in via viderunt annunciare Bohemis, qui miserant eos ; etenim sic per instruccionem et beneficium istud acceptum ab eis in fraccione panis, hoc est discussione et manifestacione scripture sacre, possent cum sacro concilio conuenire, nam hie panis scripture sacre qui frangebatur, in cuius cogni- cionem viuunt fideles, esset panis cui benedicimus, et communicacio corporis domini, et qui hunc panem manducaret, viueret in eternum, quia in omni verbo, quod procedit de ore Dei, homo viuit. Negocio quoque eorum conueniebat interpretacio vocabuli Emaus, hoc est mater festinans, quia reducere eos sancta mater ecclesia festinabat. Quod autem dixerant se reddere gracias de recepcione, tractacione et libera audiencia, sancta synodus libenter hanc recipiebat gratitudinem, offerens adhuc audienciam, si quid amplius dicere vellent, aut super dictis aut super aliis quibuscumque quandocumque vellent audiri; et in hoc quod ipsi offerebant gracias, poterant cognoscere quam haberet cum ipsis sancta mater ecclesia caritatem, que tot et tanta operabatur pro reduccione eorum; maioraque eciam agere parata erat, pro quanto expediret ad ipsorum caritatiuam vnionem. Quod autem dixerant de supersessione articulorum, tam quatuor quam aliorum xxviII., quia ex- pectaretur bona vnio sua, concilium vellet differre per aliquod spacium, vt cum venire eos contingeret, eciam audirentur super hiis omnibus et quibuscumque aliis. Sua quoque peticio, quod indulgeretur eis, concilio grata cum esset, eciam rogabat, si quid per suos disputatores aut alias dictum esset molestans eos, quod indulgerent. Cumque obtulissent pollicentes oratoribus concilii omnimodam securitatem et tractacionem benignam, con- cilium rogabat, vt quemadmodum ipsi omni cum caritate, securitate, et pro- speritate tractati fuerant, ita et tractarent eos suis consiliis et auxiliis adiuturi, et quem- admodum Christi discipuli narrarent suis, que gesta fuerant et de benigna tractacione sua. Quod vero suadebant insistere ad reformacionem, hoc verbum libenter audiebat sancta synodus; sed primum conueniebat eos cum ea vniri, vt cum vnum corpus, omnia membra essent vnita capiti, tune videre possent melius, quid reformari conueniebat in vnoquoque membrorum. Vt namque reformacio fieret ecclesie, post eorum reduccionem nichil tam desideratum erat sacro concilio, multaque desuper iam fuerunt appunctuata; sed quedam superuenerant impedimenta, que ipsi sciebant. Et quia post eorum accessum per tres menses continue in disputacionibus oportuit vacare, verum tamen vteunque succedentibus rebus ad reformacionem faciendam, quia multum cordi sibi erat, sancta synodus semper intendebat vacare. Licenciam autem ab eis petitam grate concedebat, optans vt ipsis coo- perantibus vnionis bonum conpleretur. Caput XXIV. Responsio presidentis ad inuectiuam Procopii, in laudem ecclesie conuersa illius exprobracione. Postremo autem loco presidens concilii subiunxit, quia Procopius quedam dixisset nomine proprio, eciam ipse non concilii, sed proprio nomine ad ea responderet; namque Procopius ipse familiariter et domestice desuper similibus multis iam cum eo communicasset;

Strana 350
350 Liber IV. Caput XXIV. sed quantum ad predicacionem verbi diuini, de quo primo fuerat locutus, quod ipse atten- deret doctrinam apostoli, quomodo predicabunt nisi mittantur; nichil quippe esset, quod in ecclesia Dei scandala magis aliaque efficeret mala, quam verbum diuinum in publico indiscrete prolatum, propter quod neccesse erat, vt nisi ydoneis predicacionis officium non committeretur; et quamuis non semper episcopi omnes per semetipsos predicarent, ipsi tamen ordinabant per quos verbum diuinum predicaretur; multoque excellencius est dis- ponere quomodo fiat opus, quam per se illud agere; vtrumque tamen multi agebant epi- scoporum. Quod autem dicebat de communione sub vtraque specie, iam per responsales concilii super hoc fuisset sufficienter responsum; nec ipsi vsque tunc aliquem allegassent doctorem affirmantem expresse communionem fidelium sub vtraque specie de neccessitate esse salutis quantum ad laycalem populum. Deque semetipso loquens dicebat, eciam se numquam id vidisse; nec eciam credebat id de neccessitate, concilii tamen deliberacione semper salua, cui adherere volebat. Nec enim Christus ecclesiam suam, quam sic vnice diligit, tam per multa secula seculorum, quibus sic vtitur, errare permisisset, hodieque ecclesia non teneret alium ritum, quam inclitum Bohemie regnum et vniuersitas studii Pragensis, multitudine tune nimia peritorum in ea florente, obseruauit; et tamen tunc in ea erant boni, iusti et sancti viri. Allegansque circa hoc. quasdam ex auctoritatibus per responsales inductas pro consuetudine ecclesie facientes, dicebat consuetudinem ecclesie Grecorum non magni esse valoris de vsu communionis sub vtraque specie, namque certum esse Grecos fuisse ab ecclesia diuisos propter multos fidei errores. De dominio rursus temporalium, quia iam fuisset responsum sufficienter, modicum dicendum erat; sed nec- cessarium non erat de dominio dicere, aut quod contra scripturam esset clericos rebus ecclesiasticis dominari, namque certum erat esse administratores, et sic posse dominari, quemadmodum Joseph in tota terra Egipti. Quod vero circa abusum dicebat, eciam patres id reprobarent, et ad istum aliosque tollendos abusus sancta conuenerat synodus et inten- debat. Demum circa hoc quod dixerat de Vaudensibus etc., attendendum erat, quod non omnis, qui bona opera facit, bonus est, sed requiritur quod habeat rectam fidem, sine qua impossibile est Deo placere secundum apostolum; iamque a multis temporibus fuissent similes multi alii heretici, de quibus Augustinus facit mencionem in libro de heresibus, qui vocantes semetipsos apostolicos dixerunt nichil proprium possideri posse a christianis, sed omnia debere esse communia. Ad id autem quod dixerat contra obseruancias ecclesie ex auctoritate Augustini, quod vtinam ipsi Bohemi obseruarent, que Augustinus suo tempore obseruabat; namque certum erat, quod in celebracione misse vtebatur ecclesiasticis ap- paramentis et confessione auriculari, aliisque obseruanciis multis. Quod autem dixerat de perdicione multorum seminum in meretrices, notum erat dictum Augustini „tolle lupanaria de mundo et totus mundus erit plenus libidinibus" ; vnde, quemadmodum Deus minora per- mittit mala ad maiora vitandum, sicque eciam ecclesia permitteret lupanaria, vt grauiora peccata vitentur. Tandem alloquio familiari vsus ad ipsum Procopium dicebat, quod vellet semel vniri sacro concilio, et quantum ad reformacionem per eum petitam ipse volebat esse mancipium eius, suum deferens auisamentum et onus reformacionis; nec retrahere eum aliosque debebant huiusmodi obseruancie, quamuis earum multe non fuissent tempore ecclesie primitiue; nam ecclesia haberet auctoritatem ad illas instituendas datam sibi a Christo discipulis suis dicente "qui vos audit, me audit“. Et maxime hec potestas

Strana 351
Liber IV. Caput XXIV. XXV. 351 competebat ecclesie congregate in concilio generali, quod speciali disposicione spiritus sancti regeretur et gubernaretur, quia vbi duo vel tres essent congregati in nomine suo, Christus est in medio eorum. Conclusit autem omnes allocutus Bohemos, quod iam acci- perent vale vltimum cum bona caritate, et in Dei nomine recederent quandocumque vellent. Post verba hec Johannes de Rockezana surgens dixit nomine dominorum suorum Bohe- morum, quod ipsis placeret habere recommendatos concilii oratores, suisque consiliis et auxiliis cum eisdem operari ad intentum finem; reconmendabant igitur se oracionibus patrum. Procopius vero dixit se rogare eos, quod intenderent ad reformacionem; sta- timque hilari vultu omnes maiores Bohemorum ordinate accedentes, tactis manibus dextris cardinalium ac ducis, receperunt expedicionem. Sequenti vero die a Basilea recesserunt comitati saluo conductu per sanctam synodum ordinato, et cum ipsis Bohemis concilii ora- tores, instrucciones habentes ad reconciliandum, absoluendum, dispensandum cum eis, abolendumque crimina et infamiam et recipiendum eorum vnionem, vel tractandum et con- cordandum, vt in concilio fieret, et mitterent ad hoc suos cum mandato speciali, possent- que indicere treugas generales, quodque in hiis recommissum haberent honorem regis Romanorum; pro se ipsis vero quod haberent altare portatile, tam Bohemie quam in via, et tandem quod agerent, vt spes. vnionis non rumperetur. Bohemorum vero quidam ipsa die licencie visitauerunt cardinales in domibus suis; cumque Johannes de Rockezana visi- tasset cardinalem sancti Petri, cuius erat domesticus presencium gerulus, magna dedit verba de habenda spe vnionis eorum; primus quoque oratorum, dominus Guilielmus de Rosenberg baro, dicens, quod alias non fecissent tot expensas, neque suscepissent labores veniendo ad concilium, quia non erat eis neccessitas, cum illis suffragata fuisset victoria, sed pro bona caritate id fecissent. Dicta hec fuerunt de accessu, disputacionibus et recessu Bohemorum hac prima vice a saneta Basiliensi synodo. Caput XXV. Inicium multiplicatarum postea precum per Romanorum regem in fauorem pape et de delacione regis Polonie. Post vero Bohemorum recessum congregatis maioribus presidens retulit creden- ciam super altera litterarum regis Romanorum a duce sibi expositam, dicens quod Roma- norum rex offerebat, sicut semper obtulerat, bonam mentem suam sacro concilio; ac pro- eo dux ipse offerebat se fideiussorem; quodque Jacobus de Sirek tractabat continue inter papam et regem, qui sicut hactenus semper se habebat indifferenter, et iam papa con- cessisset bullam ad celebracionem concilii, mandassetque prelatos ad illud venire. Rogabat igitur interim supersederi vsque quo prelati accessissent, ne si ante accessum eorum ali- quid fieret, commoueretur. Quo audito per omnes vniformiter dictum est super respon- sione danda materiam referendam esse ad sacras deputaciones, auisandusque erat rex, ne verbo scismatis, aut similibus vteretur. Quidam vero, iam intelligentes eum cum papa esse concordatum, conmemorabant promissiones eius tam multiplicatis vicibus datas concilio, ac eciam seorsum personis eorum de non recipiendo ab eo imperii coronam; scriptumque illi fuit, nunquam fuisse intencionis concilii scisma fieri, nec decere eiusmodi terminis vti; quodque de suo animo firmiter sperarent ac confiderent, quia nunquam vidissent oppositum eius, quod tociens per se ipsum, ac suos et litteras fuisset predictum; et quod ad

Strana 352
352 Liber IV. Caput XXV. XXVI. concilium venire dignaretur. Secunda vero congregacione post Bohemorum recessum alter ex oratoribus ordinis Pruthenorum, quibus assignatus fuit locus sedere post oratores generalium studiorum, proposuit contra regem Polonie, dicendo quomodo iam tribus vicibus fuerat per sentenciam declaratum pro suis ; sed deinde regem ipsum cum multitudine bar- barorum quater deuastasse terras ordinis; verum esset autem, quod proxime propter federa, que ordo haberet cum aduersariis illius, aliqua intulissent dampna regno Polonie. Supplicabat igitur reconmendatum haberi ordinem contra regem ipsum, qui prout in con- gregacione publica Bohemi fuerant confessi, confederatus erat cum ipsis hereticis. Eadem quoque die xxun°. Aprilis Caspar de Perusio, aduocatus consistorialis in Romana curia, concilii autem postea factus aduocatus, petita primum audiencia seriose multa proposuit de malo regimine in terris ecclesie non absque pape notacione, petens per concilium esse prouidendum. Hec fuit prima delacio publica contra personam pape in aliis non tangen- tibus materiam dissolucionis; hec fuit prima delacio publica contra personam pape de criminibus personalibus ; nec postea vt primo sancta synodus magnas laudes sibi attribuit. Cumque Bohemi publicassent de confederacione regis Polonie et Prutheni querelas egis- sent, desuper hiis habens instrucciones, synodalis ad eum nuncius destinatus est magister Jeronimus de Praga, confessor quondam suus. Diebus hiis iuxta auisamentum xxu'r. seniorum super materia et forma decreti, roborantis ordinacionem magne Constanciensis synodi de celebracione concilii generalis a decennio in decennium, magnopere intenderunt patres ad concordandas difficultates aliquas adeo, vt cum due fuissent opiniones, altera presidentis et Firmani, alia vero sancti Petri cardinalium, scrutatis in generali congre- gacione votis, fuerunt pro prima centum xxvII., pro altera centum XLVIII.; cumque Rotho- magensis cardinalis et pauci eum sequentes dixerant se esse cum maiori parte, iudicatum est pro clausula in decreto posita, vt concilium Basiliense mutari vel transferri non posset, nisi de consensu duarum parcium suppositorum concilii, scrutatis votis in deputacionibus et generali congregacione, sessione deinde publica celebrata, prouidente in hoc futuris casibus spiritu sancto, de quibus eo auxiliante commemorabitur anno xxxvn°. Fuit autem celebrata ad publicacionem decreti huius xi°. publica sessio sancte Basiliensis synodi, cui interfuerunt quinquaginta et eo amplius prelati in pluuialibus et mitris. Decantata vero missa de spiritu sancto per episcopum Auriensem, completis cerimoniis et lecto ewan- gelio „vos estis sal terre", assistente protectore concilii aliisque multis nobilibus, de man- dato concilii legit illud episcopus Lectorensis, et lectum placuit decretum in forma sequenti. Caput XXVI. Sessio vndecima ad perpetuum robur auctoritatis generalium conciliorum. 40. 1433. 27. Apr. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Quoniam frequens generalium conciliorum celebracio, tamquam agri dominici precipua cultura, vniuersalem ecclesie statum concernit, ideo summa cum diligencia intendendum est, vt cunctis obstaculis, que tam salubrem institucionem impedire possent, accurate obuietur. Inherens igitur hec sancta synodus ordinacioni decreti concilii Constanciensis, quod incipit „fre- quens", cupiensque ne scandala, que proch dolor, diebus nostris contigerunt, futuris tem- poribus in perniciem ecclesie repullulent, statuit et decernit vt Romanus pontifex, qui

Strana 353
Liber IV. Caput XXVI. 353 primus in vinea domini laborare et alios suo exemplo ad laborandum trahere tenetur, per se vel legatum de latere aut legatos eligendum vel eligendos de consilio et assensu non auriculari duarum parcium cardinalium, in conciliis generalibus debeat interesse, nec non omnes et singule persone ecclesiastice, que de iure vel consuetudine in generalibus con- ciliis adesse debent, deinceps ad ipsa generalia concilia tam vigore ipsius constitucionis „frequens“ indicta, quam huius sacri concilii Basiliensis, vel alterius futuri legittime con- gregati auctoritate indicenda, sine alia vocacione personaliter venire astringantur, nisi legittimo detineantur impedimento; quo casu personas ydoneas cum sufficienti mandato destinare teneantur. Quod si ipse Romanus pontifex, et alie predicte persone, hoc facere neglexerint, aut ipsum concilium quoquo modo de facto impedire, mutare, prorogare, dissoluere operam dederint, et infra quatuor menses cum reali satisfaccione non resi- puerint, ex tunc Romanus pontifex a papali, et predicte persone a suarum dignitatum administracione sint ipso facto suspensi; que quidem papalis administracio ad sacrum con- cilium ipso iure deuoluatur. Quod si penas predictas per duos menses post dictos quatuor animo sustinuerint indurato, contra tam Romanum pontificem, quam predictas personas vsque ad priuacionem inclusiue per concilium generale procedatur. Statuit quoque hec sancta synodus, vt non obstante quacumque eciam Romani pontificis prohibicione, om- nibus cuiuscunque status et condicionis existant, eciam si sint Romane ecclesie cardinales, liberum sit ad generalia concilia proficisci; quodque ipse Romanus pontifex ad ipsa con- cilia generalia accedere volentibus, et presertim dictis cardinalibus, licenciam, si pecierint, impartiri teneatur. Declarat quoque hec sancta synodus verba illa, videlicet „nullatenus prorogetur“, in dicto decreto posita ita prohibitiue intelligi, vt eciam per papam proro- gari non possit; quodque concilium actu congregatum dissolui, aut de loco ad locum mutari sine ipsius concilii expresso consensu per Romanum pontificem nullatenus possit. Cassatque, irritat et annullat, si quid forsitan contra hec vel eciam in derogacionem aut impedimentum ipsius concilii generalis, personarumque et prelatorum ac suppositorum eiusdem, per priuacionem, translacionem, censurasque ecclesiasticas, vel aliter quomo- dolibet in futurum contigerit attemptari. Statuitque ex certis racionabilibus causis. vt presens Basiliense concilium per neminem, eciam si papalis fuerit dignitatis, dissolui, aut de loco ad locum mutari possit, nisi de expresso consensu duarum parcium cuiuslibet deputacionis, votis singulorum scrutatis, subsequentique approbacione duarum parcium congregacionis generalis, similiter scrutatis votis, ac demum in sessione publica facta declaracione. Obsecratque per viscera misericordie Jhesu Christi, et per aspersionem sui sanguinis pre- ciosi, omnia supposita huius sacri concilii tam presencia quam futura, vt ante completam reformacionem in capite et in membris, quantum racionabiliter fieri poterit, nullatenus dissolucioni consensum prestent, nec loci permutacionem fieri permittant, nisi ex causis iustis et manifestis. Iuxta ipsius concilii Constanciensis ordinacionem vult omnino saltem per mensem ante tempus dissolucionis eligi locum pro futuro celebrando concilio; decla- ratque ad superabundantem cautelam, verbum illud „in decennium" in predicta positum constitucione sic intelligi debere, vt decennium totaliter conpleatur, et eo integro com- pleto extunc facultatem concilii generalis celebrandi incipere. Quod si casu aliquo con- tingat eos, qui in conciliis generalibus interesse tenentur, in principio temporis non aduenire, declarat non propterea dictam concilii celebrandi facultatem expirare, sed vt Scriptores II. 45

Strana 354
354 Liber IV. Caput XXVI. quanto cicius commode fieri poterit, celebretur. Ne autem diu differri possit, statuit, vt per viginti dies ante predictum decennii tempus completum, vel aliud, si forsitan ex causa per concilium prefigi contingat, Romanus pontifex per se, vel legatum aut legatos suos, nec non archiepiscopus, in cuius prouincia vel diocesi fuerit concilium celebrandum, et omnes prelati vicini loco celebracionis concilii per quatuor dietas vulgares, cessante impedimento canonico, in propriis personis, vel eo obsistente per viros ydoneos ac vicarios constitutos adesse teneantur, vt de loci disposicione et aliis preparatoriis concilii valeant habere tractatum. Die autem inchoacionis concilii generalis prefinita, hii qui ibidem fuerint, missam de spiritu sancto solemniter celebrent, et concilium ex eo die sta- bilitum et inchoatum esse efficaciter censeatur. Verum propter multas neccessitates, que contingere possunt venientibus ad concilium, exhortatur hec sancta synodus eos qui tunc presentes fuerint, vt ad ardua negocia concludenda, nisi decenti expectacione absencium moderata congruo interuallo temporis non procedant; sed sic diuino timore preuio pro- cedatur in cunctis cum debita maturitate, sicut tanta magnitudo negociorum vniuersalis ecclesie exigit et requirit. In hiis autem casibus, in quibus secundum statutum decreti Constanciensis pape licet locum futuri concilii de consensu sancte Romane ecclesie car- dinalium mutare, statuit vt, si papa id facere negligat, collegium cardinalium hoc suppleat, ita tamen vt due partes ipsorum cardinalium consenciant, seruando nichilominus modum, qui in dicto capitulo „frequens“ continetur. Ipsam autem loci mutacionem, si fieri con- tingat, iurabunt dicti cardinales secundum Deum et conscienciam suam illam facere, et ex causis manifestis in capitulo „frequens“ contentis. Vt premissa facilius execucioni demandentur, statuit ipsa sancta synodus, quod electores summi pontificis ante ingressum conclauis iurare Deoque et ecclesie promittere teneantur, quod, si contingat aliquem ex eis in papam assumi, premissa supra decreta, statuta et ordinata seruabit, et pro posse implere realiter et cum effectu curabit, adiciens quod quicunque in Romanum pontificem futuris deinceps temporibus assumetur, inter alia que profiteri debet, iuxta decretum con- cilii Constanciensis, quod incipit "quando Romanus pontifex“ etc., iuret eciam presens decretum efficaciter obseruare. Quam quidem professionem teneatur postea in primo publico consistorio de nouo facere, profiteaturque, si eorum que in hoc decreto conti- nentur fuerit violator, nec non racione cuiuslibet notorii criminis ecclesiam scandalizantis, iudicio generalis concilii se esse subiectum ; hancque professionem tam ipse quam collegium cardinalium inserant litteris, quas de noua assumpcione pape per orbem de more trans- mittent. Vt tam salutaris ac neccessarii decreti nullus possit ignoranciam pretendere, mandat hec sancta synodus in virtute sancte obediencie omnibus metropolitanis vt in pro- uincialibus, episcopis in synodalibus conciliis, prelatis religionum in suis capitulis generalibus huiusmodi decretum legi faciant et publicari. Cum liberum omnibus esse debeat ad hoc sacrum generale concilium, quod vniuersalem representat ecclesiam, proficisci, et con- sequenter quicquid in contrarium quacumque auctoritate, eciamsi papali, statuatur, irritum sit censendum, ideo hec sancta synodus cassat et annullat quecunque mandata, eciam sub censuris, priuacionibus beneficiorum et officiorum, et inhabilitacionibus ad eadem, et aliis quibuscunque penis facta et facienda, tam per dominum Eugenium papam quartum, quam eius camerarium, vel alium eorum auctoritate, curialibus et officialibus Romane curie, vel aliis quibuscunque personis, cuiuscunque status et dignitatis existant, ne de curia Romana

Strana 355
Liber IV. Caput XXVI. XXVII. 335 recedant, per que facultas ad hoc sacrum concilium veniendi tolli, impediri, vel restringi quomodolibet posset. Datum Basilee in sessione publica celebrata in ecclesia maiori Basiliensi, quinto Kalendas Maii, anno a natiuitate domini мeCCCxxxII?“ Caput XXVII. De causa quare mense Maio pre ceteris fuit multitudo incorporatorum, et non concessi salui conductus Venetis, concordioque secuto inter papam et regem Romanorum. Memoratu digna res fuit, quod aduersante summo pontifice sancta Basiliensis synodus incrementa susceperit, hactenus presentibus iam in ea cardinalibus septem, tam- que multitudine copiosa archiepiscoporum, episcoporum, abbatum, diuini et humani iuris doctorum aliarumque notabilium personarum, ambasiatoribus quoque multis regum, prin- cipum et communitatum. Postquam enim in publicam deductum est nocionem a mense Februario statuisse papam, vt Basilee concilium celebraretur, ipso mandante omnes, qui iure vel consuetudine tenebantur ad id conuenire, plurimos quoque destinante partem suam vt fouerent, neccesse fuit, vt ad concilium maxima conflueret multitudo ; propter quod mense decurrente Maio, sex congregacionibus et vna processione generali celebratis, plu- rimi sancte synodo aut de nouo aut secundo fuere reincorporati. Horum generis secundi fuit Francorum rex, iam tercio incorporatus, forciori nunc adiecta, que proxime con- memorata est, clausulas solito iuramento, vt manuteneret atque defenderet decreta edita et edenda sacri concilii Basiliensis. Siquidem primo in personas Jordani Morini et Amedei archiepiscopi Lugdunensis, nunc autem fuit incorporatus in personas Henrici Bituricensis et Philippi Turonensis archiepiscoporum, Johannis quoque Aurelianensis et Guilielmi Siluanatensis episcoporum, abbatisque sancti Nicolai Andegauensis, lecto publice mandato sigillo magno roborato, concesse eisdem, vel illorum quatuor, plene potestatis nomine eius concilio interessendi, tractandi et concludendi ad ea, que extirpacionis heresum essent et reformacionis ecclesie, per litteram missiuam gallice scriptam racionem explicante rege, quare ad illa tune duo concessisset potestatem, quia non adhuc deliberatum fuerat dandam eis potestatem ad ea, que pacis super regno suo. Incorporati quoque fuere Vitalis patri- archa Alexandrinus, N. Jaderensis, Marcus Gorffiensis, procuratorie autem Henningus Rigensis archiepiscopi ; item N. Enciliacensis, N. Campolensis, N. Ciuitatis noue, N. Plug- nensis, N. Chiensis, Andreas Capuliensis, N. Aquilinus, N. Sarciensis, Franciscus Perga- mensis, Anthonius Grassensis, Thomas Farensis, Nicolaus Canensis, Franciscus Brixiensis, Anthonius Senotensis, Marcus Catharensis, Matheus Cortonensis et Ludouicus Visensis episcopi ; procuratorio vero nomine Theodericus Tarbatensis, N. Agathensis, N. Cremo- nensis episcopi ; Petrus Blandigii minorum, Bartholomeus predicatorum et Euerardus sancti Augustini ordinum generales magistri; vniuersitas studii Andegauensis, procurator generalis ordinis Carmelitarum, N. prouincialis Francie predicatorum, Laurencius de Pisis inquisitor Bononiensis, N. prouincialis Reni heremitarum, Johannes de Mediolano, Thomas Ayns, Leo de Dyna ordinum et theologie professores, Johannes Bouhale vtriusque Er- miningensis, Ludouicus de Garciis, Galeacius de Caprinis canonici, Johannes Jocale ciuilis iuris doctores, frater Henricus Lamuli, frater Thomas de Croysant in decretis, Petrus Heremite, Bernardus Possandi, Johannes de Comonerii, Johannes Carleam, Egidius 45*

Strana 356
336 Liber IV. Caput XXVII. Zachone, Johannes de Salione in legibus licenciati, Godefridus Bedel in Salchersen Ver- densis, Johannes Joben Lingoniensis, Carolus de Vberto Mantuanus archidiaconi, Johannes de sancto Seuerino Niciensis, Furceus de Beulle Attrebatensis prepositi; Hugo Flaminghi cantor Niuerniensis, canonici nouem, priores duo aliique diuersi generis bac- calarii in theologia vel iure, magistri in artibus et procuratores decem. Suscepit sancta synodus litteras Romanorum regis ex Senis xv°. Aprilis, notificando concordiam inter papam et ipsum, vt eodem mense simul conuenire deberent Viterbii et in Junio recipere ab eo Rome coronam imperii, faciendumque illi iuramentum prestari solitum per suos prede- cessores, ac quod manuteneret eum, quantum cum Deo posset; nec id fecisset, nisi papa primo approbasset concilium ; scribebat autem, ne sinistre facta eiusmodi interpretarentur. Protector vero concilii, qui tociens constituerat se fideiussorem pro Romanorum rege, semper futurum eum in omnibus pro concilio, seriose auisauit, exhortatus patres in gene- rali congregacione de mittendis ad regem oratoribus, vt cum Rome esset, eidem assi- sterent in hiis, que pro concilio foret acturus. Alias quoque eius litteras recepit auisantis venturos ad concilium esse oratores Venetorum vsque ad numerum centum equorum, et petentes saluum conductum vsque post finitum concilium per quatuor menses, iamque ipse dedisset. Fuit autem deliberatum non dari, quoniam in concilio libertas et securitas plena foret omnibus ad ipsum venientibus. Quod vero prima vice, qua venerunt, datus fuit saluus conductus oratoribus pape, id magna cum instancia ipsi pecierunt; eratque in fauorem concilii, quia limitatus eis fuit tractandi modus, vt congregatis, ad quos dicebant se missos, exponere possent quecumque vellent, non vero seorsum agentes practicis secretis traherent infirmorum animos assentire dissolucioni, quam cupiebant firmare. Nec enim missi fuerant ad colligendum cum sancta synodo, inducturi alios ad cum ea laborandum, sed ad dispergendum, vt collecti abinde recederent Bononiam ituri. Vnde quia non erant pro concilio, censebantur esse contra illud eoque formidabantur. Jam vero timor hic aberat roborato concilio cardinalium presencia et tam insignium multitudine suppositorum, propter quod secunda vice cum venerunt, quia fulciti potestate saltem vt Germanie cele- braretur, quinymo vt Basilee iam fuerat per papam statutum, sencientes se releuatos ab illo onere firmande dissolucionis haud pecierunt, vel eis fuit specialis saluus conductus concessus. Quia igitur eiusmodi oratores Venetorum venturi ad concilium esse dicebantur, non autem quomodo illi aduersus concilium, illis propterea tamquam aduersariis concessus est, istis vero tamquam domesticis denegatus specialis, declarato eos posse gaudere generali concesso omnibus. Fuit autem auisatum scribi Venetis, satis esse saluum con- ductum generalem ; verum si adhuc instarent pro speciali, non denegaret sancta synodus. Que recepit litteras a rege Francie supra conmemoratas, a duce item Burgundie in fa- uorem translati Altisiodorensis ; duce quoque Bauarie comite palatino Reni in fauorem Rabani translati ad Treuerensem ecclesiam, super qua controuersia facta fuit satis in- stancia magna quarundam parte deputacionum, cardinalium aliquem accessurum fore ad dietam, que per electores Francfordie tenenda erat. Sed intellecto electores non fore ad eandem venturos, et quoniam in concilio de arduis agitabatur, an papa satisfecisset decre- tis concilii, deque processu continuando, et quoniam de pace spes non erat, qui conten- debant nolentes submittere se iudicio concilii, absentacionem a concilio pro ea re cardi- nalium anhelabat nullus ; sed destinatus est abbas „, qui retulit electorum neminem

Strana 357
Liber IV. Caput XXVII. XXVIII. 357 nisi palatinum comitem interfuisse; propter quod diu iam elaborato pro pace, cum spes nulla foret, in viam iusticie causa directa est. Scripsit eciam sancte synodo dux Mediolani significans, quemadmodum Ferrarie xxvi°. Aprilis conclusa fuerat pax inter ipsum et illustre dominium Venetorum, ac magnificam Florentinorum communitatem; pro cuius congra- tulacione, vt de beneficio tam singulari Deo gloria redderetur, facta extitit processio solempnis. Pro nupciis quoque Guilielmi Bauarie ducis protectoris concilii cum Margareta filia ducis Cliuensis fuit ex ordinacione synodi celebrata missa solemnis per Anthonium cardinalem Bononiensem, assistentibus eidem quatuor episcopis in mitris et pluuialibus. Per litteras vero cleri et ciuitatis Ebredunensis oratores abinde canonici duo et ciues tres destinati, affirmantes per septem menses in Romana curia missos super eleccione confir- manda non fuisse auditos, instanciam fecerunt, vt sede vacante administracio conmitteretur electo Johanni Gerardi; quorum peticio admissa fuit. Atqui desuper controuersia ecclesie Traiectensis, Burgundie et Cliuensis ducum ducisseque Bauarie comitisse Hannonie litteris concilio presentatis, requirentibus oratoribus postulati Traiectensis quatuor cano- nicis ecclesie illius satis stricte, vt que ad pacem fuerat congregata et que pacem predi- cabat, pacem seruare debebat, sancta synodus pro pace inter eum et Suederum se inter- poneret, cum iam fuerat deliberatum vt iusticia fieret, sancta synodus id iussit. In causa quoque Bambergensi per litteras ducis Saxonie, marchionis Brandenburgensis, ac eciam oratorum concilii in Bohemiam destinatorum magne facte fuerunt instancie controuersie illi ſinem imponendum. Caput XXVIII. De exercicio cancellarie et iudicio fidei, aliisque pluribus concilii con- cessionibus in fauorem concilialium. Demum quia papa concesserat sequentibus curiam suam prerogatiuam in exe- cucione graciarum expectatiuarum vt omnibus preferrentur, ne huiusmodi similesque ante- laciones preiudicio fierent in concilio residentibus, plures facte extitere synodales ordi- naciones. Fuerunt eciam et alie, vt in materiis auisatis per dominos de xn. et post deliberacionem concordatis, quamuis quarta deputacio aliis conformis non esset, dummodo desuper illa materia deliberasset, et alie tres essent concordes, quod haberetur pro con- clusa in deputacionibus, possetque concludi in generali congregacione; item quod durante concilio Basilee interdictum poni non posset absque concilii consensu aut presidentis, sed excommunicatos, si presentes forent, auditor camere coherceret eciam per incarce- racionem. Eidem rursus presidenti fuit commissum, vt assumptis duobus ex singula depu- tacionum, prout illis videretur, nomine concilii prouiderent contra deuastaciones, que per cardinalem et comitem de Fuxo fiebant in comitatu Venesino et contra ciues Auinio- nenses. Etenim Cauallicensis episcopus et abbas sancti Ambrosii Mediolanensis, oratores destinati ad eos, scripserant, quod alia concessissent in fauorem concilii, sed nec abstinere volebant a via facti, suo agentes posse, vt vi armata cardinalis ipse ad manus suas lega- cionem haberet Auinionensem. Fuerunt autem ad trimestre deputati in precognitores patriarcha Antiochenus, archiepiscopus Turonensis, Papiensis et Curiensis episcopi; in iudices vero sequenti mense plures solito, archiepiscopus Corfiensis, Cunzo episcopus Ol- muncensis, Ludouicus de Garsis, archidiaconus Metensis, prepositus sancti Florini et Petrus

Strana 358
358 Liber IV. Caput XXVIII. XXIX. de Corduba. Fuit quippe auisatum, vt Romane curie officiales ad concilium venientes ad- mitterentur ad suorum exercicia officiorum, admissusque extitit ad exercicium officii can- cellarie cardinalis Rothomagensis, qui mense transacto, quam primum venit, admitti petens, in generali congregacione bullas exhibuit pape, proprio motu illud sibi officium conce- dentis. Cardinalibus vero, prelatis et omnibus fere patribus respondentibus per verbum „placet", ipso reddente patribus gracias de graciosa admissione, abbas Virgiliacensis restitit petens fieri primum deliberacionem per sacras deputaciones, prout actum est, iura- mentumque dedit publice mense futuro super exercicio officii. Concessum quoque illi fuerat tenere cum precognitoribus consistorium generale ad signandas commissiones maio- ris importancie; ad instanciam quoque eius, cum esset protector illius, vt capitulum gene- rale sancti Augustini Padue celebraretur licencia data generali, vt pro illo celebrando iret, ad concilium statim rediturus. Cardinali autem sancti Petri concessum fuit, vt vnicus in concilio iudex esset fidei. Itaque sancta synodus omnes et singulas lites et controuersias, statum fidei quomodolibet concernentes, motas vel mouendas ex officio, vel alio quouis modo contra quascunque personas, tam ecclesiasticas quam seculares, cuiuscunque status etc., ex certa sciencia commisit eidem audiendas, cognoscendas et fine debito terminandas cum omnibus et singulis emergentibus, causas eciam eiusmodi tune in concilio coram quibuscunque pendentes, specificata que contra Guilielmum Joseame pen- debat. Huius autem cause terminus iam mense Julio relatus extitit. Fuit quoque de mense Augusti eidem cardinali concessum cognoscere etc. de sortilegiorum causis aliisque similibus, nec non compellere inquisitores ad coram eo presentandum registra per eos inchoata. Fuit autem introducta coram eo causa fidei contra Augustinum de Roma archi- episcopum Nazarenum, que terminum accepit in xxn°. sessione. In ea autem concessione, quod vnicus esset iudex, synodali derogatum est ordinacioni, qua trimestres constituendi erant fidei iudices, tresque simul, non vnus, dignitate meritisque persone cardinalis prefati consideratis, et quia paucissime erant fidei cause, et quia vix aut nunquam esse poterant multe, manente ordinacione altera, priusquam admitterentur, fore examinandas per sacram deputacionem fidei; rursus erant paucissimi id affectantes oneris. In ceteris vero causis seruata extitit ordinacio synodalis eius generis non militantibus racionibus, nam et admitti poterant per vicecancellarium aut precognitores primum quasi indifferenter; nec vllus patriarcha vel cardinalis vniuersalis causarum fidei iudex esse voluit, multi vero aliarum; fuitque tam ingens illarum frequencia numerosaque multitudo, vt ad illas terminandas non sufficientibus quatuor, assignati fuerint octo, denique duodecim iudices. Caput XXIX. De studio reformacionis agende per viginti quatuor seniores, et quanta sit differencia inter dicere reformacio fiat et reformacio est facta. Cum vero iam Bohemi recessissent, faciende reformacioni studiose patres inten- debant, ad id permaxime vacantibus vnacum cardinalibus deputatis ex prestancioribus con- cilii viginti quatuor, velud sacrato numero, additamento nullo aut minucione factis ; sed absencium loco alii surrogabantur. Hiis autem commissum erat, vt tamquam viginti quatuor seniores, stantes ante sedem Dei et agni, intencionem sinceram ad Deum habentes, caden- tes propterea in facies suas coram agno tollente mundi peccata, coram quo si dixerimus

Strana 359
Liber IV. Caput XXIX. 359 quod peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est, deformitates suas aliorumque Christi fidelium humiliter confitentes, non vt Moyses ponentes velamen super faciem suam, sed reuelata contemplantes facie reformacionis modum, patribus ceteris quas in manibus tenerent phialas ostenderent plenas odoramentorum, hoc est auisamenta concepta per eos correccionis morum prauorum et sanctarum augmenti vir- tutum, vt tam synodum celebrantes, quam fideles ceteri, eorum direccione non huic con- formati seculo, sed reformati in nouitate sensus, digni fierent Christi obsequio, corpus reformaturi nostre infirmitatis configuratum corpori claritatis sue. Agentibus itaque hiis viginti quatuor senioribus mense isto patres laborarunt super decreto confirmacionis elec- cionum publicato Julio mense, nec non eleccionis pape xxxvi°., et xxxv°. ac xL°. annis publicatorum de annatis tollendis et prouisione congrua earum loco sedi apostolice faci- enda; postque multas deliberaciones loco annatarum et communium seruiciorum fuit tunc per deputatos concordatus ille modus redactusque scripto, qui septimo postea anno publi- catus est de decima decime; namque vrgentibus aliis multis ingestis difficultatibus dila- cionem accepit, quomodo auisamenta alia quam plurima. Experimento quidem palparunt concilio tune et postea interessentes circa reformacionem ecclesie quam sit velut infinita distancia inter dicere et facere, fiat reformacio et facta est. Suaue profecto est de aliorum reformacione statuum cogitare, liberum auisare, speciosum predicare, sanctimonieque reputatur, quod facta non sit redargucio. Sed cum venitur ad opus reformacionis, in quouis statu sentitur, quod de iusticia dicitur prouerbio communi, illam desiderari vt quocunque alio, nec tamen in propria fiat domo. Etenim si Paulus, qui dicebat "cupio dissolui et esse cum Christo“, predicauit alio in loco, quod "qui sumus in hoc tabernaculo, quamuis ingemiscimus grauati“, tamen „quod nolumus spoliari, sed superuestiri“, pro- fecto intelligere possumus, quod manente priori consuetudine, vt nouus induatur, spoliari oportet veterem hominem. Hinc sicut mulier cum parit tristiciam habet, quando in pro- ximo est fieri reformacionem status cuiuslibet, homines status illius in se ipsis persenciunt, quod, vt plurimum accidit, cogitacioni eorum tristicia, auisacioni timiditas, predicacioni vero abstinencia est, et excusatores ne fiat placent. Vtque a capite ecclesie, a quo refor- macio inchoari debet, incipiat sermo, si papa generali concilio presens est, quamuis pre- dicauerit a se desideratam esse reformacionem ab eoque incipiendam, signum profecto maxime in eo perfeccionis erit, omnique dignum laude, si premissa ei non accidant, si appropinquantibus filiis ad partum vires habeat parturiens, vt tristiciam non senciat, pre- sertim quando operosius instatur, non quidem quod ligande, sed quod regulande sunt pape manus, vt iuxta canonum instituta, non vero pro libito agat. Cardinalibus quoque, quando reformatur eorum status, vt sobria terminentur mensura, contentique sint pape assistendi, consulendi et coniudicandi tuendique impotentes dignitate, qua summa refulgent; non vero munera recipiant, aut se implicent referendariorum aduocatorumque sumentes vices, nec dicatur, quia non per se, sed per alios, sollicitatorum ac procuratorum, inproporcionabiliter hiis supra illos per causas prosequentes, aut beneficia impetrantes adaucta obsequii recognicione. Cum rursum agitur de episcopis, vt libere sint beneficiorum collaciones, nec argenti marcham, aut pluris recipiant pro sigillo, deque in accessu ad curias principum et aduersus eorum vexaciones defensione ecclesiastice libertatis, negli- gencia in correccione vitanda; si vero agitur de exemptis, quod venire ad synodos

Strana 360
360 Liber IV. Caput XXIX. XXX. teneantur episcoporum, vel eorum moderentur exempciones, non dicitur si eis vti superi- oribus eorum desuper hiis triste sit cogitare, vel auisare timidum, sed quod in sancta Basiliensi synodo de hac reformacione tractantes ex ipsorum resistencia senserunt mani- feste, quod morbus ille sit apud ipsos exemptos reputatus noli me tangere. De refor- macione autem in inferioribus circa pluralitatem beneficiorum, residencia in beneficiis, aliisque non paucis, in presenti non sunt loquele neque sermones; sed cum sit multitudo magna languencium, multos habencium annos in sua infirmitate, vt sanentur, non sunt magno cum desiderio expectantes aque motum; nec mercede conducunt hominem, vt cum mota fuerit aqua reformacionis, descendant primi sanandi in piscinam. Sed si seorsum agitur de reformacione status maiorum, inferiores hii sunt alcius clamantes vt fiat, et nisi pro eorum arbitrio, insultantes grauius; de hiis perhibebant testimonium qui viderunt. Sed dicta sint hec velud reddencia causam, quare in sancta Basiliensi synodo tanta inter- cesserit distancia inter auisatam fuisse materiam reformacionis, et decretorum super eadem publicacionem. Gesta quoque narranda illam potissimam indicabunt de resistenciis, intrin- secis extrinsecisque impedimentis continuo excrescentibus, ita vt non plurimo tempore per- manserit congregacio hec viginti quatuor seniorum. Impedimentorum autem vnum cepit mense isto controuersia super primitate sedis inmediate post oratores regum inter ora- tores electorum imperii et ducis Burgundie, de quo narracio incipiet, quomodo inter- locutoria lata fuit. Caput XXX. De triplicatis precibus Romanorum regis, vt in processu pape super- sedeatur, relacioneque gestorum per synodales oratores apud reges Hispanie et car- dinalem de Fuxo. Mense peragrante Junio, in cuius sex congregacionibus celebratis solito federe fuere incorporati rex Cipri in personam Bertrandi episcopi Vticensis ad hoc substituti per reuerendissimum dominum cardinalem de Cipro, vtroque publico exhibito instrumento, dux Burgundie in personas Johannis Niuernensis episcopi, Guilielmi de Lamcoy militis, item N. Adriensis, Cunzo Olmucensis, Guilielmus Ruthinensis, N. Lubicensis, N. Ferrariensis, procuratorie vero Andegauensis episcopi; item Philippus comes de Villariis sancti Petri super Dunna in prouincia sancti Johannis Baptiste in Britannia, Vitalis sancti Ruphi Va- lensis abbates, Thomas Hobe, Nicolaus Thibouth, Johannes Francafort ordinis predi- catorum, Matheus Mesnage, Petrus Beim in theologia magistri, Symon de Theramo aduo- catus consistorialis ab antiquo vtriusque, Nicolaus canonici et alius iuris doctores, Conradus Gundeffer preceptor in Suls ordinis Jherosolimitani, N. prouincialis Saxonie ordinis beate Marie, priores duo, canonicus vnus, alii octo. Mense isto promotor concilii auisauit patres, attentos esse debere super faciendis incorporacionibus, quia venirent ad concilium multi religiosi et mendicantes stipendiati, conmissumque fuit dominis de XII., vt eos ante incorporacionem examinarent. Cumque infamia daretur dominio Venetorum, quod misisset ad concilium prelatos et alios, conductos vt resisterent conciliaribus actibus, prout aliquando fuit expertum in concessione decreti suspensionis omnes generali defuisse con- gregacioni, cardinalis Bononiensis, qui de nobilioribus erat Venetorum, attestatus est non dominacionem Venetorum, sed papam misisse eos, mandaueratque prelatos, qui impotentes

Strana 361
Liber IV. Caput XXX. 361 erant ad veniendum, contribuisse ad expensas veniencium, et hanc esse pecuniam de qua diffamabatur fuisse stipendiatos; dominium vero illis conmiserat laborare pro seruicio Dei, ecclesie et honore pape. Multi autem curtesanorum reputati fuere excusati fide recepta de eorum adhesione ad concilium et causis, quare in statuto termino exire de Romana curia nequiuerunt. In sequenti vero mense synodalis declaracio facta est ipsos penam non incidisse, nec ipsis vigore penalis monicionis preiudicium aliquod debere in- ferri. Recepit sancta synodus litteras a sanctissimo domino Eugenio papa quarto, specifi- candas inter vltimo referenda mensis huius ; a rege vero Romanorum duas, per primas ex Viterbio xi°. conmemorantis iam scripsisse super concordio suo cum papa, notificantis autem quam primum mittendos ad concilium ambasiatores mentem explicaturos regis ipsius, displiceretque sibi omne scandalum, quod in ecclesia oriretur; ex Roma autem xxIIa. die Maii, quemadmodum vrbem introisset in festo ascensionis, coronandus in pen- thecostes, factaque ei fuisse omnia honoris insignia alicui possibilia principi; quodque ostenso decreto xi°. sessionis papam aliosque fuisse conquestos propter imposicionem termini. Erat vero imposicio termini ibidem significata de suspensione ab administracione papatus infra quatuor menses eo ipso, et ad sequentes duos facienda deposicione. Sub- iungebat autem rex sic eciam ei visum de grauitate termini illius; et quia post corona- cionem suam cum ambasiatoribus pape sui venturi essent, quod placeret in arduis expec- tare eos. Fuit rursus concilio intimata alia eius littera scripta in teutonico de feria quarta post penthecosten, imperii sui anno primo, directa protectori et Curiensi episcopo in eundem quo supra effectum, videlicet quod recepisset nuncium suum, et quia sui cum oratoribus pape sequenti die essent arrepturi iter, quibus plene suam expressisset mentem. non alia tunc significabat; sed rogabat eos instare apud concilium, vt sua impleretur voluntas. Curiensis autem hoc proponens vnacum duce rogarunt expectari dictos ora- tores. Recepit sancta synodus cum abbate Bonevallis synodali ambasiatore litteras regis Castelle, significantis plene audiuisse illum, sed intendens tunc ad guerram contra infideles non respondisset, offerebat autem se ad concilii beneplacita; archiepiscopi eciam Tole- tani idem respondentis, quia regem adiret ab eo vocatus; regis autem Nauarre et regine Aragonum destinata eis per concilium, spectaretque in breui suam desuper disposicionem; comitis Armeniaci iam suos ad concilium misisse oratores, et si presens fuerat abbas ipse Boneuallis, illum eciam nominasset; archiepiscoporum quoque Cesaraugustani et Terra- conensis, quod super notificatis eisdem per concilii nuncios indixissent synodum ad vicesimam diem Maii. Retulerunt autem dicti abbas et Aydemarus, quod in accessu suo ad Hispaniam visitassent comitem Armeniaci, expositaque ei credencia respondisset placere eidem quod et sacro concilio, fecissetque vt Johannes Carreri ad concilium venisset iusticiam auditurus; sed in via per emulos suos, videlicet comites de Fuxo, captiuatus fuit et detinebatur. Dictus autem Johannes vnus erat ex illis, quos post deposicionem suam factam in concilio Constanciensi, Petrus de Luna in castro Paniscole constitutus pretendit se fecisse cardinales ; et post mortem eius cum fuisset prophanatus Egidius Munii, factus postea episcopus Maioricarum, dictus Johannes occasione sumpta asserebat dictam pro- phanacionem nullam, in eoque residere omne ius ad eleccionem papatus; propter quod Martinus papa v. graues fulminauerat processus contra dictum comitem eo, quod ipsum Johannem in suis dominiis stare permitteret. Sancta vero synodus Basiliensis instabat Scriptores II. 46

Strana 362
362 Liber IV. Caput XXX. habere personam illius ad supradictum effectum. Retulerunt preterea dicti abbas et Aydemarus se non publicasse litteras vocacionis ad concilium cardinali de Fuxo eo, quod iam mittere disposuerat Cosseranensem; item quod in vniuersitate Tholosana post reces- sum eorum ad xv. dies littere conuocacionis fuerant affixe in valuis; rex autem Castelle quod plenissime audierat dictum abbatem, proponentem cum themate „domine miserere nostri, te enim expectauimus ; esto brachium nostrum in mane, et salus nostra in tempore tribulacionis" ; inter cetera autem exposuisset neccessariam fore celebracionem concilii Basiliensis propter quinque, extirpacionem heresum, pacem, reformacionem dubiumque de titulo papatus, de quo in presencia regis et consilii sui, quod tenebat notabile supra omnes reges, exhibuerant copiam cedule, que inserta in responsione "cogitanti“, item propter impedimenta, que papa concilio prestabat. Sed contra huiusmodi proposicionem nuncius pape, generalis ordinis minorum, ex opposito tunc ibi concurrens replicauerat, dataque fuerat eis per regium relatorem copia dicte replicacionis conformia exponentis illis, que in instruccionibus Johannis de Prato de mense Aprilis anno elapso insertis continentur. Ad que omnia abbas ipse responderat, legitque in presencia patrum proposicionem re- sponsionemque suas illic factas, dictarum instruccionum copia multis tune communicata. Retulit preterea per dictum generalem fuisse propositum secrecius de priuacione regis Romanorum propter fautoriam Bohemorum per papam facienda, et sua ex parte regi Castelle promissum fuisse imperium; quodque rex misisset ad papam abbatem Delfaro, exhortaturus eum super adhesione, alias missurus ad concilium oratores suos ; item quod rex Portugalie noluisset respondere ad litteras concilii, donec dictum generalem audisset; ipse vero abbas, quia Gallicus, timore capcionis ire ad eum non fuerat ausus; postremo quod archiepiscopi Toletanus, Compostellanus, Cesaraugustanus et Terraconensis statim missuri erant ad concilium oratores suos. Recepit insuper sancta synodus oratores suos Cauallicensem episcopum et abbatem sancti Ambrosii Mediolanensis, referentes ad quinque per eos exposita cardinali de Fuxo et fratribus suis de Fuxo et Conenarum comitibus, car- dinalem respondisse, quod placeret eis semper esse pro ecclesia et pro concilio in quibus possent, quodque cardinalis ipse venire intendebat ad concilium et cum multitudine pre- latorum; qui licet primo suasisset prelatis, quod circa materiam concilii attendere eos oportebat quicquid papa mandaret, sed postquam per eum fuerat statutum Basilee con- cilium celebrari, nemini quicquam dixisset de vno vel de alio; item eo quia non fuisset im- pletum, quod suis oratoribus per concilium dictum fuerat, videlicet eius nuncios cum plenitudine potestatis ad eum fore venturos, ideo non intendebat acceptare viam iusticie, similiter nec id quod offerebatur, vt ad pacem habendam ipse auisaret congruam viam. Ad quintum vero, quod fratres sui intendebant mittere ad concilium plenam ambasiatam, sed nec ipse venire, nec illi mittere intendebant, nisi prius capta possessione legacionis Auinio- nensis. Oratores vero magni ducis Lithuanie Vitrigaldi, quasi in fine mundi constituti, organo Prutheni vnius cum themate proponentes "ortus est sol“ vsque "collocabuntur“, applicantes concilium Basiliense fore ad modum solis illuminantis, presentarunt duas mis- siuas, alteram magistri ordinis Pruthenorum significantis factas per eum diligencias, vt ipse dux ad concilium mitteret, apertam vero aliam sub data dominica letare, appensis xvI. sigillis principum et procerum Prussie, narrantem ducem ipsum post xvI. annos, quibus fuerat in carceribus, per eos receptum in ducem et hereditarium dominum suum, fueratque

Strana 363
Liber IV. Caput XXX. XXXI. 363 post eciam eiectus, sed Dei auxilio restitutus in partem. Omnino vero instabat, quod in totum, eoque tune non potuisset qualem voluisset mittere ambasiatam ad concilium; id autem vellet, quamprimum posset, acturus eciam seismaticos parcium illarum, qui erant de ritu Grecorum, venire ad concilium pro vnione eorum. Caput XXXI. De inicio collacionis beneficiorum per concilium, institucioneque studii gene- ralis, quod non profecit et quare. Acceptis rursum ducis Mediolani litteris, sancta synodus concessit illi vt absoluere- tur, qui a clero maius exegerat subsidium, quam a Martino papa v. concessum fuerat, remissa ei restitucione pro seruiciis ecclesie impensis ; quodque consanguineo suo Johanni de Vicecomitibus archiepiscopo titulari commendaretur administracio generalatus ordinis humiliatorum in ciuitate fundati Mediolani; item quod Rothomagensis et Firmanus cardi- nales conferrent magistro Martino Bereuer, oratori tunc synodali Bohemie existenti, decanatum Turonensem. Ab istis duobus factum est inicium, vt sancta synodus aliquando intromiserit se de collacione beneficiorum pape reseruata, magna pro tempore suadente causa, non vero indifferenter ante eius suspensionem ; siquidem cum synodus se intromit- tebat, papa ferebat moleste, querelas agens quasi non posset. Aduenit autem oportune ad hoc responsionis tempus, cum prouisio de papatu pro eo petebatur a concilio, prout gesta mense Nouembrio explicabunt. Placuit itaque sancte synodo, quod Jacobus de Antig- niaco, vtriusque iuris doctor, in loco concilii legens de iure canonico a mense Maii, gauderet omnibus priuilegiis, honoribus ac prerogatiuis, acsi in studio Parisiensi vel Bono- niensi, seu quouis alio legeret; alii quoque legere et audire volentes; deputatusque pro bedello iurauit Gerardus Sauageti, iamque secundo in loco concilii ordinatum est velut studium generale; fuit eciam tercio ac quarto restauratum. Sed alii sunt labores vniuer- salis synodi, alii studii generalis; talia nempe tamquam grauia occurrunt frequenter, vt legentes audientesque neccesse sit illis intendere, si concilio fuerint incorporati, nec alii viri ecclesiastici, si iam familiares non sint, in concilio resident libenti animo consultacio- nibus non participantes. Secus autem in Romana curia, vbi preter eam que consistorialis, vix vlla est communis congregacio ; nec in illa nisi certi verbum habent; siquidem alia est cardinalium cum papa, altera auditorum in rota, altera clericorum camere, alia officialium cancellarie aut penitenciarie. Vnde qui interesse hiis non habent, vacare studio ac leccioni possunt, quamuis magna cum difficultate; nec enim ad studii opus ac sciencie profectum curia Romana primum ordinata fuit, quinymo, prout iuxta doctrinam Bernardi curia Romana facilius bonos recipere quam facere consueuit, ita vt plurimum est de viris doctis. Hoc autem vltimum vrgente pocius racione verificatur in loco concilii generalis, singulis diebus aut pro maiori parte ad deliberandum proposita vel deliberata concludendum, omnibus incorporatis in vnum conuenientibus, vt dominicam cenam manducent, profunda diuinorum eloquiorum aut iuris communis perscrutantes et abscondita producentes in lucem. Tales nempe, qui ad hoc apti essent, voluit apostolus concilio interessentes, vt quomodo gaudent appellari successores eorum in auctoritate officii, sic attendere debeant imitatores esse in qualitate. Vbi namque de auctoritate concilii generalis expressius docet, contestatur, quod Christus ascendens in celum dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero ewangelistas, alios autem pastores et doctores ad consummacionem 46*)

Strana 364
364 Liber IV. Caput XXXI. XXXII. sanctorum, hoc est perfeccionem Christi fidelium in opus ministerii, vt iam non sint paruuli fluctuantes, aut circumferantur omni vento doctrine. Vltimum itaque gradum posuit doctores, qui sint ad consummacionem sanctorum, ad perficiendumque alios, firmandumque eos, vt omni vento doctrine non circumferantur. Tales profecto non esse videntur de numero incipiencium aut perficiencium, sed perfectorum, que denominacio discipulis non competit, ad quorum instruccionem instituta sunt studia generalia; nec dicitur vt quia de racione studii sciencialis est, quod sit assidua ac vehemens magna cum voluntate ap- plicacio ad lecciones retinendas memoriter, continuandas audiencias interrupte, dispu- taciones frequentandum, ceterosque scolasticos actus, quomodo impedimento fiant hec, ne toto corde et conatu integro, quod certe requiritur, patres vacent ad opera perficiendum, propter que synodus congregatur. In transitu aperta hec fuerint ac generali sermone, vt vel parum innotescat, si eadem synodo vniuersali et generali studio consenciant experi- encia docente, quod in synodo sancta Basiliensi non magna fuerint incrementa studii generalis tociens instaurati. Mense autem isto Junii, cuius adhuc grauiores due relaciones manent, facte extiterunt due processiones solemnes, altera in die trinitatis celebrante missam cardinali sancti Petri ad vincula pro felici successu in Bohemorum causa. Siquidem die illo Prage fiebat congregacio trium statuum regni Bohemie, ad promouendumque eorum reduccionem ibidem constituti erant prenominati decem oratores synodales. Alia quoque fuit in festo corporis Christi, missam celebrante cardinali Placentino, cardinalium vero singulo, sex archiepiscoporum, quatuor episcoporum, duobus abbatibus, (ex) aliisque vno in torticiis processionem decorantibus; post quam processionem die cedente quinto lecta fuit cedula ad modum interlocutorie super controuersia sedium inter oratores ducis Burgundie et electorum imperii. Caput XXXII. De graduali figura sedium ordineque sedencium in sancta Basiliensi synodo. Et quia de differencia agitur sedium, que non vna, sed durante sancta synodo Basiliensi multe periculosissimeque fuerunt, racio explicari deposcit loci figuram, ac seden- cium ordinem in sancta Basiliensi synodo. Cuius ordinis, propter numerositatem super- ueniencium patrum, capax iam non fuit refectorium conuentus predicatorum, locus gene- ralibus congregacionibus synodi hactenus consuetus; sed a mense isto Junii vsque in concilii finem generales congregaciones celebrate fuerunt in ecclesia maiori Basiliensi, qua et publice sessiones officiaque diuini cultus. Ante quippe sessionem terciam, duabus primis intra chorum celebratis, in naui media ecclesie citra chorum a latere in latus factum ex asseribus extitit pauimentum altitudine ad staturam fere hominis, amplitudine pedum xv., quatuor habens gradus in ascensu altareque ligneum desuper eleuatum, (in) quo misse celebrabantur conciliales. Per totam vero mediam nauim vsque ad ecclesie introitum ab vtraque parte asseribus eleuatis cooperti retro troni siue scampna erant, pauimento illo, vbi altare erat ligneum, alciora pede ac dimidio, gradatim quatuor facientes loca sessuris ; supra vero ecclesie pauimentum sedilia erant ex trabibus, distancia inuicem, quantum sedencium tibie occupabant. In medio autem, qua erat transitus, bancalia erant alciora parum, a retro habencia sustentacula parua. A latere autem sinistro supra scampnum al- cius ambo erat siue talamus ad modum predicatorii extra columpnam prominens, in quo

Strana 365
Liber IV. Caput XXXII. 365 sermones fiebant et decreta legebantur sessionum. Tempore igitur celebracionis diuinorum in hiis sedebat omnis patrum multitudo a sinistra, qua ewangelium legitur. Dextra autem respectu celebrantis, qui primus omnium sedet ad populum se conuertens, sedebant primum episcopi et presbiteri cardinales, patriarche inmediate cum erant sine apparamentis, deinde archiepiscopi, episcopi, electi confirmati et abbates. Simili quoque ordine a latere sinistro sedebant sub cardinalibus dyaconis prelati; nec in illa bancha aliis qui concilii essent se- dendi facultas erat. Inter illos autem primo sedentes throno preferebantur regum ac prin- cipum ambasiatores, dummodo eiusdem essent ordinis; etenim excepto casu presidencie pape, abbates episcopis non preferebantur, sed in eodem scampno super alios sedebant abbates, aut in banchis inferioribus deputatis ambasiatoribus principum inferioribus epis- coporum gradu. Prothonotarii autem duo, qui Castelle et Aragonie regum ambasiatores fuere, honorati sunt inter episcopos sedentes. Episcopi autem preferebantur archi- episcopis, quia eiusdem ordinis si illi erant ambasiatores. In duobus autem nusquam super sedis primitate discordia est visa durante sancta Basiliensi synodo, Romanorum et rege Polonie, primo illo, vltimo isto, qui quamuis dominio magnus precedere alios non contendit, sciens inter christianitatis reges vltimo suam fuisse coronam erectam ; hii quippe extremi non contendebant de media regione. Sed et inter medios proiciebant medium alter ad alterum, et pari fere numero, quot erant reges, tot frequenter agebantur super eminencia sedium protestaciones. In scampno vero ad pedes episcoporum sedebant oatores vni- uersitatum generalium studiorum, post quos vix erat certus ordo, quia doctoresr, prepositi, decani, archidyaconi, priores et alii absque rixa vlla se inuicem inmiscebant, iaut simplici verbo obediebant promotoribus concilii locantibus eos; etenim quia locacions ordo non transibat in successores, non fiebat inter eos contencio, quis videretur esse maior. In tercio autem scampno sedebant doctores multi quamuis bassiores, sed congregacionis inicio erant propinquiores; in quarto ac aliis seorsum scampnis supra ecclesie paui- mentum, prout inter se conueniebant; nec super hiis vlla senciebatur differencia, quia vel primo sedentes manebant, vel cedebant honore inuicem preuenientes. Simili rursus forma a sinistro latere sedebatur infra pedes episcoporum, preter procuratores archiepiscoporum aliorumque prelatorum, inter quos qui primatum preferebantur; eciam post eos nullus certus erat ordo. Preponebantur vero procuratoribus ipsis electi cathedralium ecclesiarum non confirmati, qui in processionibus, vbi synodalis presertim apparebat ordo, primi a sinistro postponebantur primis in dextro, hoc est oratoribus vniuersitatum generalium studiorum, inmediate iunctis ambasiatoribus principum et prothonotariis; sed et illos anteibant generales mendicancium et magnorum capita ordinum. Procuratores vero ordinis sancti Johannis Jherosolimitani contencionem habuerunt super antelacione cum oratoribus studii Parisiensis et aliorum studiorum, primis asserentibus in Romana curia locum habere post abbates. In gradibus autem mediis, per quos pauimentum ligneum ascendebatur, in- feriores scribe erant concilii, secundo promotores et procuratores maiores causarum, tercio aduocati, sed in hiis scampnis eciam alii erant sedentes, quarto iudices rote, quos anteibat camere auditor officio suo tempore vt illorum non limitato. Sedebant quoque in eodem generales et capita ordinum, filii eciam non primogeniti ducum ac comitum, cano- nici aut in dignitatibus constituti, omnes iuxta morem Germanie vocati duces aut comites quomodo progenitores eorum. Posito autem scabello alciori parum sedebant propinquiores

Strana 366
366 Liber IV. Caput XXXII. XXXIII. lateri dextro prothonotarii, qui in processionibus inmediati erant ambasiatoribus principum non episcopis. Inter illos autem, qui de primo scampno, exceptis patriarchis, qui cardi- nalibus inmiscebantur, erat idem in processionibus ordo, qui diuinis interessendo. De presidentibus sane pape loco suo mencio fiet specialis. Tempore vero, quo fiebat gene- ralis congregacio, tum propterea quod maiores natu essent, deceretque eos primum verbum presidentem aut presidentes permaxime super multis officii racione pre ceteris patribus inter- loquentes, vt liberius a tota congregacione audirentur, factum est scampnum reliquis alcius scabellum habens, quod post celebracionem misse ponebatur ad faciem congre- gacionis, sedebantque in eo cardinales ac presidentes pape et patriarche. Hec recte descripcio figuraque est sedium in sancta synodo Basiliensi ordinisque sedendi. Caput XXXIII. Explanacio contencionis super preeminencia sedium inter oratores elec- torum imperii et ducis Burgundie et sentencia interlocutoria concilii. Fuit autem causa controuersie memorate inter oratores electorum imperii et ducis Burgundie talis modi. Incorporati illi fuerant de mense Decembris, et assignato eis loco in bancha inferiori, deputata principum ambasiatoribus non episcopis, tempore illo, cum tamquam ambasiator sederet dumtaxat Jordanus Morini regis Francie orator, sederunt immediate post eum dictorum electorum oratores, eorum nemine sistente episcopo, vt in primo sederet scampno. Incorporato denique mense Januarii Aragonum rege sedit supra eos frater Bernardus Serra, magister post factus in theologia, procurator illius. Postquam autem de mense Marcii venerunt oratores ducis Burgundie, offerentes eum in fauorem fidei contra Bohemos, reduci si nollent, sencientes, quod oratores electorum nollent eis cedere post regum ambasiatores inmediate, differencia autem huiusmodi non latente, deputati sunt Julianus presidens et sancti Petri cardinales, duoque episcopi, deinde cardinales omnes, qui iam septem erant, vt cum episcopis octo, quos assumere vellent, informarent se de veritate facti et referrent, vtraque allegante parte se stare in quasipossessione, quod inmediate post reges, et ita fuisse obseruatum in concilio Constanciensi. Receptis autem attestacionibus ambasiatores electorum imperii proposuerunt in generali congregacione id quod supra, et expresse quod eciam super loca oratorum ducis Burgundie, allegantes sic fuisse in Pisano et Constanciensi concilio ac in Romana curia, de iure quoque id esse propter excellenciam dignitatis imperii, de qua alcius exordientes a Nabugodonosor com- parato arbori sublimi et robuste, subter quam habitabant animalia et bestie, dicebant elec- tores et membra proxima imperatori sicut cardinales pape, et propterea sicut illi omnes ecclesiasticos, sic et ipsi omnes non reges essent precedentes; et sic electores haberent supra omnes Germanie duces, eciam si filii regis essent; dux quoque Burgundie subiectus erat propter feuda que teneret, concludentes vt permitterentur in ea qua stabant posses- sione. Cum vero abbas quidam peciisset audienciam pro oratoribus ducis Burgundie, dimissa congregacione, per oratores ipsos, ac per omnes qui iurati erant ducis Bur- gundie, lecte fuerunt attestaciones accepte per deputatos, quarum summa: testes fere omnes dicebant oratores ducis Burgundie visos fuisse in concilio Constanciensi sedere inmediate post oratores regum; non vero recordari, si ibidem fuissent oratores electorum imperii. Quatriduo autem sequente factis multis protestacionibus, quod non

Strana 367
Liber IV. Caput XXXIII. 367 intendebant ponere ius domini sui in dubium, nec recedere a processu per concilium inchoato, aut dicere in preiudicium electorum, vel quod per occupacionem suorum ora- torum non censeretur lesum ius suum, proposuerunt oratores ducis Burgundie genus, potenciam, ac nobilitatem prefati domini sui extollentes, responsione, vt moris est vltimo proponencium, data expositis per alios et in suum trahentes sensum, concludentes ministrari iusticiam iuxta datas attestaciones. Tandem designata superius die legatus exhibuit cedulam infrascriptam, que placuit congregacioni, et presentibus vtriusque partis oratoribus lecta responderunt oratores electorum imperii materiam illam nouam esse eisdem magnique ponderis, quia concernens statum et honorem imperatoris ac electorum ; nec mandatum ad illa haberent, eoque vellent consulere dominos suos, recesseruntque statim a congregacione. Ambasiatores vero Burgundie ducis eciam dixerunt nouam sibi esse, et intenderent quam primum dominum suum informare. Quippe tam illi quam isti materiam dicebant eisdem nouam esse, altero super alterum anteferri simpliciter desiderante; supremus namque gradus honoris socium habere non cupit, nec omnes doctrinam sectantur apostoli honore inuicem preuenientes. Sed et oratores ipsi ducis Burgundie, regraciantes sacro concilio de laboribus, petebant restitui ad possessionem, quam habuerunt in Constan- ciensi concilio; fuitque tunc assignatus locus et sederunt Niuerniensis episcopus in superiori, alii vero tres in inferiori scamno, qui recedentibus aliis vacuus dimissus fuerat, post regum ambasiatores tunc presentes. Obtulerunt autem consultis patriotis prima congregacione se incorporare concilio, mandatum sufficiens ostensuri. Qui congre- gacione adueniente exposita per Niuerniensem episcopum credencia littere ducis ad concilium, vt requirerent eisdem assignari locum inmediate post reges, prout obser- uatum fuerat in Constanciensi concilio et alias, dixerunt se auisasse, nec tamen acce- pisse intencionem domini sui; si tamen concilium non vellet expectare, incorporari vellent sub ea condicione, vt si duci ordinacio non placeret, incorporacio ipsa pro nulla haberetur. Simon vero aduocatus electorum imperii testimonium requisiuit a notariis concilii, quod recusarent loca et honorem determinatum per concilium, item de incorporacione, quia contra morem sub condicione. Cui Niuerniensis attencior factus respondit, quod non refu- tarent, ymo pridem gracias egissent, quodque dominus suus erat bone intencionis circa concilium; sed a semet ipsis illa dixissent. Mandante vero presidente illos seorsum fieri, quia res esset non parui ponderis, visum est, vt legeretur mandatum ducis. Continebat autem satis clare de adhesione eius ad concilium; et tunc Simon acrius replicabat, quia constaret de bona voluntate domini, sed per nuncios recusaretur. Respondente Niuerniensi, quod aliis saluandis incorporari vellent, tandem iurauerunt simpliciter et incorporati fuerunt modo per alios consueto. Prefate vero ordinacionis sequitur tenor: „Super controuersia inter venerabiles ambasiatores illustrium principum, domini ducis Burgundie, et dominorum sacri imperii electorum in ordine sedendi in sessionibus et congregacionibus, missis et aliis actibus publicis et priuatis huius sacri concilii, hec sancta synodus pro conseruanda caritate inter predictos principes, attento eciam quod sunt con- sanguinitate et affinitate coniuncti, eciam quod hoc sacrum concilium celebratur infra fines Almanie, et ex hoc videatur dominos electores honorare debere, prefatum dominum ducem et ambasiatores suos, prout credendum est, quod ipse dominus dux eosdem do- minos electores suosque ambasiatores vellet honorare, ordinat per modum prouisionis dumtaxat, quod in hoc concilio vnus ambasiatorum dicti domini ducis Burgundie sedeat

Strana 368
Liber IV. Caput XXXIII. XXXIV. 368 primus post ambasiatores regum, et post eum sequatur vnus de ambasiatoribus dominorum electorum, et deinde alternentur mixtim, et hoc sine preiudicio alicuius partis in posses- sorio vel petitorio, super quibus poterunt agere et prosequi, quomodo eis placuerit“. Tali vtique modo probacione post facta, quod in concilio Constanciensi eminen- ciori sedissent loco, pacata fuit controuersia, que fere ad tres durauit menses inter ora- tores vniuersitatum studiorum Andegauensis et Auinionensis, quamuis huic magnos prestabat fauores cardinalis sancti Eustachii, cui per concilium regimen fuerat commis sum communitatis huius. Oratores autem ipsi studii Auinionensis, vt non tam succubuisse vide- rentur, transierunt in latus sinistrum, quo procuratores sedebant prelatorum; atqui con- trouersia hec cessit statim. Sed inter oratores ducis Burgundie et electorum imperii ex predicta cedula minime accepit finem; quinymo decima post die a Juliano presidente organo Hermanni Widelers, qui ex Romana curia propter decretum concilii abscesserat factusque erat iam ambasiator comitis palatini, oratores ipsi electorum appel lacionem in scriptis porrexerunt ad concilium, tamquam ordinacio ab illo processisset solum; qui omnes patres in testimonium allegauit non suam, sed fuisse tocius concilii ordinacionem ; nam etsi presidens concilii esset, non aliam haberet potestatem quam vocandi et propo- nendi; sed tantum concilio afficeretur, vt si quid non esset bene actum, placeret sibi im- putari, et non concilio. Quod autem vexaciones, molestias, impedimenta concilio, et si dicere fas est, terrores magnos plurimis ex patribus eiusmodi attulerit controuersia sedium, narracione explicabitur sequencium gestorum. Caput XXXIV. Ordo sedium, qui seruatus in concilio Pisano, numerusque et qualitas patrum. Verum quoniam inter cetera pro testimonio fuit allegatum Pisanum concilium, vtrum fuit ita obseruatum, qui non vidit testimonium perhibere non audet; sed qui scrip- tus in libris de gestis concilii illius reperitur ordo, iste est numero specificato, sed pre- termissis nominibus et appellacionibus propriis, in libro illo, a quo excepta hec fuere, designatis sub hoc titulo: Nomina reuerendissimorum dominorum cardinalium et aliorum mundi prelatorum, et ambasiatorum dominorum regum et principum, ac communitatum, veniencium Pisas ad sacrum generale concilium. Episcopi cardinales sex, presbiteri nouem, dyaconi nouem, camerarius apostolicus, patriarche principales Antiochenus, Ale- xandrinus, Jherosolimitanus, ambasiatores Romanorum et Bohemie regis quinque, Francie tres et Anglie et tocius ecclesie Anglicane decem, Polonie vnus, Cipri vnus, regis Ludo- uici quatuor, Portugalie sex, ambasiatores ducis Brabancie sex, marchionis Branden- burgensis archicamerarii sacri imperii et electoris et Morauie tres, ducis Holandie tres, Ernesti ducis Austrie duo, ducis Burgundie tres, ducis Mazouie vnus, marchionis Mis- niensis tres, ducis Stephani Bauarie duo, marchionis Ferrarie tres, ducis Stetinensis vnus; ambasiatores archiepiscopi Coloniensis octo, Maguntini quinque, patriarche Aquilegiensis tres, comitis de Esuangeburg vnus, comitis Ortenberg vnus, pro comite Cliuensi et mar- chione vnus, domini Fastinkani Blandrote, pro ecclesia Burdegalensi vnus, Rauennatensi vnus, Mediolanensi vnus, Oxoniensi vnus, Militensi vnus. Prelati, episcopi et abbates per- sonaliter Pisis existentes : magister generalis ordinis sancti Johannis de Rodis, Ff. electus

Strana 369
Liber IV. Caput XXXIV. XXXV. 369 patriarcha Gradensis, Argonus de Malaspinis prothonotarius, Dominicus de Flischo protho- notarius. Archiepiscopi personaliter presentes decem, episcopi LxxI., electi sex, abbates LXXV., priores certorum locorum et diocesum septem, priores generales ordinum quatuor, fratrum heremitarum, Carmelitarum, predicatorum et minorum ; ambasiatores, procuratores et nuncii dominorum archiepiscoporum, abbatum et prouinciarum archiepiscoporum nouem et prouinciarum xvI., episcoporum LXXVI., abbatum Lv., ordinis Cisterciensis decem, sancti Augustini canonicorum regularium xxx., ambasiatores xI. vniuersitatum generalium studi- orum Parisiensis, Tholosanensis, Andegauensis, Montispessulani, Bononiensis, Oxoniensis, Viennensis, Cantabrigie, Coloniensis, Cracouiensis, Pragensis. Procuratores ciuitatum, diocesum, capitulorum et dominiorum xull., procuratores capitulorum dumtaxat LXX. Nomina doctorum tam in facultate theologie, quam in aliis facultatibus, hoc ordine sequuntur: in primo doctores in theologia de studio Parisiensi xxvI., licenciati quinque, Oxoniensis et Cantabrie v., baccalarii harum vniuersitatum tres ; de studio Tholosano magistri in theo- logia xvin., de ordine predicatorum x., minorum xvin., heremitarum sex, Carmelitarum septem, de ordine seruorum septem, studii Veronensis tres. Nomina vero doctorum in iure non potuerunt, vt dicta inquit scriptura, computari, qui fuerunt mi'. vel vltra, licet in instrumento sentencie pauciores sint descripti, quia non omnes doctores curarunt dare nomina sua in scriptis, secundum quod eis fuerat mandatum. In huiusmodi autem suppu- tacione descripta hec qualitatem et auctoritatem pocius, quam numerum demonstrant per- sonarum, quia in diuersis conputacionibus mencionatur eadem persona, et quia magister in theologia et quia cardinalis, aut quia episcopus, vel alias quouis erat titulo insignitus; sed nec in omnibus, vt per se constat, tam multiplex tanteque dignitatis accidens. Quod vero tangit enarrare controuersie substanciam, intencionis horum scriptori non est spe- cifice dicere magis ; satis illi est offerre materiam consideranti. Caput XXXV. Requisicio presidencium pape, vt in concilio tamquam tales admitterentur, illiusque littere et presertim bulla prime sue adhesionis. Sequitur nunc, que ponderis non exigui est, accio vltimo narranda mensis huius. Die siquidem v'. Johannes de Mella notarius, sancte Justine et de Cicilia abbates, pape oratores, organo primi in patrum concione exposuerunt post datam a suis reuerendis- simis patribus responsionem destinasse ad papam eorum collegam Ceruiensem episcopum, qui applicuerat prima die Maii; et ne propter impedimentum primorum legatorum tantum differretur bonum, papa misisset eas bullas, quas presentabant. Fuerunt autem numero v., prima clausa sub data Rome x°. die Maii cum suprascripcione "venerabilibus fratribus ac dilectis filiis in sacro generali Basiliensi concilio congregatis“, effectus huius : relatis causis, propter quas dissoluerat primo, postquam statuerat Basiliense concilium celebrari, dicebat, quod propter aduentum Romanorum regis in vrbem legati per eum constituti, presentes et qui ex iustis causis absentes erant, quia tunc accedere Basileam non possent concilium celebraturi, ne tantum bonum differretur, deputauerat Johannem de Mella, archi- episcopum Tarentinum, episcopum Teruesinum, et sancte Justine ac de Cicilia abbates, vt presiderent iuxta formam potestatis alias eis concesse in secunda bulla de septima die Maii, vt ipsi quinque, vel qui ex eis fuissent presentes, concilio presiderent. Altera erat Scriptores II. 47

Strana 370
370 Liber IV. Caput XXXV. de octaua Maii, Juliano concedens vt cum dictis presideret; quarta vero de potestate legatorum supranominatorum de Vrsinis, de Fuxo, sancte Crucis, et sancti Marci cardi- nalium. Postremo lecta fuit principalis sub data Rome xvi°. Kalendas Marcii, cuius dum- taxat, quia omnium substanciam continentis, et ad quam cetere omnes se referunt, copia hic inseritur. Pecierunt autem vnacum Juliano ipso ad concilii presidenciam admitti, of- ferentes se facturos iuxta eorum mandata, quicquid sacrum concilium eis preciperet. Ad quos respondit presidens, res ab eisdem propositas ac in litteris contentas apostolicis ad- modum esse graues, eoque iuxta morem in sancta synodo obseruatum illa exponerentur in deputacionibus, et facta deliberacione sacrum concilium responderet. Quo vero ad per- sonam suam, de qua mencio fiebat vt cum aliis presideret, respondit se esse hominem sub potestate constitutum, videlicet concilio, cui a principio iuramento et voto se astrinxerat nichil aliud facere, nisi quod a concilio sibi imperaretur; cumque non haberet velle et nolle, quicquid sacrum concilium in ea re mandaret, illud pro posse exequeretur. Cardi- nalis autem Rothomagensis, cum audisset verba hec, alta voce concilii notarios requisiuit desuper dandum fore testimonium. Oratores vero pape, promotores quoque concilii id ipsum fecere de omnibus differenti vtique respectu, arbitrantibus hiis aggrauari processum contra papam, de cuius contumacia ex litteris presentatis constabat, illis autem arguere contumaciam patrum, non admittencium ad celebracionem concilii, qui se ad id offerebant, pape presidentes, cum interesse concilio generali ius sit cuiuslibet episcopi eciam titularis. Sequitur tenor dicte bulle principalis intitulate de pretensa adhesione pape, alterius item legacionis principalis. 42. 1433. 14. Febr. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad futuram rei memoriam. Ad sacram Petri sedem diuina disponente clemencia euocati, salutem, tranquillitatem et pacem tocius gregis dominici nobis ex alto crediti iuxta pastoralis officii debitum indefessis studiis affectantes, ad ea maxime dirigimus aciem mentis nostre, per que, licet diuersis consiliis, prout rerum et temporum varietas persuadet, ad eundem tamen salutis optate finem, hoc est ad vnitatis reseruacionem, extirpacionem heresum, ecclesieque reformacionem, pacem Christi fidelium et salutem christiane rei publice valeamus sublatis dissensionum fomentis auctore altissimo peruenire. Sane licet in septennium per generalium Constanciensis et Senensis conciliorum statuta, ordinacionesque felicis recordacionis Martini pape v. pre- decessoris nostri, Basiliense concilium absque alia vocacione congregari debuisset, et nul- latenus prorogari, ac dilectus filius noster Julianus sancti Angeli dyaconus cardinalis per ipsum predecessorem ad extirpandam heresim Bohemorum principaliter destinatus exti- tisset cum potestate ipsi Basiliensi concilio presidendi, si in tempore congruo et decreto prelatorum ibi condecentem copiam reperiret, ac consequenter per nos, post nostram ad apostolatus apicem assumpcionem, ad predicta peragenda confirmatus fuisset, tamen plu- ribus exactis mensibus, eciam post septennium antedictum, pauci tam prelati quam magistri et doctores in dicta ciuitate Basiliensi conuenerunt, prout percepimus ex relatu dilecti filii Johannis Pulchripatris ad nos et venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie car- dinales per dictum cardinalem et eosdem prelatos, magistros et doctores destinati, asseren- tisque ipsos propter numeri paucitatem, tot tantarumque rerum agendarum mole insuffi- cientes penitus videri et inhabiles ad versucias hereticorum et eorum fallacia argumenta

Strana 371
Liber IV. Caput XXXV. 371 repellendum; quodque non erant ibidem regum atque principum oratores, cum quibus in conciliis de eorum pacificacione tractaretur; locum autem Basiliensis ciuitatis minime tutum videri propter plura loca ei vicina, que Bohemorum heretica labe infecta; insuper ad dictam ciuitatem Basiliensem dicebat tutum non patere accessum propter subortum bellum inter dilectos filios nobiles viros Burgundie et Austrie duces. Quare prefatus Johannes dictorum cardinalis et congregatorum nomine nobis supplicauit, vt cum verisimiliter propter causas predictas prelati eo minime conuenissent, ipsos vocare et precipere, reges vero et principes, ac eciam Grecos hortari et inuitare vellemus, vt Basileam accederent, vel ydoneos mitterent oratores, per quos posset heresis Bohemorum, que armata dicebatur, extirpari, reduccio Grecorum fieri, pax et tranquillitas populi christiani pertractari. Pre- terea quia, dum eramus in minoribus in conclaui pro celebranda futuri pontificis eleccione vnacum eisdem fratribus constituti, nos voto astrinximus in loco concilium celebrare, siue celebrari facere, in quo maiori parti ipsorum fratrum magis vtile expediensque et opor- tunum videretur, ac dictis fratribus visum fuerit melius, concilium predictum ad ciuitatem Bononiensem inmutari: idcirco ex predictis causis et aliis, quas honestatis gracia tacui- mus, conuicti, ne tantum bonum differretur amplius, et vt in ipso possemus personaliter interesse, de fratrum predictorum consilio et assensu, cum Basilee nulla viderentur pre- paramenta ad celebrandum concilium oportuna, sed pocius impedimenta subesse, con- cilium huiusmodi ad prefatam ciuitatem Bononiensem commutauimus, sperantes (quod) ad eam (nobis) cum predictis fratribus et nostra curia, ac carissimo in Christo filio nostro Romanorum rege illustri, cum in Ytalia esset, prout nunc est, facilior esset accessus; quodque ibidem conuenientibus nobis ambobus esset in dicto concilio prelatorum et principum numerus copiosus, ac eciam doctores et magistri ad tantum pondus ydonei, quibus Romana curia et ipsa Bononiensis ciuitas plurimum sunt referte, status quoque Romane ecclesie, qui propter absenciam nostram longinquam vtique in periclitacione quoad temporalia procul dubio extitisset, facilius conseruari posse videbatur. Greci insuper, quos ipsi Basilee con- sistentes nos vt vocaremus ad concilium sunt hortati, commodius ad Bononiam accedere potuissent, quam Basileam, tum propter maris propinquitatem, tum quia cum ipsis Grecis conuentum erat de loco concilii in Ytalia eligendo; tum autem, quoniam nobis et ecclesie facilior eorum sustentacio extitisset, cum prefatus predecessor et nos eciam per antea ex- pensas ipsis pro eorum accessu et recessu ad concilium obtulerimus. Verum quia ex pluri- morum fidelium relacione percepimus, (quod) plurima, que tunc Basilee concilii celebracionem impediebant, vtique cessarunt, nam primum domino concedente ipsorum ducum bella sublata sunt, et aliqui pro parte Bohemorum Basileam venisse dicuntur, quod nobis est gratissimum, si contingat eos ad fidem catholicam reuerti; quodque eciam ibidem nunc est prelatorum et magistrorum maior solito numerus; et nobis per Romanorum regem pre- fatum ac venerabiles fratres et dilectos filios nobiles viros electores sacri imperii Romani extiterit supplicatum, vt consentire vellemus Basilee generale concilium celebrari, pro bono vniuersalis ecclesie militantis, nos iudicantes non esse reprehensibile, si secundum varietatem temporum statuta quandoque varientur humana, et ne bonum, si quod Basilee fieri posset, aliqualiter impediatur, dicta dissolucione concilii iam facta non obstante, statuimus, volumus et mandamus de eorundem fratrum consilio, quod Basilee sacrum generale concilium per nostros legatos illuc quantocius transmittendos, et qui nomine 47%

Strana 372
372 Liber IV. Caput XXXV. XXXVI. nostro ibidem presideant, celebretur. Et cum prefati electores obtulerint circa libertatem et securitatem concilii se taliter curaturos, quod nos et per nos mittendi, et alii ad ipsum concilium conuenturi, poterimus merito contentari, committimus eis- dem, et eciam tenore presencium mandamus, vt ipsi curam, diligenciam et solli- citudinem securitatis et libertatis predictarum, ac custodiam tam loci quam concilii, et maxime legatorum nostrorum et aliorum prelatorum, quos illuc proficisci contigerit, in se suscipiant, prestent, et ita circa illos vacent et intendant, ac vacari et intendi faciant et procurent, vt tutus et liber ad prefatam ciuitatem Basiliensem omnibus accessus sit, et eisdem pariter et recessus. Interim vero Basilee conuenientes ad extirpandas hereses Bohemorum ac ipsos ad sanctam fidem catholicam reducendos, pacemque et concordiam inter cunctos Christi fideles tractandam intentos existere volumus et mandamus. Hec autem omnia volumus ad omnium noticiam deduci, valuis palacii nostri apostolici et basilice principis apostolorum vrbis affigi, et ad diuersas mundi partes eciam destinari ad predic- torum noticiam pleniorem ; mandantes omnibus et singulis venerabilibus fratribus nostris, patriarchis, archiepiscopis, episcopis ac dilectis filiis abbatibus, prioribus, ceterisque ecclesiarum et monasteriorum prelatis, ac omnibus et singulis aliis, qui ad concilia gene- ralia venire tenentur, vt in dicto Basiliensi concilio infra trium mensium spacium a die date presencium computandum debeant conuenire. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitucionis, voluntatis, mandati et concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omni- potentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum sub anno dominice incarnacionis MCCCCXXXII°. XVI°. Kalendas Marcii, pontificatus nostri anno secundo“. Caput XXXVI. Responsio synodalis, que incipit „sperauit“, ostendens papam non adhe- sisse, nec admittendos presidentes suos. Responsio autem ad materiam bulle huius aliarumque quatuor post earum presen- tacionem, nisi alia commemoranda proxime simul in deliberacione posita fuerat, non magni existimabatur oneris. Si namque, vt relacio manifestauit, Romanam sequentes curiam post dicte bulle publicacionem intelligentes per eam decreto concilii de adhesione non fuisse satisfactum, tam crebro tamque importune instanciam fecere, vt e curia egrederentur, vitaturi penas in eodem contentas, haud dubio apud patres nulla erat dubitacio papam, quem- admodum illi preceptum fuerat, non adhesisse concilio, potuisseque declarari contumaciam eius, a tempore presertim, quo oratores electorum imperii copiam dicte bulle in concilio auctentice presentarunt. Siquidem post recessum Bohemorum data est patribus respirandi facultas, vt alia considerare possent negocia, et tune materia hec posita fuit in depu- tacionibus, omnibusque visum est papam concilio non adhesisse. Super forma autem responsionis adaptanda deliberacio precessit matura, et die xvi'. mensis huius, constitutis in generali congregacione vltimo tenta apud conuentum predicatorum prenominatis pape oratoribus, presidens commemoratus presentacionem bullarum peticionemque ab eis factam dixit sanctam synodum deliberasse responsionem tunc eis datam tenoris sequentis.

Strana 373
Liber IV. Caput XXXVI. 373 Responsio sancte synodi Basiliensis ostensiua non esse acceptandas litteras Eugenii pape de sua pretensa adhesione quodque articulus de dissolucione concilii est pertinens ad fidem. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Sperauit hactenus hec sancta synodus per diuturnam pacienciam suam posse summum pontificem ad ea que raci- onis et equitatis sunt aliquando flectere. Cogitauit diu expectando efficere, vt ipse summus pontifex cognita nostra mansuetudine hoc sacrum concilium, vniuersalem representans ecclesiam, veraciter recognosceret, et illi, quemadmodum tenetur, pure et simpliciter ad- hereret ; idque, quod scandali ac perturbacionis causa in ecclesia fuerat, sine difficultate reuocaret. Credebamus iam aduenisse diem, quo de ipso meliora concipere deberemus. ac dolorem, quem vsque nune ex sua scandalosa dissolucione perpessi fueramus, ammodo ex sua humili adherencia conuerteremus in gaudium. Sed, quod non sine fletu referimus, spe nostra frustrati sumus, et cottidie maior dolendi causa augetur; quoniam quem tolle- rando et differendo delinire curauimus, eum in suo proposito duriorem experimur. Presto- lati sumus per annum integrum ac dimidium, vt offensam illam dissolucionis grauissimam, que notorie vniuersalem lesit ecclesiam, penitendo emendaret. Expectauimus, vt dominus Eugenius pro nostra clemencia et benignitate huic sancte synodo se penitus conformando nos omnes consolaretur. Sed quantum, proch dolor, aspicimus, maiori in dies amaritudine ac merore contristat. Quid enim acerbius ecclesie potest accidere, quam (quod) qui caput et custos illius esse deberet, et eam pre aliis fouere et honorare, ipsam nolit recognoscere, sed cottidie magis contempnat et despiciat? Heu quam magnam querele causam habet de moderno pontifice sancta mater ecclesia, cuius auctoritatem omni studio opprimere satagit: et quo modestius ab ea admonetur et obsecratur, eo pertinacius eam audire negligit Quam modeste ac mansuete erga eum hec sancta synodus, licet grauiter lacessita, se ges- serit, nemo est qui iam ignorat. Postquam enim dominus Eugenius in notorium ecclesie scandalum et perturbacionem christiane religionis hoc sacrum concilium, tam solemniter institutum, dissoluere conatus est, destinauimus primo nostros oratores, vt per eos infor- matus de plurimis seandalis, que ex huiusmodi dissolucione secutura erant, ipsam penitus tolleret; et sacrum concilium, prout inchoatum erat ad honorem Dei et auctoritatem ecclesie, perfici pateretur. Quod cum facere recusaret, ipsum citauimus ac monuimus, vt infra quatuor menses ab ipsa dissolucione desisteret et sacro concilio adhereret; quibus elapsis, licet per promotores sacri concilii ipsius domini Eugenii contumaciam accusantes requireremur, vt ipsum, prout iuris erat, declararemus contumacem et aduersus eum iuris remediis procederemus, instantibus tamen ambasiatoribus ipsius domini Eugenii, et in publica sessione nos orantibus, vt in huiusmodi processu supersedere dignaremur, pro tunc et vsque ad tres menses sequentes distulimus. Quibus transactis, licet merito ad suspen- sionem ipsius tamquam incorrigibiliter et notorie scandalizantis ecclesiam, ab omni ad- ministracione papali procedere potuissemus, micius tamen secum agentes, ipsum iterum monuimus et citauimus, et ex parte omnipotentis Dei precepimus, vt infra sexaginta dies pretensam dissolucionem omnino reuocaret, et huic sacro concilio publice, pure et sim- pliciter cum effectu adhereret. Quo adueniente termino iterum (per) promotores concilii, ipsius domini Eugenii contumaciam forcius accusantes, instancius requisiti fuimus, vt am- plius tam notorie contumacie non parcentes partes iusticie exequeremur. Decreuimus 43. 1433. 16. Jun.

Strana 374
374 Liber IV. Caput XXXVI. nichilominus aliquamdiu supersedere expectantes, si forte per tam exuberantem concilii mansuetudinem ad cor reuerti et demum resipiscere vellet. Interim autem vos tres, ac episcopum Ceruiensem ad nos ambasiatores transmisit cum quatuor diuersarum facultatum bullatis litteris, loco instruccionum vobis datarum, que cuique videnti non paruam admi- randi occasionem prebuerunt, ita variis cautelis et inuolucris plene erant. Prima autem instruccio erat, vt ad ciuitatem Bononiensem accederemus; quam si non acceptaremus, succedebat secunda, vt alium in Ytalia locum pro futuro concilio eligeremus; quod si nobis non placeret, offerebatur tercia, vt arbitrio xn. prelatorum et ambasiatorum prin- cipum hic existencium, an huiusmodi peticio iusta foret, committeretur; qui si declararent christianitati expedire concilium in Almania celebrari, fieret cum modis et condicionibus in sequenti instruccione expressis. Quarta autem instruccio erat, vt, si nichil predictorum nobis placeret, facultatem haberemus eligendi vnam de ciuitatibus Almanie, Basilea tamen semper exclusa. Quod autem ex hiis non solum dissolucio sublata non sit, sed magis fir- mata, et monicioni huius sacri concilii nullatenus paritum, ita manifestum est, vt probacione alia non indigeat; quinymo et vos ipsi ambasiatores conati estis nonnullis racionibus, quamquam admodum friuolis, probare hoc sacrum concilium non fuisse rite inchoatum, et tamquam tempore decreto non inceptum lapsu temporis expirasse, atque, eciam si rite congregatum fuisset, licuisse pape sua potestate dissoluere. Quibus nomine sacri concilii responsum est, et luce clarius probatum sanctum hoc concilium legittime extitisse incho- atum, nec a Romano pontifice sine ipsius concilii consensu potuisse dissolui; quodque cum honore Dei et ecclesie predictis bullis, rem illicitam ac valde absurdam petentibus, nullatenus concilium posset annuere. Post hec fama publica referente ad nostram noticiam peruenit, ipsum dominum Eugenium quasdam litteras xvi°. Kalendas Marcii, duobus videlicet diebus ante finem dictorum sexaginta dierum, in publico promulgasse consistorio, de quarum tenore postea cerciores effecti sumus per nuncios dominorum electorum sacri imperii, qui in publica nostra congregacione illas perlegi voluerunt. Harum litterarum hic est effectus, quod ipse dominus Eugenius statuit, vt Basilee concilium per suos legatos quantocius transmittendos celebretur; interim vero Basilee conuenientes ad reduccionem Bohemorum ad fidem catholicam, pacemque inter cunctos Christi fideles tractandam, vult esse intentos. In principio autem dictarum litterarum exprimitur, quemadmodum per felicis recordacionis dominum Martinum papam v. cardinalis sancti Angeli principaliter destinatus fuisset ad extirpandum heresim Bohemorum cum potestate Basiliensi concilio presidendi, si tempore congruo et decreto prelatorum ibi condecentem copiam reperiret; quod ipse cardinalis satis dilucide confutauit, asserens sine vlla condicione fuisse sibi iniunctum, vt ipse concilio presideret, quemadmodum ex litteris ipsius domini Martini euidenter apparet, nec aliud a dicto domino Martino habuisse in mandatis, nisi hoc solum et bina vice repetitum, vt benefaceret. Quo vero ad tempus decretum, quia ipse dominus Eugenius intelligit neccessarium fuisse, vt statim et inmediate post septennium a fine concilii Se- nensis concilium Basiliense inchoari debuerit, prefatus cardinalis explicauit, qualiter nec iure communi hoc cautum est, nec mens pape Martini, qui primo voluit intendendum fore ad expedicionem militarem congregandam contra Bohemos, quam vt Basileam ipse cardi- nalis pergeret; nec intencio ipsius domini Eugenii, qui multis post mensibus ipsi cardinali per suas litteras iniunxit, vt expedito negocio Bohemorum Basileam pro concilio

Strana 375
Liber IV. Caput XXXVI. 375 celebrando accederet, fuit, quod statim post septennium concilium opus esset inchoari. Iustificare eciam conatur prefatus dominus Eugenius causas, propter quas prefatam dis- solucionem se fecisse asserit; quas non fuisse sufficientes, nee sic se habuisse, in respon- sione data primis ambasiatoribus clarius continetur. Per has autem litteras nemini videri potest aliquo modo satisfactum esse monicioni et requisicioni nostre ; non enim recog- noscit fuisse aut esse concilium, sed statuit vt celebretur per legatos quantocius trans- mittendos. Ante igitur quam legati veniant, et concilium inchoent, secundum has litteras concilium dici non poterit; quod ex illa clausula manifestius constat, que dicit „interim autem Basilee conuenientes ad reduccionem hereticorum et pacem volumus esse intentos“. Si enim interim intelligeret esse concilium, non posset ipsum ad duos tantum casus restringere, cum et de reformacione et de quibuscunque negociis tocius ecclesie facultatem habeat generale concilium. Quod si interim, vt predictum est, intelligit non fuisse concilium, con- sequenter dicendum est non esse dissolucionem sublatam; neque impedimento est quod dicat "volumus, vt dicta dissolucione non obstante concilium per legatos transmittendos celebretur", quoniam ista clausula futuram dumtaxat respicit concilii celebracionem per legatos faciendam, non autem concilium iam diu inchoatum; hic enim non reputabat esse concilium. Vnde clausula ista „non obstante" non solum non tollit predictam dissolu- cionem, sed firmat, sicut excepcio alicuius casus ab aliqua regula extra illum casum firmat regulam. Cum ergo non reputet esse concilium ante aduentum legatorum et celebra- cionem per ipsos fiendam, nec dissolucionem quoad preterita tollat, quis non iudicet ipsum non parere mandatis concilii, quibus cauetur vt pure, simpliciter et cum effectu adhereat: rei enim que secundum eum non est, adherere non potest. Sed et vos oratores, euidenter cognoscentes per has litteras decreto concilii minime fore satisfactum, misistis, vt ips asseruistis in deputacionibus huius sacri concilii, prefatum episcopum Ceruiensem suppli- catum pape, vt decreto predicto satisfaciat. Post cuius episcopi abhine recessum per duos menses et amplius hoc sacrum concilium procedere distulit; nonnulli enim ex patri- bus sacri concilii sperabant perfectam adherenciam ex accessu prefati episcopi Ceruiensis secuturam. Sed nec propterea amplius factum esse cognoscimus, ymo cottidie nobis mani- festius innotescit dominum Eugenium in sue dissolucionis proposito firmius perdurare. Misit enim tandem nonnullas litteras, et in quibusdam (ex) eis quatuor nominat designatos legatos cardinales superuenturos ad presidendum, in aliis quinque prelatos, in aliis car- dinalem sancti Angeli simul cum aliis deputatis, et in omnibus facultas data refertur ad litteras datas xvi°. Kalendas Marcii, in quibus non vetus approbatur concilium, sed nouum per legatos indicendum expectatur. Scripsit preterea nobis, nominando sacrum concilium. O vtinam recta diceret intencione, quod quidem facile nos crederemus, si huic nomina- cioni reliqua consonarent. Aperientes enim litteras legimus tale principium: "postquam statuimus in ciuitate Basiliensi debere concilium celebrari“, de hoc statuto cautum est in litteris xvi°. Kalendas Marcii sed in illis, vt predictum est, nouum expectatur concilium indicendum; nec nune dicit quod iam statuerit, sed quod statuit debere celebrari, que verba futuram celebracionem expresse signant. In hiis eciam litteris refert se ad facul- tatem datam legatis, et in huiusmodi facultate ad predictas litteras xvi°. Kalendas Marcii iterum (se) refert. Quicquid ergo in omnibus litteris dicitur, intelligendum est de futuro concilio per legatos celebrando. Sed et non mediocriter facultas data legatis nos admirari

Strana 376
376 Liber IV. Caput XXXVI. compellit, in qua negocia queque vniuersalis ecclesie per dictos presidentes expedienda mandantur cum consilio concilii. Que verba iuxta propriam significacionem, ac regulas iuris canonici et ciuilis, innuunt vt consilium concilii peti dumtaxat, non autem sequi opor- teat. Igitur si concilium consuluerit aut dictauerit aliquid ecclesie expedire, et presi- dentibus non libeat, fieri secundum eum non licebit. Quid, si presidentes nichil eorum, que ad fidem vel generalem reformacionem ecclesie pertinent, aut aliquid quod fidei aut bonis moribus contradicat, agere decreuerint, concilium igitur prohibere non poterit; ergo de iudice fiet consiliarius? Quid, si presidentes totum condempnare vel iudicare deliberent, secundum hoc contradicere non poterit, ergo de iudice fiet reus? Delusorium esset ergo et falsum decretum illud, tanta maturitate a sanctis patribus in concilio Con- stanciensi digestum, in quo cauetur, quod quilibet cuiuscunque dignitatis, eciam papalis, statutis, mandatis, ac decretis concilii generalis obedire teneatur in hiis que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et vniuersalem ecclesie reformacionem in capite et in membris; quod si non obedierit, condigne penitencie subiciatur et puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. Secundum hoc non solum presidentes, sed et papa obnoxius est decretis et preceptis concilii. Ergo pocius concilium cum consilio pape vel presidencium, quam econtra, negocia ecclesie concludere debet. Quod si verbis memorate facultatis stare oporteret, vt quid hie conuenissemus, acturi precipue de refor- macione capitis, a quo primum racionem reddi decet, cuius languor si curatus non fuerit, totum corpus secundum beatum Gregorium infici neccesse est; et talem fuisse ipsius domini Eugenii mentem, in hoc videlicet concilio capitis non esse faciendam reformacionem, verba illa satis innuunt in fine ipsius facultatis posita, videlicet „agendi, tractandi, dis- ponendi, statuendi, declarandi, decidendi et concludendi, que in premissis et circa ea pro statu nostro et eiusdem ecclesie ac salute animarum fidelium etc. nec non reformacionem in omnibus membris suis noueritis expedire". Talibus igitur litteris racio nulla assentire persuadet, nec dicere vllo pacto possumus ipsum satisfecisse monicioni nostre ; alioquin fateremur hoc non fuisse concilium, et gesta in eo esse irrita, et consequenter ecclesiam, quam hic esse reputamus et merito reputamus, non fuisse ecclesiam, et nos omnes extitisse scismaticos. Quod si hoc concilium infringi pateremur, vacillaret profecto preteritorum conciliorum auctoritas, et presertim Constanciensis, a quo istud dependet, et secundum cuius decreta hoc institutum est. Nam si fateamur aliquod con- cilium reuocari in dubium, eadem racione de ceteris hesitari poterit. Quid ergo roboris aut firmitatis in ecclesia remanebit, si sacrorum conciliorum nutabit auctoritas, per quam post sacra ewangelia quid fidei habemus elucidatum est? Absit a nobis vt tale pestiferum vulnus ecclesie paciamur inferri. Preter hoc et aliud enorme preiudicium sequeretur, quod tam concilium illud, quod nouiter ipse dominus Eugenius celebrari instituit, quam alia futura, Romanis pontificibus in ipso limine nullo contradicente dissoluere fas esset; ex quo quanta possent mala succedere, quis satis enarrabit? Si insurgunt in ecclesia hereses, errores, supersticiones, vicia, deformitates ac bella, et cetera omnia que christianam reli- gionem perturbare possent et in precipicium ducere, si papa velit ecclesiam incorrigibiliter et notorie scandalizare et deuorare plebem domini sicut escam panis, et fidem catholicam tandem peruertere, concilium vel non congregabitur papa prohibente, et congregatum eo mandante dissoluetur? Cassetur ergo concilium Constanciense et decreta sanctorum

Strana 377
Liber IV. Caput XXXVI. 377 patrum, que declarant in hiis, que vniuersalem statum ecclesie concernunt, papam nichil posse immutare; frustra enim membranas occupant, si vnico verbo papa illa potest irri- tare, et, quod deterius est, auctoritate ecclesie talia posse videretur. Si post huiusmodi contradiccionem inter concilium et papam ortam concilium quasi victum liti cederet, et ipsum et alios Romanos pontifices in possessione dissoluendi concilia poneret, que tandem spes erit, quod prefatus dominus Eugenius decreta huius sacri concilii seruet et seruari faciat, si ipsum concilium spernat recognoscere? Quibus eciam remediis vti poterimus vt statutis hic promulgandis non contraueniat, si ipsum concilium, per quod statuta fiunt, irritari paciamur? Mori maluimus, quam tanto errori per ignauiam cedere. Si maiores nostri pro legibus paternis viriliter decertare et mori statuerunt, cur nos sic erimus de- generes, vt pro conseruacione vniuersalis ecclesie id ipsum non faciamus? Si de priuatis rebus ageretur, ac personalem pateremur iniuriam, esset fortasse cedendum et pacienter propter Deum ferre laudabile foret; iniurias autem Dei impune tollerare iuxta beati Cri- sostomi sentenciam nimis impium foret. Hic articulus, de quo disceptamus, fidem con- cernit, que sine interitu salutis negligi non potest. Si dominus Eugenius ecclesiam sanc- tam non audierit, quam hoc concilium representat, oportebit tandem haberi vt ethnicum et publicanum. Si ecclesiam amplius offendere non vult, recognoscere neccesse habet hoc verum fuisse et esse concilium, ipsumque dissoluere nequiuisse, et illi pure ac sine dis- simulacione adherere. Si vult vt de ipso bene concipiamus, desinat tot bullis totque in- uolucionibus et se et nos defatigare, ista enim magis difficultates augent. Si declarasset hoc Basiliense concilium, per statuta generalium Constanciensis et Senensis conciliorum ordinacionemque domini Martini et suam inchoatum, verum semper et sine interrupcione fuisse et esse concilium, et illi pure et simpliciter adhesisset, dissolucionemque pretensam iuxta decreti nostri tenorem reuocasset, suo debito et honori satisfecisset, reddidissetque se Deo et hominibus gratum, et quicquid cum Deo possemus, sicut alias oblatum est, libenter faceremus, sicut et semper offerimus. Ex predictis igitur iustissimis causis ad- mirandum non est, si vos in presidentes non admittimus, paratos nos offerentes, cum pre- fatus dominus Eugenius debitum suum fecerit, cum omni modestia debitum nostrum facere ; alioquin si secus fieret, et Deum et ecclesiam et ipsam fidem grauiter offenderemus, mul- tisque scandalis daremus et nunc et futuris temporibus occasionem. Iam omnibus constat iusticia et veritas, quas nos defendimus, et quam mansuete et pacienter tanta temporis prolixitate ipsas apud dominum Eugenium prosecuti fuimus. Testis est christianus orbis paciencie et mansuetudinis nostre. Numquam in annalibus legitur Romanum pontificem notorie scandalizantem ecclesiam tam suppliciter obsecratum, tam instanter monitum et requisitum, ac tam diu sicque pacienter ab ipsa ecclesia expectatum. Cogit nos amodo zelus domus Dei et catholice veritatis defensio vehemencius insurgere, et acriora contra induratum morbum adhibere remedia. Oramus tamen omnipotentem Deum, vt cor prefati domini Eugenii emolliat ad consenciendum iustis sancte matris ecclesie monicionibus, ne horrendum illud iudicium incurrat, quod dominus scandalizanti vnum de pusillis suis mi- nimis comminatur. Datum Basilee in congregacione nostra generali, xvi°. Kalendas Julii. anno a natiuitate domini millesimo cccexxxm°“ Scriptores Il. 48

Strana 378
378 Liber IV. Caput XXXVII. Caput XXXVII. Replicacio presidencium contra concilii responsionem. Post leccionem autem responsionis huius primo non incognite ipsis oratoribus pape, abbas de Cicilia premittens dicenda per eum relaturum se de beneplacito ac man- dato suorum collegarum maiorum, quibus ea submittebat, ac corrigerent et supplerent, proposuit attenta forma responsionis mirandum esse, quomodo sacrum concilium tam aspere responderet, namque duo fuerant ab eo desiderata hactenus, approbacio loci Basi- liensis pro celebrando concilio missioque legatorum a papa ad celebracionem illius ; et vtrumque iam papa fecisset, quia statuerat in ciuitate Basiliensi concilium celebrari, et quia primos legatos ex notoriis causis mittere non potuerat, ne tantum bonum differretur, in eorum locum alios misisset, quos tamen nolebant admittere; itaque quantum ad hec duo iam papa satisfecisset et satis. Sed prout ipse conceperat, tres allegabantur cause, quare non admitterentur, primo quia, cum papa non adhesisset concilio Basiliensi a prin- cipio instituto, si admitterentur ad concilium per ipsos nouiter inchoandum et cele- brandum, tunc esset in potestate pape, quemadmodum de Basiliensi fecerat, quodcunque dissoluere concilium pro libito, eciam ante finem operum, propter que congregaretur, et sic in futurum cessarent concilia; secundo quia a principio factis iam multis decretis si concilium non staret, sed celebrandum esset nouum, eiusmodi decreta omnia irrita essent atque inania; tercio quia si concilium hactenus continuatum non censeretur legittimum, qui hactenus steterant in eo appareret fore scismaticos, et papa contra eos vt tales pro- cedere posset. Quocirca proponens ipse et alii college sui, sencientes de huiusmodi responsione danda, volentes ad hoc satisfacere, venerunt personaliter ad deputaciones, proponentes tria, primo non esse timendum de cessacione futurorum conciliorum, quia prouisum iam sufficienter fuisset per concilium in decreto sessionis vltimo celebrate, cer- tificantes id ipsum fore de intencione pape, et ad maiorem habundanciam pollicebantur se facturos, quod papa decretum ipsum specialiter approbaret eciam per bullam suam. De contrario vero eius quod asserebat proponens iste, nunciatum est sancte synodo adstatim auctentica relacione. Siquidem post ipsorum oratorum a congregacione recessum, lecta est missiua regis Romanorum, in principio mensis huius conmemorata, ex Roma xXI°. Maii. affirmantis papam et alios querelas agere de eo decreto, quod esse de intencione pape contestabatur proponens ipse. Qui continuans dicebat secundo, quod cum multa decreta fuissent per concilium facta contra potestatem, iurisdiccionem, honorem et dignitatem pape, cardinalium et absencium prelatorum, nec concilium velle deberet cuiusquam iniu- riam, quod reuiderentur, et que iusta essent manerent, papaque approbaret illa; quantum vero ad hoc ipsi affirmabant papam hoc esse facturum ad id se obligantes. Tercio non fore timendum per papam reputari eos scismaticos, quia crederet quecunque fecerant, bono zelo et intencione bona fecisse, ipseque tante erat benignitatis, vt ad hec minime inten- deret, quod manifeste apparebat, cum in litteris suis vocaret sacrum concilium eosque fratres et filios dilectos, quod non fecisset si eos scismaticos reputaret. Item dicebat non esse aggrauandum contra papam super facta dissolucione quia, vt glossa diceret singu- laris in c.. . XXIIII. quest . . . . . ., iudicium ecclesie Romane prefertur iudicio ecclesie tocius propterea, quod omne dubium in tota ecclesia submittitur iudicio Romane ecclesie; predictam autem dissolucionem fecerat tota Romana ecclesia consenciente, quia sub-

Strana 379
Liber IV. Caput XXXVII. XXXVIII. 379 scripserant se omnes cardinales, eoque preferretur iudicio concilii. Fecisset adhuc secun- dum relacionem ex parte concilii factam per Johannem Pulchripatris. Item certum esset per iura ab eo tunc allegata, quod papa rector esset vniuersalis ecclesie, pastor gregis dominici, Christi vicarius, summus pontifex, eoque standum erat mandatis suis, quodque in hac consideracione essent Gracianus, Jheronimus et Ambrosius. Ad id vero quod op- ponebatur, in bullis pape contineri procedendum fore per presidentes cum consilio con- cilii, miraretur ipse, quare tanta vis in hoc fieret verbo, quoniam ab antiquo verba hec reperirentur in decretis conciliorum, aliaque diuersimode, sed ad eundem effectum. Nam ali- quando dicebatur, papa statuit cum consilio concilii, aliquando approbante concilio, aliquando quod concilium cum papa statuit, aliquando quod sancta synodus decreuit; omnia autem hec eundem effectum significarent. Sed et Basiliense concilium receperat presidentem cum potestate, in qua erat hoc idem verbum, videlicet dominum legatum, testante bulla per Martinum papam v. eidem concessa, inserta prime sessioni concilii; rursum pape fore in- tencionem, quecunque fierent quod illa haberent firmitatem ab eo et concilio, vnde in hoc non erat inmorandum ; siquidem videretur ei contencionem totam inter papam et concilium non esse de re, sed de quodam nomine inani, siue puncto honoris, quia acta concilii manerent firma tamquam auctoritate pape et concilii. Sed fiebat vis, vtrum dici deberent facta per papam approbante concilio, vel e conuerso, propter quod non apparebat conue- niens pro re tam (exigua?) contendere cum papa tanta cum asperitate, cum abinde scandalum magnum et grauia dampna sequerentur. Item quod in dicta responsione fiebat mencio de papa tamquam de incorrigibiliter et notorie ecclesiam scandalizante, cum tamen multa fecisset pro bona concordia et rei huius pacificacione. Volebant igitur protestari in scriptis, et protestabantur a notariis testimonium requirentes nomine pape, cardinalium et absencium prelatorum de scandalis, dampnis et aliis, que super hoc euenire possent. Nam et ipsi offerebant se, quod papa faceret quecunque ad pacificacionem, per eumque non staret, quo- minus omnis differencia tolleretur; vnde quemadmodum dixissent in deputacionibus, sic scripto tunc eis per aliquos, nunc vero quia per papam, cercius asserebant ambasiatores pape vnacum ambasiatoribus imperatoris post coronacionem huius statim secunda die post penthecosten de vrbe recessuros, ideoque placeret spectare parum temporis; credebant namque firmiter, quod aduenientibus illis omnis differencia tolleretur. Caput XXXVIII. Confessio publica et dissensus cardinalium, qui subscripserunt se in litteris dissolucionis. Post hec autem cardinalis Bononiensis exorsus propterea, quod dissolucio impu- taretur omnibus cardinalibus in Romana curia presentibus, ipseque vnus fuerat tunc ex illis, se velle dicere, quomodo hec res acciderat. Veritatem profecto esse tempore illo, quo tractabatur de dissolucione, quod eo sistente ad mortem infirmo accepta iam vnccione extrema papa misisset ad eum, prout moris est, cardinales duos de Comitibus et Noua- riensem, quibus responderat videre sibi conueniens papam mittere ad concilium cardi- nales sex, qui possent illam tractare materiam cum existentibus in concilio. Hac autem via non accepta persuasum fuerat ei, quod legatus dissolucioni consentiret, similiterque alii de concilio, prout papa ab eis habuerat, et tunc ipse consenserat. Sed habita noticia non 48 *

Strana 380
380 Liber IV. Caput XXXVIII. sic esse, quinymo illos de concilio resistere, statim destiterat ab opinione prima et tenue- rat se cum concilio; quodque super hoc clare fuerat pape locutus, prout sciebant omnes cardinales, specialiter Rothomagensis ; itaque si primo assensit, postmodum agnita veritate statim dissensit a dissolucione. Rothomagensis vero inmediate illi consedens ac inmediate locutus asseruit ita fore, namque dixisset pape locum Bononiensem non pro concilio aptum circumquaque tunc sistente guerra, a dextra intraque parcialitatibus, quia nec se ipsos poterant tenere securos, quomodo igitur concilium, essetque inibi penuria victualium, mul- taque similia hiis dixisset. Ipse vero Rothomagensis eciam de se ipso dicere vellet, quod ad eum, tune in lecto egritudinis existentem, venerant sex cardinales, factaque fuerat ibi minuta; vnde a quibusdam inueheretur se fuisse principaliter in causa, nec poterat pro- hibere, nec decebat, cum ipsi venissent ad eum. Postea autem cognito non sic esse, prout asserebatur, ipse eciam dissensit ; nec ex isto censebatur ecclesiam Romanam consensisse, quia cum nunquam consensit nisi innitendo racionibus suggestis, quas cum repertum est non esse veras, quia statim dissensit, manifeste dici poterat nunquam consensisse. Surgens demum Johannes de Segobia dixit cardinalem sancti Petri, cuius ipse erat familiaris, in- firmum hac die mansisse in domo, qui si affuerit veritatem rei valuisset plenius explicare; sed quod id notorium extitit illo in tempore non fuisse in curia presentem, et quamprimum ex legacione sibi per papam conmissa ad reformacionem ordinis Camaldulensis regressus ad vrbem venit, contradixisse manifeste. Id ipsum quoque fecisse cardinalem Arelatensem, qui presens fuerat dissolucionis tempore, Gracionopolitanus asseruit episcopus. Johannes vero de Mella primus pape orator dixit cardinalem Bononiensem infirmatum fuisse ante dis- solucionis tempus, sed iam sanatus quod ibat ad palacium; et si propter infirmitatem excusandus erat, similiter et papa, de quo certum erat tunc valde infirmum esse, nec poterat intendere super ea re. Cumque postea facta fuissent multa Basilée contra honorem, iuris- diccionem, auctoritatem et dignitatem ipsius sedis apostolice, iustum petebatur iterum hec recenseri, et si viderentur iusta, quod manerent; nec id erat nouum, quod concilium siue ecclesia offerret se emendare, si quid non bene egisset; nam in cap. ad apostolice de sen. et re. iudi. li. vi. eciam in concilio ad imperatorem Fridericum dictum fuit, quod si ecclesia eum in aliquo contra debitum leserat, quod non credebat, parata erat corrigere, ac in statum debitum reformare. Sic igitur obtulerat que primo facta fuerant iterum reui- deri, et si iusta non essent, quod corrigere parata erat, ita igitur nunc; petebatur autem non vt per alium corrigerentur, sed per semet ipsum concilium corrigeret. Nec prout dicebatur, oratores ipsi attendentes papam non adhesisse, miserant Ceruiensem episcopum ad papam, vt adhereret ; sed misissent eum ad tractandum cum papa super bona concordia et pacificacione cum concilio, propter quod rogabant supersedere vsque ad accessum ora- torum, dixit eciam de protestacione ad primum conformiter. Cardinalis autem Placentinus retulit, post tempus dissolucionis constitutum se Placencie cum rege Romanorum recepisse litteras a papa desuper et scripsisse ei rotunde, quod non fuerat bene consultum illam fieri, si fueratque presens alias consuluisset; sed credebat papam in eiusmodi facere, sieut alias consueuerat, non credere suo sicut nec aliorum consiliis.

Strana 381
Liber IV. Caput XXXIX. 381 Caput XXXIX. Responsio presidentis ad replicas presidencium, et illi tacuerunt. Posterior hiis omnibus tempore, sed opportuna defensione prior locutus est Juli- anus concilii presidens, prefatus se putasse dictum abbatem de Cicilia non tam longe pero- raturum, eoque non tam posuerat ad animum, vt ei responderet, que dixerat memorie recommendans ; ae eciam quia putauerat eos ad hec non responsuros propter duo, et quia res tam erat clara, vt in contrarium obiecta responsione non egerent et quoniam, prout dixerant obtulerantque se, omnia hec pacificacione et concordia tractari ac terminari debere. Sed cum abbas ipse eam rem conuertisset ad disputacionem, non sic apparebat; namque res tractande concordia retundi non debent per disputacionem; propter quod ipse respondere intendebat, quecumque dicturus subiciens semper determinacioni sacri con- cilii; resumensque duo illa et tria ab eo commemorata, cepit ex ordine respondere. Et cum dixisset papam iam satisfecisse, affirmabat e contra, necdum satis, sed nec modicum fecisset; nec enim Basileam locum inchoati et continuati, sed per suos legatos indicendi concilii statuisset. Nec secundum de legatis complesset, quia non eo quo debuit modo; certum namque erat eum non adhesisse concilio iam existenti, sed statuisse futurum. Quod vero dicebant papam rectorem esse vniuersalis ecclesie etc., id eciam ipse aliique in con- cilio sistentes patres vniuersi fatebantur, sed quantumcunque magnus sit, quod oportebat eum recognoscere ecclesiam, cuius qui filius non esset, et qui auctoritatem suam non recognosceret, non esset in statu salutis; vnde cum papa hoc non recognosceret, dici poterat non esse in statu salutis. Nec enim negabatur eum primum esse et in ecclesia maiorem ; sed non dicebatur eum esse maiorem tota ecclesia. Qui licet sit caput, tamen si male regit, subicitur ipse corpori ad correccionem, sicut quando patitur caput aut in- firmum est, eciam manus eiusdem corporis illi medetur et confligit, aut comprimit, prout saluti eius ac corporis tocius videtur expedire; papa etenim ecclesia non esset, sed ecclesie pars; alias sequeretur errante ipso, cum sit peccabilis et sepe errare reperiatur, quod erraret ecclesia. Preterea quod ab antiquis temporibus scriptum reperiretur ecclesiam correxisse, suspendisse, excommunicasse ac deposuisse summos pontifices; nunquam vero papam deposuisse ecclesiam, sed et sepe ecclesiam summos pontifices, vt de Liberio, Anastasio, ac Johanne xn., non propter heresim deposito, sed propter lubricum car- nis, de Benedicto quoque ac Johanne xxI. propter malos mores eius. Quod autem dicebant fieri potuisse dissolucionem iudiciumque pape preferri iudicio concilii, alle- gata illa quam dicebat glosam singularem, quod metipse sciret eciam alias multas glosas illi contrarias, prout in capitulo legimus xcm. di., vbi dicitur, quod orbis maior est vrbe, nec in hiis oportebat insistere multum, quoniam multe reperiebantur varie- tates glosarum et doctorum in hac parte differencium. Sed iam materia hec reperiebatur a sanctis patribus determinata in concilio Constanciensi manifeste diffinienti, concilium generale habere inmediate potestatem a Christo, et in casibus fidei, extirpandi scismatis, ac generalis reformacionis ecclesie Dei in capite et in membris papam subiectum fore, et teneri obedire mandatis cuiuslibet generalis concilii ; et si non fecerit, corrigi ac puniri posse, eciam ad alia iuris remedia recurrendo. Sed et papa in eisdem casibus, in quibus concilio subiectus erat, nec recognoscere volebat, nec adherere, sed dominari. Quo vero ad tria illa dicta per eum, eirca primum de dissolucione referebat se ad dictum ipsius Jo-

Strana 382
382 Liber IV. Caput XXXIX. hannis Pulchripatris; sed id certum erat nunquam eum supplicasse pro dissolucione concilii, sed pro auxilio pape, vt maior fieret congregacio, et in hune finem exposuisset aliquas neccessitates; verum tamen papa cum eidem exposita fuisset infirmitas et peteretur antidotum, fecerat sicut medicus egrotum interficiens, ne laborem habeat in curando eum ; postulato namque ab eo auxilio pro augmento concilii ipse illud dissoluit. Item dato quod dissolucionis tempore papa credidisset racionabiles et veras fuisse causas per eum ex- pressas, postea cum sciuit ita non esse, quare non reuocauit in tantum quod, eciamsi omnes dixerunt ei ita expedire, ipse nunquam voluit. De secundo autem, quod dicebant se velle agere cum papa, vt approbaret, obligantes et offerentes se super eo, ipsi bene scie- bant se non habere ad hoc mandatum nec potestatem; et eciam si bonam voluntatem haberent, non propterea ipse faceret. Nam quomodo ad ipsorum instanciam exhortacio- nemque papa faceret, qui nec adhortacionibus concilii per suos oratores, nec per ammo- niciones, exhortaciones et citaciones, nec ad instanciam serenissimi regis Romanorum mul- tiplicatis vicibus, ac multorum principum, simili quoque modo et multorum cardinalium, nec non bonorum virorum, vmquam potuit flecti, et in hoc nomine proprio vellet dicere, fuisse eciam alia que pro honestate tacebat. Quod autem dicebant multa facta in iniuriam et preiudicium honoris, status etc., hoc ita esse factum non videbat sacrum concilium, nisi dicere vellent iniuria factum esse, quod factum erat pro iusticia et veritate; etenim si re- spicerentur gesta concilii, non reperiretur quid iniustum, nisi forte diceretur propter decretum illud, quod vacante sede in concilio fieret eleccio. Sed hoc erat iustissimum, quoniam ibi fieri eleccionem decebat, vbi vniuersalis ecclesia erat congregata legittime, cui papa obedire debet. Aut forte dicerent propter factam pape citacionem? Sed hoc minime nouum erat summos pontifices a concilio citatos fuisse atque depositos; et quo- niam scandalizaret vniuersalem ecclesiam in dissolucione, merito potuit citari; in aliis quoque decretis similiter pateret de omni iusticia concilii. Quo vero ad tercium non timen- dum esse qui hactenus fuerant in concilio reputandos per papam scismaticos etc., respondit, quod non tam illo contenderetur, quantum super eo, vt quia manifestum iam foret papam et concilium contendere, an papa potuisset absque consensu concilii dissol- uere concilium, si concilium cederet, quod daret causam submissionis ecclesie papam pro libito decreta concilii de cetero irritare. Sed et quod notorie scandalizaret ecclesiam, quis negare posset, cum bullam dissolucionis ad omnes christianos principes misisset, et iam sepe requisitus nunquam voluisset reuocare. Quod vero admissa fuerat bulla presidencie dicentis cum consilio concilii, sciebat ipse bene multa per pacienciam tollerari, que in iudicium deducta aliter censentur. Nec a principio concilii aliqua contradiccio erat inter concilium et papam super preeminencia et iurisdiccione; sed cum iam desuper ageretur, non sic per pacienciam erat pretereundum. Etenim cum in concilio ageretur de tribus, specialiter de reformacione generali ecclesie, papaque eo casu est subiectus, quomodo igitur papa reciperetur vt iudex, qui erat subiectus, suique presidentes nomine suo? Cum autem dicebant expectandum adhuc parum temporis, notorium toti mundo erat de man- suetudine atque modestia sacri concilii, quanta cum benignitate processisset hactenus; et sic eciam intendebat, vt toti christianitati clareret de modestia sui processus. Si vero papa vellet adherere simpliciter sacro concilio, recognoscens sanctam Dei ecclesiam matrem suam, concilium offerebat se, prout alias, facere pro eo, quantum cum Deo posset.

Strana 383
Liber IV. Caput XXXIX. 383 Nec ita esset, prout dixerat, contencio dumtaxat de fumo honoris, sed erat super rei veritate et iusticia sancte matris ecclesie, que in omnibus preferri debebat. Agebatur enim, vt reuocaretur scandalum, quod processerat ex dissolucione, quodque papa ipse recognosceret sanctam matrem ecclesiam, quam sacrum Basiliense concilium represen- tabat. Et posito sic fore, quod dumtaxat ageretur super puncto honoris, congruum magis erat papam deferre concilio sacro honestiusque personam vnam flecti ad iudicium ecclesie, quam ecclesiam ad opinionem hominis vnius. Post vero dicta hec a concilii presidente, arbitrantibus patribus qui astabant, oratores ipsos aliqua replicaturos, cum tacerent, car- dinalis Placentinus dixit eis, quod possent recedere ; et ita fecere adstatim patribus ma- nentibus magna cum exhilaracione vultus, quia illi hec audientes tacuerunt, tamquam aper- tissima superati veritate. Nec defuit illis mora temporis, namque post eiusmodi collaci- onem proposuerunt oratores ducis Lithuanie, admissi quoque fuere ambasiatores ducis Burgundie ad sedem, et lecte fuerunt littere regis Romanorum supra bis commemorate de xxuI°. Maii. Silentibus quoque pape oratoribus sileat et calamus terminum imponens col- leccioni huic quarte, intitulate de mandata pape adhesione, alteraque sequatur de ordinata pape suspensione, non minoris conatus in patribus, quanto maioris resistencie ex parte pape fautorum.

Strana 384
384 Incipit liber quintus. Caput I. Exordium de defensione debita synodo iure nature, ne continuare bellum posset, auferenti arma pape, in quibus confidebat. apiencia Dei patris, salutare remedium viamque nobis demonstrans, vt saluari commune bonum, quod totum est, possit, amouendas fore acciones docuit scandali causam pre- stantes; iussit namque, vt totum non periret corpus, erui oculum, pedem quoque ac manum scandalizantes, eciam si dextra forent, abscindi. Papam autem Eugenium quartum diucius permanentem in facta per eum dissolucione scandalizasse notorie ecclesiam Dei, ab ip- soque scandalo desistere nolle verba vltima prenarrate colleccionis demonstrarunt; et quoniam accionem ipsam dissolucionis prestantem scandali causam sponte abscindere nun- quam voluit, salutare remedium sancta synodus arbitrata est, ne continuaret scandalizans, arma sibi auferre, in quibus confidebat. Siquidem collaciones beneficiorum, cathedralium ecclesiarum promociones, concessiones graciarum atque indultorum, vniuersaliter exerci- cium summi pontificatus, cui omnis beneficencia et correccio pertinet cunctorum fidelium, arma sibi erant, quibus confisus bellum continuabat plus quam ciuile in christiana religione, ortum ab ea dissolucione. Nec cedere volebat ecclesie illo vtique sistenti forciori, quia supra Christum firmam petram edificate, propter quod vincere eam nulla vis hominum potest, testante ewangelio quod porte inferi aduersus ecclesiam preualere nequeunt, cum potestati eius nulla super terram comparata sit potestas. Sancta vero synodus Basiliensis vniuersalem representans ecclesiam fortitudinis huius participacione haud erat inmunis, non solum munere diuino, sed humana fortitudine, quando Romanorum rex cunctique fere reges et principes instancias frequentabant ad summum pontificem pro reuocanda dissolucione; quando eorum ambasiatores, sancte synodo incorporati eo renitente pro- sequebantur concilii Basiliensis, quod papa dissoluerat, continuacionem; quando prelati fere omnes Germanie, Francie, Ytalie quoque maxima pars, Hispanie eciam multi vel pre- sentes erant, aut per suos representati procuratores, quo certe modo eciam aderant

Strana 385
Liber V. Caput I. II. 385 vniuersitates generalium studiorum non pauce; quando rursus cardinales, qui subscrip- serant se in litteris dissolucionis, eam reprobantes dicebant fieri non potuisse, quinymo dicentes suggestos se fuisse racionibus falsis, quia agnita veritate statim dissenserant. publice fatebantur se non consensisse. Propter quod, licet papa primum tamquam fortis armatus atrium custodiebat intencionis sue, sancta synodus in dies maiori semper adaucta robore forcior existens atrium ipsius iam debellauerat, nullis aut paucissimis suam disso- lucionem credentibus validam; verum quia sustinere adhuc eam indirectis quibusdam prac- ticis nitebatur, eidem suffragante magnitudine, libertate quoque et exercicio papalis auctoritatis, vt omnino ab ea intencione desisteret, decreuit suspendere eum ab admini- stracione papali. Eiusmodi sane pena congruere visa est pene in decreto xi. sessionis (contente) aduersus impedimenta prestantes generali concilio, vt qui impedimento esse volunt, ne ecclesia legittime congregata vtatur libere potestatis plenitudine sibi a Christo concessa, suspendantur et ipsi ab administracione eisdem conpetente in partem sollici- tudinis. Ad hane autem penam summo pontifici infligendam sancta synodus quanto forti- tudine preualebat, tanto maiori volebat fulgere decore mansuetudinis, non extimplo, cum iuste potuerit, infligens eam, sed termino assignato conuenienti. Caput II. Collaciones seorsum inter cardinales et paucissimos super defectu tituli papatus; palam vero posita in deliberacione non accepit prosecucionem materia illa, sed que suspensionis pape condicionate. Quo autem modo ad hoc deuentum sit, sequencia gesta compendiose narrant. Post medium mensis Maii cardinales septem Basilee constituti, et cum eis ex prelatis atque doc- toribus fere numero pari, seorsum conuenerunt per aliquot dies super materia defectus tituli papatus, publicata in cedula inserta responsioni „cogitanti“, que, vt ibi sancta asserit synodus, vnacum narracione facta ingessit stuporem atque scrupulum magnum in animis cunctorum audiencium; propter quod ab illo tempore multi in concilio aliquando secrete, aliquando vero publice de hac re fiebant sermones, nec tamen ita auctentice, vt desuper deliberari deberet. Sed et hiis diebus, qui specificati sunt in domo alterius cardinalium conuenientibus, fuerunt facte copiosius allegaciones iuris in eam partem, nullum ius in papatu sibi conpetere. Julianus autem concilii presidens, qui in epistola sua incipiente "multa me cogunt“ scripserat pape, vt de eo confideret, iurante per viuentem in secula, se paratum pro eo in carcerem et in mortem ire, quanto sentiri potuit, omni conatu studi- osius circa illam vacauit materiam, et die secunda post penthecostes allegacionibus in oppositum respondit. Cui licet audiencium cardinalium quidam tune dixerint, circa ea que facta erant, quod false in multis assereret, non curarunt tamen circa alle- gaciones intendere amplius, sed inter eos fuit condictum, vt super materia eadem sermo fieret episcopis. Sabbato igitur infra octauam penthecostes, per diem antea presentatis ex parte pape bullis quinque iam commemoratis, congregatis apud sanctum Dominicum car- dinalibus et prelatis, proposita materia defectus tituli pape, deque criminibus vt se pur- garet, vtque declaracio fieret contumacie, maxima pars assenciebat, aliis dicentibus se velle deliberare, cum materia proponeretur ad deputaciones. Biduo autem sequenti cum domini de xn. dedissent auisamentum, vt per deputaciones deliberaretur super adhesione pape Scriptores II. 49

Strana 386
386 Liber V. Caput II. III. fieretque decretum, item de materia defectus tituli et de prorogacione termini, quodque mitteretur per concilium ad principes, priusquam deposicio fieret vel declaracio, amba- siatores pape sencientes deliberari desuper hiis, sacras deputaciones personaliter visitantes exposuerunt que superius commemorata fuere ex relacione abbatis de Cicilia. Vnus vero ex electoribus imperii ea die in altera deputacionum, qua duo ex cardinalibus presentes erant, prorupit dicens, quod si de cedula predicta, tituli papatus notante defectum, in concilio deliberari deberet, non assecuraret vitam cardinalium; cui satis obiciebatur cardinalibus in faciem conminari non debere. Sed vtrum esset de neccessitate super illa materia per con- cilium videri, agitaciones salua caritate et decenti mansuetudine fiebant non mediocres, multis nolentibus dicere vota sua, nisi condicionaliter poterant, si reperiretur defectus, quod suppleretur per concilium vt Eugenius ipse, si non erat papa, fieret. Exponente vero qui deputacioni presidebat, vt deliberari deberet super prima parte, et postea de secunda, fere omnes in primam partem consensere, racionibus in contrarium satisfacere non valen- tibus. Pro illa igitur parte concluso, quod per concilium videri deberet super defectu tituli papatus, cum ad secundam deuentum est, quoniam auisamentum dominorum de xII. dicebat, quod videri deberet et deinde procedendum esset, prout spiritui sancto videretur, qui materiam dirigebant quoad secundam partem pro voto suo dixerunt, quod vellent esse cum spiritu sancto, hoc est quod fieret prout spiritus sanctus dictaret; quo sermone stu- pefacti mansere qui resistebant, vtque de defectu tituli videretur, assenserant. Sed nec agitacionibus hiis prefati et alii deerant, inuoluentes et trahentes materiam ad superio- ritatem pape respectu concilii vel e contra, et de criminibus pape vt non purgacio indi- ceretur, multa circumloquentes, multa namque obiciebantur crimina. Demum in generali congregacione reperto, quod deliberaciones trium deputacionum concordes erant de ma- teria suspensionis pape, quia deputacio fidei deliberauerat expectandos esse ambasiatores pape et imperatoris vsque ad xv. dies, allegatis desuper tribus racionibus, positum fuit ad deliberacionem patrum, vtrum militarent raciones ille. Varia autem super hoc succedente deliberacione patrum conclusa est principalis materia, papam moneri sub pena suspen- sionis ipso facto incurrende, nisi ageret que a concilio precipiebantur; quando autem sessio super hoc celebranda foret, remansit in deliberacione. Caput III. Reuelacio occultorum, propter que papa non adherebat concilio; discussa peticio, si reuidenda essent facta per concilium in preiudicium pape; et petita pro- rogacio per ambasiatores principum. Quo secutum est, vt digno patescerent testimonio cause, propter quas ne assen- tiret concilio papa refragabatur; equidem tempore extremi periculi, quia paciens vtcumque cupit euadere, eius parte quod opertum est reuelatur, et sic ab aliis scitur quod erat oc- cultum. Ab inicio nempe concilii status pape nunquam tam periculo fuerat expositus, vhi de declaracione contumacie, de suspensione, de defectu tituli papatus, et de suis crimi- nibus agebatur. Vnde qui pre ceteris ipsius diligebant statum, videntes se non posse quo- uis quesito colore suspensionis diuertere materiam, euidentissimam habentem equitatem quia dilacionem adhuc Lx. dierum concedentem post tot concessas dilaciones, timentes eum non facturum esse que iniungebantur, ideoque incursurum penam, reuelarunt que sciebant

Strana 387
Liber V. Caput III. 387 suffragari magis vt induceretur adimplere deliberata per concilium, prout patet ex sequen- tibus. Biduo quippe post conclusionem predictam conuenerunt apud sanctum Franciscum cardinales et deputati concilii, audituri que pro concordia illis exponerentur. Ambasia- toribus autem imperatoris, Anglie et Aragonie regum, Burgundie quoque et Sabaudie ducum, ac comitis Armeniaci, vnacum oratoribus pape ibidem constitutis, episcopus Niuer- niensis gracias agens presidenti et concilio, quod eo instante cardinales et deputati conue- nissent, proposuit percepisse eos de termino assignando pape per concilium sub pena sus- pensionis; et quia scirent dominos suos zelantissimos esse ad bonum ecclesie vniuersalis, apostolice sedis et pape, vt differencia non esset inter concilium et eum, rogabant audiri pape oratores seque ipsos, vt aperirentur concordie modi, vt discuteretur de conueniencia eorum. Et tunc Johannes de Mella, agens eciam gracias pro conuencione patrum, pro- posuit vltra ea, que obtulerant, non habere aliquid in speciali a papa, et quecunque dic- turi essent, id facerent propriis nominibus ; sed si per concilium aut per ambasiatores ipsos principum aperirentur conuenientes modi, confidebant de benignitate pape, omnem bonam concordiam sibi placere, que esset ad honorem sedis apostolice atque sanctitatis sue, nec non ad progressum et effectum concilii. Abbas vero sancte Justine, qui intimus pape erat, cuique ignota minime erant secreciora illius, ad cuius eciam verbum ex dictis causis patres magis intendebant, commemoratus diligenciam per eos factam pro habenda bona concordia proposuit, vt quia tunc propter curandam fistulam vultum eius deformantem iturus Romam esset, iamque fuerat locutus cum aliquibus dominis, et notum erat suum desiderium ad concilium, contestabatur quod in accessu suo intendebat facere instanciam apud papam pro adhesione; ideoque rogabat aperiri aliquos modos bonos pro differencia tollenda, et promittebat non recedere a pedibus sanctitatis sue, donec concessisset. Ape- riens vero ipse, qui ei videbatur concordie modus, dixit se credere, si papa assecuraretur non esse agendum in concilio nisi de hiis, propter que fuit congregatum, non vero de eleccione sua, aut de impositis criminibus, quod obtinere intendebat puram et simplicem adherenciam. Is itaque tamquam pre ceteris statum diligens pape palam locutus, et nullum dicens prouerbium periculi tempore, nudam exposuit veritatem, ex qua multi clarius per- ceperunt causam, quare papa concilio non assentiret, timens ne in eo de defectu tituli papatus vel eius criminibus ageretur; aperuit igitur quod neccessarium arbitrabatur, vt papa assentiret concilio. Cuius consilium secuti sunt patres, a processu super criminibus et defectu tituli supersedentes ; sed nec papa adhesit. Denique abbas Cicilie, vltimus pape oratorum, proposuit, quomodo iam obtulissent duas vias concordie, videlicet quod recen- serentur gesta per concilium, et ea, que iusta essent, confirmarentur, alia vero non ma- nerent; quod certe iustum erat, quia concilium non intenderet in preiudicium sedis apo- stolice, cardinalium et prelatorum; altera, vt expectarentur ambasiatores pape et impe- ratoris, qui inmediate recessuri erant de vrbe post suam coronacionem, credebant enim eos deferre pleniora quam ipsi haberent mandata, vt illis aduenientibus omnis differencia tolleretur ; ad quod non se obligabant, sed promittebant se curaturos, papam condes- cendere ad ea, que concordarentur; tercio autem, vbi ista duo non viderentur, quod placeret audire dictos ambasiatores principum, aperturos aliquos modos, et vnacum eis desuper conferre. Hiis propositis, cardinalibus et deputatis seorsum manentibus visum fuit, huiusmodi practicas fieri vel ad aggrauandum contra concilium, vt dici posset quod eciam 49 *

Strana 388
Liber V. Caput III. 388 preuia requisicione super concordia intendere noluit, aut quod per huiusmodi practicas differre intendebant vt decretum suspensionis non publicaretur, et tempore medio papa concordaret se cum principibus ad destruccionem concilii; quodque oblacio illa de con- firmacione gestorum concilii per papam capciosa foret ad notandum superioritatem pape respectu concilii, quia dicere poterat se confirmare illa tamquam nulla, verbaque illa am- bigua esse, cum dicebatur in preiudicium, vt per hoc reseruaretur pape iudicium, vtrum talia essent vel non; item quod omnia fere decreta concilii ab inicio facta papam tan- gerent, et sic quod diceretur, omnia esse in preiudicium, vt nulla manerent. Fuit igitur visum omnibus, vt responderetur eis, quod tam cardinalibus quam aliis deputatis data fu- isset limitata potestas ad audiendum oratores ipsos et referendum, ideoque offerebant se paratos audire quascunque vellent aperire concordie vias ; quodque presidens attentos eos redderet de iusticia et mansuetudine concilii, et quod per papam stabat non haberi con- cordiam. Redeuntibusque prefatis oratoribus, preter illos qui comitis Armeniaci, con- uencionis causa interesse nolentes, presidens concilii resumens proposita, et quedam illorum, que pridem post datam responsionem ad replicas eorum dixerat, conmemoratus, deliberata exposuit, adiciens patres ibidem existentes aliosque in concilio congregatos non venisse pro pecuniis acquirendis aut obtinendis beneficiis, sed pro subleuandis ecclesie necces- sitatibus; neque pro pace ecclesie habenda neccesse erat pape exponere thesaurum, aut magnum congregare exercitum, sicut frequenter desiderare se dicebat ad conquestam terre sancte, sed vnico verbo dare poterat ecclesie concordiam et pacem, declarando Ba- siliense concilium a sui principio legittime inchoatum et continuatum iuxta Constanciensis et Senensis conciliorum statuta, ordinacionemque Martini pape v. et suam. Quibus auditis Niuerniensis episcopus dixit, putasse maiorem graciam inuenire in concilio, vt patres ape- rire debuissent differencias et modos concordie, ipsique ambasiatores principum mediarent cum bona caritate inter ipsos et ambasiatores pape, quia aliter scisma sequeretur, et vitari non possent futura scandala; sed ex quo non aperiebant, saltem concedere vellent mensem ante decretandam monicionem pape, quia si fieret, irritaretur amplius. Ad hec autem pre- sidens respondit, in eorum potestate non esse concedere dilacionem, sed aperuissent con- cordie modum, videlicet vt si papa faceret predictam declaracionem ; hec enim erat diffe- rencia, vt papa adhereret, et reuocaret dissolucionem. Abbas autem de Cicilia dixit, quod non vna sola, sed multe essent differencie, vtpote quod papa potuisset dissoluere con- cilium, et quod non debebat reuocare dissolucionem, quia factam ex iustis causis; item quod erat differencia super decretis concilii, et specialiter secunde sessionis, in qua in- terseritur determinacio Constanciensis concilii de auctoritate generalium conciliorum; quo verbo manifestauit que proxime dicta sunt, quod intenderent omnia decreta facta esse in preiudicium, quoniam in ea declaracione omnia fere sequencia fundantur. Cepit autem pro- bare papam potuisse dissoluere propterea, quod contrarium non haberetur ex aliquo decreto, nec in capitulo „frequens“ continebatur expresse casus dissolucionis. Ad quod verbum plures respondere ceperunt, presertim Gadicensis episcopus dicens, quod id continebatur ex mente dicti capituli „frequens", et sic a forciori. Demum per alterum ex cardinalibus subiunctum fuit se scire, quod mala intencione papa et cardinales fecissent dissolucionem ipsam, et quod multi certarent pro honore pape, et non Christi. Erant eciam quidam volentes tenere frenum cum concilio, vt obtinere possent a papa ecclesias et

Strana 389
Liber V. Caput III. IV. 389 beneficia, qui confitebantur causas non fuisse veras ; duoque ex oratoribus ipsis presentibus dixerant ei, non bene fuisse factum in illa dissolucione, ipseque abbas de Cicilia, si medio iuramento interrogaretur, aliter quam laudabat esset dicturus. Episcopus vero Curiensis, imperatoris ambasiator, dicebat, si non concederetur mensis, dominum suum irritari, qui tanta pro Constanciensi et Basiliensi fecisset conciliis, de ipsoque erat confidendum. Am- basiator autem regis Francie, Turonensis archiepiscopus, contestabatur, quando venisset ad concilium, arbitratum fuisse quod papa adhesisset concilio, et sic eciam putatum fuerat per regem suum, cuius ex parte se aliosque ambasiatores cardinalis sancti Eustachii pro dilacione rogauerat, sed obaudissent. Vnde si papa adhereret, non essent in concilio pro- seruicio feruenciores eis; sed quod papa non potuisset dissoluere concilium, hoc non esset ponendum nouiter in dubium, quia per totum regnum Francie super hoc fuerat habita discussio, et conclusio facta papam absque consensu concilii illud non potuisse dis- soluere. Aggrauabatur eciam quare, postquam cognouit causas non esse veras contentas in bulla dissolucionis, eam non reuocarit. Cumque particulariter inuicem sibi loquerentur qui astabant, nec aliquis prosequebatur materiam propositam, surgentibus omnibus finem accepit congregacio diei huius. Caput IV. Continuate peticionis concessio in partem; conclusio quoque, sed non omnium, et annullacio protestacionum presencium et futurarum. Post hec autem, regresso ab imperatore fratre Petro de Bauaria, protector con- cilii et Curiensis episcopus imperatoris nomine modestiorem, sed vrgenciorem faciebant instanciam pro dilacione. Dicebat enim ipse frater Petrus, credenciam exponens impera- toris, quomodo ambasiatores sui proxime venturi erant eius explicaturi mentem, ipseque dimiserat eos iam Senis, ideoque petebant saltem octo dies concedi, infra quos credebant eos accessuros. Predicti quoque ambasiatores principum suam continuabant peticionem pro- dilacione petita mensis, iam addentes ebdomadarum septem. Fuit autem deliberatum ex- pectari per duodecim dies, et xm°. die sessionem tenendam ad publicandum suspensionis decretum ; vtque simul publicaretur decretum de confirmacione eleccionum per ordinarios, multa cum diligencia et studio elaboratum est, pro auisandisque eligendorum qualifica- cionibus eciam naciones seorsum congregate desuper deliberarunt. Sed et non parua sur- rexit difficultas, si ante illos xn. dies concludenda erat forma decreti de suspensione, pro- tectore allegante ad sui instanciam concessam fuisse dilacionem illam, eoque nichil interim desuper pertractandum. Quidam ex ambasiatoribus principum dicebant se velle ire Romam, inducturi papam vt concilio assentiret; quorum verbis non magna dabatur spes, experi- mento multiplici iam accepto, papam noluisse audire ecclesiam monentem, supplicantes principes, cardinales suadentes, ac consulentes quam plures bonos viros. Fiebant rursus multe seorsum congregaciones, periculum dissolucionis concilii verisimiliter causature; vnde suasione eidem facta dux assensit, vt forma decreti concluderetur, prout factum est tercia die Julii; quamuis autem vnanimiter, non tamen sine magna difficultate, quia illa die legi oportuit decreta Constanciensis concilii de auctoritate conciliorum generalium et de suspensione pape Johannis, item contra turbatores quod de heresi essent suspecti et rei essent criminis lese maiestatis, omni dignitate, honore etc. priuati, spe promocionis

Strana 390
390 Liber V. Caput IV. omnino sublata, eciamsi imperialis dignitatis, regalis, cardinalatus, aut pontificalis. Cum- que sentiretur multas esse factas protestaciones ad partem, auisante cardinali Rothoma- gensi sancta synodus de plenitudine potestatis censuit irritas omnes, eique placuit, et ita statuit, que in futurum contra conclusiones et statuta sua atque ordinaciones fierent, pro nullis habendas esse, et contra huiusmodi statuentes palam aut clandestine velut contra turbatores concilii procedendum fore, prout dictatum fuerat sessione xun'. in Constanciensi concilio. In eiusmodi autem congregacione presentes non fuerunt, qui missi venerant prelati et alii de dominio Venetorum, ambasiatores quoque imperatoris, Burgundie et Sa- baudie ducum ; ambasiator vero regis Aragonum affuit, sed non in loco solito. Auisantibus autem cardinalibus et aliis, qui precipue directores erant rerum in concilio agendarum, periculum attendentes, si tanta multitudo prelatorum et aliorum non assentiret decreto sus- pensionis, et rursus, quia deliberatum fuerat mitti solemnes ambasiatores ad reges et prin- cipes pro iustificacione concilii, vt in casu nonparicionis acceptarent decretum suspen- sionis, nec aliunde expense suffragabuntur nisi communis fieret distribucio: verisimile autem non erat, distribuere velle ad eius execucionem decreto concilii non assencientes, summopere laboratum est ad habendum consensum ambasiatorum principum et dictorum prelatorum. Magna equidem illis erat confusio, quando conprehendebantur in quatuor sistentes locis deputacionum idem votum omnes dicere, nullo fere addito vel remoto, eandem quoque causam exprimentes, non aliam quam dictam a principio processus incho- ati per oratores pape, ne scisma fieret, racionibus in contrarium minime respondentes. Hanc profecto causam adeo legittimam esse illis ostendebatur, vt si eidem assentiret con- cilium generale, in ecclesia Dei nusquam reformacio fieret: primum de persona pape, quia, vt non corrigeretur, semper eandem allegaret causam, desistendum esse a processu, ne seisma fieret, veniretque in hune excessus gradum, quem de facto Eugenius papa mon- strauit, concilium dissoluendo contestatus non se concilio, concilium vero magis sibi obe- dire debere. Non fieret consequenter reformacio de cardinali, patriarcha, archiepiscopo, vel episcopo, quia si papa inhiberet, aliis concilio, aliis sibi adherentibus, ne scisma fieret, diceret vlterius non esse procedendum. Quinymo nec fieret de aliquo monasterio, ordine, prouincia, vel regno, eciam, quod Deus auertat, in heresi constituto, quia contestaretur non fuisse per concilium bene processum; quemadmodum ausus fuit publice dicere orator eius de vocacione facta Bohemorum per Basiliense concilium, expectacioneque vt ad illud venirent, eorum quoque instruccione in spiritu lenitatis, missioneque ad illud regnum synodalium ambasiatorum, quando tamen iam tot potentissimi fidelium exercitus vel exicialiter victi, vel a facie eorum turpissime fugiere, quando Romanorum rex fatebatur debellacionem eorum supra suas atque vires esse Germanorum, et diuina monstrauit pietas gladio verbi diuini fuisse deflexos. Adhuc nec reformacio fieret in legibus recte condendis, si pro libito papa irritaret generalium decreta conciliorum, et cum ostendere vellet con- cilium non iuste fecisse, allegaret, ne scisma fiat, desistendum fore ab manifestanda iusticia et veritate legis diuine. Eiusmodi aliaque viuaciora audientes mente conpuncti, preter eorum paucissimos qui primo obuiabant, vota reddidere synodali processui.

Strana 391
Liber V. Caput V. 391 Caput V. Ad instanciam oratorum pape petencium prorogacionem patrum explicantur vota maiorum et numerus omnium. Dies igitur Julii xI"s. assignatus erat sessioni publice pro decreto publicando suspensionis, dum applicuerunt ex vrbe die viu“. expectati oratores pape, Spaletensis et Tarentinus archiepiscopi. Crastino igitur Johanne de Mella, duobus hiis, et abbate Cicilie in congregacione patrum constitutis, Spaletensis proposuit, exorsus causam, quam agebat in presenciarum, non esse eam, quam ex iniuncto sanctissimi pape in recessu ab vrbe re- ceperat; illa namque commissa foret simul ipsis et ambasiatoribus imperatoris, eratque sic coniuncta inseparabiliter, vt sine contemptu sanctitatis sue et cesaree maiestatis absque illis exprimi non posset ; sed que tunc dicere intendebat, Basilee concepisset. Etenim sen- serant suas reuerendissimas paternitates statuisse diem certam ad faciendum processum contra papam; quod si fiebat, manifeste tolleretur concordancia omnis, que per ipsos et ambasiatores imperiales tractanda foret et proponenda, ideoque videbatur decens illorum expectari aduentum, qui, prout sibi erat dictum, visi fuerant in medio itineris. Hoc eciam deceret ipsorum benignitatem; nam si hereticis obstinatis et iam condempnatis, eciam ex- tirpandis per bellum, benigne fuerat concessa dilacio fuerantque diu expectati, ac eciam cum eisdem ita humane actum erat, vt ad eos reuerendissimi patres virique doctissimi forent missi ambasiatores, quanto magis id caritate agendum erat cum summo pontifice; etenim si membro putrido et abscisso id concedebant, quanto forcius summo pontifici, cum mora modici temporis molesta esse non deberet. Item certum esset legum conditores, ac pontifices summos, et sacra statuisse concilia, casu quo scandalum timetur, cessandum esse a iuris rigore; sed et tune certum erat scandalum secuturum, si fieret dictus pro- cessus, cum multi dubitarent, et non esset certum toti mundo de processibus ipsorum do- minorum. Propter quod rogabant non precipitanter agi, sed quod placeret expectari ac- cessum dictorum ambasiatorum, quoniam alias non auctoritati iudicii, sed imputandum erat facilitati. Presidens autem dixit expectare eos, donec per concilium deliberaretur, exposi- taque per eum materia, vtrum supersedendum foret, vel die iam statuto celebrandam ses- sionem, eo non predicente votum suum cardinalis Bononiensis, qui illi inmediacius erat, dixit attendendum fore, quemadmodum in dicta proposicione patres de facilitate argue- rentur; ideoque, quoniam variari ab hiis, que conclusa erant, spectaret ad facilitatem, an- nuendum eis non esset. Foret eciam attendendum, quia nec salutassent, nec dixissent aue, sed neque dedissent spem bonam, sed dixissent solum alios esse venturos. Videbatur igitur eidem sessionem esse tenendam ad publicandum decretum monicionis, prout iam fuerat deliberatum. Placentinus autem idem sensit, reddens patres auisatos de responso in materia Grecorum per papam dato. Siquidem diebus illis solemnis ambasiata Grecorum ad papam venerat, et Placentinus asserebat, quod statuisset concilium teneri ad biennium in Ancona, certumque erat id fieri ad reuocacionem eorum, que in Basiliensi gesta erant concilio ; fueratque sibi dictum, papam misisse cum secretario suo regi Polonie conces- sionem decime vnius colligende super clerum, vt consentiret dissolucioni et concilio Bo- noniensi. Tercio loco cardinalis Rothomagensis id ipsum voluit, superaddens, quomodo in responso Grecis dato tres cardinales non consensissent, Arelatensis, sancti Sixti et Nouariensis. Demum cardinalis sancti Petri ad vincula eciam non esse supersedendum

Strana 392
392 Liber V. Caput V. censuit; sed velut irruisset in eum spiritus Dei, ceteris animosius dicere cepit, contestans ecclesiam tunc esse in periculo, iamque patres cognouisse modos tentos per papam hac- tenus, et tunc qui obligati erant se opponere et defensare ecclesiam matrem suam, nec diebus hiis esset eis virtus paciencia, quia secundum Bernhardum impacientem esse ali- quando melius est. Neque iam pati deberent amplius iuxta doctrinam apostoli yronice lo- quentis, cum dicit „sustinetis enim, si quis vos in seruitutem redigit, si quis deuorat, si quis in faciem vos cedit“, quasi diceret hoc sufferendum non esse. Et quia spiritus sanctus fugeret omne fictum, in hoc opere defensionis ecclesie tam neccessario non simulate ex- pectandum erat, in quem euentum res deueniret, sed omni timore postposito cum toto conatu deberent se patres opponere ; ipseque intencionis huius erat, eciam si omnes prin- cipes contra essent, et super ciuitatem Basiliensem eam expugnaturi; si alii non essent, nisi paucissimi, manere cum eo volentes, in omni paupertate intendebat persistere vsque ad martirium. Contestabatur preterea causam, que per papam allegabatur, legittimam non esse, videlicet nisi velitis michi consentire, fiet scandalum, quemadmodum si ciuibus Ba- siliensibus diceretur, nisi velitis hoc, quod ego volo, incendam ciuitatem. Procedendum igitur erat contra papam, eciam si dampnum illi eueniret, quia hoc erat a se ipso, Cri- sostomo teste „nemo leditur nisi a semetipso". Per aliquos autem non bene existimaretur de cardinalibus, quasi ipsi propter odium hec fieri prouocarent; non vero ita esse, nam quandocunque vellent, gratissime a papa reciperentur; sed periculum erat de aliis mino- ribus, omnesque bene scirent, pertinere specialiter ad cardinales opponere se pro ecclesia, vnde sicut olim sancti patres opposuerunt se, ita et tunc decebat. Ipse enim sciret, ista eos facere cum bona et sancta intencione, et ideo cum tunc periculum esset, fortes stare debebant et pugnare cum antiquo serpente, qui semper seminator erat zizaniorum dyabolo persequente; neque patres in concilio existentes pati debebant se in verbis tociens decipi, sicut factum fuerat vsque in illos dies. Post hoc cardinalis sancti Eustachii eius- dem fuit sentencie, adiungens, quamuis per aliquos in concilio existentes omnis esset conatus ad impediendum, non tamen preualerent, et iam bene sciebatur, qui essent, et in breui publice notificaretur. Firmanus vero cardinalium vltimus, a priorum sensu minime discrepans, seriose annumerauit, quociens pape fuisse concessas dilaciones, nec fructuose. Votum autem patriarche Alexandrini vnico erat verbo, ego sum cum dominis cardinalibus. Eiusdem quoque fuit sensus Antiochenus patriarcha, exponens non fideles, sed esse pro- ditores seruitores domini infirmantis ad mortem, si non postpositis omnibus pro medicina instarent ad sanitatem habendam; eo vero tempore ecclesia infirmaretur, processusque pape medicina eius erat, quoniam alias, papa non assenciente decretis, inutiliter labora- retur ad ecclesie reformacionem, execucionem eius illo impediente. Lugdunensis eciam idem dixit annectens, simul cum decreto suspensionis publicandum fore decretum de con- firmacione eleccionum per ordinarios, quod et placuit Bituricensi Turonensique archiepis- copis, isto racionem reddente, iniuriam fieri synodo, si que determinata erant reuolui deberent. Ad idem fuit Siluanatensis episcopus, omnes hii quatuor ambasiatores Francorum regis, eiusdemque fuit propositi Vticensis, ambasiator pro rege Cipri. Niuerniensis autem, orator Burgundie ducis, commemoratus, quemadmodum a principio dixisset legato et aliis cardinalibus, sibi fuisse iniunctum a domino suo ire ad papam super adhesione, sed fuerat in concilio detentus ; vnde sicut dixerat in die sue incorporacionis, consentire non posset,

Strana 393
Liber V. Caput V. VI. 393 nisi haberet a domino suo mandatum, quod in breui expectaret; quodque ipse aliique ora- tores petiuerant septimanas septem pro eundo ad papam, nec obtinuissent, scripserant tamen litteras duplices pro adhesione; interrogatus, quid videretur sibi tamquam persone singulari, respondit, se non habere nisi vnam vocem. Episcopus quoque Bellicensis, am- basiator ducis Sabaudie, dixit se velle deliberare. Auriensis autem episcopus commemo- rabatur abbatem sancte Justine dixisse rediturum se cum ambasiatoribus pape, venientibus si adhesionem deferrent, cumque non retrocessisset, signum esset eos non portare adhe- sionem pape. Abbas item Cistercii adiciebat requirendos esse pape oratores, vt exhiberent litteras, vel quod in conmissis haberent. Quidam autem fuerunt deliberantes, expectandam fore ambasiatam imperialem. Fuerunt autem ista die patres deliberantes, conformantes se voto cardinalium, numero trecenti sexaginta tres ; quod vero expectarentur oratores impe- ratoris, viginti tres; priorum autem centum quadraginta vnus, quod publicari oportebat decre- tum suspensionis, nec omitti decretum de confirmacione eleccionum. Instantibusque promo- toribus concilii presidens conclusit, tenendam sessionem ad publicandum decretum suspen- sionis tercio sequenti die; interim vero omnem fieri diligenciam, vt eciam aliud de con- firmacione eleccionum reaptaretur simul pronunciandum, prout et fuit actum die eciam isto sero congregatis deputacionibus, affixeque sunt cedule in locis publicis, notificantes eciam sub pena prestiti iuramenti, et mandantes omnibus interessentibus concilio et inter- esse debentibus, die ipsa et hora assignatis vt interessent. Caput VI. Responsio presidentis ad proposita oratorum, quod non fatigarent concilium verba dantes, multeque vtrimque replice. Regressis post hec pape oratoribus, presidens concilii resumens proposita Spala- tensis archiepiscopi, ex ordineque ad illa respondens dixit, patres illos reuerendissimos, reuerendos, ac venerabiles, quos sedentes videbant, totamque sanctam synodum dolere admodum, quia in sua proposicione non exposuisset bonum adhesionis pape diu deside- ratum ab omnibus, gratissimumque foret, si placeret exponere, que acceperat in commissis a papa, vel quodcunque mandatum aut litteras eius ad concilium, cuius ex parte eciam vt id faceret requirebat, rogatos notarios esse volens de requisicione testimonium daturos. Ad id vero quod dixerat de Bohemis, reducebat in memoriam eius, quomodo in Constan- ciensi concilio, habita noticia de ipsorum erroribus et pertinacia, facta vocacione per edictum, processum fuisset ad eorum condempnacionem; et quoniam ecclesia nunquam claudit gremium redeunti, decuit vocari eos caritatiue ad reduccionem et cum ipsis benigne agere, eciam mittendo ambasiatores, et cuncta pro eorum reduccione agere dili- genter, quod sic continuare erat de intencione concilii. Quod autem multi dubitarent de processibus concilii, non mirabatur; namque multi dubitabant eciam de scriptura sacra, eamque intelligunt aliter quam debent, et erronee, sed nee propterea minus ver a est atque certa. Sed de verbo precipitacionis per eum expresso bene admirabatur, quomodo id dicere poterat decem et nouem mensibus iam elapsis a dissolucionis tempore, et cum per oratores concilii eciam lacrimabiliter exposita fuissent pape dampna atque innumera mala, que ex eadem sequebantur, non aduertisset eos remittens vacuos. Rursus et imperator eciam instanciam fecerat tam crebris ambasiatis, cardinales quoque et alii multi, et tandem Scriptores II. 50

Strana 394
394 Liber V. Caput VI. per concilium, sicut actum est contra alios summos pontifices notorie et incorrigibiliter scandalizantes ecclesiam, cum monitus fuerat ad quatuor menses, oratores eius ipseque- met Tarentinus eorum primus sciebat, quam suppliciter exorassent, ne eius contumacia declararetur, et postea nichilominus diu fuerat expectatum. Narransque seriose dilaciones processus commemorauit, non sic factum esse contra Johannem xxIII. in Constanciensi con- cilio, quia scandalizauerat ecclesiam. Adhuc eciam nunc tercio concedebatur per con- cilium dilacio ad duos menses, omni cum mansuetudine agens, cum tamen possit adstatim diffinitiuam dare; sciebat quippe Spaletensis ipse, iuxta auctoritates ewangelii, apostoli, iuris(que) diuini vocatum et monitum primo et secundo non amplius expectandum, reci- tata per eum ewangelica et apostolica doctrina, secundum vero iura primo, secundo, tercio et peremptorie etc.; itaque non precipitanter, sed omni cum mansuetudine actum erat et agebatur circa pape processum. Mirabatur eciam, quod imposuisset facilitatem actibus sacri concilii, nam primo ad peticionem ipsorum oratorum pape concessi fuerunt xu. dies, mensis iterum, postremo ad protectoris instanciam xiI.; itaque manifeste agnoscebatur non in- tendi aliud, quam detinere concilium per huiusmodi dilaciones. Concludens igitur dicebat, quod concilium iam diu expectasset et intendebat continuare processum suum; verum tamen sicut dixerat, si quid a papa haberent vel qualecunque mandatum, exorans eos requirebat vt exhibere vellent, quod eciam promotores concilii a principio et modo requi- sierunt, a notariis testimonium petentes. Spaletensis deinde archiepiscopus resumens que- dam ex predictis respondere cepit ad primum, iam dixisse, que acceperat in commissis a papa, non posse ostendere absque presencia collegarum suorum; sed dicebat per eos ap- portari vel adherenciam, vel concordanciam, vel litteras credenciales ad alia. De processu vero Bohemorum facto per Constanciense concilium ipse nesciebat quomodo actum, sciebat autem vocatos nunc fuisse eos, et cum eis vt predixerat actum, et forte non bene actum, et quod non debuit sic fieri, posse probari. Nec quod multi haberent dubium de processu eorum contra papam, admirabatur, sed de hoc omittebat dicere, quia non ad hoc fuerat missus. Simileque non esset de processu Johannis pape in concilio Constanciensi, quia illa materia nota erat toti ecclesie, que tune tripliciter diuisa erat, sed vtrum ibi celerius contra Johannem fuisset processum, sibi erat dubium; quodque papa Eugenius esset vnicus ab omnibus cardinalibus receptus, vnde contra hunc sanctissimum virum aggredi non erat simile. Eoque extendente sermonem in laudibus, cepit murmur quidam in patribus, quod non vera diceret, et quidam interrumpere inchoabant. A maioribus autem facta repressione continuauit, dicens nolle repetere que enumerate fuerant dilaciones, vt non precipitanter agi videretur; sed dicebat quod, eciam si maiores fuissent concesse dilaciones, decebat expectari, quoniam alias sequebatur desolacio infinita et scandalum, cui nullum esset remedium; subiungens populo Israhel, eciam si ab eo sepe lapidati fuissent prophete semper fuisse indultum a Deo. Cum autem ad Dei filium Christum peruenerunt occidentes et suspendentes, non indulgencia, sed secuta fuerat perpetua et infinita eorum dampnacio; ita et tune esset suspendendo Christum Deum, eueniret namque quod papa ab ecclesia separaretur, et sic due fierent secte. Cumque fuisset facta requisicio exhibere mandatum et litteras, si que haberet, ita et ipse protestabatur pape et imperatoris nomine, quod res suas et mandata intendebat ostendere suis locis et tempore opportunis, rogans notarios sibi testimonium perhibere, vt toti mundo ostenderetur. Promotor vero concilii Stephanus

Strana 395
Liber V. Caput VI. 395 de Nouaria, quia iam semel surrexerat petens, vt ostenderet si quod ad hoc haberet man- datum, aduersum eius protestacionem id ipsum secundo requisiuit, dicens se intendere procedi contra eum tamquam contra falsum procuratorem de mandato non docentem. Cui Spalatensis respondit, prout dixerat, se non posse ostendere. Obiecto vero eidem vt pro- testacionem reuocaret, cum alias certum esset eam nichil valere, dixit, valeat quantum valere potest. Denique cum per aduocatum concilii Gasparem de Perusio obiceretur eidem, quomodo hoc poterat facere, si, vt premiserat, nichil poterat sine collegis, aperuit quod clausum erat in pectore, clarius quam primo respondens. Dixit enim, quod certissime haberent litteras credenciales, et mandatum ac potestatem ad faciendum protestaciones et appellaciones, et ad alia. Audito hoc verbo per concilii presidentem dictum est ei, decretis Constanciensis concilii fuisse determinatum, in hiis, que fidei sunt, extirpacionis scismatis et reformacionis, nec non in dependentibus ab eisdem papam teneri obedire preceptis concilii, alias procedendum esse contra eum, eciam ad alia subsidia recurrendo; eoque bene attenderet, quod protestacio sua fiebat contra dicta decreta. Tunc abbas Ci- cilie dixit se certissimum esse, neminem ipsorum venisse ad turbandum sacrum concilium, neque ea, que in iudicio suo essent, agenda; si autem per seminatorem zizanie hec fierent, id sine culpa sua. Quantum vero ad protestacionem sciebat bene de multiplicitate prote- stacionum, et quomodo secundum interpretacionem vocabuli protestacionem esse attesta- cionem mentis, vnde qui diceret in futurum nolle stare mandatis et statutis concilii, aliud erat ; Spalatensis autem non dixerat sic, sed quod nomine suo et collegarum protestabatur expectandos esse ambasiatores imperatoris, quod non erat imputandum. Aduocato vero concilii replicanti, cum dixerat se nichil posse absque collegis, ergo neque poterat prote- stari, respondit illud nichil posse intelligi debere quoad materiam principalem. Symon autem de Theramo, aduocatus ab antiquo consistorialis, surgens opposuit, quare vsur- passet locum ambasiatorum, cum dixerat se non posse mandatum ostendere. Et cardinalis sancti Petri adiecit, quare, cum haberent potestatem ad turbandum patres, non eciam ad consolandum eos cum bono responso, sed vellent sicut hactenus detinere in verbis; cre- derent autem iam se intellectos fuisse, quia frustra iacitur rethe ante oculos pennatorum. Iam vero surgentibus a congregacione patribus Tarentinus sermone eleuaciori velut com- minando dixit, eciam alia esse publicanda, que in concilio occulta erant. Cuius verba vltimaque Spalatensis multi ex patribus attendentes presumpserunt, non adhesionem pape desideratam ostensuros, fortasse autem alias executuros practicas vel ad periculosam per- turbacionem concilii, vel ad impediendam sessionem. Vnde cum sequenti die publicandum foret decretum suspensionis, in eaque tenebatur congregacione generali, vt conclusio fieret decreti de confirmacione eleccionum, factaque fuit adiecta ordinacione, de qua synodus fieri voluit instrumenta publica, clausulam in decreto contentam nisi ex magna et racio- nabili causa etc. non solum de generalibus, sed eciam intelligendam fore de specialibus reseruacionibus, protector concilii organo Henrici Fleckel proposuit, ab oratoribus pape fuisse rogatum affectuose, vt intercederet. Quo circa patribus supplicabat non velle pro- cedere ad sessionem, prout iam determinatum erat, attento quod oratores imperiales in itinere visi fuissent, eorumque altero impedito per infirmitatem nondum accesserant; dice- bant autem se credere sequi posse bona ex huiusmodi expectacione. Seorsum duce ipso a congregacione, cum presidens concilii, vtrum annuendum esset peticioni eius, in 50*

Strana 396
396 Liber V. Caput VI. VII. deliberacionem proposuit, attento quod iam determinata fuisset dies, in crastinum cele- brandam fore sessionem, a patribus statim responsum extitit, expediendum esse decretum, nec expectandum amplius. Hac die post prandium accesserunt oratores imperiales, pro quorum expectacione supplicabatur. Caput VII. Instancie oratorum imperatoris respondet vox populi frequenter, et patres experimento senciunt quid intendebatur, quia redimendum tempus. Multis tandem de hoc ipso iam habitis conclusionibus, die assignata sessio, cui interfuerunt nonaginta fere prelati in mitris et pluuialibus, solempnis celebrata est in ma- iori ecclesia Basiliensi, cantante missam de spiritu sancto Johanne patriarcha Antiocheno. Hanc autem sessionem multis ex causis solemnem solemniorem reddidit aduersancium resi- stencia cupiencium impedire, et patrum constancia volencium consummare. Quo vero hec gesta sint ordine, calamus refert, nec arbitratur vt inspicere tedeat ista legentes, cum non teduit tot viros insignes, senes vtique et timoratos, quamdiu ista fiebant, illorum consum- macionem expectare ieiunos, et quod affligebat, quia euidentibus indiciis noticiam habentes, illa fuisse procurata ad redimendum tempus et impedimenta prestandum. Missa igitur dum celebrabatur, Curiensis episcopus, ex illis vnus, significauit presidenti et cardinalibus ora- tores imperatoris adesse audienciam petentes. Cui responso audiendos post missam, illa finita prelatorum multi, prout moris, pluuialia sumpserunt, capitibus mitras imponentes ; alii vero inspicientes cardinales, qui scientes de facienda proposicione paramenta non as- sumebant, non induerunt se pontificalibus, et indutorum deposuerunt quidam, alii per- stiterunt. Ingressi autem a choro congregacionem, bancha bassiori posita, vbi sedere consueuerant cardinales, ad faciem congregacionis sederunt imperiales ambasiatores, pro- tector concilii et Curiensis episcopus, et qui nouiter accesserant Hartungus miles et Nicolaus Stock decretorum doctor. Qui surgens ad manus in volucro litterarum reuoluere cepit, velud inquirens litteram concilio directam, tandem exordiens, quod imperator haberet integrum zelum et deuocionem ad sacrum concilium, offerens se ipsum, imperium, ac om- nia regna et bona sua ad honorem concilii, quam mittebat litteram presentauit continencie huius, quomodo iam sacro concilio scripsisset concordium secutum inter papam et ipsum, introisseque vrbem; sciens vero patres gaudere de bono sui honoris, significabat die sancto penthecostes in basilica sancti Petri, loco vbi predecessores sui obtinuerant, a papa cum omnibus cerimoniis imperialibus infulam suscepisse ac dyadema imperiale, et quia sciret papam optime fore intencionis ad execucionem eorum, propter que concilium fuerat congregatum, commisisset dictis quatuor suam aperire patribus intencionem. Huiusmodi perlecta littera per notarium concilii, iterum facta reuolucione litterarum fasciculo conten- tarum aliam exhibuit legendam, nec lecta fuit propterea, quod dirigebatur oratoribus elec- torum imperii. Tercio adhuc simili facta reuolucione exhibuit ex eadem causa non lectam, directam oratoribus regis Anglie, qui nondum erant incorporati. Post hec autem pro- posuit, reuerendissimas eorum paternitates audiuisse continenciam littere imperialis, com- mittentis credenciam prenominatis quatuor oratoribus suis; sed quia heri multum fatigati accesserant de sero, namque per ducem et episcopum misso ad eos nuncio laborauerant festinanter venientes, aliquando super currus, aliquando super equos, ideo propter

Strana 397
Liber V. Caput VII. 397 fatigacionem, et quia iam tarda erat hora, nec bene erat informatus, supplicabat differri sessionem presentem, quousque duo ipsi nouiter superuenientes informare possent ducem et Curiensem episcopum, possetque tunc salubrius expediri. Dixit eciam alias se habere litteras, quas presentare postea intendebat, sed propter tedium non presentasse, subiungens se notificare et volens eos scire, quod imperator mense isto intendebat de vrbe recedere et venire ad concilium pro rebus in eo agendis, ideoque supplicabat pro differenda ses- sione, vt scandala vitarentur, ac eciam pro honore imperatoris. Cumque in hiis finem lo- cucionis fecisset, a multitudine patrum, cardinalibus exceptis et paucis aliis, dictum est „expediatur, expediatur decretum". Cantores vero ceperunt, vt moris est, voce alta can- tare „exaudi nos domine“, vixque silencium indici potuit, dicente illo se habere litteras alias presentandas. Qui simili vt prima reuolucione litterarum vnam presentauit legato, aliam Bononiensi, et consequenter cardinalibus aliis non festinatis; littere autem omnes credenciales erant. Deinde officialis Basiliensium ciuium nomine proposuit, magistros ciuium aliosque presentes ciues supplicare sacro concilio pro sessione illa differenda, cau- sas allegantes propter legatos imperatoris, et quia esset ad eius seruicium et honorem; offerebant autem se ipsos ad beneplacita patrum, dicentes se credere, quod exorabant, ad honorem esse concilii. Nomine quoque ducis proposuit Henricus Fleckel id ipsum, quod Nicolaus doctor supplicauerat regis ex parte, quia ex hoc nonnisi multa bona sequi et scandala euitari possent, si primo ambasiata imperialis explicaretur et audiretur; ipseque doctor subiunxit per patres annuendum esse, quoniam ista esset prima peticio imperialis; cui verbo opponebat multorum subclamor, alias fuisse eciam. Commemoratus item epis- copus Curiensis patres audisse iam exposita egregie per dictum doctorem, dicebat et illam fore intencionem seriosam imperatoris, ac pro bono et prospero sacri concilii successu, vt continuaretur pro gloria et salute populi christiani, eoque differendam sessionem esse ad paucos dies, quousque informacio ipsa fieret; namque ipse senserat, omnem volun- tatem imperatoris a principio ordinatam esse ad salutem concilii. Cum vero subiunxisset, quod ex tali precipitacione posset sequi, et eciam audito precipitacionis verbo, per multos acclamatum est, ne amplius diceretur, quia in eo iniuriabatur concilio. Ad eiusmodi autem interrupte factas concilio deprecaciones (multitudo) patrum vt communiter respondebat „expediatur sessio, expediatur“, et quomodo cantores ad primam, ita et dyaconus prose- cutus cerimoniarum solemnia bis alta voce dixit „orate“, multisque genua flectentibus patriarcha decantabat oraciones dicendas per eum. Promotores eciam obsecrantes pluries requisierunt, vt inchoata perficerent, nunc allegantes iam diu illa et sepe fuisse conclusa, nunc statuta concilii iubencia execucionem, nune prestita iuramenta per ipsos, nunc illu- sionem concilii et obprobrium tociens a sua defraudari intencione; quorum requisicioni non presidens, sed multitudo respondebat „fiat, fiat“. Hec autem videns Curiensis epis- copus commotus plurimum, veniens ad presidentem et cardinales dicebat, quomodo hec sic fierent. Cui cardinalis Placentinus, se bene videre non esse in potestate sua, namque populus acclamabat, nee absque graui perturbacione differri posset. Illi continuanti ser- monem (et) querelas agenti ac minas, quod ex hoc sequerentur scandala, respondit qui primo, quod illa venirent super eum qui faciebat; sed ille adiecit quod Deus id non vellet. Ad cardinalem deinde saneti Eustachii cum duce peruenit, locuturi ad eum aliosque in sinistro latere, quo illi erant sedentes; sed inmediate presidens aliique cardinales, qui a

Strana 398
398 Liber V. Caput VII. VIII. latere dextro, apparamenta sumpserunt ; quod videns omnis multitudo prelatorum, induerunt pluuialia, capitibus imponentes mitras, et recedente duce aliisque oratoribus, que cerimo- nialia restabant, completa fuere ewangelio decantato "respiciens Jhesus in discipulos suos dixit Symoni Petro: si peccauerit in te frater tuus“ etc. De mandato vero concilii epis- copus Lectorensis in ambone constitutus, tenens in manibus bullam, decretum suspensionis clara sonoraque voce, qua inter cunctos eminebat prelatos, legere cepit. Post quinque autem vel sex perlectas lineas dux ipse aliique oratores apostolici et imperiales locum in- troierunt sessionis magno cum tumultu; sed et clamor patrum impedimento affuit, ne audirentur, episcopo qui decretum legebat resonante alcius quam primo. Vnde parum si fuere locuti, statim exierunt; dicebatur autem eos voluisse facere protestaciones. Post quorum recessum dictus episcopus lecturam perfecit decreti ipsius, ac de confirmacione eleccionum, et sancta synodus communi voce respondit, quod per eum lecta decreta pla- cerent, statimque in valuis ecclesie affixum pependit decretum suspensionis; et ambasia- tores pape, tam qui primo in concilio erant Johannes de Mela et abbas de Cicilia, quam superuenientes Spalatensis et Tarentinus archiepiscopi, hac die recesserunt. Quorum recessus manifestam dedit noticiam, eos vel oratores imperiales non apportasse pape adhe- sionem, ostensuros eam pocius quam audituros suspensionis decretum. Cuius tenor sequitur et alterius de eleccionibus. Caput VIII. Duodecima sessio de suspensione pape et confirmacione eleccionum per ordinarios. 44. 1433. 13. Jul. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Sancta ecclesia in sacro Constanciensi concilio conueniens, cum animaduerteret neglectum sacrorum conciliorum preteritis temporibus occasionem fuisse heresum, errorum, scismatum, ac plurimarum deformitatum in populo christiano, ipsorumque conciliorum frequentacionem optimum fore dictarum pestium ac malorum antidotum, diuina inspiracione instituit deinceps certis modo et tempore generalia concilia celebrari. Prius autem, ne quisquam de ipsorum conciliorum potestate hesitaret, declarauit concilium generale catholicam ecclesiam representans pote- statem a Christo immediate habere, cui quilibet, cuiuscunque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis que pertinent ad fidem et extirpacionem seismatis, atque generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, quodque eius mandatis, statutis, ordinacionibus et preceptis super premissis seu ad ea pertinentibus quicunque, eciam si papalis fuerit dignitatis, obedire contumaciter contempnens, nisi resipuerit, con- digne penitencie subiciendus est et debite puniendus, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. Auctoritate igitur memorati Constanciensis concilii, et deinde ex in- stituto sacri concilii Senensis, approbacioneque felicis recordacionis Martini pape v. et moderni domini Eugenii pape quarti, hec sancta synodus Basiliensis legittime congregata ad opus generalis reformacionis ecclesie in capite et in membris, nec non ad extirpacionem heresum omni cum diligencia procedere decreuit. Sed quoniam absque pace christianorum principum hec duo sacratissima opera non facilem execucionem habere poterant, professa est eciam ad pacem concordiamque christiani populi velle totis viribus laborare,

Strana 399
Liber V. Caput VIII. 399 quemadmodum hactenus fecit fecissetque vberius et forte felicius, nisi grauibus fuisset per prefatum dominum Eugenium obstaculis impedita. Et quoniam inter christianos nemo est, cuius pro sua dignitate magis intersit quam summi pontificis, huiusmodi sacris ope- ribus intendere, hec sancta synodus a sue congregacionis inicio dominum Eugenium per binas ambasiatas cum magna instancia deprecata est, vt suas operas consiliaque et auxilia ad ipsam synodum fouendam ac promouendam vellet impendere. Cum autem ab ipso do- mino Eugenio pro suo pastorali officio omne genus subsidii ac suffragii speraremus. lugubri nuncio ad nos perlatum est hoc sacrum concilium tam solemniter institutum et pro tam neccessariis negociis congregatum in publico consistorio de facto, cum de iure non posset, temptasse dissoluere. Quod nos audientes tristicia consternati mag- noque merore confecti sumus. Et non modo nos sacrum concilium celebrantes huiusmodi pretensa dissolucio supra modum scandalizauit, sed et omnem populum christianum, qui tam sanctorum operum felicem exitum magno cum desiderio expectabat. Existimans tune hec sancta synodus sinistris informacionibus ipsum dominum Eugenium fuisse circum- uentum, mox ad eum venerabilem episcopum Lausanensem et decanum Traiectensem ora- tores destinauit, eidem ostensuros causas pretense dissolucionis a veritate procul esse, supplicaturosque vt, cum huiusmodi res grauiter et notorie ecclesiam perturbaret, pluri- meque in populo christiano exinde calamitates secuture essent, ipsam dissolucionem tam scandalose factam omnino reuocaret, et huie sancte synodo, sicut dignitatem suam decebat, cum effectu adhereret ; sed ipsorum oratorum racionibus et precibus nequaquam motus, eos ad nos vacuos remisit. Quod tam graue ac notorium seandalum hec sancta synodus ferre non valens, ipsum dominum Eugenium in publica sessione monuit, vt infra quatuor menses pretensam dissolucionem, tot scandalorum causam, penitus aboleret. Interim autem et post carissimus ecclesie filius Sigismundus Romanorum imperator illustris, tamquam ecclesie fidelis aduocatus, pluribus notabilibus ambasiatis ac crebris litteris ipsum dominum Eugenium humillime deprecatus est, vt ab huiusmodi ecclesie perturbacione omnino de- sisteret. Id ipsum eciam zelo fidei et ecclesie succensi quam plures reges et principes cardinalesque ac prelati, tam in curia Romana quam extra, rogando, obsecrando, monendo sedula cum instancia fecerunt. Et quidem tot preces et requisiciones vndique sibi porrecte sunt tam pie, humiliter et deuote, vt, quod dolenter referimus, si pax et tranquillitas ecclesie sibi fuisset cordi, nullatenus dissentire potuisset. Circa autem ipsorum quatuor mensium exitum ad nos quatuor oratores transmisit, non vt emendarent, sed vt errata de- fenderent nosque increparent, quod mox sue pretense non paruissemus dissolucioni. Quibus per responsiones huius sacri concilii veritas tam iuris diuini et humani, quod sine consensu concilii dissoluere nequiuerat, quam facti, quod cause pretense dissolucionis vere non fuerant, extitit luce clarius patefacta. Transactis hiis quatuor mensibus, cum in publica sessione promotores sacri concilii ipsius domini Eugenii contumaciam accusantes eum contumacem declarari peterent, sancta synodus a dictis oratoribus exhortata, vt super- sedere dignaretur, pro tune et vsque ad tres menses postea distulit, et cum interim nulla sue emendacionis indicia apparerent, ymo cottidie in suo proposito durius perseuerans in- numeris modis, quos honestatis causa reticemus, ipsam sanctam synodum dissipare et euertere conaretur, nos, licet suadente iusticia acrioribus remediis vti potuissemus, nichilominus mansuetudinis nostre non inmemores, iterum ipsum monuimus et ex parte

Strana 400
400 Liber V. Caput VIII. omnipotentis Dei precepimus, vt infra Lx. dies dissolucionem pretensam prorsus reuocaret, et sacro concilio pure, simpliciter et cum effectu adhereret. Quibus exactis iterum per pro- motores concilii, ipsius domini Eugenii contumaciam forcius accusantes, instancius inter- pellati sumus, vt ad declaracionem contumacie et ad penas, quas tanta contumacia exigebat, procederemus ; sed nichilominus aliquamdiu differre decreuimus, si forte tantam sacri con- cilii pietatem videns ipse quoque ad pietatem flecteretur. Interea quatuor alii sui oratores ad nos superuenerunt, varias secum facultates, ymo verius difficultates et inuoluciones afferentes, per quas monicioni nostre nullatenus parebatur, nec pretensa irritabatur, sed pocius firmabatur dissolucio. Multa eciam alia in hiis continebantur non mediocriter absurda et sacro preiudicialia concilio, quibus sine Dei offensa et graui iactura ecclesie nullatenus assentire poteramus, prout hec in responsione dictis ambasiatoribus sexta decima die Junii tradita diffuse describuntur. Post itaque duos menses, qui decima nona Februarii expira- runt, vsque ad presentem diem pacienter distulimus, sperantes ipsum dominum Eugenium plenam tandem adherenciam prebiturum. Sed vt rei euidencia iam demonstrat, quo magis pulsatur, eo amplius suas obturat aures, et quanto secum benignius ac modestius agitur, eo tenacius in sue dissolucionis proposito perseuerat, et quantum ex eius verbis factisque colligi potest, nil aliud pretendere videtur, nisi vt ecclesiam pessundet, iusque sibi et suc- cessoribus faciat non solum abrogandi ritum sacrorum conciliorum, et ea pro libito dissol- uendi, sed et ipsorum sacratissima decreta spiritu Dei promulgata, a quibus status pendet vniuersalis ecclesie, irritandi et abolendi, et presertim declaracionem illam, quod in hiis, que ad fidem, extirpacionem scismatis, et generalem ecclesie reformacionem in capite et in membris pertinent, quilibet, eciam papalis dignitatis, decretis generalis concilii subicitur. Ex quibus quot quantaque mala ac scandala ex nunc et in futurum, succedere possunt, satis omnibus liquet et in prefata responsione late exprimitur. Cum ergo iam vltra annum et dimidium incassum apud eum laborauimus, nec nostris aut aliorum precibus ac moni- cionibus flecti velit, nec eum quantacunque mansuetudo et paciencia ad ea, que pacis et racionis sunt, mouere queant, quid amplius frustra immorandum est? Forsitan nostram pacienciam putat assensum et ex longa dilacione fiduciam perseuerandi assumit, quasi arbitretur se recte fecisse, nec ecclesiam in eum quicquam posse, cui nullam irrogare penam ausa est. Veremur, ne facultas venie incentiuum sibi tribuat delinquendi; timemus ne, si delicta notoria intacta dimittamus, fouere ipsa iudicemur. Christus Deus noster cum in Jerusalem pergeret, opus nostre redempcionis impleturus, et Petrus eum prohibere vellet, compescuit ipsum dicens "vade post me sathana, scandalum michi es, quia non sapis que Dei sunt, sed ea que hominum". Beatus Paulus cum vidisset beatum Petrum apostolorum principem circa obseruacionem legalium reprehensibilem fore, et non ambu- lare ad veritatem ewangelii, restitit ei coram omnibus in faciem et eum a simulacione, in quam alios deducebat, veritatis zelo repressit. Ecclesia catholica sepe numero summos pontifices siue a fide delirantes, siue prauis moribus notorie ecclesiam Dei scandalizantes correxit et iudicauit, neque vbi de fidei periculo aut scandalo christiane religionis agebatur, Romanis pontificibus pepercit. Hiis exemplis ac racionibus hec sancta synodus excitata, habens a Deo auctoritatem animaduertendi in eos, qui ipsam non audierint, consideransque expedire tam saluti anime ipsius domini Eugenii, quam statui vniuersalis ecclesie modernis futurisque temporibus, amodo in dictum dominum Eugenium acrioribus remediis, quando

Strana 401
Liber V. Caput VIII. 401 quidem leniora non prosunt, procedere decreuit, et quamquam in tam notorie et incor- rigibiliter scandalizantem ecclesiam statim posset finalem ferre sentenciam, nesciens tamen materne pietatis obliuisci, intuitu eciam prefati serenissimi imperatoris, qui per suas litteras super hoc nos exacte rogauit, adhuc ipsum dominum Eugenium tercio monere, ac eciam ei terciam indulgere dilacionem proponit, vt in sua potestate sit, si velit penam euitare. Id- circo hec sancta synodus prefatum dominum Eugenium cum quanta potest instancia et affectu per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi rogat, orat, obsecrat, monet, citat et requirit, ex parte Dei omnipotentis vltimo et peremtorie mandat et precipit, vt predictam pretensam notorie scandalosam dissolucionem penitus reuocet, et hoc Basiliense concilium, per generalium Constanciensis et Senensis conciliorum statuta, approbacio- nemque felicis recordacionis Martini pape v. et ipsius domini Eugenii legittime inchoatum, declaret a tempore huiusmodi inchoacionis continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse, continuarique ac prosecucionem habere debere, et ipsi pure et simpliciter adhereat et cum effectu, et huiusmodi reuocacionem, declaracionemque et puram adhesio- nem per suas litteras, more curie Romane bullatas, huic sacro concilio notificet infra sexa- ginta dies a die presentis publice sessionis inmediate sequentes. Quod si predicta omnia et singula infra prefatos dies adimpleuerit cum effectu, hec sancta synodus ex sua solita mansuetudine et clemencia ipsum dominum Eugenium, quantum cum Deo poterit, hono- rare et honorari facere intendit; si vero, quod absit, in pertinacia perdurans omnia et singula predicta infra prefatos sexaginta dies realiter et cum effectu non adimpleuerit, elapsis dictis sexaginta diebus ex nunc prout ex tune, et ex tunc prout ex nune hee sancta synodus in virtute omnipotentis Dei, a quo super omnes Christi fideles inmediate pote- statem vendicat, predictum dominum Eugenium manifestum contumacem et notorie incor- rigibiliterque scandalizantem ecclesiam ab omni administracione papatus in spiritualibus et temporalibus ipso facto suspendit et suspensum esse declarat, processura tandem ad vlteriora vsque ad sentenciam finalem inclusiue, si opus fuerit, ipso domino Eugenio amplius non citato, prout spiritus sanctus dictauerit. Omnem autem ipsius papatus administracionem in omnibus, que in spiritualibus et temporalibus ad solum papam vel ad solam sedem apo- stolicam de iure pertinere noscuntur, eadem sancta synodus post dictum terminum ad se ipsam decernit et declarat ipso facto esse deuolutam; quicquid autem in casu predicto per ipsum dominum Eugenium lapso dicto termino racione papatus factum fuerit et attemp- tatum, decernit irritum et inane. Quo casu omnes reges, principes, communitates et alios, cuiuscunque status ac dignitatis existant, hec sancta synodus monet et requirit, et eisdem in virtute sancte obediencie et sub diuini obtestacione iudicii mandat; ecclesiasticis vero personis, quacunque dignitate, eciam si cardinalatus, patriarchali aut pontificali preful- geant, sub penis, quas ipso facto incurrant, excommunicacionis et suspensionis ab omnibus dignitatibus, beneficiis et officiis, quocunque nomine nuncupentur, eciam si forent metro- politane aut cathedrales ecclesie, siue in titulum siue in conmendam obtineant; vicariis autem, gubernatoribus, vasallis, feudatariis et subditis Romane ecclesie sub pena priua- cionis ipso facto omnium feudorum et aliorum quorumeunque iurium et priuilegiorum, que ab ipsa Romana ecclesia obtinerent, districte precipit, vt prefato domino Eugenio durante predicta suspensione pretextu cuiusuis iuramenti subieccionis aut promisse fidelitatis nulla- tenus racione papatus obediant. Adicit quoque hee sancta synodus, quod si prefatus dominus Scriptores II. 51

Strana 402
402 Liber V. Caput VIII. Eugenius dicto termino sexaginta dierum pendente aliquas promociones fecerit ad cathe- drales ecclesias, vel ecclesiasticas dignitates, vel alia quecunque beneficia vel officia in fo- mentum dicte sue pretense dissolucionis et eneruacionem, diminucionem, seu impedimentum huius sacri concilii, de quo ipsius sacri concilii arbitrio iudicabitur, an facte fuerint in fo- mentum, eadem sancta synodus huiusmodi sic factas promociones cassat, irritat et an- nullat. Mandat preterea in virtute sancte obediencie et sub pena priuacionis, quam ipso facto incurrant, omnium suorum beneficiorum et officiorum, conmendarum, pensionum et graciarum quarumcunque, eciam expectatiuarum, omnibus et singulis sancte Romane ecclesie cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis, et aliis ecclesiarum prelatis, officiariis curie, et clericis quibuscunque in Romana curia existentibus, cuiusuis status aut condicionis existant, quatenus in casu predicto post lapsum dicti termini infra xxx. dies proxime et inmediate sequentes a curia Romana recedant, et deinde cardinales omnino sub pena predicta ad hoc sacrum concilium omni mora postposita veniant, patriarche vero, archiepiscopi, episcopi, et alii ecclesiastici, prout de iure vel consuetudine ad generale concilium ire tenentur, sub penis iuris iter suum sine fraude continuando ad hoe sacrum concilium arripiant ; reliqui vero, qui ad generale concilium non tenentur venire, ad resi- dendum et Deo seruiendum in propriis beneficiis, vel ad hoc sacrum generale concilium sne more dispendio et omni fraude cessante se transferant et accedant. Omnes autem ciausas tam ecclesiasticas quam prophanas, ciuiles et criminales, inter quascunque personas, cuiuscunque status, condicionis aut dignitatis existant, in curia Romana pendentes, lapso dicto termino sexaginta dierum casu predicto ab ipsa curia Romana eadem sancta synodus ad se aduocat, et aduocatas esse vult, expresse inhibens sub pena excommunicacionis late sentencie omnibus iudicibus, auditoribus et commissariis quibuscunque predicte curie, ne post dictos dies in prefatis causis procedere, aut quodcunque agere quoquo modo pre- sumant; quicquid autem contra hanc aduocacionem et inhibicionem attemptari contigerit, ipso iure decernit irritum et inane. Decernit tandem hec sancta synodus huius decreti publicacionem in presenti sessione factam, eiusque affixionem in valuis maioris ecclesie Basiliensis habere vim monicionis, citacionis et execucionis, et ita vniuersos artare, ac si personaliter apprehensi et eis intimatum fuisset. Insuper hec sancta synodus declarat et protestatur, quod nichilominus, dilacione huiusmodi sexaginta dierum pendente, cum id rerum neccessitas suadet et qualitas agendorum, in vlteriori prosecucione concilii et agen- dorum in eo procedere intendit ordinate, debite, et mature, nec propterea supersedere aliqualiter in processu. Datum in sessione publica huius sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata tercio Idus Julii anno a natiuitate domini MCCCCXXXIII"“. 45. 1433. 13. Jul. Decretum eleccionum et confirmacionum factum in eadem xn°. sessione. „Sicut in construenda domo precipua est architectoris cura, vt tale iaciat funda- mentum, super quo firmum perduret edificium, ita in generali ecclesie reformacione potis- simum est huius sancte synodi studium, vt tales ecclesiis preficiantur pastores, qui tamquam columpne et bases ipsam ecclesiam doctrine et meritorum viribus firmiter sustentent. Quanta autem in eligendis prelatis diligencia adhibenda sit, officium eis iniunctum euidenter ostendit; ad regimen enim assumuntur animarum, pro quibus dominus noster Jhesus Christus mortuus est, et sanguis eius preciosus effusus. Propterea sacri canones spiritu

Strana 403
Liber V. Caput VIII. 403 Dei promulgati prouide statuerunt, vt vnaqueque ecclesia ac collegium, seu conuentus sibi prelatum eligant. Quibus hec sancta synodus eodem spiritu congregata inherens, statuit et diffinit generalem reseruacionem omnium ecclesiarum metropolitanarum, cathedralium, collegiatarum, et monasteriorum, ac dignitatum electiuarum per Romanum pontificem de cetero fieri, aut facta vti non debere, reseruacionibus in corpore iuris clausis et hiis, quas in terris Romane ecclesie racione directi seu vtilis dominii mediate vel immediate subiectis fieri contigerit, semper exceptis; sed quod per elecciones et confirmaciones canonicas secundum iuris communis disposicionem predictis metropolitanis, cathedralibus, monasteriis, et collegiatis ecclesiis, ac dignitatibus electiuis vacantibus debite prouideatur. Non derogando propterea statutis, priuilegiis et consuetudinibus racionabilibus quibus- cunque postulacionibus in disposicione iuris communis remanentibus, decernit hec sancta synodus, racioni fore consentaneum et rei publice accommodum, vt contra hoc salutare decretum Romanus pontifex nichil attemptet, nisi ex magna, racionabili et euidenti causa, in litteris apostolicis nominatim exprimenda. Et vt eo firmius hoc salubre decretum custo- diatur, vult eadem sancta synodus, vt inter alia, que Romanus pontifex in sua assumpcione profitebitur, iuret decretum hoc inuiolabiliter obseruare. Et quoniam tales, vt predictum est, oportet esse prelatos, hii, ad quos ius pertinet eligendi, omnem curam adhibeant, vt dignam coram Deo et hominibus eleccionem faciant, exactamque proinde apponant solli- citudinem, vt tales eligant qui tanto officio valeant satisfacere, scientes quod, si vel do- lose vel negligenter ac timore domini postposito in re tam graui se gesserint, sicut auctores erunt et causa malorum pastorum, ita participes fient penarum, quas ipsi mali pastores in districto Dei iudicio pacientur. Et cum humane fragilitatis conatus nichil sine omnipotentis Dei suffragio queat efficere, a quo omne datum optimum et omne donum perfectum descendit, adueniente die eleccionis hii, ad quos pontificis vel abbatis spectat eleccio, in ecclesia conueniant magna cum deuocione missam de spiritu sancto audituri, quem humiliter exorabunt, vt eos ad dignum eligendum pastorem inspirare dignetur; et vt eo facilius graciam hanc obtinere mereantur, quo deuocius ad actum eleccionis acce- dent, contriti et confessi sacramentum eucharistie reuerenter suscipient. Ad locum vero eleccionis ingressi pro quocunque prelato, qui per eleccionem assumitur, iurabunt in manibus eius, qui capitulo presidebit, et ipse presidens in manibus eum immediate se- quentis sub hac forma: Ego N. iuro et promitto omnipotenti Deo et tali sancto vel sancte, sub cuius vocabulo dedicata est ecclesia, eum eligere, quem credam futurum ecclesie in spiritualibus et temporalibus vtiliorem, nec illi vocem dare, quem verisimiliter sciuero promissione aut dacione alicuius rei temporalis, seu prece per se vel alium inter- posita, aut alias qualitercunque directe vel indirecte pro se eleccionem procurare. Idem iuramentum prestet, confiteaturque et communicet, qui constituit procuratorem ad eli- gendum certam personam, neenon procurator generaliter ad eligendum constitutus in casibus, in quibus secundum iuris communis disposicionem in huiusmodi eleccionis ne- gocio procurator constitui potest. Quod eciam iuramentum prestetur ab hiis, in quos con- tinget super eleccione futuri prelati fieri compromissum, qui eciam confiteri et communi- care teneantur ; quod si predicta non fecerint, pro illa vice eligendi sint ipso iure potestate priuati. Deinde eligant in prefatum prelatum virum etatis legittime, moribus grauem, litteratum, sciencia preditum, in sacris ordinibus constitutum, et alias ydoneum 312

Strana 404
404 Liber V. Caput VIII. secundum canonicas sancciones ; quod si aliter et de alia persona, quam vt predictum est, aut per symoniacam prauitatem eleccionem fieri contigerit, eleccio sit ipso iure irrita et inanis, et sic symoniace eligentes preter alias penas perpetuo sint ipso facto iure eligendi priuati, alii vero canonicis penis subiaceant; symoniace autem electi, et qui huiusmodi symoniace eleccionis participes fuerint, taliterque eligentes et confirmati in horrorem tanti criminis penam excommunicacionis ipso facto incurrant, nec a tali reatu et excommuni- cacione electi et confirmati absolui possint, nisi ecclesiis et dignitatibus, ad quas turpiter assumpti sunt, libere resignauerint, et ad eas obtinendas, quas nephario ingressu adepti sunt, perpetuo reddantur inhabiles. Ad tollendum autem omnem ambicionis radicem ob- secrat per viscera misericordie Jhesu Christi hec sancta synodus ac instantissime exhor- tatur reges et principes, communitates, et alios cuiuscunque gradus et dignitatis existant ecclesiastice vel mundane, ne electoribus litteras scribant aut preces porrigant pro eo, qui per se vel alium tales preces seu litteras procurabit, multo minus comminaciones, im- pressiones aut aliud faciant, quominus libere ad eleccionem procedatur. Similiter in vir- tute sancte obediencie ipsis electoribus precipit, ne ad huiusmodi litteras vel preces, comminaciones vel impressiones, vt premittitur, quemquam eligere presumant. Facta autem eleccione et ei, ad quem ius pertinet confirmandi, presentata, si appareat coelectus vel se opponens eleccioni, nominatim vocetur ad videndum discuti eleccionis negocium, et nichilo- minus generaliter edictum publicum in ecclesia, in qua facta est eleccio, proponatur iuxta constitucionem felicis recordacionis Bonifacii octaui. Conparentibus autem aliquibus vel non, nichilominus ipse confirmator ex officio tamquam in negocio inquisicionis procedet, omnem adhibiturus diligenciam, vt tam forma eleccionis, quam merita electi, et omnes circumstancie debite examinentur et discuciantur, et si eleccio confirmanda sit vel infir- manda, iudicialiter confirmetur vel infirmetur; et vt omnia munde et sine labe ac labis suspicione procedant, non solum exigere aliquid quantumcumque paruum, sed eciam gratis oblata confirmator racione confirmacionis sub nomine subieccionis, sub sidii, grati- tudinis, aut alio colore pretextu cuiusuis consuetudinis aut priuilegii per se vel alium recipere (non) presumat. Notariis autem et hiis qui scripserint in huiusmodi causis, emolumentum aliquod moderatum taxetur, habendo respectum ad laborem et operam scripture, non ad fructuum prelature valorem. Si vero confirmatores predicti elecciones non seruatis superius ordinatis, et de personis non ydoneis, vt premittitur, factas, vel alias per symoniacam prauitatem confirmauerint, eo ipso confirmaciones huiusmodi sint nulle; confirmantes autem alias personas, quam supradictum est, pro ea vice, per symo- niacam autem labem perpetuo, ipso facto iure confirmandi sint priuati, et nichilominus propter dictam symoniacam labem, si eam conmiserint, eciam sentenciam excommunica- cionis incurrant eo ipso, a qua nisi per Romanum pontificem, preterquam in mortis articulo, absolucionem obtinere non possint. Summum vero pontificem hec sancta synodus exhortatur vt, cum speculum et norma omnis sanctitatis et mundicie esse debeat, pro con- firmacione earum eleccionum, quas ad eum deferri contigerit, nichil penitus exigat vel recipiat; alioquin, si secus faciendo notorie et incorrigibiliter ex hoc ecclesiam scandali- zaret, futuro concilio deferatur. Pro oneribus autem, que ipsum pro regimine vniuersalis ecclesie subire oportet, proque sustentacione sancte Romane ecclesie cardinalium et aliorum neccessariorum officialium hoc sacrum concilium ante sui dissolucionem omnino

Strana 405
Liber V. Caput VIII. IX. 405 debite et congruenter prouideat. Quod si contingat aliquam circa hoc prouisionem non facere, per hec eadem sancta synodus non intendit in aliquo preiudicare sancte Romane et vniuersali ecclesie. Datum in sessione publica huius sancte synodi, in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata, tercio Idus Julii anno a natiuitate domini мocccxxxII"“ Caput IX. Destinacio multarum ambasiatarum deque patrum ad id contribucione, notacione et defensione thesaurarii synodalis. Mense Julii, prout in aliis fiebat, in scribendo illius gesta ordo seruatus non est ea racione, vt continua et propterea lucidior narracio fieret materie grauioris synodales extendentis processus vsque ad pape suspensionem. Premisso igitur reassumpto ordine, processione vna pro solemnitate coronacionis imperialis, commemorataque sessione publica et sex congregacionibus celebratis, sancte synodo aggregati fuere solita prestantes iura- menta Hugo archiepiscopus Rothomagensis, Marcialis Ebroicensis, et procuratorie N. Montis regalis episcopi, Meliadus Ferrariensis et Balthazar de Lasale sedis apostolice prothonotarii, qui loco et scabello superius designatis sederunt premissa protestacione, quia locus eis datus inferior erat episcoporum, non fieri preiudicium sibi aut aliis protho- notariis quomodolibet in futurum; item sancti Anderii Rothomagensis, sancte Marie de Censis Balermi, de Salma abbates, Johannes le Galeis decanus de Salenzia, magister Symon Freiron baccalarius formatus in theologia, Raymundus Taloni, Johannes Cour- tecauche in decretis licenciati, magister Johannes de Freyno thesaurarius Bisuntinensis. Ruthgherus de Dick archidyaconus in ecclesia Leodiensi procuratorie, Petrus de Bocca- negra decanus Conchensis, canonicus vnus et alius quidam. Suscepit autem sancta sy- nodus litteras regis Polonie sub data feria quinta post penthecostes, instantis obtinere saluos conductus sub bulla et sigillo protectoris, necnon marchionis Brandenburgensis et fratrum suorum pro oratoribus suis mittendis ad concilium; namque etsi haberet, vt non venirent, excusacionem legittimam propter impedimentum hostium suorum Cruciferorum, ob deuocionem tamen mittere intendebat. Litteras rursum magistri Pruthenorum, que- relas agentis contra dictum Polonie regem, quod non attentis federibus inter ordinem et ipsum confirmatis, per gentes suas ac eciam alienas terras ordinis deuastaret; suppli- cabat igitur sancte synodo, quatenus scriberet marchioni, vt per dominia sua transitum fieri non permitteret. Cardinalis item sancte Crucis legati in regno Francie, significantis non esse spem super tractatu pacis inter reges Francie et Anglie, quia essent cum suis exercitibus in campis ad bella parati, eoque deceret per sanctam synodum mitti solempnes ambasiatores ; vt autem pleniorem haberent informacionem, suum ad hoc intendebat mit- tere secretarium ; contristati vero patres attencius curabant de ambasiatoribus mittendis, nune cardinales, nunc prelatos nominantes alios et alios. Litteras episcopi Metensis et ciuium de Spinallo, querelas contra se inuicem proponencium, cumque essent ad arma, mandate sunt littere synodales prohibentes viam facti, disposicioneque sancte synodi a guerra cessatum est; de quo sequenti mense oppidani per litteras suas gracias concilio egerunt. Recepit denique alias quorundam principum et magnorum burgensium, quorum supplicaciones cum tangerent factum iusticie, ad cancellariam remittebantur per generalem congregacionem, fiebatque id ipsum per deputaciones de supplicacionibus plurimis. Mense isto sancta

Strana 406
406 synodus deputauit ad diuersas regiones quam plures ambasiatores suos, iustificaturos acta concilii circa processum pape, et suasuros recipere suspensionis decretum, quod papa non adhereret concilio, Laudensem in Angliam et Scociam, Auriensem et abbatem Boneuallis ad Hyspanias, Visensem ad regem Portugalie, ipsumque in transitu et abbatem Virgilia- censem ad Burgundie ducem, ad Venetos autem Vticensem episcopos et abbatem Con- chensem. Hiis ambasiatoribus velut Christi discipulis nunciantibus pacem, quameunque domum intrabant, concessum, vt qua transirent vel constituti essent, suspenderent inter- dicta in terris eisdem posita, quamdiu ibi manerent et per tres dies post eorum recessum. Pro expensis vero istorum aliorumque permaxima diligencia acta est, seriosius ac vehe- mencius exhortante pluries supposita concilii presidente in generali congregacione, da- tisque deputatis facta est contribucio, singulo cardinalium ducatos centum, prelatis vero aliis iuxta facultates suas plus aut minus, ceterisque suppositis iuxta suas consciencias in id conferentibus. Quibusdam vero causantibus aduersus thesaurarium concilii Albinga- nensem episcopum, ipso de communi habente non debere fieri contribucionem, cumque per plumbatores fuisset bulla quedam impedita de contribucione supra clerum generaliter, conmemorabatur eciam de ordinacione concilii ad quatuor menses, et tamen idem semper thesaurarius esset, dictus Albinganensis in generali patrum conuentu excusacionem fecit de bulla, quod ostensa primum fuisset minuta deputatis per concilium, mittendaque erat dumtaxat ad Lombardiam eratque generalis, ne illi querelas agerent, sibi solum imponi; acceptassetque officium ipsum, nemine diebus illis ob pape timorem acceptare volente, continuasset autem, quia de nullo alio per concilium prouisum extiterat, eratque paratus racionem reddere, offerens se ad ecclesie sue priuacionem, si quid fraudulenter egisset. Sed et expense introitus excedebant in vi xxx. florenos, preter debita ambasiatoribus et presidenti ad duo milia; siquidem Julianus ipse per modum mutui ad concilium indefi- cienter prouidebat circa expensas, que fiebant in facto Bohemorum, forte de residuo peccu- niarum, quas a papa acceperat pro expedicione exercitus contra eos, de quibus potuit honeste statum suum in concilio sustentare. Episcopus vero Bellicensis, qui primo fuerat electus, dixit non se excusasse propter timorem pape, quia paratus esset ad omne ser- uicium concilii, nec curauit post propterea non se ingerere; fueratque delatum de v'. flo- renis supra ordinem humiliatorum tamquam excessiua taxacione. Hoc autem Albinganensi episcopo velut aggrauare magis volente, cardinalis Placentinus interlocutus est de modo impedite bulle; Nouariensis vero episcopus, quod taxasset clerum suum pro neccessi- tatibus concilii; Lugdunensisque archiepiscopus, bonis respectibus fuisse nacionem Francie congregatam, a qua presumebatur eiusmodi prodiisse opposiciones, dicebaturque inciuile esse, quod per bullam impeditam mandabatur, quia iuxta decreta Constanciensis concilii nec papa potest imponere absque consensu cleri. Presidens tunc concilii assumens verbum commendauit Albinganensem episcopum de fidelitate presertim et diligencia, duabus qui- dem virtutibus thesaurarii et collectoris officio, quod ille exercebat, permaxime compe- tentibus ; prudenciam autem in eo laudare non fuit neccesse, quia notissima cunctis erat. Adiecit autem, quod multa negocia concilii periissent nisi propter eum, conmodassetque pridem ducentos florenos et se obligasset pro quadringentis; et quamuis semper fuisset commemoratum infra quatuor menses, per omnes tamen fuerat semper responsum eum continuandum. De illa vero bulla non neccesse fieri amplius verbum, quia non transiuisset Liber V. Caput IX.

Strana 407
Liber V. Caput IX. X. 407 nec transiret. Sed et id notum esse volebat, quod neccesse erat intendere fieri diligenciam super modo pecunias habendi pro ambasiatis, quia notificatum fuisset eidem, ambasiatores pape hinc pridem recedentes Constancie constitutos mittere nuncios per totum orbem ad diffamandum concilium. Subiunxit eciam particularia quedam suo attinencia proposito ad episcopi excusacionem, significancia eum continuari debere prout factum extitit. Caput X. Synodalis conmissio super canonisacione Petri cardinalis de Luczenburgo, et responsio ad appellacionem super differencia sedium. Conueniens autem sancta synodus mense Julii 1°. die ad solemnitatem visitacionis gloriosissime virginis Marie, facto approbans institucionem festiuitatis huius, que protune in Germania, vix autem in ceterarum regionum aliqua colebatur, causam dedit accioni sequenti. Equidem abbas Cistercii requirens, vt hanc festiuitatem in aliis nacionibus ob- seruari mandarent, solemnem in concione patrum fecit proposicionem super canonisacione pie memorie Petri de Luczenburg cardinalis, thema prosecutus „mirabilis Deus in sanctis suis, ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi sue“ exposuit, quomodo oportet honorare sanctos, quia per ipsos obtinemus a Deo virtutem et fortitudinem sancte catholice ecclesie, vt nullis subruat persecucionibus, et a pressuris ac tribulacionibus releuetur populus chri- stianus. Narrare vero incipiens dixit, se explicare virtutum merita, reuelaciones et miracula sancti huius viri, qui obierat apud Villam nouam in Auinionensi anno domini MCCCLXXXIX°. Supplicabat igitur, vt concilium complere dignaretur, quod inchoauerat sancta synodus Constanciensis, deputans viros magne auctoritatis, per quos facti fuerant certi processus super vita et miraculis illius; quibusdam vero morte preuentis negocium compleri non potuisset. Remissa autem materia deliberanda per deputaciones dati sunt deputati per singulas ad videndum et referendum, per deputacionem fidei Bononiensis et sancti Petri cardinales, Aurelianensis et Ruthinensis episcopi; qui per alias fuerint deputati, scriptum non reperi. Fuerunt eciam dati deputati ad conueniendum cum presidente et conferendum super aliquibus secretis materiis, commissumque fuit dominis de xII. vt, quia certi erant in loco concilii episcopi incorporari nolentes, requirerent de causis residencie eorum, et vel incorporarentur, aut licenciarentur; factaque fuit ordinacio, vt quia pauci ad eam venirent, et ante congregacionem decebat id plurimum, quod missa de spiritu sancto, que prius quinta feria, sexta celebraretur deinceps ante congregacionem, quod seruatum con- tinue fuit vsque ad concilii finem. Cum vero oratores electorum imperii peciissent sibi dari apostolos, vel restitui ad sedes suas, episcopus Niuerniensis promotores concilii, quibus mense isto concessum extitit, vt causas coram concilio introductas per substitutos prosequi possent coram iudicibus deputatis, requirebat vt instanciam facerent, quatenus venirent ad concilium qui prelati erant, sederentque in locis suis cum aliis prelatis. Nam quamuis cardinales alciori sedeant loco, non consueuerunt mittere ambasiatores ad con- cilium, nec eorum procuratores certum haberent assignatum locum. Deliberacione vero capta in absencia parcium presidens respondit, prout alias, non esse illam ordinacionem suam, sed congregacionis ; et quoniam res tractanda magis per concordiam foret, quod prorogabatur terminus per mensem Augusti. Cuius in fine maiori cum instancia requi- rentibus reponi ad pristina loca sua, vel apostolos dari appellacioni interposite super

Strana 408
408 Liber V. Caput X. XI. iniusticia per concilii presidentem facta, Niuerniensis episcopus requirebat ordinacionem per concilium factam seruari, nec tamen per hoc vellet approbare mixturam ; protestabatur autem, nisi manu eneretur in possessione, absolui a iuramento prestito concilio nomine domini sui, et restitui procuratorium illius. Seorsum vero factis a congregacione ora- toribus ipsis et iuratis ducis Burgundie, scrutata fuere vota in generali congregacione, et quia de aduentu imperatoris in breui dabatur certitudo, medianteque eo res poterat fieri commodius, fuerunt centum XLV. vota, post accessum eius ad xv. dies responderi debere, quadraginia, quod assignaretur tempus certum, infra quod, si non veniret, per concilium prouideretur. Fuerunt eciam LXXXVIII. cum cedula porrecta per episcopum Petragori- censem, qui non obtento loco, quem petebat, nomine comitis Armeniaci dicebat, prelatos sessuros esse iuxta primogenita sua, vbi oratores regum, si consecracione essent poste- riores. Presidens autem respondit prout maior pars, et si nimium imperator tardaret, quod concilium intenderet ad terminacionem; interim vero oratores ipsi electorum, vt con- tinuarent actus conciliares, sedere possent iuxta et post protectorem concilii, imperatoris personam representantem. Quam adieccionem responderunt non acceptam, cum ille laicus, nec esset concilii membrum, qui vero prope et retro eum, vt satellites; nec faciebat satis, quia non in processionibus et aliis locis, item nee in vocibus; sed et generale concilium non semper in Germania celebrandum esset, et agebatur ad perpetuam rei memoriam ; attendereque patres deberent, cum in concilio pertractarentur et que fidei, et alia grauia negocia, ex quo non intererant, si protestari possent, dominos suos non obligari ad as- senciendum cum concilio. Caput XI. Ambasiata imperialis requirens per concilium fieri quatuor et vnum prohibens; mutacio valoris monete. In principio Augusti ex Bohemia regressi fuere oratores synodales, eciam cum eis tres regni illius, apportantes vltimam quam putauerunt resolucionem cause eorum. Quatriduo vero ante illorum ingressum preuenere duo ex oratoribus concilii, auisaturi de modo cum illis tenendo; at quia de maioribus causa ista, vt relacionis integritate lucidius innotescat, narracio differtur in finem mensis. Cuius octo extitere generales conuenciones, incorporatis federe consueto N. ordinis predicatorum Vrbinate, et procuratorie Roberto Carnotensi episcopis, Alfonso Carillo sedis apostolice notario, racione assignati loci facta vt superius protestacione, Johanne de Lemeterey oratore ducis Sabaudie, sancti Vincencii intra et sancti Victoris extra muros Mediolanenses, et per alterum nomine eius sancti Salua- toris de Sexto Lucensis diocesis abbatibus, Yuone prouinciali Turonensi ordinis minorum, Michaele de Anglia et Thoma Francisci in theologia magistris, Johanne de Bolagnos, Jo- hanne Hiller decretorum, et Nicolao de Forliuio medicine doctoribus, Fasco de Meyra archidyacono de Modina in ecclesia Seguntina, Symone sancti Ademari, et Gerardo Pererer Cabilonensi decanis, Johanne Rodenhem in decretis, Bernardo Pisandi et Erardo de Cautelulle licenciatis, Johanne Spaser in vtroque iure baccalario, facto deinde pro- curatore fiscali concilii Octobrio mense, priores tres et fratres duo ordinis humiliatorum. Audiuit sancta synodus xvu". die mensis huius ambasiatam imperatoris expositam per pro- tectorem concilii et per P. prothonotarium imperialem. Ille prefatus est suscepisse ab isto credenciam, per concilium instandum esse animosius ad reformacionem, quod et ipse

Strana 409
Liber V. Caput XI. 409 exhortabatur. Prothonotarius autem premittens, quod imperator reconmendabat se, offerens semetipsum, regna et dominia sua ad seruicium ecclesie vniuersalis, et pro salubri exe- cucione concilii in tribus, propter que erat congregatum, dicebat rogare exhortarique eum, per concilium intendi ad pacificacionem in populo christiano et reformacionem agendam, quia vsque in dies illos fructus non apparebat; item super reuocacione Bohe- morum absque effusione humani sanguinis, nichil etenim plus erat in desiderio suo, et pro isto negocio intendebat personaliter ad concilium quam primum venire; porro quia nephandum scisma extinctum fuerat in Constanciensi concilio, pro qua re tot tantosque labores sustinuisset, auisabat taliter fieri, ne suscitaretur, quia preeligeret mori quam suis diebus scisma videre. Super processu autem, qui fiebat per concilium contra papam, ipse intendebat venire in breui, secum adducturus duos vel tres cardinales; et quia sperabat concordare concilium cum papa, rogabat supersederi vsque ad accessum eius, qui dis- posuerat vt esset in principio huius mensis. Item quod percepisset in concilio fuisse factam ordinacionem quandam super differencia sessionis inter oratores electorum imperii et ducis Burgundie, de quo non solum displicenciam, sed vehementem concepisset dolorem, tempore suo imperium suscepisse diminucionem honoris, neque id vllo modo tolleraret; ideoque hortaretur concilium se gerere taliter, vt congrue prouideretur super eo. Etenim mandabat oratoribus electorum imperii, vt nullo modo eam acceptarent, quodque in concilio Constanciensi super hoc fuisset questio, quia episcopus Attrebatensis voluerat precedere, sed post resistenciam destitisset ac cessisset. Ad hoc autem Niuerniensis epis- copus allegabat, per concilium fuisse prouisum secundum iusticiam, prout manifeste ex processu desuper facto constabat; requirebat igitur, prout sepe fecit, promotores concilii, vt instanciam facerent, quatenus electores imperii personaliter venirent ad concilium, prout tenebantur, pre ceteris prelatis plus ab ecclesia obtinentes; namque maiores eis cardinales erant, sed sui procuratores locum non haberent in concilio nisi cum aliis procuratoribus. Quid vero respondendum esset ad proposita ex parte imperatoris, per presidentem concilii posito in deliberacione, cardinalis Bononiensis dicebat, presidentem ipsum pre ceteris informatum de huiusmodi materiis, eoque ipse responderet. Placentinus vero extensius aperiens materiam idem conclusit. Rothomagensis quoque idem senciens dicebat, materiam illam esse talem, vt si singuli vota sua explicare deberent, vsque ad horam vesperorum satis non esset; sed quod presidens sciens et intencionem concilii et causas, quare omnia facta fuissent et fierent, respondere debebat. Idem dixerunt sancti Petri, sancti Eustachii, et Firmanus cardinales. Tunc ab omnibus communi voce dictum est „placet“. Presidens autem, forte captans sibi tempus excogitandi que dicturus erat, voluit vt per deputatos de certis differenciis inter concilium et ciues super precio monetarum auri et aliis quibusdam relacio fieret. Nec enim conclusio data fuerat, que sequenti congregacione notificata extitit, vt Basilee moneta auri et argenti cuderetur florenus Renensis, qui valoris dudum quasi xxv. solidos in mercanciis valeret xxIII. cum dimidio in cambio preter duos denarios; quod admitteretur moneta Sabaudie et alie vndecunque, igne examinate primo de vero valore; campsores vero, qui forenses, iurarent non fundere, non extrahere, non ponderare ad libram nec alias; super victualibus quoque ac locagiis domorum vt tres concilii et tres ciuitatis determinarent, vnus autem eligeretur per concilii presidentem et protectorem, qui quam plurimum commendabatur de diligencia huiusmodi apud ciues. Scriptores II. 52

Strana 410
410 Liber V. Caput XII. Caput XII. Responsio nimis aperta concilii, quod papa scisma faceret in Dei ecclesia, quodque processus contra papam erat de pertinentibus ad fidem et reformacionem ecclesie. Relacione igitur finita, presente duce dirigens verba ad ipsum prothonotarium pre- sidens respondit, gracias concilii ex parte agens imperatori pro oblacione et exhortacione suis ; agendam vero reformacionem semper fuisse et tunc fore intencionem concilii, sed nec potuisset intendere propter impedimenta data, quoniam ea die super materia reforma- cionis deputaciones deliberare debebant; sed erat impedimento audiencia ipsa, que pre- stabatur, notissimaque erant impedimenta et obstacula per quosdam facta ad destruccionem concilii, ac eciam per Romanum pontificem, vixque in preteritum ac tunc poterat respirare, vt aduersantibus obuiaret impedimentis, ab illis prouenientibus, qui pro suo officio fauere sacro concilio amplius tenebantur. Super pacificacione quoque notissimum erat quantas instancias hactenus fecerat concilium et continue faciebat. Ad id autem, quod dicebatur de scismate, contestabatur concilium nunquam fecisse aliquod, nec esset intencionis eius scisma suscitare, ymo suscitatum extinguere; et si scisma fieret, prout expositum fuerat in responsione data primis oratoribus pape, concilium causa non erat, sed papa, qui dis- cedebat a laborando in agro domini. Etenim Basiliense concilium, auctoritatibus Constan- ciensis et Senensis conciliorum, approbacioneque Martini et ipsius Eugenii pro tam sanctis et neccessariis operibus institutum, dissoluisset, dampnum magnum maximumque faciens scandalum, cum reges et principes, ac prelati et alii vocati tunc essent ad concilium, nec propter exhortaciones, citaciones et moniciones reuocare vmquam voluisset; ipseque im- perator, et nullus eo cercius, scire hoc poterat, qui per tot crebras ambasiatas eum de- super obsecrauerat; et adhue finaliter dati essent ei duo menses pro dilacione, vt, si vellet, penam vitare posset; itaque vsque in illos dies concilium cum omni mansuetudine et mo- destia instanciam fecerat, vt tolleretur per papam scandalum. Verum quia tunc responsurus erat nomine concilii, oportebat dici, et sic presidens ipse dicere se affirmabat, quod papa erat causa séismatis, agens et introducens illud; concilium autem instabat, ne scisma maneret, cuius in hoc instancia permaxime erat de pertinentibus ad ea, que sunt fidei et reformacionis. Namque papa quamuis diceret se velle concilium, non tamen istud Basiliense, sed aliud nouiter indicendum, quod posset pro sua voluntate dissoluere, quando vellet, vt sic summi pontifices remanerent in possessione dissoluendi concilia generalia pro sue libito voluntatis; vnde papa dicente se posse dissoluere, oppositum vero asserente concilio, manifestum, hanc esse materiam fidei et determinacionem quomodouis pertinere ad con- cilium generale. Rursus pertineret ad reformacionem ecclesie, quia, cum reformacio, vt ordinate fieret, oportebat vt a capite inciperet, primum igitur erat aufferri et reformari hanc deformitatem, quam papa fecisset concilium dissoluens, ne tanta difformitas et scandalum in Dei ecclesia remanerent. Et licet super hoc concilium passum fuisset patereturque per- secuciones, non mirabatur, sed gaudebat pocius, testimonium propterea habens quod pro veritate pateretur, quemadmodum a principio pro veritate semper passa fuerat ecclesia per- secuciones, et quomodo inter ipsas creuit, sic eciam et multo magis conualescebat Ba- siliense concilium, quanto amplius inpugnabatur. Merito autem concilium instare debebat pro hac veritate, vt firma maneret, ipsum a principio semper fuisse verum atque legittimum; si namque verum esset papam potuisse dissoluere, consequens erat omnes, qui in eo

Strana 411
Liber V. Caput XII. 411 perseuerarunt, fore scismaticos; et super hoc dicebat occurrere tunc memorie sue de verbis scriptis per imperatorem, exhortantem concilium circa dissolucionem non debere pape assentire, quia mallet viuus sepeliri, quam quod manere deberet dissolucio illa con- cilii. Vnde cum ipse principalis protector et promotor concilii esset, si concilium propterea, quod resistebat pape, diceretur scisma facere, imperator ipse foret archiscismaticus. Iustum preterea erat concilium instare, vt auctoritas eius maneret, alias frustra esset quicquid pro reformacione fieret per ipsum, manente papa in ea extimacione, concilium posse dissoluere et de decretis concilii agere prout sibi videretur; papa namque diceret sibi non placere, aut super illis facillime dispensaret. Erat adhuc per concilium summe instandum pro auc- toritate necdum sua, sed omnium generalium conciliorum, cum ex illis auctoritas ecclesie firmitatem habeat, quia per concilia corrigantur que contra fidem vel alias male aguntur. Nec inficiari posset questionem, an papa possit dissoluere concilium, ad fidem pertinere, cum tangat materiam de superioritate potestatis a Christo concesse ecclesie et pape; propter quod materia illa de continuacione processus inchoati aduersus papam multis ex causis notorie atque euidentissime erat de pertinentibus maxime ad catholicam fidem et ad reformacionem ecclesie. Quod autem dicebatur supersedendum esse in dicto processu, super hoc per concilium mature deliberaretur. Quod vero ad reduccionem intenderet Bo- hemorum, arbitrabatur non esse neccessariam responsionem, quia notissimum erat toti orbi, ipsique imperatori peramplius, de diligencia per concilium hactenus facta, et ea, que fiebat diebus illis, quibus in concilio presentes erant oratores regni Bohemie; et super hiis diligenciis quedam summarie referens concludebat imperatorem credere facile non debere sinistris informacionibus contra concilium, quia multi optabant dissolucionem eius, sed solum concilio, quia nunquam scriberet sibi nisi veritatem. De materia autem sedium inter oratores electorum imperii et ducis Burgundie respondere tune non conueniebat, quia penderet terminus dandi apostolos. Sed Niuerniensis episcopus statim assurgens dicebat in aduersum, quod expediret notificari merita processus; miles vero, collega eius in am- basiata ducis Burgundie, non fuisse factam plenam iusticiam, acceptassent tamen, quia in Constanciensi concilio sedissent supra ambasiatores electorum imperii sine aliqua mixtura. Ad que prothonotarius obiecit, quomodo hec poterant vera esse, cum vnus ex electoribus fuisset rex Bohemie; super quo hinc inde replicaciones fiebant, et testimonia petebantur a notariis. Ex parte eciam omnium episcoporum fiebant conquestus, locum eis debitum vsur- pari. Intercepta est autem disceptacio hec alia subsequenti, videlicet peticione facta vt causa Traiectensis expediretur, habens profecto vtrimque magnos fauores, et manere volen- cium promocionem pape, de qua testante episcopo Niuerniensi dux Burgundie fuerat pape regraciatus, et manutenencium decreta concilii, quia existens in concilio Suederus inuite fuerat per papam translatus, nec reputabatur condigna ponderacio ecclesie ad ecclesiam, quamuis metropolitanam titularem. Fuit autem conclusum desuper auditis partibus prima sequenti congregacione, vt deputati iudices iusticiam ministrarent iuxta deliberata depu- tacionum. 52 *

Strana 412
412 Liber V. Caput XIII. Caput XIII. Contencio inter oratores Francie et ducis Burgundie, quia Henricus in littera redargutoria concilii subscriberet se regem Francie et Anglie, prouisione data, ne similes suborirentur contenciones. Hac vero die, qua velut regnare videbatur spiritus contradiccionis, successit tercia disceptacio istis grauior multo, super qua postea multi concilium adiere eciam seculares principes velut requestam prosecuturi. Siquidem perlecta est littera regis Anglie sub data xxvn°. Julii, subscripcionem habens „Henricus rex Anglie et Francie et dominus Ybernie“. Summarius effectus erat huius, se omnesque christiane religionis fuisse gauisos, sperantes per Basiliense concilium reformacionem, pacificacionem et extirpacionem (heresum), sed tamen nec vidissent fructum; miseratque primum ambasiatores suos, disponens postea mit- tere alios cum maiori solemnitate et in copioso numero. Perceperat autem non admisisse eos id ipsum requirentes, sed quod Basilee constituti essent velut in foro stantes ociosi; namque requisiuerant ab eis certum iuramentum nunquam in aliis factum conciliis, nec con- tentum in sacra scriptura, et non deceret facere huiusmodi nouitates, vt sic ligarentur principes. Vt autem contencio contencioni non adderetur, legens preteriit clausulam lit- tere, significantem se percepisse per eos, quibus litteram dirigebat, indiscretos contra papam fieri processus, et mirabatur filios in patrem surgere, oues in pastorem, subditos in dominum etc. Aduocatus vero concilii, dicens ex neccessitate officii sibi incumbere, allo- quebatur patres respicere debere ad regiam maiestatem, quod hec non a se, sed diceret sinistre informata ; sed quoad materiam iuramenti quamuis pro tunc non recordaretur de antiquis conciliis, tamen notissimum erat de iure, quod iuramenta exigebantur iuxta circum- stancias et qualitates temporum, et concilium Basiliense a principio tot habuerat perse- cuciones, quod racione et iusticia dictante decuit pro incorporandis illam ordinari formam iuramenti. Sic eciam in concilio Constanciensi omnia iura positiua propter fauorem vni- onis suspensa fuerunt quoad materiam de eleccione summi pontificis; et quamuis tunc pauci essent prelati de Anglia et pauca supposita, respectus tamen habendus erat ad nacionem, que fuerat in concilio Constanciensi quinta reputata, nec ambasiatores sui requisiuissent admitti debere sine iuramento. Quia igitur littera illa processisset ex sini- stris informacionibus, concilio eidem scribente informatus plene de omnibus rex conuer- teret sentenciam suam ad fauorem concilii. Idem quoque Simon de Theramo dicebat aduo- catus illius. Archiepiscopus autem Turonensis, qui tempore, quo littera legenda erat, exierat congregacionem cum Rothomagensi et sancti Petri cardinalibus, studiose forte agentibus vt precaueretur aut mitigaretur contencio, quam futuram arbitrabantur, com- mendans virtutem, obedienciam et deuocionem regis Francie, domini sui, ad sanctam Ro- manam ecclesiam, nec non zelum ad sacrum concilium, honorifice per ipsum susceptis legatis eius et tractatis humane, exposuit autem mandato suo fuisse congregatos prelatos et clerum regni sui, manutenueratque eos per multum tempus, et ibi certa captata fuerat conclusio in fauorem concilii. Destinatis vero nunciis suis, vt incorporaretur, postea miserat se ipsos tres archiepiscopos, Lugdunensem, Bituricensem et Turonensem, aliosque oratores suos in concilio presentes, inducens prelatos et alios, qui iam aderant, ad veni- endum, eratque intencionis vt eciam alii venirent tam prelati quam seculares; instanciam quoque faciebat magnam, vt per papam tolleretur dissolucionis impedimentum, et erat

Strana 413
Liber V. Caput XIII. 413 inclinatus exequi omnia, que concilium disponeret. Cumque filius legittimus esset Caroli sexti, vsque ad diem obitus sui tamquam regis Francie absque dubitacione cogniti et repu- tati, et iuxta scripturam sacram „Deus iudicium tuum regi da, et iusticiam tuam filio regis“, Ysidoro eciam attestante ius esse nature successionem filiorum in bonis paternis, quod secundum disposicionem iuris communis verum erat non solum quoad proprietatem, sed eciam quoad possessionem, quia ius a patre in filium transfundebatur immediate, sic igitur consequens erat et euidentissimum, modernum Carolum septimum, dominum suum, regem Francie esse iure successionis; et quia in litteris, quas princeps Anglie scribebat, vocabat se regem Anglie et Francie, manifestum erat quod honori illius detrahebatur. Erat autem debitus regi tantus amor subditorum, vt propter eum parentes, filii, et omnis sanguis postergari deberent propterea, quod de iure nature regem pocius quam illos tenentur defendere; et quamuis per aliquos sic non fieret pro honore ipsius regis, tamen quia tota deuocione rex ipse erat pro concilio, placeret igitur patribus causam et honorem suum habere recom- missos. Ad hec autem surgens Niuerniensis episcopus dicebat, se velle desuper hiis aliqua exponere, fuitque inmediate factus per plurimos ex patribus strepitus et murmur, vt non audiretur, surgere incipientibus ad recessum. Illo autem protestante de audiencia denegata presidens sedere iussit, factoque silencio exordiens ille dicebat certum esse, quod hoc negocium tangeret potentissimum dominum suum Burgundie ducem, seque mirari quare non audirent, quia sic videbatur concilium fauere alteri parti, et patres reputari suspectos, ne consentiretur in eos quasi iudices vel pacis mediatores, et tamen vnus ex articulis con- cilii erat tractare pacem inter principes. Sciebatur autem dominum Johannem, patrem ducis moderni, non obstantibus iuramentis factis, promissis et magnis sacramentis presente ipso, qui dicebatur rex Francie, quinymo fauente et consenciente et operante, fuisse iniuste occisum, ideoque dominum suum ducem iuste egisse non sibi obedire. Cumque vero istud diceret, obiectum est illi esse inpertinens, fuitque satis murmur; murmure autem excres- cente adiecit, se dicere modernum Henricum esse regem Anglie et Francie, dominumque suum ei obediuisse, et quod in futurum intendebat obedire, neque vnquam alium recepit aut reciperet. Post que verba clamor factus est, Gallicis pluribus replicare volentibus. Tunc presidens surrexit, et forte in eum finem, vt putarent de illa materia deliberandum esse, dicens in crastinum tenendum esse deputaciones, interposuit se inter ambasiatores Francie et ipsum Niuerniensem in eodem sedentes scampno, ne ad acriora venirent. Se- quenti vero congregacione legi fecit tabule affixum decretum Toletani concilii, prime insertum sessioni, disponens contra eiusmodi strepitus, legensque tres decretorum clausulas dicebat officium esse prelatorum pacificare, quodque concilium propter huiusmodi strepitus et iniuriose obiecta magna posset nota denigrari. Exhortatus igitur, ne fieret sicut hac- tenus, auisabat vt, qui proponere vellent, referrent se dumtaxat ad id quod pertinens absque aliorum nota, et sic libenter audirentur ; vbi vero neccesse foret tangi alios, auisarent eum primo de proponendis, ne turbacio sequeretur, specialiter cum tangerent reges et prin- cipes. Alloquebatur eciam totum concilium, dicens eos omnes considerare debere, quo- modo iudices orbis essent, eoque in omnibus hiis agere cum magna grauitate, ne strepitus, risus, clamor, sibulus etc. fierent in congregacionibus. Et quoniam in concilio Constan- ciensi decretum fuerat innouatum, per quamuis nominacionem aut prelocucionem nullum ius alicui tribui, ideo ipse nomine concilii de hoc protestabatur; attendere igitur deberent

Strana 414
414 Liber V. Caput XIII. XIV. in futurum, ne quis super hiis ageret contenciose, quia imponeretur ei silencium; suffi- ciebat autem dici, protestor de non in preiudicium partis mee. Vnde quia per processus affixos in valuis ecclesie in diffamacionem notabilium personarum contenciones oriebantur, concessum fuit presidenti in futurum nullos affigi, nisi eos primum vidisset; quos vero tales reperiret, leuari faceret, quodque procedere posset aduersus incorporatos a concilio sine licencia recedentes eciam per arrestacionem, et in causis legacionis racione ad eum pertinentibus, vt summarie et absque figura iudicii in eis procedatur, committere posset auctoritate sacri concilii. Caput XIV. Adhesio regum Polonie et Scocie; exitus de vrbe periculosus cardinalis Arelatensis; reformacio quoque monachorum nigrorum et canonicorum regularium. Accepit sancta synodus mense isto Augusti oratores suos episcopum Parmensem et collegam a rege Polonie redeuntes, exponentes se magnifice tractatos ab illo, faciente expensas eis per multos dies, quibus laborauerant pro sua, quam obtinuerant cum difficul- tate, adhesione, propter suggestionem aduersariorum quod scisma fiebat per concilium, et propter promissiones eidem cum suis secretariis factas a papa; vnde repererant in archi- episcopatu Gnecznensi, quod colligebatur a clero magna summa concessa regi per papam propter adhesionem, quam suo et nomine regni fecerat. Insteterant eciam apud regem super pace, et inde iuerant ad magistrum ordinis Pruthenorum, qui eis contulerat vni- cuique vestem suam, diuque fuerat laboratum, in quibus locis conuenire deberent, sed nunquam completum; et tandem, quia visum fuerat eis non posse perfici negocium illud, rediissent. Per septem vero dies ante huiusmodi relacionem sacrum concilium recepit lit- teras a magistro ordinis Pruthenorum, regem Polonie nunquam acceptasse vias pacis, sed adiuisse contra eos hereticos, qui iam destruebant eorum terras; reconmendabat igitur se, vt sancta synodus interponeret se pro eorum defensione et pacificacione, notificantes recessum nunciorum concilii fuisse maiori instante tribulacione. Regis vero aduocati Symon de Theramo et Gaspar de Perusio instanciam faciebant, non procedi per concilium vsque ad accessum oratorum regis ipsius, ordinis procuratore procedi petente et offerente se ad probacionem, quod faueret hereticis. Ingrauescenti autem desuper contencioni presidens silencium imposuit, dicendo per concilium videri debere. Audiuit item sancta synodus Thomam abbatem de Dundrana diocesis Candide case, presentatis litteris regis Scocie apertis sub data xxvna. Junii, referentis propter pericula maris et terre nondum misisse, sed et tunc omni excusacione cessante intendebat mittere solemnem ambasiatam ad con- cilium, et committebat dicto abbati explicare zelum et inclinacionem eius ad ipsum con- cilium. Abbas autem cum themate "domine in virtute tua letabitur rex“, exposuit, quo- modo in virtute concilii rex ipse aliique letarentur, et nomine regis professus est Basiliense concilium in spiritu sancto esse legittime congregatum, quodque ei adhereret, offerens promptitudinem obediendi et exequendi iniuncta. Suscepit eciam litteras ducis Mediolani sub data xxI. Julii, regraciantis de notificacione sibi facta decreti suspensionis et illud com- mendantis eximie. Cumque ipse fuerat letatus, pro consolacione concilii referebat modum exitus de vrbe cardinalis Arelatensis, videlicet quod sepe petita nec obtenta licencia pape, cognito galeam applicuisse ad portum Hostiensem, in equo solus recedens capi in itinere

Strana 415
Liber V. Caput XIV. XV. 415 non potuerat a custodibus pape; cadens autem de equo, quamuis percussus in genu, pedi- tauerat vsque ad locum, in quo putabat inuenire galeam, qua non reperta latuisset, sperans misericordiam Dei; quatuor deinde exeuntibus de galea et querentibus eum, putans esse de gentibus pape, plus timuit, post noticiam autem facta clamacione, ad humeros illorum portatus fuerat transuadendo Tyberim, aqua ad guttura appropinquante, et sic quasi semi- fractus et nudus receptus fuerat a patrono; cumque non fuisset tutum amplius ibidem expectare, quatriduo Januam ciuitatem suam applicuisset, et disponebat se pro veniendo ad concilium. In hac autem littera dux offerebat personam, dominia et omnia bona sua ad prosperitatem concilii, et queuis iniuncta exequi promptum esse. Cuius ambasiatori episcopo Albinganensi ante recepcionem huiusmodi littere assignatus fuerat locus post Ni- uerniensem episcopum, oratorem ducis Burgundie, in dextro latere, Bellicensi vero episcopo, ambasiatori Sabaudie ducis, in sinistro post patriarcham Anthiochenum, factis certis hinc inde protestacionibus, ne alter altero videretur esse maior, ac eciam concilii ex parte, vt vnicuique eorum saluum ius suum maneret, similiter et venturis. Fuerunt autem destinati oratores synodales ad dietam Eystetensem pro pace inter Ludouicum et Henricum Bauarie duces archiepiscopus Lugdunensis, episcopus Augustensis, et prouincialis Bauarie; quibus fuit commissum tractare pacem in Bambergensi et Herbipolensi causis, que magnas pre- terito et isto mensibus concilio dederant vexaciones, Bambergensis presertim. Cause quoque Treuerensis cum plures essent deputati, conmissum fuit vt, quia raro omnes conueniebant, per quosdam eorum instrueretur processus; precognitoribus autem vt, vicecancellario in certis causis ecclesiarum signare volente, signarent et ipsi, vtque deputaciones a vexa- cionibus eximerentur, vicecancellarius et ipsi signare possent quaslibet commissiones in causis cathedralium ecclesiarum, dummodo primo per concilium causa commissa foret; patriarche quoque Anthiocheno, vt reformacio sub eo auisaretur fienda per concilium or- dinis canonicorum regularium, cuius erat professor; primo autem ordinis monachorum nigrorum abbati Virgiliacensi, quo absente concessum est illis, sub quo fieret, eligere presidentem. Caput XV. Instancie imperatoris multorumque principum, vt pax Bohemis daretur, imponencium ecclesie onus, et cause explicantur. Mense quippe isto et precedenti studiose intendebatur ad reformacionem, presertim super decretis de celebracione prouincialium conciliorum, de symonia, de concubinariis et de eleccione pape; sed dilacionem accepit materia reformacionis Bohemorum causa, que iam narranda est, vt desuper omnino intenderetur nimium vrgente, et quia fidei, et quia fiebant instancie multe nimiumque vehementes, hiis a quibus auxilium in manu potenti ad- uersum Bohemos expetendum erat, ecclesiam requirentibus, vt illis daret pacem absque effusione sanguinis humani, tacite fortasse, ne dicatur expresse, alleuiantibus per eius- modi requisiciones a se iugum et supra humeros inponentibus ecclesie. Quocirca semper ac magis innotescebat neccessitas celebrandi concilii Basiliensis; ecclesia namque velut pro vltimo remedio ad extirpacionem heresis illius sepe requisiuerat brachium seculare, et illud eciam in re hac ipsa sepe expertum erat vires suas, agnoscens tandem se preualere non potuisse, ecclesiam requirebat vt, quomodo principes ipsi seculares omne quod erat

Strana 416
416 Liber V. Caput XV. XVI. virium suarum exposuerant, mandatam sibi exercentes seueritatem rigoris ad illorum ex- terminacionem, ita ad pacem eorum omni cum mansuetudine et equitate exponeret ecclesia omne quod erat facultatis sibi a Christo concesse; qui etsi precepit discipulis suis, vt defensionis tempore relinquentes sacculum et peram venditis tunicis gladios emerent, illis tamen pro hereditaria successione pacem reliquit, pacemque suam dedit, talem certe, qua- lem apostolus describit dicens, "si fieri potest, cum omnibus pacem habentes“, itaque ad pacem habendam exhibendum est omne, quod subiacet potestati illam habere volentis. Iam vero notam fecerant solemnes habite disputaciones condicionem peccati Bohemorum, quod absque licencia ecclesie vsurpauerant sibi vsum communionis sub vtraque specie, per hoc separantes se ab vnitate populi christiani sub vna tantum specie quoad laicos sacra- mentum eucharistie participantis. In noticiam deducta rursus fuerat practica atque ritus ecclesie primitiue, et quot per centenaria durauit annorum, plurium indubie quam per con- suetudinem introductus conmunionis vsus sub altera tantum specie; palam eciam factum erat consuetudinem vigorem (habere) ex approbacione ecclesie, et quomodo auctoritate sua introduci potuerit, ita eciam illa non obstante dispensare ecclesiam posse, vbi vrgens foret neccessitas aut euidens suaderet vtilitas. Denique non exilem prestitit causam ad huiusmodi instancias faciendas, quod Rome in die coronacionis sue Sigismundo fuit per papam porrecta communio calicis, qui, vt postmodum retulit Basilee constitutus, donec ibidem de ea re fuit instructus, arbitrabatur communionem calicis quoad laicos velut sacri- legam simul et hereticam, nec dispensabilem per ecclesiam. Vt vero ipse accepit, quod antea non fecerat, eo ipse requisiuit per concilium intendi ad Bohemorum pacem absque effusione humani sanguinis, quod eciam mense isto alii requisierunt principes, scientes hunc primum esse ac principalem articulum Bohemorum, eiusque dispensacione veniendum ad pacem, quam sancta synodus disposuit ad laudem et gloriam Jhesu Christi domini nostri, qui dedit talem potestatem hominibus, vt sancti eius in suo congregati nomine testamentum ipsius super sacrificia ordinarent. Etenim ewangelici sacerdotes sancti prop- terea dicti, quod officium eis competebat fideles sanctificandi, non minoris sunt potestatis quam in lege Moysi, cuius tempore dedit illis Deus in preceptis suis potestatem in testa- mentis iudiciorum docere Jacob testimonia, et in lege sua lucem dare, siquidem „labia sacerdotis custodiunt scienciam et legem requirunt ex ore eius“. Ad eiusmodi autem dispensacionem ventum est sequenti ordine obseruato, vt primo auisata fuerit sancta synodus de modo tenendo cum ambasiatoribus Bohemorum, qui mittebantur; deinde facta est relacio per synodales oratores de gestis in regno Bohemie; consequenter huius ora- tores explicuerunt commissa; postremo sancta synodus deliberauit faciens expedicionem. Caput XVI. Quia in facto Bohemorum magna per concilium agenda erant, auisantur per duos ex suis de modo tenendo. Vltima itaque die mensis Julii Martinus Beruer, decanus Turonensis factus per concilium, duorum alter preueniencium alios, vt auisarent, allocutus synodum cum the- mate „emissiones tue sicut paradisus malorum Punicorum“, commemoratis quibusdam beneficenciis in via receptis exposuit decere synodum, vt, quomodo prima vice postpositis ceteris intendit cause Bohemorum, ita et tunc, cum de fine ageretur; item cauendum esse

Strana 417
Liber V. Caput XVI. XVII. 417 omnino ab omni irritacione per illos, qui licenciati eosdem alloquerentur, ne rumperetur tractatus, quia consideratis omnibus circumstanciis neccesse erat continuari; cum vero parue res crescerent concordia et discordia laberentur, tali se modo patres disponerent, vt inuenirent eos concordes, quoniam aduersantes concilio de eorum discordia plurimum gau- derent, per hoc vincere sperantes. Postremo retulit tam minorum quam maiorum et intus et extra regnum Bohemie permaximum fore desiderium ad pacem Bohemis dandam, qui cum magna voce Deum magnificantes attestabantur, quoad ipsorum reduccionem Bohe- morum amplius concilium profecisse benignitate, quam rigore effecerant potentissimi exer- citus. Et quia generosus animus facilius ducitur quam trahatur, opus esset illorum ora- tores honore et humanitate fouere, vt, quomodo ipsi in regno honorati eciam magnis conuiuiis, ita fieri sperabat per cardinales et alios maiores prelatos. Auisabat autem vt, cum illis daretur audiencia, nullus strepitus, rumor, risus aut interlocuciones fierent, dato exemplo, se in omni tunc silencio auditos in congregacione eorum generali, qua et pres- biterorum et nobilium et magna fuit copia popularium; quanto magis id ipsum decebat patres sanctum celebrantes concilium. Ad hoc respondit concilii presidens, amplificans aui- samenta data, et pleno vigore patres exhortans illa obseruare, cum disciplinatissimi forent atque doctissimi. Vtque finis imponatur contencionibus mensis istius, quo pre ceteris plures vehemencioresque fuere, eciam die relacionis huius archiepiscopus Corfiensis dominii Venetorum dicens, se primo non concepisse, sed cum dictum fuisset Bohemos benigne tractari, quod sic non foret ipse tractatus, et propter vocacionem factam ab vno serui- torum illius exaggerauit in Nouariensem episcopum dominii Mediolanensis, velut facta fuisset in eius derisum aut contemptum, suspicionem forte causante publicacione tunc nouiter facta de prospero successu gencium armigerarum ducis. Sed et episcopus ipse respondens, quod si illa seorsum ei dixisset, veritate exposita speraret eum ad publicas non venisse querelas, conmemorans se constitutum promotorem in congregacione episcoporum, eiusque esse officii congregare, de erroreque seruitoris vnum pro alio vocantis aliisque circum- stanciis molli sermone, frangere iram cupiens, excusacionem dedit, contestans ipsum ali- osque de dominio Venetorum in concilio stantes velle honorare vt patres; idemque dixit cardinalis Placentinus et fecisse et se facturum, attenta minus differencia dominiorum. Ille autem repeciit non sic actum, sed maliciose. Cui multorum voce dictum est, quod non bene acciperet, et loquente desuper archiepiscopo Mediolanensi contencio finem accepit. Preteritur autem et alia contencio inter vicarium Maguntinum et Johannem Telim concilii oratorem illo missum, quasi non fuerit vere facta relacio ; sed et hic statim respondit, et mandatum est super principali iusticiam fieri. Caput XVII. Regressus omnium oratorum concilii ex regno Bohemie et trium huius, quibus presentibus fit in communi relacio. Sermone vero vnde exiit redeunte,-die 2a. Augusti, illis obuiam (euntibus) familiis cardinalium ac xx. prelatis et aliis multis, Basileam ingressi fuere octo alii concilii ora- tores, et tres regni Bohemie, Mathias de Chlunpezan, magister Procopius de Pilzna, et Martinus presbiter de Chudrin, hiisque presentibus quinta sequenti die in generali con- gregacione Constanciensis episcopus allocutus concilium cum themate „ad vos, reges, sunt sermones mei“ proposuit, quemadmodum associati saluis conductibus principum adiissent Scriptores II. 53

Strana 418
418 Liber V. Caput XVII. regnum Bohemie incolumes, et cum eis oratores regni illius, seriose referens mansiones, beneficencias et honores per principes et communitates, expensas quoque contemplacione concilii eisdem factas. Ingressi autem regnum Bohemie, conuiuati per eum in ciuitate sua fuerant associati per Jacobum capitaneum Orphanorum vsque in Pragam, vbi per omnes capitaneos, magistrum ciuium et alios, necnon pueros cantantes processionaliter recepti fuerant, pro honore traditis eis duobus reis capite plectendis, qui in carceribus tenebantur. Fuerant eciam visitati arengacionibus preuiis ab vtraque ciuitate, veteri et noua, per capi- taneos Orphanorum et Thaboritarum, Johannem de Rockezana et Guillielmum de Rosis baronem splendide sex vicibus conuiuati, tantaque eis visis fuerat iocunditas, vt plurimi lacrimas pre gaudio emitterent habundanter. Misissent autem adstatim pro baronibus duobus et aliis, qui erant in regno de obediencia ecclesie. Tercia decima vero die mensis Junii in generali congregacione regni tenta apud studium in collegio Caroli magni, arengato per Johannem de Rockezana, proposuerat ipsemet episcopus Constanciensis generalia ad ho- norem concilii et tranquillitatem pertinencia regni illius. Deinde Johannes de Polomar auditor mandata specialia commisse legacionis illa et sequenti die post episcopum Augu- stensem generalia elocutum exposuerat; cui imponens referendi onus, et gracias collegis reddens de sibi facto honore, finem fecit sue relacionis. Johannes autem de Polomar pre- mittens, non sibi esse opus exordio attentos auditores inspicienti, reddens eciam causam, quare ibi in scriptis propter frequentes que fiebant variaciones, ita et tune coram patribus in scriptis legit quos fecerat sermones duos. Illorum summarius effectus est, quod suadens multipharie Bohemis ad pacem obtulit eis viam, videlicet vnionem eorum ad ecclesiam fieri debere; facta autem quod mitterent ad concilium oratores pro determinacione habenda quatuor articulorum suorum et aliorum sibi datorum, poterantque bonam habere spem, quia iuxta sanum intellectum de tribus pauca vel nulla esset discordancia. Quo vero ad articulum de communione in priuatis locucionibus, dum in concilio sui oratores aderant, per quosdam fuisset dictum, quod interdum (que) per vnum concilium declarantur, limi- tantur et moderantur statuta per aliud, et quod ecclesia tanquam pia mater solet pro tem- pore neccessitatibus condescendere filiorum. Item quia ipsimet, postquam essent incor- porati, futuri erant iudices quantum ad determinacionem, et quod hanc viam incorpo- racionis oratores sui destinati ad concilium quamuis primo refutantes, intellectis postmodum racionibus responderunt se non habere ad id potestatem, sed rogabant ianuam hane eis apertam manere. Notificauerat autem ad vnionem ipsam faciendam oratores concilii omnem habere potestatem, illamque esse vnionem et pacem, vt in regnis et dominiis hincinde libertas esset in ecclesiis intrandi eas, audiendi diuina et celebranda sacramenta partici- pandi, aliaque faciendi omnia, que fidelibus in vnitate ecclesie constitutis per totam con- petunt christianam religionem, et quod hoc statim poni posset ad execucionem, quia epi- scopi duo, qui presentes erant, confirmarent pueros suos et facerent omnia alia solis pontificibus reseruata. In hiis autem omnibus proposicionibus, quantum ex dictis atque lectis percipiebatur, nichil asperum aut pungens tactum fuerat, sed dulci et eleganti ser- mone alloquebatur congregatos, commendans pacem et vnionem, amplificacione declarans que quantaue ex pace bona sequerentur. Copiose autem que Bohemis omnibus tunc paten- cia erant, quia illa expertis mala ex bello sequencia, retulit in duabus primis congre- gacionibus Bohemorum.

Strana 419
Liber V. Caput XVIII. 419 Caput XVIII. Intrinseca precordiorum confitentur Bohemi, quare ab ecclesia recesserant et vniri nolebant, suo proprio dumtaxat stare volentes iudicio. Deinde narrauit Johannes ipse, quod quarta sequenti die post proposicionem Jo- hannis de Rockezana, respondendo ad oblatam viam pacis per oratores concilii, in con- gregacione ipsa lecta fuerat cedula vt longi sermonis, ita et in ecclesiam habundantis obprobii. In qua exordio sumpto, precipue seruandam esse vnitatem spiritus, vt, quomodo animalia hominesque dolent de abscisione membrorum suorum, multo amplius dolendum esset de abscisione membrorum corporis Christi, separacione fidelium ab ecclesie vnitate, dirigentes verba ad concilii oratores dicebant, si iniuicem pax habenda erat perpetua, quod expediebat vulnera detegi mutuo et defectus, eadem raciocinacione in hoc vtentes, qua et concilium patefaciens eis de quibus notati erant xxVIII. articulos supra descriptos. Ostentare nempe, velut apud se habeant ecclesie maiestatem, proprium est fidei aberrancium sicut et pseudo dudum Ezechiele testante, quo veri vtebantur modo dicentes, hec dicit dominus Deus, cum tamen de corde suo, non de spiritu Dei prophetarent. Pete- bant autem vt concilii oratores non turbarentur, aut formidarent ne spes concepta vnionis rueret propter verba aspera siue pungencia, quia meliora essent vulnera diligentis etc.; sed hec dicebant, vt dolorem et malum, quod eis contigerat, luculencius agnoscerent. Atten- cius vero affirmabant, quod non Bohemi ipsi, sed prelati Romane ecclesie in concilio Con- stanciensi congregati scissionem fecerant, et quod diuisionem pariter et bella inchoauerant propterea, quod eis non vocatis, citatis, conuictis aut confessis per grauium sentenciarum innodacionem a se ipsis eos reiecerant, decernentes processus ad prelatos ecclesiarum, po- pulum sub vtraque specie communicantes et sic faciendum esse docentes, si ad penitenciam non redirent, vt hereticos fore cohercendos inuocato brachio seculari. Ipsum ergo conci- lium Constanciense ad instigacionem emulorum suorum diuisionem seminauerat et bella intestina in regno Bohemie, clerum per sua interdicta contra populum conmouendo, quia diuinis cessans paruulorum baptisma et communionem abstulit, et non contenti crudelitatem crudelitati adicientes, magistros suos dilectos de medio eorum missos vt hereticos conbus- serunt. Nec hiis saciati malis cumulantes peiora, aduersus eos tamquam hereticos crucem cruentam erigens concilium ad arma prouocauerat, nomenque eorum de sub celo, si dominus protegens non affuisset, delere moliebatur; namque ad eius instigacionem Romanorum rex terram Bohemie incendio vastans et gladio ciuitatem Pragensem circumuallauerat. Sed omnibus hiis vexati non cessauerant, sicut nec tunc cessabant, pacem querere et pro au- diencia laborare; quapropter deprecabantur oratores ipsos, vt pacem et vnitatem, que in Christo erat, amplecterentur, etenim Christus, qui orauit vt omnes fideles sicut ipse et pater vnum essent, via vtique, veritas et vita erat. Juxtaque sentenciam doctorum quia seruari nequeunt federa pacis, inter quos est fidei bellum, cum dicerent se habere pote- statem plenam ad pacem, quod igitur idem cum eis sentirent, idem saperent circa suos quatuor articulos salutares, et inmediate pax fieret. Namque saluator et sui discipuli pacem et veritatem simul annunciauerant; si ergo veniebant ad modum illorum, hoc est Christi discipulorum, veritatem articulorum suorum nollent negligere profiteri, quia fides funda- mentum et basis est omnium bonorum. Congratulabantur vero de concordia in suis quatuor articulis exposita per organum dicti auditoris, et si que dubia essent, sopire proponebant 53 *

Strana 420
420 Liber V. Caput XVIII. iuxta sentenciam rectissimi iudicis in Egra compactati. Quod autem postulabant fieri pacem, et postea pro decisione dictorum quatuor articulorum venire eos ad concilium, notum erat concilium Basiliense includere prelatos et principes, qui diebus proximis fuerant eis aduersi, et consentire non deberent ad dictamen sui aduersarii; sic eciam facientes declinarent a iudicio dicti rectissimi iudicis. In concilio preterea existerent multi, qui fue- rant in concilio Constanciensi, nec latebat multas personas ibi fore notabiles, in quibus magna vis concilii dependebat, que gentes armorum introduxerant ad destruccionem regni sui. Item quia non hominum esset, sed solius Dei fidem domini Jhesu iudicare, nec exemplis inductis per eos de humanis controuersiis, vt primo pax fieret et postea de dif- ferenciis videretur, standum erat pocius doctrine et scripture sacre iubenti ambulare in veritate, nec declinare ad dextram vel ad sinistram, sequendaque magis erat praxis ecclesie primitiue communionem sub vtraque specie dictantis, quam doctrina modernorum doc- torum, quia teste scriptura sacra sequenda non est turba ad faciendum malum, nec in iu- dicio acquiescendum est plurimorum sentencie, vt a veritate deuietur. Ad exempla autem de generalibus conciliis dicebant, quod omnem sentenciam concilii in lege diuina expres- sati, et in spiritu sancto congregati, et in veritate representantis ecclesiam catholicam christianus tenebatur sub pena anathematis ratificare, sed non omnem sentenciam concilii posterioris, quia christianus tenebatur solum approbare sentenciam concilii conformem vite et doctrine Jhesu Christi, regulam infallibilem esse affirmantes, si dicta et facta conci- liorum conformia essent legi et preceptis Dei vel directiua ad ea, illa essent approbanda et fideliter obseruanda, abicienda autem, si impeditiua; secundam quoque adicientes regulam, si dicta et facta concilii cupiditatem saperent et ambicionem, delicias et gloriam huius seculi, abicienda esse, si vero contemptum mundanorum, humilitatem Christi, et ob- seruanciam ewangelii, acceptanda. Allegabant autem ad probacionem eorum, que dixerant, c. ego sol. et nec quorumlibet di. ix. Cum vero dixissent concilium errare non posse, fatebantur ecclesiam Christi viantem non posse errare simpliciter et simultanee in fide quoad eius singula supposita, et tamen sciebant que in viridi contingebant, eciam in arido posse, quia omnes apostoli, validissime columpne ecclesie mili- tantis, in fide errauerunt, et in benedicta virgine per triduum remansit fides, ideoque non gloriaretur sapiens in sapiencia sua. Quod vero allegabant omnes doctores, eciam sanctos, submittere dicta sua determinacioni pape aut concilii generalis, videbatur eis Romanorum presulum dudum mortuorum aliam et longe dissimilem doctrinam et vitam, et tunc doctores codices suos discuciendos illis contulerant; nullus tamen propterea chri- stianus cogendus esset ad credendum ea, que prefati doctores dixerunt, standum esse dictamini concilii aut pape, siue verum, siue falsum foret, etenim hoc persuadentes blas- phemie crimen incurrissent. Vnde moderni cauti effecti aliorum periculis, considerantes generalia concilia a multis retroactis temporibus valde pauca reformasse in fide, pace, ac moribus ecclesie, sed, salua honestate loquendo, notabiliter exorbitasse in vita suisque decretis, nec stabiliuisse se in fundamento quod est Christus Jhesus, propterea Deo duce parati non erant aut prompti tam improuide se subicere Basiliensi informacioni aut decreto, ne per huiusmodi temerariam subieccionem obligarentur habere vitam et fidem contra salubrem domini nostri Jhesu Christi doctrinam. Cumque facta fuerat mencio de cessa- cione bellorum per vnionem et pacem, multa Bohemi ipsi dixerunt gloriantes de magnis

Strana 421
Liber V. Caput XVIII. XIX. 421 vtilitatibus, que venerant ex bellis ab eis susceptis pro neccessitate, inter ceteras allegantes quod sua grandis inquietudo bellorum conuocauerat patres ecclesie in Basileam conuenire, quod pro insigni diuino munere suscipiebant, vt sue veritates salutares cunctis nacionibus innotescerent, racione hac tanti sistente vigoris, velut gaudere debeat crimi- nosus inpenitens, quia iudex venit sessurus pro tribunali ad discuciendum de criminibus eius. Postremo dicebant semper optasse que suadebatur pacem habere cum Deo, cum se ipsis, et cum proximis, et hanc semper sicut hactenus intendebant querere, putantes per delacionem suorum emulorum intrinsecorum et extrinsecorum nil mali, sed premium con- sequi eternum. Optabant igitur cassari infamiam et annullari, de qua incriminati erant, propter id, quod nunquam ascenderat in corda eorum, et per hoc eis lesis satisfaccio fieret condigna, induerenturque pallio honoris, quo spoliare eos conabantur aduersarii crucis Christi. Assecuta vero fame restitucione tunc committerent causam suam gubernatori tocius machine mundialis benedicti in secula seculorum. Precabantur igitur reuerencias ipsorum concilii oratorum Bohemi et Moraui aliarumque terrarum populi sibi adherentes, vt nollent respuere preces eorum, et presertim vt darent tempore tritici mensuram com- munionis sub vtraque specie, velut Joseph horrea pandentes fame inualescente. Responsio huiusmodi lecta in generali ipsorum congregacione nomine regni Bohemie ac marchionatus aliorumque, vt dicunt, sibi adherencium populorum plurimum probat ac confirmat, confictas a Christi fidelibus non fuisse, que in primo libro commemorate sunt, Bohemorum nomine publicatas litteras, tam varios tamque periculosos continentes errores, ecclesie honori detrahentes, polluentes vero sacerdocii dignitatem, articulos quoque xxvIII., vt super eis responderent, iudicialiter eis datos per concilium. Nec infirmiori argumento id ipsum robo- ratur per responsionem datam a Martino nuncio eorum infra memorandam, qua nomine regni exposuit in plena concilii congregacione proprie responsum fore, cum dicebatur illos xxVIII. articulos non esse regni, quia, si negarentur, non deessent in regno qui conce- derent illos; confessione igitur regni constabat multos in regno esse illos tenentes. Caput XIX. Responsio oratorum concilii ad eorum motiua, aperiencium inicia prima erro- rum regni illius. Dictam responsionis cedulam, quia auctentice lecta fuerat, oratores concilii, quibus velut synodo presentabatur, prout erat maxime neccessarium, non preterierunt silencio, copia enim statim fuerat eis assignata. Vnde, ne per taciturnitatem approbare eam dice- rentur, retulit idem Johannes, quod in sequenti congregacione responderant per vnam aliam effectus sequentis. Premissa equidem primo generali informacione et exhortacione de bono pacis et vnitatis, quam sit perfectum bonum omnibusque exoptandum, exordientes se arbitrari multo expedire amplius preteritorum malorum non renouare memoriam, sed quod tecta manerent sub magno mantello, caritate operiente multitudinem peccatorum, quoniam per illa magis accenditur animus ad iram et odium prouocatur, dubitabant, quare vt plurimum talia procederent ab astucia hostis maligni, qui videns ordimenta caritatis et pacis, sub specie boni semina iactabat ire et dissensionis. Non vero sic egerant patres Basilee congregati, qui nonnulla ex hiis per aliquos ex suis dicta cum paciencia tollerantes sine pungente responso permiserunt transire; sic et ipsi oratores, patrum imitantes vestigia, non ad omnia responderent, sed ad illa solum, sine quibus non possent respondere

Strana 422
422 Liber V. Caput XIX. congrue, sperabantque eos facturos quod admonuerant, vt propter aspera seu pungencia non turbarentur. Contestabantur igitur inprimis, non patres congregatos in concilio Constan- ciensi iecisse semina bellorum inter Bohemos, sed ante concilium Constanciense dissensi- onem pullulasse in medio eorum, quia id verum fuerat atque notorium, suos regnicolas alterutrum se hereticantes ad sedem apostolicam semet ipsos de heresi detulisse. Etenim ante communionem sacrati calicis, de qua fuerat determinatum in Constanciensi concilio, huiusmodi materia hereticacionum habuisset inicium, neque propter communionem contra magistros suos Johannem Huss et Jeronimum, de quibus non credebant eos velle affirmare ex parte regni transmissos, processum fuerat, sed propter alia, que ipsimet, vt oratores credebant, tali digna esse iudicio iudicarent, si constaret eis; et quando causa iusta est atque legittima, si fortasse vera non est, non iudici, sed est testibus imputandum. Item quod ipsimet dissensionem fecissent, clarum erat; nam cum omnes alii chri- stiani et ipsi vnus essent populus, habentes societatem fidei et sacramentorum, in qua patres éorum et proaui, aliique progenitores per multa centenorum perman- serant, non licuit in re communis societatis inconsultis aliis facere nouitatem, prout de hoc leges decernerent et racio naturalis, quemadmodum non licet aliis inconsultis vni aut pluribus ciuibus iura communia rei publice immutare, alias faciendo constituciones vel declaraciones, vel priuilegiis renunciando, aut que loca communia sunt, suis propriis vsibus vsurpando. Oportebat namque, quemadmodum, vt dicebatur, consuluissent, Johannem Huss matrem ecclesiam consultare, numquam vbera in sinu recondentem, sed filiis desiderantibus sugere patencia exhibentem semper. Preterea quod ante Constanciense concilium in regno Bohemie fuissent multa peregrina dogmata deordinacionesque male sapientes circa doc- trinam fidei et ritum sacramentorum, ipsimet non negarent, et que supererant ecclesiarum edificia testabantur; namque fuerunt nonnulli de trinitate aliter sencientes quam fides catholica docet, et dicebatur aliquos ex hiis adhuc viuere; fuerantque alii regnum Dei pro- xime venturum predicantes, et neminem nisi in montibus saluari posse, ipsamque ciuitatem Pragensem infra tempus iam diu elapsum destruendam: hec multaque alia ad sacri con- cilii et sedis apostolice noticiam fuissent deducta. Adhuc et multi regnicole de septem sacramentis ecclesie abiecerant tria, de aliis non recte sencientes, presertim de diuinitate sacramenti eucharistie et de suffragiis sanctorum. Ad extirpanda vero hec aliaque multa cum potestas regni non insurgeret, sed fauere pocius diceretur, hec papam mouere potu- erant; etenim non audiuerunt concilium erexisse crucem contra eos. Multe insuper nouitates precedentes communionem sub vtraque specie reddebant eam valde suspectam, maxime quoniam absque concilio ecclesie fuerat acceptata; namque olim a sanctis patribus multa licita ex legittimis causis sub anathemate interdicta legerentur. Precabantur igitur obnixe eos de malis preteritis, cuius culpa venissent, disceptare nolle, vel patribus Con- stanciensis concilii aut sedi apostolice imponere culpas, quoniam si omnia scriberentur, quod cum pro bono pacis volebant omittere, cuius culpa fuerit satis constaret. Vnum autem dicere non obmittebant, vt et ipsi honori suo consulerent, per mundum iam suh Bohe- morum nomine tantam fuisse diuulgatam multitudinem articulorum, vt non solum quatuor, sed vltra XLIII., qui christianorum corda erga eos, vt ipsimet dicebant conquerentes, plu- rimum perturbauerunt. Quocirca multum bene fecissent, vt non maneret eorum infamia, oratores suos ad concilium destinantes; quod autem deprecabantur eos, vt vnitatem et

Strana 423
Liber V. Caput XIX. 423 pacem, que est in Christo, amplecterentur, non solum hiis precibus obtemperabant, sed id ipsum ab eis, quantum valebant, propensius exorabant per viscera misericordie saluatoris nostri Jhesu Christi admonentes. Cumque dicerent, facile fieri posse vnionem et pacem ablata materia litis quatuor articulorum suorum, reuerencia eorum salua, modus ille aptus seu efficax non erat ad pacem, quia non solum de illis quatuor articulis disceptacio erat inter eos et reliquum populum christianum, et ideo ambasiatores sui interrogati de xxVIII. articulis primo dixerunt se velle deliberare, quid circa illos sentirent, et postea diu distu- lerunt responsum, et sic negocium manserat indiscussum. Itaque eciam si hiis quatuor finis imponeretur, parum proderat, de aliis manente controuersia; nam, sicut ipsi alle- garunt, non possunt federa pacis manere inter quos est fidei bellum. Propter quod per patres sacri concilii fuerat dictum ambasiatoribus eorum, simul de omnibus esse agendum, nec pro parte sacri concilii hactenus manserat, quin omnis materia litis simul tolleretur et fieret in virtute Dei pax firma, radicata in ewangelica veritate. Adhuc de suis quatuor articulis id manifestum esset, quod certus non poterat haberi sensus, quoniam ipsimet alium tenebant sensum in regno, quam exposuerant in concilio oratores eorum. Suadebant igitur eis, primo fieri pacem et vnionem leuando offensas, ne alter alterum offenderet, ne interim bellandi occasio nasceretur, et deinde pro determinacione suorum aliorumque articulorum cum pace et quiete fieret discussio; namque ad attingendam veritatis noticiam pax et dileccio proximorum due optime essent disposiciones. Quamuis autem ex bellis ali- quando bona secuta fuerint, non ideo tamen belli iusta causa erat; sicut nec iusta fuerunt peccata Judeorum, propter que captiuitas Babilonie inflicta est, quamuis ex captiuitate secuta fuerit noticia Dei quantum ad multos gentiles. Nec pax, de qua suadebatur, dif- ficillima, sed esset res iusta et facilis, vt, sicut primo erant, cum reliquo populo christiano vna fierent societas vnusque populus, ad principium, a quo prodierant, reuertentes, qui a toto populo christiano discesserant, societatis iura violantes, et imponentes, prout dice- batur, crimen sacrilegii sub specie tantum altera participantibus sacramentum. Vt vero instruerentur in eos quod renuebant, acquiescere iudicio concilii generalis, oratores plenius alloquebantur, ostendentes non satis esse iudicium iudicis in Egra conpactati propterea, quod aliud est lex, secundum quam iudicatur, et aliud est iudex, qui iudicat secundum legem; nam quantumcunque lex clara sit, ille, qui per legem -iudicatur, semper dicere vellet alium fore sensum legis illius. Vnde neccesse est aliquem esse mediatorem vel iudicem inter contendentes, cuius dicto acquiescere debeant ambo, vel execucio fiat contra alterum, iuxta quem iudex dicit esse sensum legis illius. Sic igitur, quamuis conpactatum erat, quod de suis quatuor articulis determinacio vel iudicium fieri secundum legem diui- nam, praxim Christi, apostolicam, et ecclesie primitiue, vnacum conciliis doctoribusque fundantibus se veraciter super eadem, quia lex diuina exponi consueuit multipliciter, quis esset verus sensus illius, oportebat neccessario recurrere ad aliquem, cuius dicto staretur. Iste autem iudex non essent generosi et nobiles regni Bohemie, nec ipsi dicere vellent, quod sacerdotes sui, qui ista eis predicauerant, ita quod iudicio sacerdotum suorum vni- uersus orbis acquiescere deberet, neque dicere vellent, recurrendum esse ad Judeos vel ceteros infideles. Oportebat ergo se conformare omnibus Christi fidelibus, per quos super omnibus questionibus fidei vltimus recursus habitus semper fuit ad concilium generale, quemadmodum in sacra scriptura legitur, quod Paulus et Barnabas et alii eis aduersantes

Strana 424
424 Liber V. Caput XIX. XX. ascenderunt ad apostolos et presbiteros in Jherusalem, vbi ipsis eorumque aduersariis vnum congregacionis corpus cum illis constituentibus et inquirentibus de veritate questionis fuit determinatum, et determinacioni concilii omnes acquieuerunt. Cumque mencionem fecissent, fore dumtaxat acquiescendum sentencie concilii in lege diuina expressati, attentos redde- bant eos, vt intelligerent quid dicebant, quia omnia concilia generalia subsecuta fuissent legem Moysi et legem ewangelii, preter illa de quibus legitur in actibus apostolorum. Aliud vero adiectum per eos ipsimet oratores confitebantur, concilia non esse obseruanda, que tenderent ad cupiditatem ambicionemque seculi, nec allegaciones eorum suo conuenirent proposito, quia in eis fieret comparacio solum de libris sacri canonis in comparacione ad libros et doctrinas aliorum doctorum. Magis autem conueniebat dictum Augustini in libro de doctrina christiana, quod catholica ecclesia, que per orbem terrarum diffusa est, tribus modis probatur existere, vt omne, quod in ea tenetur, vel sit auctoritas scripturarum, vel tradicio vniuersalis. Satis autem euidenter percipiebant auctorem cedule eorum non ad- uertisse ad concilia generalia nedum antiqua, sed eciam celebrata posterius, quomodo in Lateranensi, Lugdunensi et Viennensi conciliis de summa trinitate et fide catholica, deque multis aliis pertinentibus ad fidem et ad bonos mores, sanctamque ecclesie reformacionem plurima fuere facta decreta. Nec ob id, quia adhuc in ecclesia aliquid reformandum erat, arbitrari deberent concilia ipsa non intendisse ad execucionem diuine legis et mandatorum ; namque durante mundo semper intendendum est ad ecclesie reformacionem, quia semper reperitur aliquid in ea reformandum, ideoque statutum fuisset generalium celebracionem fieri conciliorum, causa expresse declarata in decreto Constanciensis concilii, vt vepres, spine et tribuli heresum, errorum et scismatum extirpentur, corrigantur excessus et defor- mata reformentur. Circa hec autem et alia data instruccione et pleniori concludebant, considerare eos deprecantes, quanto esset res exemplo perniciosa in reliquas naciones temporaque futura, absque deliberacione vniuersalis ecclesie fieri aliquam fidei diffini- cionem, eligentes quod magis honorificum sibi et vniuersali ecclesie, quoniam honoris ecclesie Bohemie regnum, tanquam eius inclitum membrum, particeps fieret. Caput XX. Quod alia per Bohemos fuissent proposita, alia vero data scripto; deque cedula vltima legatorum concilii, quam acceptarunt Bohemi. Retulit consequenter dictus Johannes de Polomar, quod, facta per eos dicta re- sponsione, ex parte Bohemorum dati fuerunt tractatores, inter quos fuerant illi, qui dispu- tauerant in concilio interpellatique responderant in generali congregacione, quod ipsis Bohemis facientibus plenariam vnionem haberent omnem potestatem pro pace complenda, sed non ad diffiniendum de articulis, quod illi petebant fieri secundum iudicem in Egra compactatum. Videntesque rem perfici non posse cum illis primis deputatis, deliberauerant loqui in generali congregacione, primo autem ad nobiles; quibus multa exposuerant, at- tentos reddentes eos de statu regni in spiritualibus et temporalibus; multas in eo fore sectas se inuicem hereticantes, ita quod in regno Bohemie singulis predicantibus, quod sibi videbatur, fides habebat plurale, quamuis non secundum grammaticam, quia iuxta apo- stolum „vna fides, vnum baptisma"; erantque pauci magistri, quia dumtaxat octo vel nouem, cumque nullus veniret ad eos et illi senes essent, post obitum eorum manerent in

Strana 425
Liber V. Caput XX. 425 tenebris. Item quod peccata manebant impunita, nec seruabatur iusticia aut fides, nullus- que erat dominus rerum suarum, cumque rege existente nobiles ipsi dominarentur et gubernarent ; nune oportebat eos sub tyrannide constitutos capitaneis exercituum obedire, mittentes, quandocunque precipiebant, homines et victualia, et omni cessante excusacione obedire eos oportebat. Quodque nulli essent preter eos, ad quos pertineret tractare de pace et vnione regni, ideoque bene attenderent, quia in ipsos principaliter regni infamia redundabat. De communione autem sub vtraque specie quod multi confidebant posse a concilio obtineri. Deinde quod vocati fuissent ad vnam paruam congregacionem quinqua- ginta fere personarum, in qua Johannes de Rockezana legerat cedulam, vt primo aspectui videbatur, bene conuenientem ad vnionem et pacem, nec fuerit eis data, quamuis sepe petita, copia, prout intellexerant, Procopio prohibente; sed postea data fuit alia huic mul- tum dissimilis, quod adstatim manifestauerant tres ipsorum surgentes in congregacione. Petentibus eciam a Bohemis legatis concilii, sibi exhiberi in scriptis sensus articulorum suorum, quoniam senserant alios sensus teneri in regno, quam sui dixerant in concilio, Johannes de Rockezana responderat, quod in concilio existentes sensus articulorum suorum exposuissent, non tamen nomine regni. Itemque peruentum fuerat ad tractatores, et cum non proficerent, recurrissent ad nobiles, qui satis inclinati dederant consilium, in generali congregacione loquendum esse. In qua Johannes ipse de Polomar allocutus cum themate „videte vosmetipsos, ne perdatis que operati estis, sed vt mercedem plenam accipiatis“, attentos eos fecerat de multis eos auisans, et dederant tunc cedulam referentem de voca- cione eorum facta ad concilium in principio tractatus, et de aliis que interuenerant, vt primo dixerant, auisantes quomodo super tribus articulis non magna foret discordia, et super communione quod confidebant posse a concilio obtineri libertatem. Concludebant autem, quod videbatur ipsis oratoribus modum esse conuenientem, mittere oratores suos ad concilium cum exposicione sensus trium articulorum, eisque stantibus in hospiciis suis ora- tores concilii pro obtinenda libertacione instarent ; sed bene attenderent ad sensus arti- culorum de consensu regni concilio presentandos, quia non liceret postea variare. Quod- que, cedula hec cum fuisset acceptata, cepissent desuper consulere plures, cum primo solum de Johanne de Rockezana mencio fieret; fuerantque ab eis rogati, vt interessent ad exponendum cum eis sensus, sed noluerant, ne forte opponerent iam consensisse cum eis, prout senserant alias dixisse, iam fuisse approbatos articulos eorum, quia nomine pro- prio ab eis rogati dixerant, quid desuper videretur eis; propter quod in generali eorum congregacione contestati fuerant non ita esse. Postmodum adiecit, quod dixerant de con- cordia super articulis eorum, aut de obtinenda libertacione, non dixisse nomine concilii, sed proprio, attestantes quod de libertacione non fuerat habita aliqua in concilio de- liberacio, sed quod ipsis venientibus ad pacem et existentibus ad obedienciam confidebant posse obtineri, quia sciebant concilium promisisse facere in fauorem eorum, quantum cum Deo posset; erat autem difficultas, petentibus eis primo fieri diffinicionem, et quod postea mitteretur ad concilium pro obtinenda libertacione. Ad aliam vero condicionem, quam volebant, vt ante eorum vnionem primo ecclesia tota reformaretur, satisfecerunt dicentes, quia dato illo vsque diem iudicii vnio non fieret; equidem inimicus homo supra bonum semen superseminauit et zizania, que, vt non eradicetur triticum, tollenda non sunt vsque ad messem, et messis consummacio est seculi. Postremo autem, cum essent in puncto Scriptores II. 54

Strana 426
426 Liber V. Caput XX. XXI. arripiendi itineris, dedissent ei Johanni cedulam, quam credebant conformem esse ad ea, que in commissis habebant oratores regni secum venientes, quia mittebantur per eos regni ex parte sensus articulorum suorum, vt obtinerent in ipsis consensum concilii; peciitque Johannes ipse ratificari saluum conductum illis concessum per eos, quod factum extitit immediate, finemque in hiis fecit sue relacionis. Alter vero eorum synodalium oratorum, Henricus Stock, cum themate „ipse intrabit in regnum celorum“ alloquebatur synodum, merito gaudere debere, quia iuxta zelum, quem agnouerant in Bohemorum populo, poterat ei dicere cur foris stas, ingredere. Post hec autem presidens, prout continuatissimi eius fuit moris, respondere quibusuis ambasiatoribus ad concilium destinatis, suisque redeuntibus, respondit gloriam Deo tribuens et gracias agens principibus, communitatibus, regnoque Bohemie et aliis, qui oratores ipsos honore et beneuolencia pertractarant, offerens con- cilium ad que honoris et vtilitatis illorum possibilia eidem. Sed et in hac responsione duo raro consueta addidit ipse presidens, quia laudes oratorum ipsorum de promptitudine in acceptando, diligencia in prosequendo, et fidelitate in potestate concessa vtendo vberiori sermone prosecutus est, sumpto themate „sicut frigus niuis in diebus messis, ita legatus fidelis ei, qui misit illum“, quodque pro recognicione patres concilii, non habentes quod maius, offerebant eis semet ipsos. Caput XXI. Proposicio oratorum duorum Bohemie coram concilio, quorum alter plurimas allegauit raciones, quare per concilium dispensandum parcendumque esset eorum multi- tudini. Die vero vndecima Augusti facta congregacione ingenti numero preclaraque multi- tudine resplendente, quia intellecto oratores Bohemie illo proposituros die et finalem intencionem exposituros, horum secundus Procopius de Pilzna, seriose factis inuocacionibus diuini auxilii, correccionis submissione astancium iudicio, excusacione item multipharia, quia, vt dicebat, iuberet loqui officii neccessitas, sed inhiberet auditorii maiestas, hac terrente et illa cogente, quamuis iubar resplendens tante multitudinis patrum scintillam sui offuscaret ingenii, vt loqueretur compelleret eum neccessitas, quia non parua interueniret vtilitas. Distribuens autem, quid sibi dicendum competeret, quid collegis primo et tercio, cum themate „gracia vobis et pax adimpleatur“ prosecutus est de concordia, de tranquil- litate, ac de integritate vtriusque, inter generalia contestatus regnum inclitum Bohemie a principio vocacionis sue in partem populi christiani, vt sperarent, nunquam ab vnitate et concordia credencium discessisse, nec deseruisse quoad suam rem inmensam, quamuis communionem calicis nunquam dampnatam aut prohibitam, sed tamquam ex institucione Christi et praxi sua, apostolorum et primitiue ecclesie, et tamquam multum vtilem et salubrem tenuerint, non in contemptum clauium et ecclesie, sed timentes Deum offendere, ad serenandam conscienciam suam, secundum constitucionem Christi iuxta testamentum suum posse ausu quolibet retractare, nec eos, qui digne sub vna specie vtuntur, dampnande sacrilegorum sentencie temere iudicarunt. Quodque regnum Bohemie et marchionatus Morauie nonnisi neccessitate pro pace habenda pugnauerat, et in principio communionis sue sacratissime pro execucione diuine institucionis et consciencie pacificacione fuerant, nec mouerant arma et pocius sustinuerant; sed post videntes, quod non argumentis, sed

Strana 427
Liber V. Caput XXI. 427 armis, non audiencia, sed violencia cum eis ageretur, ceperunt non voluntate, sed neccessitate se protegere. Quo circa protestabantur nunquam voluisse discedere ab vnitate, quodque pacem cum Deo, se et proximo habere semper voluerunt; et hec dicebat pro toto regno, non pro persona singulari vnaquaque. Item quod, vt pax concessa regno et marchionatui adimpleretur, ad hoc tres ipsi destinati erant, vt ea, que pro illorum parte commode concessa fuerant, feliciter adimplerentur; ad quod pietas erat neccessaria, in qua tranquillitas continebatur et vnitas, vt rigor temperetur et mitigaretur feruor, et isto modo conciliaretur regnum. Namque regnum et marchionatus pietatem optabant et concilium colere pietatem decebat, quia Christus pius pater et ecclesia pia mater esset, et sic patres concilii, matris figuram gestantes, rigorem contra regnum et marchionatum aufferrent, vellentque moderare considerata multitudine. Esto namque, non concesso, regnum esse in causa diuisionis et malorum, tamen rigore vtendum non erat, tum quia, quando multitudo est in crimine, non est ferenda sentencia; tum quia multitudo dispensacionem inducit, et exponebatur multitudo xL., quanto magis, quia multitudo erat regni vnius, et ideo non imperiose tollenda erant que illicita putabantur; tum quia seue- ritas non in multitudine, sed in paucorum peccatis exercenda est; tum quia per censuras multorum strages secuta erat, ideo detrahendum seueritati videbatur; tum quia, vbi peri- culum scismatis timetur, mali eciam non sunt excommunicandi, similique modo vbi scan- dalum formidatur; tum quia rigor temperandus erat pietate et mansuetudine; tum quia multorum crimina eciam dampnabilia per ecclesiam tollerarentur pro qualitate persone, loci et temporis oportunitate etc., propter que eciam decreta generalium conciliorum canonice edita mutilantur et relaxantur. De hiis omnibus seriose iura et glosas allegabat et con- cludens dicebat, quod hoc temperamento extingueretur fremitus vndecunque inflammatus, et verificaretur quod totus mundus clamabat, Basiliense concilium pro reordinacione infirmorum fuisse congregatum ; ideoque decebat, vt patres satagarent, Christi pietatem et matris ecclesie imitantes, temperare vigorem, vt illi non lacerarentur, sed magis omnibus patres misererentur, quia in eorum manibus mors et vita plurimorum pendebant. Sic agentes parcerent hiis, qui foris esse videbantur, et conpaterentur filiis, qui veniebant quasi ad victimam, et a pacificis hoc Almanis haberent iocundas gracias, vt sic respirare valerent, et a Christo premium eternum, quod ipse concedere dignaretur. Finem faciente Procopio sue proposicionis, Mathias surrexit, qui non ex minoribus Thaboritarum vnus erat, dicens gubernatores, capitaneos, communitates, nobiles etc. incliti regni Bohemie et mar- chionatus Morauie, necnon prefectos, et tam spiritualium quam secularium potestates humilibus seruiciis salutem optare. Optabant eciam ab Ipsis patribus ecclesie fieri refor- macionem, mittebantque se ipsos nuncios et litteras, quas presentabant, sub data Prage decimo Julii directas reuerendissimis in Christo patribus et dominis, dominis cardinalibus, primatibus, archiepiscopis, episcopis ceterisque venerabilibus prelatis, magistris et doctoribus in venerando Basiliensi concilio constitutis, offerentes reuerencie cultum et optantes, eos in cunctis erudiri ac dirigi a summo veritatis doctore. Significabant autem mittere sibi acceptos tres ipsos oratores, de eorum certo proposito sufficienter eruditos, accuracius postulantes eis plenitudinem fidei adhiberi, tanquam si eorum assistentes con- spectui propriis loquerentur in personis. 54*

Strana 428
428 Liber V. Caput XXII. Caput XXII. De excusacione Bohemorum in punctis, imponencium ecclesie, quod vniuer- saliter processit, et non correxisset particulariter errores eorum, et de causa, quare absque licencia ecclesie sumpserunt communionem sub vtraque specie. Deinde tercius eorum orator Martinus, premittens vt quia patres cottidianis ser- monibus nutrirentur, et Procopius prefaciunculam premiserat ad tollendos eorum animos, nouitasque legacionis paternitates suas reddebat attentas, obmissis prefacionibus expli- caturus erat intencionem regni et marchionatus; et quamuis multis ea, que precesserant, nota essent, hiis pacienter ferentibus, vt aliis nota fierent, narracionem facturus erat, prout fecit, summariam de gestis super tractatu Bohemorum vsque in illud tempus, reddens causam quare per disputaciones non fuerit peruentum ad pacem, quia coram viris illu- minatis nemo libenter se derelictum et videri iniustum patitur; reddens eciam racionem, quare nuncii Bohemorum inuitati concilio incorporati non fuissent, quia eiusmodi incor- poracio erat inusitata ipsis, et quia ad hoc mandatum non habebant a suis dominis. Pro- secutus deinde explicacionem ambasiate proposuit, quantum ad viginti octo articulos datos Bohemis, a quibus petitum erat vt responderent, prout retulerat auditor, dixisse eos tunc non esse regni, et nunc eciam respondebant ad eos vnico verbo, quod dicti xxVII. articuli non erant articuli regni, et in hoc erat sufficienter responsum ; ac putabant fuisse satis- factum, quia, si fuisset concessum illos articulos fuisse regni, non defuisset negans, et si negatum, non defuisset concedens, et sic responsum erat proprie non esse regni. Intelligi per hoc voluit, quod, si responsum fuerat regnum tenere et credere illos tamquam veros, non defuisset qui credere se negaret, sic eciam quod multi crederent illos articulos et tenerent, quamuis non omnes. Conmemorauit de ingenti leticia eciam cum lacrimis in regno habita visis oratoribus concilii. Etenim oratores regni a concilio recedentes con- solati fuerant omnes Bohemos, asserentes eos habere omnimodam potestatem concludendi pacem; qui obtulissent pacem allegantes, que bona ex illa sequuntur, et detestantes con- traria; fuissetque responsum nomine regni et marchionatus eos non fuisse malorum causam, sed Constanciense concilium, prouocando gentes contra eos, specialiter autem regem Vngarie, qui intulerat strages multas et obsederat Pragam cum plus quam centum millibus armatorum, multeque afflicciones eis date fuerant a concilio Constanciensi, prout semper hactenus presumpserant, et hodie eciam presumebant. In quo verbo iam discedebat iste ab affirmacione, qua absolute imponebant culpam concilio Constanciensi, et tacite con- fitebatur, que obiecerant oratores concilii ad eorum cedulam respondentes. Prosequebatur autem referendo, quod ambasiatores concilii respondissent, non Constanciense concilium fuisse causam, sed nouitates intrinsecas Bohemorum hereticancium se ad inuicem, propter que papa fuerat motus ad inferendum bellum contra eos; item quia inconsultis sociis fecerant nouitates in ecclesia. Ad hoc autem quamuis Prage (responsum) extiterat sufficienter, sed quia dominus auditor fuerat laboribus fatigatus, intendebat quedam complere; et cum superiora verbo dixisset, scripto recitare cepit non mirandum esse, si inter Bohemos primo fuerant nouitates, quia inter discipulos Christi eciam super ambicione seculari; neque si inter se fuissent dissensiones particulares, que secreto comprimi debuissent, non vero totum regnum infamari, et ita agere decuisset summum pontificem. Fecissent autem diui- sionem inconsultis sociis, implere volentes institucionem et mandatum Christi, conformari

Strana 429
Liber V. Caput XXII. 429 quoque praxi ecclesie primitiue, que exemplum fuit omnis virtutis. In hiis vero aliisque responsionibus quedam satis inuectiua dicebat, et legit cedulam infrascripti tenoris; post cuius lecturam dixit eam fuisse datam nunciis concilii sub hac forma; quodque ipsi quasi concessissent omnes quatuor articulos, oratoresque Bohemorum viderant se confusione dignos, quia dixerant nuncios concilii venire cum plenaria potestate, eciam concludendi et diffiniendi, quod propterea oratores dixerant Bohemorum suis regnicolis, quia, cum dispu- tacionum tempore concilium reseruasset sibi iudicium, mittebatque eos desuper ad regnum, intelligebant igitur id, quod sibi concilium reseruauerat, eis concessisse; item ex saluo conductu, quia similis eis fuit concessus, et tamen oratores Bohemorum missi ad concilium habebant potestatem diffiniendi; ex littera quoque credenciali ad regnum dicente, „super agendis et tractandis, ac Deo concedente concludendis vobiscum plenam et liberam con- cessimus potestatem"; ex modo eciam oblato ad pacem, quia oratores dixissent „super quatuor articulis putamus concordiam propicio Deo inueniri posse“. Hanc igitur spem de omnimoda potestate illis concessa habentibus cunctis, quando in generali congregacione dixerant se potestatem non habere ad diffiniendum, populum fuisse contristatum adeo, quod fuerat tune quasi in puncto omnis ruptura tractatus. Confitebatur autem proponens ipse voce grandi, populum Bohemie sic fore animatum deuocione communionis sub vtraque specie, quod nullo (modo) posset carere tam salubri effectu. Contestabatur eciam de extimacione regni circa veneracionem, qua tenebantur magistri Johannes Huss et Jeronimus de Praga, de hiisque oratores poterant referre, quoniam ipsis Prage existentibus celebratum extiterat festum diei illius, in qua fuerat martirium ipsius Johannis Huss in Constancia. Subiunxit eciam, quomodo regnum et totus populus haberent maximum desiderium et zelum ad vni- tatem et pacem, pro testimonio inducens Henricum Stock, qui super hoc allocutus fuerat concilium cum themate „ipse intrabit in regnum celorum" ; et cum dixisset applicandum esse populo Bohemie „ingredere, cur foris stas?“ verbum subiunctum dimissum per eum competabat proprie "benedicte domini" ; erat namque populus regni Bohemie benedictus. Interloquebatur eciam, populum esse contentum facta eis concessione de suis quatuor articulis, quod de omnibus dubitacionibus fieret determinacio secundum iudicem compac- tatum in Egra per Basiliense concilium, et si in eo non, quod fieret in alio vel alio sequentibus. Post dicta vero huius, quoniam in quibusdam relacioni facte per Johannem de Polomar contradicere videbatur, is quedam asseruit alio contigisse modo; sed de eius- modi replicis relacio non fit seorsum, quia, prout ambo in omnibus fere concordarunt, iam precessit narracio. Presidens vero dirigens verba ad Bohemorum nuncios dixit, concilium audiisse magna cum attencione, prout ipsimet viderant, proposita eorum, et regraciabatur eis de accessu atque laboribus ; quia vero materia tanti erat ponderis, vt indigeret graui ac matura deliberacione, placeret eis dare copiam cedule, et sancta synodus desuper inten- deret, que offerebat, prout alias, in fauorem eorum facere quantum cum Deo posset. Tanta autem et per concilii oratores et per ipsos elocuta fuerant de materia vnitatis et pacis, vt putaret iam fore dictum omne, quod in sacra scriptura ad id pertineret, eoque superaddere non expediret. Rogabat autem Procopium dare copiam sue proposicionis ; ad quam depre- cacionem non respondit, sed Mathias notariis concilii tradidit petitam cedulam tenoris sequentis.

Strana 430
430 Liber V. Caput XXIII. Caput XXIII. Articuli explicantes resolute intencionem Bohemorum, eorumque peticiones a concilio pro habenda pace. 46. 1433. 11. Aug. Articuli oblati concilio ex parte regni Bohemie et marchionatus Morauie etc. anno domini MCCCCXXXII°. in festo sancti Tiburcii post Laurencii. „Hos articulos paternitatibus vestris offerimus, quatenus intuitu optande cunctis mortalibus pacis et vnitatis velitis ipsis in hac forma subscripta vestrum prebere con- sensum, vt libere teneantur, doceantur, et irreuocabiliter obseruentur in regno Bohemie et marchionatu Morauie, ac locis eis adherentibus in hac parte. Primo vt communio diuinissime eucharistie vtilis et salubris sub vtraque specie, scilicet panis et vini, vniuersis Christi fidelibus in regno Bohemie et marchionatu Morauie ac locis eis in hac parte adherentibus constitutis per sacerdotes libere ministretur. Secundo vt omnia peccata mortalia, et presertim publica, per eos, quorum inter- est, racionabiliter et secundum legem Dei cohibeantur, corripiantur et eliminentur. Tercio vt verbum Dei a sacerdotibus domini et Leuitis ydoneis libere ac fideliter predicetur. Quarto non licet clero tempore legis gracie super bonis temporalibus seculariter dominari. Ipsius autem vtrimque diutine optate vnionis tenorem offerimus in hac forma: Parati sumus vniri et esse vnum modo, quo omnes christiani fideles vniri secundum legem Dei obligantur, et adherere ac obedire quibuscunque legittime nobis prefectis in omnibus ecclesiasticis, quecunque nobis secundum legem Dei mandauerint. Quod si quicquam con- cilium, papa, aut prelati, quod a domino prohibitum est, determinauerint faciendum aut facere iusserint, vel quod in canone biblie scriptum est, preterierint aut preterire man- dauerint, cum canones tales dicant execrabiles et anathema, obedire non obligabimur. Hec vobis offerimus inter nos et vos, vt supponimus, concludenda, expeditis nostris quatuor articulis secundum iudicem in Egra parte ex vtraque concordatum, cuius sentenciam et iudicium eciam in futuris emergentibus volumus ab omnibus acceptari. Preterea istud per ambasiatores nostros tandem ad concilium (mittendos) pro finali vnione facienda volumus exigente equitate propter conseruacionem et confirmacionem pacis et vnitatis obtinere, vt vnione facta concilium suis patentibus litteris precipiat omnibus primatibus, archiepiscopis, episcopis, regibus et principibus, et vniuersis vtriusque status sibi subiectis, quatenus nos et nobis in hac parte adherentes et adherere volentes amplius palam vel occulte hereticos aut quouis modo infamare, aut eciam hostiliter inuadere non presumant propter aliquem predictorum articulorum, et presertim propter primum, quem asserimus et asserere pro- ponimus dominico cadere sub precepto, vsque ad discussionem finalem mutuam et con- cordem per concilium et nos secundum sentenciam iudicis in Egra condictati circa difficul- tates predictorum articulorum, si qui occurrerint, fiendam. Nam illius equissimi iudicis legibus et decretis optamus domini disposicione in concilio sedentes cooperari fideliter ad reformacionem tocius ecclesie in capitibus, artubus et membris. Qua quidem sentencia, vt veridico didicimus relatu, vti proposuit concilium circa reformacionem ecclesie atque spo- pondit. Insuper vt licium et iurgiorum (inter nos) et conuicinos nostros materia radicitus euellatur, circa vnionem inter nos et concilium celebrandam istud volumus per nuncios

Strana 431
Liber V. Caput XXIII. XXIV. 431 nostros ad concilium mittendos obtinere, vt facta vnione ipsum concilium modis et hor- tamentis congruis scribat, inducat et efficiat, quantum in eo est, quatenus omnes et singuli sacerdotes, cuiuscunque preeminencie aut dignitatis existant, in eisdem regno et marchio- natu, presertim qui ipsos articulos nondum in effectum obseruarunt, queant cum honoris sui conseruacione et valeant libere ac fideliter exequi, et amabiliter obseruare et docere; nam sic in sancta veritate vniti erimus, nunc gracie diuine participes, et in futuro visionis ipsius iocunde consortes. Amen." Caput XXIV. Secreta relacio per oratores concilii de contingentibus in sua legacione, instanciaque principum et communitatum, quod salua fide omnia facienda pro pace eorum. Ad deliberandum vero super materia dicte cedule sancta synodus, implens verba promissionis sue, acturam se in fauorem Bohemorum quantum cum Deo possit, sequenti die deputatos elegit sex pro qualibet deputacione, et si qui alii interesse vellent, vt vnacum cardinalibus essent desuper conuenturi; dieque altera inmediate Augusti xm°. conuenerunt apud sanctum Franciscum. Organo autem Johannis de Polomar per nuncios concilii relata secreciora, et que egerant, et que passi fuerant, et que intellexerant in regno Bohemie : primum autem, quod intellexerant penituisse Bohemos de eorum in Bohemiam accessu, vtque pax non concluderetur, practicis quibusdam nitebantur explere, timorem inducentes, quod contra eos predicaretur publice, de quo habuerant cedulam a Procopio et ab vno altero; in eum vero finem illa procurari, quia videbant, si pax concluderetur, perdituros se dominacionem, quam in populum exercebant; etenim populus atque nobiles non erant in libertate, sed velut constituti sub tyrannide, propter timorem loqui non audentes ; sacerdotes eciam quod malignabantur resistentes ad vnitatem et pacem. Super articulo autem communionis sub vtraque specie quod omnes conueniebant in desiderio, nec tamen omnes credebant, quod esset de neccessitate salutis; nec tam vehemens erat desiderium eorum, vt in contrarium suasi non desisterent, testimonium adducens militis, qui vnus erat ex ambasiatoribus Nurenbergensibus secum introeuntibus regnum, qui eciam die hac in presencia patrum affirmabat se intellexisse, quod si existente libertate ab vna parte Johannes ipse de Polomar, et ab alia Procopius capitaneus exercitus Thaboritarum existerent, iste habens hostiam simul et calicem ad communicandum populum, ille dumtaxat hostiam consecratam, ipsi Johanni nouem, et Procopio vix vnus adhererent. Quodque Procopius habuit dicere, nisi saluus conductus fuerat concessus in tam stricciori forma, contra ipsos nuncios fuerat factum aliquid in memoriale perpetuum ; et hoc erat, prout postea reuelatum est, quia episcopus Constanciensis confirmauerat aliquos paruulos. Item quod magister Petrus Anglicus in minori Praga predicauerat contra eos, suggerens populo tanquam venissent ad explorandum, exercitus habentes paratos, sub titulo vero pacis assecurare volentes, vt liberius intrare possent Teutonici eis Bohemis dominaturi. Item quod nuncii eorum ex Basilea scripserant ad regnum, se in disputacionibus fuisse victores super quatuor articulis suis, de quo ipse Johannes habuerat quandam ex eiusmodi litteris ad manus suas. Cedulam vero, de qua replice fuerant in generali congregacione, datam fuisse ei tempore recessus; qui finxerant se non legisse, nec vnquam cum ipsis nunciis Bohemorum in via se legisse retulerat, et tamen quod cedula non erat illa, que

Strana 432
432 Liber V. Caput XXIV. XXV. per Johannem de Rockezana lecta fuerat in generali eorum congregacione. Retulit eciam specifice, quomodo essent tres Bohemorum secte principales se ad inuicem hereticantes, Pragensium, Orphanorum et Thaboritarum, et hanc esse duplicem, campestrium qui semper in exercitibus, et villensium qui in oppidis. Quodque populus teneretur subiectus, quia suadebatur ei fore neccesse continuacionem guerrarum, ne Teutonici dominarentur eis, siquidem erat naturalis inimicicia et odium ad eos. Postremo relacio explicauit ex legacione synodali duos fructus extitisse, et quia abstulerat famam dispersam in regno, tanquam vicissent in disputacionibus, et quia Pilznenses, qui erant obsessi, tempore tractatuum pacis collegerant messes aliquas, qui iam pre inopia subsistere non poterant. Quodque Slesite fecerant pactum cum Bohemis, quod non compellerentur adherere suis articulis, sed haberent inuicem communionem. Omnes autem circumstantes regno Bohemie quod habere pacem cum eis maxime desiderabant, eos valde timentes. Post hec autem introierunt con- gregacionem illam patrum Wilhelmus Bauarie dux protector concilii, ambasiatores mar- chionis Brandenburgensis et Johannis ducis Bauarie ciuitatisque Nurenbergensis, organo episcopi Ratisponensis obsecrantes intendendum esse per concilium omni conatu ad ea, que pacis forent cum Bohemis ; nec tamen supplicabant aliquid propterea fieri debere contra veritatem fidei, sed illa salua omniquaque agendum esse pro dicta pace habenda. Respon- sum illis extitit organo episcopi Lubicensis Teutonice, agendo eis gracias de bono desi- derio et de honore oratoribus concilii impenso per eos, et quia misissent suos cum eis in regnum Bohemie; quo vero ad petitam pacem hoc eciam desiderium erat concilii, et intendebat omnimode agere desuper, fide et honore ecclesie saluis. Ab ista die elaboratum est per cardinales et alios cum eis conuenientes, vtrum liceret, decensue esset aut expe- diret, per ecclesiam fieri Bohemis concessionem communionis sacramenti eucharistie sub vtraque specie, reliquo populo christiano sub vna dumtaxat specie communicante, item super exposicione sensuum aliorum trium articulorum. Cumque magnis, profundis quoque habitis iam discussionibus deputati concordes essent de concedenda libertacione, quia nimis periculosum erat consideratis circumstanciis, vt determinacio concilii publicaretur, priusquam in regno Bohemie nota fieret, et presertim quia oratores pape in ciuitate Con- stanciensi stantes, vt verisimiliter presumebatur, impedituri erant, propterea, quod per huiusmodi tractatus cum Bohemis concilium semper ac magis fortificabatur, deliberatum fuit, ne materia concluderetur in generali congregacione, et superadditi sunt prioribus pauci. Caput XXV. Exhortacio ad multitudinem patrum seorsum super dispensacione communi- onis sub vtraque specie, et approbacio nomine imperatoris. Die igitur xxvi°. Augusti apud sanctum Franciseum loco solito conuencionis depu- tatorum facta est vocatorum per nomina congregacio magna prelatorum ac doctorum in iure diuino et humano numero, exceptis prelatis, centum fere Lx., nec computatis ob pre- dictam proxime causam, qui non interfuerunt in concilio, existentibus de dominio Vene- torum. Accepto autem iuramento sigillatim ab omnibus de non reuelando ad tempus, Johannes de Polomar auditor in medio constitutus eleganter proposuit vocacionis causam ac deputatorum quinquaginta fere resolucionem, qui diebus superioribus conuenissent, suadens conuenire id ipsum, quod ab illis fuerat deliberatum. Exordiebatur autem vt,

Strana 433
Liber V. Caput XXV. 433 quamuis omnes christianos decebat Christi esse imitatores, id maxime sancte synodo competeret vniuersalem ecclesiam, corpus et sponsam eius, representanti; (in) ewangelio autem legeretur multos a Christo sanatos sanitatem ipsam desiderantes et pro ea obse- crantes humillime, alios vero inuitos Christo dicentes "vt quid venisti ante tempus torquere nos", quia demonum turba iam diucius possedisset eos; quodque alii oratores concilii et ipse intellexissent populum Bohemie baronesque et nobiles existere oppressos, pacem, quam optabant, explicare non audentes, quia ibi non dominarentur nisi qui efferaciores erant, quorum plures quantumeunque efferati, quamuis non publice, humiliter tamen in secreto rogabant pro salute eorum. Exposuit eciam desiderium esse omnium circumstancium regno Bohemie dari per concilium pacem, seriose explanans desolaciones terre, quas viderant intus et extra, incendium quoque ecclesiarum et monasteriorum, deque sacerdotum inter- empcionibus et abieccione reliquiarum etc., applicans hanc esse differenciam inter morbum spiritualem et corporalem, quia corporalis, quanto plus tempore durat et ingrauescit, quem- admodum est febris, tanto amplius sentitur, et qui sustinet, medicari deposcit. Contrarium vero esse in peccato, morbo spirituali, quia a principio erubescit et dolet, et medicinam poseit; quando autem nimium perseuerat, in eo paciens delectatur et in malicia gloriatus nec mederi curat, quia impius, cum in profundum peccatorum venerit, contempnit. Cumque iam a plurimis annis in populo Bohemorum morbus spiritualis esset, quo grauior nullus, eratque inueteratus, eciam si ipsi non curarent pro habendo medico, vt sanarentur, quanto mi- nus solliciti erant de sua salute, tanto illis magis subueniendum erat, eciam si ipsi renuerent, velut medicus subuenit egroto frenetico et litargico, alterum ligans et alterum lanians; item quia venire debebant beatificandi omnes cum exultacione portantes manipulos suos, quemadmo- dum Petrus populum Judeorum, et Paulus populum gentilium, et sanctus Gregorius populum An- glicanum offerret in Dei iudicio cum exultacione, propter quod studium sancte synodi esse debe- bat, vt populum illum lucrifaceret. Non igitur habendo respectum ad cedulam per eos oblatam in generali congregacione, sed quid liceret et quid sancte synodo expediret agere, consi- derandum erat, de quo iam per plures dies fuerat altricatum per quinquaginta, qui desuper conuenerant; vtque eis nota fierent motiua principalia deputatorum, resumpsit duo, que principaliter obstare videbantur, dataque illis responsione deduxit raciones in eam partem, vt concessio fieret, firmissime contestatus quod id fieri per ecclesiam liceret, nullo iure diuino aut humano prohibente. Quod vero eciam expediret, commemoratis viis possibilibus ad reduccionem eorum exponebat quasdam expertas iam processisse, alias vero practicari, quod non paterentur circumstancie occurrentes. Vnde concludebat dumtaxat illam esse con- uenientem ad pacem et apciorem ad eorum procurandam salutem, quoniam hoc illis concesso sensim totalis fieret eorum reduccio ; sed primum oportebat astucia vti cum eis ac dolo bono, quemadmodum Paulus dicebat, eum esset astutus, cepisse Corinthios dolo, quod enim erat suum, illis concesserat, ab eis, quemadmodum ceteri apostoli, ewangelii sumptus non accipiens. Ille namque Bohemorum populus indomitus esset et effrenatus, nec intrare volebat in ouile ecclesie, quomodo erant ceteri christiani. Oportebat igitur fieri sicut de equo aut mulo cum domantur, quia mite tractantur donec supra collum habeant capistrum, vt capistro imposito ligati ad presepe mansueti fiant. Ita et Bohemi cum semel accepissent vnionem et pacem ecclesie, quia iam experti erant, quanta ex recessu eis successerant mala, ne a fidelium congregacione iterum discederent, conformari pocius acquiescerent Scriptores II.

Strana 434
434 Liber V. Caput XXV. XXVI. ritui omnium christianorum, nec acceptarent vt primo vsurpare de nouo. Presidens autem post hec in id propositi eciam perorauit, et auditor legit cedulam auisamenti, si Bohemis volentibus vniri et subici determinacioni concilii, an communio sub vtraque specie sit de precepto, et in omnibus aliis, quod hiis, qui haberent talem consuetudinem, concedenda esset; et si propter lucrifacere animas eorum et pro vitandis dampnis offerenda erat spes, quod perpetuo concederetur; si per concilii vel eorum oratores hec portanda essent ad regnum Bohemie ; si sensus articulorum expositi per deputatos mittendi essent per bullam, vel ibidem per credenciam explanandi, quod per Bohemos mittendi essent ad concilium oratores solemnes pro facienda eorum incorporacione; sin autem, tenendam esse vnam dietam in confinibus Bohemie, ad illamque ex vtraque parte solemniter mitteretur cum potestate ad concordandum in omnibus, quodque desuper hiis fierent pleniores instruc- ciones. Omnibus autem placuit sequenti die tenendas fore deputaciones, vt de singula decem eligerentur data eis potestate ad concludendum super hac materia in omnibus. Qui- bus deputatis conuenientibus, et de nacione Germanie, ad quam plus causa pertinere vide- batur, xx. superadditis, quatuor factis conuencionibus conclusa est materia principalis, et commissum est presidenti, vt vocatis ad se quos vellet faceret instrucciones oratoribus concilii in Bohemiam destinandis. Die vero altera conuencio facta est super sensibus trium articulorum, in qua protector concilii, ab imperatore super causa Bohemorum omnem habens potestatem, cui presidens communicauerat deliberacionem de libertacione commu- nionis, organo fratris Petri de Bauaria proposuit, quomodo licencia sibi data aperuerat materiam illam consiliariis suis atque consiliariis imperatoris, qui in loco erant presentes, iuramento secrete illam tenendi recepto, videbaturque ei eciam cum iuramento affirmanti illam deliberacionem sanctam esse, indubieque eam placituram imperatori; et regraciabatur de diligencia patrum atque laboribus, que vtinam orbi quomodo et sibi nota forent, quia crederet ab omnibus commendari debere. Quodque in omnibus concessionibus ab impera- tore super materia regni illius imperator semper referebat se ad concilium, omne, quod per illud fieret, gratum sibi esse, sic eciam pridem prothonotarius ex parte sua sub cre- dencia eidem exposuerat. Vnum autem rogabat nomine imperatoris, vt inter hec omnia concilium vellet instare pro honore eius circa ipsum regnum, offerens se concilio ac patribus etc. Presidens tune respondit, quomodo iam super hoc in articulis prouisum fuerat, quia in omnibus iurgiis standum esset iudicio concilii, siue alias per composicionem quod terminanda essent, egitque ei gracias de oblacione sua. Caput XXVI. Vltima expedicio ambasiatorum Bohemie et illorum regraciacio, cum testi- monio imperatoris nomine omnia concessa per concilium iusta esse. Postremo autem in generali congregacione tenta n°. die Septembris presidens concilii premittens, quomodo omnibus deputatis, qui fere Lx. preter adhue alios plurimos prelatos et doctores aliquando ad hoc vocatos, visum extiterat multis ex causis materiam secreto fore tenendam, exposuit de diligencia et laboribus cardinalium ac deputatorum super materia expedicionis Bohemorum. Dux quoque concilii protector quemadmodum et presidens testimonium perhibuit deliberata et conclusa esse iusta et sancta, Deo ac toti mundo grata et accepta; fuerant namque ei sub iuramento secreti communicata, et tam

Strana 435
Liber V. Caput XXVI. 435 nomine imperatoris quam suo illa laudauerat et approbauerat, de quo per promotores a notariis requisitum fuit testimonium. Supplicabat autem dux ipse concilio, vt sua mediante instancia recuperare imperator posset regnum Bohemie. Ingressis post hoc oratoribus Bohemorum presidens locutus est, duo illis conmendans concilii ex parte, vt negocium pacis et vnitatis, super quo agebatur, recommissum haberent, vtque referrent regnicolis affeccionem, zelum et diligenciam, quam desuper hiis in concilio fuerant experti. Confi- debat autem vtrumque eos facturos, quia aliud vtrique parti desideratum erat, aliud ita notum, quod nec latere poterat. Primum namque cuilibet christiano ab vnccione caritatis sic vocato sic intrinsece competebat, vt esse in caritate non posset, qui pacem et vni- tatem, que maius bonum est in religione christiana, non desideraret. Etenim Christus vltimo, cum ad patrem transiturus erat, pro suis non vt diuites, fortes, aut secundum seculum sapientes, sed orauit vt vnum essent sicut et ipse cum patre. De secundo autem tacere volebat ardentissimam caritatem, qua sancta synodus a principio sue congregacionis ipsos Bohemos inuitauerat, diligenciam similiter pro conducendo eos saluos; labores quo- que preteribat pacientissime tolleratos in prestando audienciam eis, ac in disputacionibus, nee non sollicitudinem eius mittendo cum eis oratores solemnes; et vltimate, quomodo, feriis indictis omnibus aliis negociis concilii, super peticionibus oblatis per eos maiores, qui erant in concilio, tam diligentissime instetissent; sed neque huiusmodi attendebat, sed, sicut a principio obtulerat, summum desideriorum sancte synodo erat, quidquid salua fide et honore ecclesie possibile esset, pro ipsorum optata facere vnitate, subiungens concilium rogare eos, vt quatuor ex oratoribus primis concilii infra octo dies recessuris salui conducerentur, sicut et de prioribus fuerat actum. Procopius autem orator Bohemie secundus quedam resumens de expositis per eum, dicens se credere impletam esse peticio- nem eorum, applicabat dictum in ecclesiastico, quod sancta synodus adimpleuerat suam propiciacionem in illis, et quod domus Aaron, clerus regni Bohemie, poterat confiteri domino, quoniam bonus, et quoniam in seculum misericordia eius, quia sancta synodus pro- piciata fuisset omnibus iniquitatibus Bohemorum, sanans eorum omnes infirmitates, et in bonis replens desiderium suum. Corona eciam viduata regni Bohemie velut altera Judith dicere posset Deo, quod non deseruit sperantes in se, sed in ancilla sua, sancta Basiliensi synodo, adimpleuit Deus misericordiam suam. Et gracias (agebat) concilio, specialiter autem regraciabatur de magnificis ignoranciis per cardinales et alios sibi factis; rogata quoque quod eis placerent, onus de hiis in se suscipientes; et de saluo conductu nun- ciorum quod sic intendebant, vt haberent cum sigillo magno sicut et prima vice. Dux quoque protector concilii idem quod presidens rogauit, adiciens quamuis exponenda hec per nun- cios concilii essent, quod plus eis crederetur quam suis, quodque bene aduerterent nun- quam fuisse tam oportunum eis posse habere vnitatem et pacem eciam cum suo honore. Cui responderunt sie eis placere, gracias illi agentes de honoribus ab eo receptis, tactisque manibus cardinalium et patriarcharum licenciam accepere recessus. In sequenti vero ge- nerali congregacione nominati sunt oratores ad regnum Bohemie Constanciensis episcopus, Johannes de Polomar, Henricus Stock et Martinus Baruer, iuraruntque vt solite preter tercium, qui erat absens. Dicta hec sint perpaucis de legacione secunda Bohemorum ad concilium, vt et agnoscant futuri, quanta cum diligencia, mansuetudine et caritate instandum sit pro reducendis in ouile, que perierant, oues, quemadmodum sancta Basiliensis fecit

Strana 436
436 Liber V. Caput XXVI. XXVII. synodus, pretermisso, quamuis ad tempus vitandi causa scandali, absolute tamen numquam, verbo in ore eorum, quo aduersus veritatem scripture sacre et ecclesie maiestatem, aucto- ritatem quoque quam multipharie multisque modis sibi omnino attribuere conabantur, supe- riores se arbitrantes reliquo populo christiano, et pro talibus reputari nimium desiderantes, quemadmodum id constat luculencius ex factis, scriptis, ac dictis Bohemorum prenarratis, et que narranda sequuntur. Vix quidem alia verba humilia ex ore eorum processerunt preter illa, que pridem a Procopio dicta fuerunt et hodie in accione graciarum, sed illa, quamuis petita, scripto minime communicata fuere. Substancia vero destinate ad cos per concilium secunde legacionis, synodalisque iudicii super quatuor articulis continetur in sequenti cedula. Caput XXVII. Determinacio synodalis circa sensus trium articulorum regni Bohemie, et dispensacio super communione vtriusque speciei. „Quoniam circa doctrinam veritatis catholice sic sobrie et caute incedendum est maxime a sacro generali concilio, vt veritas declaretur, verbis sic ordinate conceptis, vt nulli sit in futurum offendiculum, vbi possit inmergere et habere occasionem erroris, et, vt verbis vtamur beati Ysidori, ne aliud per obscuritatem in capcionem contineat, circa materiam de cohibicione et correpcione peccatorum, in qua posuistis articulum sub hiis ver- bis „omnia peccata mortalia etc. et presertim publica per eos, quorum interest“, nimis est generale, et posset esse offendiculum, et iuxta scripture sentenciam non debemus "ponere offendiculum ante cecum, et claudende sunt fosse, ne bos vicini ledatur“; omnis occasio talis tollenda est. Dicimus ergo, quod secundum scripture sacre sentenciam sanctorumque do- cumenta doctorum sic catholice est tenendum, quod omnia peccata mortalia, presertim publica, quantum racionabiliter fieri potest, secundum legem Dei et sanctorum patrum instituta sunt cohi- benda, corripienda et eliminanda. Potestas autem puniendi criminosos non ad priuatas perso- nas, sed ad eos tantummodo pertinet, qui iurisdiccionem habent in eis, forma, distinccione iuris et iusticie ordine obseruatis. Circa materiam de predicacione verbi Dei, in qua posuistis articu- lum hoc tenore "quod verbum Dei a sacerdotibus domini et leuitis ydoneis libere ac fideliter predicetur“, ne ex verbo „libere" sumeretur occasio vage et dispendiose libertatis, quam nec vos, vt sepe dixistis, intenditis, circumstancionandum est. Dicimus, quod secundum scripture sacre sentenciam sanctorumque documenta doctorum sic catholice est tenendum, quod verbum Dei a sacerdotibus et Leuitis domini ad hoc ydoneis, et per superiores, ad quos pertinet, approbatis et missis libere, non tamen passim sed ordinate et fideliter pre- dicetur, salua auctoritate pontificis, qui est preordinator in cunctis iuxta sanctorum patrum instituta. Circa materiam articuli vltimi sub hiis verbis expressi „non licet clero tempore legis gracie super bonis temporalibus seculariter dominari“ meminimus, quod, dum in sacro concilio super hoc disputacio ageretur publica et solemnis, ille, qui ad disputandum per sacrum concilium extitit deputatus, duas conclusiones posuit sub hiis verbis: Prima, quod clerici non religiosi, seu qui voto se ad hoc non obligarunt, licite possunt habere et possi- dere quecunque bona temporalia, hereditates paternas aut aliorum, si eis relinquantur, et alia bona iuste acquisita ex causa donacionis vel alterius liciti contractus, vel arte licita.

Strana 437
Liber V. Caput XXVII. XXVIII. 437 Secunda, quod ecclesia potest licite habere et possidere bona temporalia mobilia et im- mobilia, domos, predia, villas, oppida, castra et ciuitates, et in eis habere primatum et ciuile dominium. Ille siquidem ex vestris ambasiatoribus, qui disputabat, concessit easdem, dicens illas sensui sui articuli bene intellecto non contradicere, cum ipse articulum suum intellexerit de dominio ciuili formaliter intellecto; ex quo et aliis factis posset intelligi, quod verba „seculariter dominari" in preinserto articulo posita ad aliquem spiritualem do- minandi modum vel vsum videantur referri. Sed quoniam doctrina ecclesie non est verbis ambiguis pertractanda, sed plane, propterea id, quod secundum legem Dei et sanctorum documenta doctorum catholice tenendum est, duximus exprimendum, premissas duas con- clusiones esse veras, quodque ecclesiastici viri bona ecclesie, quorum sunt administratores, debent fideliter administrare iuxta sanctorum patrum salubria instituta, ipsaque bona ecclesie ab aliis quam ab hiis, quibus administracio canonice est commissa, vsurpari sine sacrilegii reatu non possunt“. Hec proposita in congregacione generali regni Bohemie per legatos concilii Prage constitutos fuerunt. De primo vero articulo, videlicet communionis, dictum est postea illis sic, prout synodus diffiniuit. "Consuetudinem ecclesie immutando assumere vsum communicandi po- pulum sub vtraque specie absque auctoritate sancte matris ecclesie licitum non est, sed illi- citum. Sancta vero mater ecclesia suadentibus causis racionabilibus facultatem communi- candi populum sub vtraque specie potest concedere et elargiri. Fiet igitur isto modo, quod vobis suscipientibus ecclesiasticam vnitatem et pacem realiter et cum effectu, et in omnibus aliis, quam in vsu communionis vtriusque speciei, fidei et ritui vniuersalis ecclesie vos conformantibus, vos, qui talem vsum habetis, communicabitis sub duplici specie cum auctoritate ecclesie, et articulus ille in sacro concilio discucietur ad plenum, et videbitur circa illum articulum pro veritate catholica sic tenendum et agendum pro vtilitate et salute populi christiani. Et omnibus hiis mature et digeste pertractatis nichilominus, si perseue- rantes in desiderio vestro hoc vestri ambasiatores postulauerint, sacrum concilium sacerdo- tibus vestris communicandi sub vtraque specie populum vestrum, eos videlicet, qui in annis discrecionis constituti reuerenter et deuote postulauerint, auctoritatem et facultatem in do- mino largietur, hoc semper obseruato, quod sacerdotes communicantibus semper dicant, quod ipsi debent firmiter credere, quod non sub specie panis caro tantum, nec sub specie vini sanguis tantum, sed sub qualibet specie est integer totus Christus.“ Caput XXVIII. De magnitudine fidei et constancia ciuitatis Pilznensis a Bohemis sepius expugnate, deque succursu eis dato bis per patres concilii preuia contribucione. In relacione secreciori facta superius duos fructus asserebatur accidisse ex lega- cione synodali in regno Bohemie, et quia fuit extincta fama Bohemos vicisse in disputa- cionibus, et quia Pilznenses potuissent messes colligere tempore tractatuum pacis. Pilzna autem ciuitas est in medio constituta regni Bohemie, cumque vna cum Pragensibus, qui primiores sunt regni, aliarum terrarum populi auerterunt se, et pactum non seruauerint conuersi in arcum prauum, hii Pilznenses iniquitati aliorum non assencientes firmi semper manserunt in fide, vnitate ac obediencia ecclesie, Sigismundum eciam in regem Bohemie

Strana 438
Liber V. Caput XXVIII. 438 recognoscentes; quorum fidem et constanciam imitantes eciam alii quidam populi similiter perstitere. Ille vero fructus de colleccione suarum messium, vt putabatur, non extitit asse- cutus. Siquidem frater Nicolaus ordinis minorum, homo sua multis cognitus fide atque probitate, Pilznensibus ipsis mittentibus eum, conformis xVII°. Septembris in generali con- gregacione, vt euidencius innotesceret pietatis causa, in ambone constitutus, quo decreta le- gebantur sessionum et publici fiebant sermones, retulit, quomoda a xiva. die Julii ciuitas Pilznensis obsessa fuerat per v. exercitus Bohemorum, iamque primo quatuor vicibus obsessam ab eis fuisse, nec potuerant obtinere ; sed postremo coniurauerant se, eciam si deficienti- bus victualibus comesturi essent equos, non recedere, nisi prius euincerent. Attestabatur eciam, quod multis ex patribus erat notum, ex persistencia ciuitatis illius in vnitate et obe- diencia ecclesie dependere alia loca fidelium in regno Bohemie constituta, fecisseque pac- tum illa reddita et se ipsa reddere, quodque continue mittebantur lapides in ciuitatem per XL. bombardas ; in hiis quippe habundabant exercitus Bohemorum, qui combustis ecclesiis et monasteriis ex metallo campanarum bombardarum multitudinem sibi construxerunt. Sub- iungebat autem relator, quod gracia Dei per huiusmodi ictus nemo adhuc fuerat lesus fidelium, et regraciatus est sacro concilio, quod ad eius instanciam ciuitas Nurenbergensis mutuo eis concesserat mille florenos soluendos ad festum Georgii, quodque misisset vnus baro in subsidium eorum xxIv. stipendiarios. Concludebat autem ciues ipsos in fide con- stantes sancte synodo se reconmendare, pro auxilio supplicantes, vt emere sibi victualia possent. Pro consolacione vero patrum referebat, quod prima die mensis huius de nocte exeuntes combussissent tentoria exercituum, ita vt vulneratis multis filiorum iniquitatis longius obsidionem posuissent ad quartum vnius miliarii. Exhortatis vero patribus a presi- dente et aliis, qui rei nouerant veritatem, de extrema neccessitate illorum, fiebat collecta reddente vnoquoque quod sibi placebat, vt eis ministraretur subsidium, velud apostolorum tempore pauperibus sanctorum constitutis in Jherusalem inedia laborantibus. Hec autem contribucio dum a patribus fieret, in alia sequenti congregacione, quod maiori semper con- stricti essent neccessitate, ab eis receperunt nuncium et litteras scriptas de die natiuitatis virginis, humiliter pro subsidio supplicantibus, quodque sancta synodus exhortaretur eorum dominum Romanorum imperatorem pro facienda eis subuencione, equidem aliis obsidentibus superuenerat Procopius cum multiis curribus et peditibus. Quo circa strictissime ac vehe- mentissime in dies adaugebant expugnacionem, continue proiectis lapidibus bombardarum, sed gracias Deo neminem fidelium lesum fuisse, nisi quod certa die, dum missa celebraretur, ex sonitu eorum, velut esset tonitruum de celo, de sacristia ecclesie vnus lapis cecidisset. Affirmantes autem, eos coniurasse nullo pacto, nisi euicissent, abinde recedere velle, sup- plicabant pro habendo subsidio ad emenda victualia pro hyeme, referentes subsidia iam commemorata de peccuniis et stipendiariis Nurenbergensium, et quod ab vno alio postea habuissent octo. Facta vero collecta tunc extitit de septingentis fere florenis, et prouisum vt venirent ad vtilitatem eorum; secunda quoque contribucio eciam a patribus concilii sponte largientibus in eorum auxilium facta est. Adueniente autem imperatore sancta syno- dus quam desuper subsidio eorum Pilznensium fecerit diligenciam, ac quomodo pro hiis et aliis neccessitatibus semidecima imposita fuit, gesta narrabunt Februario mense, quo con- tigerunt.

Strana 439
Liber V. Caput XXIX. 439 Caput XXIX. Adhesio regis Portugalie, multeque interposiciones et concilii expediciones super ambasiatis et particularibus causis. Aliorum igitur, que Septembrio mense fuere peracta, narracio sequitur ordine consueto. Fuerunt itaque sex congregaciones, vna sessio; incorporati autem procuratorie Johannes Trecensis, N. Lucensis, auditor audiencie contradictarum in Romana curia, epis- copi, cuius substitucio ad officium in concilio exercendum admissa non extitit, velut ingressuri terram duabus viis; fuerat namque concessio eiusmodi, vt ad officium curiales reciperentur, facta in fauorem personaliter veniencium ad concilium. Item fuerunt incor- porati N. electus Triburnensis, sancti Stephani Januensis, sancti Saluatoris de Placencia, sancte Marie de Vttino procuratorie, Fontis frigidi, Hugo Crassensis, sancti Hylarii Careas- sonensis, Ingersises sancti Bartholomei de Fossa Januensis diocesis abbates, P. de Trilhia, Johannes Vimani ambasiator ducis Burgundie, doctores, prouincialis Turonensis in personas duorum fratrum eiusdem ordinis minorum, preceptor sancti Michaelis in Rostorf, Henricus Sterbeno vicedominus Magdeburgensis, Michael Sancii de Molina archidyaconus de Baeca Grenensis diocesis, Nicolaus de Vngaria cantor Strigoniensis, canonici duo et v. alii, vel procuratores aut magistri in artibus. Recepit sancta synodus a Romanorum imperatore, rege Francie, Burgundie duce, electoribus imperii litteras super materia processus aduersus suo infra specificatos loco. A rege autem Portugalie datas xxv°. Maii, significantes recepisse syno- dales litteras, et relacionem eidem factam per abbates de Arnas et Boneuallis super mitten- dis ambasiatoribus suis ad concilium, placebatque exhortacio, que pocius sibi erat man- datum, et conformiter ad eam facturus erat loco et tempore oportunis, exhortaturusque in id ipsum, vt venirent aut mitterent prelati regni sui. Item Henrici Bauarie ducis que- relas proponentis, non sufficienter admirari, quoniam per concilium commissa fuisset causa contra eum, ad instanciam N. militis per episcopum Laudensem citatum, cum hoc esset mittere falcem in messem alienam, nam esset ducatus Bauarie consuetudo contra ducem querelam agi coram consilio suo; petebat quocirca reuocari conmissionem, vel remitti causam ad imperatorem. Super hac re cum fuisset deliberatum, cardinalis Rothomagensis obstitit, ne concluderetur in generali congregacione, dicens causam ad forum ecclesie pertinere. Alias quoque recepit litteras Friderici Austrie ducis et Salczeburgensis archie- piscopi pro confirmacione concordie in facto ecclesie Gursensis, que, altera parte mini- strari sibi iusticiam requirente in loco concilii, fuit commissa permansura diucius. Magistri eciam Prussie xxVI." Julii, causantis et petentis auxilium aduersus regem Polonie, quia confederatus cum hereticis et Bohemis et quia eorum fautor, et quia deuastasset cer- tam terram ordinis, et quia adhuc ad destruccionem continuaret. Orator vero or- dinis Andreas Pfaffendorf, affirmans illa esse notoria nullaque tergiuersacione celari posse, instanciam faciebat, vt per concilium moneretur desistere, vel compareret, deque aggrauandis processibus contra regem ipsum et alios inuasores iuxta de- merita eorum. Materia autem remissa est ad deputaciones. Vniuersitas item Parisiensis studii per litteras suas querelam agens, supposita sua trahi ad Romanam curiam, suppli- cabat id non permitti et confirmari priuilegia, vt extra muros Parisienses non trahantur, concessa a Johanne xxIII. et Martino v. Romanis pontificibus; namque intra muros Pari-

Strana 440
440 Liber V. Caput XXIX. XXX. sienses, vt contestabatur, erat iudicium ad tres instancias ordinatum. Ingressus est concilii locum decima die reuerendissimus dominus Nicolaus tituli sancte Crucis in Jherusalem sancte Romane ecclesie presbyter cardinalis, legatus in Francia pro pace, obuiamque illi fuere cardinales omnes ; non vero secutus est aliorum in hoc exempla cardinalium, vt statim incorporaretur. Abbas sancti Ambrosii Mediolanensis destinatus est orator ad regem Ara- gonum, facultate ei concessa, vt substitueret in officio correctoris cancellarie de dominorum cardinalium consensu. Concessa quoque est facultas testandi archiepiscopo Mediolanensi in loco concilii ad mortem infirmato, cuius exequie celebrate fuere octauo Idus Octobris. Cumque notarii concilii scripsissent concessam fuisse iuxta disposicionem iuris communis, ad xv. post concessionem, sed ante obitum eius per quinque dies, declaratum est, quod libere, et ita corrigere debere notarios sua prothocolla. Introducta est causa eleccionis Sagiensis, que, altero ad eam per papam promoto, magnas dedit concilio vexaciones, quamuis mense futuro se voluit exonerare, commissione facta metropolitano Rothomagensi, vt confirmaret, pos- setque defectus supplere; allegabat enim nondum habuisse noticiam decreti eleccionum mense Julio publicati. Cumque concludenda legeretur dispensacio quedam super quarto gradu, per quosdam aliud intendentes allegato, super hiis paruis non intendere debere concilium, sed quod ordinarii indifferenter circa matrimonia in quarto gradu possent dispensare, voce communi responsum est "placet“. Sed et presidens qua prepollebat circumspeccione vsus deliberandum remisit ad deputaciones, nec concilio durante venit ad conclusionem. Caput XXX. Instancia imperatoris cupientis per manum suam tractari concordiam, vt per mensem suspendatur suspensio pape; item ciuium Basiliensium et regis Francie dicentis se territum audito suspensionis decreto. Duo mense isto pre ceteris grauia fuere, quorum alterum in pace terminatum est, requisita, sed non commemorata contencionis origine, que fuit inter ambasiatores regis Francie et Burgundie ducis super regni titulo, competeretne Carolo aut Henrico, alterum vero ex dilacione dilacionem accepit. Secundum autem hoc narrandum primo est, quia con- tinencie maioris, et super eo instancie sunt multiplicate. Appropinquante equidem termino assignato in decreto de suspensione pape septima die Septembris tenta ob id generali con- gregacione, dux concilii protector interpretante fratre P. de Bauaria proposuit, quemad- modum post publicatum decretum suspensionis, concordanti in id concilii presidente, prop- ter multas sinistras informaciones eciam ex loco concilii imperatori factas et tune faciendas misisset constitutum in presenciarum Johannem Offenburg militem, ciuem Basiliensem, ad informandum imperialem serenitatem de veritate concilii. Regressus vero die hesterna attulerat eius litteras ibi lectas, datas xv.“ Augusti in descensu Montis rotundi viginti mi- liaribus distantis ab vrbe, significantes ad eum venisse Curiensem episcopum; creden- ciam vero explicandam de affeccione sua ad concilium, labore et instancia cum papa in pertinentibus ad concilium committebat duci, episcopo et militi ipsis, vel eorum duobus. Dux igitur ipse continuans suam proposicionem ea retulit, que in decreto facto desuper compendiose narrantur, et vlterius affirmabat se ex credencia accepisse, quod haberet impe- rator spem et firmam fiduciam de pape adhesione, et ex prorogacione concedenda omne

Strana 441
Liber V. Caput XXX. 441 bonum sequi; alias, prout ipse intellexerat, ex materia suspensionis proueniret scandalum et pericula diuisionis, nec in diebus suis vellet hec contingere, cum maximos sustinuerit labores ad extirpacionem preteriti scismatis, et quod nune precipue optabat per manum suam hanc materiam concordari, quod ad magnum sui honorem reputabat, et sperabat id fieri, si personaliter ad concilium veniret. Rogabat igitur pro Dei honore, vtilitate ecclesie, ac prosperitate et fauore concilii hunc sibi fieri honorem, dilacione concessa mensis vnius, quo posset accedere, decretumque interim nulla innouacione facta mane- ret in suo robore. Dux quoque parte sua multa cum instancia id ipsum deprecabatur propterea, quod id crederet futurum esse in fauorem concilii; ciues rursum Basi- lienses, attestantes super hoc ab imperatore litteras recepisse. Post quorum depreca- cionem protector subiunxit, quia materia hec festinanciam exigebat, quamuis iam tarda esset hora et patres adhuc ieiuni essent, ex speciali gracia supplicabat adstatim tenen- das esse deputaciones, vt super dicta concedenda prorogacione deliberaretur; inten- debat enim mittere nuncios nocte dieque laboraturos, significans imperatori delibe- racionem concilii, vt infra terminum ad concilium veniret. Presidens ad hec respondit, agens protectori gracias, quia in omnibus feruenter instaret pro honore concili, nec id nouum esse, quia a principio semper ita egisset: imperatori quoque pro oblacione sua, et quia, vt dixerat, discredidisset sinistris informacionibus assenciens veritati; sic igitur con- cilium reputabat eciam quoscunque alios veritati et iusticie concilii acquiescere, quia gesta concilii non clam vel sub modio, sed palam et super tectis publiceque fiebant, et per hoc veritas ipsa cogebat debere sibi assentire quoscunque illam percipientes. Labores vero et opera imperatoris pro ecclesia, concilio Constanciensi ac Basiliensi narrare pertransibat, quia essent notoria. Dilacio autem petita res erat ad concilium pertinens, neque poterat respondere nisi deliberacione habita; rogare tamen ipse intendebat, vt adstatim fierent de- putaciones. Vnde post recessum illius a, congregacione proposuit, obsequia amicorum tanto esse aliquando graciora, quanto cum aliqua fiebant incommoditate, sine qua frequenter fieri non possunt. Dux vero ipse amieus erat; quamuis tarda hora esset, siquidem multum fuerat impensum temporis proponente duce in Teutonico subsecuta interpretacione, ex pro- posicione iterum, quam fecerat miles ab imperatore regressus, rogabat igitur, quatenus placeret patribus declinare seorsum singulos ad loca suarum deputacionum de exposita materia deliberaturos. Quod et factum, dilacioque concessa est, datis deputatis qui auisa- rent et prouiderent circa formam decreti, ne dilacio redundaret in dampnum suppositorum concilii, super quo iam per plures dies auisatum fuerat, et commissum Gaspari de Perusio aduocato concilii desuper forma decreti componenda; vtique venerat in noticiam multorum ex patribus reuocacio, quam papa dixerat se fecisse de suspensionis ceterisque decretis sacri concilii, prout patet infra sessione decima sexta per bullam eius incipientem „inscru- tabilis diuine". Triduo autem sequenti tente fuerunt deputaciones, et deliberatis in eis decretorum formis generalis fuit congregacio, in qua pro tercia instancia, prorogandam seu suspendendam fore suspensionem pape, lecta, quoque est missiua regis Francie data xxvin°. Augusti, significantis affeccionem suam ad concilium, deuocionem ad papam, adque vniuersalem omnium pacem, timere ne scisma contingeret, et exterritum se de decreto suspensionis ; cumque ad papam mitteret supplicaturus pro adhesione, quod igitur synodo placeret prorogare, vt nuncius suus miles quidam ad concilium primo venturus accedere ad Scriptores II. 56

Strana 442
442 Liber V. Caput XXX. XXXI. papam posset; conmittebat vero credenciam dilectis suis ambasiatoribus in concilio con- stitutis. Turonensis igitur illorum vnus exponens, militem non potuisse accedere pre festi- nacione, sed heraldum litteras apportasse, supplicabat affectuosissime regis ex parte pro concedenda dilacione. Presidens vero ad hec respondit, commendandum esse regem chri- stianissimum de zelo suo, non vero per concilium ad scisma intenderetur, sed quod rex Francie supplicauerat, placuisset iam patribus ad instanciam regis Romanorum. Lecta deinde decreti forma prorogacionis xxx. dierum archiepiscopus Corffiensis dicebat se con- sentire in prorogacionem, sed non in amplius. Cui cardinalis Rothomagensis congratulabatur, tanquam bene dixisset nullam ampliorem concedendam esse pape dilacionem ; ille autem quod non de dilacione, sed de suspensione voluit intelligere. Episcopus vero Pharensis idem dicebat quod archiepiscopus, allegans se non audere ponere os in celum, aut mittere manum in Christum dominum, neque vellet pape aufferre dignitatem, quam non dedisset. Quibusdam rursum desuper interlocutis conclusa est forma decreti huius, aliudque de indempnitate suppositorum concilii, concessa potestate aliquibus deputatis, vt non mutata facti sub- stancia verba quedam disponerent. Caput XXXI. De sessione xiil“. et que in ea contigerunt vltra ea, que in decreto narrantur. 47. 1433. 11. Sept. Sequenti vero die xt'. celebrata est sessio xu". iuxta narrata in libro sessionum. Sed et preter illa, que ibidem narrantur, presidens concilii Spalatensi archiepiscopo re- spondebat, quia dixerat se venire non turbacionis causa, sed vt cum pace et quiete omnia transirent, magnam ex hoc patres habere leticiam, si dictis facta compensarentur. Nam hee et similia verba iam diu audiuissent, sanctaque synodus sepius clamauerat et clamaret con- tinue ab vno anno et decem quasi mensibus, quatenus papa tolleret pretensam dissolu- cionem, concilio debitos fauores daturus, declarans iuxta ordinaciones Senensis et Con- stanciensis conciliorum, suamque et Martini v. legittime inchoatum fuisse, esseque verum, et prosecucionem habuisse et habere debere, illudque recognoscens eidem obediret, prout teneretur iuxta decreta concilii Constanciensis, tociensque requisitus numquam id facere voluisset, sed dedisset semper verba atque diffugia, credens patres tedio affectos ex tanta dilacione recessuros ; extimantes vero hec deceptos esse, patribus firmo existente proposito malle mori, quam negocio infecto recedere. Vtrum vero potuissent illa hora promotores accusare contumaciam, plura dixit allegatis iuribus modo non repetendis. Sed et aduocatus concilii Gaspar de Perusio Spalatensi obiciebat, attendere debere, quia contumaciam pape verbo excusantes facto accusabant, in termino comparentes et requisiti adhesionem non exhibentes. Tenor vero sequitur decretorum: „Die Veneris vndecima mensis Septembris MOCCCXXXIII°. in ecclesia maiori Basiliensi fuit celebrata terciadecima huius sacre synodi Basiliensis sessio hoc modo: scilicet missa de spiritu sancto per reuerendum patrem dominum Matheum episcopum Albinganensem Ytalice nacionis celebrata, antiphonis, letaniis et suffragiis vt in aliis sessionibus dictis, lectoque ewangelio secundum Matheum „in illo tempore respiciens Jhesus in discipulos

Strana 443
Liber V. Caput XXXI. 443 suos dixit Symoni Petro : si peccauerit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum etc.“, ac ymno „veni creator spiritus" decantato cum versiculo et collecta, septem dominis cardinalibus et aliis dominis prelatis et patribus in eorum mitris, planis et pluuia- libus existentibus in multitudine copiosa, assistente domino Wilhelmo duce Bauarie sacri concilii nomine serenissimi principis domini imperatoris protectore, promotores sacri con- cilii per organum venerabilis viri domini Stephani de Nouaria, legum doctoris, alterius promotorum huius sacri concilii, accusauerunt contumaciam sanctissimi domini nostri Eugenii pape quarti, prout in quadam cedula, quam ipse magister Stephanus promotor in suis tenebat manibus, quamque de verbo ad verbum alta et intelligibili voce legit, lacius continetur, cuius tenor sequitur et est talis: „Reuerendissimi reuerendique patres et ceteri domini metuendissimi. Quia nuper de mense Julii proxime preterito et die terciadecima eiusdem hec sancta Basiliensis synodus in publica sessione in presenti ecclesia Basiliensi celebrata, attente considerans sanctissimum dominum Eugenium papam quartum exhorta- ciones, obsecraciones, requisiciones, citaciones et moniciones per eandem sacram synodum sibi repetitis vicibus factas, vt huic sacrosancto concilio adhereret, et eidem fauores, prout tenetur, impenderet, aure surda pertransire, nec ipsum aliquatenus ad vota, prout tamen ipsum sacra synodus sperabat, inclinari, et quamquam eo tunc ipsa sacra synodus propter ipsius domini Eugenii manifestam contumaciam ad huiusmodi contumacie declaracionem contra ipsum procedere non inmerito potuisset, quemadmodum eciam pro tune per promo- tores et procuratores dicti sacrosancti concilii Basiliensis licet inmeritos debita fuit cum instancia postulatum, volens solita sua mansuetudine aduersus eundem dominum Eugenium vti, et iterato ipsum ex superhabundanti caritatiue requirere et monere, certum decretum monitorium edidit et decreuit, quo idem dominus Eugenius exoratus, requisitus, monitus et interpellatus, ac in virtute omnipotentis Dei sub certis penis, modis et qualitatibus eidem mandatum extitit, vt infra Lx. dies a dicta sessione habita computandos pure, simpliciter et libere huic sacrosancto Basiliensi concilio adhereret, nec non pretensam dissolucionem eiusdem sacri concilii per ipsum alias attemptatam reuocaret, et alia in huiusmodi de- creto contenta cum effectu adimpleret, alioquin penas in huiusmodi decreto contentas ipso facto incurreret, prout hec in dicto decreto lacius continentur, ad quod nos promo- tores predicti nos referimus in hac parte, et hic pro repetito cum aliis omnibus actis sacri concilii ad causam facientibus haberi volumus et repetimus : cum autem finis prefatorum Lx. dierum instet de presenti, et nec ipse dominus Eugenius per se, neque per alium hanc sanctam synodum de huiusmodi sua adhesione pura, simplici et libera, ac reuocacione dicte pretense dissolucionis, aliorumque in decreto contentorum adimplecione aliquatenus cer- tificauerit, nec de presenti certificet, sed eidem decreto et contentis in eo contumaciter sa- tisfacere contempnat in non modicum vniuersalis ecclesie dampnum, Christi fidelium scan- dalum, atque huius sacri concilii Basiliensis vniuersalem ecclesiam representantis con- temptum, idcirco nos promotores et procuratores antedicti ex officio nobis incumbenti coram hac sacrosancta synodo debita cum instancia humiliter requirimus, quatenus eundem dominum Eugenium contumacem, prout est, declarare, ipsumque penas in decreto con- tentas incidisse decernere, ac ipsius contumacia exigente ad vlteriora, prout spiritus sanctus dabit et ordo iuris et racionis exigit, procedere dignaretur, super huiusmodi requisicione et contumacie accusacione et aliis requirentes per vos dominos notarios publica fieri 56*

Strana 444
444 Liber V. Caput XXXI. instrumenta.“ Predictis autem vt premittitur factis et contumacia accusata, illustris princeps dominus dux Wilhelmus per organum venerabilis fratris Petri ordinis canonicorum regularium et ex parte serenissimi domini imperatoris et suorum, et dominus Johannes Offenburg nun- cius prefati domini imperatoris repecierunt illa, que alias, videlicet die lune proxime pre- terita, dixerant et promiserant in congregacione generali pro dilacione et prorogacione triginta dierum consequenda, eadem iterum dicentes, repetentes et promittentes. Similiter magister ciuium et nonnulli alii nomine consilii et ciuitatis Basiliensis pro huiusmodi dila- cione insteterunt, et quod amplius pro vlteriori dilacione nunquam facerent instanciam, sunt protestati; de quibus similiter petita sunt per promotores instrumenta publica. Post hec contumacia dicti domini nostri Eugenii pape in scriptis, vt prefertur, accusata et deuenta ad noticiam dominorum pretensorum archiepiscopi Spalatensis et Ceruiensis episcopi, amba- siatorum eiusdem domini nostri pape, mox ipsi ad dictam congregacionem accesserunt, et lecturam decretorum, quam reuerendus pater dominus Martinus episcopus Lectorensis Galli- cane nacionis de mandato sacri concilii iam inceperat, interruperunt, quique quedam verba in- termiscentes duas bullas clausas sub bulla dicti domini nostri pape Eugenii, credenciam in effectu continentes, exhibuerunt et obtulerunt. Quibus apertis et deinde lectis, vt moris est, prefati domini archiepiscopus Spalatensis et episcopus Ceruiensis proposuerunt in effectu, quod ipsi ad istud sacrum concilium turbacionis causa nullo modo accedebant, sed solum ex eo, quod ipsis relatum erat per aliquem ex suis conmensalibus, quod in dicta generali sessione ipsius domini nostri pape contumacia fuerat accusata, ac si contra prefatum do- minum nostrum papam procedere aut procedi peteretur. Et quoniam, vt asserebant ipsi ambasiatores, terminus citacionis decreti concilii, qui sexaginta dierum dicebatur, hac die hodierna non cadebat, nec iuxta illum terminum prefixum citacionis dominus noster pre- fatus eadem die per se vel alium conparere tenebatur, ideo solum pro sui informacione, et ne contra prefatum dominum nostrum papam quoquo modo saltem debite procederetur, illuc accesserant, prout accedebant, protestantes de huiusmodi termino et nullitate pro- cessus antedicti, petentes de hiis a nobis notariis instrumentum etc. Quibus auditis reue- rendissimus in Christo pater dominus cardinalis sancti Angeli, legatus et huius sacri con- cilii generalis presidens, verba supradictorum archiepiscopi Spalatensis et Ceruiensis epis- copi in effectu resumens eisdem nomine sacri concilii effectualiter respondit, qualiter sacrum concilium proposita per prefatum archiepiscopum Spalatensem et episcopum Ceruiensem benigne et cum mansuetudine audiuit; sed quia asserebant se audiuisse, sacrum concilium contra prefatum dominum nostrum procedere, ideo dixit se male informatos fuisse. Sed bene verum erat, quod hodie terminus Lx. dierum alias per decretum sacri concilii prefato domino pape prefixus de adherendo prefato concilio pure et simpliciter, pretensamque dis- solucionem dicti concilii reuocando hodie instabat; idcirco promotores sacri concilii volen- tes termino predicto satisfacere ipsius domini pape contumaciam accusauerant, petendo et requirendo, cum nullus pro domino papa adesset volens decreto monitorio predicto ipsius domini nostri pape satisfacere, quatenus eum contumacem et in penas in decreto contentas incidisse declararent, procederentque ad vlteriora, prout daret spiritus sanctus et dictaret ordo racionis. Quapropter peciit ipse dominus cardinalis legatus et presidens nomine sacri concilii, quatenus, si dictam adhesionem ipsius domini pape haberent, ipseque dominus papa prefato decreto concilii satisfecisset, aut ipsi eius nomine satisfacere vellent, de

Strana 445
Liber V. Caput XXXI. 445 premissis adhesione et satisfaccione fidem facerent cum effectu ; nam sic faciendo domini et patres de concilio illam adhesionem cum magno gaudio decantantes "te Deum laudamus“ susciperent, alioquin venerabiles patres ipsius sacri concilii cicius mortem eligerent, quam ecclesiam Dei pretextu talis dissolucionis periclitari permitterent. Adiciens quod bene verum erat, quod ad serenissimi principis domini imperatoris supplicacionem et instanciam sacrum concilium prefatum Lx. dierum terminum domino pape prefixum vsque ad xxx. dies ab hac die computandos prorogandum duxerat et prorogare intendebat sub modis et formis in de- creto primo contentis, et nichilominus, quia dicte bulle simplicem credenciam continebant, dixit idem dominus legatus, quod si aliquid exponere volebant, quod libenter a patribus concilii audirentur; de quibus ipse reuerendissimus pater dominus cardinalis legatus et presidens nomine sacri concilii peciit a nobis notariis instrumentum. Hoc idem eciam no- mine sacri concilii pecierunt promotores. Post hec prefatus magister Stephanus alter ex promotoribus respondens hiis, que prius dixerant dicti oratores pape, dixit, quod quantum ad ipsum et alios promotores satis erat quod tunc contumaciam pape accusarent, et alia facerent et peterent, vt in sua cedula suprascripta continetur; et quod predicta facere po- terant de iure, quia tunc expirabat terminus, cum tempus deberet de momento ad mo- mentum computari, et si vlterius expectarent, non haberent dominos congregatos, coram quibus facerent ea, que essent neccessario facienda pro premissis; et quantum ad ipsos promotores pertinebat, officium eorum erat ita facere, deliberacio vero ad ipsam synodum pertinebat; petens de hiis omnibus publica instrumenta. Tandem cum non constaret de adhesione predicta vel alia satisfaccione efficaci ipsius domini Eugenii, ipsisque archiepis- copo Spalatensi et Ceruiensi episcopo per illustrissimum dominum Guillelmum ducem Ba- uarie, sacri concilii nomine dicti imperatoris protectorem et vicegerentem, per organum discreti viri fratris Petri ordinis canonicorum regularium sancti Augustini graciose requisitis, vt, si adhesionem huiusmodi haberent, illam sacro concilio offerrent, et ob hoc totus mundus letaretur, alioquin sacrum concilium in suis agendis nullo modo perturbarent, et ad vlteriorem dictorum decretorum pronunciacionem et publicacionem procedere permitterent; et cum ne- que ad requisicionem prefati domini legati, neque ad requisicionem ipsius domini ducis prefati ambasiatores pape aliquam adhesionem afferrent, siue aliquam credenciam exponere vellent, placuit dictis dominis ambasiatoribus ipsius domini nostri pape dicti decreti prorogacio. Quibus quidem sic peractis, et dictis ambasiatoribus a loco sessionis recedentibus et se absentantibus, prefatus reuerendus pater dominus episcopus Lectorensis de mandato sacri concilii, publice alta et intelligibili voce loco ad hoc deputato huiusmodi decreta de verbo ad verbum legit et pronunciauit sub hiis verbis: „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata vniuersalem ecclesiam representans. Dudum siquidem hec sancta synodus volens periculis et grauissimis scandalis, que ex pretensa huius sacri concilii dissolucione per dominum Eugenium papam quartum facta vniuersali ecclesie notorie inminebant, salubriter prouidere, postquam reiterate exhortaciones et requisiciones synodi prefate et multorum principum ac dominorum, specialiter carissimi ecclesie filii Sigismundi Romanorum imperatoris illustris et eiusdem ecclesie aduocati, vt dictam dissolucionem reuocaret, ac puram et simplicem adhesionem prefate synodo faceret, minime profuerunt; tandem iusticie zelo conpulsa, et ne morbus huiusmodi in exicium et seandalum intollerabile militantis ecclesie perduraret, 1433. 11. Sept

Strana 446
446 Liber V. Caput XXXI. die tercia decima mensis Julii proxime preteriti in solemni sessione decretum monitorium sub certis penis et aliis in eo contentis aduersum dictum dominum Eugenium papam de- creuit, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis : „Sacrosancta etc.“ Cum autem die termini adueniente solemniter in maiori ecclesia Basiliensi publicam tenentes sessi- onem sederemus, seruatis seruandis vt, si ipse dominus Eugenius aut alius pro parte eius- dem comparere et sacrum concilium de paricione contentorum in decreto predicto cer- tificare vellet, facultatem haberet, dilecti ecclesie filii Stephanus de Nouaria legum doctor (et) Hugo Barardi de Forcellis, huius sacri concilii promotores, prefati domini Eugenii pape contumaciam, nec per se nec per alium de adhesione sua pura (et) simplici, nec non de paricione omnium et singulorum contentorum in dicto decreto, que facere tenebatur, accusarunt et cum instancia postularunt, vt ad vlteriora aduersum eum, prout exigeret iusticia, procederemus. Cum autem circa processum huiusmodi intenderemus, dilecti ecclesie filii Wilhelmus Bauarie dux, huius sacri concilii protector, et Johannes Offenburg, miles et ciuis Basiliensis, litteras credenciales in eorum personis pro parte dicti carissimi ecclesie filii Sigismundi Romanorum imperatoris huie sacre synodo directas, alias in sacra congregacione generali exhibitas, et in vim earum explicata repecierunt, quorum exposi- torum tenor in effectu talis extitit: „Reuerendissimi in Christo patres et domini. Mandat nobis illustrissimus et inuictissimus Romanorum imperator, vt solitas recommendaciones et oblaciones sacratissimo huic cetui exhibeamus sui parte, nec non perseueranciam animi sui circa adhesionem continuo eidem concilio faciendam nunciemus; quodque, licet no- tissimum sit suam serenitatem variis nunciis et oratoribus ac litteris continuo dictum do- minum Eugenium papam super adhesione plenaria sacri concilii sollicitasse et excitasse, eciam se ad ipsum personaliter transferendo non sine maximis periculis, incommodis et expensis, tamen post habitam noticiam per litteras sibi presentatas sacri concilii de decreto monitorio cum suspensionis pena contra ipsum, eum summam fecisse diligenciam Rome, dum ibi fuit, vt ad parendum iniunctis per sacrum concilium inclinaret, significaremus. Et cum speraret in ea re posse proficere, cumque, vt asserit, immemores existere non debetis de hiis, que in sacro Constanciensi concilio fecit pro vnione ecclesie, et de periculis et incommodis que subiuit, et que eciam passus extitit patiturque pro isto, spem non me- diocrem eum in vestra beneficencia recipere debetis merito extimare; nam exploratissimi sunt commeatus per eum facti ad Cathaloniam et Gallias Angliamque pro sanctissima ecclesie vnione, et nouissime ad Ytaliam pro istius sacratissime synodi felici progressu. Vnde hac fiducia fretus nobis iniunxit, vt cum maxima instancia pro eiusdem parte vestras reuerendissimas paternitates rogaremus et inprecaremur, vt terminum alias sexaginta dierum, domino Eugenio pape prefixum in proxima precedenti sessione, per triginta dies in eisdem modis et qualitatibus, prout est, prorogare ad suam contemplacionem et singularem con- placenciam dignaremini; quodque sacrum concilium certificaremus, quod de cetero nullam aliam circa processum ipsius pape peteret dilacionem, sed libere permitteret per sacrum concilium procedi, prout dictauerit et ordinauerit faciendum, et cunctis per sacrum con- cilium ordinatis et ordinandis acquiescet et obtemperabit, et, quantum poterit, inuiolabiliter faciet obseruari. Et vt in maiori robore hec sancta synodus perseueret, indicamus suam existere intencionem infra istos xxx. dies, quos petimus, vbi huiusmodi prorogacio conce- datur, dictam suam serenitatem huc profecturam, statimque habita noticia prorogacionis

Strana 447
Liber V. Caput XXXI. 447 eiusdem omnes Almanie principes conuocaturam ad hunc locum et cum eis efficaciter insistere, vt eidem concilio debeant adherere. Et insuper, ne huiusmodi dilacio sacro con- cilio vel eius suppositis aut ipsorum familiaribus posset esse dampnosa, contentatur idem imperator, quod durante huiusmodi triginta dierum prorogacione si quid papa attemptauerit contra aliquem predictorum, ex nunc illud et alia, que antea attemptauerit, per sacrum concilium irritentur et annullentur.“ Cum autem intra nostra pectora reuolueremus eiusdem Sigismundi Romanorum imperatoris grandia obsequia vniuersali ecclesie impensa, et que in futurum impendi non dubitamus, quamquam huiusmodi dilacio nonnullis ex multis causis vniuersali ecclesie onerosa videatur, tamen dictorum obsequiorum intuitu, ac eciam a certo tenentes (quod) que per dictos Wilhelmum ducem illustrem et Johannem Offenburg pro dicti imperatoris parte exposita et oblata fuere, sincere seruabuntur, peticioni huius- modi annuendum decreuimus. Spiritus sancti ergo nomine inuocato, cuius nutu dirigitur in agendis hec sancta synodus, et per cuius graciam sperat omnia feliciter perducere ad opta- tum (finem), dictum terminum Lx. dierum alias dicto domino Eugenio pape quarto in pro- xima, vt premittitur, solemni sessione precedenti assignatum ad certificandum concilium de pura, simplici et libera adhesione, et dicte pretense dissolucionis concilii reuocacione, et in aliis, que in dicto decreto continentur, cum omnibus qualitatibus, penis ac modis, et qui- buscunque aliis dependentibus ab eisdem in eo insertis, ad xxx. dies proxime futuros hec sancta synodus prorogat, et hunc terminum prorogatum, eandem videlicet execucionem et modum, quem habebat terminus sexaginta dierum, recipere decernit, ordinat et de- clarat; ac ex nunc statuens et decernens, quod si infra hoc spacium triginta dierum plenarie idem dominus Eugenius non adimpleuerit omnia et singula in prefato de- creto monitorio contenta, vt premittitur, absque alia declaracione facienda super dicta nonparicione et alia quacunque solemnitate requisita ad vlteriora procedat, vt in dicto monitorio decreto continetur; et proinde omnibus super prefata suspensione, quam durare vult quousque aliter fuerit per concilium ordinatum, et aliis huiusmodi processibus contentis litteras oportunas sub bulla sacri concilii postulantibus per dilectos ecclesie filios Julianum sancti Angeli sancte Romane ecclesie dyaconum cardinalem, apostolice sedis le- gatum et huius sacri concilii, nec non alios sacrarum deputacionum presidentes, vel duos ex eis esse tradendas, decernentes, quod de cetero nulla alia dilacio ad cuiuscunque instan- ciam concedatur. Datum Basilee in publica sessione ipsius sacre synodi in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata tercio Idus Septembris anno a natiuitate domini MCCCCXxxII°.“ Aliud decretum in eadem sessione lectum. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Vt sacri concilii et sup- positorum eiusdem indempnitati congrue prouideatur, statuit et decernit hec sancta synodus, quod, quecunque per dominum Eugenium papam quartum vel alium sua auctoritate in pre- iudicium, lesionem, derogacionem seu iniuriam sacri concilii, incorporatorum seu incor- porandorum eidem per se vel procuratorem, et familiarium ipsorum seu in eorum seruiciis vbicunque existencium facta seu disposita fuerint a die inchoacionis concilii prelibati, 1433. 11. Sept.

Strana 448
448 Liber V. Caput XXXI. fientque et disponentur forsitan in futurum, titulum vel possessionem quomodocunque tan- gencia siue in cardinalatus, siue in patriarchatus dignitatibus, aut in prelaturis eciam ca- thedralium et metropolitanarum ecclesiarum, et eciam monasteriorum vel aliis ecclesiasticis beneficiis, prestimoniis, commendis, vnionibus, pensionibus, officiis et rebus ecclesiasticis vel temporalibus, et circa ipsa aut alias quomodocunque et qualitercunque, eciam si motu proprio directe vel indirecte, per se vel alium, sint ipso iure irrita et inania, et pro infectis penitus habeantur. Et ex nunc hec sancta synodus partes lesas in pristinum statum integre reponit, et mandat per quemlibet iudicem competentem, audita querela partis lese et pro- bata incorporacione et nouitate predictis, ipso facto, omni excepcione remota, strepitu et figura iudicii cessantibus, omnia reponi in eum statum, in quo fuerunt ante dictam factam nouitatem. Quod si dictus iudex in tali reposicione dolose seu alias perperam se habuerit, ipso facto sentenciam excommunicacionis incurrat, a qua nisi per sacrum concilium, eo durante, non valeat absolucionis beneficium, nisi in mortis articulo, obtinere. Et vt pene formidine arceantur, qui ambiciose seu temere aliorum prelaturas, dignitates et beneficia ecclesiastica, et vniones, conmendas, prestimonia vel pensiones seu officia, nec non bona et iura, qualiacunque fuerint, occupare procurarunt et attemptarunt, seu in futurum procura- bunt seu attemptabunt, statuit et decernit dicta sancta synodus, quod quicunque clericus siue laicus, quacunque dignitate ecclesiastica vel mundana, eciam si cardinalatus, preful- geat, siue sit collegium aut vniuersitas vel monasterium, ab eodem domino Eugenio seu alio sua auctoritate impetrauerit seu obtinuerit, seu impetrabit et obtinebit, eciam si motu proprio, aliquid, quod in preiudicium, lesionem, derogacionem seu iniuriam alicuius ex predictis incorporatis vel incorporandis, aut suorum familiarium et in eorum seruiciis vbi- cunque existencium, vel adherencium huic sacro concilio per se vel procuratorem valeat redundare, si virtute huiusmodi concessionis ad aliquam occupacionem deuentum sit, nisi infra decem dies elapsis Lx. diebus a die publicacionis decreti huiusmodi, vel postquam ipsius veram et indubitatam noticiam habuerit et per partem fuerit requisitus, a tali occu- pacione et turbacione realiter et pure destiterit et, siue occupacio secuta fuerit siue non, prefate concessioni et omnibus secutis ex ea coram notario et testibus renunciauerit, et rem dimiserit cum effectu, et parti lese de perceptis post concessionem huiusmodi satisfecerit, omni iure, quod in dictis prelaturis, dignitatibus, beneficiis ecclesiasticis, officiis, pensionibus, prestimoniis et commendis, bonis temporalibus et iuribus, seu eorum altero habere pretenderit, sit priuatus, ac eciam aliis officiis et beneficiis quibus- cunque, que tempore huiusmodi impetracionis obtinebat, et eo ipso sentenciam excommuni- cacionis incurrat, a qua nisi per dictum sacrum concilium, eo durante, vel eius auctoritate, nisi in mortis articulo, absolui nequeat quoquo modo, et nichilominus ad obtinenda predicta et quecunque alia beneficia seu officia perpetuo sit inhabilis. Talium eciam concessionum executores predictis penis volumus subiacere. Vt autem fraudibus, que excogitari possent, obuietur, quia cum datarum anticipacionibus in preiudicium aliorum littere papales vel aliorum ipsius pape auctoritate sub data ante dissolucionem huius sacri concilii, in preiudi- cium alicuius predictorum tendentes, produci possent, nisi ante dictam concilii dissolu- cionem fuerint publicate, eis nulla fides debeat adhiberi, et pro nullis penitus habeantur. Datum Basilee in sessione nostra publica in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata m° Idus Septembris anno a natiuitate domini MeCCCXXXII°."

Strana 449
Liber V. Caput XXXI. XXXII. 449 „Quibus sic lectis et pronunciatis petito per eundem dominum episcopum, an huius- modi decreta prefatis dominis patribus de concilio placerent, generaliter responsum extitit per verbum „placet“, nemine se ad hoc opponente vel acclamante. Tune prefati magister Stephanus et alii promotores concilii de premissis omnibus et singulis modo, quo supra acta et facta sunt, a reuerendis patribus dominis sancte sedis apostolice prothonotariis et nobis notariis et aliis in sessione presentibus ad perpetuam rei memoriam pecierunt instrumentum, assistentes in testimonium inuocando. Postremo vero prefatus dominus dux nomine dicti imperatoris atque suo de prefata termini prorogacione modo, quo per decre- tum factum est, dominis de sacro concilio regraciatus est, et similiter magister ciuium et nonnulli alii nomine consilii et ciuitatis Basiliensis, asserens et affirmans idem dominus dux, quod de omnibus que in ipsis decretis modo lectis continentur contentissimus erat, et quod ex huiusmodi dilacione nouiter data faceret sacrum concilium maximam conplacenciam domino nostro imperatori. De quibus eciam prefati magister Stephanus et alii promotores similiter pecierunt a nobis notariis publica instrumenta. Subsequenter vero hiis peractis, instante supradicto magistro Stephano de Nouaria promotore, Alexander prefati domini cardinalis legati et presidentis ac sacri concilii cursor huiusmodi decreta tam proro- gacionis termini, quam eciam pro tuicione suppositorum eiusdem sacri concilii sub bulla dicti sacri concilii confecta in valuis ecclesie maioris Basiliensis cunctis intuentibus more solito affixit, et per spacium vnius hore vel circa affixa dimisit, de quibus ipse Stephanus nomine promotoris a nobis notariis peciit instrumentum.“ Caput XXXII. De quarta instancia electorum formidine scismatis, responsioneque eorum ad ambasiatam synodalem. Successit et quarta instancia, quinta quoque ceteris periculosior reputata, quia racione annexi magno formidata timore. Quarta vero fuit imperii electorum, instancium pro suspensione suspendenda, ymo et relaxanda, qui per eorum litteras datas vn'. Septembris conmendantes sacrum concilium et tria opera bona, super quibus instabat, affirmantes nisi perseueraret magnam imminere ruinam cleri et poruli fidelis, quodque reformidarent scisma intellecta discordia inter concilium et papam, super quo miserant suos nuncios ad imperatorem, vellentque se interponere et mittere ad papam exhortaturi de eius adhesione ; propter quod rogabant relaxari decretum suspensionis, oratoribus suis creden- ciam committentes plenius intencionem eorum explicaturis. Contestabantur autem a sui principio concilio adhesisse, sperantes per concilium dicta tria bona fieri, profitebanturque semper se adhesuros. Oratores vero eorum lectis litteris dixerunt, quia iam tarda esset hora et in litteris plene explicabatur intencio dominorum suorum, quod alia dicere non valebant, sed significabant nuncios ad imperatorem missos iam recessisse, expectarique responsum in breui. Presidens autem concilii, qui tunc Placentinus cardinalis, Juliano legato grauiter infirmante, materiam remisit ad deputaciones. Cumque deliberaretur, rediere synodales oratores Ratisponensis episcopus et Johannes de Ragusio destinati ad electores imperii, dictam modificantes instanciam. Retulerunt namque conuenisse ad dietam Franckfordensem personaliter Maguntinum archiepiscopum et palatinum comitem, alios autem missa excusacione per oratores. Ad quatuor vero proposita respondissent, primo Scriptores II. 57

Strana 450
450 Liber V. Caput XXXII. magnas agentes gracias sancte synodo de sua diligencia ac sollicitudine super reduccione Bohemorum, gaudentes quia spes esset reduccionis, volebantque nichilominus, prout exhortabantur, esse parati, si reduci incepto modo non vellent, vt potencia exterminaretur eorum heresis, ac, prout eis suaserant, consentire volebant pro huiusmodi causa in suis dominiis colligendum subsidium generale; et ex tunc acceptabant subsidium illud paruum a sancta synodo impositum pro succursu ciuitatis Pilznensis et aliis neccessitatibus concilii. Ad secundum, vt in suis dominiis vellent exequi et obseruari facere suspensionis decretum in euentum nonadhesionis pape, respondebant super hoc se mittere velle ad papam oratores suos pro adhesione facienda, quam si facere nollet, vellent in omnibus parere concilio. Tercio autem super controuersia inter oratores suos et ducis Burgundie, quod non poterant acceptare viam oblatam eis, iuxta protectorem concilii sessuros oratores eorum, quia imperator eis scripserat nullam fieri innouacionem vsque ad aduentum suum, et sic intendebant. Et cum sancta synodus fuisset hortata, vt intendere vellent ad pacem cleri, nobilium et communitatum Almanie, diebus illis periculose inuicem contendencium, ipsi quoque et sanctam synodum quatenus ad id intenderet, hortabantur. Subiunxit idem Johannes de Ragusio, quod reperierant in partibus illis multas sinistras fuisse factas informaciones a residentibus quibusdam in concilio, male opinari inducentes et electores et alios de intencione et gestis concilii; sed audita veritate bene iam senciebant, non quidem sine labore magno eorum. Etenim postquam dux intellexerat veritatem Franck- fordie constitutus, voluit eam notam fieri doctoribus in iure diuino et humano generalis sui studii Heidelbergensis, adductisque per eum idem Johannes notificauerat illis, rogante- que duce obieccionibus eorum responderat, et Deo gracias omnes contenti remanserant percepta iusticia et innocencia concilii. Quodque dux ipse ab eis duobus interrogatus, quomodo electores intelligebant relaxacionem, quam fieri petebant, decreti suspensionis, respondit non intelligere de reuocacione, quia de gestis concilii iudicare eos non decebat, aut se contra illa opponere, sed deprecabantur suspendi ad modicum tempus. Exaggerauit autem in sua relacione sermone generali contra mendosos existentes in concilio talia seminantes, retulitque postremo de honore et humanitate impensis eisdem, precipue autem a comite palatino faciente eis expensas omnes, quamdiu fuerant cum eo. Postquam autem presidens concilii gracias egit electoribus ipsis et nunciis synodalibus, electorum oratores introierunt pro responsione instantes. Et quamuis primo fuerat deliberatum, audita relacione eiusmodi, illis parumper absentantibus a congregacione, deliberatum est secundo, vt verbo et scriptis responderetur; et sic presidens respondit, primo exhortatus oratores ipsos non moleste ferre, quia responsio fuerat remissa ad deputaciones propterea, quod expectabatur oratorum concilii, que pro tunc extiterat facta, relacio, ex qua patres perce- perunt electores non fuisse supplicaturos, si sciuerant concessam dilacionem ad instanciam imperatoris; et quoniam in decreto continebatur nullam aliam faciendam prorogacionem, decreta seruari decebat; redundareque videretur in minus honorem imperatoris, si dilacio maior concederetur quam ad instanciam sui. Regraciabatur igitur electoribus ipsis pro sua deuocione ad concilium et intencione prestandi fauoris, de honoribus quoque et impensis oratoribus factis, quodque de hiis concilium intendebat eis per litteras notificare. Audito hoe sermone eorum alter, vicarius Maguntinus, respondebat gracias agens, quia concilium intenderet super peticione dominorum suorum; sed in eo, quod dicebatur

Strana 451
Liber V. Caput XXXII. XXXIII. 451 significandam illis responsionem per scripturam, apparebat quod concilium minus eis crederet, tamquam non significaturis verbo dominis suis que acciperent a concilio. Presidens autem respondit, quod amore Dei non acciperentur verba aliter quam dicebantur, quia respondebatur verbo et scripto nichilominus. Caput XXXIII. De instancia quinta ducum Burgundie et Sabaudie, annexa racione periculosa nimis, sed operante Deo terminata in pace. Post hanc autem finitam instanciam secuta est, vt premissum fuit, reputata acrior quinta, inicium trahens ex leccione litterarum regis Anglie, regem Anglie et Francie se subscribentis iuxta id, quod narratum est preterito mense. Timor autem periculose future contencionis augmentum suscepit ex relacione facta per Nicolaum Amici, alterum ex oratoribus concilii cum Visensi episcopo a duce Burgundie regressis. Presentata etenim littera ducis credenciali dictus Nicolaus conmissam eis legacionem exponens narrabat, duci prefato concilii ex parte egisse gracias pro concessis treugis ad instanciam eius cum duce Austrie Friderico, proque sua plena adhesione ad concilium, auxilioque et fauore; secundo pro pace Francie quatenus vellet dare operam, fieri congregacionem communem, in qua desuper tractaretur; expositisque decreti de suspensione causis, vt placeret in euentum, quod haberet cursum in dominiis suis, ipseque mandaret exequi et obseruari. Responderat de treugis, adhesioneque et fauore generaliter; pacem vero Francie semper fuisse in desiderio suo, sed id, quod super ea et fauore concilii specialiter intendebat, per ambasiatores in breui ad concilium accessuros explicaret. Ad partem vero cancellarius eius dixerat vnum, quod si tangeret aliquos in concilio existentes, non egre ferrent, videlicet ducem intellexisse in presencia omnium patrum detractum fuisse honori suo, et mirabatur, quomodo hec fuerant passi. Responderat autem Nicolaus ipse, quamdiu in concilio fuerat, nunquam talia intellexisse. Post que verba Niuerniensis episcopus assurgens referebat, iam venisse ambasiatores ducis, sed expectarent comitem Friburgi, ambasiatores quoque Sabaudie ducis et, prout iniunxerant ei, supplicabat haberi eos recommendatos et excusatos, quia nondum comparuissent. Deinde archiepiscopus Turonensis alloquebatur, nichil se dixisse in diminucionem honoris ducis, sed de iure hereditario christianissimi regis Francorum ; quinymo oratores omnes regis presto erant ad ducis honorem, sed quia manifeste tune derogatum fuerat regio honori, illa dixerat, et nisi dixisset, non seruabatur honor regius, eratque in detrimentum sue pontificalis dignitatis. Niuerniensis autem, cum desuper contrastatum extitit fere ab omnibus, sed et presidens concilii cardinalis Placentinus locum ei concessit dicere quecunque vellet, et ille preloquens non putasse de hac materia tractandum, quia pridem a presidente concilii fuerat quasi inhibitum, ne super talibus in generali congregacione sermones haberentur, eoque dicere nollet; certum tamen erat, iustificatum esse titulum, et iustificatum esse dominium. Et cum hec dicere cepisset, Bellicensis episcopus et Rothomagensis archiepiscopus surrexerunt, fuitque murmur surgente maiori parte patrum, et sic cessatum est. Sequenti vero congregacione celebrata 1°. die Octobris comparuerunt, de quibus mencio fiebat, ambasiatores Burgundie et Sabaudie ducum, illius numero xvil., xiI. huius, eratque magna pars laicorum, e quorum numero comes Friburgi, N. de Bama, Guilielmus de Menthone, Gilbertus de Lamoy, 57*

Strana 452
452 Liber V. Caput XXXIII. Bonifacius de Ses miles, et alii plures. Ambasiatorum vero ipsorum ducum primo, episcopo Altisiodorensi, preferente reconmendaciones, lecta est credencialis littera ducis Burgundie de data xxin'. Septembris, de eademque data ducis Sabaudie, procuratorium quoque illius, in eo nominatis ambasiatoribus xxIIII., prelatis sex, comite vno, barone vno, militibus duobus, aliique doctores erant et alterius generis, concessa eis potestate ad laborandum cum concilio in omnibus, super quibus agebatur, et specialiter super reformacione, extirpacione, et pacificacione concludendum ac consenciendum per eos vel septem ex ipsis. Dictus vero episcopus proposuit cum themate „et turba ciuitatis“ multa applicacione ad concilium, prosecutus mistice de septem portis ciuitatis Jherusalem; et conmendans concilii labores et zelum interloquebatur, instandum semper esse conseruari vnitatem. Specialia vero legacionis commissa exponens dicebat, per episcopum Visensem et suos collegas duo proposita duci Burgundie, quod intenderet ad pacem regni Francie, et concilio adhereret, presertim approbans decretum de suspensione pape. Ad primum vero dux respondebat, quod pro honore Dei magnificencia sua compassioneque regni illius habuisset animum semper ac laborasset, et ita intenderet ad ea, que pacis forent, omnibus viis et modis possibilibus, racionabilibus et honestis, et propterea seruasset semper dietas, miseratque ad illas suos, prout fuerat condictatum; obtulerat eciam cardinali sancte Crucis se missurum, volueratque cessacionem guerre generalis, ac eciam particularis in locis quibusdam, licet hoc non fuisset sibi seruatum. Quo vero ad secundum de appro- bacione decreti suspensionis onus haberet ambasiata eciam ducis Sabaudie; siquidem ambo conuenissent in Diuione desuper, et quia materia grauis erat et posset referri aliter dictum et aliter, legit cedulam doctor quidam ex oratoribus Sabaudie effectus huius, quod illustrissimi principes et metuendissimi domini eorum, Burgundie et Sabaudie duces, ecclesie sancte et concilii deuotissimi differencias quasdam inter papam et concilium dolenter comperientes, que si in longum protraherentur, in magnum discrimen populi christiani deuolui possent, filiali affectu deuotissime accurantes, vt tantis periculis obuiaretur, diligenti consultacione habita in vnam eandemque firmati conclusionem mandauerant eis requestam eiusmodi explicare, vt pro concordia habenda inter papam et concilium cum omni reuerencia, humilitate, deuocione et affeccione eorundem dominorum sancte synodo supplicarent terminum concessum pape pro adhesione facienda ad tres menses prorogari, temporeque medio mitterent ipsi ambasiatores suos supplicaturi pape et eum requisituri pro adhesione eius ad concilium ; quod si non faceret, taliter se haberent, quod concilium merito contentaretur. Vtriusque autem ducum communis erat exposicio ambasiate, se concilio velle adherere quo ad illa tria, propter que a principio fuerat congregatum. Denique episcopus Altisiodorensis dixit, eciam duo alia habere in commissis, videlicet super differencia sessionis inter suos et oratores electorum imperii quatenus placeret concilio manutenere ordinacionem et prouisionem factam per ipsum, innouari aut immutari non permittens, donec aliud per concilium fuisset determinatum. Preterea quod intellexerat quedam in concilio dicta aliquantulum, quin et plurimum, in diminucionem sui honoris, mandatumque illis fuerat, vt honorem suum defenderent, si quis huiusmodi requestam proponere vellet; ipsi namque presto erant, offerentes se respondere de hoc omni homini per racionem et omnibus viis ad honorem domini sui. Hecque cum dicerentur, surrexerunt omnes et stabant; statimque surrexerunt Turonensis archiepiscopus et ambasiatores

Strana 453
Liber V. Caput XXXIII. 453 Francie, et alloquebatur ille, exorsus permultum se aliosque fuisse gauisos audito verbo illustrissimi domini ducis Burgundie, se velle intendere ad pacem regni. Conmendabat autem regis Francie potenciam, quia communicasset oratoribus suis ad concilium destinatis potenciam suam; sapienciam autem, quia limitasset, ne (ipsa in) iniuriam cuiusquam vel detraccionem vterentur; amorem quoque ad sanctam ecclesiam, quia secundum gesta suorum progenitorum supra omnes reges et principes papam veneraretur; amorem eciam ad concilium, quia in fauorem concilii magna cum diligencia fecerat prelatorum et cleri sui congregacionem, ordinaueratque venturos esse, et miserat non laicos, ad quos de factis concilii non tantum pertineret, sed prelatos, tres archiepiscopos, episcopos duos, et vnum in theologia magistrum insignissimum, qui tenuerant a principio concilii sedem in conciliis generalibus debitam regi Francie. Hec autem dicens contestabatur, nunquam fuisse de intencione Lugdunensis archiepiscopi tunc absentis, nec aliorum suorum colle- garum detrahere honori cuiusquam, et specialiter ducis Burgundie; si quid vero tale fecisset, submittebat se omnino iudicio concilii et correccioni, affirmans se nunquam ex animo, sine quo iniuria non committitur, dixisse quicquam in detraccionem honoris eius, quinymo ducem ipsum, quantum in se erat, honorasset; et super hiis si quis reputaret se ab eo offensum, in medium surgeret et illi responderet, adiciens subicere se ad correc- cionem nedum concilii, sed cuiuslibet suppositi eius, eciam si de obediencia esset ducis Burgundie. Ipsi namque ambasiatores Francie tantopere attenti erant ad ea, que pacis, vt cauissent, neque per se aut familiares suos vmquam fuisse dictum aut factum in detrac- cionem honoris eius; fuerantque, vt dixerat, letati plurimum et gauisi relacione audita, dominum ducem velle instare ad ea, que pacis; et huiusmodi intencionem regi intendebant adstatim referre, quia sciebant eius esse intencionem intendere ad bonum pacis; de ipso quoque Burgundie duce magno semper cum honore loqui, vocantes eum illustrissimum principem, sperabantque firmiter, quod sua maiestas intenderet ad id complendum. Post hec Altisiodorensis ipse, qui verbum in tam grandi neccessitate digne portabat, conte- status est se ipsos fore missos ad ea, que pacis, et hoc intendebant, pacificeque venerant, et sic recedere intendebant. Vltimo autem concilii presidens cardinalis Placentinus respondit, gracias agens ducibus Burgundie et Sabaudie de zelo et affeccione eorum ad concilium, illis attribuens a principio fecisse concilii congregacionem, prelatos et alios mittentes, magnosque prestantes fauores. Quantum vero ad petita ipsi bene sciebant, quociens dominus papa rogatus fuerat per imperatorem, principes, ac dominos suos de adhesione, per concilium quoque requisitus et monitus reuocare dissolucionem nunquam voluerat. Neccessitate igitur magna vrgente factum extiterat suspensionis decretum, post cuius promulgacionem imperator adhuc Rome existens magnam fecerat instanciam, nec adherere voluerat. Postremo autem ad maximam instanciam imperatoris et cum magnis oblacionibus concessa fuerat prorogacio triginta dierum decretatumque nullam fore conce- dendam aliam, quia hoc esset fouere papam in sua opinione ; quia igitur materia hec grauis esset, in deputacionibus proponeretur pro dando responso. Pro affeccione autem sua ad pacem regni Francie nomine concilii magnas duci Burgundie gracias agebat de sancta intencione sua, et confidebat, quod eciam operante concilio pacis negocium concluderetur. De sessione quoque oratorum ducis et imperii electorum imperator scripserat expectari eius aduentum, desuper ordinare intendentis. Quantum vero ad

Strana 454
Liber V. Caput XXXIII. 454 materiam de detraccione honoris domini ducis continuauerat semper ipse in deputacionibus ac in generali congregacione, sed nunquam audierat de hoc verbum vel minimum, super quo Deum testabatur. Idem quoque affirmarunt cardinales Bononiensis et Rothomagensis et sancti Petri, et ita dictum est communi voce plurimorum. Turonensis vero archiepis- copus adiecit, quando agebatur super differencia sessionis inter suos et oratores electorum imperii, quod semper pro ducis honore instetisset. Ipse autem episcopus oratorum primus suo nomineque collegarum dicens, se contentos de hiis, que audierant et viderant, congratulantes quia ad bonum tendencia pacis, quemadmodum predixerat, sicut in pace congregacionem introierunt, sic in pace recesserunt. Sed et ipse iuramento solito concilio extitit incorporatus, quod certe magnam alacritatem et gaudium patribus fecit timoratis plurimum, quod illo die scandalum exoriretur non facile sopiendum; cardinalesque in cordibus suis, prout manifestis indiciis verbo patuit alacritateque vultus, egerunt gracias Deo, apud quem quia potestas est et pax superans omnem sensum, subito, cum ei placet, concordiam facit in sublimibus suis.

Strana 455
455 (Incipit liber sextus.) Caput I. Prohemium sexte colleccionis, quanto perfectum opus propinquat fîni, tanto maiores inesse pressuras atque labores, et ita concilio ex imperatoris accessu, quo mediante completum est magnum adhesionis opus. Verbo docuit dominus noster Jhesus Christus, semetque ipsum exemplo dedit, magnum opus cum perficiendum instat, maiores angustias auctori pressurasque imminere. Docuit sane, vt in progressu quamuis pregnans labores fatigasque sustineat, in fine tamen mulier cum parit tristiciam habet, et quia venit hora eius, qualem primo non sustinuit, pressura coartatur. Vt vero regius propheta de saluatore predixerat, exemplum ipse fuit; etenim quoniam erat in flagella paratus, dolor semper erat in conspectu suo, quod et ipse professus est, cum ait „baptismo habeo baptizari, et quomodo coartor vsque dum perficiatur". Coartabatur equidem saluator noster memoratus sue calicem passionis, quem bibiturus erat; sed cum appropinquauit hora, maiores vtique passus dolores ad patrem clamabat „nunc anima mea turbata est, et quid dicam ? Pater, saluifica me ex hac hora ! Sed propterea veni in hanc horam; pater, clarifica nomen tuum“, quod vt clarificaretur eciam maiores languores tulit, cum hora iam appropinquante factus in agonia, excrescente coartacione spiritus factus est sudor eius sicut gutte sanguinis in terram decurrentis. Quod autem predictum est circa finem operis intenti, maiores angustias plusque inminere laboris, id permaxime sciunt experimento victores belli, qui, velut iam ab hostibus superati, aliquando desperant illos subigere, viribus tandem resumptis preualent in certamine effecti forciores. Nec minus fidelis quisque persentit in agone christiano temptacionem sufferens, eoque beatus effectus, vt cum probatus fuerit, coronam vite suscipiat Deum diligentibus repromissam. Sanctus hec fuit expertus Laurencius, etenim cum multa iam superasset genera tormentorum, fine appropinquante certaminis consolacionem e celo audiuit "adhuc multa certamina tibi debentur". Nempe sancta Basiliensis synodus eodem iure potita est, que a duobus ferme annis bellum plus quam ciuile grauissimum passa, magnum vt per-

Strana 456
456 Liber VI. Caput I. ficeret opus acceperat, affirmans totique declarans mundo, absque consensu synodi papam dissoluere eam non potuisse. Sed nec minoris erat difficultatis processus aduersus papam inchoatus, synodo decernente, nisi adhereret concilio, suspensum fore ab administracione papatus ; siquidem difficillima in dies fiebat synodi pugna, propter volentes tempore illo et papam sustinere et concilio adherere, duo quippe sibi tune inuicem aduersancia, in extremo fere constituta. Docet vero saluator neminem duobus dominis seruire posse, racione reddita quia aut vnum odiet et alterum diliget, aut vni adherebit et alterum contempnet; propter quod neccesse erat tandem alterum contempni, vel papam adherere renuentem, vel synodum adherere iubentem. Vt cum in has angustias non venirent vtrumque implere putantes, illam adinuenerunt occasionem, ne synodali processui consentirent, dicentes se concilio adhesisse in tribus, propter que fuerat congregatum, extirpacione heresum, morum reformacione, et pacificacione dissidencium christianorum; hoc vero, vt pretendebat processus synodalis, quartum opus ab ipsis, quando concilio adheserant, fuerat ignoratum. Hanc autem adinuencionem primo nunciarunt electores imperii, prout narratum extitit in principio colleccionis quarte; quid eciam desuper dixerint Burgundie et Sabaudie duces proximo extitit commemoratum; rex quoque Anglie per litteras suas concilio directas. Romanorum vero rex, qui instanciam fecerat, vt papa et cardinales ad concilium citarentur, idem motiuum secutus est post concordium cum papa habitum, post vero coronacionem vehemencius, et Basileam veniens vehementissime, attestatus illa tria fuisse a spiritu sancto, sed quartum hoc de dissolucione, super quo fiebat processus contra papam, dyabolus adinuenisset. Mense igitur Octobris, gesta cuius prosequimur, Basileam introeunte imperatore fine illo, sicut predixerat, vt per manum eius omnis differencia inter papam et concilium concordaretur, duplex sancte synodo consurgebat tribulacio, cum imperatore quidem aliisque principibus quorum ambasiatores, quam primum venit, sibi vniuit, vt intelligerent synodalem processum de adhesione pape non distrahere aut ire seorsum ab illis tribus, propter que concilium erat institutum, sed tamquam illa viuificans, quod ipsis inuisceratum erat, vtque non daretur pape synodalis securitas, pro qua instabant. Cum ambasiatoribus vero pape sibique omnino fauentibus aliis plurimis secunda erat tribulacio acquiescere renuentibus, quod inuito concilio dissoluere illud papa non potuerit ; instanciam rursum facientibus magnam, vt tollerentur omnia facta per concilium contra personam, auctoritatem et libertatem pape sedisque apostolice, cardinalium et omnium sibi adheren- cium, suique presidentes, prout volebat, ad concilii presidenciam admitterentur. Diuina autem prouidencia singulariter adiuuante in eundem sensum eandemque sentenciam omnibus preter pape ambasiatores conuenientibus, petita duo ex parte pape admissa non fuere, et declaratum extitit quod concilium intendebat, papam non potuisse absque concilii consensu concilium dissoluere, synodalem quoque processum fuisse legittimum, et nisi que concilium mandabat papa obseruaret, suspensum fore. Manserunt insuper firma velut acta legittime decreta quecumque et alia gesta concilii, acta vero per papam in preiudicium auctoritatis concilii et suppositorum eius reuocata fuerunt, affirmante hec pape eciam plus quam solemni et publico testimonio. Quanto autem opus hoc perfectum magis, vt concluderetur, appropinquabat, tanto magis sanctam synodum dolores cruciabant tamquam parturientis, vt constaret eloquia domini, que per os ecclesie sue legittime congregate omnibus Christi fidelibus annunciat spiritus sanctus, eloquia casta esse,

Strana 457
Liber VI. Caput I. II. 457 argentumque igne examinatum, probatum ter, repurgatum septuplum. Ad quod, postquam se percepisse synodi iusticiam imperator publice confessus, studiosissime laborauit, videlicet vt concilium in suo vigore et papa in suo maneret statu, vt id esset pro manu- tenenda vnione et pro conseruanda ecclesie auctoritate. Sed et ea fortassis racione instanciam fecit magnam, quia de nullo publice saltem constabat tam strictissimis vtrique obligatum iuramentis, concilio videlicet et pape : a papa etenim beneficium receperat insigne, quia imperiale dyadema; et concilio plurimum indigebat, vt Almania a vexacionibus eriperetur Bohemorum, et per medium concilii obtineret Bohemie paternum regnum, prout factum extitit ; obtinuit eciam concilium per medium eius, quod actum est de reduccione illorum. De prefata igitur conclusione, quomodo post magnos patrum labores, tamquam in refrigerium deducti sint per aquam et ignem transeuntes, secuta fuerit, enarrandum est in hac colleccione sexta inchoati voluminis de gestis sancte Basiliensis synodi. Magna quippe difficultas fuit, vt suspensioni pape consentirent imperator ceterorumque principum oratores in concilio sistentes. Sed cum duplex fuisset controuersia, altera solum cum ipsis erat, vtraque vero cum papa: etenim papa contendebat, vt concilium sibi obediret in dissolucione, et quod non poterat aduersus eum processum formare, eidem precipiens vt adhereret; imperator autem ceterique principes, qui se pro concilio declarauerant, super primo non contendebant, firmissime credentes et confitentes publice papam illud non potuisse dissoluere, quoniam ipsi non dissoluto, sed existenti vero atque legittimo adheserant concilio. Videbant autem luce meridiana clarius, ex quo obedire pape concilium non debebat, si papa concilio non adherebat, in Dei ecclesia scisma fore, et quia huius- modi scisma esset inter caput et corpus, quod grauius multo foret quam inter duos de papatu contendentes. Hine igitur euidentissima coacti racione perspicue agnouerunt neccessarium fore, vt papa concilio adhereret ; quo dato principio confessi fuere synodalem processum legittimum esse, et nisi adhereret concilio, fore iustissimum vt suspenderetur ab administracione papatus, velut tenere nolens totum ecclesie corpus compactum et connexum in sancta Basiliensi synodo, cui preter paucos sibi fauentes tota christianitas adherebat. Horum igitur summarie expositorum vt veritas lucidius pateat grauitasque innotescat, narracio accedat particularis circa ea presertim que Octobrio mense contigerunt. Caput II. Ambasiata regis Francie ad concilium pro dilacione processus, responsioque regine Neapolitane, Ludouici regis, et cardinalis de Cipro ad ambasiatam concilii. In quo sex extiterunt generales congregaciones; incorporati autem procuratorie Gneznensis archiepiscopus, personaliter N. Altisiodorensis et Johannes de Prangino Lausanensis episcopi, Albertus sancte Justine de Sepodio Aquensis diocesis, N. de Polonia, N. sancti Martini Sagiensis ; in personas vero supplentes Jacobus sancti Justi de Secusia et Plismodiensis, aliique duo abbates, Franciseus de Pistorio, Thomas de Stran- gino decretorum doctores, Johannes de Palude Paterniaci, Lausanensis episcopi frater, Jacobus Godiert de Firmiano Aurelianensis diocesis priores, N. sancti Adomari, Johannes Motorinensis, Johannes Mesfali Caminensis prepositi, Nicolaus Zacow scolasticus Lubi- censis, canonicus vnus, fratres quatuor, et alii tres. Sancta vero synodus recepit Scriptores II. 58

Strana 458
458 Liber VI. Caput II. imperatoris litteras datas Mantue xxvi°. Septembris, significantis recepisse sibi directas per concilium super mandato contra cardinalem Bononiensem facto per dominium Venetorum, statimque manifestauerat eorum ambasiatoribus, qui tunc ad eum venerant in magno numero et apparatu; qui desuper ad Venecias scripserant, et quam primum ab eis responsum haberet, concilio significaret; fecerat quoque instanciam ad papam, cuius instigacione concilium illud factum esse credebat. Regraciabatur insuper de dilacione in processu pape sibi deprecanti per concilium concessa; quia vero multi poterant sinistre loqui, ipsum velut pape aduocatum ad concilium venire, contrarium verum erat, neque illud esset credendum, quia suus aduentus ad concilium esset pacifice et in termino; rogabat igitur pacifice prestolari aduentum eius. Recepitque litteras a rege Francie de tercia Septembris, significante quod decreto suspensionis audito statim scripserat, rogans in honorem sedis apostolice mitigari. Committebat vero explicacionem mentis sue nuncio suo Symoni Carolo militi, qui et vir litteratus retulit sancte synodo reconmendaciones regias, gracias specialiter agens, quia concilium intenderet ad pacem regni sui, pro qua ipse semper laborauerat et intendebat; et laudans concilii celebracionem eiusque labores rogabat intendi ad reformacionem ab omnibus desideratam. Conmemorans vero nuncius ipse, quemadmodum domus Francie fuerat semper ad ecclesie seruicium, non parcens laboribus et expensis, eaque racione precipue zelans honorem eius et horrens quecumque scandala et turbaciones, mittebat eum super decreto suspensionis rogans, synodum attentam esse ad mansuetudinem. Retulit quoque regem post notificacionem sibi factam decreti suspensionis misisse nuncios ad reges Castelle, Scocie et alios sibi indissolubiliter federa- tos, vt secum in fauorem ecclesie adhererent essentque vnanimes ; multaque hiis similia predi- cens concludebat regem obsecrare caritatem et pietatem patrum concilii, quatenus placeret concedi prorogacionem L. aut Lx. dierum, si absque lesione fidei et cum honestate concilii, id ipsum dictante spiritu sancto, fieri posset. Ipse enim, prout in mandatis haberet, inten- debat ire Romam via recta, requisiturus et obsecraturus papam regis ex parte, vt adhesionem concilio faceret ; sin autem, rex ipse, prout semper a principio, concilio adhesurus erat prestiturus auxilia et fauores oportune. Presidens autem respondit, domum Francie commendans, quia orbi notissimum foret sua semper auxilia prestitisse et fauores in obsequium, honorem ac defensionem ecclesie, ipsumque regem a principio per litteras suas et per nuncios diuersimode fuisse consolatum et fortificasse sacrum concilium; vnde merito sancta synodus obligata eidem optabat, Deum sibi mercedem pro huiusmodi sanctis suis operibus prestiturum; nec gracias concilio esse agendum, quod intenderet ad pacem sui regni, quia hoc debitum erat sui officii. Quo vero ad petitam prorogacionem multa commemoratus de terminis in eiusmodi processu, deque peticione concessa imperatori, remisit ad deliberacionem sacrarum deputacionum, commendans militem ipsum de eleganti et suaui facta per eum proposicione coram sancta synodo. Que suscepit litteras Johanne regine Neapolitane datas septimo Augusti, significantis per nuncium concilii Ja(cobum) Alberti recepisse litteras concilii, et quod intendebat quam primum suos ambasiatores ad illud destinare, volebatque teneri et exequi concilii decreta sibi presentata et alia quecumque, quia confideret cuncta per concilium prospere agi. Aliam quoque regis Ludouici, quod iam disposuerat, vt mitteret ambasiatores ad concilium, sed post litteras receptas concilii facere intendebat, vt statim venirent. Aliam quoque cardinalis de Cipro,

Strana 459
Liber VI. Caput II. III. 459 significantis laborasse cum regina, vt concilio adhereret, quodque intendebat venire, de premissis aliisque multis presencialiter significaturus grata concilio. Idem vero nuncius concilii Ja(cobus) Alberti retulit, euntem reperisse cardinalem Rothomagensem Janue, qui ei dederat instrucciones oportunas super ambasiata sibi commissa; et quemadmodum reginam allocutus reperit eam sinistre plurimum informatam de factis concilii, que frequenter eum interruperat in sua proposicione, donec suasit per concilium procurandam esse pacem in regno suo Neapolitano, et quod ad hoc intendebatur, quemadmodum super pace regni Francorum, ideoque neccessariam fore concilii celebracionem. Si quando autem nominauerat regem Ludouicum, correxerat dicens, quod rex futurus esset, racione reddita quia esset carissimus filius suus; postremoque iusserat, vt eam sacro concilio recommendaret. In regressu vero reperisset Janue cardinalem sancti Sixti, qui mense preterito Romam egressus fuerat clam, custodibus sibi adhibitis non obstantibus, adductus mandato ducis Mediolani in galea ad hoc parata, in qua et cardinalis Arelatensis ; horum vero duorum cardinalium, quemadmodum Rothomagensis et sancti Petri ad vincula recessus, quia papa inuito, magnum concilio dedit nomen, vt bona de ipsius gestis in tota ecclesia foret existimacio, quantoque eiusmodi fama crescebat concilii, minue- batur et pape. Caput III. Relacio ambasiatorum concilii ad Venecias, de quorum intencione ad concilium et pape fauorem multa explicantur, deque pace Bauarie. Recepit quoque sancta synodus ambasiatores suos Vticensem episcopum et Conchensem abbatem a dominio Venetorum redeuntes, qui retulerunt de magnis honoribus concilii contemplacione receptis in via, ab ipso quoque dominio de speciebus, vino, cera et confeccionibus, ducemque Venetorum exiuisse ad eos vsque ad portam palacii, sedentibusque ad dexteram eius et sinistram. Post prima generalia exposita per episcopum proposuerat abbas cum themate „non est vestra pugna, sed Dei“, exponens neccessitatem celebrandi concilii, commemoransque labores eius explicuerat contenta in synodali respon- sione "sperauit“ et in decreto suspensionis; quod vero misissent prelatos dominii sui regraciatus, et exhortatus vt mitterent ambasiatores suos solemnes ad concilium, instanciamque facerent, vt papa concilio adhereret. Expleta vero proposicione episcopus obtulerat, si dubium super expositis haberent, quod offerebant se paratos conferre cum litteris suis, et informare de veritate concilii. Triduoque sequenti dux ipse in vulgari responderat, tangens in responsione sua decem puncta, prima duo explicans, quia dicebat se recipere salutem concilii magna cum reuerencia, et deuota cum humilitate omnipotentis Dei benediccionem. Quod vero commendauerant concilium, notum erat ex fructu cognosci omnes arbores, ideoque commendacio concilii ex fine dependeret; namque ipsi timebant Basilee faciendum scisma, et attendere debebant, quantum malum scisma foret, cum pro extirpacione inueterati scismatis tot fuissent impensi labores. Rogabant igitur ambasiatores ipsos, vt super hoc concilium exhortarentur, namque si scisma contingeret, christiana religio debilior fieret, vt resistere posset infidelibus; etenim notificabat diebus proxime transactis magnum Turcum inuasisse terras dominii sui, et captiuasse xxv. millia animarum. 58 *

Strana 460
460 Liber VI. Caput III. Quarto respondebat omnes de dominio Venetorum firmissime credere sanctissimum dominum Eugenium verissimum papam, intendentes ei obedire, quamdiu ipse debitum suum faceret ad ecclesiam Dei quodque cognouissent eum a puericia, et in minoribus, mediocribus ac maioribus semper honestum ac deuotum virum; intellexerant vero conuenisse multos ad Basileam propter odium eius et persecucionem. Misissent autem prelatos ad Basileam, vt ibi manerent, non vero adhuc miserant ambasiatores suos, quia intellexerant illos non grate acceptos, nec auditos libere, sed pocius eis fieri comminaciones; intendebant nichilominus adhuc mittere prelatos plures, quibus et aliis iam destinatis mandatum fiebat consentire in omnibus, que essent ad ecclesie vnitatem, preterquam scisma fieri; inten- debant eciam mittere ambasiatores suos. Vltimo autem responderat, commemorando Venetos semper fuisse fideles ecclesie, et ita intendebant pro seruicio ecclesie laborare. Oblacionem vero factam super informacione dubitacionum eis non conuenire, quia simplices essent et mercatores, neque sui officii erat super eiusmodi intendere, et bene sciebant ambasiatores ipsos de hac materia posse respondere. Retulit quoque dictus abbas, quod audita huiusmodi responsione resumens commemorata decem puncta, ommisso dicere super salutacione concilii et benediccione Dei omnipotentis, respondisset ad tercium de fructu concilii, quod expectandus non erat eius finis; sed cum ipsi manifeste agnoscerent neccessitatem celebracionis, labores quoque et diligenciam super hiis operibus, ad que fuerat congregatum, debebant et ipsi cooperari, quemadmodum et boni milites, videntes alios belligerantes, non expectant finem belli, quin eciam, si velint, proficere non possunt; vnde circa hoc commemorabat eis, que facta fuerant per concilium pro reduccione Bohe- morum et pro pace in multis partibus orbis. Quod vero non tam apparuissent fructus super reformacione, causa extiterant impedimenta per papam prestita; quodque per concilium non intendebatur ad scisma faciendum, sed ad extirpandum quod ortum erat, inducens quam multa decreta et auctoritates sanctorum, quomodo neccesse erat, ne grex dominicus inficeretur, inultum non manere crimen illius, per quem scandalum fieret in populo Dei. Vt igitur decreta Constanciensis concilii in suo robore permanerent, neccesse fuisset decerni contra papam monitorium suspensionis. Quanta vero cum mansuetudine concilium processisset diucius expectans eum, notissimum foret. Etenim iure potuisset iam diu ad deposicionem processisse, sed et adhuc vltimate concesserat ei dilacionem, vt in arbitrio eius esset penam vitare. Quod vero ipsi credebant Eugenium papam fore verum, hoc eciam et credebant patres in concilio existentes, intendentes ei obedire, preterquam in dissolucione et aliis contra concilium. Quod autem ipsi dicebant eum bonum virum, quia cognouissent eum a puericia etc., nichil se dicere aliud nisi quod Deus cognitor est cordium humanorum; nec, vt dixerant, Basileam conuenissent patres propter eius odium, nullam odii habentes causam Almani, Gallici et alii, sed amor conseruande auctoritatis ecclesie et desiderium perficiendi opera, pro quibus conuenerat synodus, que perfici non poterant obstante per eum facta dissolucione et aliis impedimentis. Simili quoque modo, quod obiciebatur de prelatis suis, non ita erat, qui tanta cum libertate et securitate in concilio permansissent vsque in illos dies, sicut et alii, cuiuscumque essent dominii aut nacionis ; neque fuisset eis vmquam denegata libera audiencia, aut facte comminaciones, neque credebat aliquem ex episcopis contrarium affirmare. Verum esset autem, quemdam ex episcopis dominii sui imposuisse magistro cuidam in theologia dixisse errores contra

Strana 461
Liber VI. Caput III. 461 fidem, et causa fuerat commissa iudici fidei; similique modo contra vnum archiepiscopum vel episcopum de suis fuerat oppositum per promotorem concilii, sed in eo iudicio mitissime agebatur, de quo testimonium perhibet huiusmodi auctor colleccionum, qui domesticus tunc erat iudicis fidei cardinalis sancti Petri ad vincula, cui omnis rigor aberat et omnis mansuetudo coherebat. Ducem vero ipsum aliosque Veneciarum rectores mirari non debere, causas fidei committi in iudicio concilii, quia eciam si papa in concilio personaliter existeret, et diceret contra fidem, non parceretur ei, sed institueretur contra eum processus. De aliis vero assertis per ducem non replicauerat, sed (fecerat) instanciam, vt scripto suam dare vellent resposionem; quod denegauerunt, dicentes concilium bene eis credere absque eorum litteris, neque eciam voluerant acceptare copias eisdem oblatas responsionis synodalis et decreti suspensionis, dicentes, quod ambasiatores ipsi bene credebant de eiusmodi scripturis eos tantum habere sicut et semetipsos; obtinuerant tamen litteras salui conductus, in quibus nominabant sacrum concilium Basiliense. Retulit deinde, quod non iuissent Florenciam aut Senas propter noticiam habitam de magnis conmocionibus, minoribus insurgentibus contra maiores et eorum multis exbannitis, et quia non poterant ire nisi per terras ecclesie transeuntes; misissent tamen litteras concilii cum informacionibus munitis sigillis eorum, marchioni item Ferrariensi, Mantuanus vero presencialiter ab eis gratissime recepisset. Quodque Tridentinus episcopus, pro cuius pace tractanda onus habuerant, cum duce Austrie composuerat treugas agente imperatore vsque ad regressum eius de Ytalia et vltra ad sex menses; commendabat autem se supplicans sacro concilio, ducem exhortari ad earum obseruacionem. Concludebat tandem, quod in omnibus passibus exhibita fuisset honorificencia bulle sacri concilii, nec soluissent quicquam preterquam in diocesi Curiensi, facta de illis in hac mencione que de rusticis. Ad hec autem respondit presidens concilii, agendum esse gracias dominio ipsi Venetorum pro- bono zelo, quia intenderent ambasiatores mittere ad concilium, et pape obedire, quamdiu faceret debitum suum ad ecclesiam ; a contrario igitur, si non faceret, obedire ei nollent. Quod vero rogabant non facere scisma, hane deprecacionem admittendam esse, et ita ipse rogabat non scisma facere, sed scismaticos persequi. Juxta morem deinde regraciatus honorantibus nuncios, hosque commendans dicebat, nec esse mirum, si rustice fuissent in diocesi Curiensi tractati, quia et ipsemet Curiensis eciam vexasset concilium. Audiuit quoque sancta synodus relacionem legatorum suorum archiepiscopi Lugdunensis et collegarum suorum, referente illo diligenciam factam per ipsos difficultatesque maximas paci obstantes, partibus inuicem non confidentibus de obseruacione treugarum, tandem conuenientibus omnibus ducibus, comitibus et marchionibus in Ratispona indictas vsque ad annum fuisse treugas, sub grauissimis penis citatis partibus ad concilium infra xxx. dies comparituris, postque maximas instancias fuerat concordatum matrimonium inter filium ducis Bauarie Ludouici cum filia marchionis Brandenburgensis, si placeret concilio et imperatori, erant namque in gradu prohibito; quodque fuissent honorati ab omnibus maxima cum veneracione et humanitate, profitentibus omnibus sic fieri debere, quia concilium maius papa esset. Eiusmodi audita relacione visum est Almanos omnes plurimum consolatos, sic actum fuisse reputantes diuinum opus. Presidens autem iuxta morem gracias manifeste egit. Mense isto noua cerciora habita fuere, ex Bohemis plus mille ducentos fuisse interemptos in ducatu Bauarie Johannis ducis et captos centum currus

Strana 462
462 Liber VI. Caput III. IV. eorum, qui introierant predatum, periculo maximo abinde exorto ambasiatoribus concilii apud Bohemiam constitutis. Pretereuntur vero multa ex gestis mensis huius, vt maiora enarrentur, que post aduentum contigere imper atoris. Quo in concilio existente quia permaxima negocia iusticie in audiencia concilii pertractabantur, vt vnicuique ius suum tribueretur, velut digni ministri deputati sunt in precognitores patriarcha Alexandrinus, archiepiscopus Turonensis, Pergamenus et Papiensis episcopi, in iudices autem Gebennensis et Gadicensis episcopi, Ludouicus de Garsis, vicarius Parmensis, Petrus de Corduba, archidyaconus Metensis et officialis Coloniensis. Caput IV. De instancia non absque agitacionibus datis atque susceptis per oratores pape et imperatoris, vt huius tamquam infirmati ex labore (itineris) expectaretur accessus infra (tamen) duas terminatas horas. Summa autem narracionis explicande post accessum imperatoris illa est, quod magna et, si fas dicere est, plusquam maxima diligencia facta extitit fuitque instancia imperialis, vt papa, qui minime satisfecerat synodali decreto, non maneret suspensus; instancie vero causam ipsemet reuelauit, quia obligatus illi esset racione suscepti dyadematis. Dominico igitur die xi°. Octobris anno MCCCCXXXII°., multitudo patrum dum conuenisset in maiori ecclesia missam audituri ab episcopo Basiliensi, eo quod solemne festum erat dedicacionis eius ecclesie, iussu presidentis, qui cardinalis Placentinus tunc erat, incorporatis dumtaxat manentibus proposuit, (quod) die hesterno inter sextam et septimam horas ambasiatores pape, dicentes se id ex parte pape agere, requisierant cardinales et deputatos constitutos apud sanctum Franciscum, audienciam petentes ab eis, vel hac die fieri congregacionem ad eos audiendum grata concilio proposituros. Deliberacione autem preuia respondisse, se non ibidem congregatos vt concilium, sed vt deputatos super certis rebus commissis eisdem, nec de more esset concilii dominico die et tam solemni festo generalem fieri congregacionem, nisi deliberacione habita in sacris deputacionibus, que, cum iam tarda esset hora, fieri non poterant. Illi a suis notariis testimonium pecierant de denegata audiencia, requisiuerant eciam Julianum tamquam presidentem, sed ille se excusauerat, quia infirmus et quia exercicium presidencie apud alterum erat; nichilominus significasset sibi, quoniam in aliis sancta synodus omnem ostendisset benignitatem, eciam audienciam illis fore prestandam. Quo audito ab omnibus responsum est "placet“, fuitque statim indicta generalis congregacio ad audiendum eos. Dum vero expectarentur, lecta est missiua sub nomine imperatoris data vi'. huius. Referebat autem gracias pro dilacione ad sui instanciam concessa, quod iam fecerat per litteram aliam, et, quod non in illa fecit, affirmans notificatam sibi fuisse tarde, ideoque cum maximis laboribus die noctuque laborando venisset ad locum illum; placeret igitur non attemptare aliquid in processu contra papam, et super hiis committebat credenciam episcopo Curiensi. Eo vero incipiente exponere introierunt ambasiatores pape Spalatensis archiepiscopus et episcopus Ceruiensis, notificatoque eisdem patres esse paratos ad audiendum eos, proposuit Spalatensis ea, que predixerat eardinalis Placentinus, velut causatus quia eodem fuissent locuti spiritu et cardinalis et Julianus, addens quod adstatim, volentes munire iura sua, quia receperant

Strana 463
Liber VI. Caput IV. 463 certa ex parte imperatoris, videntes sic audienciam eis denegari, miserunt nuncium ad eum illa significantes, supplicantes eidem vt notificaret, que sua maiestas fieri mandasset, propter quod quicquam agere non intendebant absque responso eius. Ceruiensis quoque eius collega idem seriosius exposuit, adiciens, que ab imperatore receperant, ad illam materiam non pertinere. Quibus auditis sermonibus murmuraciones et oblocuciones inter patres fiebant, dicentes se aperte iam cognoscere, quod traherentur per verba, quando vltimo die proponebatur eiusmodi excusacio. Presidente vero iterum notificante eis, paratam synodum audire eos et videre, si quid producere vellent desuper, rogante quoque et requirente, vt in publicum exhiberent, illi responderunt exposuisse iam que dicere habebant; promotore deinde concilii maiori cum instancia id sepius requirente dixerunt, que fecissent, illa dabant pro responsione. Post quorum recessum Curiensis exponens credenciam referebat, quod vt accederet in termino, imperatorem sine sompno ex equo descendentem in curru se portari fecisse, cumque ex fatigacione debilis et infirmus existeret, prorogandum esse terminum ad duos vel tres dies; statimque a multis prelatis ex Veneciarum dominio clamorose dictum est „fiat“, ab aliis autem „non placet“ et „absit". Dictus vero Curiensis surgens cum dicebat se eis regraciari, quia responderant „placet“, forciori clamore dictum est "absit“. Presidens autem respondit, sanctam syno- dum nimis obligari ad honorem imperatoris, sed ex littera perlecta non apparebat id, quod peteret episcopus, fore intencionis imperatoris, quia credencia referebat se, vt non aliquid innouaretur in processu. Cumque dictus Curiensis velut comminacione quadam ad cardinales diceret, quod ipsi omnia hec facerent, cardinalis sancti Eustachii ab alio latere surgens ad eum venit, perpaucisque interlocuto seorsum a clamore cessauit, perceptumque fuit illi dixisse, quod eciam imperator, si presens foret, talia non faceret. Frater vero Petrus de Bauaria nomine protectoris dicebat, eum non intendere rogare amplius pro aliqua dilacione, quia sic spoponderat, sed videbatur sibi expediens per concilium nichil innouari vsque ad accessum imperatoris ipso die vel cras mane. Recedentibus autem patribus a congregacione in medium surgentes Altisiodorensis, Niuerniensis et Bellicensis episcopi, sancti Eugendi, de Dompno Martino et Philiaci abbates, layci quoque supranomi- nati et alii, Burgundie et Sabaudie ambasiatores, organo Niuerniensis et Bellicensis requi- rebant dari sibi responsum ad peticionem factam nomine dominorum suorum, protestantes per eos non stare, quin diligenciam fecissent apud cardinales et sacras deputaciones. Rediens vero ad sedem presidens concilii respondit, se nomine concilii nullam scire dare responsionem, sed nomine suo notificabat deputaciones deliberasse, nullam aliam dandam esse dilacionem; si quid vero aliud proponere vellent, libenter eos audirent cardinales et deputati conuenturi hodie apud sanctum Franciscum; quodque nuncii ex parte concilii mittendi erant ad dominos suos, informaturi eos de iusticia et veritate concilii. Jam vero recedentibus omnino a congregacione patribus Niuerniensis protestabatur, non adhesisse aut consensisse, neque consentire velle decreto suspensionis, nisi aliud a suis dominis in mandatis haberent. Cui promotor concilii periurium obiciebat, tamquam iurasset obseruare decreta concilii, quod inficiabatur ille, postque cedula porrecta protestati sunt coram Aurelianensi et Siluanatensi episcopis, a notariis testimo- nium petentes.

Strana 464
464 Liber VI. Caput V. Caput V. De prima proposicione imperatoris ad concilium, (aliis) sequentibus quinque associata, priusquam obtinuisset dilacionem vin. dierum, in concessione (huiusmodi) seruata auctoritate et libertate concilii generalis. Die vero isto Xl°. Octobris prima hora post meridiem, qui infirmus et debilis per oratorem suum famabatur eoque accedere non posse, Basileam applicuit imperator per aquam; cuius accessu commota fuit ciuitas hine inde occurrentibus istis et illis. Patres quoque de concilio alii in mitris et pluuialibus, alii in habitibus solitis receperunt eum prope ecclesiam processionaliter sub panno aureo peditantem. Qui oracione facta ad altare sedit in cathedra cooperta aureo panno, vbi banca cardinalium tempore generalium congre- gacionum erat; ipsi quoque cardinales et alii prelati a dextris et a sinistris in scampnis illa inferioribus, quibus tempore misse sedere consueuerunt, oratores vero pape in latere dextro post patriarcham Alexandrinum. Sedens autem imperator in primis dixit se optare, cardinalem sancti Angeli Julianum fore presentem, ideoque, si possibile erat venire, vocaretur. Responso autem, quia non poterat ob infirmitatem, signo crucis muniens pectus premissa excusacione, si quid diceret abundancius, quia breuia intenderet, retulit sibi tarde fuisse notificatam dilacionem, eoque festinans multum laborasset, ita vt vna die et nocte fecisset Lxx. milliaria, et propterea venisset ita expeditus, prout videbant eum, cum illa veste, que non magni erat valoris, multosque dimisisset in via milites infirmos, alios fatigatos, eciam comites et barones, fuissentque aliqui mortui; ipse autem venerat ita festine, quia hodie finis esset termini suspensionis pape, et quia super hoc cras vellet loqui lacius. Credebat autem, quod per medium sui, eo audito, omnia prosperarentur in bonum, et omnes consolati essent, ideoque placeret differre terminum; ipse namque, prout per bullam suam auream et aliam ceream promiserat, intendebat, prout ab inicio ceperat, concilio semper fauere, et cum eo esse vsque ad mortem, vt felicem haberet progressum quantum ad tria opera, propter que fuerat congregatum. Ei vero, cum assistenciam promitteret concilio, quod et tercio fecit, patres amouentes mitras a capitibus regraciabantur preter eos, qui ex dominio Veneciarum. Concludebat autem, si huiusmodi dilacio concederetur ad cras, velle explicare quod intendebat, sin autem, non essent loquele neque sermones; et interloquebatur, quod super hoc placeret audire ambasiatores pape, que in commissis habebant exposituros, et exhibituros bullam. Cardinalis autem, qui presidebat, respondit esse notum, quod serenitas sua extitisset fundatrix sacri concilii Basiliensis, quod ab eius inicio semper confortauerat et sua ope susceperat incrementum, deque semetipso testabatur eius mandato ad concilium venisse. Quo vero ad terminum prorogacionis regraciabatur serenitati sue de zelo, quem gerebat ad concilium, sed met sciebat suspensionem hanc non esse deposicionem, et ideo, si transiret terminus, non propterea esset irreparabilis. Imperator autem audito hoc sermone id, quod in prima allocucione, maiori repeciit conatu, horrendum fore scisma fieri in ecclesia Dei, et quantos labores sustinuerat pro illo tollendo, personaliter stans in concilio Constanciensi, quod semper fouerat, vadens eciam propterea ad diuersa regna et ad Hyspaniam, notumque erat, quantum fecisset pro capcione pape Johannis, vnde secuta fuerat vnio. Timebatur vero per multos, ne seisma fieret, ad conciliumque ex ea causa, ne fieret, ipse venerat,

Strana 465
Liber VI. Caput V. 465 intendebatque omnia bene concordare, si semel primo fuisset auditus, et tunc omnia prospere agerentur; etenim cum eo erant ambasiatores Venetorum, plenum habentes mandatum ad consenciendum. Conmemorabat eciam imperatores semper fuisse ecclesie adiutores, notumque esse, quod ecclesia habuisset temporalitatem ab imperatore Constan- tino Magno; ipse autem Sigismundus tamquam aduocatus et protector ecclesie laborasset pro tollendo scismate, quod ortum fuerat in diebus patris sui, ideoque multum abhorreret diebus suis seisma fieri. Concludebat igitur concedendum sibi spacium, vt loqui possit. Presidens autem tunc alloquebatur replicans, quanta cum neccessitate concilium fecisset decretum suspensionis, deque mansuetudine et modestia concilii hactenus in processu pape, et velut in solacio loqueretur ad imperatorem, dicebat iam viginti esse annos, quibus mutuo se cognoscerent, et hine inde in paruis replicis interloquebantur vsque adeo, vt, cum Placentinus Sigismundum notaret tamquam prudenciorem seculi huius, respondit habuisse eum magistrum; hic autem replicabat, ex discipulo factum magistrum. Tandem imperator replicans verbum scismatis offerebat se ad tria, propter que concilium erat congregatum, annuncians suo aduentu prosperandum propterea, quod existente eo in concilio multi principes personaliter venirent, omnesque alii mitterent. Cumque hiis omnibus dictis sentiret adhuc fieri difficultatem in dilacione concedenda, rogauit, quod saltem ad crastinum, in quo alia dicturus erat, dilacio concederetur; et tune a presidente et communi voce dictum est „placet“. Ipse autem visus est rubore perfusus, et adstatim rogabat nimis affectuose, quod saltem ad octo dies, dictumque est plurimorum voce absque contradiccione multa "placet“. Cumque redderet gracias Deo, dicens se credere in ea congregacione esse spiritum sanctum, ab aliis quibusdam clamorose dictum est, quod non placeret; prelati vero de dominio Venetorum surgentes cum mitris erectis faucibus clamabant "placet, placet“, ab aliis dicebatur remittendam esse deliberacionem ad deputaciones, ab aliis scrutanda esse vota. Episcopus vero Albinganensis descendens ad medium cum mitra clamabat, non esse infringendum concilii morem, vt tanta res absque votis transiret. Similiter et Ysidorus de Rosata doctor surgens clamorose id ipsum contestabatur, quem imperator commote respiciens, audito quod esset de dominio ducis Mediolani, dicebat eum mereri etc. Post hec velut tranquillitate quadam fere ab omnibus dictum est „placet“, et quasi iam concessum reputaretur, silencio facto Turonensis archiepiscopus sermonem fecit de laudibus imperatoris cum themate "audi nos, domine, princeps Dei es apud nos“, et prosecutus de triplici corona, ferrea, argentea et aurea, quid per eas significaretur, quodque officium suum erat ecclesiam defendere, ecclesiam sollicitare et exequi eius determinaciones, deque aliis multis iuxta temporis circumstancias docte et grate locutus est. Imperator vero excusans se, quia sufficiens non esset vt sue responderet proposicioni eo quod non licenciatus nec doctor erat, sed vt laycus loqueretur, et quia dixerat de turbacione, quam vidisset eo presente, quod hoc non ita erat, scilicet venisse ad turbacionem concilii, et quicumque hoc diceret, esset qui vellet, non diceret verum, sed in hoc loqueretur, sicut vellet; nam, vt ipse iurauerat, intencio eius erat in fauorem concilii stare vsque ad mortem, sed nullo modo consentire vellet in scismam horrendam, et ista maledicta scisma non ita fieret, vt aliqui putabant, namque reges et principes nullo modo in id consentire volebant; cum vero de scismate loquebatur, vt communiter vsus est genere feminino, iudicio autem presencium non generis neutri ignarus aut immemor, sed Scriptores II. 59

Strana 466
466 Liber VI. Caput V. VI. vt attenciores redderet audientes percipere, que de scismate loquebatur, cordi eius radicitus inesse. Quocirca signa exprimens condolentis dicebat, concilium feliciter successisse quoad illa tria, propter que inceptum erat, sed hoc quartum dyabolus adinuenisset, et super- seminasset zizania, faciendo illam dissolucionem; sed si concederentur sibi illi octo dies, credebat omnia in prosperum deuenire, alias ipse contestabatur, si nollent sibi concedere, quod ipsi congregati, ad quos loquebatur, erant qui destruebant ecclesiam Dei. Rogabat igitur vt primo illam sibi concedi dilacionem. Tunc communi voce a multis dictum est „ad vota“, a multis vero, eciam a presidente, „placet“, et notarii concilii scripserunt per modum note concessionem ipsam, que lecta non placuit; iterum vero composita est sentencie huius, ad instanciam imperatoris Sigismundi, qui die hac Basileam intrauerat, sacrum Basiliense concilium prorogasse terminum xxx. dierum suspensionis domini Eugenii pape ad octo dies, modis, qualitatibus et formis in decretis suspensionis et prorogacionis contentis in suo robore et suis clausulis omnibus manentibus, non obstante, quod eiusmodi prorogacio die feriata, et non in publica sessione facta fuerit. Hec autem nota ostensa imperatori et nunciis pape placuit; a presidente vero additum est, dilacionem concedi ob aduentum iocundum imperatoris. Cumque super huiusmodi nota, an placeret, scrutanda essent vota patrum, hii dicere vota sua non voluerunt, nisi primo a congregacione recederent non incorporati, quorum reuera magna erat multitudo, qui conuenerant et imperatoris videndi gracia et curiositate, quid illa die fiendum erat. Exierunt itaque fere omnes, eciam oratores pape et Venetorum, ac layci qui oratores ducum Burgundie et Sabaudie, quos imperator ad se vocauerat, vt prope se starent; et quia ipse incorporatus erat, dixit se velle manere et quosdam paucos ex familiaribus suis, rogauitque specialiter, vt maneret episcopus N. existens ad pedes eius. Egressis autem omnibus aliis, cum promotores concilii hesitarent perscrutari vota patrum, quia varie a multis multa dicebantur, neque presidens aut cardinalis id fieri iubebant, imperator commoueri cepit dicens, iam inclinatam esse diem illam, neque putarent diem illam transire absque proro- gacione. Capta sunt igitur presidentis iussu vota sigillatim, vno ex promotoribus cum duobus notariis ab vno, et altero ab altero (latere) cum totidem requirentibus, et preter decem, que videbantur addere aut minuere, non in aduersum, sed velut brodium cicerum ad dietam infirmi, omnia vota conformiter data sunt, prout in cedula scriptum erat. Cum autem votum inquireretur ab oratoribus electorum imperii prope imperatorem astantibus, responderunt se nolle dicere, quia non fuerant in suo loco et ordine interrogati. Atqui videns imperator omnes in vnum consensisse, et conclusam vnanimiter dilacionem, eleuatis manibus in celum gracias egit. Cumque instaretur, vt consentiret aliam dilacionem non esse petendam, solaciose respondit ad cardinalem Placentinum, „si faciatis, erit culpa vestra, non mea“, et statim surrexit, cardinalibusque eum comitari volentibus non passus est, sed associatus a suis, postquam in domo sibi preparata sancti Johannis Jherosolimitani cenauit, visitatum venit cardinalem sancti Angeli, allocutus eum magna congratulacione. Caput VI. Ambasiata Venetorum magnas horum explicat laudes, offerens obtenturos a papa in fauorem concilii quecumque grata principibus christianis. Sequenti vero die cardinales, vt eum alloquerentur, diu expectarunt, donec exierunt principum ambasiatores, cum quibus secreciora loquebatur, habita inuicem

Strana 467
Liber VI. Caput VI. VII. 467 intelligencia super materia prorogacionis, pro qua omnes instabant, qui indeterminate vt electorum imperii, qui ad duos menses vt regis Francie, qui ad tres vt ducum Burgundie et Sabaudie. Die autem tercia ab ingressu suo post celebratam missam, cui interfuit imperator, tenta est congregacio generalis, in qua perlecta dominacionis Venetorum bulla credenciali in personas oratorum suorum Andree Donati militis et Johannis Francisci doctoris, hiis constitutis in ambone, quo legebantur decreta concilii, proposuit doctor eleganti sermone, commemoratus diligenciam concilii ad opera, propter que fuerat congregatum, et quam neccesse foret super hiis intendi, vt reformarentur mala, que in ecclesia erant circa diuinum cultum etc. Conmendans quoque abunde gloriosam rem- publicam Venetorum, qui tanta pro ecclesia Dei et contra infideles fecissent hactenus, specialiter autem victoriam per eos habitam contra Fridericum barbe rubee imperatorem, aliasque multas, concionabatur, si laudem atque conmendacionem merebantur ordines cruciferorum et templariorum, quia bellarent contra infideles, quanto magis dominacio Venetorum continue habens nauigia contra infideles, que nisi essent, mare non foret nauigabile propter illorum incursus et piratorum; quodque per concilium intendi deberet, qualiter debellandi essent infideles terram sanctam occupantes, et hec summa esset gloria concilii. Pro speciali autem testificabatur, decretum fuisse firmatum dominacionis Vene- ciarum, nunquam pacem habere cum infidelibus, et conclusit, vt, quemadmodum dominacio ipsa sepe magna fecerat pro ecclesia, ita et nune cum sacro concilio vellet quantum ad illa tria opera, propter que fuerat congregatum, si tamen concilium ad illa vellet procedere cum papa Eugenio et imperatore ; namque intendebant cum papa obtinere, vt ageret in fauorem concilii, quecumque essent grata principibus christianis, et de quibus concilium merito contentari deberet. Presidens autem concilii cardinalis Placentinus iuxta morem regraciabatur duci illustri et statui Venetorum de sua bona affeccione et zelo; vt vero concilium haberet pacem cum papa, hoe semper fuerat desiderium eius, et hoc petebatur, papam vnum esse debere cum concilio. Caput VII. Post magnas et cautissimas interlocuciones imperatoris vix oratores pape ostenderunt de reuocacione fienda actorum Basilee et eius adhesione litteras coram deputatis concilii. Post hec imperator commemorans, que dixerat de suo festino accessu dominica die, proposuit voluisse heri alloqui, sed cardinales consuluissent vsque hodie differre, neque alia hodie locuturus esset quam heri, namque sperabat in Deum omnipotentem, eo audito omnia succedere bene. Offerens autem se concilio prout sepe dicebat, melius procedendum fore, si coram paucis loqueretur; rogabat igitur supplicando concilio, vt deputaret de prelatis, abbatibus, ambasiatoribus et aliis, coram quibus proponeret, etenim confidebat adstatim, postquam proposuisset, quod esset bona pax et concordia. Quare autem melius esset coram paucis loqui, allegabat vulgare vngaricum, quod homo nunquam deberet amputare caudam canis, quem diligit, coram multis, quia vnus longa, alius dicit curta; intelligebat haud dubie minus appreciandam viam exponendam de reuocacione synodalium decretorum, que a mense Marcii iam tercio fuerat oblata et tercio refutata. 59 *

Strana 468
468 Liber VI. Caput VII. Presidens autem respondit, quod dare deputatos ad opus pertineret sacrarum deputacionum, vnde et suasus a protectore concilii sic esse de more, consensit, vt tenerentur depu- taciones, in quarum singula octo deputati fuerunt, qui vna cum cardinalibus audirent imperatorem et referrent. Ipsa igitur die cardinales et deputati fuerunt cum imperatore in domo sua, cum quo erant ambasiatores principum et prelati multi dominii Venetorum. Protestacione vero premissa, quecumque diceret, sub correccione concilii et patrum, nec non ambasiatorum, exordiebatur, quod intendebat aperire adstatim modum concordie, et si patres vellent obicere illam non sufficere, alia adstatim daretur bulla, que neccessaria videretur ; optabat igitur scire a cardinalibus et deputatis concilii, an vellent respondere statim, quid eis videretur, et conferre simul. Cardinalis Placentinus legatum tunc presentem excusans, qui infirmus erat, respondit, se et alios ibidem conuenisse per concilium deputatos iuxta peticionem et disposicionem suam, ideoque parati erant audire quecumque per serenitatem suam vel ambasiatores pape dicenda. Eidem autem replicanti, quia deceret primo conferri super proponendis, alias in vanum conuencio illa erat, Julianus legatus concilii presidens respondit, quod primum oportebat materiam aperiri. Et tune dicere cepit, quomodo venisset dominico die festinanter, eciam cum morte plurium militum suorum, et dimissione plurium aliorum, non tamquam partem faciens, sed vt mediator; etenim optabat omnino pacem et concordiam haberi inter sanctissimum dominum Eugenium papam et concilium, pro qua habenda offerebatur primo, vt remitterentur hinc inde quecumque facta in contrarium. Siquidem papa volebat reuocare quecumque facta per eum seu eius auctoritate contra concilium et singulares personas eius, similiter eciam et con- cilium debebat reuocare, quecumque contra papam fecisset et non debuisset. Et cum hec diceret, imperator videbatur facere magnam difficultatem in exprimendo, quasi hoc esset vnum maximum vel indignum, vt peteretur, vnde et iterum sub aliis verbis expressit, per concilium reuocari ea, quibus debuit carere. Subiungebat autem, quod hoc facto statim ex parte pape esset adhesio pape pure et simpliciter, testificatus, esse de hoc bullam, et si illa non placeret, eciam haberetur alia. Tercio autem replicans de reuocacione dicebat, quamuis non expresse et in particulari quecumque in contrarium facta, verum tamen quod de hoc nuncii pape, qui litterati erant, scirent melius explicare. Legatus dixit, quod nuncii pape proponere deberent. Spalatensis igitur eorum primus referens, qualiter diuersa hine inde per multos tractata fuerant, nunc autem quod offerebatur optimus modus vnionis et concordie cum sanctissimo domino papa apertus per imperatorem; esset vero conueniens reuocacionis modus, ne differretur concordia et pax, non esse statim reuocanda in specie, que acta erant per concilium contra personam, auctoritatem et libertatem pape, sedis apostolice et cardinalium, ac aliorum sibi adherencium, sed in genere, quecumque talia essent; post autem cum suis presidentibus recenserentur, et iudicio tocius concilii, que digna viderentur reuocacione, specifice reuocarentur. Idem eciam dixit episcopus Ceruiensis, adiciens iam debere patres contentari de obla- cione pape et confidere de sua firma adhesione, cum ipsi attestarentur papam ad tria, propter que concilium congregatum erat, velle intendere cum omni caritate, puritate etc. Legato autem expetente videri bullam, post auricularem locucionem cum imperatore ambasiatorum pape et Venetorum illi ostenderunt copiam bulle; patribus vero murmu- rantibus, quia in verbis detinerentur, instancia imperatoris exhibuerunt bullam, quam

Strana 469
Liber VI. Caput VII. 469 perlectam protinus recuperarunt et copiam. Cumque legatus ostenderet se non esse contentum, locucione seorsum cum imperatore, monstrata est secunda bulla, quam adstatim recuperarunt data copia collacionata vtriusque. De licencia tunc imperatoris cardinalibus et deputatis declinantibus ad partem, dum legato interroganti deputatos desuper responsum est, deputaciones concessisse potestatem dumtaxat audiendi et referendi, ipse coram imperatore et aliis more solito suaui et eleganti proposicione allocutus est, imperatori agens gracias ex parte concilii pro zelo et auxiliis suis prestitis hactenus et nunc pro laboribus in fauorem concilii; deputatos vero non posse adstatim respondere ad proposita et bullas ostensas, quia concilium eis non concesserat potestatem; libenter autem vellent audire, si ambasiatores pape alias adhuc tenerent bullas aut alia dicere vellent, que in scriptis dare placeret, pro quo ipse rogabat et requirebat eos, nomine concilii testimonium petens. Spalatensis vero respondit, affirmans non habere alia, illa namque, vt dicebat, erant satis et sufficientissime ad omnem pacem, si reciperentur cum bona caritate, placeretque respicere pocius ad mentem quam ad verba, prout alias non fuerat factum quantum ad alias bullas. Cui a latere responsum extitit mirandum esse, quomodo ipse diceret ista tamquam Basilee non esset concilium, quia credendum non erat spiritum sanctum esse cum hiis qui ad verba, et non ad mentem respiciunt. Legato deinde interrogante eum, vtrum vidisset in scriptis responsionem concilii, de qua mencionem faciebat, respondit seminegans, et legatus, quomodo igitur iudicabat; legeret namque, et reperiret ibi pocius attendi ad mentem, nam concilium semper petiuerat, vt papa recognos- ceret auctoritatem sancte matris ecclesie, sed nunquam hactenus voluisset. Tunc imperator cum protestacione submissionis interloquebatur, quamuis non vt doctor, sed tamquam laycus. Dixerat tamen nimium desiderare pacem et concordiam, vt, quod in Constanciensi concilio sopitum fuit scisma cum tantis laboribus, non reuiuisceret, quia mallet esse mortuus, et quia iam concessi sibi fuissent octo dies cum tantis difficultatibus, supplicabat festine sibi responderi de bulla adhesionis, vt statim prouideri posset, aut si non cito respondebatur, prorogandum esse terminum; et repetens de desiderio, quod haberet ad vnionem et pacem, dicebat, quod si fieret, gauderet, sin autem, quod intendebat veritati adherere, quia amicus Socrates, amicus Plato etc. Post verba hec deputati recedentes constituti apud sanctum Dominicum deliberarunt circa modum tenendum dande responsionis, omnibus ipsis profitentibus firmiter standum esse pro veritate, eciam si conminaciones vel quecumque alia fierent. Vnus vero ex archiepiscopis retulit ostensam sibi bullam de maiori honore sibi a papa tribuendo, si acceptare vellet, sed ipse vellet pro concilio stare vsque ad vltimum. Magnum quippe robur patres acceperant, per diem ante imperatoris accessum e Romana curia destinata copia bulle incipientis „Deus nouit“, que cum plena esset erroneis assercionibus, indubie presumebant imperatorem non velle aut posse papam defensare talia dogmatizantem, auditumque extitit, abbatem Cicilie, famosissimum iuris doctorem, visa dicta copia non acceptasse onus ambasiate a papa sibi imposite, sed a Constancia, vbi erat constitutus, rediisse Ytaliam dicentem, neminem dicta bulla sistente posse papam contra concilium defendere. Bulle vero, quarum altera ipsum abbatem nominat deputatum, ostense coram imperatore sunt infrascripti tenoris. Scribitur eciam et tercie tenor, de qua nune generaliter, sed biduo sequenti specialem imperator fecit mencionem.

Strana 470
470 Liber VI. Caput VIII. Caput VIII. Tenores prefatarum duarum et alterius tercie litterarum non condicionate adhesionis. 48. 1433. 13. Aug. 49. 1433. 1. Aug. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei venerabilibus fratribus Bartholomeo archiepiscopo Spalatensi, Christoforo episcopo Ceruiensi, ac dilecto filio Nicolao sancte Marie de Moniacis Montis regalis diocesis monasterii abbati salutem et apostolicam benediccionem. Cum vos ad petendum quecumque in Basiliensi concilio contra personam, auctoritatem et libertatem nostram et apostolice sedis, ac venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium, et aliorum quorumcumque nobis adherencium facta et gesta per dictum concilium reuocari et in pristinum statum reduci, per litteras nostras deputauerimus, idcirco ad tollendum omnem dissensionis scrupulum vobis in euentum reuocacionis predicte omnia et singula, que per nos seu auctoritate nostra contra dictum concilium seu singulares personas dicti concilii, cuiuscumque status, preeminencie seu condicionis existant, eciam si sint dicte ecclesie cardinales, quouis modo facta et gesta essent, eciam si de eis vel eorum aliquo habenda esset in nostris litteris mencio specialis, reuocandi pariter et in pristinum statum reducendi auctoritate apostolica de predictorum fratrum nostrorum consilio plenam et liberam tenore presencium concedimus facultatem, volentes, quod in execucione predictorum duo ex vobis, tercio absente vel alias quo- modolibet impedito, seu non interessente, procedere valeatis, ratum et gratum habituri, quicquid in premissis et circa premissa per vos seu duos ex vobis, vt premittitur, fieri et exequi contigerit, itaque faciemus vsque ad satisfaccionem condignam auctore domino inuiolabiliter obseruari. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarna- cionis dominice millesimo quadringentesimo tricesimo tercio Idibus Augusti, pontificatus anno tercio. Ego Jordanus episcopus Sabinensis ad fidem manu propria subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli manu propria subscripsi. Ego Lucidus sancte Marie in Cosmedin dyaconus cardinalis subscripsi.“ „Eugenius episcopus etc. Ad perpetuam rei memoriam. Dudum sacrum generale Basiliense concilium pro reformacione morum, extirpacione heresum et pace populi christiani, per generalium Constanciensis et Senensis conciliorum statuta, ordinacionemque felicis recordacionis Martini pape V. predecessoris nostri, ac nostram inchoatum, ex certis causis in litteris nostris tunc expressis, ad ciuitatem Bononiensem, de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio, commutauimus. Verum cum ex dicta commu- tacione nonnulle dissensiones suborte videantur, ac nonnullas ex dictis causis, quibus ad huiusmodi commutacionem seu dissolucionem faciendam principaliter moti fuimus, aliter iam se habere cognoscamus, nichilque aliud optemus, quam vt sublata omni materia dissensionis et scandali ad hereses, bella et morum deformitates de populo christiano extirpandas salubriter intendatur, ad consilium eciam et instanciam carissimi (in Christo) filii nostri Sigismundi Romanorum imperatoris semper augusti, ac Vngarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie etc. regis illustris, de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio, volumus et contentamur, prefatum generale Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse

Strana 471
Liber VI. Caput VIII. 471 ac continuari, prosecucionemque ad predicta habere debere, perinde ac si nulla commutacio, translacio seu dissolucio facta fuisset ; quinymo, prefatam commutacionem, translacionem seu dissolucionem reuocantes, ipsum Basiliense concilium pure, simpliciter, cum effectu ac omni caritate amplectimur, pro viribusque illud promouere ac omni fauore prosequi intendimus, ita tamen quod presidentes nostri ad prefati concilii presidenciam admittantur, ac omnia et singula contra personam, auctoritatem et libertatem nostram et sedis apostolice, ac venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium, et aliorum quorumcumque nobis adherencium in dicto concilio facta seu gesta per dictum concilium prius omnino tollantur et in pristinum statum reducantur, sicque vna mente et vno spiritu cum caritate et puritate ad ea, que premissa sunt, in dicto concilio procedatur. Nulli ergo etc. Si quis autem etc. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. Kalendis Augusti, pontificatus nostri anno tercio“. „Eugenius episcopus etc. Ad perpetuam rei memoriam. Dudum sacrum generale Basiliense concilium, pro reformacione morum, extirpacione heresum et pace populi christiani per generalium Constanciensis et Senensis conciliorum statuta ordinacionem- que felicis recordacionis Martini pape V. predecessoris nostri ac nostram inchoatum, ex certis causis in litteris nostris tunc expressis ad ciuitatem Bononiensem de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio et assensu cum subscripcione conmutauimus. Verum cum ex dicta conmutacione nonnulle dissensiones suborte videantur, ac nonnullas ex dictis causis, quibus ad huiusmodi conmutacionem seu dissolucionem faciendam principaliter moti fuimus, aliter iam se habere cognoscamus, nichilque aliud optemus, quam vt, sublata omni materia dissensionis et scandali, ad hereses, bella et morum deformitates de populo christiano extirpandas salubriter intendatur, ad consilium eciam et instanciam carissimi filii nostri Sigismundi Romanorum imperatoris semper augusti ac Vngarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie etc. regis illustris, de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio volumus et contentamur, prefatum generale Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse ac continuari, prosecucionemque ad predicta habere debere, ac si nulla conmutacio, translacio seu dissolucio facta fuisset; quinymo, prefatam conmutacionem, translacionem seu dissolucionem reuocantes, ipsum Basiliense concilium pure, simpliciter, cum effectu ac omni caritate amplectimur, pro viribus- que illud promouere ac omni fauore prosequi intendimus, sicque vna mente (et) vno spiritu cum caritate et puritate ad ea, que premissa sunt, in dicto concilio procedatur. Nulli ergo etc. Si quis autem etc. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incar- nacionis dominice MCCCCXXXII°. Kalendis Augusti, pontificatus nostri anno tercio. Ego Jordanus episcopus Sabinensis ad fidem manu propria subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli manu propria subscripsi. Ego Lucidus sancte Marie in Cosmedin dyaconus cardinalis subscripsi." 50. 1433. 1. Aug.

Strana 472
472 Liber VI. Caput IX. Caput IX. Peticio oratorum pape in scriptis ; familiaris allocucio per imperatorem cardinalibus et deputatis notificantem, quid pro se fieri per concilium desideraret, et professus informatum se fore de iusticia concilii, petit publicam disputacionem cum oratoribus pape. De premissis autem bullis duabus, nec non de expositis per imperatorem et nun- cios pape facta est relacio in sacris deputacionibus, in quibus nomine imperatoris Misnien- sis episcopus et Hermannus Widelers, generalis in curia procurator, conparuerunt dicentes, post recessum cardinalium et deputatorum imperatorem attencius considerasse, requisi- cionem factam per legatum fore racioni consonam, vt, que ambasiatores pape dicebant, exhiberent in scriptis, quod et fecerant, prout apparebat in cedula, quam presentabant sequentis tenoris : „Audistis patres, quanta puritate et caritate sanctissimus dominus noster summus pontifex amplecti velit hoc sacrum generale Basiliense concilium, quanto eciam studio et fauore id prosequi intendat. Cum autem ad illius integram incorruptamque prosecucionem omnino neccessarium sit vulnera priora sanare, nec alias possibile sit aliquid boni fructus succedere, sed pocius ecclesie Dei paretur incendium, petit prefatus sanctissimus dominus noster, quicquid contra personam, auctoritatem et libertatem suam et sedis apostolice, ac aliorum sibi adherencium et fidelium actum est, reuocari et in pristinum statum reduci ; ipse eciam, si quid dicte prosecucioni obstans est, tollit et reuocat. Petit eciam, vt iustissimum est, suo et apostolice sedis nomine presidentes admitti, hanc siquidem reuocacionem pro expediciori concordia et pace petit in genere. Similem eciam ex parte sua vobis offert, si quid contra ipsum concilium aut singulares personas forsitan fecisset, vt ex serie litterarum suarum plane comprehenditur. Videte, quam facile conuenire potestis, et quam sancte huic peticioni acquiescere. Multa sunt, que ex vestro instituto per consen- sum ipsius pontificis in continuacionem predictam ipso facto tolluntur, in reliquis autem, si nichil contra ea, que in litteris predictis continentur et supra diximus, actum est, nichil reuocatum intelligetur; si quid vero factum est, sicut oneris est id permanere, ita et laudis inmutare. Cum primum admissi fuerint presidentes, de quibus supra, et ipsum concilium plena caritate vnitum, quicquid super predictis dubium fuerit, maiori consilio et communi apostolice sedis et eius concilii consensu facile poterit declarari, ex tune habiturum perpetuam firmitatem. Hic est modus, hec est via firmandi concilia, et eorum vigorem et auctoritatem inuiolabiliter obseruandi, neque alias ad ea, pro quibus concilium institutum est, vllo pacto intendi poterit. Experiencia docebit, quod vera proferimus. Hec sunt, que prefatus sanctissimus dominus noster ad pacem et concordiam offert, et quidem sufficientissima, si amice et deuote recipiantur. Si itaque pietatem, si christianam solidam- que iusticiam colitis, omni studio, deuocione et industria ad ea, que supra dicta sunt, velitis intendere, dare gloriam Deo, pacem mundo; quod si feceritis, statim inter ponti- ficem et filios Christus medius erit, omnis etas et sexus intelliget benediccionem a domino et misericordiam a Deo salutari suo.“ Fuerunt autem in singula deputacionum quatuor deputati vna cum cardinalibus visuri et examinaturi dictas bullas et peticionem, conferentes ad inuicem, vtrum per illa

Strana 473
Liber VI. Caput IX. 473 papa satisfecisset ad contenta in decretis suspensionis et prorogacionis, eaque die sero conuenientes in domo legati nemine discrepante iudicarunt, per illas bullas papam non adhesisse concilio nec satisfecisse. Imperator vero illos personaliter visitauit rogans, vt, quamprimum deliberarent, daturi sibi essent responsum et dicturi, in quo papa non satis- fecisset, vt ipse procuraret alias prouideri. Consequenter facta relacione in sacris deputa- cionibus de deliberacione habita per deputatos auisatum est, vt legatus eligeret quos vellet, coram quibus informaret imperatorem de iusticia concilii. Igitur die xv°. Octobris, cardinalibus et deputatis constitutis in domo legati, imperator eciam, qui iam presenserat deliberacionem, premittens, quod desiderio desiderasset hune diem, vt loqui posset, allocutus est benigne ac familiariter patres, primum de sui excusacione dicens, intellexisse per quosdam suspicari, quod non erat verum, eum esse contra concilium, et comme- morabat, quemadmodum a principio semper fecisset instanciam pro eius celebracione rogans legatum, ne intenderet ad expedicionem exercitus contra Bohemos, sed ad concilii celebracionem, qui acquiescere noluerat respondens, quod sic haberet in commissis; rogauerat eciam in regressu eius a regno Bohemie ad Basileam venire, quod et fecit; deinde rogatus per oratores legati et concilii, vt concilio faueret, fecit quantum in se fuit, vt concilium prosperaretur, et cum in Ytaliam transisset, quantum sibi fuit possibile. Credebat autem dominum apostolicum tantam post coronacionem habere in eo confiden- ciam, quantam cum erat in Parma, possetque testis esse cardinalis de Comitibus, qui vna cum cardinali de Monte forti iam mortuo ex parte pape ad eum venerant in Senis, quo- modo adstatim absque alio tractatu voluit personaliter ire Romam, intendens agere pro fauore concilii, et non pro honore corone, de quo et aliis per eum actis in concilii fauorem cardinalis Rothomagensis poterat testificari. Tandem cum ipse non foret doctor, vt examinaret, tamquam laycus credens per bullam pape, quam primo dederat, approbatum ab eo fuisse concilium, recipere ab eo voluerat coronam; constitutusque in Senis rece- perat a papa bullam, non debere alia iuramenta facere quam sui predecessores, que continentur in Clementinis, et quamuis, postquam Romam venit, blandialiter per aliquos ei suaderetur, vt alia faceret iuramenta, nunquam voluisset, quinymo eciam die coronacionis sue fuerat protestatus in recepcione dyadematis, quod, quecumque iuramenta facturus esset, non intendebat se obligare nisi ad ea, que sui predecessores. Postea vero cum recepisset copiam decreti suspensionis, statim allocutus fuerat papam suadens ei de probitate legati confidere, qui semper ei scripserat veritatem, et tune miserat ei formam, secundum quam credebat quod posset satisfacere. Quodque tune a papa nichil aliud potuerat obtinere, nisi quod faceret bene missurus cum eo bullam de adhesione, vel antequam ipse veniret, ad suos in concilio existentes, fueratque sibi ostensa certa minuta, sed non habebat caudam, sicut illa coram eo pridie presentata, nec vmquam postea vidisset aliquam bullam nisi, postquam Basileam applicuit, ostensam ab oratoribus suis. Bulla vero ista, de qua imperator mencionem facit, est inserta superius tercio loco; illam enim papa misit cum abbate sancte Justine sibi domestico, que seorsum quibusdam ostensa fuit et, quantum sentiri tune potuit, si primum fuerat publice ostensa, materiam adhesionis dubiam effecisset; sed nimirum abhorrentes synodalia reuocari decreta patres velut coacti fuerunt cogitare profundius, in illa aut in ista veram adhesionem minime contineri. Concludebat autem imperator, quomodocumque res hactenus transiuisset, quia Scriptores II. 60

Strana 474
474 Liber VI. Caput IX. receperat a papa imperii coronam, et quia multum desiderabat vnionem, et quia contra- rium nimium exhorrebat, se velle intelligere, quomodo per illas duas iam monstratas bullas papa non satisfecisset; namque de alio, quod dicebatur quartum opus concilii, videlicet processus concilii contra papam, quod includeretur sub illis tribus, propter que fuerat concilium institutum, vel sub aliquo eorum, iam bene percipiebat, quia legatus ista die plene informauerat eum. Cardinalis vero Placentinus ad proposita imperatoris primo respondit, quod notorie constabat eum fuisse fundamentum Basiliensis concilii, et quantum pro eo laborasset, ipsequemet testis erat de gestis per eum in Placencia et Parma; regraciandum quapropter eidem erat, nec ecclesia tantum alteri obligaretur. Vtque satisfieret instancie imperiali omni fundate racione, rogabant legatum Placentinus ipse omnesque cardinales et deputati, vt, qui mane annunciauerat iusticiam concilii et fructuose, quia iam imperator profitebatur se illam intellexisse, vespere eciam, quod in eo ceperat Deus, opus bonum perficeret: quo annuente factus est vespere et mane dies ille vnus salutaris ecclesie Dei, quoniam ex huiusmodi declaracione imperatore adiuuante robur magnum accepit generalium auctoritas conciliorum. Julianus igitur, qui, vt acta probant, quamuis infirmus corpore, mente sanus extitit, studiose vacans, vt racionem redderet de ea, que sui et generalis concilii fides erat, conmemorans gesta post peticionem imperatoris, vt deputati darentur, sua elocucione declarauit imperatori, multos eciam ex patribus elocucione sua apercius, quam intellexerant, edocens, quomodo per dictas bullas satis- factum non erat, sermonem protrahens per duas fere horas non hic repetendum, sed die sequenti, quo eadem aliaque plurima exposuit in publica ac solemni disputacione. Cum autem cessauit loqui, imperator respondit, per illum exposita placuisse eidem plurimum, sed quod optabat, vt pro bono concilii hec eadem eciam exponerentur coram ambasiatoribus pape et principum ; etenim oportebat informari eos de iusticia concilii. Attestabatur autem per oratores pape obnixe desuper fuisse exoratum, cupientes publice manifestari iura pape. Aperiens vero tunc magis animum suum, propter quod desideraret firmitatem concilii, et quid per illud intendebat obtinere, dicebat nimis graue esse iuramentum ordinatum pro imperatore prout in Clementinis ; item quod vocabatur Romanorum imperator, sed istud nomen erat sibi inane, vnde pro tempore, quo ageretur de reformacione, desiderabat eciam super isto illam fieri. Dicebat rursus eius fore propositum, ad concilium presente eo vocari principes et reges pro concordia facienda inter eos, specificans reges Francie et Anglie; etenim quamuis alias ipse interuenisset pro pace, melius tunc poterat fieri, quia per tot prelia iam habita bene cognosceret vnus alterum; idem quoque dicebat se velle inter Almanie principes ecclesiasticos et seculares. Faciebat postremo mencionem de Hyspanie regibus, inter quos adhuc guerra perseuerabat, notificans habuisse noua de rege Portugalie, quod mortuus esset, nimisque propterea doleret, quia sciebat eum esse meliorem inter principes christianitatis. Super reduccione vero Bohemorum, quod, si non conuerterentur, oporteret procedi per bellum contra eos, et esset tunc magis tempus opportunum, quia inter ipsos forent prelia et sediciones, fuerantque prostrati in Bauaria, Prussia et Polonia. Reuelans denique modum, qui sibi videbatur ad robur et prosperitatem concilii, dicebat oratores Venetorum habere plenum mandatum, et si illi visis racionibus de iusticia concilii pro concilio se declararent, tunc imperium et omnes principes eciam id facerent, videntes eos, qui plus resistere debebant, consencientes. Aliaque multa locutus

Strana 475
Liber VI. Caput IX. X. 475 est ad patrum consolacionem ; supplicacionem vero primam, pro qua indiciis manifestan- tibus principaliter illo die venerat, repeciit, vt placeret ad cras, que sibi dixerant, exponere in presencia oratorum pape et principum, audireque illos in aduersum dicere volentes. Deliberacione autem adstatim recepta et imposito onere legato, patres annuerunt voto imperatoris, qui gracias egit magna cum alacritate pro adimplecione sui desiderii. Caput X. De magna disputacione magni Juliani super synodali iusticia cum oratoribus pape exordium et fundamentum primo describuntur. Die igitur Veneris xvi'. Octobris, qua sol iusticie illuxit cordibus plurimorum, anno domini MCCCCXxXII°. in ciuitate Basiliensi prouincie Bisuntine apud conuentum predicatorum in stufa magna magna profecto habita est disputacio, veritate declarata perfecte, excellenter quoque defensata generalium auctoritate conciliorum. Siquidem, vt apertissime possunt agnoscere gesta militantis ecclesie intuentes, a tempore apostolorum pro veritatibus catholice fidei plurimis factis disputacionibus, ista illis inferior non extitit: dignitate considerata primum personarum, inter quas disputacio fiebat, quia cardinales et archiepiscopi, representatorum autem et pro quibus fiebat, quia generalis concilii et summi pontificis; magnitudine quoque differencie et adherencium numerositate, quia toto fere orbe in duas diuiso partes; astancium rursus celsitudine, quia presentibus Sigis- mundo Romanorum imperatore, cardinalibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, doctoribus in diuino et humano iure, deputatis aliisque de concilio, qui interesse voluerunt, necnon Spalatensi archiepiscopo, qui ex aduerso id requisierat certamen, et episcopo Ceruiensi pape aliisque regum Francie, Anglie, Aragonum, Scocie, Cipri, Burgundie et Sabaudie ducum, electorum imperii, Veneciarum aliorumque multorum principum et communitatum ambasiatoribus, consiliariis eciam imperatoris aliisque plurimis trium statuum ecclesie. Reuerendissimus Julianus de Cesarinis, sancti Angeli sancte Romane ecclesie dyaconus cardinalis, per Germaniam legatus et sancte Basiliensis synodi presidens, qui disputacionis onus assumpserat, vt attentos et beniuolos sibi redderet auditores, legit missiuam oratorum concilii in Bohemiam destinatorum, inter alia referencium, Procopio ductori exercitus Thaboritarum, qui acrius obsessos expugnabat Pilznenses, vno die volenti ambonem ascendere predicaturo populo alium quendam restitisse predicare eciam volentem, fauenteque illi populo in processu sermonis multa contra illum dixisse, specialiter quod defraudasset regnum in magnis quantitatibus pecuniarum ; quo audito insurrexerat populus, illumque fugientem et substitutum quendam eius ceperat, qui ligati cathenis supra currum in Pragam fuerant delati; quodque nuncii Bohemorum, a concilio qui nuper recesserant, magnam in itinere fecissent instanciam, vt scire potuissent concilii deliberacionem, sed excusauerant dicentes se missos ad congregacionem regni, erantque in Egra expectantes saluos conductus. Hec autem cum imperator lingua Bohemica exposuisset ad suos, visum- que fuit eosdem congratulari, allocutus est se die hesterno cardinalibus ceterisque patribus per concilium deputatis proposuisse inter alia rogans, quod placeret respondere monstrareque in presencia ambasiatorum pape et aliorum raciones, quare per duas bullas monstratas pridem papa diceretur non adhesisse concilio aut satisfecisse decretis, 60 *

Strana 476
Liber VI. Caput X 476 ambasiatoresque pape coram eciam desuper responderent, que sibi viderentur, vt, quando monstraretur non satisfecisse, tunc loqueretur ad partem omnibus ambasiatoribus principum, et consilio habito, quem decebat teneri modum, laboraret, vt omne, quod deberet, papa faceret, quatenus inter concilium et ipsum bona esset concordia et vnio. Concludebat autem, in eiusmodi ostensione publica locuturum neminem nisi Julianum concilii presiden- tem et pape oratores. Julianus igitur tune breui premissa excusacione, submittens que- cumque dicenda correccioni concilii et astancium patrum, prefacionabatur tante esse auctoritatis generalium decreta conciliorum, vt cuilibet catholico sufficere deberet pro racione, sic in generali concilio extitisse diffinitum, teste Jeronimo in responsione contra Luciferianum auctoritatem concilii generalis soli comparante, dicenteque illi "poteram omnes tuarum disputacionum riuulos vno ecclesie sole siccare". Quamuis autem id verum esset, quia tamen iuxta doctrinam Petri parati esse debemus omni poscenti racionem reddere de ea, que in nobis est, fide, ideo, vt iusticia et veritas, pro quibus sancta synodus instabat, luce clarius meridiana toto orbi constarent, vellet ex multis clariora quedam dicere, vt deesset oblocutoribus concilii detrahendi locus. Fuerat quidem sancta synodus a suo principio continue passa impugnaciones multas et angustias magnas, nec propterea patres, qui erant in concilio, minus considerent iusticiam concilii preualere debere, quia sic ab inicio ecclesie contigit fuisse passos, quieumque pro iusticia ecclesie et fidei veritate certarunt, Christo premonente eos „si me persecuti sunt, et vos persequentur“, apostolo rursus "qui pie volunt in Christo viuere, persecucionem paciuntur“ ; vnde et patres magna cum fiducia auxilium Dei magnopere sibi affuturum sperarent, annunciante eximio prophetarum, multas esse tribulaciones iustorum, sed quod de omnibus liberauit eos dominus. Causa vero, propter quam paciebantur, non erat pro interesse patrum aut priuato commodo, nec proprie disceptacio erat inter papam et eos, sed inter sanctam matrem ecclesiam ipsumque papam super honore et auctoritate ecclesie, videlicet pro obseruandis decretis sacrorum conciliorum, presertim sacratissimi concilii Constanciensis; quo loco dirigens verba ad ibidem astantes, hortabatur eos viriliter decertare pro hiis paternis legibus. Cumque ad pedes teneret dumtaxat libros duos de gestis conciliorum Constanciensis et Basiliensis, ex libro recitauit illa decreta duo quarte et quinte sessionis Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum forme sequentis: „In nomine sancte et indiuidue trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, amen. Hec sancta synodus Constanciensis generale concilium faciens, pro extirpacione ipsius scismatis et vnione ac reformacione ecclesie Dei in capite et in membris ad laudem omnipotentis Dei in spiritu sancto legittime congregata, ad consequendum facilius, sanccius, securius, vberius et liberius vnionem et reformacionem ecclesie Dei ordinat, diffinit, statuit, decernit et declarat, vt sequitur. Et primo declarat, quod ipsa in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens et ecclesiam catholicam representans, potestatem inmediate a Christo habet, cui quilibet, cuiuscumque dignitatis vel status, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad sidem, ad extirpacionem scismatis ac reformacionem dicte ecclesie in capite et in membris. Item declarat, quod quicumque cuiuscumque condicionis, status, dignitatis, eciam si papalis, qui mandatis, statutis seu ordinacionibus aut preceptis huius sacre synodi vel cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factis vel faciendis obedire contumaciter contempserit,

Strana 477
Liber VI. Caput X. 477 nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo" etc. Notabat vero tria ex decretis perlectis, quod generale concilium representaret vniuersalem ecclesiam, quod haberet inmediate auctori- tatem a Christo, et per consequens non ab homine mortali, rege, imperatore vel summo pontifice, tercio quod omnis homo, eciam imperator aut papa, generali concilio est subiectus et obedire illi tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris, vltra vero hec eciam in pertinentibus ad illa, alias quod veniat puniendus. Adiciebat decreta hec facta fuisse tam graui cum maturitate, vt super hiis due fuerint sessiones solemniter celebrate, vertensque sermonem ad imperatorem dicebat, "credo, serenissime princeps, tenetis illa Constanciensia decreta sacratissima fore", illa vsus loco isto persuasione, qua Paulus regem Agrippam alloque- batur, „credis, rex Agrippa, prophetis; scio, quia credis". Inferebat deinde Julianus principale suppositum sue disputacionis, videlicet quod ex prefatis decretis manifestissime probaretur concilium superius esse papa, et quia concilium totum, papa vero pars esset, et quia superioris precipere, obedire vero esset inferioris. Conmendabat autem generalia concilia dicens, illa tante esse auctoritatis, vt ewangelio comparentur, allegans desuper testimonium sanctorum, quodque Gregorius profiteretur, se illa venerari vt quatuor ewangelia, Augustinus quoque, quia scripturis sacris aut vniuersali tradicione constringitur ecclesia, et exclamabat, „vtinam concilio Basiliensi detrahentes bene legissent librum beati Ysidori de conciliis, namque ibi manifeste appareret, quantam reuerenciam summi pontifices conciliis exhibebant“. Constaret eciam hoc per leges ciuiles, attestantes sacre synodo iniuriam facere, qui determinata per synodum conantur reuoluere. In gestis quoque Calcedonensis concilii legeretur de Niceno, qui eius decreta retractaret, quod graciam cassaret spiritus sancti. Propter quod in vi°. Constantinopolitano, cui Basilius imperator interfuit, dicebatur "qui igitur habet quid dicendum, dicat, dum hee celebratur synodus, nam soluta sancta et vniuersali synodo qui apparuerit ecclesie Dei contradicens, siue episcopus sit, siue absolute sacerdos, siue dignitate aliqua preditus vel aliter conuersatus, veniam ab imperio nostro minime consequetur, sed iuste condempnabitur et a ciuitate nostra pelletur vt corruptor et pestilens et membrum putridum et inutile, commune corpus ecclesie violans". Ipseque imperator in eo concilio professus fuerat, ad se aliosque laycos de rebus ecclesie non pertinere, dicens „dico autem vobis laycis, tam qui in dignitatibus, tam qui absolute conuersamini, quod amplius dicam non habeo, quam quia nullo modo vobis licet de ecclesiasticis causis sermonem mouere, nec penitus resistere integritati ecclesie et vniuersali synodo aduersari; hec enim inuestigare et querere patriarcharum, pontificum et sacerdotum est, qui regiminis officium sortiti sunt, qui sanctificandi, qui soluendi et ligandi potestatem habent, qui ecclesiasticas et celestes adepti sunt claues, non nostrum, qui pasci debemus, qui sanctificari, qui ligari vel a ligamento solui egemus. Quantecumque enim religionis et sapiencie laycus existat, vel eciam si vniuersa virtute interius polleat, donec laycus est, ouis vocari non desinit; rursusque episcopus, quantacumque sit irreuerencia plenus et sine omni virtute, donec antistes est et veritatis verbum recte predicauerit, pastoris mencionis et dignitatis dampna non pacietur. Que ergo vobis racio est in ordine ouium constitutis, pastores verborum subtilitate discuciendi et ea, que super vos sunt, querendi et ambiendi? Oportet vos ergo

Strana 478
478 Liber VI. Caput X. XI. cum timore et fide sincera hos adire, et a facie eorum vereri, cum sint ministri domini omnipotentis et huius formam possideant, et nichil amplius quam ea, que vestri ordinis sunt, requirere". Hoc autem originale veraciter appositum cum pro magna parte Julianus recitasset, vertens sermonem ad circumstantes layos dicebat, „nullo modo debetis de synodi decretis disputare, quia non licet vobis“. Caput XI. Super qua turbacio erat in mundo, questio explicatur, et quod papa dissoluere non potuerit absque eius consensu concilium Basiliense, demonstratur multiplicatis racionibus. Hiis itaque exordii loco peroratis specificauit questionem inter concilium et papam, quod illa esset super dissolucione, affirmante concilio papam absque synodi consensu eam non potuisse dissoluere, quodque tenebatur reuocare et sic auferre iniuriam, quam sancte matri ecclesie fecerat dissoluens sanctum Basiliense concilium ad tam maxima bona, neccessaria et sancta opera congregatum, extirpacionem heresum, reformacionem morum in capite et in membris, et pacificacionem procurandam in populo christiano. Quodque vero dissolucionem illam facere non potuisset, dicebat constare primum ex dictis decretis eo, quod inferior legem non potest tollere superioris, concilium vero superius papa erat, item quia, si tenetur obedire concilio, illud dissoluere non potest, repugnabat equidem teneri obedire concilio et posse iuste illud destruere per dissolucionem aut per ablacionem iurisdiccionis ; etenim quando fieret mandatum, si dissoluere poterat, iam non erat, cui obedire teneretur. Rursum quia iuxta doctrinam communem iuris doctorum pape non licet aliquid immutare, quod ad statum pertineat ecclesie vniuersalis, quale est, nemine id ipsum inficiari audente, celebracio generalis concilii; sed et hoc constabat ex decreto „frequens" magne Constanciensis synodi, affirmante celebracionem generalium con- ciliorum precipuam esse culturam agri dominici. Preterea quia dissoluere non poterat concilium super materia heresis congregatum, quia illi erat nemine discrepante subiectus iuxta c. si papa XL. dist., et quia concilium Constanciense adequauit tres casus supra- dictos, fidei, seismatis et reformacionis ; Basiliense igitur concilium dissoluere non potuisset, quia congregatum super heresum extirpacione et reformacione morum. Deinde papa facere non poterat, quod vniuersalem scandalizaret ecclesiam, sicut de sua constabat dissolucione, que scandalizauit patres iam in concilio constitutos, eos quoque, qui vocati erant, omnesque reges et principes, siquidem omnes apud eum instanciam fecerant pro illa tollenda, imperatorem presertim, qui extemplo illa percepta scripsit concilio, malle sepeliri viuum, quam vt dissolucioni ipsi obediretur. Suffragabatur insuper Constanciensis concilii exemplum, quia diffiniuit recessum pape Johannis XXIII. a loco concilii fuisse scandalosum, tamquam ex illo concilium turbari potuisset et dissolui; et tamen multo maius esset dissoluere realiter, quod papa fecerat, quam ab illo occasio data per recessum a loco. Sed adhue erat forcius, quia, cum Bohemi ad concilium fuissent vocati ad declara- cionem catholice veritatis, concilio recedente dixissent aliis suggerentes, populusque sic existimare potuisset ideo recedere, quia non credebant se resistere posse illorum argumentis. Et quod maius isto dari poterat scandalum fidei et ecclesie, quam pro here- sum extirpacione congregatos fugere a facie hereticorum, non audentes expectare illorum

Strana 479
Liber VI. Caput XI. XII. 479 disputacionem, vnde populus christianus velut cogebatur credere, illos tenere veritatem et ecclesiam errorem, nec solum istud in scandalum, sed erat in fidei catholice oppressio- nem. Porro si dictante capitulo „frequens" prohibetur pape mutacio loci pro concilio, a forciori dissolucio, quia preiudicii maioris ; deinceps quia consenciente concilio locus pro futuro concilio eligi debebat, quod in casu factum non extiterat. Ceterum cause expresse, quando papa fecisset dissolucionem, vere non erant, vt quod ciuitas Basiliensis finitima esset regno Bohemie, quia distaret per xv. dietas, quodque ciuitates propinque infecte essent Bohemica heresi, cuius contrarium ipse expertus fuerat, quia essent bene fideles et magne deuocionis. Vltra hec quod vtinam de vocacionis Bohemorum causa, propter quam dissoluerat, pro suo tacuisset honore, etenim antiqua legens concilia reperiret, in xII. conciliis hereticos eciam condempnatos fuisse vocatos ad disputacionem, quod profecto licitum erat iuxta sancti Thome et aliorum doctrinam et ad illorum conuersionem vel confutacionem, et ad veritatis catholice manifestacionem. Inferebat igitur, quia papa non potuerat facere dissolucionem, quod non fuerat paritum illi, quoniam, si concilium fuerat dissolutum, actum erat de generalibus conciliis, et forte de ecclesia Dei; etenim cum recenter fuisset decretum illud editum concilii Constanciensis, si diebus istis non serua- batur, quomodo in futurum seruandum erat. Iam enim fuerat expertum in duobus con- ciliis, Senensi et Basiliensi, quod summi pontifices dissoluissent illa infructuose ; cumque huic verbo adiecisset imperator de concilio Papiensi, Julianus dixit illud non dissolutum, sed continuatum fuisse per translacionem ad Senas. Aggrauabat igitur dicendo, quid post quinquaginta aut centum annos fieret, cum forte tunc non esset in memoria, iuxta saluatoris testimonium „si in viridi ligno hoc faciunt, in arido quid fiet“. Tunc enim, si papa introducere vellet heresim in Dei ecclesia, vel scandalose viueret in dampnum et euersionem christiane religionis, si, vt iam per bullam suam manifestabat, pro suo libito voluntatis regulare generalia concilia et dissoluere posset, tunc fieri non posset concilium generale, quod resisteret et iudicaret de factis suis peruersis. Principes vero, qui pro tunc Eugenio pape fauebant, causa essent, quod in futurum pessimi essent summi ponti- fices, iudicium non timentes, nullo existente qui auderet contra eos quicquam dicere, propter quod ecclesia volebat tueri iura sua, determinaciones fidei et decreta iam facta eius manifestancia auctoritatem. Nec enim fieri posset generalis reformacio nisi in concilio, et si inmediate, quo congregatum est, dissolueretur, quomodo fieret? Certe nunquam; vellet igitur ecclesia sibi prouidere, vt reformacio fiat, et si non posset, iam sequeretur Christum ecclesie sponse sue non sufficienter prouidisse. Caput XII. Non acceptandam esse bullam de reuocacione gestorum concilii ostendit, respondens ad pape querelas, et probans omnia iuste esse acta. Hiis super questione principali declaratis Julianus dicere cepit quantum ad duas bullas pridem coram imperatore exhibitas per oratores pape, allocutus eosdem quod, cum in prima principale esset, vt quecumque facta in concilio Basiliensi contra personam pape, auctoritatem et libertatem, sedisque apostolice et cardinalium aliorumque sibi adherencium reuocari per concilium peterent, libenter audiret, que a papa et suis talia reputarentur.

Strana 480
480 Liber VI. Caput XII. Etenim ante se teneret librum de omnibus gestis concilii huius Basiliensis, sed non credebat in aliquo iniuste actum, vnde reuocandum veniret, nec vmquam intencionis fuisset patrum facere quicquam contra apostolicam sedem, ymo quecunque facta fuissent pro sede apostolica et pro ipso Eugenio papa, si vellet bene viuere et desiderare anime sue salutem; verum tamen quia de quibus papa querelam haberet, iam appareret in bulla pesti- fera, quam fecerat et miserat ad principes, prout de hoc erant in concilio multorum testimonia, ideo recensere volebat decreta in concilio facta, an iusta viderentur, respon- surus ad ea, que in dicta bulla tamquam minus iuste facta commemorabantur. Fuerat quippe factum decretum, durante concilio, si sedem apostolicam vacare contingeret, non posse alibi quam in concilio eleccionem fieri. Hoc tamen iustum esse racio mani- festissima suadebat, quia, summus pontifex cum pastor sit ecclesie tocius, eligi eum conuenit vbi ipsa est legittime congregata, sicut de pastore cuiusuis ecclesie particularis ; item quia vocati essent cardinales ad concilium, ad quos de iure communi eleccio pertinet summi pontificis, nec iustum erat ipsis stantibus in concilio, prout tunc actu erant, sperabaturque de aliis in proximo venturis, eleccionem alibi fieri. Auditum quoque fuerat papam conqueri de alio decreto, vt durante concilio alias quam in concilio creare non posset cardinales. Hoe autem nouum non esset, namque simile legebatur per concilium Constanciense factum, quando a loco concilii Johannes papa recessit. Hoc preterea iustum foret, quia per concilium ad reformacionem intenderetur, cuius principium est ecclesiam bonum habere papam et bonos cardinales, cum sint eius consiliarii, et super hoc per Basiliense concilium fiendum erat statutum, quales esse deberent, quodque de omnibus nacionibus totum orbem iudicaturi, nec iustum erat a papa fieri multiplicacionem cardina- lium, priusquam determinaretur quales futuri essent. Habebantur denique testimonia a fide dignis quibusdam ex caris illorum desuper multa per papam promitti, vt operam darent principes suos concilio non adherere, erantque tunc in presencia aliqui constituti, quos ipse videbat, quibus eiusmodi facte essent promissiones. Rursus prohibicio hec esset temporalis, et si papa debitum suum faceret, omnimodam haberet potestatem. Amplius in dieta bulla pestifera conquereretur papa de conmissione Auinionensibus a concilio vtique facta ex iustissimis causis, nam qui ibidem nomine pape erat constitutus, erat contra con- cilium, loquens de illo publice malum, et impediens necdum prelatos, sed alios quoscum- que ad concilium venire; conmissioque illa fuerat modificata, vt teneret nomine concilii et ecclesie Romane, nec extraneo facta, sed vni ex membris principalibus ecclesie Romane, cardinali sancti Eustachii, et hoc ad tempus, quousque aliter per concilium ordinaretur, ad instanciam quoque ciuitatis supplicantis de persona eius prouideri suo regimini. Conquerebantur eciam ciues, quod non seruarentur eorum consuetudines, tribus officiis datis vni persone, que neccessitate plures requirunt personas propterea, quod ab vno ad alterum appellatur ; illa autem tria officia essent episcopatus Auinionensis, vicariatus ciuitatis et rectoratus comitatus Venesini. Et alia eciam erat, quia plurimum formidarent de guerris surrecturis, quas iam fuerant passi et adhue paciebantur, nec episcopus ipse legatus pape erat satis aptus illis obuiare. Insteterant preterea apud papam, vt desuper prouideret, qui minime prouiderat, nec sperabatur, propter quod fuerat neccesse, vt concilium prouideret; dicentes autem concilium hoc non posse, respondere haberent, quomodo si papa tamquam ministeriale caput ecclesie hoc potest, quare non poterit facere

Strana 481
Liber VI. Caput XII. 481 ecclesia ipsa. Conquerebatur rursus papa de audiencia causarum, quia in concilio teneretur ; sed reuoluerentur gesta antiquorum conciliorum, et reperiretur in eis auditas fuisse causas particularium personarum, et proxime in concilio Constanciensi, vbi, prout notum erat, constituti fuerunt quatuor causarum iudices, et vicecancellarius suum exer- cebat officium. Sed et hoc pertinebat ad vnum de tribus, propter que erat concilium congregatum, videlicet ad pacem, que habetur per causarum diffinicionem litibus inter- emptis. Id preterea certum erat multa supposita concilii lites habere in Romana curia, nec decebat concilio dimisso illo ire ad litigandum; si vero in concilio stare volebant, eciam notorium fuerat causis eorum non dari fauorem, vt expertum fuerat in causa sui auditoris Johannis de Polomar, qui tante erat excellencie in sciencia et virtutibus, quia notum esset, quomodo in certa lite fuerat tractatus propterea, quod permanens in concilio. In dicta quoque bulla obiceretur, quia prouidisset concilium de generalatu ordinis humilia- torum cuidam clerico seculari; ex quo bene apparebat de calumpniandi voluntate, quia non dixisset, quomodo erat verum, N. archiepiscopo. Sed ad hoc erat satis allegare similiter factum esse per Constanciense concilium, quod conmisit administracionem ecclesie Olomucensis, Ariminensis quoque ipsi Eugenio pape tune cardinali, cardinali eciam Bononiensi. Certum insuper id erat maiorem partem monasteriorum dicti ordinis esse in terris ducis Mediolani, in eaque ciuitate esse caput, inibique vt communiter residere prepositum ordinis ipsius, quodque papa inimicaretur siue non multum diligeret ducem Mediolani, de iureque esse in terra alicuius principis non dandum prelatum suspectum, super quo allegabat Innocencium; cui ipse eciam imperator, si in Vngaria prouideretur alicui sibi suspecto, reclamaret. Denique concilium illi prouiderat, quia maior pars prelatorum ordinis illius postulauerat dictum archiepiscopum, nullas alias habentem obuenciones ecclesiasticas; nec prouidisset perpetuo, sed ad beneplacitum concilii, itaque prouisio illa non indecenter facta esset. De alia vero prouisione beneficiali per concilium facta nesciret, nisi de certo beneficio pro vno doctore in theologia magne conmendacionis iam bis ad Bohemie regnum concilii ambasiatore destinato ibidemque tunc constituto ; beneficium autem illud litigiosum erat, vnde eciam fuerat prouisum, vt terminata lite nouus aduersarius ei non daretur; iustum autem erat similia per concilium fieri spectancia ad pacem. Quod véro hec et alia posset, constabat ex eo, quia con- cilium potest condere leges dictantes, per quos ac quibus et quomodo beneficia conferri debeant; non vero dubium esset posse concilium facere id, quod per alios constituit fieri, et presertim casu tunc occurrente, quia papa alienabat se ab ecclesia. Ad aliam deinde querelam eius de vicecancellariatu, quia concilium receperat cardinalem Rothomagensem ad exercicium ipsius, responsio erat patens, quia nichil noui fecisset vel aliquid dedisset; namque exhibuerat bullam pape de prouisione eius officii in personam sui, et quod posset illud exercere in curia Romana et extra, mandabaturque omnibus, vt reciperetur ad illud. Quapropter si in recipiendo ipsum paritum fuerat bullis suis, pro bono opere lapidari patres non debebant; nec tempore illo apparuit aliquis competitor, vel quisquam alius opponens, admitti non debere, fuerat quippe super eo auditus. Rursus de decretis factis super processu pape iuste peti non poterat illa reuocanda esse, quia notorie constabat illa esse quam iusta; etenim postquam papa fecerat dissolucionem, sancta synodus per suos oratores cum omni caritate monuit et obsecrauit, vt dignaretur eam tollere, sed Scriptores II. 61

Strana 482
482 Liber VI. Caput XII. XIII. noluisset. Videns preterea concilium, quod eciam in hoc imperator per suas litteras et ambasiatas non proficeret, simili quoque modo multi reges et principes, tune processerat ad decretum citacionis. Neque id nouum erat, quoniam de multis conciliis legitur per ea sepe citatos fuisse summos pontifices ac depositos, non solum propter heresim aut scisma, sed propter vite deformitatem, sicut Johannes XII. propter lubricam vitam eius et lasciuiam. Et quia in huiusmodi citacione nec eciam super adhesione non proficiebat, processum fuit ad monitorium sub pena suspensionis; de quo Julianus ipse testabatur se audisse ab homine fide digno, quod papa in quibusdam litteris suis nominabat illud tonitruum, et certe bene nominari poterat tonitruum, quia de celo crederetur descendisse a spiritu sancto, qui presidet in conciliis generalibus. Et cum papa in dicta bulla assereret, hereticum fore papam suspendi posse a concilio generali, per hoc hereticare volens omnes celebrantes concilium Basiliense, si hoc verum esset, concilium igitur Constanciense fuisset hereticum, quod Johannem papam ante suam deposicionem suspendit non propter heresim, sed propter scandalum, et per consequens eleccio Martini pape non valuisset. Preterea in notam pape Julianus inferebat, vt quia in bulla Martini pape data sacra approbante synodo dicebatur concilium generale errare non posse in hiis, que sunt fidei et morum, et contra- rium asserens quod est hereticus, quid igitur dicendum de illo esset, qui assereret, quod est hereticum papam suspendi posse a concilio generali? Contestabatur item sanctam synodum fecisse illud monitorium suspensionis tamquam inuite, id ipsum exigente pertinacia pape, et quod posset suspendere, constabat exemplariter de Constanciensi concilio sessione decima, quod, vt predixerat, preter casum heresis propter scandalum suspenderat Johannem XXIII. Concludebat igitur, quod ex hiis omnibus patebat manifeste responsio ad primam bullam presentatam coram imperatore, concedentem potestatem Spalatensi et Ceruiensi ambasiatoribus suis, vt peterent reuocacionem omnium in concilio gestorum contra personam suam, auctoritatem et libertatem sedis apostolice etc. Nichil profecto actum erat iniuste contra auctoritatem sedis apostolice, quod reuocandum, nec eciam contra ipsum dominum Eugenium papam, si vellet facere debitum suum; verum si quid tale factum esse ambasiatores sui intelligebant, proponerent igitur specifice, que eisdem iniusta decreta videbantur et propterea reuocanda. Caput XIII. Probat validis racionibus et allegatis apicibus iuris papam nullam fecisse adhesionem, ideoque secundam non acceptandam bullam. Circa secundam denique bullam de adhesione Julianus respondens dicebat ex decreto suspensionis constare posse, an papa satisfecisset. Siquidem ex eo constabat, quod papa quatuor tenebatur facere, ad videndumque, vtrum per dictam bullam satis- fecisset illi, fuerant per concilium dati deputati, qui multis consideratis racionibus vnani- miter concluserant non fuisse satisfactum. Namque primum tenebatur bullam dissolucionis penitus reuocare, quod non faciebat, eciam si diceret „reuocantes“, quia subiungeret infra "ita tamen"; et quoniam addebat condicionem, certum erat de iure non intelligi reuocacionem nisi condicione impleta, et sic, prout tenebatur, reuocacio dissolucionis pura non erat. Sed erat grauius, quia illa condicio iusta non erat, vt fieret satis, erat namque

Strana 483
Liber VI. Caput XIII. 483 impossibilis et turpis, presupponens concilium fecisse contra apostolicam sedem, et fecisse quod facere non potuerit; primum autem iam declaratum erat nichil fecisse contra apostolicam sedem, secundum autem manifeste militabat contra auctoritatem sacrorum conciliorum, et sic ab vtraque parte condicio erat turpis et impossibilis. Tenebatur insuper ex decreto suspensionis declarare Basiliense concilium a principio legittime inchoatum fuisse et continuatum, habuisseque prosecucionem etc. Loco autem verbi „declaramus“ poneretur "volumus et contentamur“, inter que verba secundum iuristas grandis esset differencia; et super hoc multa iura allegauit, dicendo presertim, quod volumus verbum est potestatis et extendit se ad rem efficiendam in actu, declarare autem dumtaxat esset circa rem, que preteriit; idem namque erat declarare quod notificare et fateri sic fuisse, quia declaracio nichil noui poneret, sed manifestaret preterita fuisse. Itaque ex signifi- cacione sua ad preterita solum referretur, velle autem non sic, quia velle est sua voluntate disponere, et quando ad preterita refertur, per modum vere accionis et effectus hoc esse non posset, namque voluntas humana ea, que non fuerunt, quod fuerint facere non potest. Itaque verbum volumus in predicta bulla quia notabat rem et effectum, tamquam sic fuerit in preterito, et hoc non subiacebat potestati sue, cum per modum veritatis ab eo effecte id dicere non posset, positum igitur erat per modum ficcionis. Sed ne astantes intelli- gerent, quod per ficcionem volebat dicere dissimulacionem, declarabat sic; certum namque de iure esset, quod princeps siue ecclesiasticus siue temporalis, licet non posset facere rem, que non fuit, fuisse, aut que fuit, non fuisse, poterat tamen fingere et sic concedere ac si fuisset, sicut de captis ab hostibus, qui eciam si apud hostes fuerint per XxX. annos, cum tamen reuertuntur, ius fingit tamquam non fuissent capti, et similiter in alio casu fingit talem vt mortuum, cum tamen fuerit viuus ; similiter de lite, que nulla esset propter defectum contestacionis, supplendo defectum quod potest efficere validam esse: sic igitur papa per ficcionem si diceret se velle concilium fuisse, quasi aliquid concederetur per eum concilio, tamquam fuisset celebratum, aut quod non concederetur. De huiusmodi autem effectu iuris quia non agebatur, cum dicebat se velle concilium fuisse, in hoc notabatur verbum potestatiuum, quod nunquam fuerit concilium nisi propter voluntatem suam sic fingentem, et tune semper intelligebatur, quod concilium dependeret solum ex eius voluntate, et quod posset dissoluere quando vellet. Non sic autem in verbo declara- cionis, que refert se ad preterita non tamquam per modum ficcionis, fingendo sic fuisse, aut potestatiue disposicionis, sed prout rei veritas se habuit declarando et notificando, aut fatendo quod sic fuit. Et quod hic intellectus esset dictorum verborum, clarius patebat in verbo subsequenti, cum dicebat „et contentamur", quasi manifeste constaret, quod ex sua contentacione voluntatis et non alias hoc esset. Vnde cum de huiusmodi declaracione, que in decreto precipiebatur, non expressisset, intelligebatur denegasse, de quo allegauit iura. Si quis autem diceret per dicta verba "volumus" etc. intelligi declara- cionem „esto sic fore", quia tamen valde perplexa esset huiusmodi intelligencia verborum, multa mala ex eis sequi possent, et presertim quia, si admitteretur hec bulla, vt sic disponeret, statim papa posset dissoluere; nam sicut voluit celebrari concilium, ita posset nolle, cum secundum hoc ex sua voluntate penderet. Item quia aliqui dicerent, quod debent capi verba bulle ipsius in bonam partem, et non tantum verba, sed pape mentem attendere, attestantes, quod mens sua pura est et, si quid deficit, iterum faciet, respondebat, 61*

Strana 484
Liber VI. Caput XIII. 484 quod posset hoc amplecti ex benignitate, nisi de pape mente contraria euidenter appareret. Etenim quod intencio pape nunquam fuerit declarare, in rei veritate fuisse Basiliense concilium quantum ad preteritum tempus, manifestissime et insolubiliter hoc constabat ex dicta bulla pestifera, quam post dictam bullam de adhesione fecerat, et illa dirigebatur vniuersis Christi fidelibus ; in illa enim papa diceret, quod Basilee conuenientes sacrilegum et hereticum ab eo postulant, vt huiusmodi declaracionem faciat, subiungens "absit igitur a nobis, absit, vt huiusmodi declaracionem faciamus; prius est enim, vt pontificatum siue animam a nobis auferant“. Vnde tunc vertit sermonem ad ambasiatores principum per modum interrogacionis, si crederent et ipsi, quod papa adhereret concilio et reuo- cauerit dissolucionem? Certe, quod ipse dubitabat quod nunquam in eternum, qui si voluisset, tam facile dixisset "declaramus", sicut "volumus et contentamur“, sed non gerebat in animo. Quodque in hoc non posset pretendere ignoranciam, videlicet quasi per inaduertenciam fecerit ponendo vnum verbum pro alio, nam in ipso decreto suspen- sionis continebantur verba, per que debebat fieri; similiter quod ipse legatus certam formam de hoc misisset, vt secundum illam faceret adhesionem, quodque tune scripserat eidem, si vellet iuxta illam formam concedere, ipse obligabat se ad perpetuos carceres, volebatque se ponere in manibus ipsius pape et in Veneciis, quin omnia fierent in concilio cum suo honore; et quod tunc, quando verba ista loquebatur, id eciam vellet facere, si esset ibi aliquis ex ambasiatoribus suis vel ex aliis, qui haberet ad hoc potestatem, vt papa vellet reuocare scandalosam dissolucionem et adherere concilio pure ete., ac predic- tam bullam pestiferam reuocare. Manifeste itaque constabat, quod per illa verba non intelligebatur declaracio, cum de sua intencione contrarium appareret. Tercio continebatur in decreto, quod deberet adherere pure, simpliciter et cum effectu, nec eciam hoc fecisset ; nam purum est, quod non est admixtum alicui diuerso, hoc autem non sic erat, quia admiscebatur illi condicio ; nec simpliciter, id est sine plica, nam verba hec erant capciosa, que in bulla ponebantur; item nec cum effectu, quod est dicere, vt verba factis concor- dent, non autem sic esset, sed ipsam adhesionem solum esse verbalem. Ex dicta bulla, et eciam si ad plenum verba decreti in ea ponerentur, non censeretur adherere, quia facta pape manifeste erant contra concilium, prout appareret ex dicta bulla pestifera, que continebat multos errores et articulos hereticos; namque diceret multa fecisse concilium, que non potuit, et si hoc tolleraretur, nimis esset graue pro ecclesia Dei, quia faceret dubitari de conciliis preteritis et futuris, quia sicut vnum, ita et aliud. Item quod non vellet vllo modo includi in reformacione, quia dicit, quod vult procedi ad reformacionem morum, sed in capite non facit mencionem, ymo dicebat plus esse standum sentencie pape aut sui legati, quam tocius concilii. Tune ergo quid fecit concilium Constanciense, declarans papam subiectum esse concilio in tribus ? Item, prout heri dixissent in presencia imperatoris familiares domini cardinalis de Cipro, ipsum priuauerat papa vna abbacia, similiter priuauerat cardinalem sancti Sixti; vnde, et si concessisset bullam, que contineret omnia verba, prout a concilio petebatur, cum facta essent contraria, talis adhesio non esset simpliciter et cum effectu, quia verbalis et non realis. Quodque ad condicionem, que ibi ponebatur, se referebant omnia alia, et illa erat omnino iniusta, turpis et impossibilis, videlicet acta per concilium reuocari debere; nam certum esset ecclesiam nunquam errasse, ecclesia autem non sic intelligebatur, vt deberent omnes fideles, qui per orbem dispersi

Strana 485
Liber VI. Caput XIII. XIV. 485 sunt, in vnum conuenire, sed congregarentur concilia, que representant ecclesiam; nec concilia dicebantur errare, precipue in hiis, que sunt fidei et morum, prout eciam de hoc constabat per bullam Martini pape V. dicentis, concilia quantum ad fidem et mores errare non posse. Quod ergo primo ante omnia, prout ipsa bulla diceret, reuocarentur omnia acta per concilium contra papam etc., cum essent iuste et rite facta, ipsa condicio erat turpis, iniusta et impossibilis; nam qua racione diceretur vnum concilium errasse, ita de aliis posset dici, sicut Augustinus inquit, si vnum minimum mendacium in sacra scriptura admitteretur, quod tota fides vacillaret, et sic, qua racione vnum concilium non valeret, eadem omnia alia nutarent. Caput XIV. Remonstrat bullam "Deus nouit“ multos errores in fide continere, quodque synodalis processus de adhesione pape esset de pertinentibus ad fidem et reformacionem ecclesie. Preterea iam constaret dictam bullam de adhesione non esse validam, cum reuocata censeretur per dictam pestiferam bullam, que erat de posteriori data. De qua bulla in pluribus locis huius disputacionis, cum veniret ad propositum suum, fecit sepe Julianus mencionem, exclamans in hac parte, quod vtinam illam papa non fecisset, et ipse soluisset vnum bonum equum, aut quantum ipse dare posset, quia in hac continebantur, prout dixerat, multe hereses et errores, specifice vero appunctuando in multis passibus illos aggrauabat, quam foret detestanda, dicens iam concilium in hoc non posse dissi- mulare, sed quod oportebat citari ipsum papam responsurum de fide. Hortabaturque astantes attendere bene ad id, quod in illo asserebat Basiliense concilium et in eo conuenientes hereticos esse et acephalos, quia tune sequebatur, quod dominus imperator, qui a principio fundator fuit et adhesit semper, notabatur de heresi, similiter omnes reges et principes, quia omnes scripserunt suas litteras concilio, vocando illud generale concilium legittime congregatum, et expresse nominauit reges, qui concilio scripserant. Specialiter eciam appunctuauit, quia diceret, quod Basilee conuenientes volunt scindere ecclesiam dicendo "ecce reuerenciam, quam habet ad sacrum concilium“; item quia dicebat se conatum reuocare ab erroribus eos, qui in concilio, exclamabat "ecce quid sentit de ipsis et gestis eorum"; item dicebat, quod concilium est inferius papa, et tamen concilium Constanciense dicit contrarium, ex quo innuebat, quod illud concilium false et male fecit deponendo Johannem, cum esset concilio superior; item asserens dissolucionem non esse legittimam, et a fide esse alienos concilio obedientes. Iam igitur ipse imperator et omnes reges et principes, qui sacro concilio scripserunt vt sancte synodo, et papam exhortati sunt, vt reuocaret dissolucionem, essent tales, specialiter autem imperator, qui supra omnes plus insteterat. Item asserebat, quod monere papam sub pena suspensionis esset contra omnia iura et saperet heresim, et sic concilium Constanciense, quod suspendit Johannem, heretice fecisset. Item quod spiritus sanctus esse caput non poterat concilii Basiliensis, et quod peticio, vt declaret fuisse concilium etc., esset sacrilega et heretica. Item quod omnia Basilee facta essent contra omnia iura diuina et humana, et quod Basilee conuenientes eciam si habuissent potestatem, omnia eorum gesta essent dignissima annullacione, et sic presupponeret, quod concilium nullam habeat potestatem

Strana 486
486 Liber VI. Caput XIV. supra papam, sed quod presidens sui omnimodam habeat potestatem et concilium nichil; que omnia quantum fidei, iuri, equitati contrauenirent, ac decretis Constanciensis et Basilien- sis concilii essent contraria, quilibet mediocriter peritus facile posset perspicere. Hiis prenotatis alloquebatur pape oratores, cum viderent talem animum pape in dicta bulla, vtrum amplius instari deberet super eius adhesione, postquam omnes reges et principes tantam diligenciam super hoc fecerint, et specialiter imperator in presencia cum tanta importunitate? Si ergo non potuit haberi in presencia, quomodo iam expectari in absencia posset; vnde si imperator ipse et alii principes vellent debitum suum facere, sicut ipse sperabat, omnia bene fierent, nec tunc dubium de scismate erat. Hortabatur ergo, vt amplecterentur sacrum concilium, conseruando ecclesiam et fidem catholicam, quam in tam magno fluctu videbant, et licet papa ab ecclesia se separaret, ipsi tamen cum ecclesia perseuerarent. Adiecit eciam non a quoquam credi debere, quod patres de concilio facerent processum contra papam aut suspendere eum vellent ad vindictam, quia reuera sic non esset, sed omnia hec facerent et vellent, vt papa resipiscens ecclesiam matrem omnium recognosceret et susciperet monicionem suam et mandata. Qui videns se non habere obedienciam principum, fortasse mutaret animum et tolleret scandala, ac honoraret ecclesiam matrem suam; si autem videret per ipsos principes nimis sibi faueri, cresceret omnino pertinacia sua, ipsique principes ecclesiam Dei offenderent et essent causa multorum malorum in ecclesia Dei in futurum. Post hec autem declarare cepit coram omnibus publice, de quo precedenti die instruxerat imperatorem, videlicet de eo, quod aliqui dicebant propterea, quod in ipsorum incorporacione ad concilium iurauerant solum pro illis tribus, ad que congregatum fuerat, nolle se adherere concilio in processu contra papam, quia erat quartum inpertinens; dicebat igitur, quod in hoc bene deberent aduer- tere, quia, si bene considerarent, in hiis tribus omnia conprehenderentur. Primo quia certum esset omne, quod est in christiana religione, pertinere ad fidem vel ad mores, et circa hec duo sacras scripturas versari, et ita in Basiliensi concilio quicquid fieret, hoc ad fidem vel ad mores pertinere; cum ergo reformacionis articulus ad mores se extenderet, concilium autem esset congregatum ad ea, que fidei et reformacionis, indubie itaque foret processum pape contineri sub hiis, qui reuera ea racione fiebat, vt negocio fidei assisteret et ad reformacionem fiendam per concilium operam daret. Item quia reformare est, vt deformata reformentur, et que posset maior deformitas esse quam illa, que impedit, ne reformacio fiat, sicut erat de dissolucione, que impediebat concilium, ne tenderet ad reformacionem. Item quia concilium congregatum esset ad reformacionem in capite et in membris, nulli dubium erat pertinere ad reformacionem, vt papa non alienaret se ab ecclesia, sed illi adhereret; super quo ipse processus fiebat, quia non vellet adherere sacro concilio, vt tenebatur, nec monita sancte matris ecclesie suscipere. Item que maior deformitas ecclesie quam illa, que esset in capite, sicut communiter dici solet, quando caput dolet, cetera membra languent. Item pertineret ad fidem, nam articulus fidei est credere vnam sanctam ecclesiam; an ergo ipsa sit supra papam, qui est minister eius, aut non, hoe ad fidem spectaret, namque claues ecclesie fuerant date in personam Petri, et ecclesia non esset propter papam, sed papa propter ecclesiam, nec dicitur „credo papam" sed „sanctam ecclesiam catholicam". Item hoc appareret manifeste ex dictis pape; concilium namque diceret, quod non potuit dissoluere, ipse autem, quod hoc

Strana 487
Liber VI. Caput XIV. XV. 487 asserere est hereticum, vt patet in dicta bulla, in qua multa heretica dicebat; vnde non oporteret iam eum citare super adhesione, sed super fide. Si ergo papa reputabat con- cilium non habere potestatem, ista esset materia fidei, in qua adheserant concilio principes sua dissolucione non obstante concilio incorporati, et si vellent seruare iuramenta sua, debebant adherere, tutari et conseruare decreta concilii; nec quisquam ex eis esset, cui aliter facere aut liceret asserere. Quod autem a quibusdam obiciebatur per concilium tendi ad scisma, non sic esset, nam concilium est vbi ecclesia, et e conuerso, cum representet eam; sed papa volebat se a concilio et ab ecclesia alienare. Vnde nulla accio concilii tenderet ad hoc, vt scisma fieret, nec id esset de intencione patrum, qui in concilio erant, nee deberet hoc timeri per principes, quamdiu ipsi vellent debitum suum facere concilio, prout tenebantur, adherentes, cum iam cognoscerent veritatem et iusticiam concilii; viderent autem sibi principes, qui eum sustinebant, ne adhereret dando sibi indebitos fauores. Conclusit ergo Julianus, quod, cum iam manifestissime imperatori ac omnibus astantibus clareret de iusticia et veritate concilii, dignarentur omnino concilio assistere pro viribus, et ipsum fouere; et licet plurima alia dicere posset, obmittebat, ne tedio afficeret serenitatem imperatoris. Supplicabat autem quecumque per eum dicta limari et corrigi a deputatis concilii et suppleri, quia ipse cognoscebat imperfectum suum, protestatusque est nichil causa iniurie alicuius vel affeccionis dixisse, sed credens puram et meram dicere veritatem, loquens pro ecclesia sancta Dei et catholica fide. Nominatim vero et specialiter dixit ad Gasparem de Perusio aduocatum concilii, quod eum, qui esset aduocatus concilii, decebat aliquid facere; qui assurgens Juliano fecit memoriam, vt diceret dictam bullam pestiferam missam fuisse per papam ad reges et principes, quod et fecit, et sic finiuit. Caput XV. Responsio Spalatensis archiepiscopi excusantis se de principali dubio, sed ad quedam alia et vtrum iniusta essent decreta, que petebat reuocari, remittit ad consciencias patrum, qui professi fuerant pro illis velle mori. Post cuius allocucionem, que trium spacio durauit horarum, archiepiscopus Spalaten- sis surrexit responsurus, predicens episcopum Ceruiensem et semet, qui erat vir non multe litterature, ad hoc esse improuisos, quia dumtaxat in nocte de hoc sibi imperator dixisset, nec putabat se venire ad luctam disputacionis; verum quia debebant et volebant inniti veritati, curarent illam in medium producere, et ipse ad quedam, non omnia, responderet. Exorsus est autem pro themate, quod iustorum anime in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum malicie; visi sunt oculis insipiencium mori, illi autem sunt in pace, adaptans causam domini pape in manu Dei esse, nec tangeret illum tormentum malicie, licet mortua esse videretur oculis insipiencium, significans eos, qui de concilio, racione reddita, quia causam suam papa commiserat et pendebat in manu imperatoris ac regum et principum, quorum ibi erant ambasiatores, et aliorum principum, qui sunt ecclesia Dei et vniuersus cetus fidelium. Ad hoc autem verbum cepit murmuracio esse, sed propter mandatum imperatoris, et ne opponeretur fieri impedimentum, pro tune non fuit contra- dictum. Tandem cepit resumere per titulos in summa, que per legatum dicta fuerant, et

Strana 488
Liber VI. Caput XV. 488 quantum ad exhortacionem eius, vt pro legibus paternis deberent insistere, ipse eciam hoc hortabatur, quia causa pape decretis sanctorum patrum firmabatur, et in hoc nollet amplius sistere, quia erant in proposito conformes. Quantum vero ad id de dissolucione, vtrum fieri potuerit vel non, quod ipse non intendebat super hoc dicere, quia ad hoc missi non fuerant, nec fuerat eis datum in mandatis dicere super huiusmodi, aut disputare an legittima et iusta fuerit vel non, suumque non esset decidere, sed quod ipsi de concilio se ipsos monerent ex iuribus scriptis et conscienciis suis; sufficere autem putabat quod, siue valuerit siue non, quod papa reuocabat eam. Item quod papa non fecerat disso- lucionem concilii, sed solum commutacionem, transferendo concilium a Basilea in Bono- niam, quod apparebat satis iustum et racionabile esse propter causas in bulla dicte commu- tacionis expressas, nec propterea destruebatur concilium, sed quasi continuabatur in aliquod melius, commutando de loco ad locum; desiderabat namque personaliter interesse, nec tunc poterat propter grauissimam et notoriam eius infirmitatem. Et quod allegauerat dissolucionem esse in scandalum, et sic procedi posse contra papam, inducens exemplum Constanciensis concilii, quod processisset contra Johannem XXIII. propter fugam, que erat in dissolucionem concilii, quod ibi non inmerito processum est, quia agebatur de fuga eius, qui disceptabat de papatu cum duobus, et si remansisset, non poterat tolli scisma; hic autem esset aliud, quia habemus papam vnicum, et sic in facto esse magnam differenciam. Ad quod autem dixerat decretum suspensionis esse tonitruum de celo, ipse audiuerat a naturalibus declarari tonitruum non de celo, sed in aëre fieri ex putrefactis humoribus terre, significare volens et hoc bene conuenire illi decreto. Cum autem hec cepisset dicere, legatus intercepit, quod non a se dixerat illud esse tonitruum, sed quod papa sic nominaret. Vlterius continuans qui primo Spalatensis respondebat, quod legatus dixisset papam esse contrarium decreto Constanciensi, quia determinaret decretum suspen- sionis nichil esse, et fieri non potuisse, et tamen quod hoe concilium, sicut alia concilia, venerandum esset tamquam ewangelium, nisi a fide deuiaret. Super quo verbo legatus interrogauit, an de hoc ipse dubitaret; archiepiscopus autem respondit se credere, secundum quod credit et tenet sancta ecclesia, et quod sciebat summos pontifices non iurare nisi de octo conciliis tenendis. Quantum vero ad factum bullarum, in quibus daba- tur potestas per papam dicto episcopo Ceruiensi et sibi, reuocare quecumque per papam contra concilium, si concilium similiter reuocaret quecumque contra ipsam sedem aposto- licam etc., et super hoc legatus dixisset, quod tune secundum hoc videretur concilium causas agere particulares etc., certe ipsi credebant, quod concilium procederet pro causa fidei et ecclesie; sed forte aliqua fecisset, que nullo iure fieri debuere, dixitque se velle in hoc declarare, quomodo intelligeret, videlicet quod illi, qui sunt pars formata contra sanctitatem suam, sederent tamquam iudices ad eum iudicandum, et pro hac re placeret sibi valde, quod dixerat ducem Mediolani inimicari pape; fuitque statim testimonio astancium contradictum, non sic dixisse, sed prout supra fuit commemoratum. Prosecutus est autem illud, vteumque illud diceretur, certum esse, quod in antiquis conciliis, quando cause agitabantur et debebant diffiniri, persone, que erant partes formate, non admitte- bantur, sed expellebantur; et tamen in hoc concilio prelati, qui de dominio dicti ducis, admittebantur in thronis simul cum aliis ad iudicium de papa, et multi alii eciam essent inimici pape omnibus, ymo toti orbi notissimi, cum tamen in decreto contineatur, quod,

Strana 489
Liber VI. Caput XV. 489 quando beatus Petrus elegit sibi in successorem Clementem, ita dixit ad populum „si quis sit, cuius iste Clemens sit inimicus, nemo cum illo amiciciam habeat, qui enim contraxerit, ille exterminare ecclesiam Dei volet“, adiciens, quod si ille ita locutus est, nesciebat, quomodo Basilee existentes inimicos tales admitterent secum, cum omnia iura tales vt sus- pectos euitent. Concludebat igitur neminem mirari debere, si aliquando papa dubitauit se in manibus istorum ponere, nec ipse intendebat tunc de hoc amplius dicere, sed remittebat, vt singuli in suis cordibus legerent ; quod autem de collacione beneficiorum et aliis certum esset, de iure quedam esse reseruata summo pontifici, que nemini alii licent. Quantum vero ad aliam bullam, super qua dicebatur quatuor debuisse papam facere, ita videbatur suo iudicio fecisse primum, quippe non obstabat, quia non dixisset penitus reuocare dissolucionem, similiter idem esset omnino reuocare et reuocare, cum dicatur indefinite ; et quantum ad id, quod opponebatur de declaracione, videtur sibi, quod per dicta verba "volumus et conten- tamur" intelligitur, quod papa declarat fuisse concilium, quia, quando verba non possunt intelligi in propria significacione, iuxta disposicionem materie, in qua ponuntur, trahuntur ad conueniens significatum. Cum ergo id, quod non fuit, non possit (facere) fuisse, nec e conuerso, quia, vt audiuisset a theologis, Deus id facere non posset, non posset ergo intelligi, quod si hoc non fuit concilium, quod papa faciat illud fuisse, et sic velit illud fuisse, vnde verbum „volumus" non intelligeretur in hac significacione ; oportet ergo, quod intelligeretur in ea significacione, que videretur conuenire, hec autem esset, vt intelligeretur per modum declaracionis. Quodque ad hoc faceret decretum Anacleti pape, nam cum questio foret, an potestas Petri esset concessa a Christo apostolis, ibi dicitur, quod est a Christo tamquam concedente, et ab apostolis volentibus et consencientibus in eum vt principalem et caput ipsorum. Hec autem voluntas se haberet ibi per modum declaracionis, scilicet notificando sic a Christo fuisse concessum, et quod sic deberet intelligi, appareret in verbo "contentamur", quod eciam est verbum declaratiuum alicuius, quod sit iuxta auctoritatem apostoli prima ad Thim. vi. "habentes victum et vestitum hiis contenti sumus“, hoc est dicere, quasi sie esse secundum legem Dei. Quod autem de adhesione, satis, prout sibi videbatur, conpletum esset, eciam si non essent eadem verba, cum constaret de sancta et iustissima intencione pape, quia dicebat se amplecti hoc concilium cum omni caritate et puritate, ac velle illud fouere habereque prosecucionem, super quibus congregatum foret. Quod autem de condicione, nec hoc impediret, quin pura adhesio esset, nam vt ipse meminerat se legisse apud legistas, quando tacita inest aliqua condicio actui, non impe- ditur, quin ille actus dicatur pure fieri, maxime vero, quando talis condicio inest neccessario, qualis erat condicio in predicta bulla. Nam prima erat de sua natura gene- ralium conciliorum, que debent fieri de neccessitate cum presidentibus pape, vt si quis legit dist. xvu. per totum, vbi habetur, quod concilia celebrantur cum presidentibus et legatis pape, et concilia, que non fuerint suffulta summi pontificis auctoritate, quomodo ibi appellarentur, ipse pro honestate nolebat exprimere. Secunda eciam, quod reuocentur quecumque acta contra papam etc., similiter quod est condicio, que tacite et neccessario inest, quia non petit, quod reuocentur que concilium facere potuit, sed si quid factum est vltra potestatem, illud vult tolli et reuocari debere, et sic esset pocius censenda reuocacio facti quam iuris, cum sine eius legittima auctoritate facta forent ac contra libertatem et auctoritatem sedis apostolice, que non ab homine, sed inmediate a Christo concessa illi Scriptores II. 62

Strana 490
490 Liber VI. Caput XV. XVI. fuerit, et quod in aliis approbat et confirmat. Conclusit igitur, quod ex dictis suis constaret papam fecisse satis, prout debeat, pro sua adhesione ad fauorem concilii. De illo autem scripto, quod legatus dixisset bullam a papa factam, et per illud premissas duas reuocare, in illaque multa heretica contineri, de hoc nichil seire socium suum et se, qui, vtrum a domino papa emanauerit, ignorarent, sed credebant quod non. Finaliter conuertens (se) ad imperatorem dixit socium et se supplicare, vt causam ecclesie et pape serenitas sua pie, iuste et misericorditer determinaret. Caput XVI. Replicacio Juliani illius responsione duplo maior, singula resumens et superaddens. Legatus deinde resumens sigillatim exposita per Spalatensem, premittebat dicere se malle, quod archiepiscopus venisset ad reformacionem ecclesie, quam ad luctam disputacionis, qua tempore illo non indigeret; satis enim iam fuerat laboratum, vt papa faceret debitum suum, recognoscendo sanctam matrem ecclesiam, et adherendo pure et simpliciter sacro concilio, vt sic procederetur ad reformacionem absque impedimentis, ad quorum resistenciam satis in preteritum habuit agere, et tunc eciam similiter oporteret ; tot enim difficultates et impedimenta hactenus per papam facta essent et fierent, quod vix concilium posset respirare, et ex hoc non potuisset intendere ad reformacionem. Ad id vero, quod dixerat causam pape esse in manibus principum etc., et ipsos esse ecclesiam, dicebat, quod non negaret omnem hominem, qui christiano nomine censetur, cuiuscumque status sit, esse de corpore ecclesie, omnesque catholicos esse ecclesiam Dei, et principes christianos esse magnam partem ecclesie, quia iuxta apostolum datus est eis gladius ad laudem bonorum etc.; sed dicere, quod soli principes representant ecclesiam, cum supportacione non esset bene dictum, quia non soli principes, sed omnes fideles, et si concilium est actu congregatum, illud representat ecclesiam. Et precabatur eum legere textum xcvI. dist. §. nos, vbi apparet, quantam reuerenciam faciebat Constantinus ecclesie; et in sacra scriptura in libro Deuteronomii non diceretur, si quid ambiguum fuerit etc., recurratur ad reges et principes seculares, sed ad sacerdotes Leuitici generis, vt doceant iuxta legem Dei ; vnde super hoc aduerteret bene, nam principes bene sunt pars ecclesie, sed non ecclesia, que constat ex episcopis, presbiteris, propter quod interrogabat eum quomodo intelligeret. Ille autem respondit, quod hoc intelligebat, sicut credebat ecclesia; cum vero diceretur ei attendere bene, quod dixisset, respondit, quod sic dixisset, et placebat ei sic dixisse. Quod autem dixerat eciam eum exhortari pro obseruandis paternis legibus, sicut et ipse, erat certe differencia, quia ipse legatus monstrauerat ibi presen- cialiter, de quibus legibus ac decretis loqueretur, videlicet de decretis sanctissimi concilii Constanciensis, in quorum edicione multitudo quasi maior sapientum orbis conuenisset, et cum maxima discussione facta fuissent, ibique non de nouo statuerat, sed declarauerat concilium hoc ita esse secundum legem Dei, quia, cum Petrus claues accepit, sanctam ecclesiam significauit, itaque ostenderat decreta euidentissime probancia concilium esse supra papam, et quod papa decretis concilii obedire tenetur, et si non paruerit etc.; sed ipse archiepiscopus nullam legem adduxerat, quod papa esset supra concilium et ecclesiam

Strana 491
Liber VI. Caput XVI. 491 congregatam, et sic non ostendisset, quas leges hortabatur obseruari. Quod autem dixisset se non missos ad disputandum, an dissolucio valuerit, sed ad exhibendum litteras adhesionis, dixissetque non fuisse dissolucionem, sed commutacionem, ipsum bene scire, quanta secundum iura sit in hoc differencia; nam dissoluere est esse ipsum destruere siue facere desinere esse, conmutare autem de loco ad locum continue et sine interuallo temporis transferre, et sic parum differre, quia, quod differtur, non auffertur, sed quod dissoluitur, auffertur et finitur. Vnde licet papa, vtendo post hoc verbo conmutare, voluerit colorare dictam dissolucionem, sed nec posset, quia illud verbum dissolucionis, si idem archiepiscopus legisset bullam dicte pretense dissolucionis, in ea ponitur, similiter quod poneretur in bulla, quam misisset ad ipsum legatum, vt dissolueret; sed quia papa presumebat, sicut fuit verum, quod ipse facere nollet, ideo in bulla sua profitetur, quod ipse dissoluit, et hoc esse tam clarum in iure de predicta differencia commutacionis et dissolucionis, quod si idem archiepiscopus non esset nuncius et interrogaretur medio iuramento, diceret ita verum esse. Quod autem dixisset non esse simile de recessu pape Johannis et dissolucione, quia ibi, ne impediret vnionem, si legisset acta illius concilii, reperiret eundem Johannem reputari pro papa a toto concilio, et sic eciam a domino imperatore presente, patruoque ipsius archiepiscopi bone memorie cardinali Florentino; item si tunc per recessum erat impediri vnionem, ita nunc ex dissolucione, ne vnio facta remaneat. Item erat impediri reduccionem Bohemorum et reformacionem ecclesie, que speratur fieri, et iam facta esset, nisi impedisset; vnde si paruissent dissolucioni, maius scandalum secutum esset, quam ex illa fuga. Et quod dicebat papam conmutasse concilium, quia volebat in eo personaliter interesse, hoc non sufficeret, nam quatuor illa sanctissima et alia plurima fuerant concilia celebrata sine presencia pape, et tamen in illis sunt facta omnia, que ad fidem et mores pertinebant. Quod autem de tonitruo, non sic ipse nominasset, sed, prout dixerat, papa sic nominabat; nec obstabat, quod dixisset in aëre etc., quia aër vocatur celum, vnde dicimus, celum modo est nubilosum, modo clarum, et in scriptura sacra „benedicite volucres celi domino“. Placuisset autem eidem, quod pro suo honore ab hoc abstinuisset, quia sic inuehere non deceret personas, et auctoritatis littere huius de tonitruo allegate per Julianum fuit multis ex patribus ostensa copia, eratque missiua ad regem Anglie sub data 1n°. Idus Augusti, effectus (huius) : regraciabatur papa eidem, quod sui oratores Basilee constituti pro se forent et ecclesia Romana, notificans, quomodo Basilienses fecissent suspensionem, quod pocius tonitruum, quam dicendum erat decretum, quo nichil iniquius esset; sed imperator, qui sequenti die ex vrbe recessurus erat optime informatus de suo desiderio ad ea, que honoris Dei etc., retrahere deberet a scandalis Basilee congregatos vellent nollent, factaque ipsorum postea per eum discuterentur; ideoque mandaret nunciis suis conuenire cum imperatore, strenueque operari pro honore suo, nec in eo opere solus erat, quia essent omnes principes preter vnum, quem pro suo honore non nominabat. Hec in dicta littera de tonitruo. Julianus autem suam continuans (responsionem) alloquebatur Spala- tensem archiepiscopum, vt quia dictum fuisset concilia veneranda esse vt quatuor ewan- gelia, ipse archiepiscopus non clare respondere videbatur ; ideo interrogauerat, an de hoc dubitaret, et respondisset se credere quod sancta mater ecclesia etc.; sciebat vero archiepiscopus ipse quod secundum Innocencium III. in c. 1. de sum. trinitate, prelati debent 62 *

Strana 492
492 Liber VI. Caput XVI. credere et scire ea, que pertinent ad fidem, explicite et distincte, et sic ipse, qui prelatus esset, non deberet respondere vt simplices se credere quod ecclesia, sed iuxta doctrinam Petri exhibere paratum se omni poscenti reddere racionem de ea, que in nobis est, fide. Concilia autem esse veneranda sicut ewangelia nullam haberet dubitacionem hac racione inconuincibili: concilium representat ecclesiam, ergo est eius auctoritatis, cuius est ecclesia; sed et Augustinus et alii doctores dicerent non credere euangeliis, nisi eos auctoritas ecclesie commoueret, ergo concilia essent veneranda sicut euangelia. Item beatus Andreas et quidam alii scripserunt ewangelia, sed illa non tenentur, quia ecclesia non approbauit. Item x. di. Augustinus dicit, quod ecclesia vniuersalis constringitur tradicione generali, hanc autem tradicionem certum erat fieri per generalia concilia, vnde si de cetero interrogaretur, quod audacter diceret, concilia generalia veneranda esse vt ewangelia. Et quod dixisset non iurare pontifices de omnibus conciliis tenendis, sed de octo, si vidisset decretum Constanciense, aliter dixisset; sed quia illa octo concilia statuerunt multa circa fidem, alia vero circa mores, ideo nimirum, si non iurant omnia teneri propter periculum periurii. Ad quod de duce Mediolani et de prelatis sui dominii quod non admitti etc., ipse non sic dixisset, prout imponebat, sed illo posito nec impe- diebat, quin prelati sui dominii deberent in concilio admitti, cum ad prelatos de iure pertineat et sint obligati iuramento interesse conciliis, maxime cum faciunt omnes hoc iuramentum, fideliter et diligenter labor are pro honore concilii, non ducis, et dare sanum et salubre consilium secundum Deum et consciencias suas; vnde ipse bene sciebat, quod, si qua esset opposita suspicio, illa tolleretur per iuramentum. Tunc idem archiepiscopus, non sic dixisse de illis, sed de aliis, qui erant hic inimici pape; fuit statim ei contra- dictum, ymo quod sic dixisset, et legatus conmemorauit eum dixisse, quomodo dictos prelatos de dominio ducis recipi in thronis iudicancium. Ipseque archiepiscopus bene sciret, nolebat autem amplius specificare, sed dolenter referebat aliquos summos pontifices temporibus nostris egisse bella contra multos non tam ecclesie et fidei causa, quam pro affeccione parcialitatum et aliis causis minus honestis, vnde non simile esset, quod de beato Petro ad Clementem, quia illud intelligi, si cui inimicaretur pro causa fidei. Quod vero opposuisset de collacione beneficiorum, quedam esse reseruata solum pape etc., certum esset iuxta declaracionem iam factam in concilio Constanciensi, quod concilium habet inmediate auctoritatem a Christo, non ergo ab imperatore vel regibus, nec eciam a papa, sed a Deo inmediate. Et cum secundum predicta claues date sint ecclesie in personam Petri, eandem ergo auctoritatem habet ecclesia, quam habet papa, ac eciam maiorem, nam ecclesia potest deponere papam, non autem papa ecclesiam. Cumque, vt dixerat, ecclesia non sic facile possit in vnum congregari, vt omnes fideles tocius orbis in vnum conueniant locum, potestas ecclesie residet in concilio generali, quod representat ecclesiam vniuersalem; eo igitur ipso, quod congregatum est concilium, quod potestas ipsa ecclesie transfunditur siue extenditur aut inest illi; verum est tamen, quod ipse papa est pars nobilior, quia est caput, sed ecclesia est totum, et sic maius. Item cum papa sit propter ecclesiam, propter vnumquodque tale illud magis etc., vnde si papa vult dissol- uere ecclesiam congregatam, quare non potest ecclesia tutari iura sua, et se defendere ac sua supposita? Quia igitur eadem et equalis, ac eciam maior potestas esset in ecclesia quam in papa, specialiter quantum ad ea que fidei, quoniam statur pocius determinacioni

Strana 493
Liber VI. Caput XVI. 493 concilii quam pape, ergo quicquid potest papa, qui est pars et minister, potest et con- cilium. Verum esset tamen, quod, eciam si possit, aliquando non debet siue non deceret, quod intendat super omnibus et singulis, specialiter minimis, sed quod in hiis intendat, quando videt sibi expedire. Non repugnat, sicut apud regem est omnis potestas, que est in ministris omnibus iurisdiccionis sue, sed nec eum decet, vt intendat super minimis; nunc igitur, et si concilium possit de collacione beneficiorum se intromittere, non tamen aliquando decet, nisi quando videtur id neccesse vel expediens ad sui conseruacionem, vt dixerat in casu sicut nunc, vbi papa se a concilio alienat; sic igitur cum id possit et deceat, non videtur impugnari debere. Ad idem de suis presidentibus, et quod sine auctoritate apostolice sedis etc., prout ex suis verbis significabatur, hoc non esset con- cilium, sed conciliabulum. Tunc dictus archiepiscopus intercepit dicendo, non sic illud nominasse. Legatus vero prosequens dixit, quia secundum allegaciones suas illud sic sequebatur nominari, sed quantum ad hoc vellet explicare veritatem; namque scirent omnes domini cardinales, qui pro tunc Rome, et qui aderant ibi presentes, quando felicis recordacionis Martinus papa imposuerat sibi onus nomine suo in hoc concilio presidere, quod semper excusasset se, quia presumebat quod fieret, sicut alias actum fuit de concilio Senensi, quod, quando deberet fieri aliquid super reformacione, statim dissolueretur. Similiter eciam postquam venisset in Almaniam, imperator instetisset cum eo, vt statim veniret Basileam pro celebrando concilio dimissa expedicione contra Bohemos, sed respondisset accepisse in commissis ad illud primo intendere debere. Post eciam ante- quam venisset Basileam, vt intenderet ad celebrandum concilium, accepit a domino Eugenio papa mandatum, vnde et mandato dicti pape Martini, quod non expirabat per mortem suam, quia potestas legati de latere non expirat morte pape, similiter et domini Eugenii hoc concilium fuisset inchoatum. Quantum vero ad allegata per eum, licet ita verum sit, quod propter euitandum periculum si alias cuilibet congregare liceret, papa habet hoc ex auctoritate, videlicet quod possit vocare ad concilium generale et illud congregare, hoc esset verum de conciliis, de quibus alias statutum non est per ecclesiam congregari debere; nunc vero cum iam ecclesia in concilio Constanciensi diffiniuerit certis temporibus congregari debere generale concilium, posset dici eciam sine alia noua conuocacione pape concilium congregari posse et debere, et qui venirent non propria, sed ecclesie auctoritate dicerentur conuenire, et quandocumque concilium esset congregatum, eo ipso, quo congregatum est, fit ipso papa superior, nec licet pape, nec potest illud absque suo consensu dissoluere; propter quod allegata per eum non habebant locum in presenti casu, vbi hoc concilium statutis Constanciensis et Senensis conciliorum et ordinacione dicti pape Martini et moderni, quod ipse Eugenius asserebat in dicta bulla dissolucionis, congregatum et stabilitum fuisset, et in eo fuerat presidens ipse, qui loquebatur, legatus dictorum summorum pontificum auctoritate, et sic sacrum Basiliense concilium non conciliabulum, sed verum esset concilium legittime inchoatum, et cum non potuerit dissolui absque suo consensu, prosecucionem habuisse etc., nec vnquam aliquod forte legeretur concilium tantis auctoritatibus et firmitate stabilitum, duorum videlicet conciliorum et summorum pontificum. Quod autem dicebat de reuocacione, quod sufficeret reuocare, et si non diceretur penitus etc., quod ipse non ex hoc tam instetisset, quod penitus non dicebatur, sed quia subiungebatur inferius cauda, scilicet condicio, et sic non penitus reuocabatur,

Strana 494
494 Liber VI. Caput XVI. sicut non intelligitur penitus donare, qui donat, vt sibi aliquid redonetur. Ad aliud per verba „volumus et contentamur" intelligi declaracionem, quia non posse efficere, quod non fuit etc., dicebat quod, nisi de contraria intencione summi pontificis aliter constaret, fortasse amplectenda essent illa verba, quod inducerent declaracionem, sed appareret euidenter papam velle contrarium, et hoc nullatenus gereret in animo, quia dudum ei misisset copiam de forma adhesionis, imperatorque fecisset super hoc instanciam ad eum. Qui statim dixit dedisse eam in manibus pape, vt sub illa forma faceret, que erat honestissima, sed quod nullo modo voluit, ymo penitus abhorruit; vnde si voluisset, expressisset "declaramus" sicut "volumus", sed nullatenus voluit ar. c. ad audienciam de decimis. Item quod de mente contraria appareret per litteras predictas missas ad principes, vt prius dixit, in quibus dicitur "absit igitur a nobis, absit". Et ad id, quod dicebat facta non posse haberi pro infectis etc., verum esset et manifestum, quod, licet in veritate id voluntas non posset efficere, sed ficcione iuris id intelligi posset, exemplificauit de illegitime natis, in quibus papa vel princeps temporalis per dispensacionem, volentes eos gaudere priuilegiis legitimorum, efficiunt siue fingunt tamquam legitime natos fuisse, quod quidem est ex voluntate potestatis. Non autem sic est in declaracione, vbi non ex potestate efficitur vel aliquid fingitur, sed rei iam geste, quod sic in veritate fuerit, testimonium perhibetur, notificando sic fuisse, nec tunc ex voluntate sic taliter declarantis, rem fuisse aut quasi fuisse, res ipsa intelligitur dependere, sed pocius, quia sic fuit, se conformat in huiusmodi declaracione. Decretum vero Anacleti non ad hoc conuenire, quia non declaracio, sed datur intelligi consensus apostolorum, nec quod dixisset ex auctoritate apostoli, id concluderet; licet enim dicat „hiis contenti sumus“, non tamen propter hoe censetur declarare de neccessitate id esse factum secundum legem Dei. Ad quod de adhesione, quia cum omni caritate etc., patere responsum ex dictis propter operum contrarietatem, item quia concilium requirit, vt pure et simpliciter ac cum effectu adhereat, ista autem verba, que ponuntur in bulla, presupposito quod sufficere possent, saltem sunt dubia et ambigua valde. Quod vero de condicione, quia tacite et neccessario inesset, non ita erat, sed, prout dixerat, turpis, impossibilis et iniusta; non enim neccessario et tacite inerat, ymo esset contraria, videlicet reuocandum esse quod factum erat in concilio generali, vbi spiritus sanctus presidet, ac, prout monstrauerat, omnia iuste erant et rite acta; nec ipse archiepiscopus aliquid specificasset, quod de iniusticia foret notandum, sed presupponebat, quod dissolucio valuit, et sic erat eiusdem opinionis cum papa; patres autem concilii non sic tenebant, et ipsemet ex supradictis poterat percipere, quid verius esset. Et si peteret, quomodo ergo concilium valuit absque presidentibus pape, interrogabat, quomodo Constanciense concilium valuit post fugam Johannis pape sine presidentibus suis? Sed hiis obmissis veniendo ad rem dicebat, quod requiritur auctoritas pape ad inicium, et ita fuit hic non tantum vnius, sed duorum, scilicet Martini et Eugenii; sed postquam est inchoatum, tunc est supra papam et habet potestatem a Christo. Vnde siue papa recedat siue non, non desinit esse concilium, quia iam auctoritas illius est fundata, nec licuerat pape dissoluere, sicut de Senensi, et peius hic fiebat, nisi fuisset constancia patrum, qui in concilio remanserunt, quodque de omnibus hiis haberetur expresse in responsione data primis ambasiatoribus pape. Posset exempli- ficari, si rex aliquis iret extra regnum suum et dimitteret sponsam suam constituissetque

Strana 495
Liber VI. Caput XVI. XVII. 495 vnum ministrum, qui deberet ministrare sponse et gubernare regnum, si contingeret, quod talis male administraret regnum in dedecus regis et vilipendium, ac faceret contumeliam et iniuriam sponse, numquid sponsa, que est domina, deberet permittere, nec posset aut deceret illi resistere, ne honor regis sponsi sui ac suus deiceretur et regnum destrueretur? Sic ergo licuit non parere pape in dicta dissolucione, cum esset in euersionem fidei et impedimentum reformacionis ecclesie, vnde vellet concilium hiis malis occurrere quantum potest, et sic, cum omnia per concilium iuste facta essent, non tacite et neccessario inesset, sed, vt primo dixerat, iniusta, turpis et impossibilis erat; propter quod, cum iam manifeste appareret de iusticia et veritate sacri concilii, exhortabatur eum assistere pro honore et auctoritate sancte matris ecclesie, quam concilium representat, et pro qua decet omnes eius filios instare et illi fauere. Quod vero postremo dixisset predictam bullam non emanasse a papa, quod vtinam ita esset, et ipse esset multum contentus, quia existerent propinquioris concordie; nam continebat multos errores, qui non poterant salua fide per sacrum concilium conniuentibus oculis pertransiri. Caput XVII. Secunda Spalatensis et tercia locucio Juliani, intercepta proposicione oratorum Venetorum confitencium papam fuisse actorem bulle "Deus nouit“, finisque disputacionis verbo imperiali. Cum hiis peroratis fecissent astantes signum de surgendo, et quasi diceretur non amplius refricandum esse, archiepiscopus acuciori sermone locutus est non sibi tolli debere ius suum in replicando, specialiter quia tangi honorem suum respondere oportebat eum. Quod igitur fuerat dictum ipsum, quia archiepiscopum, explicite scire debere que fidei erant, certum esset, quod oporteret multa scire, non tamen obligari omnia in promptu habere et ad ea respondere absque deliberacione. Cum autem dixisset ecclesiam Dei esse apud imperatorem et alios principes, non negaret quin sit apud concilium sacrum, sed quod respectiue apud reges et principes, et declarabat se sic, videlicet reges et seculares principes esse ecclesiam, quia in conciliis vox vnius principis aut sui ambasiatoris, qui haberet in suo dominio quinquaginta vel centum ecclesias, valeret amplius et esset plus ponderanda, siue standum pocius erat ei, quam vocibus xxx. vel plurium episcoporum, ita quod hec maioritas consideratur non ex numero vocum in concilio existencium, sed ex representacione. Quando hoc dixit, fuit satis murmuratum, sed nec impeditus est prosequi. Quod non ostendisset leges, de quibus obseruandis exhortabatur etc., non fuisset neccesse, quia notum erat, de quibus loqueretur decretis, videlicet sanctorum patrum. Et cum super inimiciciis ducis Mediolani loqueretur, non tam vt legatus se extendisset, quod fieri non putauit, nec loquebatur magis de prelatis ducis Mediolani quam de aliis inimicis, qui non debent admitti ad cathedram iudicancium velut suspecti. Et ad id de presidentibus pape etc. ipse in presenciarum non adducebat in dubium, an facta per concilium bene sint facta vel non, sed quod, quicumque presidentes pape venirent, deberent admitti. Legatus vero respondit quantum ad declaracionem dicti sui de voce principum etc. se non mediocriter mirari, quid diceret; cum enim concilia vt communiter congregentur super causis fidei, quod imperator aut rex, si presens foret, deberet diffinire, non autem episcopi

Strana 496
496 Liber VI. Caput XVII. XVIII. et doctores, qui sunt docti in lege Dei, stareturque iudicio ipsorum principum, non hoc decens aut iustum putari, quia in testamento veteri diceretur, si dubium fuerit de re aliqua, recurri ad sacerdotes et eos, qui in lege Dei periti sunt, non autem dicitur ad principes seculares, quorum non est de iuribus legis diuine iudicare, qui vt communiter eciam non habent periciam legis humane. Quodque ipse archiepiscopus bene sciret, qui habent voces diffinitiuas aut consultiuas in conciliis, et in quibus casibus laici habent vocem in conciliis. Cum autem hec diceret, inmediate surrexerunt duo ambasiatores Venetorum, quibus ad se vocatis, dum legatus responderet, imperator locutus fuerat, dixitque doctor Johannes Franciscus, quod mandatum erat sibi proponere, et prosecutus est dicendo, in hac re tam graui multo decere amplius super modis concordie tractari, quam disputacionum intendere controuersiis. Ad hoc enim, vt pridem ipse proposuerat nomine dominii sui Veneciarum, iuxta iniuncta intendere debebant, videlicet vt vnum essent papa et sacrum concilium, et sic procederetur ad exequendum illa tria, propter que congregatum fuerat, ac tandem ad expugnandum multitudinem infidelium terram sanctam occupancium; compositoque sermone conmendauit materiam concordie et acciones strenuas dicte communitatis in fauorem fidei pugnando contra infideles. Supplicabat autem impe- ratori per eum et ambasiatores principum intendi ad modum bonum concordie, nam si quid minus erat in dictis bullis, papa suppleret. Bulla vero, de qua opponebatur, cum habita concordia cessaret finis, propter quem ipsam fecisset papa, reuocaret eam; putauerat namque, vt credebatur, imperatorem non appropinquare in termino, eoque illam ad tuendum ius suum fecisset. Vltimo autem imperator, a quo principium actus, illi finem inponens locutus est satis iam esse, que dicta extiterant, quamuis aliter factum quam predixerat, videlicet quod auditis elocucionibus statim se ad partem traheret, cum oratoribus principum ibidem presentibus consulturus de modo, qui tenendus esset, sed iam non esset tempus; nam legatus erat infirmus, et ipse non erat sanus, fecissetque vltra suum posse tanto tempore ibi stare, sed hora tercia vocaret ad se omnes ambasiatores principum cum eis locuturus. De semetipso autem loquens attestabatur semper a principio fuisse cum concilio intendebatque esse, et, prout dixerat legatus, quod differtur non auffertur, confidebat tantum facere, quod concilium maneret in suo robore, et papa, si vellet suum facere debitum, cum honore suo, et in hoc recessum est. Caput XVIII. Denunciacio iudicialis contra bullam "Deus nouit“, iustificacio conmissionis Auinionensis, et responsio imperatoris concilium minus appreciantis petite dilacionis audita denegacione. Die vero sequenti dum missa celebraretur, ante congregacionem, que ordinarie tenenda erat, in ecclesia constitutus imperator allocutus est cardinales magna cum exhortacione, vt alia prorogacio circa processum pape concederetur. In congregacione autem Nicolaus Amici procurator fidei proposuit contra predictam bullam pape, dicens codicillum quendam fuisse inuentum, hereses multas et errores continentem; et quia periculum esset in mora propter destinacionem eius per papam ad reges et principes, requirebat per concilium desuper procedendum. Lectus vero est per concilii notarium

Strana 497
Liber VI. Caput XVIII. 497 P. Bruneti, legatoque interroganti, vtrum fuisset bulla, respondit procurator super eo multos esse testes deponentes; contestatus deinde materiam esse magni ponderis, beneplacito patrum accedente remisit ad deliberacionem deputacionum. Quippe magna erat quorundam sollicitudo, vt quod factum erat occultaretur, ipsaque scriptura repu- taretur velut conficta. Proposuit rursum idem procurator sermone generali contra verba Spalatensis disputacionis hesterne, sed nec presidens respondit admittens vel alia deinde instancia facta est. Postea vero Johannes Faci prouincialis ordinis Carmelitarum Auinionensis, affirmans se pro omnibus astantibus scire de modo, quo peruentum fuerat ad materiam conmissionis Auinionensis, quam dicta bulla concilio improperabat, exposuit, vt quia per episcopum Laudinensem contra Auinionem fieret guerra propter ripariam Rodani, quod ad Auinionem non pertineret, constituta vnitate in pressura guerrarum cum aduenisset iturus Hyspanias cardinalis sancti Eustachii, supplicatus per ciuitatem mansisset ibidem, receperatque, prout eum rogauerat ciuitas, a papa breue vnum, vt desuper dicta guerra se interponeret, eiusque instancia rex Francie inhibuerat primo ipsi episcopo viam facti, demum conmissariis datis fuerat peruentum ad pacem. Cumque ciuitas solemnes misisset nuncios supplicans, vt prouideret eis de homine, qui potencie esset, auctoritatis vel amicicie cum vicinis, vt manere posset in pace, papa obaudiuerat, secundo eciam specialiter supplicantem pro persona ipsius cardinalis, nec tune vlla fiebat mencio per papam quomodo ad personam cardinalis de Fuxo, sed prouiderat et de episcopatu Auinionensi et de rectoria ciuitatis atque comitatus Venesini homini, qui quante ad hec sufficiencie esset, omnibus notum erat. Item quod mortuo camerario pape, archiepiscopo Narbonensi, ciuitate requirente cardinalem sancti Eustachii et offerente palacium omnem- que substanciam per illum relictam, protestacione facta, ne in manu dicti episcopi perderentur, acceptare noluerat, sed tunc ipse ad concilium veniens obtinuerat conmis- sionem synodalem, et sic mandatus per concilium acceptauit. Cum vero hec verba loqueretur, cardinalis ipse requisiuit eum, vt sub interitu salutis coram omnibus exponeret, si, quando venit ad concilium, quicquam dixisset ei aut conmisisset. Qui respondit stricciori iuramento contestatus, quod nichil, ymo cum venisset, dixerat se venire visita- cionis causa quorundam conuentuum ordinis; similique modo et cardinalis testificatus est se nescisse. Ille autem prosecutus aggrauabat in papam tali premio remunerantem eos, qui pro conseruandis ecclesie bonis laborabant, asserens cardinalem pro bono ciuitatis Auinionensis expendisse plus quam xxIII. millia ducatorum, ciuitatem autem plus xVIII. Dicebat rursum cardinalis quantum ad mortes, de quibus in dicta bulla fiebat mencio, nichil sibi imputandum, quia tempore sui regiminis nemo ausus erat nec vnam occidere gallinam inuito domino; si que vero dampna post secuta fuissent, eidem imputanda non erant. Similique modo Franciscus de la Cruce, primicerius Mediolanensis, allegans quas die hesterno Julianus causas, iustificabat prouisionem, de qua concilio per dictam bullam improperabatur, generalis ordinis humiliatorum. Sero autem in domo presidentis congre- gatis cardinalibus et deputatis super dilacione petita ab imperatore superuenit et ipse, protestatus non ad impediendum, sed, quemadmodum venatici faciunt canes, quid fieret ad odorandum. Qua hora patriarcha Anthiochenus explicare ceperat votum suum, qui multa conmemorans concludebat concedendam non esse, interque alia suspectos merito Venetos, quorum instancia huiusmodi peticio fieret. Imperator vero illi respondebat id non peti Scriptores II. 63

Strana 498
Liber VI. Caput XVIII. 498 pro bono aut fauore pape, sed concilii, quia sie faciendo concilium teneret ad sui fauorem omnes principes, quando de iusticia veritateque eius toti orbi constaret, nec de scismate opponi posset, quia ille solus maneret. Ipse autem profitebatur, prout per bullam auream et ceream, velle semper concilio fauere, sed quia mencio fiebat de Venetis tamquam suspectis, ipse certum esse dicebat, quod maxima pars prelatorum, qui in concilio essent, ex dominio ducis Mediolani erat, qui pape inimicabatur, faciens omnes expensas Nicolao de Fortibrachiis in guerra aduersus papam, et contra imperatorem ipsum se ostendisset, qui fecerat eum ducem, sicut et fratrem suum fecerat genitor eius; cumque per sex annos fecisset instanciam, vt ad Ytaliam transiret, non tenuerat sibi promissum nec in nutrimentis, neque quantum ad equos et homines armorum, ymo reliquerat eum in medio inimicorum suorum, et nisi adiuuisset Dei misericordia, nunquam redire ex Ytalia potuisset; vnde super hoc intendebat ante finem concilii eum petere. Sicut autem de ecclesia dicitur, quod nunquam claudit gremium redeunti, ita et faceret, dummodo reparare vellet, quia non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum. Hortabatur igitur attenden- dum esse per patres in deliberacione, quia non videbat alium principem esse in fauorem concilii nisi prefatum ducem, neque eiusmodi prorogacionem vellet habere per impres- sionem aut per modum mandati, sed supplicabat pro ea, quia credebat sic conuenire ad bonum concilii. Adiciebat autem se accepisse per nuncium quendam, concilium esse ad mandatum ducis Mediolani, et ideo quod per medium eius posset aliquid pro eo fieri, quod reputabat ad iniuriam et contemptum sui, pro duce Mediolani plus quam pro eo in concilio fieri debere. Verba hec cum dixisset, surgens Papiensis episcopus affirmabat se a concilio vocatum venisse, nec vmquam a duce Mediolani accepisset aliquid super processu pape aut contra, similiter, prout credebat, neque alii prelati de dominio suo in concilio existentes, qui vix erant septem; item neque credendum esse nuncio talia affir- manti, quia homo esset leuis. Quod cum eciam dixisset cardinalis Placentinus, imperator replicabat cursores leues aliquando portare res nimis graues, statimque recessit a congregacione. Post cuius recessum magna cum maturitate deliberacio fiebat hac die et sequenti ita, vt eciam aliqui scripto allegarent raciones quam plurimas, ne dilacio con- cederetur; sed et protector concilii magna plurimaque ex parte imperatoris obtulit, si concederetur. Responsumque mandatum est imperatori per cardinales Placentinum, sancti Petri et sancti Eustachii, patriarchas Alexandrinum et Antiochenum, crastino ponendam materiam ad deliberacionem deputucionum, sperare autem deputatos posse obtinere prorogacionem; que concessa extitit ad octo dies, conclusa sero in generali congre- gacione presente imperatore, qui deposito bireto gracias egit, quod eciam fecit in tercia similiter octo dierum, quam obtinere volens allegabat prouerbium Germanie „Otto post Otto regnabit tercius Otto“, fuerunt etenim sibi inuicem succedentes imperatores tres hoc vocati nomine. Ante vero conclusionem harum dilacionum, quod prius non consueuerat, lectis concordatis interrogabat presidens, si quisquam ex patribus in aduersum dicere vellet ; tacentibus autem, an concordata ipsa placerent, et ad secundam interrogacionem responso affirmatiue conclusit, et hunc vt communiter seruauit modum, quando imperator aderat synodali congregacioni, vt omnibus innotesceret sancto Basiliensi concilio liber- tatem adesse, vbi aderat spiritus domini et iusticiam concilii in sua firmitate conseruans, et ad eam suscipiendam principum voluntates rectificans.

Strana 499
Liber VI. Caput XIX. 499 Caput XIX. Examinacio bulle "Deus nouit“, deque condicione processus fidei super illa completi respectu pape. Diebus istarum trium alteriusque minoris dilacionum intercurrentibus longe ocium aberat imperatori ambasiatoribusque principum persepe vna conuenientibus desuper adhesionis modo faciendo, longius autem prestancioribus ex patribus in concilio constitutis, illis multa et vnum petentibus, hiis vero remonstrantibus peticiones non fore admittendas. Petebant quidem, vt decreta et alia gesta per concilium contra personam pape, auctori- tatem etc. reuocarentur, et vt, quomodo volebat ipse, sui admitterentur presidentes, vtque bullas tres non deberet ad plenum et specifice reuocare, et vt defectus tituli papatus suppleretur; pono ante oculos suos, illud erat vnum, vt in statu papali assecuraretur, quo dato offerebant eum omnia a concilio petita facturum. Quo circa semper ac magis innotescebat primordialis seu precordialis causa, quare dissolucio ceteraque aduersus concilium gesta fuerant. Super hiis autem, que cum imperatore et ambasiatoribus principum agebantur, intendebant presertim cardinales et xxxII. ab accessu imperatoris per concilium deputati. Alii vero, theologi precipue et iuriste mixti, labori non parcebant mane et sero, presidente in ea congregacione quando cardinali sancti Petri fidei iudice, quando Antiocheno patriarcha, quando episcopo Gadicensi supplentibus locum eius, conferentes super contentis erroribus in bulla mencionata sepe incipiente "Deus nouit“, et fuerunt desuper plures facte summarie conclusiones, aliis erroneam, aliis hereticam, blasphemam, sediciosam, scandalosam etc. recensentibus, eorum deliberacionibus in sacris deputacionibus publicatis; sed quia per modum pacis agebatur, (definicio) synodalis expresse tune habita non fuit, et quia multorum theologorum iuristarumque votum fuit fieri satis fidei iudicio, si papa mandante concilio eam reuocabat inserto tenore de verbo ad verbum. Quippe in iudicio fidei cum agitur de reuocacione erroris, quatuor videntur pertinere: quod substanciale est, vt veritatem fidei, de cuius errore delatus est, aperte ille confiteatur; quod errorem assertum reuocet; quod polliceatur in futurum a simili abstinere, vel generali verbo ab omni, quod fidei contrariatur; quod per ecclesiam iniungatur eidem aliqua certa ad tempus vel dum vixerit penitencia. Vltimum hoc, quia iuris est positiui, non est neccessitatis, remitti enim potest ab ecclesia, que ordinauit; tercium quoque et secundum, quia docente scriptura sacra in multis passibus, quamuis gentiles non abiurarent ydolorum supersticiones eorumque vaniloquia, confitentes publice Christum Dei esse filium admittebantur; hec est enim petra, supra quam ecclesia est edificata. Erronea certissime erat Phariseorum assercio, nisi circumciderentur gentiles, saluari non posse, precipueque oportere seruare legem Moysi; sed facta veritatis confessione non esse imponendum onus legis Moysi gentilibus, iudicium fidei conquieuit. In casu autem, qui narratur, bulle huius eiusmodi quatuor concurrisse videntur, quoniam et papa confessus est publice veritatem de subsistencia et legittima continuacione Basiliensis concilii; reuocauit item quicquid assertum fuerat in preiudicium auctoritatis illius; pollicitusque est in futurum a similibus abstinere; penitencia autem illi quamuis imposita non fuit, satis onerosum difficileque fuit restituere quos priuauerat, deque verbo ad verbum, prout imponebatur, concedere litteras publicandas in orbem, quo diuulgate 63*

Strana 500
500 Liber VI. Caput XIX. XX. erant bulle suas contrarias continentes asserciones. Sic igitur in facto isto iusticia et pax osculate sunt, iusticia, quia, quod post latam sentenciam fieri debebat, factum est illis quatuor adimpletis, pax autem, quia non processus est factus desuper papa citato, conuicto et condempnato. Sed vt sancta synodus iuste eidem preciperet dicte bulle reuocacionem, mandato iudicis fidei de veritate facti testes examinati sunt plures, vtrum emanasset in forma bulle vel alio quouis modo, quod autem cercius percipiebatur in litteris pape directis ad quosdam principes copiam eius scriptam in papiro fuisse inclusam, difficillimum quippe fuit inuenire testes, desuper tam graui periculo pape deponere volentes. Caput XX. Imperator pape et sua aperit precordia; patres autem aperiunt concordie modum, et quia non conueniunt, ad deputaciones causa remittitur; sed imperator que pacis rogat humiliter. Super assecuracione autem petita papatus in personam Eugenii, hoc est viuente imperatore, qui promiserat ei multa (et quod) coronam eius non acciperet alias, practice multe interuenerunt. Siquidem per imperatorem et ambasiatores principum cedule quedam fuerunt concepte et de adhesionis modo et de reuocacione bullarum aliorumque gestorum, que cedule fuerunt primum communicate quibusdam ex cardinalibus, sed nec approbauere. Imperator tandem xu". die accessus sui in Basileam cardinalibus et paucis ex deputatis aperuit cor suum, multisque peroratis racionibus, quibus ad id mouebatur, affirmauit desiderium eius esse, vt Eugenio pape securitas daretur per concilium non fieri contra eum processum super defectu tituli papatus, vtque omnis tolleretur scrupulus, quod fieret sibi prouisio de papatu per concilium et assecuraretur. Multa vero tune exclamacione vsus est contra electores eius, qui talem elegissent, sed ex quo tamquam papa receptus et honoratus esset a toto populo christiano, non conueniret in concilio fieri questionem super titulo eius, ideoque posceret assecurandum eum fore. Juliano autem, cui maximus aderat circumspeccionis splendor, subinterroganti, vtrum hec a semetipso diceret vel papa ei conmisisset, respondit subito, ymo et rogasset; cumque ille facete replicabat, quod igitur placebat sibi papatus, neque onus reputabat magnum, imperator ostendens sibi displicuisse, quod affirmauerat, verbum deprecacionis, velut corrigens dicebat ita sibi fiendum videri. Cardinalis deinde sancti Petri ostendebat iuribus allegatis talem paccionem, quia simoniam sapere videbatur, non conuenire. Abbas autem Virgiliacensis inferebat papam non habere iustas querelas aduersus concilium affirmando per concilium prouideri non posse de beneficiis vacantibus, ipso petente prouideri sibi per concilium de papatu, quia, si de hoc maximo beneficio prouidere poterat, quomodo ergo non de minoribus aliis; multaque non serio, sed velut pro apercione materie vtrimque dieta fuere. Cardinales vero et deputati alia conuenientes hora deliberarunt de forma adhesionis deque reuocacione bullarum, quod illa esset fienda inserto eorum tenore. Super reuo- cacione autem petita decretorum et aliorum, que dicebant per concilium gesta contra personam pape et auctoritatem etc., quod ipsimet deberent specificare ostensuri, que digna essent reuocacione; assecuracionemque petitam non conuenire et ex racione

Strana 501
Liber VI. Caput XX. 501 premissa et quia redundaret in infamiam pape, omnibus sibi imponere valentibus ex ea causa, tamquam sciens defectum tituli, ne contra eum procederetur, dissoluisse concilium. Eiusmodi responsione imperatori notificata personaliter venit apud sanctum Dominicum, vbi deputati conueniebant, ipsoque iubente Symon Karoli regis Francie ambasiator exposuit formam adhesionis auisatam placere imperatori et ambasiatoribus principum; de reuocacione quoque trium bullarum insertis inicio earumque fine, non vero tenore toto, quia sufficeret clausula generalis adiecta, qua dicebatur papam reuocare quecumque alia facta per eum eiusque auctoritate contra concilium et supposita eius ; nec tamen ista fieri debebant per viam synodalis monicionis, ne papa irritaretur. Item quod concilium reuocaret gesta contra personam pape, auctoritatem etc., generaliter saltem dicens se reuocare, ad quecumque non se extenderet facultas concilii, vel modo illo in prima interlocucione per nuncios pape auisato, quod admissis presidentibus recenserentur, et que digna essent reuocacione, tunc reuocarentur specialiter. Dari autem per concilium assecuracionem de papatu postulatam quod placebat imperatori et ambasiatoribus principum pro bono pacis et eoncordie, vt sic vnanimiter intendi posset ad ea, propter que con- cilium fuit institutum; namque certum erat de intencione pape reformacionem fieri desiderantis necdum in membris, sed eciam in capite. Nec eiuscemodi paccio securitatis simoniaca erat, quia ita factum extiterat tempore scismatis quantum ad cardinales alterius obediencie, reseruato eis per concilium Constanciense honore suo, neque eiusmodi assecuracio petebatur ex parte pape, sed pro ea imperator concilio supplicabat, qui tune adiecit, quod non solum ipse, sed eciam pro hoc rogabant qui ibi erant presentes. Presidens autem concilii respondit patres audiuisse, que exposita fuerant, et quia pote- statem non haberent nisi audiendi et conferendi, in crastinum referrent illa in deputa- cionibus, ibique deliberaretur, prout dictaret spiritus sanctus. Quo audito sermone stupor quidam visus est in exponentibus, silencio ad tempus facto, et quidem imperator primo die sui accessus expertus fuerat animos patrum, quando tantis cum precibus dierum octo vix obtinere potuit dilacionem, nimirum igitur, si stupor circumdedit eum omnesque pro securitate papatus laborantes, maioribus, quorum medio sperabant omnes alios induci, deferentibus causam iudicio multitudinis patrum, cui multitudini obici minime poterat, quod odio, inuidia vel quauis alia passione aduersus papam processum continuaret, qui non priuati per papam officiis aut beneficiis, aut ex dominio ducis Mediolani, sed ex Germania, Hyspania et Francia conuenerant ad synodum fidei defensande aduersus bella Bohemorum et faciende causa reformacionis, quam videbant fieri non posse, nisi papa, vt recognosceret auctoritatem concilii generalis, traheretur processus seueritate, qui nunquam acquiescere voluerat frequentatis precibus et multipharie ammonicioni. Imperator vero hec presenciens, volens diuertere, ne materia poneretur ad deliberacionem deputa- cionum, post illam silencii moram effluxa iam secunda hora, allocutus est deputatos sanctam synodum de pietate conmendans, quod vsque illos dies in omnibus egisset cum pietate ad papam, nec non ad alios; sic igitur agendum esse, ne diceretur crude se ostendere respectu eius, cum eciam ad infideles semper egissent benigne; vnde si con- cilium ageret aliquid, quod non posset, non ei placebat, similiter et papa si non faceret, quod debebat. Illud vero de assecuracione, super quo plus erat, videbatur sibi absque simonia et posse fieri, quia multi erant modi tacti iam de hoc in consilio suo, qui per

Strana 502
502 Liber VI. Caput XX. XXI. alios poterant explicari, et tamen cum iam inter deputatos et in deputacionibus hec materia fuisset proposita, vnde scrupulus fuerat in animis plurium, ad hoc tollendum posset per concilium decretum fieri et sic absque simonia dari securitatem. Quocirca rogabat eos haberi causam reconmendatam, parumper ibi volentes manere super hoc deliberaturos, ipseque expectaret volens postea cardinalibus loqui secreto, quodque attenderent patres, quia, si dure super hoc per concilium ageretur, posset oriri dissensio peior quam vmquam. Cum autem recederet, per Venetos et alios facto eidem verbo auriculariter, conuertit se rogans, quod intendebat cras mane non fieri deputaciones, sed de sero posse fieri. Ex eius mandato manserunt cum deputatis Johannes Franciscus, ambasiator Vene- torum, et Baptista Sigala, miles Januensis, familiaris domesticus imperatoris, doctores, illeque proposuit se a dominacione sua non fuisse missum ad disputandum, sed ad inter- ponendum se pro bono pacis et concordie inter papam et concilium. Attendendum igitur esset quantum sequi bonum, si concordia cum papa haberetur, que haberi poterat, si daretur securitas, quia non dubitabat de adhesione facienda per eum in forma concordata; neque in huiusmodi securitate vllam simoniam esse, vbi non interueniebat paccio, neque quisquam sua ex parte illam petebat, quia nec ambasiatores sui ad hoc interuenissent, ymo credebat de eiusmodi actis eos nichil scire; placeret ergo per concilium agi, prout videbatur regibus et principibus, et sic procedi poterat ad illa, super quibus concilium congregatum erat. Lugdunensis vero archiepiscopus dicebat se et alios Francie ambasia- tores concordasse de insercione tenoris bullarum, sed non de monitorio, abolicionem autem non pro presenti, sed postea fieri posse. Deinde surgentibus omnibus et dicentibus, cras in deputacionibus esse deliberandum, superuenit imperator dicens, sibi fuisse relatum omnes preter cardinales recessisse, cuius oppositum videbat, seorsumque locutus est cardinalibus cras ire personaliter velle per deputaciones. Legatus autem proposuit honestis verbis, vt dignaretur saluum conductum suum illesum seruare, quodque ista commemorabat sciens intencionem suam, plus id velle seruare, quam ipse exprimere sciebat. Hoc autem dixit, quia iam erat profunda noctis hora, et pluribus inerat timor, quia non in concordia recedebant, in reuersione ad domos iniuriam eis fieri posse. Imperator autem respondit peticionem illam superfluam esse, quia ipse nunquam fuerat contra ecclesiam et concilium. A latere vero cum sermo factus extitisset, velut notando concilium de non facta reformacione ad illamque fore intendendum pocius, legatus respondit propter difficultates hactenus concilium non potuisse, aut pro tunc posse intendere, nocteque illa hic fuit terminus accionum, in domos suas cum pace reuersis cardinalibus et deputatis. Caput XXI. Personalis comparicio imperatoris deportati ad deputaciones, et fit commina- cio ex missiuis patrum; sed concessa dilacione tercia pacatus ille amice proponit et facete sustinet, et super principali puncto aperitur modus. Die vero sequenti primo mane cardinales adierunt imperatorem. Quo in deputa- cione reformatorii constituto per doctores Sigala, vicarium Maguntinum et Joannem Francisci multa fuere proposita, inter alia velut ingerendo eis metum, quorum ille erat de

Strana 503
Liber VI. Caput XXI. 503 missiuis litteris quibusdam remonstrandis, quibus dicebant constare in concilio semper fuisse intentum ad deposicionem pape. Legato autem, vt moris erat sui, ad singula respondente, imperator, vt iudicarunt astantes, commotus magna et publica voce profite- batur, se mori velle cum papa Eugenio eumque tueri, propter quod oportebat eum assecurari. Fuit rursus in aliis deputacionibus; in deputacione autem fidei, cuius suppo- situm erat presencium memorator, relacione per archidyaconum Metensem de gestis per deputatos facta, superuenit ambasiatoribus principum associatus imperator, in sella portatus gestatoria per carrerias ad equos et domi ad manus suorum, sedenteque in ea ex aduerso presidenti et aliis maioribus, proposuit Baptista Sigala conmemoratus gesta dierum illorum coram imperatore et deputatis, quomodo super adhesionis forma conue- nirent, deque aliis quasi nulla esset difficultas, sed in quarto de assecuracione, quo pendebat totum. Considerandum igitur, quam magnum bonum inde (sequeretur), si fieret, quia habita vnione pape statim concilium intendere posset ad opera, propter que conue- nerat ; alias, cum scisma esset in foribus, non extirpacionem heresum aut reformacionem, sed expectandum esse deformacionem. Cumque per deputatos apertum fuerat non conue- nire concilio, quia simoniam saperet ad eiusmodi intendere securitatem, affirmabat non ita esse propterea, quod nec papa per se aut sui ambasiatores pro eo, sed illam peterent imperator et ambasiatores principum tamquam mediatores, nec id paccionis modo, sed gracie; que si non fieret, cogerentur imperator et ambasiatores scribere principibus christianis hec concilio proposuisse, potuisseque fieri honeste, nec voluisset. Quocirca imperatoris ambasiatorumque parte, que verba tercio repetiuit, supplicabat ad hoc per concilium condescendi, cumque ista diceret, imperator tollebat biretum de capite. Conse- quenter proposuit vicarius Maguntinus id ipsum intendens, allegatis gestis Constanciensis concilii, quomodo pro Gregorio XII. suisque facte extiterant pollicitaciones eciam per sessionem, et quod nunquam auditum fuerat, supplendo substanciam actus, approbando videlicet que post renunciacionem per Gregorium acta erant, quodque duo essent in eodem titulo cardinales, cum tamen beneficium ecclesiasticum sit indiuiduum. Presidens autem deputacionis respondit patres audiuisse, et deliberare vellent pro dando grato responso. Cardinalis vero sancti Petri ad vincula premittens, vt quia legatus presens erat, non respondisset hodie Johanni Francisco dicenti de litteris missiuis remonstrandis, sed tune licenciam ei dabat, vt omne, quod mali contra eum nosset, (diceret), ob idque magis eum haberet amicum, quia id susciperet in modum correccionis. Attenderent autem bene quid peterent, quia, cum papa diffamatus esset de heresi, si ante reuocacionem per eum faciendam assecuraretur, semper restaret hoc eciam opponendum. Cum vero in concilio de titulo primum agebatur, presens non fuerat, sed confitebatur se alias dubitasse de titulo eius et tunc eciam, nec decebat fidei materiam sic practicari, quia secundum theologos, specialiter Johannem de Montesono, venerari non papam pro papa pertinebat ad articulos fidei. Ne vero opponeretur contra cardinales, quod omnia ipsi facerent cum aliis de concilio, eciam et sibi placebat bonam haberi pacem, inuenireturque de illa bonus modus, si imperatori placeret; sed ne vicarius Maguntinus putaret multa dixisse et magna, si tunc licuisset respondere, id ipsum facile foret, nichil simile existens in allegatis per eum de cardinalibus tempore Gregorii, quia non, sicut de papa, illud ad fidem pertineret. Conclu- debat autem super propositis deliberandum esse; prout vero credebat, grate responderetur.

Strana 504
504 Liber VI. Caput XXI. Respondens autem Johannes Franciscus dicebat se locutum in genere, nec intellexisset de paternitate sua reuerendissima, quam iam diu in specialem dominum fuerat veneratus; sed id notum erat multas monstrari posse missiuas, si placeret dominacioni sue, quibus constabat de animo deposicionis eciam maiorum de concilio, et bene attendendum erat, quomodo tunc patres assecurare nollent, cum tamen in synodali responsione „cogitanti“ publicassent velle se osculari pedes eius vt beati Petri, quod si non fieret, oportebat copiam oblacionis illius regibus et principibus destinari cum denegacione, que pro tunc fiebat. Adiecit autem de aliis omnibus cum papa nullam esse difficultatem, si de securitate cercioraretur, alias possibile non esset adhesionem obtinere vel alia. Post hec autem dicebat imperator id esse manifestum, quod multi erant in concilio passionati, possentque nominari, qui contra papam, et si non teneretur modus, scisma in foribus erat, quod tamen ipse omnesque reges et principes abhominabantur, nec consentire volebant. Ideo cum papa vellet in aliis eis consentire, decebat dari eidem securitatem, possetque concilium bonum habere processum, quod summe desiderabat imperator ipse ; rogabat igitur ad id intendi. Altera vero die dilacio tercia concessa est octo dierum, et post conclusionem imperator exponi fecit per vicarium Maguntinum, quam excellens et neccessarius ad fidei defensionem Pruthenorum esset ordo, qui diebus illis ab infidelibus et aliis finitimis strages, dampna et incendia pateretur; inter regem vero Polonie ipsumque imperatorem initas esse treugas vsque ad festum natalis, cumque intenderet mittere ambasiatores suos pro pace componenda inter regem Polonie et ordinem Pruthenorum, rogabat eciam per concilium mitti. Presidens respondit laudans propositum, quodque concilium hactenus ab eo opere non vacarat, destinatis desuper ambasiatoribus, qui proficere non valuerant; sed adhuc materia proponeretur in deputacionibus iuxta morem concilii, et sperabat dandum gratum respon- sum. Tunc per semetipsum imperator proposuit, milites ac ciues ac clerum ex parte Treuerensi ea die sibi exposuisse de guerra destruccioneque eius ciuitatis propter conten- cionem de ecclesia; ipse vero, prout tenebatur, intendebat suorum destinacione oratorum prouidere, ne igne et gladio causa agitaretur, inhibereque viam facti. Rogabat igitur per concilium eciam sic agi, vt vtroque concurrente gladio remedium adhiberetur. Advocatus autem partis, hoc est Rabani translati, Symon de Theramo dicebat attendenda esse imperatoris verba, quia, etsi bono zelo, erant tamen impedimento iusticie, cum intrusus minime curaret neruum ecclesiastice discipline, et iuxta iuris disposicionem oportebat procedi contra eum brachio seculari, propter quod inhibicio impediebat ius partis. Imperator replicauit aduocatum illum esse vt mulierem illam volentem diuisionem filii plus quam viuum manere, non vero sic mater nati, ideoque Salomon iudicauerat non diuidi, sed dari eidem infantem viuum. Cui aduocatus respondebat id esse verum existente dubio, cuius erat viuus, sed in casu iam certum erat, cuius erat iusticia. Ad quod imperator non eo dedisse exemplum, vt significare vellet ius dubium esse, equidem fatebatur inpresen- ciarum postulatum ipsum ius non habere, sed esse intrusum; nichilominus oportebat teneri modum, vt sine destruccione patrie iusticia fieret, si coram eo aut papa vel concilio partes conparerent iusticiam suscepture. Aduocato autem replicanti impedire vtrumque execucionem, si inhibicio fieret, mandatum est silencium, et Placentinus cardinalis dicebat nec mirandum, si abunde loquebatur, quia abunde soluebatur ei. Tune imperator confortatus aiebat „igitur mercenarius est“, et subridens dicebat "non es tu, qui loqueris,

Strana 505
Liber VI. Caput XXI. XXII. 505 sed denarius, qui est in te“. Presidens autem respondit vt proxime, datique sunt deputati, vt cum eo desuper conferrent, et deputati sunt ambasiatores Poloniam atque Prussiam ituri super componenda pace. Diebus hiis ex conmissione sacrarum deputacionum legatus et cardinalis sancte Crucis assumpto secum cardinali sancti Petri ad vincula magnopere intenderunt de modo securitatis per concilium concedende, et quia in responsione „cogitanti", prout imperatoris parte allegatum fuit, ac eciam xu'. sessione iam concilium obtulerat, cum imperator ambasiatoresque principum papam offerrent omnia acturum, que concilium eum facere monuerat, ex dictis oblacionibus vnam pro tempore esse conue- nientem, velut conflatam per modum conferencie, obtulerunt imperatori, nec tamen a concilio concedendam, sed quod in ea subscriberent se cardinales maioresque prelati. Quo notificato deputatis, quia dicebatur non esse contentum imperatorem, quod durius ille arbitrabatur, auisatum tune fuit, videlicet si quid proponeretur, remittendum esse ad deliberacionem deputacionum ; excusauit autem se imperator a responsione, vtrum placeret, attestatus Burgundos et Sabaudienses ambasiatores nondum coram eo sua dixisse vota. Caput XXII. Imperator suique principes resolute aperiunt intencionem suam in vil. punctis, ambasiatoribus Francie concordantibus super principali, nunquam se passuros dubium fieri super papatu. Secunda igitur die Nouembris post celebratam missam defunctorum, in capitulo maioris ecclesie expectatis ambasiatoribus predictis nec venientibus, mandante imperatore coram cardinalibus et deputatis vicarius Maguntinus proposuit, quamuis vsque in illam horam, quia res disputacione agebatur, alias forsan dictum vel assertum foret, sed tune imperatoris ex parte ac imperii electorum, ducum, comitum, baronum et militum curie imperalis pro concordia inter papam et concilium habenda dicebantur puncta septem : Quod papa reuocaret plene et sufficienter illas exorbitantes bullas in certa assignatas scriptura, aliaque per eum in preiudicium auctoritatis Basiliensis concilii, Romani imperiivel alias contra reges et principes occasione concilii facta et attemptata. Quod adhereret concilio iuxta tenorem cedule per cardinales oblate imperatori et aliis. Quod restitueret cardinales et alias personas, quas priuasse dicebatur, (nec) in preiudicium concilii vel eius auctoritatis aliquid attemptaret. Quod cedula abolicionis per cardinales oblata, incipiens "si quid culpe“ etc., additis certis verbis, que tune specificabat, transiret. Quod supplecionem defectus sue eleccionis papa non peciit, nec illa indigeret quantum ad ius apostolatus sue persone respectu, quia apud fortes et constantes animos pro vero summo pontifice, vnico papa et indubitato a principio sue eleccionis vsque tunc reputaretur et veneraretur, et quamdiu altissimus vitam concederet, et ita imperator, Francorum rex et electores imperii absque vllo hesitacionis scrupulo contestabantur ; tamen ad consulendum infirmis animis clarifi- candumque mentes obscuratas, et serenandum consciencias illorum ex rumore ad concilium perlato et ad diuersas mundi partes diuulgato, prouideret sacrum concilium supplendo, non vt ius tribueret habenti nec indigenti, sed vt fragilibus hominibus synodalis prouisio succurreret. Quodque super assecuracione, quamuis illa non esset pape opportuna, quia certissimus esse debebat, quod ab vniuersis Christi fidelibus sibi deberetur obediencia et Scriptores II. 64

Strana 506
506 Liber VI. Caput XXII. XXIII. reuerencia, nec eciam sanctitas sua visa esset expetere, de subditis suis minime diffisa, quia, inter concilium et eum aliquamdiu versa iam contencione, posset postea de aduer- sitate suscitanda suspicari, hiis et aliis respectibus imperator, archiepiscopi, episcopi, et Simon Caroli regis Francorum ambasiatores prout alias diuersis vicibus scripto et tunc lucida voce protestabantur se non passuros super pontificatu et dignitate sua pape moueri questionem. Quodque electores, qui a principio concilii ad papam suos miserant ambasia- tores, hoc ipsum ei mandauerunt, et tunc eciam aliis suis destinatis hoc idem in mandatis dederant. Quod igitur obsecrabant predicti, quorum parte predicta vu. referebantur, reuerendissimos, reuerendos ac venerabiles concilii prelatos, quatenus similem certifi- cacionem et consolacionem ex sua deuocione facere dignarentur, non vt res in nego- ciacionem siue pacta deduceretur, ex quibus pollicitacione et consolacione papa Deo propicio sufficienter assecuratus inuitaretur ad se vniendum et conformandum sancte synodo. Imperator denique per semet dixit de securitate danda sibi non videri, quia non erat neccesse, cum teneretur pro indubitato, nec ipse vmquam dubitauerat, sed testis esse poterat legatus, vt, quando notificauit ei eleccionem, statim iuissent ad ecclesiam et cantari fecissent te Deum laudamus; repeciit rursus nunquam se passurum agi super titulo aut deposicione eius, quoniam vellet vsque ad mortem eum tenere pro tali. Archi- episcopus vero Lugdunensis pro se et collegis idem dixit nomine regis Francie, allegans non esse honorem matris, videlicet ecclesie, dubitare de statu filii, aut filiorum de statu patris. Oblata fuit per deputaciones cedula dictorum expositorum per vicarium Maguntinum, alia quoque Burgundie et Sabaudie oratorum, quod de illis quedam sibi tamquam priuatis personis conuenire viderentur. Profundis vero habitis deliberacionibus, quibus interiora quorundam patuere in pape fauorem, per cardinales et deputatos oblata est vltima cedula iuxta formam, in qua decretata fuit. Caput XXIII. Professio ciuium Basiliensium ad custodiam salui conductus, vt, qui contra iusticiam (essent) concilii, quam in eo loco maluerint esse in inferno, imperatorque exprimit causam turbacionis concilii, quia non cum eo concorditer se haberet. Ea porro die, qua in deputacionibus imperatoris ac oratorum Burgundie et Sabaudie cedule exposite fuerunt, Tarentinus archiepiscopus, qui nouiter superuenerat, aliique pape oratores interpellarunt consulatum Basiliensem; quod cum cardinales et deputatos non latuisset, vocatis ad se apud sanctum Dominicum ciuibus, quorum tunc primus erat Arnoldus de Roperg, miles et magister ciuium, organo fratris Petri de Bauaria ciuibus ipsis proposuerunt, se intellexisse de existencia die hesterno ac peticione oratorum pape apud ipsos, et non credebant neccesse reconmitti eis de securitate concilii, quia confiderent eos de suo honore attentos esse ac semper fideles. Hiis etsi paucis verbis illi percipientes animos patrum responderunt, ambasiatores pape proposuisse apud eos, quomodo papa semper voluerat concilium in ea ciuitate Basiliensi celebrari, et tune multo plus vellet, seque fuisse missos ad concordandum, ideoque placeret consulatui assistere eis et de sua promittere securitate. Ipsi autem extimplo responderant, quod dedissent saluum conductum concilio, quem vellent seruare vsque ad mortem; quocirca si cum

Strana 507
Liber VI. Caput XXIII. XXIV. 507 concilio esse volebant, similiter haberent securitatem, sed si contra iusticiam et veritatem concilii instarent, taliter ciues se haberent, quod plus vellent in inferno esse quam Basilee. Propter quod ciues ipsi rogabant dominos de concilio habere bonum animum, quia non dicebant de concilio, sed pro minimo ipsius intendebant stare vsque ad mortem pro manutenenda securitate. Id ipsum tunc professi fuere Guilielmus Bauarie dux et marescallus imperii ibi presentes, quamquam de hoc requisiti non fuissent, tamen offerebant se. Post que verba cum imperator venisset ad eos, statim post allocucionem ciuibus factam patres agnoscentes difficultates orituras ex ostensione cedule de adhesione oratoribus pape, multis eorum eciam formidantibus viam facti, exposuerunt illi ambasiatores regis Ludouici, cardinalem quoque Arelatensem in via constitutos veniendi ad concilium retrocessisse aut persistere, audientes de perturbacione tunc in concilio sistencium nec (esse) securitatem, eoque placeret serenitati sue taliter facere, vt fama hec tolleretur. Respondit hoc esse, quia non concorditer fiebat cum eo super tractatibus, sed ipse intendebat, quatenus concilium in suo robore et papa in suo honore maneret, multumque desiderauit, sed nec obtinuit, vt dilacio quarta trium dierum non ascriberetur ei, dicebat enim sibi verecundum fore tot concessas fuisse ad eius instanciam dilaciones. Caput XXIV. Factus aduocatus pro concilio imperator, qui fuerat executor interpellatus, obiecta soluit Venetorum pro intelligencia catholica dans semetipsum exemplo; aperit item causam inflexibilitatis Bohemorum ex rege Polonie et bullis pape. In hac igitur vltima cum materia conclusioni propinquaret, per ambasiatores Venetorum querelabatur, quod ex tribus per papam petitis nullum fieret et tamen omnia que per concilium. Ad quod eciam imperator respondit, magnaque rursum instancia facta est, vt verba illa "quantum cum Deo“ tollerentur, allegante Johanne Francisco exemplum de gubernatore ciuitatis vnius in Ytalia, qui simili modo iurasset statuta seruare ciuitatis, et contraueniens cum illa clausula se excusabat. Ad que imperator dicebat illud verbum quasi esse superfluum, quia sic intelligi deberet „non vero contra Deum“, sed sic vltra suos predecessores pape iurauerat ipse, et ita ipse intelligebat subditos suos de imperio sibi obedire debere; vnde si papa vellet contra Deum aut ecclesiam aliquid agere, non tunc concilium teneretur, nec concilium deberet se statim excusare dicens, non esse cum Deo aut contra Deum, quia iudices essent ipse aliique principes, qui videre possent an sic vel non sic esset; nec simile foret de illo gubernatore, non habente qui de illo iudicaret. Alloquebatur eciam sufficienter pape fuisse prouisum de securitate, licet concilium non obtulisset, quia satis erat, quod ipse, rex Francie ac principes assecurabant non permittere contra eum agi super titulo aut deposicione; vtque alias dixerat, ipse vellet cum eo stare vsque ad mortem, si tamen faceret que concordata erant, alias vt semper stare vellet cum concilio, prout ab eo esset determinatum. Fuitque tunc inter ambasiatores Francie et imperatorem replicatum, vtrum vel non subscripsissent se in securitate pape, mansitque crastino, quia iam nox in suo cursu multum processerat, conueniendum esse ad honestandum materiam cedule oblate, vt fieret secundum verba micia magis, ne papam irritarent. Summo igitur mane Veneris die via. Nouembris conuenientibus apud sanctum 64°

Strana 508
508 Liber VI. Caput XXIV. XXV. Dominicum cardinalibus et deputatis, vt inter se primo concordarent, imperator eciam mane ibidem constitutus est et cum eo omnes principum ambasiatores preterquam Anglie, contestatusque est se illo die presidere velle, vt materia concluderetur, quod et fecit remoratus vsque ad secundam horam post meridiem, particulatimque lecta cedula eo requirente consensus vtrimque accessit. Fuit autem primo difficultatum super verbo „et legittime continuatum“, sed mansit; item super restitucione, quia volebant, vt exprimeretur quod propter adhesionem concilii, cumque et deputati et oratores conuenire non possent, imperator habuit prope se consiliarios suos et ambasiatores electorum imperii, quibus Teutonico ydeomate dantibus vota sua imperator sustinuit propositum deputatorum, aliis manifestans se informatum deputatos concilii iuste petere. Super verbo eciam "quantum cum Deo" maxime difficultates ingeste sunt, vltimo obicientibus quod deputati debuerant conuenisse ad attenuandum cedulam, et tamen impinguauerant. Niuerniensis autem episcopus bis dixit se aliosque ambasiatores Burgundie et Sabaudie non habere potestatem ad consenciendum vel dissenciendum in facto pape, sed intendebant dominos suos infor- mare et confidebant eos assentire mittereque ad papam; imperator autem illi dixit „quomodo igitur huc intrasti non habens vestem nupcialem“? Siquidem fuerat magis ex difficultatibus vnus, et cum fieret totum quod pecierant, videlicet per tres supersederi menses in processu pape, in fine tamen renuebant deliberatis assentire, frui dilacione gaudentes et iusticie non acquiescentes; non vero sic imperator, qui conclusa cedula et de crastino tenendam sessionem publice dixit, si papa id facere nollet, quod dimitteret eum et staret determinacioni concilii. Quippe nocte precedenti dixerat, quod cognoscebat eum durum et oportebat eum trahere, conmemoratus quod associato sibi abbate sancte Justine, dum Rome constitutus erat, sepe requisiuisset eum et reperisset talem; dicebatur igitur, quod minus iuuaret, si requireretur per Venetos, quoniam amplius propterea flecteretur, non vero amore imperatoris ipsius, cum in presencia nichil potuisset obtinere. Dixit eciam tune id, quod prima apercione inpertinens videbatur, in fine tamen suo erat conducens proposito; instanciam enim toto corde faciebat pro maiori concedenda dilacione. Dicebat eciam de bullis per papam concessis regi Polonie super facto regni Bohemie, sed quod de hoc intendebat concordare cum papa, quodque id impedimenti foret reduccionis Bohe- morum, quia confidebant in rege Polonie ideoque frustra per tractatus cum eis ageretur ; approbabat tamen que per concilium cum eis gesta fuerant hactenus, sed si ageretur, vt ille cum eis non esset, tunc Bohemi misericordiam peterent. Item vero post terminum dilacionis vellet contra regem Polonie intentare materiam fidei, sed interim procedi posset ad reformacionem, ideoque deceret longiorem concedi terminum, saltem trium mensium cum dimidio ; obtinuit autem prout in decreto nonaginta dierum. Hac die sero celebrate sunt deputaciones, conclusione secuta in generali congregacione de premissis omnibus. Caput XXV. Sessio concilii monens papam reuocare publice errores suos, et protestacio seorsum facta per oratores eius. Iuxta igitur superius concordata celebrata est xiv°. sessio sancte Basiliensis synodi, Sigismundo Romanorum imperatore sedente in cathedra collocata a sinistra parte

Strana 509
Liber VI. Caput XXV. XXVI. 509 altaris, imperialibus infulis decorato, hoc est induto dalmatica et pluuiali, in capite tenente mitram albam cum appendiciis ad dextram et sinistram aures, super mitram autem imperiale dyadema, nobilibus ante eum insignia tenentibus, sceptrum, pomum aureum cum cruce desuper, et gladium euaginatum. Dum vero missa decantaretur, quam celebrauit episcopus Grassensis ordinis predicatorum, per soldanum et cursores magna cum instancia requisiti sunt, vt sessioni interessent, multi ex prelatis dominii Venetorum; quorum alii se excu- sabant simulata infirmitate, pape displicere nolentes, quidam autem aduenere. Et quoniam pro certo asserebatur ambasiatores pape accessuros, personaliter contra ea, que publicanda erant in sessione, dure protestaturos, magister Johannes de Ragusio, qui imperatori familiariter notus erat, eundem auisauit bene attendere, quia, si illi resisterent, dilacio per concilium non concederetur, et sic papa maneret suspensus. Misso igitur nuncio ad eos per imperatorem non venerunt, sed vt postea notum fuit, allegantes quod decreuissent ex debito sui officii in sessione id facere, sed quia ante facultas illis non se obtulit, protesta- cionem eandem coram presidente concilii postea inmediate publicarunt forme eius, ac si patribus constitutis in sessione loquerentur. Effectus autem eius est, quod Spalatensis archiepiscopus et episcopus Ceruiensis pape oratores exhibuerant, quam papa pro concordia concessisset, bullam sue adhesionis, per quam quantum voluntates patrum instabant satis fecisse non ambigebatur, si eius sensus rectus receptus fuerat; sed illam non visi recipere conuerterant se ad certos tractatus, ad quos ipsi non fuerant admissi. Cumque iam sentirent ordinacionum suarum cumulatum effectum, illaque pertractata non ad inducendum pacem, sed adeo dure et irritatiue pocius conposita viderentur, quod dubitabant, an papa vellet eisdem annuere, declarabant igitur in eis scriptis, ad illa non se requisitos, sed instantes non admissos, nullumque propterea illis prestitisse aut prestare consensum aut approbare velle, sed expresse contradicere, offerentes iterum dictam bullam sue presidencie, et requirentes agi iuxta modum contentum in ea, protestantes eciam expresse, quod non intendebant approbare facultatem aut fundare iurisdiccionem eorum, contra quos protesta- bantur, sed quia intellexerant certam esse concessam dilacionem, illam intendebant pape notificare. Presidens autem respondit se protestacionem illam visurum ad partem et, si opus esset, responderet. Celebrata igitur missa et completis cerimoniis solitis in ambone constitutus abbas Conchensis legit decretum, tres vero bullas reuocandas, quia magne prolixitatis tardaque hora esset, non legit, habiteque sunt pro publicatis, quia note erant omnibus et iam lecte in congregacione; exprimuntur autem in xvi'. sessione. Quod vero imperator et cardinalium pars maior desuper eiusmodi publicatis pape scripserint, notum postea factum est et memorabitur tempore adhesionis facte. Tenor vero sequitur publi- cati decreti. Caput XXVI. Sequitur decretum sessionis XIV°. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata vniuersalem ecclesiam representans. Terminum sexaginta dierum datum sanctissimo domino Eugenio pape quarto iuxta formam monitorii, citacionis et suspensionis in sessione xn'. promulgati, ac deinde ad xxx. dies et postea pluribus vicibus vsque in presentem diem prorogatum hec sancta synodus, volens erga ipsum dominum Eugenium omni mansuetudine 51. 1433. 7. Nov.

Strana 510
510 Liber VI. Caput XXVI. et benignitate vti, tenore presencium ad nonaginta dies ab hac die inmediate sequentes cum omnibus clausulis, qualitatibus, condicionibus in decretis tam monitorii sexaginta dierum, quam prorogacionis ad xxx. dies insertis prorogat et prorogatum esse statuit, ita tamen quod, si infra predictos nonaginta dies omnia et singula contenta in quadam cedula, cuius tenor inferius describitur, realiter et cum effectu prefatus dominus Eugenius non adimpleuerit, pene in dictis decretis monitorii ac prorogacionis contente eo ipso inflicte sint et esse intelligantur. Tenor autem predicte cedule sequitur et est talis. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Vt mentis nostre integritas ac deuocio, quam ad vniuersalem ecclesiam et sacrum generale concilium Basiliense gerimus, omnibus constet euidenter, ideo tres nostras litteras, quarum tenor de verbo ad verbum inferius describitur, ac alias quascumque et quicquid per nostros aut nostro nomine in preiudicium aut derogacionem predicti sacri Basiliensis concilii seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu assertum est, cassamus, irritamus et annullamus, cassas, nullas et irritas fuisse et esse declaramus“. Vel sic: "Pridem tres nostras litteras in palacio apostolico promulgari fecimus, quarum tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis. Verum cum ex predictis litteris nonnulla scandala orta sint et oriri possint, ideo ipsas et alias quascumque aut quicquid per nos aut nostro nomine in preiudicium aut derogacionem predicti sacri Basiliensis concilii seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu assertum est, cassamus, reuocamus, irritamus et annullamus, cassas, nullas et irritas fuisse et esse declaramus“. Vel sic in fine littere adhesionis: "Qua propter tres nostras litteras pridem in palacio apostolico promulgatas, quarum tenor de verbo ad verbum inferius describitur, et alias quascumque et quidquid per nos aut nostro nomine in preiudicium aut derogacionem predicti sacri Basiliensis concilii seu contra eius auctoritatem factum et attentatum seu assertum est, cassamus, reuocamus, irritamus et annullamus, cassas, nullas et irritas fuisse et esse declaramus". Poterit prefatus dominus Eugenius vnam eligere de predictis formis, que sibi magis placuerit. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Dudum sacrum generale concilium Basiliense, per generalium Constanciensis et Senensis conciliorum statuta approbacionem- que felicis recordacionis Martini pape V. ac nostram pro extirpacione heresum, pace populi christiani ac generali reformacione ecclesie in capite et in membris et pertinentibus ad ea legittime inchoatum, ex certis causis in aliis nostris litteris expressis de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio dissoluimus. Verum cum ex dicta dissolucione orte sint graues dissensiones et grauiores oriri possent, nichilque magis optemus, quam quod predicta sancta opera debitum sorciantur effectum, decernimus et declaramus prefa- tum generale concilium Basiliense a tempore predicte inchoacionis sue legittime conti- nuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse, continuari ac prosecucionem habere debere ad predicta et pertinencia ad ea, perinde ac si nulla dissolucio facta fuisset, quinymo prefatam dissolucionem irritam et inanem declarantes ipsum sacrum Basiliense concilium pure, simpliciter et cum effectu ac omni deuocione et fauore prosequimur ac prosequi intendimus". Item prefatus dominus Eugenius reuocabit quoscumque processus quarumeunque censurarum, priuacionum et suspensionum, factos contra supposita huius sacri concilii Basiliensis et adherencium eidem, nec non omnia gesta et facta in preiu- dicium, lesionem et derogacionem eorumdem, eis non legittime citatis nec legittime

Strana 511
Liber VI. Caput XXVI. XXVII. 511 defensis, de quibuscumque dignitatibus, beneficiis, conmendis et officiis, eciam si cardina- latus, patriarchatus, archiepiscopatus, episcopatus, abbacie etc. existant, iuribus et bonis quibuscumque, et specialiter contra reuerendissimos dominos cardinales de Cipro, sancti Sixti et Firmanum, ac omnia in pristinum statum per suas litteras reducet, ac si non emanassent, cum clausulis opportunis, mandando sub penis formidabilibus omnibus, qui se de dignitatibus, beneficiis, conmendis et officiis, iuribus et bonis intromisissent, vel racione dictarum priuacionum seu suarum ordinacionum quarumcumque se vellent intromittere, vt ab ipsa intromissione et omni molestia penitus desistant; vtrum autem fuerit legittima citacio et defensio, stabitur iudicio sacri concilii. Quodque deinceps a nouitatibus et grauaminibus seu preiudiciis inferendis ipsi sacro concilio vel suppositis eius et adheren- tibus eidem realiter et cum effectu desistet, vt sic vera caritas inter sacrum concilium et sanctitatem suam ad Dei honorem et vtilitatem vniuersalis ecclesie sine aliquo rancore aut suspicione consistere valeat. Et vt ipse dominus Eugenius cognoscere possit puram et rectam sacri concilii intencionem ac veram caritatem, quam erga ipsum habet et habere in futurum intendit, oblacionem alias factam in responsione data primis ambasiatoribus ipsius domini Eugenii, que incipit "cogitanti“ etc., iterum hec sancta synodus eciam alia addendo repetit in hune modum: Ecce, si quid culpe conmissum est attemptando disso- lucionem, aut in confeccione aut publicacione trium bullarum in reuocacione per ipsum dominum Eugenium fienda contentarum, sacrum concilium penitus abolet, dummodo ipse dominus Eugenius omnia et singula superius contenta realiter et cum effectu adimpleuerit, et infra terminum in presenti decreto nostro prorogacionis statutum huic sacro concilio per suas auctenticas litteras significauerit. Quod si fecerit, nemo erit nostrum, qui pedes eius vt beati Petri non osculetur, qui vt vicarium Christi non honoret ; erit concilii caput, omnes ad eum respicient, omnes ei conplacere, obsequi et, quantum cum Deo poterunt, deseruire curabunt. Offerimus eciam, quicquid dici aut cogitari potest, nos fidelissime facturos, quantum cum Deo fieri poterit, pro omni honore et statu tam sue sanctitatis, quam omnium suorum. Datum in sessione publica eiusdem sancte synodi, in ecclesia maiori Basiliensi celebrata septimo Idus Nouembris anno a natiuitate domini MCCCCXXXII°. Caput XXVII. Doctrinalis speculacio, quare securitas data non fuit aut iuste potuit dari per concilium, vt contra papam non procederetur. Cum autem ex tenore prefati decreti euidenter appareat concessa non fuisse per concilium, que in fauorem pape supplicabantur, ordo racionis deposcit manifestare dene- gacionis causam et duorum, que papa requirebat, et tercii, quod pro eo petebatur. De primis autem manifestum est intueri. Petebat equidem papa reuocacionem synodalium decretorum, paratus sua reuocare; verbum vtique magne suspicionis, non iusta esse, que dubitacioni submittit et reuocanda offert, et tamen in litteris suis presentatis synodo per Johannem de Mela asserebat ecclesie edificia esse ordinaciones, disposiciones et iusta precepta sui ipsius Christi vicarii, quodque mortalium nullus de eius voluntate, disposicione seu iudicio auderet quomodolibet disceptare. Quod vero attencione dignum; siquidem tam iuste arbitrabatur se egisse, quod nec reuocacionem in hiis modo bullis vltimis primo

Strana 512
312 Liber VI. Caput XXVII. obtulit, sed iam ab anno priori per litteras directas archiepiscopo Ebredunensi et imperatori tunc constituto Senis, propter quod magnum prestitit incitamentum, vt patres concilii omnimode instarent pro facienda per eum gestorum suorum reuocacione. Ipsi autem non fecerunt similem, qui ab inicio in eadem fixi permanserunt confessione, synodalia decreta esse velut iudicia domini, vera et iustificata in semetipsa, quod organo presidentis concilii fuit remonstratum plurimis conmemoratis racionibus in publica disputacione iam desuper enarrata, nec in ea, quamuis requisiti, vmquam oppositum pape oratores ostenderunt, magnas desuper allegantes raciones vel contrariis respondentes. Sic igitur, licet id peteretur, reuocata non fuere decreta sacri concilii, que non probabantur iniusta esse. Quod vero presidentes pape admissi non fuerunt, causa extitit, quia precedere debuit pape adhesio, vt primo concilium et papa essent vnum. Quomodo namque potuissent presidere concilio eius nomine, qui concilium non fatebatur? Poterat certe fieri nouum concilium et illi presidere, sed adhesio erat vt fateretur papa Basiliensem congregacionem ab inicio sui legittimum fuisse concilium et legittime continuatum; quamdiu igitur papa concilio non adherebat, iusta non erat peticio recipi quemquam ad presidenciam nomine eius. Tercium vero, in quo allegabant id requirentes pendere totum, eciam denegatum extitit, vt pape per concilium daretur securitas, quamdiu viueret, manere in papatu; etenim questio versabatur publica, vtrum debuit aut decuit, sed est profunda magis, vtrum id potuit concilium iuste concedere absolute et absque limitacione, prout petere videbantur instantes remoueri clausulam "quantum cum Deo“. Vt autem plenior huius profunde inquisicionis assit intelligencia, primo declaratur, quid dicat impunitas siue peccandi licencia, deinde quam differencia sit huiusmodi et exempcionis, rursus quam correctum esse deceat summum pontificem, et postremo quam dedecet ecclesiam summo pontifici concedere impunitatem. Securitas namque petita dicere videbatur licenciam peccandi, que est impunitas, promissa a superiori illi, quem tenetur corrigere potestate; petebatur equidem, quamuis non sermone expresso, sed euidencius se monstrante omnibus intellectu, vt omne, quod liberet, papa faceret, certus factus nusquam in vita sua corrigi debere per concilium aut posse. Id enim requirebatur, sed vt super titulo papatus questio non fieret, vtque numquam procederetur ad eius deposicionem, nec presupponebatur de eo, quod esset in gracia confirmatus, vt peccare non posset, imperatore ipso exclamante contra electores eius, qui talem elegerant ad papatum. Sic igitur petita securitas quedam erat peccandi licencia, quam vtrum concilium potuerit facere, intelligendum est, quod peccandi licencia de genere bonorum minime est, sed malorum, sicut et peccatum, cuius datur respectu. Et cum de racione peccati sit illicitum esse, licencia peccandi nunquam potest esse licita, propter quod, tamquam intelligi non possit, oppositum in se includit, quemadmodum dulce amarum, bonum malum, asperum lene, aut vita mortem; huiusmodi namque licencia illicencia pocius dicitur siue illicita, quia licencia male agendi licita esse non potest, plusque fit illicitum, quanto magis conceditur velud licitum, quoniam additur malicia malicie, consensus profecto specialis et expressus in peccatum et iudicis licenciam tribuentis et subditi licenciam acceptantis ; propter quod ab apostolo Petro huiusmodi impunitas peccandi appellatur libertas malicie, cum ait "quasi liberi, et non quasi velamen habentes malicie libertatem". Est item licencia peccandi iuxta doctrinam Augustini v. de ciuitate Dei miseria quedam ac infelicitas, Tullio exclamante "o miserum, cui peccare

Strana 513
Liber VI. Caput XXVII. 513 licebat; miseria quippe magna est, si medicina cuiquam prohibetur, per quam sanari potest ab infirmitate in dies semper magis crescente, quod euenit habenti licenciam impune peccandi, nemine audente eum corrigere vel punire, quem superior potestas inpunem esse concessit; namque docente philosopho pene esse dicuntur medicine peccatorum. Quanto igitur quis cercior efficitur, vt nemo eum corrigere valeat aut punire, quia plus longe fit ei medicina, peccati morbus magis redditur incurabilis; quo fit, vt in dies miserior efficiatur, qui peccat impunitate concessa, et quia magno priuatur bono, et quia magno oneratur malo, priuatus iusticia, oneratus culpa; iustum quippe est peccantem corripi, vt volens emendetur et nolens puniatur. Vtrumque autem deest habenti licenciam peccandi, maxima vero culpa est eiusmodi licenciam acceptare, quia idem est, quod iusticia humana velle carere et subiectum esse nolle diuine iusticie illam precipienti. Est preterea, qui inpune peccat, miserior atque infelicior, et quia ad peccata procliuior, et quia peccatum licenciati huiusmodi, qui est omni licenciatus a bono, grauius efficitur et dampnabilius. Dato equidem casu, vt quis peccet contra mandatum superioris, conmittens homicidium vel quoduis aliud peccatum, quamuis hie duo conmittat peccata, inobediencie atque homicidii, illud tamen vnum grauius est istis duobus, quia sic peccans longius a rectitudine distat; in deuio namque constitutus directore et adiutore caret, cum et ipse non petat, que sit via vite, putans omnia sibi licere, aliis autem prohibitum sit eidem ostendere, quod sit in errore. Justicie quoque plus obuiat primas et secundas eius partes contempnens, vt enim cure sibi non est declinare a malo, ita et facere bonum, sic fit intimidus pene et vacuus premii expectacione. Insuper grauius peccat, quoniam a racione magis dissentit, que cum ad optima deprecetur, non quodlibet, sed quod rectum est, hortatur agendum. Huius autem licenciati propositum est impune agere omne, quod libet, propter quod continuam sibimet infert mortem, quia prima mors anime est libertas erroris. Denique licenciate peccans rei publice amplius nocet, quia aliis resistere non valentibus, nec expectantibus de eo iusticie satisfaccionem, per eiusmodi licenciam aculeus quidam eidem inmittitur incitans ad peccatum, vt videntes furem currant cum eo, velut omnem preciosam reperturi substanciam, domos suas spoliis impleturi et posituri suam porcionem cum adulteris, disciplinam omnem in hoc odientes et retrorsum proicientes sermones diuinos, quod sine fallo legi obuiat diuine, cui repugnat expresse incorrigibilitas ac fixa in peccato permanencia, fomentum et radicem trahens tali concessa impunitate. Quocirca facile est videre, licenciam peccandi a superiori potestate concedi non posse absque prauitate peccati. Potest equidem a rege iniquo tribui vel a tiranno, etenim docente Petro qui in errore conuersantur, libertatem aliis promittunt, cum et ipsi serui sunt corrupcionis; non vero concedenda eiusmod impunitas est a iusto iudice vel episcopo, quem decet sanctum esse, innocentem, inpollutum et segregatum a peccatoribus. Si namque peccata subditorum sub dissimulacione transire, nec intendere ad eorum correccionem in prelatis est graue peccatum, quia peccantibus consentire videntur, quanto grauius est promittere libertatem peccandi, securitate data, vt nunquam propter id penam habeant. Haud dubium de hiis intelligi doctrinam apostoli, dignos esse condempnacione non solum qui faciunt, sed eciam qui consenciunt facientibus, et quod dampnabilius, quia non semel, bis aut tercio, sed continue concessam inpunitatem interruptam manere volentes, ac per hoc licenciatorum suorum perdicionem semper- optantes. Si namque iuxta saluatoris doctrinam qui corripit fratrem suum, lucratpr èum, Scriptores II. 65 VP

Strana 514
Liber VI. Caput XXVII. 514 qui igitur per se non vult corripere illum nec ab aliis correptum esse, quod significat inpunitas concessa a superiori, continuo vtique vult perdicionem eius, quod vero longe distat ab amore paterno, apostolo contestante in epistola Hebreorum "quis enim filius, quem non corripit pater? Quod si extra disciplinam estis, igitur adulteri et non filii estis“; nam qui parcit virge, odit filium suum. Et quia minus patre mater non diligit filium, racioni plurimum obuiat eiusmodi impunitatem concedi absolute per ecclesiasticam potestatem, quam non in destruccionem, sed in edificacionem concessit Deus. Fieri quippe non potest, vt sancta Dei ecclesia velut mater pia salutem non optet filiorum, que tamquam vera mater non perditos, mortuos aut diuisos, sed integros optat semperque viuentes; cuius desiderium cum impleatur per correpcionem eorum, illam ex proposito negligere, quemadmodum facit concedens impunitatem, grauissimum est peccatum. Veritati sane huic testimonium perhibet Heli summus sacerdos, qui inpunitatem filiis suis concessit, quod vtique erat Deo reuelante ipsos magis honorare quam Deum; profecto et illos perdidit et semetipsum, in perpetuum genere suo summi sacerdocii dignitate priuato. Non fit autem pro modo inquisicio, si Deus eiusmodi inpunitatem siue peccandi licenciam concedere possit propterea, quod dedecus peccati non potest esse sine decore iusticie, et Deus nisi iustus iudex esse non potest, a quo, quia Deus est, Job teste omnis abest inpietas, et quia omnipotens, omnis iniquitas exulat. Vnde ex iam premissis perspicue inuestigari potest, si generali synodo liceat summo pontifici inpunitatem concedere, vt agat quod libuerit, ne vmquam corrigatur data securitate. Nempe fratres peccantes corripere vt lucretur eos, nullus fidelium tam obligatur, quam pontifex summus, quanto superiorem possidet cathedram discipline. Intellexit hoc Christi vicarius primus, quando audito de correpcione fraterna mandato Christum statim interrogauit dicens "domine, quociens peccauerit in me frater meus, dimittam ei vsque sepcies?“ Quia vero incorreptus alios corripere commode nequit, equidem ei dicitur „eice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis eicere festucam de oculo fratris tui“. Ideo minime decet, vt summo pontifici per ecclesiam concedatur inpunitas siue peccandi licencia officio suo nullatenus conueniens, quo peccantes fratres corripere tenetur. Aliud profecto est quemquam ab inferiori iudicio exemptum esse, aliud licenciam habere peccandi. Conceditur religiosis exempcio, vt per ordinarios non corrigantur, si tamen peccant, puniri habent a prelatis ordinis vel a summo pontifice; quod autem summus pontifex exempcionem cuiquam auctentice concesserit a suimet iurisdiccione, vt ipse eum punire nequeat de futuris delictis, nondum est visum exemplum, et vtrum liceat, patuit in exemplo conmemorato proxime de Heli sacerdote summo. Diuino quippe mandato commissa summo pontifici est pastura ouium, regimen videlicet quorumeunque fidelium; quamdiu igitur ipse pastor est et illi oues, hii subditi semper manent eius iudicio et ille minime desinit eorum esse prelatus. Qui si, quod infirmum est in ouibus sibi traditis ad custodiam, non consolidat, quod egrotum non sanat, quod fractum non alligat, quod abiectum est non reducit, et quod perierat non querit, Ezechielis testimonio de manu sua requirit Deus animam pereuntis; itaque quamdiu pastor manet, absoluere se ipsum non potest a debito pasture ouium, quas sibi conmisit Deus. Circa modum sane correccionis potest multa concedere, non vero vt corrigere non possit aut debeat, aduersantibus concessioni huiusmodi debito sui officii et precepto superioris. Si igitur summus pontifex obedire tenetur synodo generali habenti inmediate

Strana 515
Liber VI. Caput XXVII. 515 potestatem a Christo, quomodo potest securitatem illi prestare, vt agat omne quod libet, nec per concilium debeat aut corrigi possit, quod et ipse aliis nunquam concedit aut iuste concedere potest? Conmendauerat publice Christus Petrum confitentem eum filium Dei viui tamquam beatum, cui non caro et sanguis, sed veritatem reuelauerat ei pater, qui est in celis daturusque illi erat claues regni celorum, vt, quod solueret in terris, in celis solutum, et quod in terris ligaret, ligatum esset in celis; licenciam tamen absque vlla reprehensione agendi pro libito non concessit, sed inmediate, eciam si id fecit pietate conmotus, quia voluit impedire passionem eius, audiuit "vade post me sathana, scandalum es michi, quia non sapis ea, que Dei sunt, sed ea, que hominum“. Veritatem hanc intellexit Symachus papa alciori contemplatus iudicio, cum ait „non nos beatum Petrum, sicut dicitis, a domino cum sedis priuilegio, vel successores eius peccandi licenciam iudicamus suscepisse“. Si igitur papa scandalizaret populum Christi fidelem, que sua sunt querens, non que Jhesu Christi, quomodo generale concilium absolui poterit a debito, ne ei dicat, quod retro vadit sapiens, non que Dei sunt, sed que hominum. Retro certe Deum peccans ambulat, quia coram Deo ambulat recte incedens; sic enim Abrahe dixit Deus "ambula coram me et esto perfectus". Translacio vero Lxx. interpretum Augustino conmemorante xvI. de ciuitate Dei loco verborum istorum dicit "place in conspectu meo et esto sine querela“; namque sine querela esse est perfectum esse, sicut de parentibus Johannis Baptiste Lucas testatur, quod erant ambo iusti ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et iustificacionibus domini sine querela. Sicut igitur qui placet in conspectu Dei ambulat coram eo, ita et post Deum atque retro peccator ambulat, sapiens non que Dei sunt, sed que hominum. Quamuis igitur Petro diligenti eum pre omnibus aliis discipulis conmisit Christus suas oues pascendas, quia tamen voluit, vt que Dei, non vero que hominum saperet, et quia post conmissionem dixit ei „sequere me“, quoniam qui Christum sequitur, non ambulat in tenebris, qui vero peccat, in tenebris manet et ex dyabolo est, profecto non concessit ei impunitatem, sed nec securitatem prestitit, vt absque redargucione maneret. Restitit namque ei Paulus in faciem, eum fore reprehensibilem ad perpetuam rei memoriam sua pronuncians sentencia diffinitiua. Si igitur papa vt Petrus subtraheret et segregaret se ab hiis, qui viuerent secundum legem Dei, manducaret autem et biberet cum ebriosis, cum ambiciosis, symoniaca et illicita pacta frequentans, assuesceret rursum percutere seruos Dei, ad ecclesiasticas dignitates facinorosos promouens et dignos repellens, nonne ecclesia in generali concilio legittime congregata arguere eum poterit et stare contra faciem suam ammonicione et iudicii seueritate? Sancto namque profitente Gregorio sicut laudabile discretumque est reuerenciam et honorem exhibere prioribus, ita rectitudinis et Dei timoris est, si qua in eis digna sunt correccione, nulla dissimulacione postponere, ne totum, quod absit, corpus morbus inuadat, si languor non fuerit curatus in capite. Beatus quoque Jeronimus ait "que pietas est criminis vlcionem in hoc seculo prohibere, vniuersam vero christianitatem in discrimen adducere?“ Quod indubie contingit in crimine notorio summi pontificis ecclesiam Dei semper ac magis scandalizantis. Preterea neminem in religione christiana magis esse correctum decet, quam summum pontificem, tum quia corrigere alios precipue obligatur, tum quia eius peccatum magis officit sibi et aliis, innumerabiles populos secum ducens mancipio gehenne plagis multis vapulaturos, tum quia per eius notorium peccatum status ecclesie magis 65*

Strana 516
516 Liber VI. Caput XXVII. decoloratur, tum quia magis detrahitur glorie et honori diuino. Quo circa ecclesia, cui de omnibus hiis maxime cura incumbit, precipue obligatur ad correccionem summi pontificis, et quia, si notorie peccat, correccione pre omnibus indiget, quanto peccatum ipsius magis est in scandalum aliorum, et quia ecclesia summo pontifici de correccione prouidens omnibus benefacit, et quia materna caritate plus eidem tenetur, quanto ceteris maior est, et quia plus illo eget ad correccionem aliorum. Si igitur frater tenetur ad correccionem fratris, vt lucretur eum, quia ille perditus erat et, nisi corrigatur, perit in peccato suo, nec ab huiusmodi obligacione, quamdiu viuit, absoluitur, quomodo igitur ecclesia semetipsam ab obligacione huius diuini mandati absoluere et inpunitatem concedere potest summo pontifici, ne ipsum corrigat et lucretur, qui absque correccione perditus perit in peccato suo? Etenim si peccantem ecclesia corripit eamque audit, lucrata est filium suum, concedens autem impunitatem dimittit eum perditum iri. Alia profecto consideracio erat illius boni pastoris, qui adimplere volens debitum obligacionis sue dimissis nonaginta nouem in deserto ouem, que perierat, vadit querere reportaturus in humeris suis. Illa denique sapiens mulier maximum cognouit esse onus sue obligacionis, quando, vt dragmam perditam inueniret, licitum esse putauit accensa lucerna domum euertere, suo docens exemplo, quamuis multe assint difficultates, per ecclesiam querendam esse diligenter salutem et correccionem summi pontificis, cui nullatenus concedere debet a futuris delictis inpunitatem, si ad eius correccionem plus quam frater fratri diuino precepto obligatur. Quinymo talis impunitas atque licencia peccandi, si pape a quoquam prestita existeret, per ecclesiam esset eripienda; teste namque Augustino, „cui licencia iniquitatis eripitur, vtiliter vincitur, quoniam nichil est infelicius felicitate peccancium, qua penalis nutritur inpunitas et mala voluntas velut hostis interior roboratur". Quod si hanc inpunitatem ecclesia concedere nequit, numquid igitur sibi ipsi hanc exempcionem a correccione ecclesie summus pontifex concedere potest, suo ordinans statuto, quod soli Deo attribuit scriptura, sibi eciam competere, vt nemo possit dicere ei „cur ita facis“, eciam ecclesia legittime congregata? Itaque papa absoluere non audens quemquam fidelium ab obli- gacione, qua tenetur corripere fratrem suum, absoluet ecclesiam a debito materne pietatis, quo, eciam si videat perire filium suum, prouidere illi nequeat de opportuno remedio correccionis lucratura eum? Quapropter magno cum temperamento intelligenda sunt dicta illorum summorum pontificum attestancia, quod nemo iudicabit primam sedem, quodque sedis illius presulem suo sine questione Deus reseruauit arbitrio, ac quod Romana ecclesia fas habet de omnibus iudicare, nec cuiquam de eius licet iudicare iudicio; item quod papa cunctos iudicaturus a nemine venit iudicandus; eiusmodi namque aliaque eiusdem generis quamuis singulos Christi fideles a coherciua summi pontificis correccione cohibeant, non tamen ecclesiam vniuersalem, sui omniumque fidelium matrem, seu generalem synodum eandem representantem, cui summus pontifex obedire tenetur, et si obedire contumaciter contempserit, condigne penitencie subicitur ac debite punitur, eciam ad alia iuris subsidia recurrendo. Hinc igitur, quoniam ad correccionem pape sancta synodus inmediate a Christo potestatem habet, vtique concedere nequit, vt occurrente neccessitatis casu ad eius correccionem minime intendat. Quod a principio petere videbatur imperator aliique ambasiatores principum, Venetorum presertim, instanciam facientes magnam, vt securitas illi daretur, quamdiu viueret, per concilium non procedendi contra

Strana 517
Liber VI. Caput XXVII. XXVIII. 517 eum. Ostenderunt autem premissa hec raciones et causas, quare dicta peticio absolute concedenda non erat, quod procul dubio imperator ipse lucide postea intellexit, quando vidit importune exigi, vt tolleretur verbum "quantum cum Deo“. Tunc etenim semetipsum prestans exemplo et qualitatem declarans petite securitatis verba hec dixit magna certe digna conmendacione, vt, quamuis sub se haberet milites ac principes subditosque imperii et regnorum suorum, quorum cuilibet dicebat vade et ibat, fac hoc et faciebat, nichilo- minus ipse non vellet, vt contra Deum quicquam facerent propter mandatum suum, sed quantum cum Deo possent, vt sibi in omnibus obedirent. Dicta fuerunt hec pro intelligencia quadam, vt lecturi causam agnoscant, quare tria fuere denegata, pro quibus instancia fiebat in fauorem pape: quod decreta concilii Basiliensis reuocarentur, presidentes admitterentur sui, daretur quoque securitas ab instantibus specificata persepe. Obtenta vero fuere quecunque petebat concilium, sed non absque magno labore et cruciatu, perfecte impleto verbo dicto in principio collacionis huius, vt quia in accessu imperatoris magnum opus perficiendum instabat, maiores angustias pressurasque sanctam synodum pertulisse, ab imperatore et aliis nunc blandiencia, frequencius autem aliusmodi suscipientem verba, die noctuque insudantem, quatenus salua maneret auctoritas concilii generalis. Sed et quamdiu imperator Basilee mansit, super aliis quoque materiis magnas synodus sancta sustinuit fatigaciones, prout sequencia explicant ordini reducta suo, vt, quid gestum fuerit singulo mensium, referatur. Caput XXVIII. Multe proposiciones imperatoris pro subsidio Pilznensium, impedimentum eius, ne videretur super erroribus fidei contentis in bulla "Deus nouit“. Nouembrio mense celebratis congregacionibus quinque et duabus sessionibus sancte Basiliensis synodi, incorporati fuere procuratorio N. Dublauensis archiepiscopus, Merdensis et Ehohinensis, personaliter vero Johannes Lubicensis et Gundissaluus Placen- tinus episcopi, vniuersitas studii Erfordensis, Jacobus de Sirck prothonotarius facta protestacione de sede, quomodo alii eiusdem officii, Augustinus sancti Marciani extra muros Candoniensis, N. sanctorum apostolorum extra muros, N. sancti Bartholomei de Aziano Astensis, N. de Clinaco Mediolanensis, Nicolaus sancte Marie fontis viui Parmensis, Ambrosius sancti Stephani de Corne, Bernardus sancti Michaelis de Brambeo Laudensis, N. de Balerna, Guillielmus Clareuallis Lingoniensis, Bonispar sancti Theosnedi Aniciensis diocesum abbates, Johannes de Romiago, Tilmannus Grisler theologie, Heinricus Bromt, Hugo de Roch, Dominicus prior de Auencio, Bernardus Saciensis, Johannes de Morsia decretorum et Oliuerius Gueremet medicine doctores, frater Nicolaus prior Fontis salutis in theologia formatus, Johannes Eldach in vtroque baccalarii, Johannes Narsonis sancti Martini Monasteriensis, Johannes Christiani sancte Crucis Hildemensis, Petrus de Brona Beluacensis, Johannes monasterii in Schonam Ratisponensis diocesum decani, Gautherus canonicorum regularium Erfordensium prepositus, Anthonius de Boraciis Brissie Cabi- lonensis, Bartholomeus Valerii Constanciensis, Johannes Ismel de Constantino Constan- ciensis ecclesiarum archidyaconi, Johannes de Dich litterarum apostolicarum abbreuiator, priores tres, canonici quatuor et alii tres. Recepit sancta synodus litteras regis Dacie,

Strana 518
Liber VI. Caput XXVIII. 518 Swecie, Norwegie et domini Gothorum datas die apostolorum Petri et Pauli, conmendantis sanctam Basiliensem synodum, exhortantis per eam intendi ad tria sancta opera, propter que erat congregata, et pollicebatur quam primum destinaturum se ambasiatores ac prelatos regnorum suorum, quodque satageret implere et exequi facere, quecumque per concilium forent decreta et ordinata. Synodales vero oratores abinde regressi, Nicolaus Grauis prepositus Wratislauiensis et Mathias prouincialis ordinis minorum, retulerunt de magnitudine regni illius, longitudine presertim, vt vix cancellarii regni vnquam compre- hendere sciuerint locorum nomina et terrarum illius, propterea quod se extenderent vsque pigmeos siue antipedaneos, quodque mediante labore ipsorum inite fuerant treuge ad quadriennium inter regem ipsum et ciuitates maritimas. Recepit item litteras a duce Burgundie datas Octobrio mense, significante eidem placere ob concilii reuerenciam firmare treugas iam initas, aut nouiter indicere cum duce Austrie Friderico, quamdiu permaneret concilium, et per tres menses post dissolucionem eius duraturas, quamuis ab alia parte in aduersum fuissent attemptata quedam, sed sperabat per concilium intendi debere ad reparacionem. Friderici quoque ipsius ducis Austrie pro firmanda concordia facta inter eum et archiepiscopum Salczeburgensem super ecclesia Gorcensi in fauorem electi; notabat autem personam Johannis Scarleman, de quo eidem ecclesie papa prouiderat, quod constitutus procurator ad sollicitandum pro semetipso prouisionem obtinuisset, super quo adstatim se excusauit contestatus, nunquam fuisse constitutum se specialem ad id procuratorem. Decima autem die mensis huius celebrate sunt exequie solemnes pro Johanne rege Portugalie; qua die et aliis tribus imperator multa proposuit fecitque proponi in fauorem concilii et pro aliis rebus diuersis. Primo namque die sessionis xIV°. iam conmemorate proposuit rogans ac supplicans, vt dilacione durante concessa pape nonaginta dierum intenderet concilium ad ea sancta opera tria, propter que fuerat congregatum, et specialiter ad ea, que fidei erant, notificans, postquam concilium misisset ambasiatores suos ad Bohemos, peius fecisse expugnantes Prussiam et Vngariam dureque obsidentes ciuitatem Pilznensem. Cumque ipse intenderet ad liberacionem fidelium, qui intra ciuitatem illam plurimum vexabantur, rogabat per concilium dari deputatos, vt vna cum eis et presidente per eum ac suos videretur de prouisionis modo. Notificabat rursus iam misisse litteras vocacionis, vt, qui non impediti erant, prelati omnes imperii, dominiorum ac regnorum suorum venirent personaliter ad concilium. Scribebat eciam litteras desuper ad multos reges et principes, sperabatque in Deum omnipotentem fieri concilium Basiliense maius Constanciensi synodo. Presidens autem illi respondit, condigne gracias agens de zelo et intencione sua, affirmans facturos libenter, quod exposcebat. Littere vero eius destinate ad reges Castelle et Portugalie erant continencie plenioris, significantes neccessitatem consummacionis operum, propter que concilium erat congregatum, dato in eis testimonio de hiis, que acta fuerant proximis diebus, vt papa concilio efficaciter adhereret, finaliter exhortantes, vt ambasiatores mitterent, prelatos et alios regnorum suorum inducturi venire ad concilium personaliter. Cum vero sequenti die specifice magis proposuisset per concilium dari deputatos ad prouidendum vnacum eo de victualibus ministrandis ciuitati Pilznensi, presidens respondit hoc ad eum magis, quam ad concilium pertinere, fueruntque vtrimque replice. Quod et ipse attendens die altero auisamenta dedit in scriptis de subuencionis modo, vt statim mitterentur duo millia

Strana 519
Liber VI. Caput XXVIII. 519 florenorum pro victualibus illis ministrandis, et quod disponeretur exercitus, vt primo vere obsidio tolli posset; item quod sacrum concilium per censuras ecclesiasticas proce- deret contra vendentes sal et alia Bohemis, que non habebant, et tamen tunc in tantum abundarent, quod eciam aliis venderent. Innuebat eciam fore procedendum contra circumstantes Bohemie regno, quorum multi inierant treugas cum eis, alii erant tributa annuatim prestantes, et alii permittentes subditos suos ire in eorum societate ad debellandum fideles. Profitebatur autem circa questionem, quam habebat cum rege Polonie, submittere se iudicio concilii, ac quod in omnibus aliis vnanimiter cum sacro concilio se vellet habere. Per suos autem proposuit in generali congregacione, notificans magna imminere discrimina continuaque dampna fieri propter contenciones vigentes inter contendentes aut inter clerum et populum septem ecclesiarum imperii, partes autem ipse intendebat ad se vocare per litteras suas. Supplicabat igitur sacro concilio, quatenus in eisdem litteris aut in diuersis vicaria conmemoracione sub formidabilibus penis eciam vocaret easdem venire personaliter iuribus ac testibus munitas, alias contra non venientes procedendum, nec deferri appella- cionibus, donec cause diffinirentur. Presidens autem respondit, notificans diligencias super eiusmodi controuersiis per concilium factas, nichilominus hec proponenda esse in depu- tacionibus, vt deliberaretur desuper. Facta est abinde vocacio per concilium super contro- versia aliquarum ex ipsis septem ecclesiis, et contendentes comparuerunt. De succursu autem ciuitatis Pilznensis deque aliis pertinentibus ad materiam Bohemorum relacio differtur in tempus, quo rediere ambasiatores synodales per imperatorem hoc in loco mencionati. Cum autem instantibus patribus, qui erant sacrarum supposita deputacionum fidei et reformatorii, ac fidei instante procuratore prelati, magistri ac doctores in vnum erant congregati visuri super erroribus contentis in bulla „Deus nouit“, Guilielmus Bauarie dux imperatoris parte eos accessit, allegans fuisse informatum, quod ageretur in ea re super processu contra papam, ideo ne per hoc rumpi posset concordia, requirebat supersederi. Responsum vero extitit in ea re non agi de persona pape, sed quod dumtaxat fiebat doctrinalis examinacio ad instanciam predictarum deputacionum petencium desuper informacionem, poteratque illa fieri eciam ad instanciam magistri vnius requirentis instruccionem sibi dari; vellent autem conuenire per quatuor dumtaxat dies, donec iudex fidei alloqueretur desuper abbatem sancte Justine. Qua responsione significata per episcopos Papiensem et Ruthi- nensem Olomucensis episcopus, qui associatus erat prefato duci, asseruit episcopum Ceruiensem et abbatem sancte Justine, pape ambasiatores, accessisse imperatorem propterea, quod ipsa conuencio fiebat, querelam facientes, de quo procurator fidei a notariis requirebat testimonium parte oratorum pape impediri ipsius libelli examinacionem. Sed et die sequenti xvin'. Nouembris vocati desuper hac materia cardinales et deputati conuenerunt apud sanctum Dominicum cum imperatore, nee non ambasiatoribus pape et aliis, mandanteque imperatore vicarius Maguntinus proposuit, conmemoratus de cedula pridem concordata cum imperatore et ambasiatoribus principum, oblacioneque per decretum facta. Senserat autem fieri mutacionem a concordatis eo, quod fiebat congregacio super discussione dicte bulle, quod erat verbaliter offerre et opere contraire, quia per hoc desistebatur a promissis et contraueniebatur illis; quare imperator rogabat supersederi, ne papa irritaretur; namque iam recesserant ambasiatores cum prefata cedula, et dilacione pendente officium conquiescere debebat. Imperator vero adiecit ad papam misisse oratorem

Strana 520
520 Liber VI. Caput XXVIII. suum, et si aliquid iam inmutabatur, neccesse foret post eum mittere illi significaturum; quodque ipse a principio semper fuerat pro concilio, quamuis pre ceteris fuisset iniuriatus, etenim quia instetisset pro concilii congregacione, fuerat hereticatus ; sed vtcumque, quia iam fuerat concordatum, expectare vellet tenendo concordata, et si alias per aliquos ageretur, ipse non omitteret super hoc officium suum. Cardinalis autem sancti Petri loquebatur imperatori, intellexisse hesterno die fuisse missum ducem Wilhelmum Bauarie ad eum, qui tunc non erat cum aliis, nec in illa conuencione agebatur ad condempnacionem auctoris, sed operis, et hoc fieri legittime poterat, prout de hoc esset textus clarus in c. dampnamus de sum. trin., vbi dampnatur doctrina Joachim, nec tamen persona eius. Ad hoc autem respondit Johannes Franciscus, ambasiator Venetorum, contra esse, quia dampnata lege et auctor dampnatur; cardinalis autem in aduersum replicauit. Sed et legatus respondit sanctam synodum nunquam intendisse desistere a promisso, nec inten- deret in futurum; verum quoniam res ista totum concilium concerneret, tenendas esse deputaciones crastino ad desuper deliberandum. Quomodo autem iuxta communis iuris disposicionem canonici aut ciuilis intelligantur dicta per Johannem Franciscum de condempnacione auctoris ex legis condempnacione, ad presens non dicitur; sed illud verissimum est distare longe condempnacionem actoris a condempnacione doctrine, quando ille errat in hiis, que expresse per ecclesiam non sunt condempnata, illaque submittit iudicio et correccioni ecclesie, semetipsum offerens stare eius determinacioni; hoc autem casu condempnatur doctrina absque persona. Sed et illud eciam animaduertendum offertur, vt quomodo a veritate deuians ex suorum forma verborum aliisque signis dicitur errans, erroneus, hereticus et perfectus hereticus, quod has eciam denominaciones ex suo tenore doctrina alicuius recipit. Qui namque in hiis, que per ecclesiam non sunt explicite deter- minata, a veritate deuiat, falsum aliquid affirmans nulla confirmans racione, sed quia dicit ita sibi videri, iste quidem appellatur simpliciter errans; si autem id falsum copiosa racione probare nititur, respondens argumentis e contrario pro veritate fidei militantibus, non iam simpliciter errans, sed dicitur erroneus, quia plenus et abundans falsis sermonibus. Cum autem audita veritatis informacione figit se in errore suo, quia errori pertinaciam adiungit, non solum errans et erroneus, sed et hereticus dicitur; si autem figat se profundius, professus pocius mori velle, quam ecclesie acquiescere iudicio, talis cognominatur perfectus hereticus. Quia igitur ex forma doctrine, qualis sit, iudicatur, errans pote aut vera, si erronea aut catholica, vel heretica seu perfecte catholica aut perfecte heretica, et qualis doctrina est, talis censetur, nisi de opposito constet, vel fuisse auctorem eius, hine pape fauentes, si erant scientes vel credentes papam fuisse auctorem bulle "Deus nouit“, mouebantur, vt impediretur examinacio erroris illius. Determinato etenim dogmata in illa contenta erronea esse in fide, vt taceatur si perfecte, sed quod heretica esset manifestum erat intueri ex tenore eius, multiplicem pertinaciam ostendente propterea, quod in multis passibus verbo heresis et hereticum vtitur ; sed et illud verbum nimis apertum erat „absit igitur a nobis, absit, vt talem declaracionem faciamus, et quod talia gesta comprobemus; prius est enim, vt non solum pontificatum vel partem eius seu animam tollant, quam fidem catholicam a nobis auferant“. Itaque doctrina prefati libelli quia pertinaciam in multis demonstrabat, determinacione habita, quod articuli in fide essent erronei, constito de auctore, quis esset ille, vtrum hereticus veniret iudicandus,

Strana 521
Liber VI. Caput XXVIII. XXIX. 521 absque magno discussionis iudicio intelligi seu auisari poterat. Vnde quemadmodum in preterito, ita et in futuro imperator sollicitus quamplurimum erat in contingentibus quouis modo papalis status periculum. Caput XXIX. De secretis tractatibus super confederacione inter imperatorem et cardinales horum causa non completis, quia in preiudicium auctoritatis et dominiorum ecclesie. Premissa coram imperatore, cardinalibus et deputatis mense isto publice acta fuere, in fine autem inter imperatorem et cardinales seorsum quedam alia agebantur de confederacione inuicem eorum. Expertus quippe agnouerat per medium cardinalium obtinere posse a concilio, quod alias impossibile reputabatur; illis namque mediantibus obtinuit dilacionem processus pape ad tres menses, a toto autem concilio pro suo iocundo aduentu vix obtinere potuit dies octo. Vnde cum ipse desideraret obtinere in fauorem imperii aliqua per medium concilii aduersus Romanum pontificem, habere voluit intelligenciam primo cum cardinalibus. Fuerunt autem plures cedule concepte, in quarum prima concordes, in secunda cardinales non conuenere. Cedula prima imperatoris sequentis erat effectus, quod, siue adhereret papa siue non, laudabat inter maiestatem suam et dominos cardinales bonam fieri intelligenciam et caritatiuam vnionem. Ad procurandum vero bonam vnionem et concordiam inter dominum papam, sacrum concilium et dominos cardinales videbatur ei peractis adhesione et aliis, que per decretum sacri concilii et oratores imperiales aliorumque regum et principum tunc a summo pontifice requirebantur, si vltra illa adhuc restarent defectus aliqui, quos domini de concilio et cardinales pretenderent esse per papam conmissos contra concilium, ecclesiam et cardinales, quod ante omnia sua maiestas illos articulatim sentiret, et sic eadem vice reciproca intendebat ostendere, que papa dicebat esse facta contra eum et sedem apostolicam. Quibus visis et ponderatis omnia cum bona maturitate possent ita preparari et prouideri, quod futuris temporibus per Dei graciam semper inter sacra concilia, summum pontificem et cardinales bona remaneret vnanimitas et caritatiua concordia, euitaretur quoque talis, vt precesserat, dissensionis scandalum, adiciendo penas opportunas et formidabiles pro securitate parcium, vt talia ammodo euenire pericula non possent et pollicita atque promissa per omnes firmiter seruarentur. Ad quod maiestas sua offerebat se taliter operaturam, quod concilium et cardinales de securitate per papam fienda deberent merito contentari. Item quod, si papa non adhereret et alia faceret, tune iuxta domini imperatoris apparere oportebat rememorare omnes defectus commissos per papam contra ecclesiam, concilium et car- dinales, et taliter in reformacione super preteritis et futuris prouidere, vt in antea de ceteris Romanis pontificibus similia non formidarentur, nec talia euenirent, que Dei ecclesiam possent conducere in tantum scandalum, quemadmodum vsque tune factum erat, et eiusmodi reformacio videbatur quantocius capienda esse ad manus, ne aliquando summi pontifices illam possent declinare. Quantum autem ad rem tangentem sacrum concilium, papam, imperatorem et cardinales imperator ipse non postulabat aliquid nec affectabat, nisi vt Deo et ecclesie remanerent ea, que sunt Dei, et que sunt Cesaris, Cesari; et quemadmodum semper promptissime fecit pro conseruandis iuribus ecclesie ac in futurum Scriptores II. 66

Strana 522
522 Liber VI. Caput XXIX. facere dispositus erat, ita eciam ecclesia iura imperii manuteneret, vt per eam sua iurisdiccio imperialis non diminueretur, sed pocius roboraretur, quemadmodum illi duo gladii de iure et precepto dominico se mutuo subleuare tenebantur. Etenim sua maiestas semper ecclesie censuras brachio seculari, vbi opus erat, libenter corroborabat, et propterea, quicquid ecclesia, papa et cardinales sibi et imperio de iure et cum Deo ac honore poterant eidem salua saltem honestate, illa et non aliqua noua postulabat et requirebat. De responso autem cardinalium, quale fuerit, quia vti de premissis scripta non vidit, libri auctor attestari vult minime. Sed huic cedule quod opportuna per cardinales fuerit data responsio, eciam si sub verbis generalibus, ex cedula patet sequenti. Etenim imperator aliam dedit intitulatam auisamentum domini imperatoris exordii huius- modi, quod scripture antea tradite per Cesaream maiestatem reuerendissimosque dominos cardinales, licet laudabiles essent et bone vtilesque ad principium fructuosi operis, videbatur tamen, quod ad complementum rei, dimissa certa generalitate, descendendum ad specialia erat. Videbatur igitur maiestati, quod pro bono statu ecclesie, imperii, Ytalie, et per consequens tocius christianitatis domini cardinales litteris et sigillis cum subscrip- cione solita propriarum manuum obligarent se maiestati sue post arengam et principium littere obligatorie in modum, qui sequitur. Primo nos promittimus et sub fide nostra ac dignitate pollicemur, quod nos et quilibet nostrum erit et erimus boni et legales amici serenissimi domini imperatoris N., honoremque, vtilitatem et statum, commodum et dignitatem sue maiestatis, quousque in humanis vixerit, et sacri Romani imperii fideliter procurabimus omni modo, posse, studio atque cura tam in sacro Basiliensi concilio, quam apud sedem apostolicam et quoscumque summos pontifices pro tempore existentes ac per omnia mundi loca; eius enim et sacri imperii honorem et iura manutenebimus et omni nostro posse conseruabimus atque defensabimus. Item quia gladius spiritualis et temporalis sibi mutuis debent respectibus subuenire, promittimus et pollicemur modo quo supra, quod omnem dabimus operam apud sedem apostolicam futuris semper temporibus ac omni posse procurabimus, quod iurisdiccio sacri imperii non debilitetur seu diminuatur, sed quecumque causa secularis superuenerit, que de iure veniret iudicanda per imperium, quod illa ad tribunal imperiale sine vlteriori processu remittatur. Et sicut sua maiestas semper libenti animo ad requisicionem ecclesie censuras ipsius brachio suo seculari corroborat, ita eciam fideliter ad hoc tenebimur et diligentissimam adhibebimus operam, vt sue imperiales censure corroborentur et confirmentur per auctoritatem ecclesie. Item quia inter ecclesiam et imperium propter bona temporalia hine inde occupata vsque modo multimoda odia, discordie et scandala sunt suborta, suscitate denique parcialitates in populis, rumores, insultus, euersiones vrbium, homicidia et alia indicibilia mala, volentes illis, prout tenemur, occurrere, et quod ecelesia sancta grata remaneat de perceptis beneficiis et honoribus a sacro imperio et iuxta preceptum dominicum reddantur Cesari, que Cesaris, et Deo, que sunt Dei, et quod ipse dominus imperator, qui non parcendo corpori suo atque rebus tot et tanta pro conseruacione et bono statu ecclesie grandissima subiit et cottidie se in illis laboriose exercet, honorem, gratitudinem reportet et commodum, promittimus et pollicemur in modo quo supra, quod omnem adhibebimus operam et ad hoc curabimus, et tenore presencium consentimus et volumus, quod omnes terre, fortalicia, bona atque iura sacri imperii, que per summos pontifices et

Strana 523
Liber VI. Caput XXIX. 523 ecclesiam retroactis temporibus forsitan occupate et occupata essent et forent de presenti et in futurum occuparentur, super quibus ipsa ecclesia iustum titulum non haberet, integraliter sue maiestati et sacro imperio restituantur. Et vt illud in hoc sacro Basiliensi concilio per decretum publicum censeatur, ponaturque terminus execucionis illius rei et modus, quo iure ecclesia tenutam suam probare debebit aut poterit, similiter omni nostro posse instabimus, illudque omnibus nostris studio et diligencia procurabimus. Item omnia prescripta et quodlibet eorum promittimus in modo quo supra absque dolo et fraude fideliter omni nostro posse efficere et procurare. Et si summus pontifex pro tempore existens hiis iustis requisicionibus imperialis maiestatis et decretis sacri concilii acquiescere non curaret, quod ex tunc eidem non consenciemus, ipsum seriose et omni cura a tali proposito retrahemus et ad effectum realem prefatarum nostrarum promissionum inducemus, et in fauorem ipsius maiestatis et sacri imperii omnia faciemus, que opportuna fuerint et nobis possibilia. Conclusio prefate cedule erat, postulare predicta imperatorem cum supportacione reuerendissimorum dominorum cardinalium, itaque paternitates eorum possent eciam aperire mentem suam, quid eisdem placeret, et in omnibus racionabilibus et honestis maiestas sua voluntati prefatorum dominorum cardinalium se gratissimo animo conformaret. Hiis imperialibus peticionibus cardinales, vt premissum est, non annuerunt; causam autem et vnam et plures facile quisque percipere potest. Sed et cardinalium plures memores erant similis confederacionis ab eo petite, ac per ipsum et quosdam eorum, sed non per omnes, simul inite atque iurate. Vt namque recitatur in libro de gestis synodi Constanciensis, imperator ipse dure exigebat ab eis dicte confederacionis ad- implecionem, facte xxn°. die Julii anno dominii MCCCCXVn°., imponendo eis contrauenisse, quia patriarcha Antiochenus fuerat reuocatus ab officio vicecancellariatus. Erat autem tenoris huius confederacio illa. Tenor tractatus amicicie inter regem et cardinales. "Quia laborum bonorum iuxta sentenciam sapientis gloriosus est fructus, consi- derantes sancte Romane ecclesie cardinales, quanto religionis zelo fideique feruore serenissimus et christianissimus dominus Sigismundus Romanorum et Vngarie rex semper augustus ad procurandam pacem et vnionem ecclesie studia et labores (impendit), nullis parcens periculis vel expensis, volentesque, vt eciam tenentur ex debito, (quantum) in eis est, perpetuam tantis meritis gratitudinem exhibere, et vt inter Romanam ecclesiam et imperium ac eis presidentes atque cardinalium collegium pax, amicicia atque concordia perseueret, eidem serenissimo regi sponte et libera voluntate promittunt et iurant singulariter singuli, quod ipsi statum, gloriam et honorem, bonaque et iura persone, sui imperii et regnorum suorum suo posse conseruabunt et in illorum conseruacione assistent fauoribus et consiliis opportunis, nec vnquam procurabunt aliquid neque procurantibus auxilium, consilium vel fauorem aut consensum prestabunt, quod sit in diminucionem seu lesionem status, glorie, honoris, bonorum et iurium persone sue, sacri imperii et regnorum suorum; et quantum in eis erit, idem procurabunt apud futurum summum pontificem et suos successores, vt et ipsi summi pontifices statum, gloriam, honorem, bona et iura conseruent, ac eundem serenissimum regem in filiali et caritatiua dileccione habeant et 52. 1417. 22. Jul. 66*

Strana 524
524 Liber VI. Caput XXIX. XXX. specialibus fauoribus prosequantur. Idemque serenissimus rex, qui specialiter aduocatus, protector et defensor ecclesie Romane existit, vice mutua promittit fide regia et iurat Romane ecclesie ac eisdem cardinalibus, (quod) statum, honorem, bona et iura sancte Romane ecclesie atque collegii cardinalium, et singularum personarum ipsorum cardinalium subscriptorum suo posse conseruabit et in illorum conseruacione assistet fauoribus et consiliis opportunis, nec vnquam procurabit aliquid aut procurantibus consenciet, neque consilium, auxilium vel fauorem prestabit, quod sit in diminucionem seu lesionem status, honoris, bonorum et iurium Romane ecclesie, sacri cardinalium collegii, vel singularum personarum illius, illosque tamquam veros amieos habebit, fouebit et honorabit veraciter cum effectu.“ Caput XXX. Studiosa patrum instancia, presidentis maxime, super decreto de conciliis prouincialibus. Celebrata verum est sessio xv'. sancte Basiliensis synodi intitulata de conciliis prouincialibus, dum super memorata, sed non conclusa confederacione ageretur. Etenim ad exhortacionem imperatoris pendente dilacione pape concessa summopere studuerunt patres, vt decreta reformacionis, super quibus creberrime inter eos fuerat deliberatum, publicarentur, de simonia presertim, conciliis prouincialibus, concubinariis et pacificis possessoribus. Quia vero circa illud de symonia propter varias consuetudines diuersarum ecclesiarum, vtrum simoniam saperent aut non, magne ingerebantur difficultates, coegerunt se, vt decretum de prouincialibus publicaretur, super quo a mense Maii plurime habite fuerunt deputatorum conuenciones deliberacionesque sacrarum deputacionum. Sed quia in eo cauebatur, vt omnes singularum prouinciarum et dyocesum tam subiecti ordinariis, quam exempti comparere tenerentur in synodo, recepturi ordinaciones et statuta ibidem publicanda, exempti magnam quidem fecere resistenciam, vt illa clausula tolleretur ; ordinarii quoque, quibus in defectum celebracionis graues adiciebantur pene, deque correccione eorum aperta tradebatur doctrina. Vnde et a principio ordinarii simul et exempti diuersas seorsum ab aliis incorporatis fecerunt conuenciones, exempti precipue ac frequencius, quorum maxima erat in concilio multitudo propterea, quod in nacione Francie ac eciam in multis partibus Germanie capitula ecclesiarum cathedralium exemp- cione gaudent. Erat rursus maxima multitudo religiosorum exemptorum tam de mendi- cantibus, quam de ordinibus ceteris ; etenim propter disputaciones cum Bohemis in materia fidei multi doctissimi viri conuenerant, et propter reformacionem, qui nominati erant de obseruancia, militarium quoque ordinum magnus erat numerus ita, vt ab illis diebus primarum deliberacionum prefatam clausulam exemptos tangentem remoueri oportuerit. Mense vero isto difficultantibus ordinariis haberi non poterat vnanimis conclusio, sed in eo patres omnes consenserunt, vt deputati, qui singularum deputacionum octo erant, nomine concilii formam decreti huius concludere possent. Id vero cum factum extitisset in gene- rali congregacione die xx'. currentis mensis, legatus presenciens illa adhuc via concludi non posse die sequenti summo mane generalem tenuit congregacionem, paucis aut nullis scientibus de materia inibi pertractanda. Lecte autem forme decreti contradictum extitit

Strana 525
Liber VI. Caput XXX. XXXI. 523 per Lugdunensem archiepiscopum, Bellicensem et Pergamenum episcopos, nomine omnium archiepiscoporum et episcoporum petentes copiam sibi dari. Jussu autem presidentis concilii votis scrutatis archiepiscoporum et episcoporum, preter paucissimos vnanimis voluntas extitit non transire formam illam decreti, nec fieri desuper sessionem, fueruntque cum illis vota patrum quasi Lv., aliorum vero, qui fere in numero tricenti erant, vt transire deberet et sessio teneretur tercia sequenti, nichilominus poscentibus daretur copia, et quod per deputatos aptari posset auditis illis forma decreti. Quocirca diebus illis maximi labores, vt ordinarii decreto consentirent, habiti fuere singulariter a presidente concilii, qui rem illam cordi habebat, et tandem cum certis addicionibus consencientibus omnibus supradictis ad decretum perfectum extitit. Plurimum laudauit ordinarios ipsos, conmendato eorum zelo, attestatus quod non se opposuissent impediendi causa, quinymo presenserant eos quam maxime desiderare ecclesie reformacionem. Assistente igitur imperatore in dyademate aliisque insigniis imperialibus, celebrata extitit missa per Bellicensem episcopum, et post completas cerimonias cum euangelio secundum Matheum "vos estis sal terre publicauit in ambône Pergamenus episcopus decretum tenoris sequentis. Caput XXXI. Decretum sessionis xv°. de prouincialibus et sinodalibus conciliis. 53. 1433. 26. Nov. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Pridem hec sancta synodus quoddam saluberrimum promulgauit decretum pro stabilitate et robore generalium conciliorum, quorum frequens celebracio precipua est agri dominici cultura. Verum cum ad eandem culturam non dubium sit pertinere episcopales synodos et concilia prouincialia, prout veteres canones decreuerunt, frequentari, ideo eadem sancta synodus, antiquos et laudabiles mores nostris cupiens temporibus obseruari, statuit atque precipit synodum episcopalem in qualibet dyocesi post octauas dominice resurreccionis, vel alia die secun- dum consuetudinem dyocesum, ad minus semel in anno, vbi non est consuetudo, bis annuatim celebrari per dyocesanum propria in persona, nisi canonico impe- dimento fuerit prepeditus, et tunc per vicarium ydoneum; que synodus saltem triduo vel biduo duret, vel prout neccessarium episcopo visum fuerit. Primo autem die conue- nientibus dyocesano et omnibus aliis, qui in huiusmodi synodis interesse tenentur, infra missarum solemnia vel post dyocesanus vel alius eius nomine verbum Dei proponat, exhortando homines ad bonos mores sectandum, abstinendum a viciis, et ad ea, que pertinent ad ecclesiasticam disciplinam et officia singulorum, et presertim vt hii, quibus animarum cura conmissa est, diebus dominicis et aliis solemnibus plebem subiectam doctrinis ac monicionibus salutaribus instruant. Postea legantur statuta prouincialia et synodalia, et inter alia aliquis compendiosus tractatus, docens quomodo sacramenta ministrari debeant, et alia vtilia pro instruccione sacerdotum. Deinde ipse dyocesanus de vita et moribus subditorum solerter inquirat, labem symoniace prauitatis, contractus vsurarios, concubinatum, fornicacionem et alia queuis crimina et excessus debita correc- cione cohibeat, alienaciones rerum ecclesiasticarum a iure prohibitas reuocet, abusus clericorum et aliorum subiectorum, qui circa diuinum officium et delacionem debiti habitus

Strana 526
526 Liber VI. Caput XXXI. defecerint, in melius reformet et emendet. Et quoniam multa scandala sepe contingunt ex eo, quod constitucio Bonifacii pape vi., que incipit "periculosa“, edita super clausura monialium, non seruatur, studeat ipse dyocesanus, vt omnino iuxta ipsius constitucionis tenorem execucioni demandetur, nec non vt quicumque religiosi dyocesano subiecti regulas et constituciones suarum religionum, presertim vt ab eis omnis proprietas abdi- cetur, inuiolabiliter obseruent, nec eciam in recepcione ipsorum ad religionem quicquam per simoniam exigatur. Precipua autem in ipsa synodo episcopi cura sit inquirere ac debitis remediis occurrere, ne aliquod dogma hereticum, erroneum aut scandalosum, seu piarum aurium offensiuum, sortilegia, diuinaciones, incantaciones, supersticiones et queuis dyabolica figmenta diocesim suam inficiant. Instituantur preterea testes synodales viri graues, prouidi, et honesti, legis Dei zelum habentes, iuxta diocesis latitudinem in numero conpetenti, aut alii eorum potestatem habentes, vbi alii non sunt ad hoc instituti; qui si dyocesano minus ydonei videantur, eos amouendo alios, prout ei videbitur expedire, instituat. Hii autem in manibus ipsius dyocesani vel sui vicarii iurare teneantur, vt tradit canon „episcopus in synodo"; qui per anni circulum lustrantes ipsam dyocesim, que reformanda vel corrigenda viderint, hiis, ad quos talia corrigere vel reformare pertinet, referant, que, nisi correcta vel reformata iam fuerint, ad synodum subsequentem per- ferant, in qua debitis remediis occurratur. Sed et preter illa, que a testibus synodalibus vel aliis eorum officium exercentibus dyocesanus audierit, inquirat et ipse diligenter de cunctis suorum subditorum excessibus, et taliter in delinquentes insurgat correccionis debite disciplina, vt aliis malignari volentibus transeat in exemplum. Celebretur quoque in singulis prouinciis saltem infra biennium a fine concilii generalis, et deinde ad minus semel de triennio in triennium, prouinciale concilium in loco tuto, in quo tam archiepis- copus, quam suffraganei omnes et alii, qui in huiusmodi conciliis prouincialibus interesse tenentur, debite vocati intersint. Quodsi episcopus canonico fuerit impedimento detentus, procuratorem suum destinet non solum ad excusandum et probandum absencie causas, sed eciam ipsius nomine in concilio interessendum suscipiendumque quicquid concilium duxerit statuendum; alioquin ipse episcopus a percepcione medietatis fructuum vnius anni sue ecclesie, qui per personam in ipso concilio deputandam in ipsius ecclesie sue fabricam effectualiter conuertantur, eo ipso sit suspensus; alii vero venire negligentes concilii arbitrio puniantur, aliis iuris penis in suo robore duraturis. Concilio autem generali (durante) et per sex menses ante huiusmodi prouincialia concilia non celebrentur. Porro in huius inchoacione concilii ipse metropolitanus vel alius eius nomine infra missarum solemnia vel post exhortatorium sermonem faciat ea, que ad ecclesiasticum statum, et precipue ad pontificale officium pertinent, seriose memorando continuandoque singulis, quod iuxta prophete sentenciam, si eorum culpa cuiusuis anima perierit, illius sanguis de manibus eorum a domino exigetur. Precipue autem tunc fiet monicio exacta, vt dignis et benemeritis, quorum vita sufficienti testimonio nota sit, ordines et beneficia sine vlla simoniaca labe conferantur, et super omnia, vt in animarum cura conmittenda summa diligencia et matura inquisicio adhibeatur, et vt bona ecclesiastica nullatenus ad vsus illicitos, quinymo ad honorem Dei, ecclesiarum conseruacionem, vtilitatem populi sibi conmissi, habendo secundum sacros canones precipuam curam pauperum et indigencium, laudabiliter conuertantur, scientes, quod de hiis omnibus apud tribunal eterni iudicis vsque

Strana 527
Liber VI. Caput XXXI. 527 ad minimum quadrantem racionem reddituri sunt. In quibus quidem conciliis de corrigendis excessibus moribusque subditorum reformandis, et precipue qualiter episcopi in conferendis beneficiis et confirmandis eleccionibus, ministrandis ordinibus, deputandis confessoribus, predicando ad populum et puniendo excessus subditorum, obseruacioneque episcopalium synodorum ceterisque ad officium episcopale ac iurisdiccionem et administracionem eorum in spiritualibus ac temporalibus quomodolibet spectantibus se gesserint, et presertim an a symoniaca labe manus innoxias seruent, diligens inquisicio secundum iuris disposicionem fiat, vt omnes, qui in premissis deliquisse comperti fuerint, per ipsum concilium corrigantur et puniantur. Simili modo de ipso metropolitano circa omnia supradicta diligenter inquiratur, cuius excessus et defectus ipsum concilium eidem specialiter exprimat, ipsum admonendo et obseruando, vt, cum aliorum pater vocetur et esse debeat, a talibus omnino desistat, et nichilominus inquisicionem de ipso habitam in scriptis redactam ad Romanum pontificem vel alium eius superiorem, si quem habeat, sine mora transmittat, vt ab eo punicionem et reformacionem suscipiat condecentem. Inter cetera, si que discordie, contenciones et inimicicie inter quoscumque viguerint, que quietem et tranquillitatem prouincie possent perturbare, curet omni studio sacrum concilium illa sedare, et more piorum patrum ad pacem concordiamque filiorum vigilanter intendat. Et si inter regna, prouincias seu principatus huiusmodi discordias suscitari contingat, mox sancti Dei antistites concilia prouinciarum suarum simul congregari procurent, et sibi inuicem consilium et auxilium impendentes cuncta discordiarum fomenta amputare studeant; neque hoc alicuius amore vel odio pretermittant, sed ad Deum solum et salutem populi mentis oculos erigentes ad sanctum pacis opus, omni tepiditate semota, inuigilent. Cogitentur insuper in prouinciali synodo, que inmediate generale concilium subsequens antecedit, omnia, que in eodem generali concilio visa fuerint prosequenda ad Dei gloriam et prouincie commodum salutemque populi christiani; ibidemque eligantur episcopi et alii in numero competenti, qui ad proximum generale concilium vice tocius prouincie debeant proficisci, quibus per subsidium vel alias prouideatur, prout de iure et concilio prouinciali visum fuerit expedire, ita tamen, quod illi, qui vltra personas, vt predictum est, deputatas ad ipsum concilium generale accedere voluerint, aut eorum clerus nullatenus propterea grauentur. Relegantur quoque in vnoquoque prouinciali concilio, que secundum canonicas sancciones in eisdem legi precipiuntur, vt ea et inuiolabiliter obseruentur, et trans- gressoribus pene debite inferantur. Quodsi metropolitani seu diocesani predictis terminis in celebrandis prouincialibus et episcopalibus synodis, cessante legittimo impedimento, negligentes fuerint, medietatem omnium fructuum et obuencionum racione suarum ecclesiarum ad eos pertinencium, fabrice ipsarum ecclesiarum applicandam, eo ipso ammittant; qui si in eadem negligencia per tres proximos menses perseuerauerint, ab officiis et beneficiis sint ipso facto suspensi. Quibus transactis temporibus sub antescriptis penis, antiquior in prouincia ordine episcopus ipsius metropolitani episcopi, aut maior in dignitate post pontificalem in sacris constitutus, nisi ad alios forsan de consuetudine vel priuilegio pertineat, negligenciam in celebrandis predictis prouincialibus et episcopalibus sinodis supplere teneantur. Jubet insuper hec sancta synodus omnibus prelatis religionum et ordinum quorumque, ad quos celebrare capitula (pertinet), quod illa statutis temporibus sub predictis penis seruent et seruari faciant, in quibus secundum canonicas sancciones et

Strana 528
528 Liber VI. Caput XXXI. XXXII. religionum constituciones cum omnibus studio et diligencia ad veram singularum religionum et ordinum reformacionem intendant ita, vt deinceps in singulis monasteriis iuxta proprias regulas et constituciones debite regularis vigeat observancia et precipue vt tria sub- stancialia professionis vota omnino obseruentur. Per premissa autem hec sancta synodus non intendit iuribus quorumcumque quomodolibet derogare. Datum Basilee in sessione publica celebrata in ecclesia maiori Basiliensi sexto Kalendas Decembris anno domini MCCCCXXXII““ Caput XXXII. Incorporacio regis Ludouici et ordinis Jherosolimitani adhesioque firma magni ducis Lithuanie. Mense Decembrio racione inferius designanda vna dumtaxat generalis congregacio celebrata est quarto die illius, quando sancte synodo incorporati fuerunt solito iuramento Ludouicus rex Cicilie in personas Petri Foruiliensis ac Petri Dignensis episcoporum et N. abbatis sancti Honorati, lecta procuratoria facultate nomine ipsius regis presentandum se, eius nomine tractandum et consenciendum cum concilio in omnibus, quecumque ad Dei laudem exaltacionemque fidei ac reformacionem ecclesie pertinerent, promissione in verbo regali et sub ypotheca omnium bonorum suorum ratum gratumque etc.; ordo item sancti Johannis Jherosolimitani in personas Racellis preceptoris Januensis et alterius, duoque alii similiter eiusdem ordinis milites, Guillermus de Vechge legum doctor et canonici duo. Sancta synodus recepit litteras prefati regis Ludovici credenciales sub data, qua et procuratorium, xxv°. Aprilis in personas dictorum oratorum, et proposuit Dignensis episcopus cum themate "Deus glorificatur in concilio sanctorum“ etc., magnas laudes attribuens sancte congregacioni ex causis quatuor eius, ex fine precipue quod intenderet ad opera, propter que conuenerat, specialiter autem quod ad reduccionem Bohemorum pocius benigna exhortacione, quam armorum violencia, quali modo licet eis primum respondendum fuit iuxta scripturam sacram quasi stulto populo, ne sibi videretur sapiens, sed iuxta suam stulticiam non erat semper respondendum, ne sibi similis efficeretur populus christianus. In ea autem proposicione interseruit, quod tunc non aduertebatur, sed postea, quia, quamdiu fuit permanens in concilio, id sepe repeciit, velud tenere volens preeminenciam sedis apostolice supra auctoritatem concilii generalis. Dicebat enim in hac proposicione innitendum esse fidei et antiquorum doctrine ac auctoritatibus, non vero nouis doctrinis, potestatemque ecclesiasticam fuisse concessam a Christo hominibus, sed ministerium ierarche vni, nec id esse communicabile, quia tanto ab alio deficeret, quanto plus esset in altero; ymaginandum itaque erat, quemadmodum si familie fuisset dimissus thesaurus et dispensator illius vnus dumtaxat fuisset constitutus. Finis vero dictorum fuit, vt, quoniam in orbe fuisset diuulgatum Basilee congregatos intendere ad ea, que ad Dei, fidei et ecclesie exaltacionem pertinebant, rex Ludouicus de christianissima domo Francie degenerare nolens, cupiens fieri particeps meritorum huiusmodi, miserat eos pro eo et pro omnibus prelatis dominiorum suorum in concilio laboraturos, nec potuisset plures mittere prelatos, quia oportuit eos manere velut ossa reipublice ad patrie conseruacionem, propter egritudines eciam vigentes, namque plures eorum college in via peste decesserant, vnde

Strana 529
Liber VI. Caput XXXII. XXXIII. 529 rogabat pro excusacione. Procurator vero regis Aragonum surgens in medium protestabatur, quamuis synodalis ordinacio haberet per quamuis denominacionem non fieri preiudicium iuri aut possessioni alicuius, quia tamen nominabant ipsum Ludouicum regem Cicilie, cuius regni dominus suus rex erat, quod ipse ad maiorem abundanciam protestabatur. Econtra dictus episcopus non solum, quia regem Cicilie se nominabat, sed quia regem Aragonum, quod regnum de iure debebatur ipsi regi Ludouico ; ille deinde cum replicasset de nullitate iuris, quia auditis suis allegacionibus facta fuisset declaracio, patri regis Aragonum regnum Aragonie pertinere, episcopus respondebat non fuisse declaracionem, sed illum tractatum fecisse Petrum de Luna appellatum Benedictum papam XIII., quia per regem patrem ipsius Ludouici magna eidem fiebat instancia, vt papatui cederet ad dandam ecclesie pacem. Presidens vero concilii eiusmodi intercipiens concertaciones dictis ambasiatoribus respondebat opus non esse excusacione, quam fecerant domini sui regis, quia pocius magnam merebatur laudem pro zelo et affeccione sua; conmendans eciam proposicionem factam dicebat, labores patrum ab eis conmemoratos quod et ipsi in concilio residenciam facturi palpabili experimento sentirent. Ista rursus die lecta fuit littera magni ducis Lithuanie Witrigaldi, reconmendantis se cum omni humilitate et agentis gracias sacro concilio, quia eius memor scripserat, vt adhereret, diligenciam facturus pro reduccione ad ritum ecclesie Romane Grecorum, qui sub eius dominio. Ad que respondens dicebat longe suo proposito fore inobedientem aut rebellem ecclesie reputari, et profitebatur de sua firma adhesione ac subieccione sacro concilio; iam vero misisset aliquos nomine suo, sed intendebat mittere alios; feceratque diligenciam pro vnione dictorum Grecorum, sed nec potuerat complere, quia reperiebat eos esse bene obedientes, credentes et assencientes suis patriarchis ac maioribus, cum quibus intendebat facere iuxta totum posse suum, et quod mitterent nuncios suos ad concilium. Caput XXXIII. Due magne proposiciones imperatoris super pace Francie, Almanie et Ytalie, petentis super hac alios quam Ytalicos deputari. Quinta die mensis huius (congregatis) apud sanctum Dominicum cardinalibus et deputatis, imperator forte sentire volens animos patrum in hiis, de quibus cum cardinalihus non conuenerat, magnam fecit proposicionem de pace per concilium et ipsum procuranda in Francia, Almania et Ytalia, interponens superiora duo, super quibus desiderauit cardinales sibi iuratos. Exordium fuit, vt, quia opera reformacionis pacem inferrent, concilium deceret et ad reformacionem intendere et ad ea, que pacis, et cum ad pacem in Francia procurandam consenserat, ipse cum ambasiatoribus concilii suos mittere vellet et proinde scire, qui erant per concilium mittendi; et quamuis opus istud magnum foret solique Deo notum erat, quando esset finis, sed nisi inicium fieret, non perueniretur in finem, ideoque deputati concilii deberent desuper deliberare. Quantum vero ad pacem Almanie iam vidisset litteras per concilium ordinatas de vocacione contendencium, vt personaliter ad concilium venirent, eique placerent quibusdam remotis clausulis, quas correctas fore iuxta suum auisamentum presidens asseruit. In speciali autem proposuit, quod inter abbatem N. ac subditos suos iudicium coram eo pendebat super iuribus Scriptores II. 67

Strana 530
530 Liber VI. Caput XXXIII. conseruandis, vt certum quid ipsi abbati pro censu personali redderent, et super penis absque eius licencia contrahencium matrimonium; quodque eciam pendebat in concilio coram ecclesiastico iudice, dicendo causam esse matrimonialem et sic ad forum ecclesie pertinere. Verum si iudicaretur subditos absque licencia domini contrahere posse multa et quasi omnia, perderentur debita vasallorum, specialiter in Sweuia, vbi Carolus Magnus donauerat dicto monasterio illos subditos quasi seruos. Ipse autem multum desiderabat gladios spiritualem et temporalem se adiuuare mutuo, nec preiudicare alterum alteri. Sed de causa illa dicti abbatis, quia nesciebat ipse explicare, de mandato suo vicarius diceret Maguntinus, qui pro vtraque parte iura tunc allegauit multa. Presidens autem imperatori petenti respondit, quod per concilium assignarentur deputati, qui super hac materia de iure viderent. Deinde super pace Ytalie imperator dicebat se cogitasse, quod cum tota Ytalia esset sub tribus dominiis, ducis Mediolani. Venetorum ac Florentinorum, iamque pax erat inter ducem, Venetos ac Florentinos, quod decebat fieri pacem inter papam et ducem. Etenim castra et terre, que capiebantur diebus illis per Nicolaum de Fortibrachiis, illa non erant sua successionis iure aut empcionis, et attendendum erat, quia status ecclesie ex manutencione temporalium penderet, semelque a tirannis capta recuperari non posse, que tamen ad papam vel imperium pertinebant; ipse vero, cum in Ytalia iam non haberet nisi solum nomen, intendebat postea mediante concilio agere pro recuperacione. Quamuis igitur foret neccesse, si papa non adherebat, fieri alium bonum, ne interim tamen temporalia ecclesie Romane perderentur, ipse cogitauerat, submittebat tamen iudicium correccioni cardinalium et deputatorum, quod sacrum concilium deberet monere ac precipere et inhibere duci Mediolani, vt ab illa guerra desisteret, quodque ex deputatis, qui presentes erant, darentur cardinales aliqui, dummodo non essent Ytalici, et ex aliis pauci, cum quibus ipse conferret de modis super hoc tenendis. Ad quod presidens respondit id non esse potestatis eorum, nisi audire et referre; quod vtique, prout apparuit, moleste tulit, dicens solum velle eis aliqua dicere et concordare, sed postea deputati deliberarent. Cardinalis autem Placentinus, qui audacius imperatorem alloquebatur, dixit, quamuis ipse nollet Ytalicos, tamen bene essent, qui iura defenderent ducis, et imperator, ex quo pater erat, quod deberet corrigere ducem, quia pater filium, quem diligit etc. Placentinus sie vellet quia pater corrigere ipsum imperatorem, et hic quod malus non esset; qui auditis verbis istis, limitans peticionem suam, dicebat placere sibi legatum, quamuis esset Ytalicus. Post eiusmodi interlocuciones deputati retraxerunt se deliberaturi super responsione, et secuti votum cardinalis Placentini organo presidentis responderunt imperatori, zelum eius conmendantes et agentes gracias, quia intenderet ad ea, propter que concilium erat congregatum; ipse autem sciret concilii modum, quod in deputatis potestas non esset se ipsos diuidendi, sed cum dati essent audituri eum, eligere poterat quos vellet. De qua responsione gracias egit capite discooperto, exhilarato vultu notificans iam ad se, quos vocauerat, venire Germanie principes et cum illis posse efficaciter intendi super negociis Bohemie, vt, si concordiam nollent, procederetur contra eos. Quos autem elegerit, vel quid desuper propositis cum eo gestum fuerit, non aperitur, quia huiusmodi referenti non constat. Sed Mercurii xvis. die, loco vt communiter solito, quia sue propinquo habitacioni, ad premissa agens consequenter proposuit, notificans cardinalibus et deputatis iam disposuisse oratores suos in Franciam super pace tractanda

Strana 531
Liber VI. Caput XXXIII. XXXIV. 531 mittendos, et si irent simul cum oratoribus concilii, amplius honoris illis deferretur, ideoque concilium deberet accelerare suos, alias absque illis recederent sui. Etenim oportebat eum disponere multa super negociis imperii, regnorum Vngarié et Bohemie, ideoque non poterat Basilee residere amplius quam in illa hyeme, et primo vere recedere intendebat ; idque tempus medium nolebat ocio transire, sciens quod eo presente in concilio negocium pacis Francie melius perfici posset. Super pace autem Sweuie iam ipse ex tribus statibus mandauerat Basileam venire ad festum epiphanie, et quoniam magna pars guerrarum ibidem proueniret clero et laicis super iuribus inuicem contendentibus, ipse intendebat cum auxilio concilii propterea, quod in eo esset multitudo litteratorum, vt hoc declararetur et vt gladius ecclesiasticus temporalem non impediret, idque fieret, si nemo auderet vindictam sumere per se aut guerram mouere absque consensu eius, talique modo pax perpetuaretur. Circa vero factum Bohemorum eciam considerari oportebat, quia, si vacui redirent ambasiatores, neccesse erat intendi potenter contra ipsos procedere. Conmendabat deinde negocium ecclesie Magdeburgensis, affirmans captum nouiter fuisse castrum aliud redemptosque captiuos pro xvi. millibus florenorum. Item notificabat, quod dux Sabaudie taliter se gerebat, quod neccesse sibi erat aperire aures et oculos, namque de ecclesia Lausanensi contra decreta Constanciensis concilii fuerat alteri prouisum, suo episcopo, qui presencialiter in concilio existebat, inuito. Caput XXXIV. Expressa per imperatorem forma, vt gentes ducis Mediolani non caperent terras Romane ecclesie, alia vero per concilium de mittendo legatum; sed vna alteri non cedente fuerunt perdite. Postremo autem affirmabat gentes armorum ducis Mediolani guerram facere contra papam, iamque rebellasse Asisium et Esculum ciuitates, quod sibi in concilio existenti magna erat confusio, cum esset Romane ecclesie aduocatus et aliarum quarumlibet ecclesiarum sub imperio existencium, nec iustum sibi videbatur, cum non peccauerit, ecclesiam pati, sed siue papa male aut bene faceret, in termino adhesionis prouideri oportebat, ne interim ecclesia perderet temporalitatem. Quodque illa fiebant per ducem Mediolani, cuius ambasiatores pridem cardinali Placentino teste ipse gratissime expediuerat, sed inter alia fuerat appunctuatum, quod absque consensu suo non moueret guerram contra aliquem; sic eciam agere intendebat cum Venetis, et vtrorumque ambasiatores proxime erant venturi ad eum. Quod vero se intromitteret, ne ecclesia perderet temporalia, sibi iustum videbatur eoque proponebat, etenim, nisi iustum foret, confunderetur proponere. Quocirca intendebat mittere litteras in eorum presencia tunc legendas, vt, si concilium vellet simili modo scribere, posset, alias modo quo sibi placeret. Siue autem concilium scriberet, siue non, adstatim intendebat mittere litteras suas, quarum tres lecte ibidem fuerunt substancie huiusmodi: ad ducem Mediolani, mirari se, quomodo faueret hiis, qui emulos et hostes se contra papam ostendebant et ecclesiam Romanam, quodque suas gentes contra papam mitteret; hortabatur igitur eum ab hiis desistere, namque firmauerat mentem suam ad defensionem pape et ecclesie Romane. Ad Nicolaum Piczelinum credencialis in personam latoris, aggrauando multipliciter, quod non teneret promissa 67*

Strana 532
532 Liber VI. Caput XXXIV. imperatori, hortanti eum ab hiis desistere, alias nota magna sibi affutura. Tercia ad vicarios ecclesie, exhortans eos fideles esse pape debere, quia sue intencionis erat defendere et auxiliari ; et quamuis pro tunc, quia longe erat, auxilium non mitteret, illud certissime expectarent. Cardinales et deputati post hec retraxerunt se deliberaturi, attencius conferentes, vtrum concilio expediret litteras similes destinare; raciones vero quare id non deceret, pro tunc imperatori non explicarunt. Sed presidens concilii imperatori respondit, gracias agens pro zelo, et de ambasiatoribus ad Franciam destinandis quod iam appunctuatum foret, sed difficultas erat ad expensas deficiente pecunia; quantum ad pacem Sweuie dicebat per concilium fieri, quicquid esset possibile; circa vero negocia Bohemie patres firmiter proposuerant nunquam a concilio discedere, quousque finis haberetur vel tractatu vel alio modo. Quo audito sermone biretum deposuit imperator, quodque, vt videretur castrum ecclesie Magdeburgensis, ex quo eidem constabat, captum, decebat eum mandare laicis, vt restituerent archiepiscopo. De Lausanensi autem ecclesia concilium offerebat viam iusticie, et quoniam Ytalie negocium magni ponderis erat vellentque desuper maturius deliberare, supplicabant, vt supersederet a destinacione suarum litterarum. Ad hec imperator respondit, circa ecclesiarum causas primo deter- minari debere per concilium quid iuris esset, et tunc iuxta concilii ordinacionem exequi vellet; namque super controuersia Magdeburgensi essent iam per concilium deputati iudices, sed quantum ad ecclesiam Lausanensem videbatur sibi per concilium decretandum, prouisionem pape locum habere non posse repugnantem decretis concilii Constanciensis ; supersedere autem a destinacione suarum litterarum volebat vsque ad diem lune. Biduo sequenti deputatis conuenientibus profundius deliberacio agitabatur, ab vna parcium allegantibus deputatis quibusdam, cum illa dicerentur fieri nomine concilii, si non resisteret, quod eius consensu fieri censerentur, et vteumque adiuuandum esset, ne patrimonium ecclesie ad manus deueniret tirannorum; etenim plures littere ex Ytalia particulariter destinate affirmabant, quod eciam absque vlla vi, audito quod nomine concilii habere vellet, terre ac ciuitates marchie Anchonitane reddebant se comiti Francisco, guber- natoribus earum presentantibus eidem claues magno cum honore, desiderantibus liberari a regimine, quod in eis papa exercebat per suos vicarios, non bono. Ab alia vero parte allegabatur, quia terminus fuisset datus pape, vt concilio adhereret, notaque erat eius condicio induci non posse, quod trahi per violenciam oportebat, et si concilium inhiberet, esset dare causam, ne concilio adhereret vmquam, vtque forcius impugnaret concilium, recuperacione terrarum per concilium potencior effectus. Dare itaque eidem auxilium erat eundem in suo malo proposito indurare et eneruare concilium; et exaggerabant quidam iuste fieri non posse, vt concilium fauorem daret actu inpugnanti auctoritatem generalium conciliorum et heretica dogmatizanti, prout iam XL. magistri attestati erant bullam "Deus nouit“ esse hereticam et erroneam, quodque id esset gratis imponere infamiam duci Mediolani, cum non constaret concilio gentes illas nomine suo accipere terras ecclesie aut guerram facere de suo mandato. Visum est igitur post magnam deliberacionem omnibus respondendum esse imperatori, quod prefatis et aliis multis suadentibus causis concilium honeste non poterat dare litteras quas petebat; sed quoniam ad conseruacionem patrimonii ac terrarum ecclesie Romane decebat precipue intendere sacrum concilium, conueniens videri, vt legatum mitteret, qui bonus esset ac timens Deum, iuraretque non

Strana 533
Liber VI. Caput XXXIV. 533 acturum esse contra papam, sed in casu adhesionis omnia ablata eidem restitueret, suadereturque imperatori, vt desisteret a missione dictarum litterarum suarum, quoniam id esset velut scismati fauere ac heresi, ex segregacione pape a concilio eiusque dogmate ecclesie prouenientibus. Cumque legatus, Placentinus et sancti Petri cardinales desuper allocuti fuissent imperatorem, voluit, vt coram suis consiliariis et oratoribus electorum imperii ecclesiasticis desuper dicta legacione deliberaretur. Et causa exposita per presidentem concilii ostendentem, quomodo a tempore papatus sui multa castra et terre ecclesie perdita fuissent et continue amplius perdebantur, cardinales autem esse, qui pre ceteris obligati erant in huiusmodi prouidere, quodque dicta prouisio attentis omnibus circumstanciis conueniens videbatur omnibus, qui ex parte concilii conuenerant, in id ipsum consencientibus, qui pro parte imperatoris, preter archiepiscopum Magdeburgensem approbantem votum cardinalis Rothomagensis, quod in omnem euentum prouideri oporteret, vota non dederunt sua, sed responderunt se velle deliberare. Et tandem imperator mandato suo apud sanctum Dominicum congregata nacione Germanie die quarta Januarii proposuit, quia esset ecclesie aduocatus, magnam sibi ingeri confusionem videre perdi terras ecclesie et non iuuare, ideoque oportebat eum intendere, et cum illa fierent per ducem Mediolani, affirmantem se ad hec agendum tenere bullam concilii, quod oportebat mitti vnum legatum et vnum capitaneum, exhortaturos eum desistere, sin autem. vi prohibituros. Rogabat igitur eosdem congregatos velle esse cum eo, quia si male haberet caput, et per consequens corpus, quodque exemplo isto dabatur causa cuilibet temporali domino capiendi res ecclesiarum in suo constitutas dominio. In principio autem sue exhortacionis legi fecit copias dictarum litterarum suarum, quas ad Ytaliam destinare intendebat, insinuans cuilibet habere volenti dandas eciam sigillatas. Cum vero per huiusmodi denigraretur concilii fama, congregatis cardinalibus et prelatis apud sanctum Franciscum presidens exposuit, se aliosque cardinales allocutos fuisse imperatorem de mittendo legatum in Ytaliam, ne perderentur terre ecclesie, sed perdite recuperarentur, ipseque ostenderet eis copias trium missiuarum, in quibus multa de huiusmodi terrarum tradicione ad manus comitis Francisci significabantur, et presertim copiam missiue Andree Donato significantis, magnis obstantibus periculis vix potuisse applicare ad Malianum, et quod dubitabat ex dicta causa, si ambasiatores principum possent accedere Romam. Cui responderant ista suggeri ad finem obtinendi aliam dilacionem, neque credendum erat, eciam si comes Franciscus publicaret se habere conmissionem concilii, namque ipse sciebat, quomodo eo existente in Ytalia Sancius Carillo vocauerat se capitaneum concilii, qui tamen nullam habebat conmissionem, quodque imperator ipse confessus fuerat cardinali sancti Eustachii, id fecisse illum de suo mandato, vt posset facta sua melius conducere. Dicebat item non esse verisimile talem conmissionem pro comite Francisco a concilio emanasse, tenen- tibus, prout consuetum erat, quatuor viris notabilibus claues de plumbo, vnde interrogabat omnes, quod si quidquam de ista re scirent, quod vellent referre. Dicebat rursus, quod imperator, non contentus de responsione data per cardinales, in nacione Almanie, prout supra narratum est, fecerat dictarum litterarum suarum publicacionem, offerendo volentibus habere, quod venirent ad cancellarium suum daturum easdem cum imperiali sigillo, et quoniam per hec concilio detrahebatur, exhortabatur eos attendere, vt prouiderent. Responsum vero est vnanimiter, quia de illa re nichil constaret, quod non decebat

Strana 534
534 Liber VI. Caput XXXIV. XXXV. concilium scribere, sed aliquos prelatos allocuturos esse imperatorem de innocencia concilii, supplicantes ab huiusmodi abstinere redundantibus in dampnum concilii, quod in suo manere robore se velle profitebatur; presidensque ad maiorem abundanciam requisiuit omnes ibi presentes referre, si quid sciebant de conmissione predicta, de semetipso affirmans non credere eiusmodi conmissionem a concilio emanasse, quod simili modo omnes dixerunt. Factum est autem ex huiusmodi differencia auisati modi, quod imperatore non assenciente de legato mittendo, nec ipso mittente capitaneum, alias prouisum non extitit et res transiuit macte suo, deuolutis ecclesie terris ad manus comitis Francisci. Sed et de re ista specificabitur plenius tempore, quo imperator ostendit cardinalibus et deputatis copiam bulle concilii insertam inter gesta mensis Augusti anni xxxII., copiam item conmissionis ducis Mediolani, quarum vigore absque magna violencia castra ecclesie ac ciuitates dicebat se reddidisse. Caput XXXV. Firma assistencia data concilio per Albertum Austrie ducem, operosum reformatorem cleri in suo dominio constituti et contra Bohemos inuictum pugilem fidei. Inter hanc autem vexacionem et sequentem de controuersia sedium inter ducem Burgundie et electores imperii consolacio patribus affuit ex assistencia ducis Austrie Alberti, generi imperatoris, notificata concilio per ambasiatores suos, quorum vnus baro. Qui, timore scandali cum generalis congregacio loco solito haberi non posset, cardinalibus, prelatis et pluribus aliis apud sanctum Dominicum constitutis, organo Johannis Celi, ex illis vnius, in theologia magistri, proposuerunt, velut sanctam synodum alloquentes cum themate in persona ducis „letatus audiui, quecunque mandasti michi, ego faciam eandem voluntatem tuam", notificantes prefatum ducem auditis, que concilium faciebat et pacie- batur, regraciari Deo ac patribus pro zelo, sollicitudine atque constancia eorum ad consummacionem operum, propter que congregati erant, que iam experimento ab eo cognita erant ex tam diutina perseuerancia, quibuscunque persecucionibus non obstantibus, que eciam si ingrauescerent, diffidendum illis non erat habentibus caucionem, videlicet Christi assistenciam existentis in medio congregatorum in nomine suo, discipulis suis promissam durare vsque ad consummacionem seculi, nec id mirum, quia confirmatam sanguine suo, ideoque porte inferi aduersus eam preualere non possent. Ipse vero dux cum omni firmitate assistenciam suam promittebat, semetipsum omniaque dominia sua, que latissima erant, offerens sacro concilio, obsecrans patres constantes perseuerare vsque ad finem, quoniam, si eorum contingeret recessus ante heresis Bohemie exterminacionem, timebat infici Poloniam, Vngariam et Sclauoniam. Item quod plurimum conmendabat auisamenta sacri concilii per suos oratores Bohemiam destinata propterea, quod cum tanta benignitate et mansuetudine intendebat ad reduccionem eorum, qui si non acquiescerent, quod timebat, neccesse erat concilio durante contra eos potenter agi. Ipse autem dux vsque in illos dies a principio contra eos steterat, sanguinem ac omnia bona sua et suorum exponens, vt arma semper teneret erecta, prout et tunc tenebat ita, vt, quamuis eciam in terris eorum teneret dominia sua, nunquam aliquod fortalicium perdiderit aut fuerit expugnatum ab eis,

Strana 535
Liber VI. Caput XXXV. 535 quod si ita fecissent alii vicini principes, non tantum inualuissent, requisitusque sepe nunquam voluerat concedere eis pacem propter raciones et causas quibusdam ex patribus ibidem existentibus notas. Quoniam autem per terram eius, cum esset absque siluis et ripariis, contra Bohemos erat introitus, offerebat se dato sibi auxilio aliorum principum omni conatu congredi ad eorum exterminacionem, et quamuis pluries super hac re fuisset subsidium impositum, neccesse tamen videbatur imponendum nouiter et taliter ordinari, vt, quod non contigerat de preteritis, in vsus debitos conuerteretur, in quos vellet conuertere, quicquid de illo tribueretur sibi. Notificabant rursus dicti ambasiatores, per Constanciense concilium prefato duci concessam fuisse facultatem reformandi ecclesiasticum statum in dominiis suis, qui fecisset iuxta posse suum ita, vt ecclesie Patauiensi, que vix vnum castrum habebat, omnibus obligatis ad magnos census, temporalia restituta fuerint ; sed quoniam in spiritualibus debuit reformari, non tam parere voluit. Fuerant quoque reformata eo laborante monasteria sancti Benedicti ita, vt in multis quinquaginta monachi tune sustentarentur, in quibus primo vix quinque poterant manuteneri, magnisque expensis de Specu, monasterio Ytalie, vbi sanctus Benedictus vixit, adduxisset probatos viros pro- aliorum exemplo, quos et habitu et illorum forma fecerat imitari; simili eciam modo de predicatoribus et heremitis; facultate vero eius postea reuocata cessauerat a predicto labore, faciens autem quod in se erat. Obsecrabat patres concilii intendere precipue ad reformacionem, quoniam ex ea integritas fidei atque pax sequebantur, et absque illa proficere non valebant, exemplo dato, quia sic heresis Bohemorum ex deformacione cleri sumpsisset fomentum, neque reducerentur, nisi de reformacione cognito. Quocirca vt in terris suis illorum heresis non habuisset fomentum, summo studio laborasset pro intro- ducenda et conseruanda reformacione, offerens se plenarie ad execucionem omnium, que per concilium reformata fuissent. Obsecrabat, vt per concilium mitterentur visitatores, qui in suis dominiis potestatem haberent, quamdiu concilium duraret, contra omnes, eciam pontificali constitutos dignitate, semetipsum, vt fieret exemplo, ac omnes laicos submittens ad reformacionem concilii. Notificabant insuper, quod diuulgata per emulos fama in studio Viennensi, approbatos fuisse in concilio articulos et praxes Bohemorum, ex quo magnum scandalum in illis partibus oriebatur, quodque sedauerat illud data opera, vt acta per concilium visa fuerint, et quod iusta essent, cognitum ac declaratum. De scandalo autem in illis partibus orto ex concessione per concilium facta Bohemis mirandum non fuit, etenim multi ex predicatoribus crucis contra eos plus debito affirmarunt communionem sub vtraque specie crimen heresis fore, eoque per ecclesiam desuper conmunione illa licenciam concedi non posse, differenciam non facientes inter sacrilegii crimen et heresis. Sed quia per nimiam discussionem, que obscura primo, clara postea fiunt, ideo prefatus dux singulare in ea re prestitit obsequium sancte synodo et ecclesie Dei, faciens in dieta vniuersitate per viros litteratos auisamenta ipsa videri postmodum omnibus publicata, que reperta fuerant munita veritate et nullam iniquitatem aut heresim in eisdem contineri, sed sicut oratores ducis ex parte notificabant, omnem modum benignitatis ad Bohemorum reduccionem. Regraciabantur preterea sacro concilio, in suis bullis ducem nominanti pugilem fidei, quod etsi non tam fecisset, optabat id agere cum omni feruore, profite- baturque semper tenuisse ac tenere velle rectum esse, quicquid factum esset per sacrum concilium. Postremo conmendabat eidem auunculum suum Fridericum ducem Austrie cum

Strana 536
536 Liber VI. Caput XXXV. XXXVI. nepotibus suis, vt cause eorum, si contingeret tractari in concilio, reconmendate haberentur. Post deliberacionem autem presidens respondit, magnas agens gracias de oblacionibus per eum sacro concilio factis, et abunde conmendans personam gestaque in fauorem fidei per ipsum ducem, testimonium perhibente cardinali Placentino, manentem apud eum per plures menses cognouisse in eo zelum fidei adeo resplendentem, vt eo tunc existente legato de suo congregauerit plus quam triginta millia equorum contra Bohemos. Vnde et presidens concilii affirmabat, si diebus illis ecclesia tenebatur alicui principi racione defensionis fidei, quod vel ipse erat primus vel inter primos annumerandus, contestatus non obstantibus persecucionibus quibuseunque, que magnam confidenciam illis prestabant, patribus concilii firmum esse propositum et bona perdere et martirium pati, priusquam a concilio recederent sine debito fine in negocio Bohemorum. Offerebat item concilium pro conplendis rebus per eum significatis acturum omne, quod sibi foret possibile, et quia ipse dictusque Fridericus vna caro essent, concilium vellet cum illo eodem modo eciam habere. De qua responsione prefati oratores humiles egerunt gracias. Caput XXXVI. De maxima patrum vexacione, ita vt cessarent actus conciliales, super controuersia sedium inter oratores ducis Burgundie et electorum imperii. Mense autem isto Decembris resuscitata est illa permaxima vexacio patrum exorta a mense Marcii de controuersia sedium inter ambasiatores ducis Burgundie et electorum imperii, que et magnam demonstrauit modestiam in principibus Almanie et in patribus concilii singularem pro iusticia et veritate constanciam, illis, quamuis magna verba dantibus, abstinentibus a via facti, istis illa sustinentibus pacienter, ne iniuria fieret synodo, si reuoluerentur iterum, que semel per eam rite fuerant iudicata. Manifesta autem fiunt hec relacione sequenti. Cum ab ordinacione concilii, vt oratores vtriusque partis intermixtim sederent, oratores electorum imperii, velut ordinacio esset Juliani presidentis, appellassent, eisdem petentibus apostolos, de mense Augusti fuerat responsum expectari debere aduentum imperatoris sub spe concordie per eum faciende. Qua vero ex causa post aduentum eius tam distulerint, vel conpacientes sacro concilio, quod in rebus maioribus occupaciones magnas sustineret, vel quouis alio respectu, opus non est referre, sed quod longius expectatum est, isto et sequentibus quinque mensibus fuit reconpensatum frequentacione, si opportuna, vehementi, si importuna, conminanti. Quarta itaque die mensis Decembris, qua prima eius et vltima fuit congregacio generalis, comparuerunt archiepiscopus Magdeburgensis, Augustensis ac Missniensis episcopi, oratoresque electorum imperii, qui organo vicarii Maguntini a legato pecierunt sibi dari apostolos super dicta appellacione, auisantes non esse parui pendendum tam diu expectasse super hac facienda requisicione. Augustensis vero episcopus pro parte imperatoris magna cum instancia faciebat deprecacionem, vt super huiusmodi sacrum concilium prouideret, quia moleste ferret, vt suo tempore defectum honoris pateretur imperium. Legatus autem respondit prout alias sepe, illam non suam, sed esse ordinacionem concilii. Seorsum vero illis a congregacione existentibus respondit, data spe in sequenti congregacione respondendum esse, et quoniam obtineri non potuit, quod putabatur concordia inter partes reperienda,

Strana 537
Liber VI. Caput XXXVI. 537 mense isto et sequenti nulla generalis congregacio ad negocia concilii concludenda in ecclesia maiori habita est. Sed quanto minus patres conueniebant in vnum, tanto maiores sibi vexaciones et partibus labores excrescebant; etenim vicibus multiplicatis requisierunt patres sedentes in deputacionibus, qui non vacabant a deliberando, conferendo magno cum studio ae sollicitudine super hac controuersia, vt quouis modo sopiri possit absque scandalo, vtraque parte forciori sistente et plurima fauente ei multitudine patrum. Fuit autem deliberatum aliquando, vt supersedere vellent, ne venirent congregacionum tempore vel dum diuina celebrarentur, quod vtraque pars moleste tulit, altera cupiente continuare possessionem et altera restitui quantocius petente. Conmittebatur aliquando cancellario imperii, vt per concordiam vel iusticiam terminaret ; sed nec ille se intromisit. Aliquando, vt imperator deberet concordare differenciam sedium inter ducem Burgundie et electores laicos imperii, nam et ecclesiasticis ex ordinacione ecclesie iuxta sua primogenita vel priuilegia cognite erant sedes ; sed neque auisamentum istud execucioni demandatum est. Fuit rursus deliberatum, vt illis, si acquiescere nollent precibus, sub pena amissionis iuris sui auctoritate concilii inhiberetur non venire ad congregaciones communes ; sed neque ad istam precipiendum deputati concilii conuenerunt, de eorumque potestate propter defectum vnanimis conclusionis in eodem loco difficile eciam constare poterat, etenim quia deliberaciones fiebant seorsum in deputacionibus, vix tanta esse poterat diligencia, vt vel deputaciones in eandem sentenciam concordarent vel deputati earum, et studio parcium, et quia non ab vno mandabantur, vt conuenirent in vnum. Inter has differencias deliberacionum, vt et sancta synodus Basiliensis aliaque generalia concilia ab eiusmodi vexacionibus de preeminencia sedium inter principes eximerentur, porrectum fuit auisamen- tum generale, ambasiatores principum non iuxta horum dignitates ac preeminencias sedere debere in concilio generali, sed modo ecclesiastico iuxta suarum tempora ordina- cionum, in quo minor profecto potuit reperiri concordia, quanto maior erat multitudo ambasiatorum, ambasiatoribus ipsis principum et subditis eorum pro dignitate et eorum gloria toto repugnantibus posse suo, ambasiatoribus presertim, quorum erat ordinacio ecclesiastica posterior, sed racione ambasiate prime erant voces eorum in concilio. Itaque nec generaliter inter omnes ambasiatores, neque specialiter inter dictos contendentes poterat concordia reperiri, et quoniam mediante imperatore verisimiliter existimabatur illam controuersiam sedari posse, cardinales et deputati iteratis vicibus adierunt nomine sacri concilii eum, aperientes concordie modum, exhortantes vt, quemadmodum sancta synodus ad eius instanciam summopere laborabat ad ea, que pacis erant foris concilium, ita et ipse dignaretur laborare pro pace neccessaria intus. Auisabant igitur vt, quomodo electores cum eo presencialiter constituti stare debebant prope eum, ita vellet, vt prope cathedram eius sedilia collocarentur, in quibus ambasiatores eorum sederent ; in deputa- cionibus vero daretur ordo, vt ambasiatores ducis Burgundie in duabus constituerentur deputacionibus, in aliis oratores electorum imperii. Vel si iste non placebat modus, supplicabant, quod expectaretur excessus ipsorum electorum, qui in proximo venturi sperabantur. Imperator vero post deliberacionem cum suis habitam laudans zelum concilii offerebat se pro eius instancia facere omne, quod sibi esset possibile cum Deo et saluo honore suo, quodque de ista re loqueretur cum ambasiatoribus electorum imperii et in crastinum responderet. Responsio autem fuit non potuisse agere eum eisdem, vt vellent Scriptores II. 68

Strana 538
Liber VI. Caput XXXVI. XXXVII. 538 amplius expectare, nisi ipse eis hoc mandaret, quod tamen non audebat neque licebat. Qua responsione habita, quia scandala presenciebantur, desiere in concilio generales congregaciones. Dum vero instarent festa natalis domini, vrgenciores fiebant instancie; etenim cum apud imperatorem constituti essent legatus, Placentinus et sancti Petri cardinales, marchio Brandenburgensis et oratores aliorum electorum imperii, per vicarium Maguntinum proposuerunt conmemorantem, quomodo ab iniqua ordinacione, quam legatus fecerat et baptizauerat eam nomine concilii, dudum expectata et protracta fuerat responsio interposite appellacioni, et tandem significatum eis, quod in prima congregacione respondendum esset. Cumque intellexissent, quod congregaciones debuissent fieri solito more, sed in defraudacionem iuris electorum facere nollent congregacionem, ideoque eis denegabatur iusticia, et sic, cum imperator iudex conpetens esset super dignitatibus et preeminenciis electorum imperii, supplicabant requirentes eum ex debito iusticie, vt restitueret eos ad possessionem, de qua fuerant spoliati. Ad quod imperator respondit, quod nunquam alias, sed tune primo eum requisiuissent, oportebatque eum intendere; sed vellet primo informari, vtrum ad forum suum ista pertinerent vel ad concilium, ideoque rogabat ipsos cardinales, vt eum desuper informarent. Legatus autem proponenti respondit mirari se, quare plus in eum inpingeret pre ceteris omnibus, quia nunquam in Almania vidisset eum facere iniquitatem, et si vidisset, quod responderet, et quia sciebat, quomodo transisset negocium, voluerat, quod abstinuisset ab iniuriis. Incipiente autem vicario reddere causam de iniquitate, quia grauasset, et legato replicante Placentinus signum fecit, vt amplius non loqueretur, et tacuit. Legatus vero pro informacione imperatoris gestorum narrauit seriem, fecitque per interpretem notificari marchioni de eminenciori et alciori loco, qui eis assignabatur prope sedem imperatoris. Replicacionibus vero hine inde factis imperator pluries dixit, quod oportebat eos primo restitui, quia dux Burgundie non hoc recipiebat, tanquam sibi fieret honor in aliena domo iuxta ordinacionis tenorem, sed vt debitam sibi sedem, namque ambasiatores sui eidem supplicauerant, quod non spoliarentur a possessione sua, in quo apparebat eos non recipere illum honorem ex gratitudine. Preterea quamuis esset eminencior locus, tamen sepe, quod minoris valoris, plus appreciatur, exemplo dato de equo vel accipitre, quia plus grati essent; vnde et iterum petebat a patribus concilii informari. Cui legatus respondit iam exposuisse, quicquid dicere debuerunt parte concilii de eminenciori loco ad collocandum eos. Multa vero adhue cum dicerentur vtrimque, imperator dixit iam satis esse, et locuti sunt cum eo in camera dicti cardinales de materia, super qua adibant eum, de legato videlicet ad Ytaliam mittendo. Caput XXXVII. De requisicione temptatoria patrum facta a principibus, prouisioneque spiritus sancti, ne cultus deesset in die natalis. In crastinum autem xxuld. Decembris patribus in deputacionibus congregatis, marchione Brandenburgensi et duce Wilhelmo Bauarie aliisque assistentibus multis, vicarius Maguntinus proposuit id, quod alias sepe, et de appellacione et de expectata diucius responsione et de negociacione eiusdem, quodque iam non poterant amplius pati; sed ne intemperancie freno precipiti pro restitucione ablati honoris aliquid attemptarent,

Strana 539
Liber VI. Caput XXXVII. 539 primo adhuc volebant requirere concilium, quia non credebant id processisse de intencione concilii, sed factum quorundam circumuencione. Namque ipsi electores imperii fuerant inchoatores et continuatores concilii, propter quod requirebant super hac materia vota patrum sigillatim recipi, vt fieret notum de animis eorum, qui erant concilii, et sic scirent quomodo ad honorem concilii se habere deberent. Ex proposicione ista manifestum est intueri, quam neccessaria fuit tercia clausula iuramenti soliti prestari per incorporandos concilio, videlicet non reuelare vota singulorum, in quantum ex reuelacione procederet verisimiliter odium vel scandalum; siquidem hii scire volebant patrum vota, vt eos, qui eorum peticioni acquiescerent, reputarent velut concilium, non vero sic eam denegantes, et quomodo tales dicebant se velle tractare, infra specificatur; propter quod, vt similia non occurrerent pericula, racionabile fuit iurare, vt vota singulorum causa stante ibidem expressa non reuelarentur. Hac rursus die Olomucensis episcopus proposuit ducem Wilhelmum, Bambergensem et Curiensem seque episcopos et alios inibi presentes destinatos esse ab imperatore, rogante super requesta electorum dari responsum, quia fuerat requisitus iusticiam facere, neque bonum reputabat, quod in factis concilii non interuenirent electores imperii, et ita nacio Almanie a concilio erat exclusa; ideoque statim pro responso dando deliberaretur. A presidente deputacionis responsum est verbo solito, quod super propositis deliberaretur. In vigilia autem natalis magna instancia facta extitit, quod vtraque pars saltem illa die et sequenti ad diuina non conueniret. Amba- siatores autem ducis Burgundie responderunt se primo velle loqui imperatori, cumque astringerentur conmemorato eis, quod in processu pape instanciam fecissent, vt super- sederetur per tres menses, et tunc rogante concilio ipsi non vellent supersedere per diem vnum, dixerunt primo velle certificari, quod eis, sicut et tune tenebant, maneret locus suus. Dum vero post diutinam expectacionem cardinalis Placentinus incepisset vesperas decantare cardinalibus absentibus, qui super dicta deprecacione vacabant, imperator transiit equitans ante portam ecclesie, vidensque non adesse cardinales et ex prelatis interesse paucos, vltra processit satis, vt dicebatur, commotus et dicens, quomodo credi posse adesse spiritum sanctum tali congregacioni. Ex oratoribus autem electorum imperii laicus quidam Alamanos vocabat de ecclesia exire, et quidam recesserunt et alii perstiterunt. Itaque omnia fere velut in perturbacione erant et timebatur nimium pro vitandis scandalis crastino defutura officia diuini cultus; sed spiritus sanctus, de cuius inexistencia dubitabatur, quia ab eo accepit, quod esset filium clarificaturus, adstatim alio impremeditato prouidit respectu, non passus ecclesie sue legittime congregate deesse pacem die illo, quo saluatore nato pastoribus, quorum multitudo erat in concilio, angeli annunciauerunt gaudium magnum, decantantes gloriam in excelsis Deo et in terra pacem hominibus bone voluntatis. Prouidit autem modo sequenti. Post solis occasum magister Johannes de Ragusio sigillatim pro parte imperatoris cardinales deprecabatur, vt ad matutinas venirent, quia, cum esset primus annus imperii, volebat in insigniis imperialibus adesse et cantare, prout moris, ewangelium leccionis septime, quod et magna cum solemnitate factum est; omeliam vero Gregorii de eadem leccione decantauit archiepiscopus Turonensis. Vt autem scandalum non oriretur, media nocte preueniens legatus subtraxit de ecclesia bancas illarum sedium, super quibus erat controuersia, et requisitus ab oratoribus ducis Burgundie, quatenus prouideret bancas reponi, vt sedes quemadmodum prius tenerent, respondit de mandato 68*

Strana 540
540 Liber VI. Caput XXXVII. XXXVIII. sacri concilii id non fuisse factum, sed ad requisicionem et rogamen imperatoris, de quo illi testimonium pecierunt. Caput XXXVIII. De aliis requisicionibus eorundem, conminancium per filios et subditos conplendam vlcionem. Et ita adiuuante domino nostro Jhesu Christo, qui, quando pressuras paciuntur, operosius assistit congregatis in nomine suo, in ecclesia Basiliensi loco solemni consueto illo die Veneris anno a natiuitate domini MCCCCXXXIII°. matutinarum et misse terciarum diuina officia fuere magnifice celebrata, quamuis res abfuerit, non tamen absque timore scandali. Quocirca inmediate post missam cardinalibus et prelatis conuenientibus in capitulo dispositum extitit in crastinum conuenire patres ad deputaciones, deliberaturos de modo scandalis obuiandi; nec enim per euersionem sedium contencio cessauit, sed acrior insurrexit, quia die conmemorata oratores Burgundie magna cum exaggeracione querelas fecerunt protestantes, si absque iuris examinacione ad restitucionem vel ad aliquam nouitatem procederetur, quemadmodum extiterat factum in euersione sedium, de appellando, auisantes abinde sequi posse turbacionem concilii, datique fuerunt deputati tractaturi de concordia, vt abstinere vellent saltem vsque ad festum epiphanie. Quod obtentum non est, sed in illo ac circumcisionis die missa fuit celebrata intra chorum ecclesie, vbi non erant assignate ambasiatoribus principum sedes. Id vero obtentum est, vt in principio mensis Februarii, quando littere pape de adhesione eius ad concilium notificate fuerunt, quia neccesse erat teneri congregacionem et sessionem, abstinuerunt per dies paucos. Sed et ceteris amba- siatoribus principum multo opere causantibus, quod absque eorum demerito priuarentur honore, cuius mandato aut per quos vel qualiter referenti non constat, sed reposite fuerunt sedes ad locum suum, in quibus oratores Burgundie sederunt vt prius die xxn°. Februarii. Qui de mense Januarii pluries requisiuerant sacrum concilium, quasi pro republica exhortantes, teneri generales congregaciones, et quoniam earum defectus erat in preiu- dicium iuris eorum, cum nequirent vt primo suarum sedium possessionem continuare, auisantes vel pocius comminantes, quod neccesse esset prouideri desuper, alias dominus eorum dux Burgundie posset bene inuenire medium, quo prouideretur, nec aduertendum esse ad verba oratorum aduerse partis petencium restitui ad possessionem, a qua nunquam fuerant spoliati, quia nunquam illam habuerant; sed ius eorum erat firmatum et clarificatum attestacione, vt dicebant, xxxIII. notabilium virorum, deponencium vidisse ambasiatores dicti ducis in Constanciensi concilio sedere inmediate post ambasiatores regum. Submittentes vero se iudicio concilii viam iusticie offerebant frequenter, scripto porrigentes cedulam, merita referentes processus, et admitti requirentes ad viam iusticie, vel absolui a iuramentis concilio factis, auisantes se tot dilaciones pati non posse; tamque instabant importune, vt eciam cardinalis Rothomagensis aliquando cum eis adierit deputaciones ; in quo et aduersariis conueniebant, namque ex parte altera instancie vrgentissime fiebant. Siquidem xxII'. Februarii die percepto, quod oratores Burgundie eleuatis, vt fuerat consuetum, banchis sedissent in missa et congregacione coram constitutis apud sanctum Dominicum Bohemorum ex causa legato, Placentino et sancti Petri cardinalibus, astantibus

Strana 541
Liber VI. Caput XXXVIII. 541 principibus et prelatis ac consiliariis ceteris imperatoris, Augustensis episcopus referens, iam eos deliberasse super negocio Bohemorum, quodque notificata sua deliberacio imperatori postea referretur, dominis de concilio dixit tunc super quibusdam arduis deliberandum fore. Et stantibus oratoribus electorum imperii vnacum filio marchionis Brandenburgensis vicarius Maguntinus proposuit summarie referens de processu super controuersia sedium inter ipsos et oratores Burgundie, contestatus, quamuis vsque in illos dies, iam tamen tollerare non poterant tantam dilacionem super determinacione cause eorum, maxime cum oratores Burgundie post inhibicionem rediissent ad loca priora. Hanc autem causam pluris extimacionis esse apud principes quam putabatur; namque ipsi omnes vnanimiter dicebant se pati non posse iniuriam illam sibi factam per concilium, quia non fieret personis, sed imperio et dignitatibus suis, ex eo quod derogabatur priuilegiis et honoribus sibi debitis, et pocius mortem corporalem suam vel parentum suorum inultam manere paterentur, quam prefatam iniuriam, quinymo et si pati vellent, filii sui pati non possent, similiter et vasalli, quod eiusmodi iniuria maneret inulta; quod igitur placeret absque alia dilacione iam restituere eos ad loca sua in principio concilii eisdem assignata. Post verba hec marchio ipse surgens eciam stetit cum aliis, et comes de Oettingen et orator comitis palatini Ludouici. Orator autem in Teutonico, interprete Augustensi episcopo, dixit bene attendendum esse in ea causa per concilium, quia, si non prouideretur, impedimentum esset, quod et electores non facerent ea, que vellet concilium, super materia expedicionis Bohemorum; ad alia eciam similiter negocia concilii ordinaciones non haberent execucionem, quodque in eo proposito conformes erant omnes electores et principes Almanie, et dicebat se arbitratos inibi fuisse ad audiendum ista, prout eciam desiderabant ex patribus concilii maiorem congregacionem. Quibus legatus respondit bonum esse, quod in generali congregacione coram toto concilio proponentes illa darent in scriptis, vt deliberare deputaciones melius possent. Deliberacione autem captata responderunt, quod in eo casu oporteret aduersam partem in locis, super quibus controuersia erat, non sedere; propter quod die sequenti in sacris deputacionibus deliberatum est, inhiberi vtrique parti supersedere a comparicione vsque ad octauas pasche. De intencione autem electorum super principali facto, hoc est sedium antelacione, relacionem iam fecerat octaua mensis huius episcopus Laudensis ex Anglia reuersus. Siquidem allegabant pro fundamento iuris eorum priuilegium Caroli quarti, in bulla designatum aurea cap. sexto sub titulo de comparacione principum electorum ad alios; vtrum autem faciat pro huiusmodi con- trouersie decisione, agnosci potest ex sequenti eius tenore. De comparacione principum electorum ad alios principes. „Decernimus, vt in celebracione imperialis curie, quociens illam deinceps perpetuo celebrari contigerit, antedicti principes electores ecclesiastici et seculares iuxta prescriptum ordinem atque modum a dextris et a sinistris immutabiliter teneant sua loca, eisque vel eorum alicui in quibuscumque actibus ad curiam ipsam spectantibus eundo, sedendo vel stando nullus princeps alius, cuiuscumque status, dignitatis preeminencie vel condicionis existat, nullatenus preferatur, consignanter expresso, quod nominatim rex Bohemie in celebracione curiarum huiusmodi in omnibus et singulis locis et actibus antedictis

Strana 542
542 quemcumque regem, quacumque singularis dignitatis prerogatiua fulciatur, quem quouis casu seu causa venire vel adesse forte contigerit, immutabiliter antecedat.“ Liber VI. Caput XXXVIII. XXXIX. Caput XXXIX. De multipharia requisicione imperatoris, contestantis colligi semidecimam in Germania non posse, nisi electores restituerentur ad sedem. Quod autem auisauerat concilii presidens memoria retinentes, post dietam requisicionem in congregacione prima marchio et comes predicti oratoresque electorum imperii comparuerunt proponentes, quod electores non credebant venisse ad noticiam concilii, que proposita fuerant in scriptis ab eis vsque in illos dies, ideoque de eorum mandato vicarius sepe dictus legit inpresenciarum appellacionem ac requisiciones duas, de mense Augusti et biduo ante natale domini factas, similiter et aliam iuxta pridie proposita, quod inultam iniuriam eis factam per concilium manere non vellent aut possent ipsi eorumque filii atque vasalli. Quibus ex parte ducis Burgundie Gaspar aduocatus respon- debat nullo modo reponi debere, quia nunquam possedissent, et si dicebant se spoliatos fore, dux offerebat se velle stare iusticie. Illis autem recedentibus a congregacione Guiliel- mus et Stephanus Bauarie duces, magister aule imperialis ac alii principes multi, qui cum eis introierant, interloquente Augustensi episcopo proposuerunt commemorantes querelas electorum imperii de iniuria sedium facta eis per concilium, et rogabant eorum causam recommendatam haberi, vt reponerentur ad eorum sedes, ne gerenda circa factum Bohemorum propterea impedirentur. Quibus respondit legatus, quatenus placeret de se ipsis eciam deputare aliquos, qui cum iudicibus datis per concilium reperire possent concordie modum, aut via iusticie causam terminare. Imperator quoque post triduum in eundem effectum deputatos concilii alloquebatur, attendendum fore electores magnos esse dominos in Germania, ac de genere imperatorum imperatoresque ex ipsis habentes, ac propterea omnes de Germania sibi adherentes, et quoniam super dicta controuersia sedium denegata sibi iusticia sui non admittebantur in deputacionibus et congregacionibus ad materias concilii, quod recederent a concilio, et tunc quid posset concilium contra Bohemos vel in aliis causis? Die vero penultima Marcii in id propositi sermonem continuans dicebat concilium ex semidecima imposita non posse habere pecunias contra Bohemos, quia electores respondissent non velle consentire ad eam colligendam, nisi primo ad sua restituerentur loca eisdem per concilium ablata; illis autem non consencientibus haberi non poterat in Almania, quia ipsi erant principales. Die rursum tercia Aprilis dux Wilhelmus Bauarie et comes de Oettingen, magister aule imperialis, cum episcopo Patauiensi in deputacione fidei ex parte imperatoris auisabant, cum iam finis esset facte per concilium inhibicionis, sequenti die dominica in albis, si venirent oratores Burgundie ad sedendum, quod timebat oriri scandalum, de quo, si contingeret, doleret; ideoque supplicabat per concilium super ea re prouideri, notificando per electores concordatum fuisse semidecimam contra Bohemos non colligi in suis subditis, nisi restituerentur prius ad loca sua, et si electores non soluerent, per neminem solueretur in Almania saltem. Cui proposicioni Cisterciensis et sancti Eugendi abbates, oratores Burgundie, respondebant, conmemorantes, vsque in illos dies acquieuisse et vsos fuisse pacifice locis eisdem per concilium assignatis,

Strana 543
Liber VI. Caput XXXIX. XL. 543 et quoniam eiusmodi auisabantur ex parte imperatoris, merito timere debebant, ideoque protestabantur de impressione et violencia, vt, si in crastinum non irent ad loca sua, desisterent ex illa causa dumtaxat. Replicantibus vero, qui proposuerant, nullatenus ex verbis suis intelligendum esse talem timorem, quia non dixerant dispositiue, sed quod imperator suspicabatur et dolebat, si contingeret scandalum, illi responderunt ymo, quia, si imperator timebat, merito et ipsi debebant timere. Quorum concertacio interrupta est presidente deputacionis respondente, quod super propositis deliberaretur taliter, vt merito contentarentur. Die vero v'. Maii presente duce Bauarie Guilielmo, qui ea die magna cum humilitate et caritate licenciam a patribus recepit iturus cum imperatore, presentibus eciam multis episcopis et principibus, cum vicarius Maguntinus in deputacione fidei proposuisset ex parte imperatoris notificans recessum suum, et quasdam admitti eius peticiones proponens, episcopus N. eciam eundem affirmans recessum requisiuit ex parte eius, quatenus ante suum recessum super sedibus oratorum imperii prouideretur, quia alias non esset honor suus. Cui presidens respondebat, cum de re illa maxima cura inesset eisdem, patres omni cum humilitate et instancia supplicare maiestati sue, quoniam in illa re multum poterat, vt terminari posset, quod manum suam dignaretur apponere. Recessit autem bis triduo secuto causa non terminata. Post cuius recessum Magdeburgensis archiepiscopus et episcopus Lubicensis ab imperatore regressi referebant, eum respondisse ad ambasiatam concilii se non fore bene contentum de concilio propterea, quod fecisset ei quinque contemptus; aliis autem suo specificandis loco primum conmemorabat, quia eo existente in Ytalia pro causa concilii expoliasset electores imperii sedibus et honore suo, veniens autem personaliter ad concilium tociens tamque instantissime fecerat instanciam, quatenus eiusmodi causa terminata per iusticiam aut concordiam restituerentur, quod si vnus Judeus tantum fecisset, fuisset auditus ; et continuans adhuc suam instanciam requirebat reuocari ordinacionem concilii, quoniam illam prerogatiuam dux Burgundie non ad gratitudinem referebat, dicens sibi ex debito competere, ideo merito reuocanda veniret. Ad quod episcopus Constanciensis Rothomagensis prouincie respondebat non decere tantum principem notari de ingratitudine; quod autem habere vellet tamquam debitum, merito poterat, quia, prout notorie constabat ex attestacionibus receptis, in concilio Constanciensi sederant inmediate ambasiatores patris sui post regum ambasiatores, neque ducatus Burgundie nouiter erectus erat, sed semper fuerat ducatus aut regnum, et tamen concordie gracia passus fuerat mixtionem designatam in ordinacione concilii, propter quod ordinacio illa nullatenus erat reuocanda. Caput XL. De fine controuersie imposito erecta noua sede in concilio. Abhine efficacius cepit tractari de modo concordie, ad quam componendam deputati sunt cardinalis Arelatensis et Lubicensis episcopus, imperialis ambasiator, data eis potestate concludendi et presidentibus pape indicendi desuper congregacionem, factaque diligencia per eos de modo concordie die tercia Julii, posita cathedra imperiali in loco, vbi sedere consueuerat imperator ad diuina audiendum, prope eam posite sunt due banche altitudine pedis vnius cum paruo assere a dorso, vbi diuinorum tempore

Strana 544
544 Liber VI. Caput XL. sedere concordatum erat ambasiatores electorum imperii, et deinde translate sunt ante bancham, vbi cardinales sedebant congregacionum tempore, que fuit tune solito alcius eleuata cum parua bancha ad pedes eorum, vt sedes ipse cardinalium pede vno et amplius prominerent supra banchas electorum imperii. Sed et pro ista die in cassum iuere deputatorum labores, quia concordari non poterat, vt dicti oratores die illo sedere voluissent. Biduo autem postea in generali congregacione eapropter indicta prefati deputati cardinalis Arelatensis et Lubicensis episcopus dicebant se pronunciare, quod pro bono concordie et pacis inter electores imperii et ducis Burgundie et e conuerso reuocabant ordinacionem dudum factam per concilium super materia sedium inter oratores ipsorum, cum illa facta extitisset ad finem concordie, que non fuit secuta, sed forte magis suscitata dissensio eius occasione, hac tamen condicione expressa, si partes contente essent de ordinacione tunc fienda, alias minime. Ordinabant autem debere sedere et sequi proxime ad imperatorem imperii electores, vel in ipsorum absencia ambasiatores eorum, in generalibus congregacionibus, processionibus, missis et aliis actibus publicis, ambasiatores vero ducis Burgundie inmediate post regum ambasiatores in eisdem locis, quibus illi, quodque concilium desuper hiis sub bulla daret litteras opportunas. Cum autem dixerunt „inmediate post reges“, Turonensis archiepiscopus et Britones reclamarunt non debere sic dici. Quibus legatus et deputati responderunt nichil obesse, quia semper synodus intelligebat absque preiudicio iuris ; archiepiscopus vero Lugdunensis nomine ambasiatorum regum concilio incorporatorum protestabatur, ordinacionem hanc non obesse filiis regum eorumque ambasiatoribus. Postque multas hinc inde protestaciones dictum est, quod pronunciacio illa non haberet locum et vim sentencie, sed quod fiebat per modum ordinacionis et inter partes, quodque littere sub bulla concilii non darentur, nisi preuise in deputacionibus, sederuntque ambasiatores ducis Burgundie in dextra banca post Scocie, Britannie autem in sinistra post Dacie regum oratores, electorum vero in banchis desuper designatis, dicentes se contentos de reuocacione predicte ordinacionis et de assignato sessionis loco, dum tamen darentur littere sub bulla concilii iuxta cedulas per eos con- missariis oblatas. In alia vero congregacione prelatis ambasiatoribus regum causantibus de bancha assignata oratoribus electorum, quod alta vt sua quasi foret, cum die illo primum comparerent oratores Grecorum proposituri, ne contencio sentiretur, oratores electorum, dum congregacio tenebatur, sederunt vbi tempore misse. Postremo autem xxmi2. die Julii ad gloriam eius, qui pacem reliquit pacemque dedit suis discipulis, quorum successores sunt in generalibus synodis congregati, controuersia hec, que velut continua febris molesta extiterat, modo, quo dictum est, finem accepit sederuntque oratores electorum imperii in banchis iam designatis, et Burgundie inmediate post ambasiatores regum bancha inferiori, super qua, qui alios precederent, tam acerrime tamque durissime precesserant contenciones continue aliquando et per magnum tempus, non vero semper, ne, si integrum, importabile id fuisset malum. Nec tamen huiusmodi controuersia terminata est absque protestacionibus preuiis et parcium inuicem et ambasiatorum regum, quia banche nouiter erecte propter preeminenciam loci, quo locate erant, intuentibus minus attente alciores vel eque alte videbantur sedibus patriarcharum, primatum, archiepis- coporum et episcoporum. Vnde et hac die archiepiscopus Lugdunensis, vna cum eo surgentibus ambasiatoribus regum, desuper ea re ample locutus est et contestatus, non

Strana 545
Liber VI. Caput XL. XLI. 545 intellexisse de situacione bancharum illo in loco, sed semper retro, adiciens merito disposuisse iura communia, sentenciam diffinitiuam in scriptis ferri debere, quod non fuerat in casu obseruatum, Lubicensi episcopo racionem reddente, quia oportuit fieri mansuram non tam festiuis, quam eciam aliis diebus. Cum autem Arelatensis cardinalis et ipse fulciti fuissent concludendi potestate, ordinacio transiuit illa, que designata est, firmata exe- cucione; de qua ordinacione Romanorum imperator gracias egit concilio per litteras suas lectas penultima mensis huius. Exposita hec fuere, quamuis pluribus gesta mensibus, sed contigua relacione et compendii gracia et noticie clarioris memorie quoque cercius conmendande. Caput XLI. De alia controuersia super eadem sede inter oratores ducum Burgundie et Britannie, amplificata narracione de eorum preeminenciis. Terminus autem huius controuersie fuit eciam alterius, videlicet prefati ducis Burgundie cum oratoribus ducis Britannie, licet non tam acerrime, sed plus quam synodalibus gestis expediebat, concilium vexantis. Quamuis igitur altera posterior nata, quia ambe terminate simul, processum processui annectendo narratur, quod xix°. Marcii comparentibus, vt incorporarentur, in generali congregacione ambasiatoribus ducis Britannie Gaspar de Perusio aduocatus ex parte ducis Burgundie proposuit huius oratores intellexisse, illos instanciam facere per concilium dari sibi locum Burgundie ducis sibi non competentem, quia non esset inter pares Francie connumeratus, quorum tres cum essent duces et alii tres comites, Burgundie dux erat supra omnes eorumque decanus, et prout sibi ambasiatores Burgundie testabantur, Britannie dux vasallus esset ducis Normandie infra ducem Burgundie annumerati; cumque propter inhibicionem concilii pro tune abstinentes a sedibus essent, qui si presentes non paterentur eos preferri, ideo protestabantur manere eisdem saluum ius suum antelacionis. Archiepiscopus vero Turonensis, iurans hoc insperatum habere, dicebat oportere eum defendere honorem ducis Britannie et propter naturalitatem, quia progenitores sui Britones, et propter beneficia ibidem recepta, et quia ecclesia sua metropolitana nouem haberet ecclesias suffraganeas in dominio constitutas illius, et quia multa contulerat ecclesie sue. Non igitur alias, sed tamquam archiepiscopus et naturalis dicere vellet primo considerandum fore, quod ducis Britannie oratores introissent congregacionem in omni humilitate, neque peciissent aut cepissent locum alium quam communem, vbi proponi solitum erat per quoscumque, eciam Bohemos; propter quod causam non dedissent opposicioni in contrarium facte. Et mirabatur de verbo vasallagii, quare dictum extitisset, cum neque pertinens esset ad intentum; nam et si ita foret, non sequebatur preferri debere, quoniam dux Andegauie vasallus esset regis Francie, similiter et dux Burgundie propterea, quia cum esset de domo Francie, dux Andegauie erat per secundo, et Burgundie dux per alium filium postea genitum, cumque dux Normandie in suo dominio septem haberet, Britannie dux nouem habebat ecclesias, verbumque vasallagii Britones mallent pati mortem quam sufferre. Atqui de excellencia ducis Britannie constaret in c. „, vbi papa tam reuerenter loquitur de rege Britonum Salomone, etenim fuisset regnum non nimis a longinquo. Quod vero de paribus allegabatur, non iuuaret, Scriptores II. 69

Strana 546
546 Liber VI. Caput XLI. quia illud locum haberet, vbi stare contingeret in accione vt sic ad pares pertinente ; etenim ipsemet Turonensis cum esset episcopus Leonensis, consecratus per vnum diem „ eciamsi de paribus ille esset, sicut archipresbyter in ante precedebat episcopum actu archipresbyteratus prefertur archidyacono, quamuis dignitate maiori ; nec in concilio generali duces et principes temporales vt pares conueniebant. De excellencia rursum ducatus Britannie manifestum erat; a paucis namque annis fuerat portatus in parlamento Francie liber, quomodo tunc reperti sunt in eo ducatu a viginti vno annis et citra sexaginta quatuor millia nobilium, erantque tres comites et nouem magni barones adeo, vt eorum alter sororem ducis haberet in coniugem. Et quod Britannie dux prior esset in curia Francie, monstrabatur ex sede assignata sibi supra ducem Andegauie, racione reddita sibi loquenti per cancellarium regis, quoniam antiquior dux esset, et tamen dux Andegauie sederet supra ducem Burgundie. Quanta rursus dignitas Britonum supra Burgundiones existeret, patebat in c. xI. q. Concludebat igitur non mirandum esse, si oratores ducis Britannie peterent locum debite sedis; sed primo vellent exhibere concilio obedienciam, nomine ducis deuocionem suam exponentes, non vero sicut Burgundie oratores, qui ante incorporacionem suam tot replicarunt proposiciones et vexaciones, vt multo tempore concilium in turbacione et malediccione (fuisset) propter causam eorum. Que omnia volebat esse dicta citra iniuriam cuiuscumque, subiciens se correccioni synodi sancte. Post huius dicta Cabilonensis episcopus, ambasiator Burgundie ducis, protestabatur responsurum se die altero ad proposita archiepiscopi et de verbis iniuriosis per eum dictis in vituperium ducis Burgundie et ambasiatorum suorum; sed et archiepiscopus ipse inimicus erat capitalis prefati ducis, propter quod verbum multi murmurauerunt contra dictum episcopum. Deinde Trecorensis episcopus, orator ducis Britannie, compendiosa presentacione cum presentasset litteras eius concilio, post earum leccionem abbas de Bosseyo, orator alter, collacionem fecit eleganti gratissimoque disertam stilo cum themate „vbi fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquile“, patribus suadens intendere ad opera concilii, reformacionem presertim, vltimo supplicans reconmendatum haberi statum et honorem pape, quantum cum Deo et iusticia fieri posset. Quibus legatus solito respondit more, Deo gloriam et duci gracias reddens eius conmendatis zelo et deuocione. Cumque oratorum ipsorum quintus contestatus fuerat se incorporari paratos assignato loco, petens audienciam, vt responderet super propositis ex parte ducis Burgundie, legatus respondit, quoniam res illa magni esset ponderis, concilium deliberaret et postea responderetur eis. Post hec die ix°. Aprilis ambasiatores ducis Britannie per Symonem de Theramo exposuerunt eadem in effectu, que archiepiscopus Turonensis ad allegata ducis Burgundie, respondentes affirmantesque nunquam fuisse auditum ducem Britannie vasallum esse ducis Normannie, sed id notorium, preferri eum ducibus Andegauie et Aurelianensi, qui tamquam propin- quiores corone regie Francie preferebantur duci Burgundie; quare petebant assignari locum et incorporari velle. Contra vero dicta eorum Gaspar nomine ducis Burgundie proponebat, extollens dignitatem preeminenciamque Burgundie ducis, et respondens obiectis offerebat eum causam illam per iusticiam prosequi velle. Cum vero sermone multo magnificasset excellenciam ducis Burgundie, propterea quod decanus esset inter xu. pares Francie, Simon de Theramo replicabat ex illa causa preeminenciam competere duci Britannie, quoniam vt ille vasallus non esset regis Francie. Super quo ambasiatores

Strana 547
Liber VI. Caput XLI. XLII. 547 Francie protestabantur per huiusmodi disceptaciones inter partes non preiudicari honori corone Francie, quod eciam partes met fecerunt dicentes, quod non intenderent nisi in quantum allegaciones pro sua cuiusque causa facerent, non vero in preiudicium aliorum. Deinceps xxIII". Aprilis Gaspar de Perusio Constanciensi et Niuerniensi aliisque associatus oratoribus Burgundie (replicabat), exordiens dolere se, quoniam allegatis per oratores Britannie super anterioracione sedis oportebat eos respondere, cum tamen omni racione sanguinis et beneficiorum inter duces ipsos deceret omnem amorem esse; at quia tunc Niuerniensis venisset a duce informatus, intendebant desuper illa causa dicere. Ne vero opponeretur aliud pro alio fuisse dictum, ad securitatem volebat ea dicere in scriptis et legit quasi quatuor folia, amplificans excellenciam ducis Burgundie et attenuans que Britannie, inter alia se mirari, quomodo hec questio inter ipsos foret, cum ambo subditi essent eiusdem obediencie, et quomodo fieret comparacio, quia dux Burgundie haberet ducatus, comitatus et marchionatus dominiaque magna, xix. ciuitates quoque et villas, quarum vna vel plus aut tantum esset quam ix. illius. Sed et cum Martinus papa quintus ordinasset eum capitaneum contra Bohemos, disposuerat sex millia equestrium, nouem millia balistariorum et pugnatorum centum millia, nec id magnum, quoniam antiquitus in Burgundia vi°. millia pugnatorum. Ipse vero dux Britannie iurauerat homagium regi Francie iam a ducentis annis, prout reperiebatur in libro camere regie, nobilitateque generis dux Burgundie precedebat, quia ex sanguine regio propinquiori; nec vmquam in domo Francie de hoc visa fuisset questio aut in conciliis generalibus, quod dux Britannie preferre se vellet duci Burgundie. Allegauit preterea multa de magnitudine reddituum ducis Burgundie, et specialiter de puteo quodam salis annuatim valente ad tot centena millia, aliaque multa in fauorem cause. Vt autem propositis responderent oratores Britannie, pecierunt audienciam et copiam scripture illius, nominantes eum libellum famosum. Quibus legatus respondit, super primo remittens eos ad deputaciones, quo vero ad secundum quod omnes scirent eum non habere potestatem coactiuam, vt compelleret dictam scripturam reddere, quam illi retinebant dicentes eis non fuisse datam copiam propositorum dudum contra dominum suum. Cumque multa vtrimque obicerentur, episcopus Leonensis alta voce dicebat proposita illa notoria esse mendacia, pro illaque die sic recessum est. Caput XLII. Opposicio regum, ne decretum fieret, quod eorum ambasiatores in concilio sederent iuxta ecclesiasticam ordinacionem, vt qui primo consecratus alciori loco. Sequenti vero congregacione vltima Aprilis disceptacio hec creuit in maius. Etenim cum ad vitandas huiusmodi contenciones quasi pro maiori parte in omnibus deputacionibus deliberatum fuisset decretum fieri, vt omnes ambasiatores quorumeumque principum, eciam regum, sederent iuxta primogenita sua, archiepiscopus Lugdunensis nomine omnium ambasiatorum regum in concilio existencium proposuit, quod die sessionis facte super admissione presidencium potuit cantari "hec dies, quam fecit dominus, exultemus“ etc.; sed statim leticia conuersa fuisset in deploracionem tractato illo die de sero reges expelli a sedibus et honoribus suis in Basiliensi concilio eis competentibus, et qui regibus ipsis 69.

Strana 548
548 Liber VI. Caput XLII. ac suis progenitoribus compecierunt hactenus in aliis generalibus conciliis. Cumque materia hec tenderet ad dissolucionem concilii, ipsi aliique regum oratores non intendebant esse instrumentum faciende dissolucionis, sed dolebant, quia sic per indirectum ad illam tendebatur; quinymo ipse suique college supplicauerant pro ambasiata pinguiori ad concilium mittenda per christianissimum regem Francie. Id autem vnum asserere vellet, quod non deceret priuare reges honoribus suis, et quia patribus notum erat plenius quam sibi, non intendebat conmendare regiam dignitatem, quam tamen iusque illius, vt sedem haberet preeminentem in conciliis generalibus, tunc multipharie conmendauit: primum exemplo Christi dato, quod certum esset conmendari, quia a stirpe regia descendentem; item quanta auctoritate reges pollebant tempore legis scripture; postmodum insuper, quando concilia celebrari ceperunt, quorum multa celebrata fuissent sub imperatoribus et regibus in illis eciam presidentibus, quamuis non ad auctoritatem, sed ad tuicionem, quodque in Lugdunensi concilio interfuerant tres reges, Francie, Scocie et Aragonie ; ac de proximo loquendo tempore certum esset concilia generalia celebrari in fortitudine atque potencia regum, sicut fuit Pysanum ad extinccionem scismatis, in quo manifeste apparuit, quanta sit neccessitas reges per se vel ambasiatores suos conciliis interesse, licet multi reges tunc annuissent, rege tamen Aragonum non consenciente concilium illud non habuerat effectum vsque ad celebracionem concilii Constanciensis, vbi oportuit imperatorem cum deputatis destinatis a concilio transire vsque Perpynianum pro habendo dicti regis consensu. Illud preterea certum atque notum patribus erat differencia sistente inter concilium et papam honorasse tunc reges, sed habita iam concordia eos a sedibus expellebat; dici posset, quod honorauit, quando habuit neccesse. Insuper quoniam con- cilium congregatum esset propter tria, certum erat quantum ad fidem, quia commune est bonum, reges posse et interesse debere; quo vero ad pacem inter principes, amplius multo, cum perfici non posset sine ipsis vel ambasiatoribus eorum; reformacio autem quamuis non cleri, spectabat tamen ad eos reformacio populi, qui poterant et obligabantur insinuare concilio generali deformitatem populorum prouideri desuper petituri. Ceterum nichil proficerent decreta per concilium facienda, nisi execucioni traderentur, sed hoc non fieret, nisi reges illa acceptarent. Et quia iam decretatum fuerat concilia synodalia et prouincialia celebrari in diuersis nacionibus, notum erat illa fieri non posse nisi tuicione regum, in quorum dominiis illa celebrarentur. Rursus quomodo racionabile iudicari posset, quod regibus tociens vocatis ad concilium, quando permaxime neccessarius foret eorum consensus, concilio roborato ex eorum auxilio, tunc ageretur de collapsu sedium eorum. Et quoniam rex Francie scripsisset fratribus suis confederatis regibus, vt mitterent ad concilium, iuste illi conquererentur, si ante oratorum suorum accessum facta esset destitucio sedium suarum; dicebat id propter Castelle regem, cuius ac Portugalie nondum venerant oratores, Anglie autem venerant quidam, sed nec incorporati erant. Porro quia nulla inter reges contencio erat super sedibus, minime iustum foret legem fieri contra eos; propter quod supplicabant ipsorum oratores sacro concilio reconmendatos esse regum honores, neque destitui sedibus suis. Referebat postremo dictus archiepiscopus, quare iniunctum sibi fuisset proponendi onus, eo quod omnium ambasiatorum regum esset primus; de iteratis quoque incorporacionibus regis Francie in personas Jordani Morini, tercio Bituricensis et Turonensis archiepiscoporum, episcoporum item et doctorum

Strana 549
Liber VI. Caput XLII. XLIII. 549 nominatorum superius in libro m°. cap. xxvI., et quomodo ex speciali mandato regis petentis sibi assignari locum assignatus fuerat ei, quem tenuerant sui oratores in concilio Constanciensi, post ambasiatores inmediate imperatoris, per hec tacite respondens dicentibus non esse de intencione regis Francie instancias, quas super loco sui faciebant oratores. Eo tandem supplicante concilio, prout primo, assurrexerunt omnes ambasiatores, quod hic sermone, significantes illi reuerencia corporali. Post hanc publicam tamquam robore firmatam requisicionem in sancta synodo quomodo prius elaboratum non est generale fieri decretum pro sedanda questione de preeminencia sedium inter regum ambasiatores; etenim magna cum instancia hii requirebant incorporatos omnes subditos regibus assistere sibi in causa honoris corone, et necdum subditos illis, sed qui subditi erant regum confederatis, quorum eciam illorum in concilio erat permaxima multitudo ; itaque euidentissime perceptum est decretum eiusmodi in pace fieri non posse. Die vero isto finita dicti archiepiscopi proposicione cardinalis sancte Crucis premittens, quod notasset eum fratresque suos, pape presidentes, statim in principio sue presidencie attemptasse concilii dissolucionem, affirmans die illo sessionis fuisse concordatum de hac materia sedium, articulatim dicebat, quod in ea Lugdunensis aut alii aduersus eos suspicari non deberent, primo quoniam ipsi nichil sciuerant, antequam in deputacionibus poneretur, sed introductum id extiterat iuxta morem concilii per dominos, qui auisabant materias; secundo quia non primo illo die, sed iam sepius desuper in concilio fuisset agitatum; tercio quia ipsemet sciebat, quot concessiones et gracias papa fecisset regibus, et quot ab eis beneficia recepisset, propter quod verisimile non fuit presidentes nomine pape existentes in concilio statim contra reges tractare; quarto cum non essent inmemores salutis sue et tunc recenter iurassent concilio, quomodo igitur adstatim iuramentum infringerent? Adhuc et si illud intenderent, tamen modo illo agere non erat prudencie, vt statim prima die instare deberent ad dissolucionem. Quo circa pro se et suis sociis dicebat nunquam fuisse id de intencione sua, per hec intendere ad dissolucionem, sed deliberantes simul cum aliis in deputacionibus intendebant ad bonum pacis et quietis concilii, scientes quot vexaciones super hiis hactenus in concilio fuissent. Archiepiscopus vero Lugdunensis contestabatur non intendisse notare presidentes, nec ex verbis suis id concluderetur, sed placeret ei, ex quo declarabant se id non intendisse. Caput XLIII. Finis controuersie, quod vnus ducum ad dexteram, alius ad sinistram sedeant in concilio. Post quorum dicta surgentibus Britannie ambasiatoribus, eorum nomine Simon de Theramo aduocatus verbo proponebat non intendendum esse ad ea, que per oratores Burgundie pridem allegata extiterant, quibus non solum indebita erat antelacio supra Britannie oratores, sed tamquam turbatores puniri debebant. Deinde quintus ipsorum oratorum Britannie in quaterno diffuse multa recitabat per modum inuectiue cuiusdam aut ludicri contra illorum proposicionem, quam paruipendenter excellenciam deprimens ducis Burgundie, tam extreme attollens ducis Britannie dignitatem. Et tunc Gaspar de Perusio pro parte ducis Burgundie generali ac breuissimo aduersatus sermone petebat dari per

Strana 550
Liber VI. Caput XLIII. 550 concilium iudices, quoniam vellet stare ad iusticiam desuper primitate sedis cum duce Britannie et alio quocumque; petenti vero copiam dicte scripture nee responsum est, sed fuit derisum, cum et suam noluerint communicare; itaque in eiusmodi scripturis copia denegata libertate conuenienti minus inuicem decertarunt. Sed cum multa dicerentur tangencia controuersiam electorum imperii, illorum nomine ac eciam per oratores regis Francie fiebant protestaciones, ex huiusmodi altercacionibus nullum fieri preiudicium iuri dominorum suorum. Triduo autem sequenti, de quo maximam ceperunt laudem, oratores Britannie incorporati fuere, nolentes propter differenciam sedium alienati manere ab actibus conciliaribus ; incorporati autem fuere sequenti modo, incitante ad hec archiepis- copo Turonensi. Legatus namque proposuit, an sacro placeret concilio ambasiatores ducis Britannie incorporari nominibus propriis, sessuros secundum dignitates suas, reseruato iure sessionis illis debito racione ambasiate; quod vt placeret, exhortabatur, quia concilium prosperaretur ex incorporacione tam notabilium personarum, quemadmodum ille erant episcopi duo, abbates duo et graduati duo. Responso autem per verbum „placet“ rogabat illos velle supersedere a questione sedium, donec concilium deliberaret. Qui graciose respondentes incorporati sunt aliorum more, nisi quod Junio mense in deputacionibus proposuerunt, quod senciebant oratores ducis Burgundie iactare se, tamquam essent in possessione sedendi inmediate post reges, allegantes desuper ordinacionem factam inter ipsos et oratores electorum imperii, cumque acceptata non fuisset, supplicabant reuocari saltem, in quantum tangeret preiudicium domini sui; et si denegaretur locus debitus ei, petebant absolucionem a iuramento per eos concilio prestito et licenciam recessus. Eandem vero peticionem et illis electorum imperii et hiis Britannie facientibus, die v°. Julii, habitis primo multis tractatibus, legatus proposuit, an concilio placeret, quod eius nomine ambasiatores Britannie deprecaretur; responso autem quod sic, alloquebatur dictos oratores, quomodo eorum aduentu dederant sancte synodo leticiam et propter personam ducis Britannie, que ecclesie deuota semper fuit, et propter suas, quia fructificare poterant. Sicut igitur accessus eorum ac prima proposicio fuissent in omni modestia et benignitate, ita pro consolacione et tranquillitate concilii in futurum; eius itaque parte rogabat, quod acceptarent sedere in congregacionibus et aliis locis post ambasiatores regis Dacie in sinistro choro. Etenim ipsi domini Burgundie et Britannie duces inter se ipsos concor- darent, nec neccesse foret, prout credebat, alios se intromittere non pacientibus inter se super hiis fieri dissensionem; quodque acceptare deberent predictum locum absque preiudicio quocumque iuris sui, cui non intendebat sancta synodus derogare, et super hoc submitterent se disposicioni concilii. Oratoribus vero ipsis seorsum parumper deliberan- tibus pro eis respondit Simon de Theramo, quod ad laudem Dei et consolacionem concilii, protestantes tamen expresse, quod per hoc non derogaretur iuri domini sui, ipsi accepta- bant loca eisdem iam assignata. Et post reuocacionem eo die factam predicte ordinacionis sederunt, qui prelati erant, in superiori bancha sinistra, doctores autem in inferiori ambasiatoribus deputata principum. Terminataque eiusmodi superiorique controuersia exemplo monstratum est, quam longanimis debeat essé paciencia synodi generalis, et quam proficiat, vt finis imponatur controuersie, si via facti non formidatur, audienciam permittere partibus inuicem altricantibus, que cum totum dixerint, velut omnia fregerint arma, flexibilius concordium acceptant.

Strana 551
Liber VI. Caput XLIV. 551 Caput XLIV. De incorporacione differenter facta Januario mense significatoque Grecorum aduentu, et insinuata forma inuiolabili expedicionis litterarum concilii. Sed cum longius continuacionis causa processerit gestorum series, quoniam a Decembri vsque mensem Julii, igitur aliorum, que medio tempore in sancta synodo gesta fuere, solito nexu intendens calamus describit, quod Januario mense anni domini MCCCCXXXIIII., nulla generaliter congregacione sistente, de patrum consensu in deputacione pro commu- nibus, cuius presidens concilii Julianus suppositum primum erat, incorporati federe consueto extitere reuerendissimi domini Ludouicus dux de Ethere, patriarcha Aquilegiensis, Philippus Auxitanus et N. Rigensis in personas Friderici Nagel et Jacobi Granouuo canonicorum suorum, Alexander Tridentinus, Anthonius Bambergensis, N. Wormaciensis, procuratorie autem Guilielmus Bitterrensis, N. Turensis episcopi; N. sancti Anthonii Viennensis, Bartholomeus de Mymo Premonstratensis, Henricus Celsensis Argentinensis, Godfridus de Vuberch Herbipolensis, Conradus de Oberberg Aquilegiensis, Anthonius sancti Petri Papiensis, procuratorie Teruariensis Cracouiensis monasteriorum et diocesum abbates; Johannes de Symo, Augustinus de Padua heremitarum, Johannes prouincialis prouincie Carmelitarum magistri, Simon Reger prouincialis Almanie superioris heremitarum et frater Fridericus Gerlyn baccalarii in theologia, Raymundus Taloni decretorum doctor, Bartholo- meus Vitelli in vtroque, Johannes Rode procurator generalis in iure licenciati, Guilielmus Morelli precentor Neumasensis ordinis canonicorum regularium, Georgius de Sweberg cantor, Erardus decanus nouem ecclesiarum Bambergensis, Ludolfus Crone thesaurarius, Guillermus prepositus in Oettingen canonicorum regularium Constanciensis dyocesis; canonici octo, prior vnus et vn. alii cuiusuis generis. Sancta synodus recepit litteras episcopi Sudensis et college, ambasiatorum suorum ad Grecos, de prima Nouembris ex Constantinopoli, prima die Maii exposuisse legacionem suam coram imperatore, et quamuis dato impedimento per detractores allegantes concilii dissolucionem, sed tandem concor- datum cum eis statimque tres solemnes oratores ipsius imperatoris erant cum ipsis discessuri et intendebant per aquam venire vsque Ragusium, indeque per terram vsque Basileam. Hec prima relacio est de negocio vnionis Grecorum, vt fieret per Basiliense concilium acceptate per eos, quam solitariam manere operante Deo non pacietur magnitudo gestorum sequencium. Mense isto aliisque sequentibus permaxima diligencia facta extitit eciam suadente imperatore pro solemni ambasiata super pace in Francia destinanda, hiis modo, illis postea oratoribus nominatis; quod vero maioris laboris et studii pro expensis eorum habitis minime, quousque semidecima fuit imposita. Que autem in potestate erant concilii, expediebantur concito gradu nullo; quippe certitudine sistente, in quam vellet papa declinare partem, firmati videlicet dissidii vel faciende adhesionis, multis querulan- tibus propter adhesionem concilii se a papa fore priuatos, sancta synodus bullas concessit in aduersum quibuscumque se illis adiuuare sperantibus et petentibus, eciam ad principes, communitates et dominos, (in) quorum dicionibus constituta erant beneficia, ne paterentur incorporatos eiusmodi in suorum beneficiorum possessionibus molestari. Abbreuiatoribus autem iuxta formam cancellarie difficile iudicantibus sub titulo „sacrosancta" modo in tercia, modo in prima persona clausulas solitas in eiusmodi litteris connectere, conati sunt

Strana 552
552 Liber VI. Caput XLIV. XLV. quidam alio modo intitulari sacrum concilium, sed communi deliberacione patrum firmatum est, vt stilus consuetus seruaretur semper integre vsque ad vnum apicem et nichil inmu- taretur, eciamsi aliquando in tercia persona vel in prima sermo fieret, vtpote si diceretur „mandat" vel "mandamus". Fuerunt eciam iuxta morem iudices assignati ad trimestre electus Gorcensis, Petrus Corserii vicarius Parmensis, Heinricus Johannes de Bolanis et archidyaconus Metensis. Mense preterea Januarii patres intendebant studiose, vt succursus studiose fieret fidelissimis allectis pro christiana fide ciuitatis Pilznensis per Bohemos obsesse, vtque generaliter subueniretur clero vicio egrotanti symonie a capite vsque ad pedes; de subsidio autem aliisque materiam concernentibus Bohemorum Februario, quo expedicionem accepit, narrabitur. Caput XLV. Raciones ostensiue et persuasiue contra symoniam prohibitam iure diuino, quodque pape non liceat eciam post collacionem gratis oblata recipere, ac de difficultatibus, quare non est factum decretum. Super extirpacione vero symonie et quia inualescebat morbus et quia ad reforma- cionem tempus aderat, prelatorum multitudine in concilio sistente, exhortacioni eciam imperiali patribus dilacione pendente satisfacere cupientibus, post publicatum decretum de synodis prouincialibus inmediate dati sunt deputati ad concordandum decretum de symonia, super quo permaxime interuenerunt difficultates. Quarum prima fuit, si innouaretur constitucio Martini pape v.; fuit et altera, vtrum declarari deberet per concilium cum papa symoniam conmitti contra opiniones quorundam canonistarum oppositum asserencium, qui auditis in aduersum racionibus verebantur specificare nomina doctorum opinionem illam aut pocius errorem affirmancium. Verebantur quoque vti distinccione illa inter eos famosissima, quedam symoniaca esse quia prohibita, et quedam prohibita quia symoniaca; ostensum quippe eisdem fuit symoniam esse grauissimum crimen, diuino iure prohibitum eciam nullo iure existente positiuo, tam in recipiente temporalia pro spiritualibus, prout in Giezi contigit, quam in offerente, prout in Simone Mago, quando adhue nullum ius positiuum editum erat vel canonum a generalibus conciliis vel decretalium a summis pontificibus, magna profecto sistente differencia inter duo hec, puniendum decernere pena debita tali crimini, vel pro quo punitur, tale esse crimen. Potest enim iure positiuo decerni, vt fornicans puniatur pena adulterii, sed non propterea fornicacio est adulterium, quamuis vt tali pena debeatur; ita de furto et sacrilegio vel de homicidio et periurio aut quouis crimine alio, propterea quod humana constitucio non alterat delicti speciem, quod de se et per se tale est ex sua intrinseca condicione nature, et quomodo non alterat, ita nec efficit. Illa igitur, que symoniaca dicebantur, quia iure positiuo prohibita, si iam talia non erant ex sue condicione nature vel quia non iure diuino prohibita, illa certe symoniaca non erant; vnde si intelligebatur de hiis symoniam cum papa conmitti posse, quia symonia non esset, erat duo opposita affirmare. Sed quia symonia crimen erat iure diuino prohibitum, a quo iure papa absolutus minime est, ymo obnoxius pre ceteris obseruare, materia hec, vt declararetur cum papa symoniam posse conmitti, sepe transiuit in com- munem consensum deputatorum; de constitucione vero Martini non tam frequenter,

Strana 553
Liber VI. Caput XLV. 553 cardinalibus quibusdam attestantibus illam fuisse ab eodem reuocatam in secreto coram cardinalibus. Fuit et altera difficultas, vtrum inhibendum esset pape gratis oblata recipere pro collacionibus, prouisionibus etc., eciam post iam factas promociones. Allegabatur equidem Martis xv°. die Decembris a deputatis constitutis in domo legati, contra racionem gratitudinis esse a pauperibus diuiti dari non indigenti, et quod grauius, quia non quando commode poterant, sed quando oportebat statim post collacionem acceptam; item quod ex officio ad prouidendum de beneficiis papa tenebatur essentque redditus sufficientes, quin et superabundantes eidem assignati per ecclesiam, vt absque huiusmodi gratis oblatis magnifice posset tenere statum suum, et quia, si nullam spem haberet de retribucione, pura atque sincera esset in eo consideracio, vt bene meritis prouideret. Et rursus cum ageretur de symonia extirpanda, non esse conuenienciorem modum, quam pape tollere simonie conmittende omnem occasionem, propterea eciam, quia istud crimen conmitte- batur a multis cum vno, cumque illi plurimi essent et ignoti, beneficiis indigentes, emulantes eciam ne ceteris prouisis reputentur indigni, difficillimum, ymo fere impossibile erat in tam effrenem multitudinem cohibere vno decreto occasionem peccati huiusmodi; oppositis vero racionibus militantibus in persona pape, decentissimum videbatur inhiberi gratis oblata recipere, quoniam ipso recipere nolente, ex quo sibi essent ingrate, cessarent huiusmodi donaciones, correctoque abinde summo pontifice corrigebantur et omnes. Preterea cum ex lege Dei obligaretur custodire manus suas mundas ab omni munere, decebat eum abstinere ab eiusmodi gratis oblatis, que eciam si propterea fierent, post promo- cionem habere videbantur quendam gratitudinis modum; practica tamen docebat illa pocius habere vim munerum, que excecant oculos sapientum et peruertunt verba iustorum. Etenim quantumcumque prouisio pinguis fiat per papam alicui in partibus constituto, vix aut raro contingeret, vt ille in graciarum accionem multa et magna munera mitteret pape ; non vero sic de curtesanis inmediate post obtentum vel paruum beneficium magna munera presentantibus viamque propterea sibi parantibus, vt de pinguiori in futurum prouideatur, quemadmodum et multi litigatorum primam et secundam instancias diffinientibus magnas propinas offerunt, post terciam autem parum aut nichil, scientes se amplius iudicio non egere. Ceterum quia non satis facile huiusmodi gratitudinem fieri in personam pape, quando et magnum principem magna munera decent et parua munuscula sanctus amor non habet, longeque item distaret exemplum sancte vidue illius duo minuta in gazophilacio mittentis, quia deuocione sincera, prouisi autem id facerent accensi cupidine habendi maiora. Insuper quod redditus ecclesiastici iuxta doctrinas sanctorum et iuris communis disposicionem expendi deberent in vsus debitos, vsusque illorum non esset tribuere pro gratitudine summo pontifici, quod in pauperes debebat expendi, attento maxime, quod medietatem reddituum primi anni cuiuslibet beneficii papa volebat recipere, qui dominus non erat beneficiorum, sed administrator, vt de illis vacantibus non pro libito, sicut dominus rem suam donans, sed ydoneis de illis prouideret; nec enim vt ille pater familias poterat dare nouissimo, sicut et primo, sed pocius vnicuique secundum propriam virtutem, alii vnum, alii duo, alii quinque. Allegabatur preterea doctrina philosophi aperientis viam et modum, quibus de vicio transfert se quis ad virtutem, si in extremo constitutus non solum medium attingat, sed velut in altero constituatur; volens namque de linea curua rectam facere, in tantum flectit, vt in alteram partem curua fiat, vt abinde surgens in Scriptores II. 70

Strana 554
554 Liber VI. Caput XLV. media firmetur rectitudine. Sic igitur dicebant, quia summi pontifices preterito tempore tam consueuerant accipere pro beneficiis munera, vt curuati fuerint in extremum, lapsi fere ex toto in grauissimum simonie peccatum; vt igitur in medio rectitudinis firmarentur, ecclesiam decebat prohibere summum pontificem eciam a licitis abstinere. Nam et docente apostolo, quamuis omnia licent, non tamen omnia expediunt, Gregorio quoque moralem dante doctrinam, vt quisquis illicita nulla committit, huic conceditur, vt licitis vtatur, sed si quis in culpam lapsus est, tanto a se debet illicita abscidere, quanto se meminit et illicita perpetrasse; talique faciens modo aspernatus omniphariam dacionem munerum ius diuinum, quod extreme vicio symonie contrariatur, perfecte papa impleret, gratis dans quod gratis acceperat, vt quemadmodum ipse pro eleccione ad papatum nichil muneris cardinalibus contulit eciam gratitudinis loco, ita et nichil acciperet pro collatis ab eo officiis et beneficiis minoris multo existimacionis. Condempnatur quippe seruus a domino accipiens decem millia talentorum, recipere volens a conseruo suo centum denarios, et quod attencione dignum, eciam sibi debitos, quia oportebat eum taliter se ad conseruum habere, qualiter se ad eum habuerat dominus; cuius oppositum videntes fieri conserui eius, detulerunt eum domino velut scandalizati per eum. Nec papam deceret expectare a suis beneficiatis, quam et non fecit, deprecacionem, vt postea essent reddituri, nam per huiusmodi libentes recepciones munerum, ex continuacione speciem velut habentes exaccionis cuiusdam, scandalum fiebat pusillis. Vnde si Paulus profitebatur se non manducaturum carnes in eternum, ne esca sua fratrem scandalizaret, merito papam decebat in collacione beneficiorum a muneribus abstinere, vt omnibus collatoribus exemplum fieret, que gratis acceperant gratis dare. Posset quippe tunc sicut nomine, sic et re, quia sicut officii dignitate, sic et virtutis preclarissima racione beatissimus appellari, si cum Paulo papa diceret viris per eum beneficiatis aut ecclesiis, quibus de personis prouidit ydoneis, "donate michi hanc iniuriam ; quid est enim, quod minus pre ceteris habuistis, nisi quod ego ipse non grauaui vos?“ Siquidem faciens hoc apostolus ipse opere vsus supererogacionis, nam cum dominus ordinauerit hiis, qui ewangelium annunciant, de ewangelio viuere, sui tempore apostolatus hac non vtebatur potestate, ne quod offendiculum daret ewangelio Christi. Supra modum autem laudibus velut inmensis papa attolleretur, si libera voce dicere posset verbum, quod omni coram populo Israel Samuel dixit post xx. annos sui regiminis, „si de manu cuiusquam munus accepi, illud hodie restituam vobis“ ; cui populus respondit testem esse Deum, quod non tulerit de manu alicuius quippiam. Hec igitur dicta (sint) pro modo de raciocinatis per deputatos super difficultate secunda. Sed fuit et altera difficultas magna racione consuetudinum in diuersis ecclesiis, quarum occasione pro administracione sacramentorum, pro sepulturis et aliis quibusdam certam quotam plus aut minus iuxta facultates dancium aliasque circumstancias non solum recipiunt gratis, sed exigunt, quin ymo et conueniunt pacto concordato. Super qua difficultate deputati sunt viri iuris diuini et humani illuminatissimi, qui profundas desuper collaciones fecerunt et coram deputatis et in sacris deputacionibus; sed quia ista materia de mense Maii proposita fuit a presidente concilii coram cardinalibus et deputatis, qui tune per plures ebdomadas in vnum conuenientes vota sua studiosius exponebant, relacio dictorum hiis diebus in illud tempus differtur. Id autem ad presens dicitur, quod auditis deputatorum collacionibus multis presi- dens concilii, cui commissum erat, exhibuit decreti publicandi formam sub tenore sequenti.

Strana 555
Liber VI. Caput XLVI. 555 Caput XLVI. De duplici forma decreti, deliberacioneque super prima et difficultatibus. „Sacri canones ita simoniacam labem detestati sunt, vt eius comparacione cetera crimina quasi nichilo reputauerunt, cuius tanta est inmanitas, vt hoc solum crimen hereticum appellare consueuerunt. Huiusmodi simoniaca pestis quam horrendum delictum sit Deoque et ecclesie odiosum, et quam seueriter in vtroque testamento vindicatum, multorum exemplis facile constat; illud autem in cunctos horrorem incutere debet, quod nusquam reperitur dominum nostrum Jhesum Christum tanta seueritate tamque districta censura iusticie peccatores corripuisse, quemadmodum simoniacos, quos non solum increpauit eloquio, verum eciam facto, flagello de resticulis facto propriis manibus verberans eliminauit a templo, aperte demonstrans quod tales negociatores non sicut ceteri peccatores sint corripiendi, sed a templo Dei, id est a sancta ecclesia, longius proiciendi. Proinde hec sancta synodus flagello iusticie arrepto ingredi decreuit in templum domini ac inde prorsus eicere omnes, qui tam turpiter negociando domum Dei speluncam latronum facere moliuntur. Inprimis igitur sub pena malediccionis ac dampna- cionis eterne prohibet, ne quisquam sacramentum aliquod aut rem spiritualem, dignitates, beneficia vel officia ecclesiastica, seu quiequid ad officium pertinet ministrorum Dei, pecunia aut quauis alia re data vel promissa conferre vel accipere presumat, constitucionem felicis recordacionis Martini pape V. editam in concilio Constanciensi innouando, cuius tenor talis est : Multe contra symoniacam prauitatem ab olim facte sunt constituciones, quibus morbus ille non potuit extirpari. Nos volentes de cetero, vt possumus attencius, prouidere, sacro approbante concilio statuimus et declaramus, quod ordinati symoniace ab execucione suorum ordinum sint eo ipso suspensi, elecciones autem, postulaciones, confirmaciones et queuis prouisiones symoniace ecclesiarum, monasteriorum, dignitatum. personatuum, beneficiorum et officiorum ecclesiasticorum quorumcumque deinceps facte nulle sint ipso iure nullumque per illas ius cuiquam acquiratur, nec promoti, confirmati aut prouisi faciant fructus suos, sed ad illorum restitucionem tamquam inique ablatorum recipientes teneantur, statuentes insuper, quod dantes et recipientes ipso facto sentenciam excommunicacionis incurrant, eciam si pontificali aut cardinalatus prefulgeant dignitate. Et quoniam Romanus pontifex exemplo Christi, cuius vicarius est, ac beati Petri, cuius est successor, hoc crimen pre ceteris abhorrere debet, in quo si, quod absit, hie morbus insideat, facile reliquum ecclesie corpus suo exemplo infici potest totusque status ecclesiasticus denigratur, ideo propensius hec sancta synodus ipsum summum pontificem admonet, ne quauis occasione pro confirmacionibus seu prouisionibus quibuscumque ecclesiarum, monasteriorum, dignitatum, beneficiorum seu officiorum ecclesiasticorum, dacione pallii, concessionibus indulgenciarum et dispensacionum, aut pro quibuslibet sacramentis et rebus spiritualibus vel spiritualibus annexis ante vel post per se vel per alium audeat quicquam recipere. Quia vero delicta domesticorum et curialium, si per ipsum non corrigantur, tacitum quendam sapere videntur assensum, non enim secundum canones caret serupulo societatis occulte, qui manifeste facinori, cum possit, desinit obuiare, errorque, eui non resistitur, approbari videtur, ideo ipse summus pontifex summo studio inuigilare debet, ne hac labe sua curia contaminetur. Quocirca crebro ac diligenter 70*

Strana 556
Liber VI. Caput XLVI. 556 inquirat et inquiri faciat, an sancte Romane eeclesie cardinales pro relacionibus in causis sibi conmissis aut in sentenciis dandis, seu pro negociis, que apud sedem apostolicam promouent, ac vicecancellarius, penitenciarius maior, camerarius, referendarii, minores penitenciarii, auditores et alii, qui officium suum gratis administrare tenentur, aliquid faciant, quod symoniam quomodolibet sapere possit, eosque, quos tanto flagicio corruptos reperit, grauissime puniat, eciam per priuacionem dignitatum, beneficiorum et officiorum, si opus fuerit et grauitas rei ac assiduitas delicti id postulet. Laboret curiam suam sic mundam ab hac presertim contagione preseruare, vt omnis ecclesiasticus status ab ea sicut a capite exemplum mundicie ac puritatis merito queat assumere; alioquin, si secus faciendo ipse summus pontifex in persona sua vel suorum curialium et officialium, eos corrigere negligendo, notorie et incorrigibiliter ex hoc ecclesiam Dei scandalizauerit, generali concilio deferatur, et tam ipse quam predicte persone ipsius concilii iudicio puniantur. Pro labore autem scriptorum, abbreuiatorum, registratorum et notariorum competens taxa fiet, de qua nemo alius participet, habendo respectum non ad rem ipsam, de qua agitur seu fit scriptura, sed ad operam dumtaxat scribentis. Abstineat deinceps summus pontifex renunciantibus beneficia sua, qui non simpliciter, sicut canones volunt, sed sub spe annue pecuniarie pensionis aut pacto conuento id faciant, super beneficio reseruato pensionem aliquam assignare, ne huiusmodi praua conuencio, que lege communi prohibetur, auctoritate principis conmittatur, et presertim, cum secundum canonicas sancciones beneficia ecclesiastica sine diminucione conferri debeant. Dyocesani autem, abbates, priores, prepositi, archidyaconi alieque persone ecclesiastice curam animarum vel iurisdiccionem exercentes sub pena excommunicacionis predicta vel alia grauiori in conciliis prouincialibus et synodalibus iuxta canonicas sancciones imponenda, quicquid ad eorum officium pertinet, sine alicuius symonie labe pure ac gratis exerceant, nec pro consecracione episcoporum, benediccione abbatum et abbatissarum, confir- macionibus eleccionum et presentacionum, prouisionibus, collacionibus beneficiorum quorumcunque, presentacionibus ad eadem, institucionibus, inuestituris seu recepcione ad possessionem quomodolibet, ingressu religionis, benediccione nubencium, reconciliacione et absolucione penitencium, dispensacionibus, exequiis et sepultura mortuorum, aut tam in permutacione beneficiorum quam in aliis ad eorum officium spectantibus, prestanda licencia abessendi ex quacumque causa ab ecclesia sua et alium substituendi, crismatis aut olei dacione, sacrorum ordinum et aliorum sacramentorum collacione, rebusque quibuslibet spiritualibus seu ad officium ministrorum Dei pertinentibus, nec non pro sentenciis, pronunciacionibus, administracione iusticie et exercicio iurisdiccionis voluntarie seu contenciose pretextu cuiusuis inueterate consuetudinis, que pocius corruptela censenda est, quicquam prorsus per se aut alios directe vel indirecte, eciam sub racione sigilli, exigere audeant. Vbi autem scriptura requiritur, hiis, qui in huiusmodi negociis scribunt, emolumentum aliquod moderatum taxetur, habendo, vt predictum est, ad operam dum- taxat scribentis respectum, de quo nichil penitus directe vel indirecte ad vtilitatem ipsorum dyocesanorum et personarum perueniat. Et quoniam nonnulli dyocesani seu alii quicumque annatas, subsidia aut imposiciones exigant racione promocionis ad beneficia per ipsos vel alios in suis diocesibus vel locis suarum iurisdiccionum facte, talia de cetero fieri sub pena excommunicacionis predicte hec sancta synodus prohibet. Abusum eciam illum

Strana 557
Liber VI. Caput XLVI. 557 abolet, qui in nonnullis seruatur ecclesiis, quod, cum quis recipiendus est ad possessionem alicuius dignitatis, officii vel beneficii ecclesiastici, pecunias, vnum prandium vel aliquid aliud ad commodum particularium personarum soluere oportet ; si tamen aliquid ad fabricam vel ornatum ecclesiarum de more sit solui, propterea huiusmodi possessionis recepcio non differatur, sed fructibus beneficii, distribucionibus cottidianis semper saluis, solucio non simul tota, sed iuxta formam extrauagantis „suscepti“ fiat, ne nouiter ad beneficium receptus integris fructibus destitutus vel nimium grauetur vel abesse ab ecclesia cogatur. Layci vero patroni, qui aliquo dato vel promisso eciam de redditibus beneficii aliquem presentant, vltra predictam penam excommunicacionis sint pro illa vice potestate presen- tandi ipso iure priuati. Quicumque autem in tanto scelere simoniace prauitatis in singulis antedictis casibus mediatores fuerint, non solum predicte pene excommunicacionis subia- ceant, sed alia grauiori per suum superiorem omnino mulctentur, penis aliis contra symoniacos prolatis in suo robore duraturis". Fuit postmodum concepta et altera forma infrascripti tenoris. „Licet sacri canones per efflagitacionem sancti spiritus et sanctos patres, qui nos precesserunt, promulgati sufficienter prouiderint circa extirpacionem criminis simonie, singulares casus plenarie comprehendendo, nichilominus negligencia eorum, ad quos exe- cucio prouisiua de iure pertinebat, fructus desideratus minime subsecutus est et multi abusus denigrantes honestatem ecclesie et personas ecclesiasticas introducti sunt sub colore quarundam opinionum et consuetudinum. Propterea hec sancta Basiliensis synodus, volens tales abusus de medio ecclesie submouere et saluti animarum et honestati ecclesie salubriter prouidere, statuit et ordinat, nemini, cuiuscumque status, gradus et dignitatis existat, eciam si papali dignitate prefulgeat, licere vendere prelaturas, dignitates, officia aut beneficia ecclesiastica per pecuniam vel per aliud temporale conferre pacto, conuen- cione vel quouis alio quesito colore, et contrarium dogmatizare prohibet et interdicit. Insuper papam debere suam Romanam curiam purgare ab infamia et labe symonie et sollicitum esse, ne vicecancellarius, maior penitenciarius, camerarius et quicumque alii officiarii in Romana curia existentes pro exerciciis suorum officiorum aliquid temporale vltra salaria taxata recipiant per se vel alium, declarat, et frequentes inquisiciones super hoc facere debere; et si qui reperiantur in contrarium attemptare, punire delinquentes secundum exigenciam casus eciam per priuacionem suorum officiorum perpetuo vel ad tempus, si grauitas delicti hoc requirat. Et in singulis conciliis generalibus inquisicio fieri debeat, et si papa negligens aut defectuosus in premissis reperiatur, reprehendatur, et si graue scandalum resultaret, quod notorie scandalizaret vniuersalem ecclesiam et incorri- gibiliter, iudicio concilii subiciatur. Deinde eadem sancta synodus prohibet fieri paccione, conuencione siue pollicitacione aut aliquo alio commodo temporali interueniente elecciones, postulaciones, confirmaciones ecclesiarum, monasteriorum, dignitatum, personatuum, beneficiorum et officiorum ecclesiasticorum quorumcumque, et factas declarat nullas nec ius tribuere taliter promoto, prouiso, presentato vel instituto, et si aliquid occasione huius receperit, illud iuxta iuris formam restituere teneatur. Prohibet consequenter, ne pretextu opinionum doctorum vel magistrorum aut alicuius asserte laudabilis consuetudinis aliqui turpes questus vel inhoneste exacciones in Romana curia vel alibi fiant. Quod si papa pro bulla, cardinalis in gradu suo, patriarcha, archiepiscopus, episcopus, abbas aut quecumque

Strana 558
558 Liber VI. Caput XLVI. alia persona ecclesiastica pro littera et sigillo, siue sub colore eorundem aut pretextu amplioris gracie plus vel vltra recipiant maxime exigendo, quam quod pie et laudabiliter ab antiquissimis temporibus introductum est pro sustentacione et condecenti prouisione prelati vel ministrorum ecclesiasticorum, quibus iuxta doctrinam ewangelicam prouidendum est per subditos et illos, quibus spiritualia ministrant, illud declarat esse turpem et inhonestum questum et recipientem teneri ad restitucionem, et de hoc debere fieri diligentem inquisicionem respectu pape, cardinalium ac tocius Romane curie in concilio generali, respectu vero prelatorum et aliarum personarum ecclesiasticarum predictarum per locorum dyocesanos, et si opus est, in conciliis synodalibus vel prouincialibus, si rei difficultas exegerit, et repertos culpabiles secundum exigenciam debere puniri, et si episcopus vel prelatus aut superior fuerit, infra annum summo pontifici deferatur, qui prouidere teneatur et taliter punire delinquentem, quod aliis cedat in exemplum. Vbi vero insurgeret noua contradiccio super vsu alicuius consuetudinis, que de sui natura non inducet aliquod mortale peccatum, an huiusmodi consuetudo sit laudabilis vel non, nec apud dyocesanum commode valuerit terminari, ad concilium prouinciale cuiuslibet prouincie declaracio pertinebit. Et quia nullus turbari debet in vsu sue possessionis, maxime qui in iure non reperiatur prohibitus, per predieta non intendit hec sancta synodus prohibere aliquem debere turbari in possessione sua, donec cognitum fuerit, an consuetudo laudabilis sit vel non. Insuper eadem sancta synodus omnia iura, decreta et constituciones in corpore iuris canonici clausa contra labem symonie edita et contenta tam principaliter quam dependenter renouat, statuit et mandat districte ea obseruari et custodiri, precipiens omnibus ordinariis tam maioribus quam minoribus, tam exemptis quam non exemptis sub interminacione diuini iudicii, quatenus ea obseruent et obseruari faciant a suis subditis; et si aliquis diffamatus de simonia fuerit et ad noticiam sui ordinarii deuenerit, ac infra mensem diligenciam non fecerit de inquirendo veritatem et procedendo ad punicionem, si episcopus vel maior fuerit, suspensionem ab ingressu ecclesie per vnum mensem ipso facto incurrat, si in sua diocesi vel ciuitate fuerit, si vero suus officialis vel vicarius fuerit, aut quicumque alius ordinarius non episcopus diligenciam huiusmodi infra mensem non fecerit, sentenciam excommunicacionis ipso facto incurrat, a qua non possit absolui nisi satisfaccione facta et ad arbitrium sui superioris". Cum autem super forma prima harum duarum deliberacione matura prima pars tangens summum pontificem et curiam Romanam deputatis placuisset, multi ex prelatis, attencius considerantes alia eosdem concernencia denegari non posse, difficultates ingere- bant. Cardinalis vero Rothomagensis v°. Decembris die coram deputatis multa proposuit aggrauando, ne concluderetur super ipso decreto, inter alia quod periret status ecclesia- sticus, protestans se cum suis adherentibus non consentire, donec per concilium fuisset determinatum. Cuius intencioni archiepiscopi Lugdunensis et Turonensis non defuere, contra annatas multa allegantes. Obiecto vero illi, quia multi redditus illiciti essent et oportebat symoniam exterminari, respondebat quod minime, ne cum zizania simul et triticum eradicaretur. In deputacione autem fidei Bononiensis cardinalis, qui desideran- tissimus erat conficiendi contra simoniam decreti, allegabat supersedendum esse a publicacione dicti decreti, quousque noticia haberetur de pape adhesione, ne suspicaretur facta illa determinacione contra eum esse procedendum, ab vnaque parte pacem sibi offerri

Strana 559
Liber VI. Caput XLVI. XLVII. 559 et ab alia in contrarium disponi. Cuius opinioni prelati vt communiter adherebant; cardinali vero sancti Petri, illi respondenti ex huiusmodi supersessione maiorem infamiam pape irrogari, tamquam notorium foret maculatum esse cum crimine illo, adherebant quasi omnes inferioris status. Sed et altera successit difficultas hiis maior de prouisione fienda pape et cardinalibus ac ceteris officiariis Romane curie propterea, quod communia et minuta seruicia omnesque vacancie prohibita censebantur ex dicta forma decreti; nec enim facile concordari potuit istius loco alius prouisionis modus. Vtque omnes cause pro tunc intellecte aperiantur, ne concluderetur predicta forma decreti, causa extitit habita noticia de adhesione pape, et quia maximi ponderis ideoque super illa oportuit insudare, et quia complacere pape plurimi voluerunt beneficia, officia aut gracias sperantes ab eo, nec defuerunt mediatores ostendentes super hoc bullas illius, prout sequenti explicabitur mense. Sic igitur Januario mense publicatum non extitit de extirpacione symonie decretum, quamuis a fine Nouembris fuerit quasi continue desuper et studiose et sollicite laboratum. Caput XLVII. Qua racione multipharia magni pendenda fuerit adhesio pape, de gaudioque propterea imperatoris. Adhesio autem pape, pro qua concilium tantopere laborauit et que occasionem dedit, ne forma decreti de symonia concluderetur, quanti foret estimanda ponderis, vel superficie- tenus exequentibus animaduerti potest. Erat primo sane in gaudium et exultacionem tocius populi christiani omniumque et singulorum Christi fidelium, Deo speciales agencium gracias pro vnione et pace ecclesie reddita extirpato grauissimo scismate, caput ministeriale ecclesie ab eius corpore separante, summum pontificem ab ecclesia legittime congregata, affirmante illum non esse corpus, quia negante legittimum esse concilium, et synodo monente eum quod adherere vellet. Cum vero compleuit omnia, que sancta synodus auisauerat ad suam adhesionem pertinere, omnes christicole intellexerunt in Dei ecclesia perfectam esse vnionem et pacem, gloria in excelsis et in terra pax hominibus magnifice decantantes. Erat rursus magne causa leticie diebus illis videre cupientibus reformacionem, sublato quod allegabatur impedimento, quare concilium vsque tunc ad reformacionis opus intendere non potuisset, vix respirare valens a vexacionibus, que durante contencione a papa fierent. Erat denique in magnum auxilium ad extirpacionem heresis Bohemorum, qui excusantes excusaciones in peccatis aliquando concilio detrahebant, quia papa non confiteretur illud. Erat quoque in maximam consolacionem patrum celebrancium concilium, quorum multi, quoniam illi adherentes, suis beneficiis ac bonis fuerant spoliati, restitucio- que fiebat omnibus absolute. Erat rursus in eorum honorem, qui a papa notati fuerant multipliciter, velut turbatores essent vnitatis et pacis ecclesie, aliasque multipharie nec modis paucis. Erat vero, quod maxime attendebatur, in magnum robur auctoritatis sancte Basiliensis synodi, cui fuerat detractum in dissolucione, quoniam absque eius facta consensu. Siquidem notabatur in allegacione causarum, tamquam patres celebrantes concilium nescirent animaduertere pericula, in quibus constituti erant, et in priori conmemorata causa propter vnionem Grecorum, cum tamen ad reduccionem ecclesie orientalis fuerat

Strana 560
560 Liber VI. Caput XLVII. prima eius institucio; denique in causa potissima tamquam pro decisione allegata, quia vocasset Bohemos ad disputacionem, iniuriam faciens auctoritati sedis apostolice et sanctorum Constanciensis et Senensis conciliorum; deinde in causa alia, quam vnicam dicit, inualitudinem corporis sui, itaque infirmitas pape causa sit legittima, vt nunquam fiat concilium vel quod infirmante eo statim dissoluatur. Et ne velut humane putarentur ac fortasse inualide eiusmodi raciones et minus probantes, legittimam fuisse concilii dissolucionem, resoluit se, tamquam id ex diuina fecerit reuelacione, affirmans neminem iuste succensere ei posse, si ex omni voluntate Dei, quam ostendit sibi, illud dicebat, quod ei gratum et vtile ecclesie sue fore non dubitabat. In quo maxime preiudicabatur auctoritati concilii Basiliensis, tamquam ecclesia legittime ibidem congregata vnum assereret et contrarium reuelaret Deus pape, cum apostolus doceat aliud quam ecclesiam angelum ewangelizantem anathema fore, papa autem per litteras suas contestabatur alienum esse a moribus sanctorum orthodoxorum patrum, vt quis fidelium de voluntate, disposicione ac iudicio suo auderet quomodolibet disceptare. Deinde affirmabat, quamuis archiepiscopi et episcopi diffinitiuas voces haberent in concilio ad ecclesie reformacionem, tamen ex iuramento tenebantur pape obedire a concilio recedentes; quodque Basilee congregati non haberent generalis synodi auctoritatem eo contradicente, multaque statuissent contra sanctorum patrum decreta et canonicas sancciones, ac quod gesta eorum spectare videbantur non ad reformacionem, sed ad deformacionem, non ad vnitatem, sed ad scisma ecclesie, non ad hereses tollendas, sed nutriendas, non ad pacem fidelium, sed discordiam. Quod vero precipue ledebat concilii Basiliensis auctoritatem, quoniam concilio existente iudice eius papa declarabat citaciones et processus, sentencias, statuta et decreta contra eum, cardinales et curiales facta per concilium irrita esse et inania, districcius inhibendo Christi fidelibus ne obedirent, et absoluens omnes a iuramentis prestitis per eos concilio ; specialiter autem premissa faciebat circa decretum suspensionis ab administra- cione, aliaque generis huiusmodi. Quoniam autem concilium omnium fere istorum contrarias fecerat declaraciones, presertim quod absque concilii consensu papa non potuit dissoluere illud, aut quod non obstantibus iuramentis prestitis pape, qui tenebantur concilio interesse, et quicumque alii ad concilium vocati venire poterant absque periurii et infamie nota, quodque quicumque summus pontifex subiectus esset iudicio generalis concilii racione cuiuslibet notorii criminis ecclesiam scandalizantis, manifestissimum est intuenti adhesionis formam, reuocacionis quoque per eum facte, adhesionem ipsam redundare in maximam auctoritatem sancte synodi Basiliensis, quam fuisse a sui inicio legittimum concilium et legittime continuatum papa publice confitetur, suam dissolucionem fuisse irritam et inanem, cassans deinde, reuocans et annullans litteras premissa continentes, et quicquid per eum aut suo nomine factum et attemptatum seu fuerat assertum, vt, quomodo de nullo summo pontifice legitur tam exprobrasse aliquam generalem synodum actu manentem, ita nec tanto extulisse illam honore, quomodo Eugenius papa per suam adhesionem sanctam Basiliensem synodum honorificauit. Quo autem pacto per premissa aliaque in sublime fuerit exaltata generalium auctoritas conciliorum, item de assercionibus contentis in bulla „Deus nouit“, pro nunc a conmemoracione sistitur, ea manifestacione aliud tempus expectante. Sed illud dicitur, quod pape adhesio imperatori fuit singularis exultacio et gaudium, cernenti completum fuisse desiderium suum, pacem ecclesie redditam manu sua

Strana 561
Liber VI. Caput XLVII. XLVIII. 561 papamque in suo manere honore et Basiliense concilium magno firmatum robore; propter quod et specialem fecit honorem, cui nunquam similem forte in vita sua fecerat, ambasiatoribus pape obuiam eundo, cum Basileam applicuerunt. Finem igitur imponendo sexte colleccioni hinc narrandum est, quo ordine in concilii noticiam venit adhesio pape et quid desuper actum extiterit. Caput XLVIII. De notificatis eciam auctentice litteris adhesionis pape suorumque proposicione oratorum. Ante finem Januarii mensis iam rumor aderat papam omnia fecisse, que pro sua adhesione auisauerat sancta synodus, de qua re magno cum gaudio et multi admirabantur, quamprimum videre cupientes adhesionis litteras. Propter quod xxvil". die, cum Basileam et Andreas Donato honoris causa applicuerunt Venetorum oratores Fridericus habendeque certitudinis obuiam eis fuit patrum multitudo cum familiis imperatoris et cardinalium. Biduo autem sequenti aduenientibus pape oratoribus, Tarentino archiepiscopo et episcopo Ceruiensi, alciori gradu exhibitus fuit honor, ambasiatoribus Francie et aliorum principum omnibusque prelatis preter cardinalium personas longe a ciuitate suscipientibus eos associantibusque ad suas habitaciones. Sed et imperator eciam in persona obuiam fuit, extra portam ciuitatis ad plus tractum baliste suscipiens honorifice illos; declinans autem ab eis quasi mansurus in campo per aliam viam occurrit ad portam, et in medio constitutus duorum simul iuit, adusque primum dimisit in ostio sue habitacionis. Die autem secundo incorporatis constitutis apud sanctum Franciscum nullo vix deficiente, quia visuris bullas adhesionis, affuerunt Tarentinus archiepiscopus, Paduanus et Ceruiensis episcopi abbasque sancte Justine, pape, Venetorum quoque oratores prefati duo et Joannes Franciscus. Proposuit autem Tarentinus exordiens, quamuis longam grauemque oracionem tanta rerum copia et patrum frequencia requireret, non tamen sic dicturus esset, festinancia intineris excusante, et quia res ipsa ex se omni honestate fulgebat. Id autem vnum sciri ab omnibus volebat sanctissimum in Christo patrem etc. dominum nostrum papam ad requisicionem, supplicacionem et instanciam compleuisse desideria patrum concilii, prout in suis continebatur litteris. Allocutus vero est cardinales presulesque, de aliis patribus velut nulla facta mencione, conmendans quod ad omnem pacem et tranquillitatem ecclesie fuerant per papam iuxta peticionem omnia concessa, de quo exhibitam tunc bullam in ambone constitutus legit Nicolaus Amici procurator fidei. Post leccionem vero Tarentinus dicebat ex eius tenore posse manifeste cognosci sanctam pape intencionem, quia in omnibus se conformaret ad auisamenta concilii. De tercia autem bulla attestabatur, quod papa veraciter assereret nunquam se fecisse illam, neque de voluntate, intencione et consciencia sua factam extitisse, quinymo quando Ceruiensis et ipse ad pedes sanctitatis sue murmurauerant, quomodo ex ea magna scandala fuissent orta et multorum indignaciones, asseruerat papa nunquam ab eo exiuisse, quodque pater reuerendus omni plenus sanctimonia, abbas sancte Justine, de mandato pape inhibuerat auctori, quem pro honestate, ne reprehenderetur, tacebat, nullibi amplius publicare illam copiam, ipsique testimonium perhibebant papam inmunem fuisse super dicte bulle Scriptores II. 71

Strana 562
562 Liber VI. Caput XLVIII. XLIX. confeccione, sed forsan confici potuerat fraude ac malignandi proposito. Sed vteumque fuisset, iam papa eam reuocauerat, cuius erat intencio efficaciter intendi ad extirpacionem heresum, morum reformacionem et pacem procurandam, pro quibus oratores ipsi offerebant se cum reuerendissimis patribus et consulibus concilii obsequi. Presidens autem concilii respondit, quoniam oportebat illa communicari in generali congregacione, possent oratores recedere et patres deliberarent. Quibus placuit sequenti die tenendas deputaciones, visumque est de tenenda generali congregacione; vtque super contencione sedium scandalum non oriretur, inhiberi partibus viam facti, ex singulaque deputacionum nominati sunt quatuor visuri vna cum presidente, an papa satisfecisset decretis concilii. Quarta igitur die Februarii in generali congregacione, ad maiorem securitatem vitandi scandali sedibus euersis, super quibus erat contencio, presente imperatore et omni curia sua, in ambone constitutis Tarentino et Ceruiensi predictis, premittens archiepiscopus, quod papa benediceret et salutaret patres concilii, qui vt communiter omnes discooperto aut capite inclinato reuerenter eam susceperunt, bullam dedit sub data v. Kalendas Januarii creden- cialem in personam eorum ad concilium ac si verbis eius (etc.). Qua perlecta cum themate „nemo potest dicere dominus Jhesus, nisi in spiritu sancto“ conmemorabat misterium vnitatis Christi et corporis eius, quod est ecclesia, graciamque sancti spiritus, vtrumque connectens; prosequebatur deinde nec inmorando dicens, quod iam a duobus annis papa instetisset pro concordia et pace inter se et synodum sacram, sed, quod referebat dolenter, dissensio in dies inualesceret, prout apparebat in patrimonii deuastacione et aliis, que fuerant secuta; nichilominus viso decreto concordato inter concilium et imperatorem ambasiatoresque principum, supplicacione deinde imperatoris perhorrescentis, ne scisma fieret, cum pro tollendo inueterato tanta fecisset, quamuis eidem videbatur aliqualiter agere in depressionem sedis apostolice, tamen pro omni concordia et vt optata opera concilii obtinere possent (effectum), papa condescenderat desiderio et requisicioni concilii, mittens de hoc litteras, quas offerri mandauerat sacre synodo et vltra hec quicquid fauoris per eum fieri posset. Rogabat autem synodum instare sic pro tuenda sua auctoritate, vt eciam honor sedis apostolice non deprimeretur, quia non hominis, sed Dei esset. Dederat eciam bullas conmissionis ad dominum sancte Crucis et quosdam alios, vt sua ex parte patribus constitutis in concilio offerrent omnem securitatem status, ne forte occasione preterite differencie contraria oriretur suspicio, nec solum securitatem offerebat sed amplificacionem ad maiora, exhortans vt obliuioni preteritis datis cum omni caritate de cetero ageretur intendendo ad ea, propter que concilium fuerat congregatum. Finita hac Tarentini proposicione lecta est que pridem ac perinde bulla adhesionis pape magne continencie satis, prout patet in sessione sequenti, dimissa ex tune ad manus concilii; de lectura vero eius atque publicacione promotores concilii et a prothonotariis et scribis requisierunt testimonium, similique modo Tarentinus. Caput XLIX. De proposicione oratoris Venetorum, qui adhesionem obtinuit, testimonio ac requisicione ex parte pape contra bullam "Deus nouit“. Post hec Andreas Donato, ex Venetis oratorum alter, in vulgari proposuit dominacionem Venetorum, sencientem in ecclesia dissensionem, misisse eum et collegam

Strana 563
Liber VI. Caput XLIX. 563 suum Joannem Franciscum, que, licet debuisset, in fauorem Eugenii pape nunquam tamen intenderat, nisi pro respectu boni communis, quodque omnibus concordatis recesserat ipse de Basilea octauo die Nouembris et Venecias applicuerat xvn°. Postquam vero dominacio eo referente percepit racionem gestorum in concilio, quia intellexisset infideles audita dissensione in christianitate parare se ad inuadendum, cum esset studium eius contra infideles pugnare, disposuerat adstatim viginti galeas, vt resisterent; et quamuis propter natiuitatem eius, quia ex ciuitate ipsa oriundo, decebat pape prestare fauorem, nichilominus, vt consueuerat, proposuisset facere omne possibile suum pro vnitate et concordia vniuersalis ecclesie, ideoque imposuerat sibi onus cum papa omnino agere, vt omnia concederet auisata pro concordia et pace. Post quam acceptam conmissionem, licet con- dictum fuerat omnes principum oratores prima Decembris constitutos esse debere Perusio, abinde papam adituros simul, nichilominus, quia decebat dominacionem preuenire, Donatus ipse periculis se exponens, quia per terram non erat transitus, nauigio et cum armatis per Tiberim, inuasus pluries ab vtraque parte per gentes armorum, peruenerit ad vrbem, admirantibus cunctis potuisse transire. Cumque applicuisset dominica quinta die Decembris, hora qua apud papam constituti erant cardinales, qui adhuc noticiam non habebant de gestis vltimate in concilio, exposuit eis, vt illa complerentur seriosissime exhortatus ex parte dominacionis Venetorum et per litteras imperatoris, quorundam cardinalium aliorum- que multorum, qui ex Basilea sibi ad papam dederant litteras, et tandem assecuracione pape data, quod, si illa faceret, omnino securus esset de statu suo in temporalibus et in spiritualibus, de quo quatuor cardinales illi scripserant, nec non imperator et quidam alii, instante eciam cardinali de Vrsinis et aliis apud eum constitutis in vrbe, concesserat omnia xII". die Decembris. Vnum autem Andreas ipse volebat esse conmemoratum, quod audito de bulla illa „Deus nouit“ papa ammirabatur, quomodo id sibi imponeretur, quia nunquam illam fecisset, ymo imposuerat, vt sua ex parte rogaret atque requireret, quod et ipse Andreas requirebat, vt contra auctorem dicte bulle procederetur. Annectebat et aliud, dicens se non posse iam videre faciem pape, quia tempore, quo concedere debuit concor- data, assecurauerat nullum ei detrimentum aduenturum in spiritualibus et temporalibus, et tamen tempore sui accessus in vrbem papa potuisset prouidere, ne loca ecclesie fuissent occupata, quia, vt ipse sciebat, tune opportunus erat ei modus ad prouidendum, quod propter datam sibi confidenciam non fecerat; vnde, cum postea alia contigissent, nesciebat, quomodo posset eum videre. Hiis tamen obmissis id notum esse volebat, quod papa circa disceptacionem et questionem, que fuerat in ecclesia, quamuis non sensu suo, quia multorum et magnorum prudentum vsus consiliis, tamen quecumque hactenus fecerat, cum bona intencione fecisset, quod et Andreas ipse sciebat, quia iam diu cognouisset eum; quinymo referri poterat, quod miracula fuissent in factis suis, exemplo dato de iam recuperata sanitate de oculo et de aliis membris, que primo putrida videbantur. Quia igitur omnia concordata fecisset, complens omne desiderium patrum, precabatur, vt hiis attentis de cetero patres concilii essent cum eo in bona caritate, quia sciret et ipse Andreas, si per dissensionem cum eo ageretur, principes seculares processuros ad non honorem vtriusque partis. In fine autem proposicionis quemadmodum in principio reconmendabat dominacionem Venetorum sancte synodo, offerens eandem ad omne possibile pro honore concilii, ad omnem quoque securitatem suppositorum, de quo speciale 71*

Strana 564
564 Liber VI. Caput XLIX. L. ab ea mandatum receperat, et deprecabatur, vt veteribus recedentibus noua essent omnia, omnibus intendentibus ad ea, propter que concilium fuerat institutum. Tarentinus deinde archiepiscopus requirebat, quia per litteras pape presentatas iam satisfactum extiterat decreto, hoc declarandum fore per concilium. Presidens autem dicta summatim resumens contestabatur exposita per Tarentinum a patribus fuisse audita magna cum exultacione, omnipotenti Deo gloriam et pape ambasiatoribusque suis dans gracias, speciales deinde agens dominacioni Venetorum pro eorum instancia et effectu in concilii fauorem, dicto quoque Andree specialiter congratulatus plena affeccione personam conmendabat eius et labores suos, dixitque se aliosque oratores posse recedere, vt concilium super petitis deliberaret. Vnde post imperatoris, illorum aliorumque non incorporatorum associancium pape oratores recessum, lecta decreti forma papam satisfecisse monicioni concilii, placuit, vt die hac de sero tentis deputacionibus deliberaturis de forma ipsa celebraretur con- gregacio generalis et in crastinum publica sessio, quod et factum extitit. Caput L. Sessio XvI°. cum insercione bullarum pape de eius adhesione deque annexis. Celebrata est igitur sessio xvi'. sancte Basiliensis synodi feriis repentinis ciuitati indictis, assistente Sigismundo in infulis imperialibus et maiestate sua; ante vero missam processio solemnis, in qua fere centum mitre, fuerunt quoque post primos inmediate cardinales a latere vtroque Alexandrinus et Antiochenus patriarche, qui sessionis tempore sederunt in principio ecclesie in duabus cathedris altitudine qua ceteri prelati, Aquilegiensi autem patriarche non fuit assignata cathedra, nec in processione aut missa fuit inter cardinales, sed post eos inmediate, ambasiatores autem pape non fuerunt vna cum aliis prelatis, sed cum imperatore. Post missam autem, quam celebrauit cardinalis Bononiensis, ac letanias completas cum decantato ewangelio „ego sum pastor bonus“ et decretum publicatum per episcopum Lectorensem, fuit altissimis vocibus et cum organis alternatim decantatum "te Deum laudamus“, pulsacione facta campanarum per omnes ecclesias ciuitatis, visumque est lacrimari pape oratores pre gaudio, agnoscentes cordialem patrum exultacionem ex pace reddita ecclesie per adhesionem pape. Cuius atque decreti desuper editi forma sequitur. Sessio sexta decima, per quam declaratur papam adherere concilio, in qua incorporantur bulle sue. 54. 1434. 5. Fehr. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Litteris sanctissimi domini nostri Eugenii pape quarti more Romane curie bullatis ac per nonnullos sancte Romane ecclesie cardinales subscriptis, quarum tenor de verbo ad verbum inferius describitur, huic sacro concilio in generali congregacione per venerabiles Johannem archiepiscopum Tarentinum et Cristoforum Ceruiensem episcopum, oratores suos, presen- tatis et lectis, examinatisque et diligenter inspectis, eadem sancta synodus decernit et

Strana 565
Liber VI. Caput L. 565 declarat prefatum dominum Eugenium per predictas litteras plenarie satisfecisse monicioni, citacioni et requisicioni huius sacri concilii, prout in decreto in quarta decima sessione promulgato et in cedula in eodem decreto inserta continetur, ipsasque litteras approbat, admittit et acceptat, ratasque habet et gratas, et sic ab omnibus haberi vult, mandans litterarum dictarum transsumpta sub bulla sacri concilii dari debere omnibus habere volentibus, quibus transsumptis eandem fidem dari decernit, que ipsis litteris originalibus daretur. Tenor vero dictarum litterarum sequitur et est talis: „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad perpetuam rei memoriam. Dudum sacrum generale Basiliense concilium, per generalium Constanciensis et Senensis con- ciliorum statuta ordinacionesque felicis recordacionis Martini pape V. ac nostram pro- extirpacione heresum, pace populi christiani ac generali reformacione ecclesie in capite et in membris et pertinentibus ad ea legittime inchoatum, ex certis causis in aliis nostris litteris expressis de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio dissoluimus. Verum cum ex dicta dissolucione orte sint graues dissensiones et grauiores oriri possent, nichilque magis optemus, quam quod predicta sancta opera debitum sorciantur effectum, de consilio et assensu venerabilis fratris nostri Jordani episcopi Sabinensis, et dilectorum filiorum nostrorum Anthonii sancti Marcelli, Francisci sancti Clementis, Angelotti tituli sancti Marci presbiterorum, ac Lucidi sancte Marie in Cosmedin et Ardetini sanctorum Cosme et Damiani dyaconorum sancte Romane ecclesie cardinalium decernimus et declaramus prefatum generale concilium a tempore predicte inchoacionis legittime continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse, continuari ac prosecucionem semper habere debere ad predicta et pertinencia ad ea, perinde ac si nulla dissolucio facta fuisset, quinymo prefatam dissolucionem irritam et inanem de consilio et assensu simili declarantes, ipsum sacrum generale Basiliense concilium pure, simpliciter et cum effectu ac omni deuocione et fauore prosequimur et prosequi intendimus. Preterea vt mentis nostre integritas ac deuocio, quam ad vniuersalem ecclesiam et sacrum generale concilium Basiliense gerimus, omnibus constet euidenter, duas nostras litteras pridem in palacio apostolico promulgatas, nam tercias, quarum tenor de verbo ad verbum inferius describitur, que dicuntur incipere "Deus nouit“, cum a nobis aut de scitu nostro nunquam emanauerint, licet superfluum videatur quod non extat reuocare, tamen quia petitum est et ad cautelam, si vllo vmquam tempore apparerent, et alias quascumque et quicquid per nos aut nostro nomine in preiudicium aut derogacionem predicti sacri concilii Basiliensis seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu assertum est, cassamus, reuocamus, irritamus et annullamus, nullas et irritas fuisse et esse declaramus. Item reuocamus quoscunque processus quarumcumque censurarum, priuacionum et suspensionum factos contra supposita huius sacri concilii Basiliensis et adherentes eidem, nec non omnia gesta et facta in preiudicium, lesionem et derogacionem eorundem, eis non legittime citatis nec legittime defensis, de quibuscumque dignitatibus, beneficiis, conmendis et officiis, eciam si cardinalatus, patriarchatus, archiepiscopatus, episcopatus, abbacie etc. existant, iuribus et bonis quibuscumque, et specialiter contra cardinales de Cipro, sancti Sixti et Firmanum, ac omnia in pristinum statum per presentes reduximus, perinde ac si non emanassent, cum clausulis opportunis, mandantes sub penis formidabilibus omnibus, qui se de dictis dignitatibus, beneficiis, conmendis, officiis, iuribus et bonis intromisissent vel racione

Strana 566
566 dictarum priuacionum seu nostrarum ordinacionum quarumcumque se vellent intromittere, vt ab ipsa intromissione et omni molestia penitus desistant; vtrum autem fuerit legittima citacio et defensio, stabitur iudicio sacri concilii. Nos autem deinceps a nouitatibus, grauaminibus seu preiudiciis inferendis ipsi sacro concilio vel suppositis eius et adheren- tibus eidem realiter et cum effectu desistemus. Tenor autem prefatarum litterarum sequitur et est talis : Liber VI. Caput L. Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad futuram rei memoriam. Inscrutabilis diuine prouidencie altitudo ad hoc nos permaxime potestatis desuper plenitudine tradita super vniuersum gregem dominicum presulem constituit, vt ad remouendum atque extir- pandum de agro domini vepres, ex quibus possent ecclesie sue sancte et christiane reipublice dissensiones et scandala prouenire, cura assidua ac peruigili intendamus. Sane cum dudum ex certis racionabilibus causis concilium, quod nonnulli Basilee congregatum esse dicebant, dissoluentes illud ad ciuitatem nostram Bononiensem duxerimus commu- tandum, postmodum cessantibus dictis causis prefatum concilium in ipsa ciuitate Basiliensi decreuimus per nostros legatos, qui ibidem nostro nomine presiderent, continuari debere, prout in diuersis desuper confectis litteris plenius continetur. Cum autem qui Basilee congregati erant, prout sunt, eciam post dissolucionem et decretum huiusmodi, ac eciam ante aduentum dictorum legatorum non ad communem vtilitatem, sed ad priuatas passiones intenti, nullaque auctoritate suffulti, multa et grauia eciam preter illa tria, propter que fuerat ibi principaliter a principio concilium constitutum, tamquam haberent generalis synodi nobis eciam contradicentibus potestatem, disponere, ordinare, statuere, sancire, declarare et mandare presumpserint in nostrum, sedis apostolice ac venerabilium fratrum nostrorum cardinalium et aliorum nobis adherencium graue preiudicium, preter et contra sanctorum patrum decreta et canonicas sancciones, nos attendentes quod ea, que per eos sic perperam statuta, facta et ordinata existunt, si sub dissimulacione et silencio preterirent, in magnum atque euidens preiudicium ecclesie et apostolice sedis, et graue scandalum plurimorum verisimiliter redundare possent, cum non ad reformacionem sed deformacionem, non ad vnitatem sed scissuram ecclesie, non ad hereses tollendas sed nutriendas, non ad pacem fidelium sed discordiam seminandam spectare videantur, ac propterea volentes, prout ex debito pastoralis tenemur officii, quantum altissimus permiserit, futuris scandalis celeri remedio prouidere, omnia et singula gesta, facta, ordinata, sancita et declarata per prefatos Basilee congregatos et existentes, videlicet citaciones, processus et sentencias, statuta et decreta, que de nobis seu contra nos, iura et libertatem nostram et sedis apostolice, vel venerabiles fratres sancte Romane ecclesie cardinales seu ipsorum aliquem, aut prelatos quoscumque siue curiales aut Romanam curiam sequentes vsque in presentem diem facere, statuere, attemptare et ordinare nimium presumpserunt, et que vsque ad accessum ipsorum legatorum ad suprascriptam Basiliensem ciuitatem et in ipso concilio presidenciam quomodolibet per eos in futurum fient, agentur, ordinabuntur, sanccientur, statuentur, attemptabuntur et mandabuntur, exceptis hiis, in quibus eis per nostras litteras facultatem concessimus, irrita esse et inania, nullumque effectum debuisse aut debere sortiri auctoritate apostolica de consilio et assensu prefatorum fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium tenore presencium declaramus, decernimus, ac pro infectis haberi volumus et mandamus, ipsaque et maxime legaciones in

Strana 567
Liber VI. Caput L. 567 terris ecclesie, creaciones et ordinaciones officialium, beneficiorum collaciones ac omnia et singula inde secuta, vel que in posterum sequi possent, ex nune prefata auctoritate, cum de facto processerint, de apostolice potestatis plenitudine cassamus, irritamus et annullamus, ac nullius esse decernimus roboris vel momenti, districcius inhibentes omnibus Christi fidelibus, ne decretis, ordinacionibus, mandatis, factis et gestis huiusmodi modo aliquo pareant vel intendant, aut pro talibus reputent, declarantes omnes et singulos, cuiuscumque status, gradus et preeminencie existant, eciam si imperiali, regali, cardinalatus, siue quacumque alia ecclesiastica siue seculari prefulgeant dignitate, nullo vinculo iuramenti, promissionis, facti aut conuencionis predictis facte quomodolibet se teneri. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre declaracionis, constitucionis, voluntatis, mandati, cassa- cionis, irritacionis, annullacionis et inhibicionis infringere vel ei ausu temerario contraire ; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCXXXIII°. quarto Kalendas Augusti, pontificatus nostri anno tercio. Eugenius episcopus seruus seruorum Dei ad futuram rei memoriam. In archano nostre mentis sepissime cogitantes, quod, nisi superinualescenti hominum malicie, qui ecclesiam Dei variis quesitis coloribus perturbare conati sunt, auctoritas Romanorum pontificum restitisset, diuersa in ecclesia Dei scandala emersissent, non solum debitum, sed eciam neccessarium reputamus, vt nos quoque ea, que in ecclesie scandalum iuriumque et sedis apostolice contemptum et dedecus fieri conspicimus, debitis remediis conprimamus. Sane cum ad nostram noticiam nuper peruenisset quoddam pretensum decretum datum tercio Idus Julii anno domini MCCCCXXXII°. emanasse, in quo inter cetera contineri nos infra sexaginta dierum spacium dictis congregatis pure et simpliciter adherere debere, venerabilibus autem fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus, nec non quibuscumque in Romana curia existentibus mandari dicebatur, vt post ipsum terminum lapsum infra xxx. dies proxime sequentes sub pena priuacionis omnium beneficiorum suorum, conmendarum, pensionum, officiorum et graciarum quarumcumque, quam incurrant ipso facto, Romanam curiam relinquerent, omnes insuper causas in ipsa Romana curia pendentes ad se eo casu aduocabant, prout hec et nonnulla alia in ipso pretenso decreto dicuntur plenius (contineri), nos ex incumbenti nobis cura officii pastoralis astricti ad tuendam nostram sedisque apostolice auctoritatem, cardinalium quoque, patriarcharum, archiepiscoporum, epis- coporum, prelatorum, officiariorum et aliorum curialium predictorum, asserencium ipsius decreti (nullitatem) ex defectu potestatis condencium, ac in ea parte supplicancium, vt super premissis prouidere vellemus, graui querela conmoti auctoritate domini nostri Jhesu Christi, qui nos suum in terris constituit vicarium, ac de potestatis nostre plenitudine pronunciamus, decernimus ac eciam declaramus premissum assertum decretum ac omnia et singula in eo contenta nullum et inane penitus extitisse et existere, nulliusque auctoritatis, valoris vel momenti, ipsumque et quecumque in eo comprehensa eadem auctoritate reuocamus, cassamus et irritamus, ac pro infectis haberi volumus et mandamus, decernentes insuper et eciam statuentes processus omnium beneficiorum, officiorum, dignitatum, pensionum, conmendarum seu titulorum quorumcumque collaciones et disposi- ciones quascumque in vim eiusdem decreti quomodocumque et qualitercumque factas et

Strana 568
568 Liber VI. Caput L. fiendas, et omnia inde secuta notorie nullius extitisse nec existere firmitatis. Mandamus insuper omnibus et singulis Christi fidelibus ecclesiasticis et secularibus, cuiuscumque dignitatis, status seu condicionis existant, eciam si imperiali, regali, reginali, cardinalatus, patriarchali vel quauis alia prefulgeant dignitate, sub anathematis pena et priuacionis, quam contrafacientes incurrere volumus ipso facto, dignitatum, officiorum et beneficiorum suorum quorumcumque, ac inhabilitacionis ad illa seu alia in posterum obtinenda, ne cardinales, patriarchas, archiepiscopos, episcopos, prelatos, officiarios, clericos et alios Romanam curiam sequentes in eorum personis seu rebus ecclesiasticis, beneficialibus, spiritualibus vel prophanis occasione prefati decreti turbent quomodolibet vel molestent, nec ea facientibus prestent auxilium, consilium vel fauorem. Pari quoque pene illos, qui auctoritate seu occasione quacunque ea aut eorum aliqua ausi fuerint attemptare, volumus subiacere inhabilitantes eos ad quascunque dignitates, honores, officia, beneficia, et in posterum obtinenda, supplentes ex eadem potestatis plenitudine omnes defectus, si qui forsan interuenerint in premissis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre pronunciacionis, constitucionis, declaracionis, reuocacionis, cassacionis, irritacionis, voluntatis, mandati, statuti, inhabilitacionis et supplecionis infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Laurencium in Damaso anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. Idus Septembris, pontificatus nostri anno tercio. Eugenius episcopus seruus seruorum Dei vniuersis Christi fidelibus salutem et apostolicam benediccionem. Deus nouit, secretorum omnium optimus perscrutator, quod vsque adeo summopere ac diligenti studio procurauimus, ne sacrilegum scisma in Dei ecclesia nasceretur, quod pauci eciam sancte Romane ecclesie cardinales Basilee conue- nientes ipsum possent verisimiliter, si ab inceptis non desisterent, inducere, nos eciam ad illa humiliando, vt scandala vitarentur, ac ipsis plurima permittendo, ad que de iure minime tenebamur, credentes, vt exinde pacati, pax et tranquillitas inter nos et ipsos, ymo verius in christiana religione oriretur. Sed non profuerunt siue prodesse possunt per nos pie ac mansuete et modeste cum ipsis dicta et gesta, vt potest notorie animaduertere christicola quilibet orthodoxus, quin ipsi velint se a sancta sede apostolica scindere et diuinum corpus dominicum, id est sanctam matrem ecclesiam, tunicam Christi inconsutilem, lacerare ac scissuram pestiferam in ipsa conficere, nosque Petri successorem legittimum licet inmeritum pro posse confundere. Quas res hactenus christiane religionis principibus patefacere non curauimus, sperantes nostra cum mansuetudine et paciencia omnia ad debite iusticie semitas posse deducere ac ipsos ab eorum conatibus et erroribus reuocare. Sed proch dolor! nimium iste morbus eorum cancerosus inualuit et cottidie inualescit, quia nostra clemencia et nimia benignitas ipsos contra nos cottidie reddit magis elatos; et quamuis eorum desideriis condescendentes mandauerimus iterum debere Basilee concilium celebrari, ipsi tamen, quoniam nobis oppido sunt infesti, et quos tollerasse et ipsis suarum contra sedem apostolicam rebellionum indulgenciam obtulisse non profuit, eorum tamen intencionem execucioni gaudent et cupiunt precipue demandare, nos falso de variis criminibus impetentes, vt valeant inhumaniter omni pontificali potestate nos perturbare. Quorum callide dieta et gesta opus est refellere, ne falsis detraccionibus de

Strana 569
Liber VI. Caput L. 569 nobis confictis valeant christianam circumuenire religionem, ac omnibus Christi fidelibus eorum dicta, gesta et facta horrenda sapere posse in futurum scisma et pestiferam heresim ostendamus, nostris hiis litteris singulariter eorum obiectis respondentes. Obiciunt igitur primum de nobis obloquentes, quod scandali et perturbacionis causa in ecclesia Dei introducendi perperam conati fuimus sacrum Basiliense dissoluere concilium, quodque ex hoc vniuersalem ecclesiam conturbauimus, nec sine consensu concilii dissolucionem illam facere valuimus; que cuncta veritati iuris et facti penitus sunt aduersa, quoniam primum nostra nunquam fuit aut erit intencio sacrum dissoluendo exinanire concilium ac nolle secundum Constanciensis et Senensis conciliorum statuta sacram ipsam synodum celebrari, in qua perfide hereses euellerentur, et Deo militancium in ecclesia reformarentur mores improbi, ac alta pax et dulcis tranquillitas christiano populo traderetur ; quin pocius hoc tam salubre negocium semper potissime insedit et residet cordi nostro Et hiis de rebus cupientes, vt ipsum per apostolice nostre solercie studium finem debitum consequeretur, in nostre assumpcionis principio ad summi apostolatus apicem mandauimus per dilectum filium Julianum sancte Romane ecclesie sancti Angeli dyaconum cardinalem ibidem Basilee sanctam synodum celebrari. Verum quoniam postmodum, vt aliis nostris litteris curauimus christicolis palam facere iustis de causis, ex parte eciam nonnullorum Basilee tunc conueniencium per dilectum filium Johannem Pulchripatris, ipsorum oratorem ad nos specialiter deputatum, nos informati veridica relacione percepimus, quod Basilee pro tunc sine magno temporis interuallo ipsius sancte synodi celebracio non esset possibilis, concilium ipsum penitus non dissoluimus, vt ipsi non bene interpretati sunt, sed ad nostram ciuitatem Bononiensem conmutauimus, sic quod ipsum in sua essencia consistere voluimus ac a Basiliensi ciuitate solum exsoluimus. Quare nos indebite criminantur, quod scandali in ecclesia Dei introducendi causa concilium dissipauimus, cum ipsum a Basilea conmutare neccessitatibus vrgentibus coacti fuimus. Et quamuis nobis nune ipsas causas per prefatum oratorem intimatas inficiari non vereantur, orbi tamen toti notissimum est illas causas celebrandi concilii impeditiuas extitisse veras (et) esse; nam fere octo menses effluxerant, postquam iniciari debuit sancta synodus, nec adhuc Basilee conuene- rant tres episcopi aut alii in toto numero decem prelati, regumque et principum procuratores siue nuncii nulli aderant, cum quibus de christianorum pacacione siue con- cordia possent aliqua pertractari, vt in conciliis primum inquirere decens est; doctorum atque magistrorum fere nulli intererant, qui hereticorum versuciis resistere possent et argumenta eorum scirent sophistica refellere et confutare; locus eciam ipse ciuitatis Basiliensis minime tutus videbatur tum propter armatam finitimam heresim Bohemorum, tum propter subortam guerram inter dilectos filios viros illustres Burgundie et Austrie duces. Hiis igitur et aliis iustis (et) legittimis de causis, non scandalizandi clerum siue errores studio conficiendi, de ipsorum cardinalium plurimorum consilio et assensu, qui nune Basilee conueniunt et hanc commutacionem dampnant, illam fecimus, presertim hiis eciam de causis moti, quia sperabamus, quod in Ytalia consistente carissimo in Christo filio nostro Sigismundo Romanorum tune rege nos facilius ambo potuissemus Bononie conuenire, adessentque ibidem Bononie tunc celerius prelati et principes in numero copioso, siue ipsorum procuratores et nuncii, cum quibus melius et grauiori maturitate singula in conciliis agenda expedirentur et maiori cum reuerencia ab omnibus Christi fidelibus reciperentur, quam illa que per Scriptores II. 72

Strana 570
570 Liber VI. Caput L. paucos Basilee conuenientes fieri forsitan contigissent. Nescimus ergo, quomodo ipsam audent conmutacionem reprobare, cuius ipsi plurimi fuerunt auctores precipui; dampnant namque eorum gesta, non nostra, quia tune eramus grauissima infirmitate grauati, cum ipsi dissolucionem et translacionem ipsam promouebant, suadebant ac efficere studuerunt, nobis precipue ad memoriam reducentes et hiis racionibus compellentes, quod, dum eramus in minoribus constituti, vnacum ipsis et aliis fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus voto et iuramento nos astrinximus, quod illo in loco concilium teneremus, in quo maiori parti cardinalium magis expediens videretur, cum Basilee non speraretur posse concilium celebrari temporibus a iure decretis, iam fine temporis instante et impedimentis subsistentibus enarratis, sicque ipsi mutacionem siue translacionem neccessariam esse dicentes, et vt alio loco transferremus sedulo requirentes. Tandem fuit causa finalis, vt ipsam translacionem siue conmutacionem faceremus, quam tamen et iustam fuisse et nobis soli cum venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus facere licuisse, prout egimus, eciam absque alterius consensu concilii, nemo sane mentis debet ambigere. Nam etsi canon Constanciensis concilii, qui incipit „frequens“, ab ipso concilio editus et a felicis recordacionis Martino predecessore nostro non improbatus, locum mutare vel tempus incepcionis concilii prorogare nobis sine concilii consensu prohibere videatur, non tamen debet sic abusiue interpretari, vt causa inminente nobis eciam soli adempta fuerit circa loci mutacionem et temporis prorogacionem dispensandi facultas, cum, eciamsi a Martino editus extitisset, illa vero non fuisset siue esse debuisset prohibentis intencio, que successoribus suis nullum potuit in hac parte preiudicium generare, pari post ipsum, ymo eadem potestate functuris. Et infertur, prout est secundum omnia iura in hac parte concilium inferius summo pontifice, papam ipsis priorem nequeunt soluere vel ligare, sed nos in hiis concilio priores ipsum possumus pro libito regulare. Nam hoc de iure notissimum est, quod possumus quecumque statuta, decreta, declarata siue sanccita per quoscumque predecessores nostros vel per quecumque concilia, dummodo in ipsis fidei fundamenta non existant, siue ex hoc vniuersalis ecclesie bonum principaliter non turbetur, vt Christi vicarius et irreprehensibiliter pro nostro amouere et corripere libito voluntatis, et contra sentire non esset longeuum ab heresi, velle ligare manus vicarii Jhesu Christi et in terris Dei legati, siue ipsius gesta iudicare vel improbare, quod sacrilegii crimen habet. Sed quesumus nobis dicant, qui nobis detrahunt, que heresis, que vniuersalis ecclesie turbacio ex hac translacione loci surgere poterat, si nos dictam synodum Bononie conmutauimus, vt eius bonum non frustraretur vlterius, quod iam mensibus octo sine fructu aliquo extiterat prorogatum, et ipsius iniciandi postmodum Basilee vestigia commoda nulla videbantur. Profecto nullus per iuris tramites ambulans et non passione seductus assereret, quod ecclesie fecerimus turbacionem, sed salutem; nec celebracionem concilii frustrauimus, sed id accelerare concupiuimus. Taceant igitur hii, qui sic nobis inhumaniter detrahunt, quoniam non ad christianorum et ecclesie noxam conmutacionem fecimus, sed pro salute tutissima, vt cicius que in concilio forent agenda finem debitum sortirentur. Fuit igitur a Basiliensi ciuitate legittima pro tunc nostra concilii dissolucio ac ipsius ad Bononiam iustissima translacio, et asserentes contra sunt penitus ab omni veritate ac fide catholica alieni. Nos insuper criminantur et diffamant, quod sacro concilio pure et simpliciter non adheremus, sed cottidie magis ac

Strana 571
Liber VI. Caput L. 571 magis contempnimus ac despicimus, quodque nos modeste et mansuete monere curauerunt, vt scandalosam dissolucionem et ecclesie Christi perturbacionem amouere deberemus, quas res inquiunt nos pertinaciter recusare, et has ob causas nos citare et monere non sunt veriti, et tandem, quod est deterius, si eorum vota infra Lx. dies non impleuerimus, nos ab omni pontificali potestate suspendisse profitentur. Que quantum contra omnia sint diuina iura pariter et humana, ac heresim manifeste nutriencia breuiter ostendemus. Nam dissolucionem, quam scandalosam et ecclesiam perturbantem esse dicunt, legittimis de causis et neccessariis iure fecimus, vt ante retulimus ; quod igitur scandalum, quod iuste, honeste et vrgente neccessitate factum extitit, potuit generare? Profecto nullum, cum omnia, que ad salutem christiane religionis debuissent in Basiliensi concilio expediri et que pro tune, cum ipsam sanctam synodum conmutauimus, ibidem Basilee fieri non poterant, melius, celerius et commodius in ipsa Bononiensi synodo perfici valuissent. Quam eciam ecclesie perturbacionem, cum, vt paulo ante narrauimus, illo in tempore, quo concilium conmutauimus, fere nulli prelati conuenerant? Non poterant igitur turbari, qui non aderant, quia quod concilium Basilee fieret non curabant, nam si affectassent, ibidem in tempore conuenissent; nec quoad illos, qui conuenerant, quia ita pauci numero erant, quod sine nostra auctoritate ecclesiam vniuersalem representare non poterant, quamuis ipsi eam representare se dixerunt. Concilio igitur ad ipsam Bononiensem ciuitatem legittime translato ibidem postmodum Basilee conuenientes veluti locuste acephali canonicum sine nostris presidentibus non fecere concilium, cum auctoritate carerent apostolice sedis. Nec vere sunt, quas faciunt, excusaciones, quod Constanciensis et Senensis (conciliorum), ac felicis recordacionis Martini ac nostra auctoritate ipsorum con- cilium vires habuerit et habeat; nam nos predictis causis veris subsistentibus et nostram et pie memorie Martini ac ipsorum conciliorum auctoritates, vt iure fecimus, reuocare potuimus, vt patule supra insinuauerimus, quare post ipsam canonicam dissolucionem et auctoritatum predictarum reuocacionem absque vlla apostolica auctoritate conueniebant siue conueniunt. Vnde verum non est dicere eorum canonicum post nostram dissolucionem et sine nostris presidentibus fuisse et esse concilium, quoniam nulla rata est vel vmquam erit synodus generalis, que summi pontificis non fuerit auctoritate suffulta; nec eorum spiritus sanctus est caput, cum misericors pater Jhesus Christus super omnia summum pontificem ecclesie post transitum verbi ad patrem caput et principem ab ipso Christo et ecclesia constitutum (instituerit), nos videlicet, qui locum retinemus ipsius vicarii Jhesu Christi quamuis inmeriti. Sacrilegum igitur a nobis postulant et hereticum, vt declarare velimus retroactis temporibus Basilee fuisse continue concilium, cum post nostram dissolu- cionem sine nostris presidentibus regulare non fecere concilium, quia eorum dicta, gesta et facta contra diuina omnia iura pariter et humana perperam sunt confecta, et que per nos nullatenus sunt debita comprobari. Et in hoc est quod christianam religionem circumuenire cupiunt, vt sub colore, quod continuo Basilee concilium fuisse declaremus, omnia eorum gesta et facta comprobemus, que adeo sunt minus bene composita, vt, eciam si ab habentibus potestatem promulgata fuissent, essent irritacione, annullacione et reuocacione dignissima. Nam quod nunquam est lectum, ipsi in ciuitate nostra Auinionensi et contra nostram voluntatem constituere legatum ausi sunt, illam tyrannidi vnius cardinalis nuper cum eis conuenientis subicientes, spreto vero legato de latere per nos et nostram 72.

Strana 572
572 Liber VI. Caput L. sedem apostolicam constituto; vnde tot guerrarum strages, tot rapine et tot homicidia, tot incendia suborta sunt; sed tandem clementissimus Deus sua misericordia fauit parti iustiorem causam habenti, quia nostro vero dominio et sub nostro legato ipsa ciuitas est subiecta. Ipsi insuper de singulis Romane curie officiis inter se ipsos disponere non sunt veriti, presidentem ad presidendum eis vt generali concilio deputando, nostris penitus presidentibus spretis, cum quibus potuissent ac debuissent canonicam synodum facere et firmare. Causarum eciam auditores a se ipsis constituerunt, quod nusquam visum est pontifice summo Romanam curiam tenente ; dum (ad) extirpacionem heresum, reformacionem morum pacemque christicolarum vniuersam intenti esse deberent, singulorum causas particulares student pocius ventilare. Exercicium eciam vicecancellariatus officii vni ex ipsis contra nostram voluntatem tribuere presumpserunt, et eciam generalia siue publica consistoria celebrare, omniaque attemptare non formidant, que tantummodo sunt nobis ac sedi apostolice specialiter reseruata, perinde ac si vniuerse carnis viam essemus ingressi, vel si omnis pontificalis summe dignitatis potestas esset nobis adhuc viuentibus et in Petri sede legittime constitutis apud ipsos deuoluta, quod asseuerare est hereticum et prophanum, cum potestas apud nos et ipsos et sic duos in solidum esse non possit, quia ymaginari non possumus, qua auctoritate, quo iure nobis in sede apostolica con- sistentibus beneficia conferant, nisi quod vsurpant contra iusticiam iura nostra. Et quod est detestabilius, illa, que in nostris predecessoribus male facta dampnant, monasteriorum religiosorum secularibus clericis administraciones concessas, ipsi ad instanciam cuiusdam principis secularis fecerunt, nam officium generalis humiliatorum et illius ordinis mona- sterium principale cuidam seculari clerico in conmendam siue administracionem concesse- runt. Quam rem exemplo veluti perniciosam per antea facere recusauimus; ipsi vero, vt episcopos habeant, continuo cognita contraria voluntate facere temptauerunt, et sub tali eorum colorato titulo clericus antedictus in dicta administracione intrusus est, ita vt dici possit, quod fere centum monasteria regularia, que sub officio generalis dicti ordinis regulari debuissent, sub vnius clerici secularis sunt administracione supposita. Que quantum iuri, quantum honestati, que quantum bonis moribus conueniant, quisque prudens animaduertere potest. Postremo tandem vltra aliud, quod nos et plurimos fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales citare conati sunt, eciam postquam decreuimus iterum Basilee debere concilium agitari, nos eciam ab administracione summi pontificatus suspen- dere freti sunt, vt ad ipsos possent saltem de facto ipsam nostram summi pontificatus potestatem aduocare et eius administracionem exercere, conferendo beneficia vel officia et alia faciendo, que nobis tantum sunt a iure concessa siue permissa. Iste sunt ergo cause, quare continuo Basilee fuisse concilium per nos declarari cupiunt; isti sunt, quia eorum vota pati non volumus, quare de nobis tot mendacia confingunt; iste sunt hereses, quas extirpare cupiunt; iste sunt reformaciones debite, quas in Dei ecclesia introducunt, et pax et tranquillitas, quas vniuersis Christi fidelibus disponunt, quia inter se ipsos potestatem nostram diuidunt et sibi ipsis ascribere cupiunt, vtque beneficia vel officia siue honores, quos a nobis consequi non valuerunt, scindendo Dei ecclesiam consequantur. Absit igitur a nobis, absit, (vt talem) declaracionem faciamus et quod talia gesta compro- bemus. Prius est enim, vt non solum pontificatum vel partem eius, sed animam tollant, quam fidem catholicam nobis auferant. De hoc autem verbo ad ostendendum nostram

Strana 573
Liber VI. Caput L. 573 sinceram et purissimam intencionem, quam habemus, vt concilium fiat, et quod omnia ad (finem) debitum perducantur, contenti sumus et volumus pure et simpliciter continue fuisse concilium, ita tamen quod omnia gesta et attemptata contra nos siue sedis apostolice libertatem vel priuilegia, sancteque Romane ecclesie cardinales ac nobis adherentes, prout de facto fecerunt, sic de facto ante omnia reuocent nostrosque legatos iuxta iuris regulas presidentes admittant. Obiciunt eciam nobis ac admirari videntur, quod Basilee iussimus sacram synodum celebrari ac mandauimus cum concilii consilio agenda per presidentes perfici. Dicimus, quod concilium dumtaxat potens est, ipsos autem presidentes sequi neccesse est, et ideo, si concilium dietaret siue consuleret aliquid ecclesie expedire, presidentibus vero non placeret, hoc ipsum fieri minime posset, sic quod de iudice concilium consiliarius formaretur. Sed hii sie dicentes si nulla iura vidissent, satis esset, nam si ipsi omnia mundi iura percunctentur, omnia volunt quod, que in concilio statuuntur, declarantur seu sancciuntur, a papa vel eius legato constituantur atque promulgentur sacro concilio consulente siue eciam approbante. Nam si papa vel legatus eiusdem nollet disponere aliqua, que concilium affectaret, pape sentencia vel eius legati, personam summi pontificis representantis, non concilii voluntas sequenda foret, cum super omnia concilia papa habeat potestatem, nisi forte que statuenda forent catholicam fidem respicerent vel, si non fierent, statum vniuersalis ecclesie principaliter perturbarent, quia tunc concilii sentencia esset pocius attendenda. Verba igitur nostrarum litterarum secundum iuris formam interpretanda sunt, vt, que ad solum concilium spectarent, que sunt numero plurima, cum concilio expediantur et fiant, alie vero iuris tramites imitentur. Et hoc est, in quo potissime falluntur qui Basilee conueniunt, nam credunt in singulis agendis esse iudices supra pontificem, quod eorum acciones demonstrant; nam in singulis se nobis superiores reputant, quod tamen asseuerare est hereticum et prophanum. Obmutescant igitur et noscant, quod eciam sic cum concilio fieri mandauit felicis recordacionis Martinus noster preximus predecessor, nec velint nostram puram intencionem in singulis lacerare, quam eciam cum aliis lacessere conantur, asseuerantes nostram ad summi apostolatus apicem non fuisse canonicam eleccionem. Sed o misericors Deus cur oculos tue pie iusticie contra prefatos non conuertis? Nam plurimi ex hiis, qui talia proferunt, sunt (qui nos) in Petri cathedram dirigentes inthronisauerunt, isti nos consecrauerunt, isti nos coronaue- runt, et aliqui ex eis vt (a) vero Christi vicario pontificatus insignia susceperunt, alii vero ex eis fere omnes gracias siue beneficia plurima sunt adepti et nos annis plurimis pro summo vero pontifice venerati sunt. Igitur imaginari non possumus, qua fronte, qua audacia, quo colore possint nostram canonicam eleccionem in dubium reuocare, presertim cum ipsorum allegent maximam turpitudinem. Quare principes christiani religiosissimi, vosque alii christicole orthodoxi, per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi prefatos Basilee conuenientes adhortamini, vt desistentes ab inceptis velint nostros presi- dentes admittere, vt canonicam synodum facientes possint bona illa, propter que sanctum concilium est institutum, debite execucioni demandare. Quod si secus, quod absit, fecerint et Dei ecclesiam scindere, vt hactenus sunt conati, concupiuerint, nec cum presidentibus intendere reformacioni ecclesie studuerint, tunc vos christicolas principes iterum per eiusdem misericordiam obsecramus, qui pro nobis mortem subiit temporalem, vt velitis eorum improbis conatibus pro posse resistere, presertim ne scisma nephandissimum in Dei

Strana 574
Liber VI. Caput L. 574 ecclesia oriatur. Nam hoc ad principes pertinet seculi christianos, vt eorum temporibus pacatam velint esse matrem ecclesiam, vnde sunt spiritualiter nati; quod psalmigraphum verbum ostendit cum inquit „et nunc reges intelligite, erudimini qui iudicatis terram, seruite domino in timore, exultate ei cum tremore!“ Sed quomodo seruiunt principes in timore nisi ea, que contra matrem ecclesiam et iussa domini sunt, religiosa seueritate prohibendo atque plectendo? Agite igitur, viriliter agite aduersus Christi vineam et agrum dominicum deuastare cupientes, nec permittere velitis, quod sine auctoritate pontificis conciliabula, non concilia, fiant, quoniam in futurum esse posset exemplo perniciosum, vt decem siue plures ad libitum sine sedis apostolice auctoritate aliquo in loco prelati conuenirent scandalizarentque populum christianum orthodoxum, ac contra Christi vicarium pro libito resilirent, ac resistentes malis accionibus eternam gloriam mereamini. Datum Rome apud sanctum Laurencium in Damaso anno incarnacionis dominice MCCCCXXXII°. Idus Septembris, pontificatus nostri anno tercio. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitucionis, declara- cionis, prosecucionis, intencionis, cassacionis, reuocacionis, irritacionis, annullacionis, voluntatis, reduccionis et mandati infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice millesimo quadringentesimo tricesimo tercio xViI. Kalendas Januarii, pontificatus nostri anno tercio. Ego Jordanus episcopus Sabinensis manu propria subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli manu propria subscripsi. Ego Lucidus cardinalis de Comite manu propria subscripsi." Datum in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia Basiliensi solemniter celebrata Nonis Februarii anno a natiuitâte domini MCCCCXxxIII°. Explicit sexta colleccio, sequitur septima.

Strana 575
575 (Incipit liber septimus.) Caput I. Prefacio in septimam colleccionem, quam super presidencia ab inicio seculi magne fuerunt semper contenciones, quas saluator terminari voluit veritate et humilitate. residencie controuersiam, quam magnam quidem et in magnis ab inicio seculi fuisse legimus, rex pacificus terminatam esse voluit humilitate et veritate, vt veritas domini maneat in eternum, exaltansque se humilietur et qui se humiliat exaltetur. Collacionis gracia a sublimibus exordio sumpto, in celo empireo, dum ecclesia inibi militaret, per- maxima contencio facta est inter celestes spiritus, quis angelis et hominibus presideret, agnus Dei, filius beatissime virginis, aut Lucifer, signaculum similitudinis, plenus sapiencia et perfectus decore, cuius erat operimentum omnis lapis preciosus. Siquidem ordinauit Deus angelos merituros primo esse beatitudinem eternam, adepturos deinde Gregorio teste, quod naturam summorum spirituum omnipotens Deus bonam, sed mutabilem condidit, vt, qui permanere nollent, ruerent, et qui in condicione persisterent, tanto iam in ea dignius, quanto et ex arbitrio starent, et eo maioris apud Deum meriti fierent, quo mutabilitatis sue motum voluntatis sue studio fixissent. Et quia filium suum Deus constituit heredem vniuersorum, per quem fecit et secula, ipsumque dedit caput supra omnem ecclesiam, omnia subiciens sub pedibus eius, omnia sine dubio subiecta esse eidem voluit preter eum, qui subiecit ei omnia. Hec profecto diuina ordinacio de summa dignitate atque preeminencia agni Dei, filii beatissime virginis, quantum sacrarum monstrat auctoritas litterarum, humane capit intelligencia racionis, reuelata vtique fuit angelis omnibus, dum aderat eis tempus meriti, quibus eciam Deus mandauit, vt custodirent hominem in omnibus viis suis. Absurdum quippe est affirmare cuiuis societati esse ignotum, quis sit caput eius, societati permaxime angelorum, qui multipharia racione sciencia pre hominibus vigent et supernis fulgent reuelacionibus. Vigent vtique subtilitate nature, specierum intelligibilium concreacione, contemplacione libera intuicioneque semper continua; nec enim sompnium aut alie queuis occupaciones illis quomodo hominibus impedimento ad intelligenciam fiunt,

Strana 576
Liber VII. Caput I. 576 nec eorum aggrauat animam corpus, quod corrumpitur, aut sensum multa cogitantem deprimit cogitacio terrena. Sed nec fuere creati, vt hominis anima, sicut tabula rasa, in qua nichil est depictum, quoniam speciebus concreatis omnium rerum intelligibilium, cumque per se sint spiritus incorporei, propterea necdum cognoscitiui seu cognoscere apti, sed dicuntur intelligencie separate, tanquam non potencia vel habitu, actu pocius semper intelligentes, vt merito dici possit eos agnouisse sue condicionem societatis, nec non caput ac primum principem, sub quo erant militaturi amplius multo quam terreni milites, dum bellaturi sunt, donatiua recipientes a principe suo. Siquidem angeli a prima sui origine et, si dicere fas est, sue condicione nature dicuntur milites testante canone sacro „numquit nosti numerum militum eius“, et loco alio „facta est cum angelo multitudo celestis exercitus"; sic eciam nomina possident vocati principes, potestates, virtutes et dominaciones. Verum quoniam incarnacionis misterium de principalibus est veritatibus catholice fidei et, quod magis acuit, quia est de mere contingentibus, a diuina solum dependentibus voluntate, diceret fortasse quis eciam angelicum intellectum sua vi nature attingere ad ipsius intelligenciam non posse, ac propterea, quamuis angeli humanam intelligenciam sint excedentes, nisi reuelacione id ipsum fuisse ignotum eisdem, quod Christus esset illorum caput. Quocirca dicendum est scriptura iuuante sacra fuisse eis de hoc ante peccatum reuelacionem factam, dato illo irrefragabili presupposito, statum militantis ecclesie statum precessisse triumphantis. Siquidem omnibus doctis fidelibus constat apostolo testante, coronandum neminem nisi primo legittime certantem, quodque, sicut via est ante terminum, sic et meritum ante premium, et quod nec premium datur nisi sperantibus illud, si iam sint racionis capaces, estque rursus neccesse accedentibus ad Deum credere, quia est et quod remunerator est omnium sperancium in se. Cum igitur sine fide impossibile sit placere Deo, hiis manifeste docemur fuisse fidem in angelis, qui Deo placuerunt, item quia steterunt aduersus insidias dyaboli et Dei armatura ad hoc neccessaria est, sumendo seutum fidei, in quo omnia tela inimici ignea extinguuntur. Hoc igitur percepto documento, quod in angelis sanctis precesserit fides, profecto intelligencia racionis dicere abhorret angelis hiis, non vero illis fuisse reuelatam a Deo fidem, tamquam defectus noticie fidei, et non tumor superbie fuerit illis causa ruine; itaque noticia fidei ante angelorum casum communis fuit omnibus ipsis tam bonis quam malis. Quo dato manifeste consequitur habuisse omnes angelos de Christo noticiam, quoniam ipse fundamentum fidei est, nec aliud fundamentum quisquam ponere potest preter id quod positum est, quod est Christus Jhesus ; et rursum quia proprium est suarum ouium cognoscere Christum et cognosci ab ipso profitente „ego cognosco oues meas et cognoscunt me mee", angelos etenim nomine ouium comprehensos parabola euangelica manifeste docet, pastorem laudans, qui dimissis nonaginta nouem in deserto ouibus iuit querere illam que perierat; insuper quia diuinis eloquiis plenipharie attestantibus veritas fidei infallibilis est, beatissime virginis filium constitutum a Deo esse caput angelorum et hominum, vt viuis corporeis membris non esse coniunctum caput, sic dicere absurdum est spiritualibus incognitum fore, ac lucidiori magisque roborato sermone sacras litteras profunde intuentes manifeste agnoscunt angelos omnes fidem expressam habuisse de filio Dei et beatissime virginis. Etenim quemadmodum sancti angeli digne Deo militantes tempore meriti eorum agnouerunt eum fuisse caput et principem suum, testatur Johannes in apocalipsi dicens, quod vicerunt draconem propter

Strana 577
Liber VII. Caput I. 577 sanguinem agni et propter verbum testimonii Dei; fides quippe nichil aliud est quam diuinum testimonium. Id eciam quantum ad cognicionem est intelligendum de apostatis angelis, sic vocatis quoniam apostatantibus a fide, premaxime autem de eorum primo, qui tamquam aliis lucem ferens Lucifer est appellatus; qui Cherub extentus et protegens alios positus erat in monte sancto Dei, sed cum in medio lapidum ignitorum ambularet perfectus, dedignatus vile esse officium mandatum sibi omnibusque angelis custodire hominem in omnibus viis suis, multoque magis illi subiectum esse, vt non custodiret, sed angelis et hominibus a se presideret, aliam sumens quam humilitatis et veritatis viam dicebat in corde suo „in celum ascendam et super astra celi exaltabo solium meum“, eleuatumque est cor suum vt cor Dei, ita vt seorsum constituere voluerit per semetipsum sibi societatem omnium sub eo pocius quam sub filio Dei ac beatissime virginis eligencium esse, minime attendens veritati sibi agnite, quod agnus Dei, cui subiectus esse nolebat, ostium esset, per quod si quis introiret, saluaretur, eratque lux mundi, via, veritas et vita, nemoque ad patrem suum venturus esset nisi per eum. Cumque promittens angelis libertatem et dominatum supra homines magnam sibi iam societatem constituisset, Michaele aliisque sanctis angelis eidem repugnantibus, quia volentibus Dei adimplere ordinacionem, vt filius Dei, quem ipse constituerat supra omnem principatum et dominacionem, esset in omnibus primatum tenens, hinc super huiusmodi controuersia presidencie factum est prelium magnum in celo, dum Michael et angeli eius preliabantur cum dracone, illi ostendentes homini Christo subiectos pocius esse debere, qui erat caput corporis ecclesie et primo- genitus omnis creature, draco vero hiis minime assenciens pugnabat, astruens presi- denciam sibi competere, quia esset principium viarum Dei. Cumque constitutus esset in deliciis paradisi, in quibus ipse omnesque angeli ab inicio fuerunt positi, maioribus certe multo illis paradisi voluptatibus, in quo posuit Deus hominem, quem formauit, illas arbitrati nunquam perdere, sed quod militantes sub eo essent maiores obtenturi, preliabantur cum dracone et angeli eius aduersus Michaelem, volentes eum omnibus angelis et hominibus presidere; sed nec preualuerunt in certamine, quia sancti angeli vicerunt illum in humilitate, per fidem adherentes veritati iam agnite, cum repugnabatur et illi, Johanne teste doctrine huius, quia propter sanguinem agni et propter verbum testimonii sui vicerunt draconem. Magna quippe sanctorum fuit humilitas angelorum sponte subeuncium onus, vt omnes essent administratorii spiritus in ministerium missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis ; sed et maior, quia firmissime credencium verbo Dei, adepturos se beatitudinem meritis hominis illius, qui, dum venirent fines seculorum, actu dextera Dei exaltatus constituendus esset supra omnem principatum et potestatem, quia in ipso complacuit omnem diuinitatem inhabitare et per eum reconciliari omnia, in ipso pacificans per sanguinem crucis eius siue que in terris sunt, siue que in celis. Quod autem dicimus significantes, velut angeli fuerint per Christum redempti, nemo alienum putet, sed audiat sanctum Bernardum professum hanc veritatem, docentem illam omnes, cum ait sermone xxIII°. super cantica, quod Christus, qui ante incarnacionem fuerat angelis redempcio, post incarnacionem factus est hominibus redempcio, qui enim erexit hominem lapsum, dedit statum angelo ne laberetur, sic illum de captiuitate eruens, sicut hune a captiuitate defendens, ex hac racione inferens, quod Christus fuit eque vtriusque redempcio, soluens illum et seruans istum; expresse denique alio testatur loco Christum Scriptores II. 73

Strana 578
578 Liber VII. Caput I. fuisse eciam pro angelis crucifixum. Sancti igitur angeli non de se, sed de Christi merito spem habentes, vicerunt draconem de se suaque virtute gloriantem. Hec sane prima fuit controuersia presidencie, que in celo finem accepit, vt qui se exaltans credere noluit verbo Dei, proiectus sit in terram et omnes angeli eius missi cum eo, factus, vt desiderauit, rex super omnes filios superbie; Michael vero, qui se agno Dei humiliauit, fiduciam habens in sanguine eius, factus est princeps milicie angelorum, sub Christo constitutus princeps eciam super omnes animas suscipiendas ac prepositus paradisi, quem honorificant angelorum ciues. Altera denique fuit adstatim controuersia presidencie inter primos generatos homines, etenim Cayn, quia primogenitus secundum carnem esset, arbitrans omnem primacie modum sibi debitum nec vlli alteri competere posse, pati nequiuit, vt Abel frater suus prior se foret secundum spiritum; propter quod videns, quia respexit dominus ad personam muneraque fratris sui, non vero ad se ipsum, nolens in humilitate et de melioribus, quomodo fecerat ille, offerre, vt eo modo maneret primus, sed exaltans se in fortitudine carnis, secundum quam primus erat, occidit illum, volens semper obtinere primatum, quem obtinuit vterque iuxta desiderium suum, quia Abel factus est primus omnium iustorum hominum, Cayn vero factus est primus hominum reproborum et caput ecclesie tunc malignancium, omnibus ab eo descendentibus vocatis filiis hominum, quia secundum hominem viuentibus, vocatis autem filiis Dei, quia viuentibus secundum Deum, illis, qui descenderunt a Seth suscitante semen fratri suo, Adam profitente, quia posuit Deus aliud semen pro Abel, quem occidit Cayn, et annunciante Christo Abel fuisse primum iustorum. Fuit et tercia presidencie controuersia non prosequenda modo inter Jacob et Esau, alie quoque multe in testamento veteri. Sed eciam euangelii textus eloquitur de controuersia presidencie inter apostolos, que diu mansit, sed tam modestia illos vincens superiores, quam lex gracie est benignitatis; etenim quamuis in via, vbi scandali causa non aderat, disputauerint inter se, quis esset illorum maior, interrogati a magistro, quid tractassent, tacebant primo; candente vero eis paruuli dato exemplo doctrinam, vt qui primus esse vellet, esset omnium nouissimus et minister, fortasse quia non intellexerunt, de quo loqueretur statu, postquam audierunt reuelantem, quod oportebat eum primo pati et ita intrare in gloriam suam, cupidi glorie illius Jacobus et Johannes, vt ad dextram sinistramque suam sederent, pecierunt; qui duo aliique decem indignati de ipsis eandem quam primo audierunt humilitatis formam, vt qui vellet primatum, esset omnium seruus, non iam paruuli, maiori autem, quia suimet, exemplo dato, quia non venerit ministrari, sed ministrare. Sed et adhuc in vltima cena facta est contencio, quis eorum videretur esse maior, quos in pace Deus pacis reliquit, disposito eis regno, sicut disposuit sibi pater suus, constituens eos tocius iudices orbis. Vnde quoniam eorum singulis committebat totum, et cui totum non sufficit, iniquus censetur, hine audita non est amplius contencio, quis eorum videretur esse maior, sed Petrum, qui primus erat eorum, principem esse volentes, quam aliis predicabant, seruarunt doctrinam, eandem habentes caritatem, vnanimes, id ipsum sencientes, superiores sibi inuicem arbitrantes et se inuicem preuenientes honore; quomodo Petrus honorauit Paulum, ad dextram suam collocans et suam laudans doctrinam, Jacobus eciam honore a Paulo preuentus est, quia nominatus ante Petrum. Sed et quamuis personarum respectu honore inuicem preuenirent, vbi veritas alias periculo subiacebat, vt veritas firma permaneret apud fideles, nec ad horam cedebant.

Strana 579
Liber VII. Caput I. II. 579 Quorum exemplo, ne auctoritas generalium conciliorum redigeretur in seruitutem, sancta Basiliensis synodus restitit, sicut factum esse narratur in hac septima colleccione intitulata de presidencia pape per suos oratores in concilio generali. Etenim vnione facta concilii et pape ex presentatis litteris adhesionis, quia publicatis deinde litteris presidencie multorum fuit conatus sub specie pacis id attribuere presidentibus pape, quod ipse obtinere non potuerat contencionis tempore, auctoritatem videlicet pape supra auctoritatem imminere concilii generalis, velut hec ab illa omnimode dependeret, quod fiebat, si non concilii, sed auctoritate pape ac per suos dumtaxat presidentes agenda in concilio concludi debuissent, hac racione facta est disceptacio concilii ad papam, quis videretur esse maior. Vnde questio ista de presidencia oratorum pape vt conquiesceret, maxime fuit difficultatis, que certe magna cum modestia, quomodo inter apostolos, tractata est, ne extra concilium, sicut de prima actum extitit per contrarias epistolas vel acciones, sentiretur, sed introrsus, profecto ne auctoritas concilii periret, in humilitate sua in lege domini magno cum studio die ac nocte fuit voluntas atque meditacio patrum, quando, vt veritas declarata in magna synodo Constanciensi firma apud posteros remaneret, visa est archa testamenti Dei in templo eius, sancto videlicet Basiliensi concilio, in quo vt aperiretur quod clausum erat, et quod latebat agnosceretur, sine vllo typo sacrilege superbie, sine vlla inflata ceruice arrogancie, sine vlla contencione liuide inuidie, cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis doctoribusque diuini et iuris humani ad hoc deputatis, verbum diuini testimonii contentum in scripturis sacris, conciliis antiquis ac sanctorum doctrinis inuestigatum est cum sancta humilitate, cum pace catholica et cum caritate christiana, diligencia certe per plures continuata menses. Quorum in primo, Februario videlicet, cuius gesta referimus, bullarum, in altero examinacio fuit personarum, deinde publice eciam imperiales requi- siciones ac cedule vtrimque diuersorum tractatuum de recipiendi modo, et tandem in fine Aprilis diuina opitulante clemencia, assistente prudencia opeque imperatoris, sicut de adhesione, de presidencia controuersia cessit. Prius autem modo narrandum est, quod primo actum et pollicitum superius, de succursu dato Pilznensibus deque aliis materiam concernentibus Bohemorum, seruato ordine consueto. Caput II. De qualitate incorporandorum, responsione Anglie regis ad ambasiatam concilii, prioritate Andegauensis studii supra Auinionense, et causa Bremensis ecclesie. Februario mense octo celebratis congregacionibus incorporati fuere, solita prestan- tes iuramenta, in personas suorum oratorum Jacobus Scocie rex, personaliter autem Fantinus Cretensis archiepiscopus, Johannes Glasguensis, N. Archadunensis, N. Vicen- tinus, N. Eistetensis, N. Sabbatensis episcopi, N. abbas sancti Gregorii de Vennochs, N. sancte Marie de Verona, N. Mermesie Triuesinensis diocesis abbates, Johannes de Mekos, Nicolaus de Attolia, Johannes Gaeri in theologia magistri, Thomas de Mirton, Donaldus Machualten decani et doctores, Petrus Textoris, Johannes de Eyis licenciati decretorum, Guilielmus Croser de Lidalis, Patracius Juuenis Candide case archidyaconi, Johannes Magelhemch prepositus de Lingloden, Dauid Chaidon Glasguensis precentor, N. vicarius episcopi Florentini, canonicus vnus et alii duo. Presidens vero concilii octaua die mensis huius in generali congregacione publice contestatus est, quia iam deputaciones deliberassent 73 *

Strana 580
580 Liber VII. Caput II. de qualitate incorporandorum, nisi concilium sibi alias mandaret, nolle se admittere nisi qualificatos. Qualificacio autem deliberata per deputaciones fuit, quod vltra prelatos, abbates, episcopos eorumque superiores admitti possent, qui magistri, licenciati aut baccalarii in theologia, doctores aut licenciati in altero iurium, aut in magnis constituti dignitatibus, archidyaconi, decani, prepositi, vel canonici cathedralium ecclesiarum habentes mandata a suis capitulis. Suscepit sancta synodus missiuam prefati regis Scocie de mense Julii anno domini MCCCCXXXII°. et regni sui xxviI°., facultatis quoque litteras publice lectas date ambasiatoribus in ea nominatis octo vel septem et gradatim vsque ad duos, nomine suo et regni presentandum se et incorporandum concilio, agendum et consenciendum super extirpacione heresum, pace et reformacione, promittendo ratum etc. Incorporacionis vero tempore die octaua predicta Glasguensis episcopus et abbas de Dundrana oratores eius solemnes fecerunt proposiciones de recommendacione concilii regisque et excusacione, quare non primo destinasset, oblacioneque illius ad exequendum omnia per concilium ordinata. Post illorum arengas N. Laudensis episcopus, synodalis orator ad regem Anglie et electores imperii, retulit primo diligenciam per eum factam cum Ludouico comite palatino Reni, Maguntino et Coloniensi archiepiscopis diuersis repertis in locis, quomodo super controuersia sedium inter oratores eorum et ducis Burgundie respondissent, quod decebat eos instare, vt seruaretur sibi priuilegium a Carolo Magno concessum, neque possent aliud respondere specifice absque communi omnium consensu. Conualescens autem ab egritudine, quam in via ceperat, veniens in Angliam communicauerat primo omnia, que habebat in conmissis, cardinali Wintoniensi, in quo nec non in duce de Clocestre aliisque duobus reperisset omnem fauorem, presentassetque litteras concilii in solemnitate sancti Eduardi coram rege et consilio suo, qui, eciamsi puer duodennis, omni modestia et maturitate ornatus, audiuit sedens in solio eminenciori in corona, sceptro et insigniis regalibus. Alteroque die declaracione preuia de auctoritate generalium conciliorum exposuisset, quanta foret obligacio principum ad ecclesie com- plenda mandata, de modestiaque rursus et diligencia habita per concilium cum papa Eugenio, quem cum non potuisset ducere, ex neccessitate fecerat decretum suspensionis. Concludebat autem, quatenus dignaretur mittere suos solemnes oratores ad concilium simul laboraturos, concessa eis speciali facultate eciam ad ea, que pacis, in fine proposi- cionis asserens se responsurum omnibus, qui concilio aduersarentur. Quinta decima vero postea die rege presente fuerat responsum per episcopum N. cancellarium suum, quod rex firmiter tenebat omnia acta per concilium gesta fuisse cum bona et sancta intencione, intendebatque mittere suam ambasiatam solemnem tanto cicius, quanto interpolata fuisset, que iam primo extiterat ordinata. Finita autem huiusmodi relacione lecta fuit missiua prefati regis ad concilium, significantis audienciam prestitam et magnas commendaciones dicti episcopi, qui oratorie et diucius coram eo perorasset, sed pre dulcedine visum fuerit quasi in momento; quodque statim missurus erat ambasiatores suos ad concilium, super omnibus propositis suam explicaturos intencionem. Presidens autem concilii respondit more consueto Deo gloriam, regibus gracias et prefatis oratoribus tribuens laudem. Mense quoque isto xn'. die lecta fuit in concione publica sentencia de mandato concilii lata per deputatos super controuersia sedium inter oratores Andegauensis et Auinionensis gene- ralium studiorum, vt saluo iure proprietatis et possessionis antiquioris illi istos precedere

Strana 581
Liber VII. Caput II. III. 581 deberent in sessionibus, generalibus congregacionibus et aliis solemnibus actibus sacri concilii, prout constabat fuisse obseruatum in Constanciensi concilio. Fuitque adstatim N. scolastico Andegauensi, oratori eiusdem vniuersitatis, assignatus locus et sedes inmediate post oratores Parisiensis studii, nullis in concilio pro tunc constitutis oratoribus Bononien- sis, Oxoniensis et Salamantine vniuersitatum, que vnacum Parisiensi de iure communi sunt priuilegiate pre ceteris. Presidens item retulit in generali congregacione de causa Bremensis ecclesie, que iam ab vno fere anno in concilio agitabatur, quod reperiebatur archiepiscopum Bremensem bis constituisse procuratores ad renunciandum ecclesie tociensque reuocasse; quodque (suo) tempore multa dampna ecclesia illa sustinuisset, testiumque deposicione constabat, quod culpa eius ad certamina amplius intendentis, quam ad onus ecclesiastici officii. Auisauit autem, prout factum est, vt causa conmitteretur octo ex patribus maioribus daturis pacem illi ecclesie concilii auctoritate. Caput III. De tolerancia ciuium Pilznensium pro fide in continuata obsidione, deque sinistris euentibus Bohemorum et exposicione ambasiate synodalis ad eos super tribus articulis. De succursu autem ciuitatis Pilznensis per Bohemos obsesse exercitibus quinque acerrime impugnantibus, deque aliis causam concernentibus Bohemorum silencio traditis a mense Decembrio multa et per oratores concilii et per ciues ipsos destinatis litteris ac nunciis patribus significata fuere, permaxime presidenti concilii, nunc leta, nunc tristia. Fuit quippe significatum, quod Bohemi expugnantes ciuitatem congressi fuerant vsque ad muros, sed qui ab intra forciores effecti interfecerant ex eis centum, in eorumque fuga acceperant magnum camelum a Bohemis reputatum pro magno munere, quoniam a rege Polonie destinatum eis, qui in eo conflictu de Pilznensibus acceperant duos, quos manibus cesis remiserant, parique respondentes modo ipsi fecerant de tribus captiuis eorum. Alia rursus fuere significata de neccessitate, quam paciebantur famis, alleuiate ex subsidio destinato concilii, sed vt integrum eis subsidium fieret, laboratum extitit efficacjus ex parte concilii et imperatoris a mense Januarii, cuius xvi'. die legatus vltra que ex parte concilii, nomine imperatoris, velut ab eo mutuo nomine concilii receptos, dedit duobus ciuibus Pilznensibus mille florenos. Deinde reuerso altero ex concilii oratoribus, magistro Martino decano Turonensi, cum generalis congregacio haberi non posset propter controuersiam sedium, conuenientibus cardinalibus, prelatis, doctoribus et aliis multis incorporatis apud sanctum Franciscum, lecta credenciali missiua Constanciensis episcopi et aliorum diuerse apud Pragam remanencium, vt gesta referret, idem in ambone constitutus cum themate „surge, illuminare Jherusalem" etc. prefacionabatur, quomodo gentes Bohemorum iam in lumine ambularent eoque sanctam decebat synodum exurgere, vt negocia eorum acciperent consummacionem. Gesta quoque retulit synodalis legacionis, doctrina in huiusmodi relacione posteris tradita atque exemplo, quanta paciencia animique constancia vti neccesse est reducere volentibus deuiantes a fide; etenim dicebat, quam primum applicuissent Nurenbergam, quod percepissent nouitates duas, stragem Bohemorum factam in Bauaria ad duo millia eorum, quodque significabant ambasiatoribus non esse faciendam regni

Strana 582
582 Liber VII. Caput III. IV. congregacionem, nisi legati concilii approbarent primo quatuor articulos suos, prout ab eis oblati fuerant in concilio. Id quoque ita fuisse acceperant in Egra ciuitate constituti per alias litteras; vbi manente cum eis Procopio altero ambasiatorum Bohemie, cum per alios duos significauerant destinari saluum conductum, venissent ad eos capitanei Thabo- ritarum et Orphanorum se tercio singulo eorum, et quamuis non reputarent sufficientem saluum conductum, attento quod propter diuisiones alium habere non poterant, conmittentes se Deo regnum intrauerunt. Quibus obuiam exeuntes Pragenses ad quatuor milliaria magistri ciuium pedes receperant eos in ponte, pro iocundo eorum aduentu dantes eis omnes, qui detinebantur in carceribus, cenamque magnifico apparatu, omnesque maiores ciuitatis cum visitauerant eos, magistri ciuium multum benigne hortabantur, vt bono et constanti animo forent ad felicem consummacionem inceptorum tractatuum vnionis et pacis ; et quia, prout notificatum fuerat eis, congregacio regni futura non erat in festo sancti Luce, quod expectarent vsque ad festum sancti Martini. Decima septima vero die Nouembris episcopus et Johannes Polomar proposuerant in regni congregacione generalia, gene- raliter persuadentes vnionem et pacem, simili quoque modo Johannes de Rockezana, suorum primus clericorum, quodque litteram regis Francie exhortantis ad obedienciam ecclesie, vnitatem et pacem assurreccione et discoopertura capitum acceperant reuerenter, post eius leccionem eidem congratulantes. Die vero sequenti Constanciensis episcopus in generali congregacione, cantato prius omnium communi voce "veni sancte spiritus“, et consequenter Johannes Polomar proposuerant, significantes aperire se velle que per sanctam synodum fuerant concessa. Sed et Johannes de Polomar ante omnia interrogauit eos, vtrum illa congregacio regni, sicut et prima vice fecerat, approbaret saluum conductum sibi nunciis concilii concessum per oratores eorum ; fueratque statim responsum lingua eorum ab omnibus „tak, tak", hoc est „sic, sic". Et tunc cum themate "magister, scimus, quia verax es et viam Dei in veritate doces“ exposuerat de auctoritate ecclesie et generalium conciliorum, sensus quoque trium articulorum de predicacione diuini verbi, correccione criminum et qualitate dominii clericis competenti rerum ecclesiasticarum et temporalium, auisans eos, quod recipientibus sensum et intelligenciam dictorum articulorum, prout a concilio exponebantur, tunc vellet eis manifestare, quid sancta synodus disposuisset super communione calicis. Illi vero et tunc et per duos sequentes dies magnam fecerant instanciam, vt, priusquam responderent, scirent disposicionem concilii. Caput IV. De exposicione libertacionis ad communionem sub vtraque specie, acceptacione- que omnium articulorum per Bohemos iuxta concilii ordinacionem. Videntes autem inminere rupturam, in vna alia generali congregacione ad interro- gacionem specialiter factam respondentibus Bohemis, quod si bonus finis in hiis, que fidei erant, per concilium daretur, tune ipsi, vt alias fuerat compactatum, vellent omnibus dare pacem, oratores, prout in mandatis habuerant a concilio, exposuerant communionem calicis non esse de neccessitate salutis ipsosque Bohemos illicite assumpsisse eam contra ritum tocius populi christiani, racionem item et causas, quibus ecclesia iuste ordinauerat sumendam non esse communionem calicis nisi per consecrantes et propter periculum et

Strana 583
Liber VII. Caput IV. 583 erroris et irreuerencie. Exposuisset eciam multos defectus et scandala, que in regno Bohemie contigerant circa distribucionem calicis, postquam illa fuerant vsi; sed et finaliter, quod sancta synodus vt pia mater condescendens pro salute filiorum ad omnia, que saluo Dei honoreque suo poterat filiis concedere, cupiens amplecti Bohemos ipsos in visceribus caritatis, offerebat eis communionem ipsam, prout in instruccionibus de mense Augusti superius designatis continetur. Visa autem forma quod fuerant a magistris et presbiteris eorum ingeste quam plurime difficultates, quibus communi ac publica collacione ipsi satisfecerant; et tandem in vna altera congregacione prestanciorum, in qua totum pendebat, concordato eos recipere sensus trium articulorum, prout a concilio expositi erant, firma precedente stipulacione acceptauerant tractatum pacis, pro maiorique firmitate iuxta consuetudinem eorum pro qualibet eorum secta presbiter vnus dederat manus, tangendo nomine concilii manus oratorum ipsorum. Sed adstatim peruentum fuerat in rupturas ; etenim Johanne de Rockezana collacionante cum themate "hec dies tribulacionis et planctus, doloris et gemitus, venerunt filii vsque ad partum et vires non habet parturiens" coram legatis ipsis in generali congregacione, multe difficultates fuerant ingeste necdum per ipsum Johannem, sed per alios plures contra materiam et contra personas, ita quod omnia videbantur confusa. Sed gracias Deo Johannes de Polomar reddens racionem tam benigne omnibus satisfecerat, quod nemo replicauit postea nec ausus est amplius interrogare, Bohemis affirmantibus non ipsum, sed spiritum Dei locutum fuisse. Inter alia autem pro eorum pacificacione cognoscentibus legatis, quod presbiteri concitabant layeos seculares super verbo contento in articulis, bona ecclesie ab aliis quam a clericis vsurpari non posse sine reatu sacrilegii, quoniam super hoc principaliter difficultas ingerebatur, et quia non videbatur substanciale, verbum illud fuerat remotum. De nomine eciam ecclesie multe fuere ingeste difficultates. Ne autem discessus fieret in ruptura, ab vtraque parte concordatum tenendam esse dietam vnam Nurenberge aut Ratispone ad festum Mathie, ibique conuenturos esse omnes circumuicinos legatosque regni Bohemie et concilii ad concludendam pacem. Sed Bohemi timentes sub ea honestate legatos concilii desistere velle ab inchoato pacis tractatu, iterum consenserunt, et scripturis hine inde formatis communi stipulacione concordatum fuerat Bohemos ipsos recipere, et ita acceptauerant omnes articulos quatuor iuxta sensus per concilium expositos concessumque fuerat ab eis, vt amplius nunquam bella gererent contra quoscunque dicentes quod pro causa fidei. Quo vero ad differencias inter se et vicinos super priuilegiis et libertatibus aliisque causis concesserant, vt in loco concilii vel extra dieta vna teneretur, amicabili via vel alias iudicio terminandas. Post vero ista legatis concilii instantibus, ex quo promiserant ab omnibus guerris desistere, habito bono fine in hiis que fidei, iamque omnia fuerant concordata, quod ergo darent pacem ciuitati Pilznensi, super quo illi adhuc non consen- serant, sed recusabant. Concludebat autem relator ipse Martinus sanctam synodum mirari debere ac magna dilatari exultacione, videntem mutatos subito ad pacem et vnitatem Bohemorum animos efferatos tamdiu manentes, sed quod ad mutacionem hanc plurimum effecissent tria diuina iudicia, iudicium gladii, quia et in Bauaria et in Vngaria Bohemorum plurimi fuissent interfecti, iudicium famis, quia ob predaciones continuas terris incultis manentibus maximam paciebantur famem, iudicium pestis, quoniam plaga ista ex illis, quos miserant in Poloniam, plus quam sex millia, in obsidione Pilznensis ciuitatis plus mille

Strana 584
584 Liber VII. Caput IV. V. defecissent et Prage plus quam xxx. millia; sed Deo gloriam domum, quam inhabitabant oratores concilii, nunquam tetigerat. De hiis autem iudiciis scriptura sacra testatur, equidem annunciante Ezechiele propheta „dicit dominus Deus, quod si et quatuor iudicia mea pessima, gladium et famem et bestias malas et pestilenciam, misero in Jherusalem, vt interficiam in ea hominem“ etc. Visa autem fuere quatuor hec nostris diebus in regno Francie; siquidem ex guerrarum continuacione fames secuta est, exeuntibus vero ex Parisius victum vteunque quesituris inedia tabefactis qui obsessi extiterant, cum in via eorum multi deficerent, lupi nonnulli refecti sunt primo cadaueribus, humanarum carnium affecti abinde dulcedine gregatim conuenientes aggrediebantur viatores noctu precipue, illamque validissimam famem secuta est acerbissima pestis; etenim quatuor hec conse- quenter se habent. In regno igitur Bohemie a xvn. annis guerra grauissime continuata merito affligebantur tribus enarratis iudiciis pessimis Dei. Vltimo autem referens ciuitatem Pilznensem in magnis constitutam angustiis, hortabatur prouidendum illi esse de succursu, victualibus iam omnino intra ciuitatem deficientibus, auisans, quod manente illa ciuitate, vt regnum obtineretur, poterat obtineri cum centum pugnatoribus, quod postea non fieret cum mille; quodque in multis ciuitatibus circumuicinis oraciones et publice processiones fiebant pro felici succursu in negocio Bohemorum, decentissimum igitur esse illa fieri in concilio. Finita eiusmodi relacione Augustensis episcopus parte imperatoris supplicabat per concilium deputari vnacum eo auisaturos de modo fiendi succursus; et Johannes Celi, orator ducis Austrie Alberti, causabatur capitula Bohemis concessa fuisse ad notam domini sui, qui erat dominus marchionatus Morauie, propterea quod in illis de ipso marchionatu mencio fiebat, et tamen fuissent fideles semper ecclesie, sub altera tantum specie communicantes. Alius eciam quidam affirmabat per Bohemos missos fuisse predicatores in Poloniam, affirmantes communionem calicis esse de neccessitate salutis ac de precepto domini. Presidens autem quoad ambasiatam respondit gloriam Deo tribuens et diligenciam commendans synodalium oratorum; quodque darentur deputati, nec per capitula denigrari famam quorumcunque, quia dispensabatur cum illis dumtaxat, qui illam primo haberent consuetudinem ; nec de illis particularibus tam foret neccessitas intendi, quia in omni communitate sistentibus bonis et malis omne bonum non omnibus placet, sed habita pace regni particulares illi possent efficaciter, ne similia attemptarent, cohiberi. Caput V. Synodalis requisicio ad imperatorem pro accessu personali versus Bohemie partes, eiusque prima responsio. Gesta fuerunt hec Januarii xn°. die, et die illa sero legatus retulit ab eo requirenti imperatorem prouidere de cecc. armigeris, vt victualia introducerentur fideli ciuitati Pilznensi, respondisse quod iam prouiderat de MCc., vt abigerent obsidentes, interimque victualia intromitti, quodque non decebat eum accedere Nurenbergam absque forti manu, ne, si a Pilznensibus succursus peteretur, fieret sibi confusio prouidere non posse. Deliberacione autem habita visum est cardinalibus et deputatis imperatorem requiri, vt Nurenbergam accederet, qui et solitus erat de loco in locum transire, quin et volare, prout demonstrarat in termino suspensionis pape; nec se excusare poterat honeste, quia

Strana 585
Liber VII. Caput V. 585 frequenter absque exercitu Nurenbergam accessisset, et ibidem constitutus facile a commu- nitatibus pugnatores habere posset; protestandumque foret, quia iam omnia ad concilium pertinencia concordata fuissent, requirebaturque eius auxilium pro complemento, quod per eum staret, cum per litteras et nuncium constaret accessum suum fore neccessarium; item vt exhortarentur de torneamentis non fiendis aut conuertendis in melius. Cardinales igitur omnes preter Bononiensem et Rothomagensem, prelati et deputati concilii adierunt imperatorem in domo sua. Proposuit vero legatus exordiens, quod serenitatem suam accesserant patres constituti inpresenciarum pro negocio, quo nullum tunc in ecclesia maius erat, pro re, que neccessaria erat fidei catholice, ecclesie grata et vtilis ipsi imperatori, propter quod confidebant preces eorum non contempni debere. Quia vero de consuetudine ecclesiastica esset in rebus arduis sumere verbum scripture sacre, conformiter et ipse accipiebat de libro actuum apostolorum, quod cum audissent apostoli, quia rece- pisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Johannem, quod sane extiterat factum vt in fide nouiter accepta per eos corroborarentur, et Petrus, licet caput esset multoque opere neccessarius in collegio apostolorum, voluerat tamen pro tanto bono, sicut erat roboracio catholice fidei, in Samariam mitti. Quia igitur in concilio fuisset auditum, idque asserebatur per nuncium synodalem et litteras illine destinatas, quod Bohemi acceptassent sensus catholice fidei circa quatuor articulos eorum, eratque opus roboracione, ideo cum imperator ipse foret potencia et dignitate seculari maior omnibus, qui erant in concilio, decebat accedere eum vsque Nurenbergam ad confirmacionem gestorum, et hoc decebat ipsum facere ex imperiali officio dignitatis, ex debito celsitudinis regie sueque originis racione, propterea eciam quia res ista neccessaria sibi erat et vtilis et honesta, quia conueniens suarum accioni virtutum, nec non propter desiderium, deprecacionem et requisicionem sancte matris ecclesie; dignitas namque imperialis princi- paliter fuerat ordinata ad defensionem et confirmacionem catholice fidei et propterea vocabatur aduocatus ecclesie atque protector. Gladium quoque acceperat ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, propter quod magis tenebatur ad bellandum (tam) hereticos, vt tenerent fidem quam semel fuerant professi, quam infideles vt de nouo susciperent. Ceterum cum ipse foret rex Bohemie, tenebatur vt pater de filiis curam habere, a periculis et morte illos custodiens, et si aliquis periret ob eius culpam, racio ab eo exigeretur; quocirea si tenebatur eos eripere a morte corporum, quanto amplius animarum, namque occasione ista perissent iam tot millia animarum, et nisi subueniretur, erant in periculo necdum Bohemi, sed eciam circumuicine partes. Deinde quia ipse ortus erat de regno Bohemie et vnusquisque diligit patriam natiuitatis sue, tenebatur ad omne possibile sibi in auxilium eorum. Res denique ista grata et vtilis sibi erat, quoniam regnum, propter quod acquirendum et propter extirpacionem illius heresis data morti essent plus quam xL. millia animarum, poterat tune obtinere absque magna inpensa et sine effusione sanguinis; expertum quippe per maximos erat exercitus millium armatorum contra Bohemos sepe deuenisse, sed nichil fuisse prosperatum. Id eciam, pro quo exorabatur, erat conforme accionibus suis et desiderio, qui ab inicio iuuentutis sue militauerat semper pro fide, vt notum erat in multis congressibus contra Turcos factis in primo flore sue iuuentutis. Postmodum autem in sancta Constanciensi synodo ad inter- cessionem eius, cum neccessarium videretur ad extirpacionem inueterati scismatis, ad hoc Scriptores II. 74

Strana 586
586 Liber VII. Caput V. sponte se offerens cum magnis laboribus et impensis extranea pertransiens regna iuerat vsque Catheloniam ; tune vero exorabatur, vt per sua dominia transiens accederet, non tamen distanter. Sed et hoc opus erat multo maius, nam etsi tunc duo essent pro summis pontificibus se gerentes, populi diuersis constituti obedienciis, iusto ducti errore, prout Julianus ipse credebat, erant in statu salutis; non vero sic de Bohemis esset. Et rursus pro fide certare, quam pro vnione ecclesie, erat meriti amplioris; transierat eciam iam proxime in Ytaliam pro accipienda corona imperiali merito sibi debita. Sane opus, pro quo exorabatur, permaxime eidem conueniebat, qui iam alias et frequenter declarauerat suum fore desiderium, quod merito commendandum erat, instare pro acquirenda terra sancta; hoc tamen maioris meriti esset quam compellere infideles ad fidem, cum Deo non placerent coacta seruicia, eciam eum decebat instare pro aliis suis dimissis in infidelitate. Porro decebat eum id ipsum facere interueniente desiderio et suppli- cacione ecclesie, que in sancta Basiliensi synodo fuerat congregata principaliter propter illius heresis extirpacionem, pro qua re quamuis diucius laborasset, intendebat tamen persistere vsque ad finem, plurimique ex patribus ad id conuenissent eciam de partibus remotissimis, laboribus, periculis, expensis et personis non parcentes. Concilium autem fuisset auisatum, si serenitas sua accederet vsque Nurenbergam, finem omnimode posse obtinere, quia fideles audito suo accessu permaximum assumerent robur, propter quod erat de re ista magna spes, vt per eius accessum omnimode compleretur. Nec neccesse erat, vt cum magno exercitu et potencia iret, quoniam hoc magis retraheret, Bohemis putantibus quod vellet intrare ad eos cum hostili exercitu prout alias destruendo et inuadendo, vnde qui tunc in diuisione erant, coniungerent se ad resistenciam et nollent eum pacifice recipere. Quia igitur accessus suus neccessarius, vtilis et expediens esset, patres illi sua in presencia constituti deliberauerant nomine concilii supplicare et requirere serenitatem suam super dicto accessu, prout et supplicabant eidem per debitum, quo tenebatur ex officio imperialis dignitatis, regie celsitudinis ac dileccionis; requirebant eciam propter debitum fidei christiane exaltacionemque et defensionem ecclesie; obse- crabant eciam per sceptrum imperiale et dyadema regium, vt huiusmodi laborem non refutaret, sed dignaretur accedere, quoniam spes esset (quod) sub vmbra sui accessus fideles et boni, videlicet nobiles et communitates regni Bohemie hune accessum desiderantes, adstatim vigorarentur et constanter venirent ad eum introducerentque eum pacifice absque effusione sanguinis in solium regni sui. Cum autem verba hec dicerentur, imperator ipse fecit signum crucis, signando faciem suam a fronte vsque ad cingulum, ad quem vero finem ipse postea declarauit. Prosequens nichilominus exhortacionem qui inceperat, concludebat iterum atque iterum eidem patres omnes supplicare, quatenus dignaretur hoe acceptare onus, et concilium offerebat se ad omne, quod sibi esset possibile super hoc fieri, imponendo collectam super clerum pro impensis eius; simili modo offerebant se omnes et singuli patres concilii. Deinde exponebat serenitati sue, quia significatum fuisset concilio torneamentum quoddam proximo fieri debere in Constancia, huiusmodi autem essent a iure reprobata fierentque solum ad ostentacionem, et quia tunc fideles Pilznenses obsessi ab infidelibus tantam paciebantur oppressionem, non decebat fideles hastis ludere, sed pocius illas magnas expensas, que fiebant ad ostentacionem virium, conuertere contra infideles. Supplicabant igitur maiestati sue, quatenus ita fieri dignaretur mandare, aut si

Strana 587
Liber VII. Caput V. VI. 587 omnino desistere nollent, tali ordinaret modo, vt deinde ecclesie et fidei fructus obueniret; quod contingeret, si prope Nurenbergam fieret, infideles namque sencientes concursum milicie retraherentur a fidelium expugnacione. Ad hec autem imperator respondit illico, et in eius responsione innotuit illud veri prouerbii, quod, sicut verbum excogitatum indicat sapienciam hominis, ita et inpremeditatum affeccionem introrsus manentem, verbis eius denotantibus denegate peticionis causam, timorem videlicet non tute accedere posse. Dicebat namque se proposita audiuisse, sed quoniam consiliarii sui seculares principes non aderant, etenim marchio Brandenburgensis sedebat tune ad iudicandum, quod vellet cum eis consulere; illam namque rem legatus faciebat nimis leuem et minimam, cum tamen esset ponderosa, quia oportebat eum taliter ire, vt succurrere posset; illa vero die, quia iam esset hora prandii et sui ad multa postea intendere debebant, consilium habere non posset, sed in crastinum mane et postea responderet. Quo vero ad torneamenta, quod hec vsitata erant in Almania eciam ante tempus proauorum suorum, et illo anno bis fuerat factum torneamentum, ipseque non debebat interesse cum eis ad torneandum, sed, si posset, ad aspiciendum, quia nunquam vidisset, volebat accedere ideoque non desisteretur. Dicebat rursus cirea principalem materiam se velle scire a nuncio concilii, qua via exiuisset a regno, quia hec negocia non essent ita prout putabatur, nec sibi tam facile erat accedere; etenim omnis homo plus volebat esse confessor, similiter et ipse non martyr. Significans autem non posse tute ire, sed velut indigere saluis conductibus dominorum, quibus transiturus erat, dicebat quod erant multi reges in via, quoniam in prouerbio dicebatur regem esse, qui habet currum quem potest regere. Vnde quando audiuerat per legatum, quod iret sic simpliciter et introduceretur pacifice, fecerat signum crucis dicens in corde suo, absit hoc a me, vt sic faciam, et subiunxit, quod vellet pro audienda responsione sua eciam alios de concilio interesse, quia intendebat dicere, quanta fecisset pro illa extirpacione heresis, meritoque volebat super hac re suos consulere, vt dantes sibi consilium darent eciam auxilium; illa namque res fieri non poterat absque magna impensa, Bohemis ipsis, vt nuncius referebat, pecuniam petentibus. In fine autem dicebat non fuisse neccesse, quod patres de concilio venissent ad eum, sed ipse pocius ire vellet ad eos. Presidens vero concilii respondit gratum esse patribus, quod super hiis consulere vellet et intimare, quando placeret ei respondere. Caput VI. Notificacio requisicionis imperialis principibus et oratoribus communitatum Germanie, vt illi consulant acquiescere votis concilii. Deliberacione vero captata inter cardinales, prelatos et deputatos die, quo premissa exposita fuere imperatori, Januarii xun°. de sero hora quarta apud sanctum Dominicum predictis ex condicto et ex deprecacione conuenientibus marchione Branden- burgensi, ducibus Bauarie Wilhelmo et Henrico, comite magistro aule imperialis aliisque baronibus et nobilibus multis, ambasiatoribus eciam communitatum, a quibus, vt verisi- militer presumebatur, imperator consilium erat accepturus, interprete fratre Petro de Bauaria presidens concilii exposuit de recepcione articulorum fidei iuxta concilii deter- minacionem per Bohemos iam facta et quod sola difficultas remanebat super tollenda 74.

Strana 588
588 Liber VII. Capul VI. obsidione Pilznensi, quam expugnabant viles et predones, exosi omnibus bonis viris et communitatibus eciam regni Bohemie. Fuerat autem auisatum a fide dignis, si imperator accederet, quod omnia pacifice terminarentur; de quo fuerat rogatus et requisitus per concilium allegatis racionibus, que fuerunt tunc in summa commemorate, ipseque respon- derat velle eos consulere. Gauisi igitur preterea patres, quia confiderent de bonitate eorum, deprecabantur, quatenus illi consulerent, quod secundum Deum et conscienciam vtileque fidei esset ac patrie, vellent eciam eidem auxiliari, in quibus possibile, nam et concilium in id ipsum se offerebat. Notificata rursus eisdem fuere, que imperatori exposita super torneamentis euitandis aut in fructum fidei (conuertendis). Cumque opportunitatem cerneret auditorii, memor eius, quod aliquando sibi commissum extiterat, pro excusacione patrum aduersus querelas imperatoris dicebat, quomodo pridem publicate fuissent qua- rundam copie missiuarum ex Ytalia, affirmantes concilium commisisse, vt guerra fieret contra papam et terras ecclesie; sed notum erat, quot quantasue persecuciones et infamaciones concilium sustinuisset a prima inchoacione sua, nec tamen propterea diffideret, quia hec esset hereditas patrum, qui pro ecclesia laborarant hactenus, inter angustias prosperari, quemadmodum experiencia hoc demonstrauerat circa Basiliense concilium. Certos vero reddebat ipsos audientes nunquam illud a concilio fuisse commissum, licet attenta pape alienacione ab ecclesia potuisset fieri iuste. Sed quod talia imponerentur concilio, mirandum non erat, quia id moris esset eorum, qui facta sua propria facere volunt, et commemorabat, quomodo anno elapso, quando imperator in Luca constitutus viderat sibi fieri guerram, eciam fecerat ipse capitaneum, dicens se habere desuper a concilio commissionem, quod tamen verum non erat. Sic igitur tune capitanei illi guerram facientes, etenim concilium habebat multos malignantes aduersus se eciam Basilee ad finem procurande dissolucionis. Contestabatur vero illis, quod patres concilii haberent inten- cionem nonnisi ad omne bonum et principaliter ad extirpacionem heresis Bohemorum, pro qua conuenerant eratque eorum finis principalis, nec intendebant desistere vmquam vsque finis quouis modo haberetur, quod erat permaxime vtile Almanis, cum Bohemia in medio tocius Almanie constituta iam tanta deuastasset, et nisi finis eiusmodi obtineretur, in periculo erant Polonia, Sclauonia et Vngaria, Almania precipue, quoniam Bohemi princi- paliter Almanos odirent contra eos amplius seuientes; vnde cum patres concilii tam instetissent hactenus pro eorum bono, decebat et ipsos Almanos instare eciam pro suo honore et conseruacione. Preterea dicebat, quomodo in preteritum laborauerant et laborare intendebant patres concilii ad reformacionem ecclesie et ponendam pacem in populo christiano, placeret igitur, quando sinistre aliqua suggererentur, non credere. Notum siquidem erat toti orbi, quanta cum mansuetudine se habuisset ad papam et quam diutissime expectauerat, illis quoque proximis factum diebus, quanta eciam obtulisset, si vellet concilio adherere. Questio vero inter concilium et papam altera non esset nisi pro continuacione celebracionis conciliorum generalium iuxta decreta Constanciensis concilii; etenim conabatur papa ad nutum suum posse dissoluere generalia concilia, et quantum- cunque grauissime erraret, quod nemo, nec eciam generale concilium, posset ei dicere cur ita facis, et sic posset destruere ecclesiam Dei. Postremo autem concludebat, offerens concilium ad honorem ipsorum in omnibus quibus posset, deprecatus vt haberent ipsum recommissum. Eiusmodi autem dicta interpretataque fuere, vt melius capi possent,

Strana 589
Liber VII. Caput VI. VII. 589 interpolatis sex pausis, et quantum vultus eorum ostendebant, videbatur exposita auditoribus complacuisse, et assurgentes maiores parua inter se deliberacione habita organo prepositi sancti Seuerini responderunt, quod gracias agerent concilio pro oblacione sua, et ita se omnimode offerebant, significantes se facturos cum imperatore omne debitum suum super propositis eidem per concilium. Caput VII. Secunda responsio imperatoris scripto communicata. Quarto autem sequenti die apud sanctum Dominicum constitutis designatis superius et oratoribus electorum imperii aliisque multis, per Ludouicum de Ast, cancellarium comitis palatini, imperatoris parte ad proposita concilii lecta est responsio tenoris sequentis. Responsio imperatoris ad requisicionem concilii super accessu ad prope terminos Bohemie. „Sacrosancte Basiliensis synodi conceptum desiderium ad cesaream maiestatem diserto sermone pridem detulit reuerendissimus in Christo pater dominus Julianus apostolice sedis legatus, nonnulla, que ad reduccionem Bohemorum profutura videntur, sua relacione sacri concilii nomine requirens, que apostolicis actibus ac diuorum imperatorum gestis memoratu dignis per cesaream maiestatem agenda perorauit, nec tacuit celebres imperatorii pectoris peractos labores, quos pro tocius christiane religionis pace, bono ac vnione sancte matris ecclesie procuranda sponte subiit. Deinde expedita per puncta seriatim imperiali maiestati id optanti conscripta offerebantur, que profecto ad deliberacionem principum ecclesiasticorum et secularium, ac comitum, baronum, nobilium et ciuitatum, nunciorum sacri imperii fidelium, qui hoc tempore imperialem curiam frequentant, cesarea prudencia presentari mandauit, seriosius expetens mentibus eorum illa accurate reuolui, maturoque ac deliberato peracto consilio sue exinde maiestati deliberata referri, vnde gloria Dei, incrementum fidei, reipublice bonum ac honor imperii consurgere potuerunt. Discussis itaque plurimis de consilio prefatorum principum ecclesiasticorum et secularium ac aliorum sacri imperii fidelium ad ea, que punctatim memorata cedula imperiali oblata celsitudini visa est continere, decreuit imperatoria maiestas ad ea puncta diuisim respondere, vt inferius describitur. Inprimis cum sacrosancta Basiliensis synodus Bohemos concordes esse refert in hiis, que ad fidem pertinent, cum ambasiatoribus sacri concilii, hoc ipsum diu desideratum fidei ardore, leto ac iocundo animo audire cupiens gracias Deo agit plurimasque laudes refert imperialis maiestas patribus in sacra presenti synodo congregatis pro eorum sollicitis laboribus et curis peractis ac illis, quas dietim in hiis rebus prosequendis iugiter impendunt, exorans deuoto corde, vt optatum finem in hiis, que fidem concernunt, ad quecunque temporalia quouis semoto respectu, fideli diligencia impendere ac concludere curent prudencie tantorum virorum, quos in vnum almi spiritus gracia congregauit et in hiis, que fidei sunt et humane salutis, instruere et dirigere non desinit; vnde vltra virtutis meritum, quod mundus vocis oraculo contribuit, eterna merces vos, fratres optimos, in

Strana 590
590 Liber VII. Caput VII. vita suscipiet eterna. Deinde, celeberrimi patres, cum neccessarium esse arbitrata sit sacrosancta synodus pro complemento pacis et vnionis regni Bohemie cum reliquo populo christiano, (vt) serenissimus dominus imperator det similem potestatem illustri principi domino duci Alberto filio suo, prout dedit illustri domino duci Wilhelmo, cesarea maiestas ad hoc constituit respondendum, quod sua imperialis clemencia, errati criminis veniam reuertentibus ab erroribus largiri non recusans, offense acerbitate, qua sua fuerit offensa serenitas, ex mente deposita ad eorum graciam, qui ad fidem redierint, se offert ex animo clementem, asserens quod expetitam remittendi similem facultatem illustri principi domino Alberto duci Austrie, suo genero, plenarie patentibus suis litteris committere velit, qualem illustri principi domino Wilhelmo duci Bauarie dudum antea commiserat. Subsequenter ciuitati Pilzne succursus expetitur, ita quod ab obsidione liberetur, alioquin, si contingeret, quod absit, illam perdi ciuitatem, difficillimum foret pacificandum regnum etc. Cesar augustus respondet, quod ciuitati Pilzne certo armatorum numero, maiori quam ciuitas ipsa supplicauerat, et pecuniarum contribucione succursum dedit ac succurri disposuit, exhortans celeberrimos patres huius sacri concilii, vt de ampliori eiusdem ciuitatis succursu, quomodo ab obsidione liberetur, consulere, iuuare ac agere dignentur; ad quod imperialis curabit serenitas sollicite succurrere, quoniam menti sue repositum tenet precipue neccessarium fore, vt memorate ciuitati celerius succurratur, ne ipsa per inimicos, quod Deus auertat, vi bellica pressa ceteri fideles cum ipsa extremam ruinam paciantur, vnde de modis liberacionis cicius agendum neccessarium arbitratur cesarea maiestas. Postremo sacra synodus desiderio concupiuit cesaree supplicans maiestati, quod sine mora Nurenbergam accederet, quoniam ex huiusmodi accessu verisimiliter creditur debere sequi finalem istarum rerum expedicionem. Sacratissimus dominus imperator suorum et imperii fidelium habito consilio, vt prefertur, paternitatibus vestris deliberauit referendum, quoniam Bohemorum pestifera heresis sue serenitati semper displicibilis extitit, sicut manifesta acerbitate hodie displicet, quemadmodum per suam maiestatem pro illa heresi extirpanda retro gesta manifeste docuerunt, vnde pro distributis sue celsitudini diuinitus viribus ac potencia paratam se offert cesarea maiestas omnia ea efficere, que pro optata illarum expedicione rerum opportuna videntur, nec solum ad Nurenbergam, sed et longe distancius se confert, prouiso quod sua sic profeccio disponatur, ne optato fine negato in dispendium christiane fidei ac Romani imperii cum ignominia regredi com- pellatur. Visum est itaque multum pro hiis gerendis rebus opportunum fore, vt rerum experiencia ac causarum periti vtriusque status, ecclesiastici et seculares, viri sacri concilii et cesaree maiestatis nominibus ad Bohemiam destinentur, vt vnacum sacri concilii ambasiatoribus inibi iam manentibus profundius et distinccius de singulis rem gerendam concernentibus, ac de mentis proposito Bohemorum fideli diligencia inquirant et illa, que sciscitati fuerint, imperiali culmini cicius renuncient, per que in hiis agenda dirigere valeat ac disponere ; et si ad vnitatem ecclesie profiterentur Bohemi regredi velle, quod tunc caucius intendere curent, vt sancta mater ecclesia ac imperatoria maiestas de eorum ad vnitatem ecclesie reuertendi proposito fidem habere poterunt, quodque sacra synodus disponat, vt nonnulli ex patribus in ipsa sacra synodo congregatis, quos cesarea maiestas pro hiis rebus feliciter peragendis perutiles iudicauerit, se cum eadem conferant maiestate. Opportunum, inquam, imperatoria prudencia de consilio suorum et imperii fidelium, vt

Strana 591
Liber VII. Caput VII. VIII. 591 prefertur, censuit, vt serenitate sua abhinc ad confinia Bohemie recedente caucius prouideatur, ne sacra synodus sua serenitate absente aliquo turbine agitetur, quo res agende in deteriores anfractus potuerint deuenire, sed quod imperialis maiestas hanc sacram synodum in eo bono statu rediens comperiat, quemadmodum eam recedens dimiserit, vt res sancto exordio cepte felici fine concludantur. Vt autem hec omnia desideratum finem celerius suscipiant, imperialis maiestas efficere curabit, vt Christi fideles in regno Bohemie ac extra regnum in confiniis constituti cum hiis, qui ad gremium sancte matris ecclesie reuersi fuerint, pacem suscipiant atque teneant, quodque inter eos bona fiat et pura intelligencia. Post responsionis huius leccionem legatus peciit dari in scriptis, que preuia allo- cucione maiorum illico data extitit, et prefatus Ludouicus adiunxit, qnod ad preces et concilii contemplacionem imperatori placebat, ne, prout fuerat ordinatum, torneamenta fierent. Legatus vero respondit, conmendans imperatorem de zelo, quia sibi placeret de Bohemorum reduccione, ad quod obligaretur ex professione officioque imperiali, cum propter defensionem fidei esset aduocatus ecclesie. Regraciandum eciam illi foret de commissione facienda duci Alberto sicut et duci Wilhelmo. Quoad subsidium vero Pilznensibus ministrandum strenuus miles, quem ipse deputauerat tempore, quo suscepit benediccionem a dominis de concilio, reconmendasset, quatenus instanciam facerent apud imperatorem et alios dominos, vt gentes ordinate cum tempore mitterentur, vt cum eis posset iniunctum perficere opus. Quod autem deputarentur aliqui per concilium super prouisione facienda de subsidio ab imperatore petito, diligencia statim fieret, quia neccesse erat illam ciuitatem defendi, namque manente ipsa posset fieri cum decem, quod sine ea non fieret cum mille. Responsionem vero suam principalem super accessu suo concilium videret ac deliberaret. Recedentibus deinde qui per imperatorem conuenerant, per cardinales et alios de concilio statim deputati sunt octo cum imperatore auisaturi et prouisuri super petitis, videlicet Lugdunensis, Turonensis, Auxitanus et Rothomagensis archiepiscopi, totidemque episcopi, Papiensis, Gracionopolitanus, Albinganensis et Lausanensis. Caput VIII. De semidecima generaliter imposita pro neccessitatibus in causa Bohe- morum et aliis concilium vrgentibus, requisicioneque baronum ad imperatorem pro subsidio contra Bohemos. Prefatis igitur vna et presidente tractantibus cum imperatore, ex deliberacione quoque iam a mense Decembris inter deputatos et in deputacionibus agitata, frequenter congregatis eciam super eadem re nacionibus deuentum est, vt pro subsidio Pilznensibus ministrando, pro expensis quoque ambasiate ad pacem tranctandam in Franciam destinande aliisque concilii neccessitatibus imponeretur semidecima vniuersalis, que primo indici non potuerat propter defectum generalis congregacionis. Die igitur octaua mensis Februarii sancta synodus imposuit semidecimam colligendam vniuersaliter in tota religione christiana pro neccessitatibus vniuersalis ecclesie super omnibus fructibus et redditibus ecclesiarum et beneficiorum ecclesiasticorum, ita quod in nacione Germanie solueretur vicesimus denarius veri valoris cuiuslibet beneficii, in aliis autem opcio esset aut secundum taxam

Strana 592
592 Liber VII. Caput VIII. IX. aut xx. denarium solui, decreteque sunt littere executoriales et deputati xnl. ex patribus concilii vnacum presidente diligenciam acturi, vt quantocius semidecima imposita leuaretur. Sed et Julio mense ad tollendum impedimenta excrescencia dietim declaratis quibusdam dubitacionibus, cuius qualitatis ecclesiastica essent bona, super quibus semidecima imposita extiterat, illis videlicet, que decimam consueuerant soluere, alie prouisiones coherciue magis atque opportune facte fuere; hiis vero diebus quoniam in nacione Germanie obstante sedium controuersia leuari non poterat, rogante concilii presidente nacio Gallicana conuenit dispositura sub spe colleccionis future tria millia florenorum pro subsidio Pilznensium, prelatis facientibus caucionem in cambio. Die namque ipsa imposite semi- decime patres intellexerunt ex tractatu pacis non leuandam obsidionem, sed quod neccesse erat potenti manu fieri succursum. Lecte etenim fuerunt missiue Johannis de Polomar date in festo sancti Vincencii, quod oratores concilii egressi de Bohemia in Egra stantes expectabant, vt aliqui tractatus perficerentur, ambasiatoresque Bohemorum simul cum eis ad concilium venturos; sin autem, quod ipsi illico venturi essent, et qualitercumque succedentibus negociis quod oportebat semper intendi ad perficiendum tractatus inchoatos vnionis et pacis ; magna item cum festinacione fieri succursum ciuitati Pilznensi, que iam amplius se non poterat sustinere, namque in regno Bohemie non senatus exercitum, sed exercitus regebat senatum. Fuit quoque perlecta alia littera baronum septem ad impe- ratorem, quod in die sancti Anthonii, prout ordinauerat, non conuenissent homines armorum; dignaretur quapropter festine graciam auxilii sui, quia et ipsi cum vasallis suis quicquam agere non poterant, propterea quod illi ex predis exercituum Bohemorum pereuntes fame confugiebant ad eos vnacum ipsis Pilznam obsidentes, baronesque ipsi dietim perdebant castra et gentes suas; ideoque citissime auxilium eis mitteret, quia semper extiterant sibi fideles, quod si non haberent, oportebat eos protestari coram nobilibus et ecclesiasticis, quod iam non possent amplius sustinere. In hiis autem semper ac magis apparet manifestissime, quanta fuerit inchoandi neccessitas et continuandi concilii Basiliensis, baronibus circumuicinis Bohemie expresse auisantibus imperatorem, se protestari velle, que neccessitas adhuc peramplius innotuit ex relacione sequenti. Caput IX. Relacio excusacionis Bohemorum, quare stare noluerant compactatis, deque confusione eorum per semetipsos. Namque Februarii xva. die oratores synodales Constanciensis episcopus, Johannes de Polomar et Henricus Stock, ex Bohemia regressi et vnacum eis magister Martinus socius, qui velut familiaris erat Johannis de Rockezana, in generali congregacione seorsum ab illo fecerunt relacionem organo prefati Johannis. Qui cum themate "de magnis periculis a Deo liberati magnifice gracias agimus" exponens iuxta doctrinam Augustini, Jeronimi et Crisostomi, quoniam in omni momento percipimus beneficium Dei, quod Dauid regem imitantes, qui benedicebat Deum in omni tempore, nos in omni puncto temporis tenemur gracias eidem agere, id ipsum eciam cantante ecclesia cottidiana prefacione "vere dignum et iustum est nos Deo semper et vbique gracias agere“, ad memoriam deduxit, quam prouide egisset concilium vocando Bohemos ad audienciam, conducendo eos ad concilium,

Strana 593
Liber VII. Caput IX. 593 audiendo ad plenum, tractatibus inducendo ad vnitatem ecclesie simulque mittendo cum ipsis ad Bohemie regnum primam et secundam legacionem. Et quoniam gesta vsque ad recessum suum retulerat magister Martinus, que postea contigerant narrans dicebat, quomodo expectassent generalem congregacionem regni futuram in die circumcisionis, et instanciam facientes pro saluo conductu, vt Pilznenses ad eos mitterent nuncium, obtinere nunquam potuerant, sed vocatis ipsis ad congregacionem Johannes de Rockezana propo- suerat quatuor difficultates quoad articulum communionis sub vtraque specie: quod per concilium concederetur non solum in regno et marchionatu Morauie, sed omnibus adheren- tibus ; quod in articulo concessionis exprimeretur, prout ipsi dicebant, quod esset toti populo christiano vtilis et salutaris ; quod dispensaretur eciam paruulis baptizatis ; postremo vt concilium induceret ad ritum eiusdem communionis eos, qui in regno Bohemie nolebant sic communicare. Ad ista vero ibidem fuerat statim responsum, se oratores concilii ad- mirari, quomodo illa tunc proponerentur directe contradicencia hiis, que iam condicta erant et ab ipsis Bohemis promissa, neque ad illa se respondere posse, legacione eis commissa ad huiusmodi non se extendente, et quia iam relaturo dicto magistro Martino significauerant per ipsos Bohemos fuisse acceptatos omnes quatuor articulos, et quia iam iste difficultates primo ingeste fuerant, sed illis non obstantibus fuerat ab eis promissum, prout patebat in cedula, quam ipsemet Johannes de Rockezana tenebat, qui tunc respon- derat se nescire dicere, quomodo fuissent cassata illa verba de paruulis communicandis. quoniam in suis articulis non ita continebatur. Item quod respondissent, cum ipsimet vidissent ad oculum per disputaciones habitas in concilio, quod non sic esset, quomodo igitur petebant per concilium declarari communionem sub vtraque specie vtilem esse et salutarem. Qui autem verba hec affirmabat, nesciebat futuram concilii determinacionem declaratam in sessione xxx., quod siue sub vna specie, siue sub duplici communicet, secundum ordinacionem seu obseruanciam ecclesie proficit digne communicantibus ad salutem. Siquidem prout supra commemoratum extitit, veritas materie huius et ex parte Bohemorum et adhuc fidelium multorum nimis extreme predicabatur vtrimque propterea se hereticancium desuper eo, quod tamen non erat hereticum. Post namque disputaciones magnas innotuit non conficientes non astringi ex diuino precepto sub vtraque specie ad communicandum, ita quod siue sub vna, siue sub vtraque specie, dummodo iuxta ordinacionem ecclesie, proficiebat digne communicantibus ad salutem. Multum quidem igitur et per omnem modum in hiis, que per ecclesiam determinata non sunt, cautum in sermone esse deceret respondentem eius ex parte. Continuans autem relacionem Johannes ipse dicebat ad vltimam difficultatem de adherentibus et regnicolis inducendis ad vsum communionis, se oratores proprio nomine illis dixisse, quod sperarent per concilium sic prouideri, quatenus inter ipsos bona pax firmaretur; que verba dedissent ad placandum eos, qui multum causabantur non posse haberi pacem inter eos, nisi vnius ritus fierent omnes, qui erant in regno. Cum vero dixissent communionem illam non fuisse vtilem et salutarem, quod ab vno sacerdote fuisset obiectum: vsque nune ergo in peccato fuimus, responsumque illi: quis de hoc dubitaret, propterea quia in seismate constituti et in inobediencia ecclesie, et quoniam sua propria auctoritate illam vsurpassent communionem. Ille autem sacerdos adhuc exaggerare volens dicebat: ergo omnes iam mortui fuerunt dampnati? Cui fuerat responsum, quod non decebat mensuram imponere diuine miseri- Scriptores II. 75

Strana 594
594 Liber VII. Caput IX. cordie, cum potuerint in fine vite contricionem habuisse. Amplificans autem relacionem dicebat, ex huiusmodi interrogacionibus secutum fuisse illud bonum, met Bohemos fuisse precones veritatis concilii et sui asserti mendacii confutatores. Diuulgauerant namque se fuisse victores in disputacionibus et concilium approbasse quatuor articulos suos; sed et ille sacerdos, nisus concitare populum ad rupturam, predicauerat eis sepe, quod per concilium diceretur ipsos fuisse hereticos et communionem sub vtraque specie heresim esse; de quo oratores fuerant conquesti, quod non sic agebatur contra eos, dum erant in concilio, quia non predicabatur, quomodo tunc fiebat, vt contra eos populus commoue- retur. Referebat deinde, quod post recessum magistri Martini vnus ex sacerdotibus iuisset ad exercitus Pilznam obsidentes, qui eis predicauerat nullo modo pati debere, vt tractatus pacis concluderentur, quia nichil aliud sequebatur nisi ornari furcas de corporibus eorum ; etenim si remitterentur exercitus, prout instanciam faciebant oratores concilii, ex quo eorum multi non habebant domicilium, propter predas et spolia aliaque eorum forefacta oportebat contra eos procedi ad furcas et ad ignem. Cum vero de huiusmodi predica- cionibus oratores audiuissent, quod fieri permittebantur, manifeste intellexerant pacem concludi non posse; namque tractatibus pacis conclusis quod volebant dare pacem omnibus gentibus, nunquam amplius, prout fecerant, pro causa fidei bella sumpturi, et quod super particularibus inimiciciis treuge ineunde erant, tres difficultates fuerant ingeste : de modo firmandi treugas, de dimissione exercituum et de leuanda obsidione super Pilzna. Cumque racio eis defecisset, quia ex premissis per eos omnia hec facere tenebantur, alia pro aliis respondebant, sibimet ipsis satisfacere non valentes. Et tunc videntes oratores non esse in potestate eorum, qui conuenerant ad generalem regni congregacionem, auferri dictam obsidionem, quia non senatus regebat exercitum, sed exercitus senatui imperabat, quodque non erat eis amplius securum stare in regno, adierant super hoc petitam ab eis generalem congregacionem; in qua facta breui proposicione requirebant eos, an vellent stare in compactatis et concludere ac firmare iam concordata, alias quod intendebant recedere sexta feria. Qui inmediate acceperant responsum, ymo quinta, quoniam capitaneus conductor eorum accelerabat, quo tempore medio inter se super dicta requisicione tenuissent quatuor congregaciones sigillatim baronum, sacerdotum, magistrorum et ciuitatum. Sacerdotes autem et specialiter Rockezana contradixerant, condicentes ab vtraque parte pericula imminere, sed illud cercius fore, si non omnes fuissent vnius ritus, inter eos futuras dissensiones et scandala, et exaggerauerat Rockezana nimium partem istam de scandalis inter eos futuris. Intellexerant eciam in vna eorum congregacione cordatum quendam hominem in faciem omnium dixisse, quod bene aduertere deberent, quomodo predicarent se ipsos zelare illas quatuor veritates, pro quibus se profitebantur pugnare, quoniam ipsi pre ceteris contra illas venirent; namque sciebant eciam, quod nullus predicare audebat, nisi quem vellet Johannes de Rockezana, nec illi, qui predicabant in antiqua Praga, audebant predicare in noua, nec illi, qui erant de secta Thaboritarum, illis de secta Orphanorum, nec e conuerso. Sciebant rursus, quod sacerdotes dominabantur omnibus, castra eciam ac terras tenentes et possidentes, nec in illo regno vmquam fuerat tanta publicorum multiplicacio criminum et absque vlla cohibicione, sicut et tunc; itaque inter se ipsos magne diuisiones tunc fuerunt. Tandem pro vltimo recessu eorum proposuerant in quadam minori congregacione, ad oculum ostendentes, quod neccesse

Strana 595
Liber VII. Caput IX. X. 595 erat tenere eos ecclesie vnitatem et illi obedire ac subici ; quod et Rockezana fatebatur, sed dicebat pro tune ad ista non videri opportunitatem temporis. Deinde in congregacione maiori id petentibus Bohemis responderant, se velle dare saluum conductum oratoribus eorum venientibus ad concilium, et sic valefecerant eis. In recessu vero eorum, cum nullus in regno Bohemie in theologia nec in iure doctor, sed solum quasi xI. magistri in artibus essent, eorum decem venerant ad eos, et dicentes non obtinere potuisse sigillum ciuitatis dederant firmatam scripturam, quod ipsi volebant tenere, prout compactatum fuerat, pluresque eorum abrenunciato errore extiterant per ipsos reconciliati. Et tandem adducti per viam non primam, sed peruenientes ad Saxoniam, castris ac ciuitatibus fidelium honorifice recipientibus eos, steterant in Egra per aliquos dies, vt pacificarent, prout actum est, dissensiones in partibus conuicinis. Caput X. De conmendacione fidei Pilznensium tractatuumque vtilitate cum Bohemis. Exornans deinde relacionem suam dicebat, ex legacionibus concilii quatuor prouenisse fructus : quia Bohemi iam se non audebant iactare sicut et primo, quod petentes audienciam ab ecclesia habere non poterant, clericis timentibus ad publicum venire cum eis, racionibus eorum satisfacere nequeuntibus; siquidem auditi plenissime erant in disputacionibus, quantum dicere voluerant, non solum in concilio, sed eciam sepe in generali congregacione regni eorum. Secundus fructus, quia iam concordes essent cum ecclesia in tribus articulis, qui frequenter variarunt in apercione sensus eorum, reperire non valentes verba, quibus absque reprehensione exprimerent suum conceptum; sed iam acquieuissent sensibus a concilio declaratis. Tercio, quod oculis eorum iam apertis manifeste agnoscebant se fuisse deceptos, videntes magnas inter se ipsos dissensiones. Postremo, quia plures eorum conuersi fuerant ad fidem, eciam postquam exierunt regnum; etenim se in Egra constitutis nobiles duo, qui multa dampna intulerunt in exercitu, aduenerant humiliter reconciliacionem petentes. Referebat eciam, quod concesso per eos saluo conductu pro decem equestribus ad concilium venturis per diem ante recessum eorum de Egra venerat dictus magister Martinus nuncius Bohemorum, et interroganti, si per concilium concederetur, vt omnes in regno existentes ad ritum communionis sub vtraque specie inducerentur, responderant, si pro alio non veniret, frustra concilium accederet. Quocirca expediens videbatur adstatim datis aliquibus deputatis dictum magistrum Martinum audire, quodque concilium intenderet ad festinam eius expedi- cionem. Intenderet eciam ad reformacionem ecclesie tocius, quia sic egrotanti membro Bohemie mederetur per tocius corporis farmaciam, medicorum more ad sanitatem oculi subueniencium per medicinam tocius corporis. Quippe verba huiusmodi consona fiunt requisicioni ducis Austrie Alberti, per oratores auditos mense Decembrio concilio significantis, quia heresis Bohemorum ex deformacione cleri fomentum sumpsisset, quod non reducerentur nisi de reformacione cognito, in dominiisque suis pullulare propterea non potuisset, quod summo studio laboratum extiterat pro introducenda et conseruanda reformacione. Vt autem patres apercius intelligerent de neccessitate subsidii Pilznensibus ministrandi in idque afficerentur, legendam tradidit litteram vnam ciuium 73 *

Strana 596
596 Liber VII. Caput X. XI. Pilznensium ad nobiles regni Bohemie, querelam faciencium quod paterentur fieri contra eos tot crudelitates, inter ceteras referencium, quod obsidentes Pilznam captas mulieres eorum pregnantes mittebant in doliis et precipitantes permittebant rotari. Hec referente ingressi fuere congregacionem pape oratores, in quorum presencia affectuosius hortabatur, per concilium quantocius intendendum esse ad subueniendum Pilznensibus, conmendans eorum fidelitatem et constanciam, ita vt respondissent, quod si omnino eis deficerent victualia, comburentes ciuitatem exirent pugnaturi et sic pro se et obsidentibus sepulchra facturi; scripserant eciam ipsis oratoribus, quod propter liberacionem eorum nullatenus Bohemis condescenderent ad tractatum aliquem, in quo honori ecclesie detraheretur. Finem autem faciens relacionis sue dicebat, tunc disposicionem esse optimam ad regni illius reduccionem, profitentibusmet Bohemis propterea flagellari a Deo, quia in tracta- tibus pacis concilio non condescendissent. Referebat enim id, quod prius in sua relacione dixerat decanus Turonensis, de tribus iudiciis Dei contra eos ingrauescentibus, quia nunquam fuerat auditum de tam grauissima fame ac peste validissima, ita vt gladio ac peste illo anno plus quam centum millia defecissent, et in sola Praga post eorum ingressum plus viginti millibus, et Deo gracias non tetigisset habitacionem eorum. Presidens autem concilii eleganter prout sui moris commendabat labores, fidem et sollicitudinem oratorum, contestatus quod, eciam si omnes de concilio fuissent presentes, ampliora non fecissent. Dabat igitur gracias Deo et oratoribus ipsis, affirmans ecclesiam Dei obligari eisdem eorumque memoriam ex huiusmodi operibus suis mansuram perhennem. Quid vero in ista congregacione pape oratores, de quibus mencio facta est, proposuere, commemorabitur loco suo. Caput XI. Exposicio ambasiate Bohemorum, abusuum periculorumque communionis sub vtraque specie. Sed narracione continuata cause Bohemorum, cum exponere coram cardinalibus et deputatis, prout fuerat ordinatum et ad hoc conuenerant, voluisset, die sequenti xn°. Februarii in generali congregacione dictus magister Martinus nuncius Bohemorum cum themate „benigne fac, domine“, recitato vsque ad finem psalmi, proposuit, illis diebus fore compaciendum ecclesie, quia desolacio esset cultus in Syon; siquidem in itinere vidisset choreas et excessus solaciorum atque enormitates magnas, et quoniam sol iam non esset in validis, nec in montibus, hoc est in ecclesiasticis iuxta Chrisostomum super Matheum, intelligendum esset finem appropinquare mundi, et commemorabat ex libro apocalipseos, facta allegacione apostolos fuisse muros, portas, ciuitates et ciues defendendo, introducendo, conseruando et conuiuendo, talesque esse debere ecclesiasticos. In fine vero arrengacionis multum conmendabat oblacionem communionis sub vtraque specie per concilium concesse, et presentauit tres litteras in pergameno scriptas sub data xix°. Januarii ad concilium et personas singulares, eciam ambasiatores regum in eo existentes, vltimam ad solum legatum ; omnesque erant sub nomine gubernatoris generalis, baronum, nobilium, sacerdotum, magistrorum et communitatum credenciales in personam eius, quem mittebant plene informatum de eorum proposito. Post quarum lecturam legebat per

Strana 597
Liber VII. Caput XI. 597 quaternum concordata Prage per oratores concilii deque difficultatibus ingestis super sensibus quatuor articulorum iuxta concilii declaracionem, nec non de responso ad illas dato per eos aliquando vt legatos, aliquando sub propriis nominibus, et quomodo vltimate ingeste fuissent difficultates quatuor: de adherentibus, de paruulis, et quia obmissa verba vtilis et salutaris; et quia admittebantur ad ostendendum in concilio, vtrum esset de precepto ; et quod petebant per concilium effectualiter induci omnes regnicolas Bohemos ad ritum communionis sub vtraque specie. Quod cum dixisset, statim murmur factus est quasi apud omnes patres, significantes, ne illud fieret, pocius resistendum. Ille autem prosequebatur, dicens audiendum eum esse, et conatus est ostendere racionabile esse quod petebatur, alias quod nunquam pax esset inter eos, quia secundum Jeronimum inter quos est fidei bellum, federa pacis esse non possunt; namque si omnes non essent conformes, oportebat vel diuersas habere ecclesias ad diuersos ritus, vel in eadem altaria diuersa, aut in eodem altari diuersum modum communionis, aliis communicantibus cum calice et aliis non, et alterutrum obicere possent: ego melius, sed ego melius, affirmantes vnum esse hereticum, aliud catholicum, et sic neccessario inter ipsos erat futura dissensio. Concludens igitur dicebat concilium debere inducere effectualiter in omnibus regnicolis eundem ritum communionis, alias non posse concordium fieri. Assurgens vero Johannes de Polomar affirmabat, quemadmodum, priusquam dixissent intencionem concilii circa communionem, exposuisset illis, quod nunquam eis licuisset absque auctoritate ecclesie sibi illam communionem accipere, et quomodo sancti patres propter errorem fidei atque periculum irreuerencie tradidissent doctrinam, sub altera tantum specie esse per laycos communi- candum; conmemorauerat eciam de periculo euersionis sanguinis a calice distillantis, cum portabatur ad communicandum infirmum. Fuerat eciam tunc ingesta eadem difficultas de differencia ritus, sed illa aliisque non obstantibus extiterat firmata concordia super quatuor articulis eciam manuum stipulacione, nec petentibus oratoribus, sed Bohemis offerentibus, qui miserunt tune sacerdotes duos pro quolibet statu, et illi datis manibus compactata firmarunt. Referebat item, vt, quando manserant Prage expectantes con- gregacionem regni in festo circumcisionis, promiserant eis non mouere difficul- tates alias circa quatuor articulos. Ad que Martinus ille respondebat, quod si fir- mauerant, hoc non fuerat sacerdotum voluntate, sed id fecerant per alios tracti, nam et tunc dixissent, quod restabant difficultates. Cui replicabat Polomar, quod vltra datam stipulacionem manuum, quam tamen fecerant de mandato congregacionis tocius regni, non semel, sed pluries fuerat concordatum, de tollenda quoque obsidione Pilznensi. Martinus autem aiebat, quia illud in promissis non continebatur, et Polomar replicante, ymo ex eo, quod promiserant pacem et treugas, satisfacere ad hanc replicacionem nisi, defecit in salutari suo et blanditus dicebat, quod oratores seirent multos in regno amatores esse veritatis et amicos suarum personarum, qui eis dixerant, ac eciam Martinus, desiderare se tolli obsidionem illam, sed ipsimet viderant, quod non erat in eorum posse. Polomar rursus dicebat, quia sibi imponeretur dixisse non obstante ritus diuersitate pacem in illo regno posse seruari, eciam et tunc sibi id videretur, dato exemplo, quod in quibusdam terris Venetorum pax firma erat christianorum, quamuis duplices essent ecclesie et Latinorum et Grecorum; in ciuitate quoque Toletana, non obstante differencia de ritu celebracionis diuinorum more Romano et Ambrosiano. Fuerunt eciam et alie replicaciones

Strana 598
Liber VII. Caput XI. XII. 598 vtrimque, quia non magni ponderis, pretereunde. Sed et Johannes de Polomar attestabatur aliis oratoribus sibique constitutis in regno Bohemie pro certo fuisse dictum, sepe contigisse quod sacerdotes portantes communionem calicis ad infirmos porrigere volentes nichil reperissent in calice, vel quia in via totum distillarat, vel alia ex causa. Curiensis autem episcopus, orator dudum imperatoris in concilio, quoniam dictus Martinus affir- mauerat Wenzeslaum fratrem quondam imperatoris, Bohemie regem, dedisse libertatem regnicolis communicandi sub vtraque specie, contestabatur id non esse verum; fuerat enim et tempore illo et familiaris et consiliarius suus, sed nunquam tale rex fecisset edictum, quinymo, quamdiu vixit, communicauerat tantum sub vna specie. Replicanti vero Martino et legenti super hoc instrucciones suas illud idem continentes, affirmanti quoque in regno communem esse famam, regem prefatum dedisse aliquas ecclesias seruantibus vnum ritum, alias vero seruantibus alterum, Curiensis quod primo attestabatur, in robur probacionis affirmans, quod in fine vite sue communicasset tantum sub vna specie. Post eiusmodi concertacionem assurgens Missniensis episcopus dicebat illud probari posse, sacerdotem quendam pre senio cecucientem portantem calicem ad infirmum euertisse sanguinem et, ne appareret, pessundasse ; item quod paruulo cuidam renuenti bibere mater eius intingens digitum in calice violenter posuisset sanguinem consecratum in ore eius; item quod Bohemi laudassent Mathiam magistrum Parisiensem, qui in certo tractatu composito ab eo, quem penes se habebat, multos affirmasset errores in fauorem eorum. Hiis relacionibus Martinus replicabat credi non debere illa asserentibus, propterea quod aduersarii essent regni, in quo omnis fiebat diligencia pro obseruacione sacramenti, quod cum maxima reuerencia et abundancia luminum deferebatur ad infirmos, omnesque obuiantes eciamsi in medio luto genua flectebant in transitu, quod tamen in ecclesiis multis obediencie Romane non obseruabatur ; et si aliquis defectus euersionis contingeret, pro penitencia imponenda sacerdoti quod seruabantur antiqui canones. Presidens autem concilii ipsum hortabatur, vt que dixerat redigeret in scriptis ad habendam desuper deliberacionem ; cui respondens ita haberi in scriptis oratorum concilii recessit a congregacione. Caput XII. Responsio verbo et scriptis ambasiate huic, et excusaciones excusacionum per nuncium, quare Bohemi non persisterent in compactatis. Quatriduo autem succedente deliberata responsionis forma per singulas deputaciones, (congregacione) indicta specialiter pro danda responsione prefato nuncio Bohemorum, promo- tores concilii organo alterius eorum, officialis Basiliensis, ipsum Martinum interrogarunt velut ab eo informandi, que foret causa, quare littere presentate per eum sigillate non erant cum sigillo magno corone regni Bohemie, quemadmodum alie missiue omnesque scripture auctentice nomine regni illius presentate concilio, propter quod suspicio oriebatur aliquibus ex dominis de concilio. Ille autem respondit, allegans in testimonium concilii oratores, tempore missionis illarum scripturarum non esse in regno illo gubernatorem vnum, quemadmodum tunc erat; vt igitur illi fieret honor, littere erant consignate sigillo eius; suspicionem autem haberet et vellet quicumque, sed id quod dicebat sic erat, et sciebat per regnum Bohemie pocius sibi esse credendum quam illis suspicionem habentibus. Cum

Strana 599
Liber VII. Caput XII. 599 vero a consiliariis imperatoris seorsum fuisset facta deprecacio primis ex patribus concilii, vt in danda responsione supersederetur, ne id sentiret prefatus nuncius, presidens concilii, quod precedenti die omiserat, presente Martino ipso regraciabatur magistro ciuium et ciuitati Egrensi de recepcione, humanitate et honore factis ambasiatoribus concilii, ipsum offerens ad beneplacita eorum. Dissolutaque congregacione in choro ecclesie coram cardinalibus et archiepiscopis aliisque paucis dicti consiliarii organo vicarii Maguntini proposuerunt, quod imperator cogitasset responsionem concilii dandam suscipere posse specificacionem aliam, nec tamen deliberare potuisset egritudine deprimente; ideoque rogaret vsque quo desuper cum suis consiliariis deliberasset, quod et tunc fuit concessum. Sed biduo sequenti cardinalis Placentinus auisabat eos bene aduertere, quoniam concilium cum difficultate mutaret formam concepte iam responsionis, eo quod non decebat pro honestate concilii neque rerum opportunitas suadebat scribere Bohemis sermones commi- natorios, cum non haberet paratum exercitum neque adhuc dispositum fuisset de mille equis ordinatis, iamque concilium cum experimento senserat cum mansuetudine fructum fecisse, quia tres articuli per eos fuissent recepti, et si pro tunc comminaciones fierent, omnes colligarent se ad resistendum, qui tamen inter se magnas tunc habebant diuisiones ; iamque fuerat responsum motiuo imperatoris, quoniam, vt circumuicini non crederent Bohemos catholicos a concilio reputari, concilium scriberet eis specifice facti narracionem. Sic igitur altera secuta generali congregacione xxvi". die Februarii, Martino ipso presente, concilii presidens, commemorans thema sumptum per eum et prosecucionem eius, dicentis zelandum imitandumque esse desiderium prophete sancti, multaque alia de benignitate ac virtutibus exponentis, respondens illi dicebat, quod vtinam omnes, qui virtutem predicant, agerent virtutum opera; sed et regnum Bohemie experimento cognoscere poterat, quanta benignitate sancta synodus vt mater pia vsa semper fuisset pro ipsorum vnitate et pace habenda cum omnibus fidelibus, item quantum instetissent pro reedificacione murorum et spiritualium et temporalium, qui in regno Bohemie dirupti erant per eorum ab ecclesia discessionem, vtque sacrificia et oblaciones offerrentur iuxta obseruanciam et ritum sancte matris ecclesie, quemadmodum in toto orbe, tantoque ecclesia ex benignitate sua condescendisset pro ipsorum reduccione, quantum nunquam legeretur hactenus per eam factum, ita vt iuxta Augustini doctrinam quoddam vulnus in se fecisset pro sibi reinserendo ramos priores ipsos Bohemos. Et quoniam in aduentu decani Turonensis notificatum concilio extiterat iam eos acceptasse articulos prout a concilio declaratos, et cum ambasiatoribus concilii firmasse eos manuum stipulacione, de quo postea per alios tres oratores fuerat testificatum, ipseque Martinus eciam in scriptis recitatis id comme- morasset, propterea sancta synodus admiraretur, quod ab ipsis Bohemis promissa non tenebantur, cum liceat inimicis eciam fidem seruare, interque gentiles ac Judeos promissa fides teneatur in veneracione. Quocirca rogabat, vt suaderet regnicolis ipsis adimplere concordata, et quantum ad ea, que nouiter petebantur, concilium prout hactenus offerebat se facturum quicquid possibile esset saluis honore Dei et ecclesie honestate. Nec obstaret racio allegata de differencia ritus, vt pax seruaretur; ipse enim Martinus videbat in congregacione sedentes patres multis differenciis designatos habituum, religionum et obseruanciarum, quoniam hii a carnibus, alii ab aliis abstinerent, differebant eciam in ritibus diuini cultus et in moribus: sed hiis differenciis non obstantibus in ecclesia et in

Strana 600
600 Liber VII. Caput XII. sancta synodo vnanimitas custodiebatur; et, quemadmodum dixerant concilii oratores, in diuersis terris dominii Venetorum simul erant Greci et Latini sub ritibus suis, nichilominus pacem habentes; quodque daretur sibi illo die vel crastino littera responsionis concilii et, quando vellet, posset reuerti. Qui auditis huiusmodi sermonibus respondebat Bohemos velle seruare queque promissa, sed tamen illa non fuissent conclusa, quia, quando sacerdotes dederant manus, non sponte id fecerant, sed dixissent non omnia adhuc esse conclusa. Ad id autem, quod dixerat, cum diuersitate religionum et rituum pacem seruari posse, sic eciam ipsi faciebant, quia intelligentes communionem sub vtraque specie fore de neccessitate precepti vsi illa fuerant, reperte veritati se conformare volentes, et ipse vellet ostendere eiusmodi communionem sub precepto esse. Polomar autem respondebat illi, se bene credere quod sacerdotes non sponte dedissent manus, quoniam aliqui eorum dolebant de concordia, vt quemadmodum vsque in illos dies in futurum possent dominari; sed quouis animo fecissent, notorium erat quod fecissent ex mandato tocius congregacionis regni, ipseque Martinus eciam illi interfuerat conclusioni. Differencia autem rituum et religionum, quando illa fit ex institucione ecclesie, paci non obstaret, sed Bohemi absque consultacione ecclesie ritum communionis sub vtraque specie sibi sumpsissent. Item quia pridem in collacione coram imperatore dixerat, se velle ostendere communionem illam fore de neccessitate salutis, et non bene aduerterat verbum eius, iam vero intelligens dicebat, quamuis minimus esset concilii, offerebat se defensurum non esse de neccessitate; et si dictus Martinus id ipsum vellet, offerebat se ad ignem. Cui Martinus respondebat se affirmasse quod supra, et si catholicum erat offerre se ad ignem, ipse hoc vellet, nisi ostenderet esse de neccessitate precepti; et pro tunc dixerat illud esse catholicum, quia videbatur sibi visa veritate, quam primo ignorabat, quod melius foret ad eam conuerti, quam contra eam se offerre comburi; non autem sicut in illa materia communionis audierat quendam ex concilio, quem specificare nolebat, dicentem quod sic teneret firmiter, vt, eciam si Paulus descendens e celo aliud assereret, non crederet ei. Quia vero percipie- batur dictum nuncium quouis colore in concilio velle manere et mora sua habebatur suspecta, de huiusmodi controuersiis verbalibus non extitit facta mencio, sed ex tunc narrante oratore concilii decano Turonensi specifice circumstancias facti, quomodo conclusi fuissent articuli et alia concordata absque vlla condicione, idem nuncius non negauit expresse. Qui dicebat pro expedicione sua cogitasse ad proponendum pro themate verbum apostoli "pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum, contemplantes, ne quis desit gracie Dei“, et prosecutus est sermone exhortatorio pungitiuo satis de enormitatibus multis, quas dicebat esse in ecclesia, sed quod super omnia esset bonum pacis, quia sine ea bonum vilesceret et cum ea eciam malum dulcesceret. Dicebat vero quoad principale, quod, et si concilium condescenderet eis, ipsi eciam concilio condescenderent, non facientes instanciam super communione paruulorum, cum tamen crederent eciam illam esse de neccessitate. Dicebat rursum vetera conmemo- rans, ecclesiam non fuisse secutam pacem cum eis, que contra eos erexerat crucem, in hiis verbis iuxta circumstancias volens notare concilii presidentem. Qui ei contestabatur pacem esse in manu eorum, si stare vellent in concordatis; at ille, ymo concilii, si petita concederet, et dicens se nolle recipere litteras responsionis, nisi contenta viedret, regraciabatur de beneficenciis exhibitis sibi, de quibus suis dominis vellet referre.

Strana 601
Liber VII. Caput XII. 601 Quo ex congregacione exeunte presidens exposuit, quemadmodum in ebdomada illa cardinales et deputati concilii pluries conuenerant apud sanctum Dominicum cum princi- pibus et consiliariis imperatoris ; inter cetera autem visum fuerit neccessarium, vt sacrum concilium mitteret vnum vel plures confortaturos qui reducti erant ad vnitatem ecclesie, recepturosque volentes conuerti, sed et procurato de modo succursus fidelissimis Pilznensibus ministrandi, ad quod fuerat nominatus Johannes de Polomar pro parte concilii et pro parte imperatoris dux Bauarie Johannes, super quo placeret deliberare. Fuit autem illico responsum per verbum placet, quodque presidens ipse vocatis de quibus sibi videretur faceret desuper instrucciones; et tune fidei Johannis ipsius conmissum est expendere quatuor millia florenorum, que concilium exbursauerat pro dicto subsidio ministrando; imperator eciam de aliis totidem millibus florenorum pro dicta causa disposuit. Quomodo autem subsidium fuerit ministratum aut quociens, altero referetur loco; satis pro nunc enarratum fuerit de fine legacionis huius secunde ad Bohemos destinate, quorum responsio concordata per deputaciones fuit tenoris sequentis. Synodalis responsio. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans. Auditis et intellectis, que dilectus ecclesie filius magister Martinus Beruerii, decanus ecclesie Turonensis, vnus de oratoribus nostris ad vos destinatis, nobis retulit, qualiter exhibita per eum capitula per vos et legatos (nostros concordata et manuum mutua prestacione firmata fuerunt, quodque vos pacis et concordie auidos) ostendentes, huiusmodi capitulis concordatis contenti, promiseratis amplius nullas difficultates inicere, sed velle concordata execucioni debite demandare, ingenti gaudio exultauimus, gracias magnas pro hiis agentes omnipotenti Deo, qui est pacis et vnitatis amator. Cum illis diebus illud iocundum et cunctis desideratum aduenerit de plena adhesione summi pontificis huic sacro concilio facta, ac eciam quod Greci parati sunt ad hoc sacrum concilium destinare legacionem solemnem, prout oratores nostri illuc transmissi nobis rescripsere, gaudia fuere post gaudia. Post hec vero nostrorum legatorum ab ipso regno audito discessu plurimum admirati fuimus; ipsis quoque legatis nostris venientibus tam ipsorum quam eciam Martini ambasiatoris vestri, capitula ipsa coram nobis legentis, relacione ipsorum capitulorum firmam vtrimque conclusionem omniaque alia hine inde actitata, nec non impedimenta execucionis eorum, que concordata et firmata fuerunt, intelleximus luculenter. Eapropter decreuimus vos requirere et admonere, sicut et presencium serie admonemus, requirimus et exhortamur, quatenus promissionibus vestris satisfacientes, in predictis concordatis et firmatis capitulis velitis persistere et ea exequi omni dilacione semota. Alioquin Deum omnium cognitorem inuocamus in iudicem, celum et terra sint testes, quod omnia mala, que ex discessione et ruptura sequentur, culpe vestre penitus imputentur. Ad id vero, quod per dictum vestrum ambasiatorem extitit vestro nomine postulatum, ita duximus respondendum, quod hiis, que concordata et firmata sunt, non impletis, neque signis aliquibus affectus pacis et vnitatis in effectu a vobis ostensis, quinymo hostili persecucione feruentes, presertim contra Pilznenses, 55. (1434.) (26. Febr) Scriptores II. 76

Strana 602
602 Liber VII. Caput XII. XIII. aliquid aliud, quod in prefatis capitulis contentum non est, per vos postulari a nobis satis videtur indecens. Sed ea, que iam concordata et firmata sunt, ad execucionem deducite, vt tenemini, et tunc, cum veram, puram et sinceram vnitatem et pacem vos amplecti nouerimus et habere realiter et cum effectu, et alia in ipsis concordatis capitulis contenta efficaciter impleuisse, si quid pro salute animarum vestrarum ac bono statu patrie vestre postulabitis, hoc sacrum concilium spiritu sancto dirigente deliberabit et faciet, quod pro salute animarum vestrarum bonoque statu terre ipsius cognouerit melius expedire. Datum etc.“ Caput XIII. Presentacio auctentica bullarum pape trium de presidencia, et quomodo sumpta sit occasio, vt profunde per deputatos fierent disputaciones, vtrum vigore illarum deberent vel possent admitti. 56. 1434. 1. Jan. Quo Februario mense fuerant enarranda principaliter id, quod de Bohemis precessit, quoniam in eo accepit finem, et consequenter id, quod imminet, de presidencia oratorum pape, isto inchoatum mense et terminatum Aprili, quomodo actu rerum gestarum, sic et narracione completum. Die igitur sane xv°. Februarii illius in generali congregacione comparuerunt Johannes Tarentinus archiepiscopus, P. episcopus Paduanus et Ludouicus abbas sancte Justine. Proposuit vero Tarentinus sanctam synodum non esse admiraturam, si post vnionem et leticiam de adhesione pape non statim presentarunt litteras presidencie, quoniam decuisset primo facere disposicionem, cum materia illa esset fundata in vertice moncium; et quoniam papa exinaniuerat semetipsum formam serui accipiens, seque humiliauerat propter bonum concordie cum membris suis, placeret igitur habere recon- mendatam sedem apostolicam, que pocius Dei quam hominum esset, desuper allegans decretum, quod nullis synodicis constitutis etc. Concludebat autem, quod ea die presen- tabant illas tres bullas infrascripti tenoris, postulantes admitti ad presidenciam, prout in ipsis continebatur tunc presencialiter lectis ; recedentibus vero illis placuit, quod in deputa- cionibus super illis videretur. Cuius ordinacionis inter ceteras illa extitit causa: senserant enim multi ex patribus conuenisse diebus illis intermediis, quod et Tarentinus generaliter non tacuit, presidentes ipsos cum cardinalibus, et cedulam quandam conceptam fuisse de modo admissionis, quod irritamenti extitit causa patriarchis, archiepiscopis et aliis, in re communi per cardinales absque aliorum consensu quicquam disponi. Ipse vero Tarentinus. vt materia illa in sublime tolleretur, occasionem dedit commemorato illam esse fundatam in vertice moncium, iuxta que verba, quoniam collaciones eciam profundius subintroierunt, vt plenius capiantur, premittitur bullarum tenor. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus nostris Jordano Sabinensi et Petro Albanensi episcopis, ac dilectis filiis Nicolao tituli sancte Crucis in Jherusalem et Angelotto tituli sancti Marci presbyteris sancte Romane ecclesie cardinalibus, apostolice sedis legatis, salutem et apostolicam benediccionem. Alta nos cura sollicitat, dum vnice sedis, cui diuina voluntate presumus, ponderosum anxie serenitatis officium cogitamus, et dum pro neccessitate gerendarum rerum hiis, que presenciam nostram exigunt, non possumus presencialiter interesse, humane carnis infirmitatem aduertentes;

Strana 603
Liber VII. Caput XIII. 603 hiis rebus adducimus promptum spiritum et, quantum in nobis est, grata domino seruicia conferimus. Dudum sacrum siquidem generale Basiliense concilium pro reformacione ecclesie in capite et in membris, extirpacione heresum et pace populi christiani iuxta generalium Constanciensis et Senensis conciliorum statuta ordinacionemque felicis recor- dacionis Martini pape quinti, predecessoris nostri, celebrari mandauimus. Cumque nichil magis optemus, quam ipsum concilium felicem habere progressum et ad debitum finem perduci, nosque propter debilitatem corporis nostri ad ciuitatem Basiliensem per tanta terrarum spacia inpresenciarum transferre non possumus, vos fidei bonitate, vite integritate et sapiencia preclaros, consilii magnitudine conspicuos, ac in maximis nostris et ecclesie prefate negociis diuturna experiencia comprobatos, prout eciam antea decreueramus, legatos nostros et sedis apostolice cum plena et omnimoda potestate legatorum de latere de fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica tenore presencium constituimus et ordinamus, vosque ad prefatam ciuitatem Basiliensem ad presidendum in dicto concilio tamquam pacis angelos prouidimus destinandos. Idcirco vobis et illis seu illi ex vobis, quos vel quem in dicto Basiliensi concilio pro tempore contigerit interesse, nostro ac sedis apostolice nomine et auctoritate in dicto concilio presidendi, nec non omnia et singula, que ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris et pertinentibus ad ea, ad extirpacionem heresum, pacem et concordiam principum et tocius populi christiani noueritis pertinere, promouendi, proponendi et cum consensu, deliberacione et approbacione prefati Basiliensis concilii tractandi, ordinandi, deliberandi, concludendi, statuendi, disponendi, terminandi, decidendi, declarandi et exequendi, insuper contradictores omnes et rebelles, cuiuscunque status, gradus, preeminencie vel condicionis existant, et quauis ecclesiastica vel mundana, eciam si regali, cardinalatus vel pontificali prefulgeant dignitate, per censuram ecclesiasticam et alia iuris remedia appellacione postposita compescendi, et super hiis auxilium brachii secularis inuocandi, presertim carissimi in Christo filii nostri Sigismundi Romanorum imperatoris semper Augusti et Vngarie et Bohemie regis illustris, qui tam ex sue dignitatis debito quam iuramenti nobis prestiti ad hec noscitur obligatus, nec non omnia alia cum consensu, deliberacione et approbacione dicti concilii, vt premittitur, gerendi, agendi et faciendi, que in premissis et circa premissa, et tam circa modum et ordinacionem celebracionis prefati Basiliensis concilii ac omnium et singulorum in eo agendorum, quam eorum decisionem, perfeccionem et execucionem videritis necessaria fore aut quomodolibet opportuna, et que Romani pontificis et sedis apostolice nomine in generalibus conciliis presidentes in predictis seu circa predicta per omnia gerere et facere consueuerunt et possunt, de predictorum nostrorum fratrum consilio auctoritate pre- dicta plenam et liberam tenore presencium concedimus facultatem, ratum et gratum habituri, quicquid super premissis per vos vel illos vel illum ex vobis, quos vel quem pre- fato concilio, vt premittitur, interesse contigerit, vnacum eodem generali Basiliensi concilio deliberatum, ordinatum, conclusum, statutum, dispositum et decretum fuerit, idque facie- mus vsque ad satisfaccionem condignam auctore domino inuiolabiliter obseruari. Quocirca circumspeccioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatenus iniunctum vobis mini- sterium laborum huiusmodi pro Dei ac nostre et sedis apostolice reuerencia suscipien- tes, illud iuxta vobis datam a domino prudenciam exequamini, quo fructus optati veniant, quos speramus, vosque illam, que pias causas agentibus superna retribucione impenditur, 76 *

Strana 604
604 Liber VII. Caput XIII. 57. 1433. 17. Dec. 58. 1433. 16. Dec. gloriam consequamini felicitatis eterne. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incar- nacionis dominice MCCCCXXXII° Kalendis Januarii, pontificatus nostri anno tercio. Ego Jordanus episcopus Sabinensis manu propria subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli manu propria subscripsi. Ego Lucidus cardinalis de Comitibus manu mea propria subscripsi.“ „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Juliano sancti Angeli dyacono cardinali, apostolice sedis legato, salutem et apostolicam benediccionem. Auctori- tate presencium tibi iniungimus, quatenus presidenciam in sacro generali Basiliensi con- cilio, ad quam felicis recordacionis Martini pape quinti, predecessoris nostri, et nostra auctoritatibus deputatus extitisti, vnacum aliis legatis et presidentibus, ac eorum substi- tutis per nos postmodum deputatis seu in futurum postmodum deputandis, iuxta facultatem per nos eis concessam nostro et sedis apostolice nomine continues ac secundum tibi datam a Deo prudenciam cum prefatis, vt premittitur, ad debitum et felicem finem cum Dei honore et vtilitate rei publice christiane perducere studeas. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCXXX'I° XVI. Kalendas Januarii, pontificatus nostri anno tercio." „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus Johanni archiepiscopo Tarentino et Petro episcopo Paduano, ac dilecto filio Ludouico abbati monasterii sancte Justine salutem et apostolicam benediccionem. Cum sacrum Basiliense generale concilium iuxta Constanciensis et Senensis conciliorum statuta celebrari mandaui- mus, dilectum filium Julianum sancti Angeli sancte Romane ecclesie dyaconum cardinalem eidem concilio nostro et sedis apostolice nomine, prout eciam per felicis recordacionis Martinum papam quintum, predecessorem nostrum, ad id deputatus fuerat, presidere man- dauimus. Postmodum vero venerabiles nostros fratres Jordanum Sabinensem et Petrum Alba- nensem, nec non dilectos filios Nicolaum tituli sancte Crucis in Jherusalem et Angelottum tituli sancti Marci sancte Romane ecclesie episcopos et prelatos cardinales ad huiusmodi concilii presidenciam eciam deputauimus, prout in litteris nostris super hiis confectis contine- tur. Cumque aliqui ex post deputati, ex nonnullis racionabilibus et honestis causis adhuc occu- pati ad dictum concilium nondum iter arripientes forsitan venire tardarent, nolentes pro- secucionem dicti concilii aliquatenus impediri vel eciam differri, vos seu illos ex vobis, quos in dicto concilio pro tempore contigerit interesse, fide, bonitate, prudencia preclaros et mag- nis nostris et ecclesie prefate negociis longa experiencia comprobatos, ad presidenciam dicti concilii nostro et sedis apostolice nomine loco dictorum cardinalium et in ipsorum vel aliquorum aut alicuius ex ipsis absencia de fratrum nostrorum consilio deputamus cum omnimoda potestate dictum concilium vnacum illis, qui pro tempore presentes fuerint, con- tinuandi, nee non omnia et singula gerendi, agendi et disponendi, de quibus in litteris nostris super presidencia et facultate prefata cardinalibus concessa seu concessis, et quam dudum cardinalibus dedimus in mandatis, plenius continetur, ratum et gratum habituri, quicquid super premissis et circa premissa per vos seu illos ex vobis, quos in dieto concilio pro tempore contigerit interesse, iuxta facultatem predictam ordinatum, deliberatum, statutum, decretum et dispositum fuerit, idque faciemus auctore domino vsque ad satisfaccionem con- dignam inuiolabiliter obseruari. Quocirca circumspeccioni vestre per apostolica scripta committimus et mandamus, quatenus iniunctum vobis ministerium huiusmodi pro Dei ac

Strana 605
Liber VII. Caput XIII. XIV. 605 nostra et sedis apostolice reuerencia suscipientes, illud in omnibus et singulis supradictis iuxta datam vobis a domino prudenciam cum omni studio et industria exequamini, quo fruc- tus optati veniant, quos speramus, vosque illam, que pias causas agentibus superna retribu- cione impenditur, gloriam consequamini felicitatis eterne. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MocCCxxxuI°. xViI. Kalendas Januarii, pontificatus nostri anno tercio." Caput XIV. Collacio prime diei super materia presidencie, specificans vota cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum et sex episcoporum. Post dictarum bullarum presentacionem die secundo in sacris deputacionibus ad videndum et examinandum illarum continenciam auisandumque et referendum de modo admissionis nominatorum in eis, nominati sunt, in sacris deputacionibus additis qui- busdam, deputati primo ad examinandum copiam bulle „Deus nouit“. Qui vnacum cardinalibus conuenerunt apud sanctum Franciscum et per omnes dies mensis huiusmodi vno excepto communiter bis, aliquando vero semel. Prima autem conuencionis die xvIn" Februarii presidens concilii, cuius prima vox fuit, pro exordio contestatus, quicquid dicturus esset, ad illud dicendum nulla passione moueri, quia plus sibi erat honoris solum presidere quam cum sociis, iamque eciam attediatus esset ex inmanitate laborum, sed quie- quid dicturus erat, pro honore concilii et sedis apostolice respectum haberet, inducebat primo, quod papa esset caput ecclesie et concilii, allegans tria capitula in volumine decreti, concilium quoque Constanciense, quod licet determinasset concilium habere potestatem inmediate a Christo, fatebatur tamen papam ecclesie caput, cum dicebat "ad reformacionem ecclesie in capite et in membris“, nec intelligebatur de Christo ecclesie capite reformacione minime indigente, sed de eius vicario pontifice summo, qui erat eccle- sie caput. Inducebat secundo, quod papa semper extiterat presidens in conciliis generalibus et suo nomine decreta promulgabantur, non quia solum fierent sua auctoritate, sed ad modum Petri, quia secundum doctrinam sanctorum aliorumque doctorum vertex et os apostolorum erat, ita igitur papa esset concilii. Item quod sui legati fuissent presidentes, quod iam manifestabant exempla conciliorum Ephesini, Calcedonensis, ac eciam Senensis; ad quod probandum tenebat ad pedes librum de antiquis conciliis antique scriptum, dicebat- que satis fore ad probacionem predictos oratores pape admittendos ad presidenciam, quia iam sic extitisset factum in tribus conciliis, et hoc ita expediret eciam pro concilii honestate, ne inculparetur, quod promissa non teneret, quoniam obtulerat in sessione xiI°, quod esset caput concilii et, quicquid dici aut cogitari posset, patres concilii fidelis- sime facturos, quantum cum Deo fieri posset, pro omni honore et statu tam sue sanctitatis quam omnium suorum. Nec obstaret, quod subiectus esset concilio, quoniam et concilium Constanciense hoc determinans eciam diffiniuit, quod deberet reformare ecclesiam in capite et in membris, primo decreto sessionis xL" sic inquiente: „Sacrosancta generalis synodus Constanciensis statuit et decernit, quod futurus summus pontifex per Dei graciam de pro- ximo assumendus cum hoc sacro concilio aut deputandis per singulas naciones debeat reformare ecclesiam in capite et curiam Romanam secundum equitatem et bonum regimen

Strana 606
606 Liber VII. Caput XIV. ecclesie, antequam hoc sacrum concilium dissoluatur, super materiis articulorum, que sequuntur ete.“ Concludens autem votum suum dicebat, quia multa dubia in illa materia essent, videri sibi quod recipiendi erant ad presidenciam cum modificacione, videlicet saluis decretis conciliorum Constanciensis et Basiliensis huiusmodique eciam saluis modo et ordine hactenus obseruatis, et cum expressa addicione, quod nullam iurisdiccionem coactiuam haberent in concilium neque personas eius. In fine autem dicebat submittere se correccioni, si videretur, et reuocacioni. Cardinalis vero Placentinus, a latere illi consedens, illico alloque- batur eum bene dixisse, submittendo se reuocacioni, quia sic oporteret eum facere. Vnde ex hac die multi ex patribus manifestius animaduerterunt legatum ipsum iam non fore tam arden- tem pro auctoritate generalium conciliorum quomodo primum. Quod eciam perceperunt, quam primum certitudo habita fuit de adhesione; qui enim secrecius audierant precordia sua, intellexerunt eum nimis anxium, quasi sibi imponeretur, propterea quod non assensisset dis- solucioni concilii, secutum fuisse illud grauissimum scisma heresi commixtum, in quo peri- culo constituta erat religio christiana ante pape adhesionem, et donec illud sopitum fuit, si fas dicere est, plus quam extreme laborauit pro extollenda generalium auctoritate concilio- rum, quod vtique eciam die ista significauit, dicens se ex inmanitate laborum attediatum. Quomodo autem se in futurum habuit, gesta significabunt in collacione presertim ista, quam sepe temptauit interrumpi. Vt autem veritati percepte testimonium detur, eciam in materia ista magno institit conatu, quando expertus est presidentes ipsos, de quibus sermo est, concilio Constanciensi repugnare, et, quod singularissimum, quia nec extreme defuit necces- sitati, quod illis non comparentibus die innouacionis decreti illius vnacum aliis patribus fuit assistens. Omisso autem de hiis loqui, vt dicerentur occasionem dante Placentino, que ceterorum fuerint vota patrum, sigillatim summatimque explicatur. Cardinalis namque Bononiensis, in concilio secundus, pro voto suo dicebat se velle profiteri fidem suam, sci- licet quod semper crediderat ac propterea ad concilium venisset, plenitudinem potestatis esse in concilio, necdum fundamentaliter vel in certis casibus limitate, sed vniuersaliter eciam et executiue, cum potestas pape non excedat potestatem ecclesie, quoniam alias in- fructuose sibi potestas competeret, si nichil, quod decerneret, exequi posset, nisi quod pape placeret, quod contingeret, si solus papa exequi deberet; et quoniam bulle predicte omni- modam videbantur dare potestatem presidentibus pape, quasi nulla esset in concilio, et sic erant contra ecclesie auctoritatem, propterea admittendi non essent, sed poterat concipi honesta forma, iuxta quam papa concederet presidencie bullas alias, aut quod interim fieret decretum bullis insertis de presidencia, in eoque decerneretur, quod admittebantur ad pre- sidenciam absque iurisdiccione et cum aliis condicionibus additis. Cardinalis autem Placen- tinus tercio loco conformiter ad iudicium secundi dicebat, superaddens quod patres bene attenderent bullas predictas non esse conformes fidei decretorum concilii Constanciensis. Cardinalis autem sancti Petri contestabatur non sibi videri, quomodo nominati admitti pos- sent ad presidenciam concilii, propterea quod concilium iurisdiccionem ordinariam haberet a lege diuina et a Christo, illi autem presidentes habebant iurisdiccionem delegatam a papa et ita preferri non poterant concilio habenti inmediate iurisdiccionem a Christo; sed pro bono pacis videbatur sibi fore admittendos sancte Crucis et sancti Angeli cardinales, ex quo a papa nominati fuissent, quodque presidere deberent concilii auctoritate. Conse- quenter cardinalis sancti Eustachii id quod immediate dicebat de expedienti, auisabat tamen

Strana 607
Liber VII. Caput XIV. XV. 607 attendendum esse, quomodo alii tres cardinales nominati legati, videlicet de Vrsinis, de Fuxo et sancti Marci, admittendi essent, qui reputabantur concilio suspecti. Deinde cardi- nalis Firmanus dixit pro voto suo, quod erat cum legato. Antiochenus autem patriarcha dicebat, propterea quod concilium papa esset superius, oratoribus suis presidenciam non competere, et erat cum voto cardinalis sancti Petri. Patriarcha vero Aquilegiensis contesta- batur nullo modo esse admittendos, propterea quod destructores essent ecclesie, in huius- modi verbis notando qui erant ex dominio Veneciarum bona sue ecclesie Aquilegiensis occupancium. Abinde Lugdunensis archiepiscopus raciocinabatur, quoniam auctoritas sta- tuendi esset in concilio et huiusmodi auctoritas per illas bullas eneruabatur, quod nullo modo admittendi essent illarum vigore, sed per cedulam confiterentur nolle habere iurisdic- cionem et alia que viderentur, et tune aliqui ex ipsis possent admitti; pro singulari autem nota, auctoritatem competere concilio eciam presente papa, allegauit c. denique. Turonen- sis vero archiepiscopus lacius materiam explicabat eciam secundum theologiam, quomodo plenitudo potestatis in concilio esset, cuius proprium erat condere canones, vt in c. habeo librum xvn. di., et quod omnia fierent nomine concilii, prout legebatur in libro actuum apostolorum, vbi nec Petrus presidens erat, sed Jacobus Jherosolimitanus episcopus. Aduersus quem inmediate obiciebat legatus „ergo Basiliensis episcopus deberet esse pre- sidens" ; cui respondebat non simile esse, et commemorabat modum, secundum quem papa se habuerat vsque in illos dies in hiis, que erant fidei, videlicet in reduccione Bohemorum et in reformacione ecclesie, et quomodo fuerat contra concilium, ne ad ista procederet, nec ad procurandam pacem, ideoque ei velut suspecto tutori credendum non esset. Item quod non erat expediens illos admitti, habundeque ac seriosius allegabat, quomodo auctoritas et diffinicio esset concilii, non vero pape, ideoque cum illis bullis admittendi non essent, sed possent admitti duo cardinales et alius, si concilio videretur, vt, quemadmodum concilium erat super tribus congregatum, ita admitterentur tres viri ad illa opera ydonei, legatus videlicet ad ea, que fidei, sancte Crucis ad ea, que pacis, et vnus alius ad ea, que reforma- cionis. Et iste terminum imposuit collacioni eiusmodi pro illo mane. Post meridiem vero in idem conuenientibus qui primo, Uticensis episcopus dicebat se esse in voto partis maioris allegantis non esse admittendos. Dignensis vero episcopus, quod esset cum legato, adiciens quod in omnibus indifferentibus, qualis esset materia presidencie, pape obediendum esset; item quod super eiusmodi presidencia contendendum non erat, Christo reprehendente discipulos suos inuicem disceptantes, quis eorum esset maior. Laudensis vero et Papiensis episcopi dicebant per aliquos se putari suspectos ad tractandum pacem inter ducem Medio- lani et Venetos, eo quod essent de dominio illius. Ratisponensis autem et Lectorensis episcopi in voto suo conformabant se multis. Caput XV. Die secundo super eodem exponuntur vota duorum episcoporum, duorum abbatum et duorum doctorum. Die autem sequenti Gadicensis episcopus diffusius quam singuli precedencium alle- gabat, quamuis papa princeps, presidens et caput esset ecclesie, in conciliis tamen aucto- ritas erat communis; in bullis vero, de quibus sermo erat, quoad ipsos presidentes

Strana 608
608 Liber VII. Caput XV. notabatur auctoritas et principalitas, non vero in patribus concilii, de quorum consensu illi dicebantur processuri, sed erat, quemadmodum de iure communi notatur in prelato pro alienacione rerum cum consensu capituli. Vnde dicebat, quod in dictis bullis notabantur quatuor contrariancia decretis Constanciensibus: preeminencia videlicet pape ad concilium pro eo, quod disponebat suos presidere legatos non solum in concilio, sed concilio; auc- toritas denique ipsorum presidencium et subauctoritas concilii, quia potestas eis daretur statuendi, diffiniendi etc. cum consensu et approbacione concilii; coactiua rursus iurisdiccio absque omni limitacione; et postremo generalis facultas ad omnia, et specialiter expri- mendo, quod possent dare modum et ordinem celebracionis Basiliensis concilii. Ex quibus omnibus manifeste resultare videbatur superioritas pape ad concilium simpliciter et abso- lute, in omnibus causis et absque modificacione; sed cum papa decernente synodo Con- stanciensi subiectus esset concilio generali in hiis, que fidei et reformacionis, quomodo igitur apud suos presidentes solum staret auctoritas desuper statuendi etc.? Concludens autem dicebat auisamenta quedam, si contingeret admitti aliquos ex presidentibus ipsis, et tamen quod nullo modo bullarum vigore. Cum hec dixisset, superueniens legatus velut illos increpans congregatis dicebat, quod amore Dei super hac re non taliter se haberent, quo- niam audiuerat multos dicentes, quod in concilio Basiliensi ad nichil aliud tenderetur nisi contra papam; et sibi videbatur satisfieri cum forma de nouo concepta per se ipsum, grata, proutmet notificarunt, ipsis presidentibus, quam legit, videlicet quod reciperentur presiden- tes nomine pape et auctoritate concilii concluderent, sed si nollent facere, fieri congre- gacionem ordinariam, aut quando deliberaretur per tres deputaciones, tunc presideret primus ex prefatis concilii cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis et episcopis, et vbi illi concludere nollent, concluderet tunc promotor concilii. Auditis hiis patres eius dicto non acquieuerunt, sed dixerunt vota esse continuanda. Hoc eciam die bis alias voluit interrum- pere, sed nequiuit, cardinali sancti Eustachii illum reuerenter alloquente, quemadmodum fuerat auditus, quantum voluit explicans, quod audirentur et alii, quia sancta synodus illis sicut et maioribus commisisset, de illis confidens. Deputatis igitur cepta continuantibus Parmensis episcopus, pari forma Gadicensi episcopo dicens, sequebatur eum. Post loca vero episcoporum inmediate sequens, quoniam ambasiator regis Francie, Jordanus Morini, anno- sus in theologia magister, prefacionabatur videre se diebus illis adimpletum esse desiderium suum, quia de illa materia discussio et examinacio fieret; ostendebat igitur, quod plenitudo potestatis ecclesie in ea, quoniam Christi sponsa esset, radicaliter, in papa vero sub ea, cum in ecclesia, non in papa suprema potestas staret, permanenter; ideoque oratores sui non erant admittendi ad presidenciam super eam, maxime quia illarum bullarum tenore con- cilio auctoritas tollebatur, de expedienti autem, vt multi dixerunt, aliqui possent admitti. Abbas vero Cisterciensis, ab alio sedens latere, dicebat eos simpliciter admittendos, quia, cum papa congregato concilio non perderet auctoritatem, obligabantur omnes de ecclesia ad eius mandata et ordinacionem implendam; nec poterat dici ecclesia superior, quando papa ipse vnum erat cum concilio, quia perinde esset ac si idem esse supra se diceretur, sicut papa, quia idem secum est, non est se ipso superior, sed aliud intelligeretur, quando papa ab ecclesia staret diuisus per heresim, prout in concilio Pisano fuerat processum contra Gregorium. Patribus iam surgentibus a communi colloquio, pro illo mane abbati prefato obsistebat cardinalis Bononiensis factus per dictum Gregorium, dicens illum hereticum

Strana 609
Liber VII. Caput XV. XVI. 609 non fuisse, quia semper se obtulerat renunciaturum. Ad vesperum autem conuenien- tibus deputatis ipsis frater Vincencius Serra, orator regis Aragonum, allegabat plenitudinem potestatis in ecclesia esse exemplo collegii apostolorum, libro actuum testificante omnes acciones communes ab illo collegio esse, prout manifeste demonstrabatur in quatuor conciliis apostolorum. Etenim in primo de eleccione Mathie de omnibus diceretur "statuerunt duos et dederunt eis sortes“, qui fuerunt principaliores duo actus congregacionis illius. In secundo eciam, quia dicitur „conuocantes duodecim multitudinem discipulorum“ etc., et subiungitur "quos constituamus super hoc opus,“ et infra „imposuerunt eis manus“, ita- que non soli Petro statuere tribuitur sed omnibus, et similiter conuocare ad concilium, et necdum in hiis que fidei, sed in pertinentibus ad administracionem populi fidelis. In tercio autem concilio quod essent communes omnibus acciones palam fiebat ex discussione, quia dicitur "conuenerunt apostoli et seniores videre de verbo"; ex verbis item sentencie, ex tenore epistole et ex missione Pauli Barnabe sociatis aliis in Antiochiam consolari fratres, et sic non tantum diffinicio, sed execucio pertinebat ad concilii auctoritatem. In quarto eciam, quando a Jacobo et congregatis Paulo fuit iniunctum confirmare se legalibus cerimoniis, dicentibus illi „hoc igitur fac, quod tibi dicimus". Concludebat autem, quoniam acciones communes concilii attribuebantur solum illis, aut principaliter, ideo oratores pape non debere admitti bullarum vigore. Abbas autem Virgiliacensis in id ipsum consenciens reddebat patres attentos, vt intenderent ex admissione dictorum presidencium inminere concilii dissolucionem, prout practicatum extiterat Senis, narrans quomodo accidisset tune miserabiliter dissolucio concilii illius, quoniam die carnispriuii conuenientibus omnibus ad spectacula, quando minus id fieri putabatur, presidentes pape quatuor ibi existentes, sin- guli seorsum, per quatuor portas a ciuitate recesserant occulte, dimissis litteris affixis in valuis sub excommunicacionis, priuacionis, inhabilitacionis sentenciis (et) penis eo ipso incurrendis, quod nemo dicere auderet legittimam non fuisse concilii dissolucionem, vnusque ex illis quatuor erat alter nominatus in dictis litteris, contra quem in generali congregacione se tunc opposuerat dictus abbas. Caput XVI. Tercio die collacionis vota explicantur doctorum quatuor. Tercio autem die Johannes Pulchripatris, primus ambasiator Parisiensis studii, allegabat ecclesiam dupliciter intelligi posse, vt corpus misticum et corpus politicum: vt corpus misticum inmediate coniunctum erat Christo ab eoque regulabatur et suscipiebat carismatum dona, quo sane modo eius caput solum Christus erat ; prout vero intelligebatur corpus politicum, caput eius erat papa. In conciliis autem generalibus habebat se ecclesia vt corpus misticum ideoque nullum medium intelligebatur inter Christum et eam, et prop- ter hoc fuerat diffinitum in concilio Constanciensi, quod sancta generalis synodus haberet inmediate potestatem a Christo. Non vero negabat, quin papa, si presens foret, esset in concilio primus, sed quoniam in bullis presentatis significabatur potestatem solum in papa esse, ideo vigore illarum admittendi non erant; de expedienti autem, prout ceteri dixerant, aliqui possent admitti. Deinde Henricus Fleckel, auditor camere concilii, idem asseruerat, affirmans ad id minime teneri concilium de neccessitate vel honestate, quia nullus facere Scriptores II. 77

Strana 610
610 Liber VII. Caput XVI. deberet quod tenderet ad eius destruccionem, quod per dictas bullas cauebatur, tollentes concilio statuendi auctoritatem et illam presidentibus tribuentes; tollebant rursus a concilio libertatem, dantes potestatem presidentibus inuocandi brachium seculare contra inobedien- tes, et sic non sistentibus in concilio libertate et auctoritate iam ergo concilium non esset; de expedienti autem dicebat, quomodo multi precedentes. Post istum magister Dyonisius, collega in ambasiata dicti Johannis Pulchripatris, disserebat plenitudinem potestatis eccle- siastice ex auctoritatibus Mathei "quodeunque ligaueris" et Johannis "pasce oues meas" ecclesie competere, quia iuxta doctrinam Augustini potestas pascendi attributa est ecclesie, eo quod ipsa ecclesia pascit verbo, exemplo et corporali subsidio. Hec igitur plenitudo potestatis in ecclesia, concilio et papa quamuis vna esset, differenter tamen competeret, quoniam in ecclesia esset inobliquabiliter errare nequeunte, obliquabiliter vero in papa, qui frequenter errabat, propter quod potestas pape regulanda erat per potestatem ecclesie, quoniam omne rectum et inobliquabile mensura et regula esset omnium obliquabilium. Siquidem communi doctrina contestante rectum iudex esset sui et obliqui, et ita contin- gebat de omnium aliorum mensura; quocirca motus primi mobilis, quoniam vniformis, mensura esset motuum omnium inferiorum orbium, qui non vniformes sed difformes motus habebant. Et quoniam potestas concilii inobliquabilis erat et inflexibilis a rectitudine, eo quod representabat ecclesiam vniuersalem, illa igitur se habebat vt mensura omnium accionum ecclesiastice potestatis; quodque plenitudo hec potestatis in concilio esset necdum finaliter et formaliter, prout opinabantur quidam, sed executiue, vt manifeste demonstra- batur ex decreto concilii Constanciensis, diffinientis papam non obedientem concilio punien- dum esse per illud. Vnde si vellet intromittere se, posset, et casu dato ad ipsum pertineret omnis ecclesie administracio, etenim cum papam suspendere posset, suspenso illo deuolue- batur administracio ad concilium; item quia poterat committere legacionem a latere inau- feribilem per papam, quomodo fecit Constanciense concilium post renunciacionem suam de Gregorio xn.; sicut igitur in hoc specialiter ad papam pertinente, constituere legatum de latere, concilium poterat se intromittere, sic eciam de administracione ecclesie in aliis casi- bus ad papam pertinentibus. Iste igitur concludebat, quemadmodum alii multi, de non- admissione ex dictis bullis. Post quem alloquebatur Johannes Faschi, prouincialis Auinio- nensis ordinis Carmelitarum, arguens proprietates capitis ecclesie simpliciter, sed pape non competere simpliciter: et primo proprietatem influxus spiritualis gracie et carismatum, quia id soli competeret Christo; conformitatis quoque, pote quia eiusdem nature, quia sic eciam essent omnes fideles; item nec preeminencie, vt quodlibet membrum ad nutum mouere posset, aut si diceretur, preeminere racione maioris perfeccionis possibilis in homine repe- riri, illa, siue nature, siue gracie aut virtutum esset, non competeret pape, quia sepe alii in huiusmodi virtutibus excellerent eum, et sic nulla proprietas capitis competeret ei sim- pliciter et determinate, sed confuse et racione primitatis, quia primus esset omnium Christi fidelium. Allegabat autem auctoritatem Augustini, quomodo ecclesia recepisset claues, Isidori rursus, quomodo ecclesia esset catholica, id est vniuersalis, quadrupliciter: racione doctrine, fidei quoque, ac subieccionis illi et spiritualis et temporalis principum, et parti- cipacionis sacramentorum, que, vt dicebat, non pape sed ecclesie competerent; et propterea, quod superioritas pape non competebat, oratores per dictas bullas admittendi non erant, similiter et propter illa, que ex dictis bullis annectebantur.

Strana 611
Liber VII. Caput XVII. 611 Caput XVII. Doctores tres quarto die super presidencia concilii quid senciant aperiunt. Die ista post meridiem non fuit conuencio patrum super dicta collacione bullarum, quoniam celebrate fuerunt deputaciones pro responsione danda nuncio Bohemorum, nec die sequenti propterea quia dominica; feria quoque secunda de mane, Bohemorum causa inchoata in generali congregacione, sed interrupta imperatoris ad instanciam. Qui sicut deprecatus est, vt supersederetur a danda predicto nuncio responsione, ita super materia presidencie rogabat, vt conclusio deputatorum super materia presidencie eidem manifesta- retur, priusquam publicaretur deliberanda per deputaciones; namque sue intencionis erat, vt concilium maneret in sua auctoritate, et si quem sciret aduersus conantem, ille suam incurreret indignacionem. Propter quod rogabat primo notificari sibi raciones obsistentes, quare pape oratores ad presidenciam non admitterentur, vt posset teneri modus, quo ser- uaretur honor concilii et pape. Quam deprecacionem concesserunt cardinales, patriarche et archiepiscopi, coram quibus seorsum fiebat. De sero autem conuenientibus deputatis magister Martinus decanus Turonensis deducebat, quod ecclesia inobliquabilis esset regula accionum pape, propterea quod esset Christi sponsa et totum, papa vero minister eius et pars ipsius tocius eratque sepe errans in accionibus suis, ideoque esset inferior, propter quod presidencia illi non competeret supra concilium; concludebat igitur de nonadmissione, et de expedienti sicut et alii multi. Prouincialis autem predicatorum Lombardie, Johannes de Monte nigro, exordiens quod plenus sermonibus esset et intumesceret spiritus vteri sui, dicebat se mirari, quomodo preloquentes abducebantur doctrinis variis et peregrinis, namque sufficiebat super hoc stare auctoritatibus et doctrinis antiquorum, in quod propositum multa loquebatur. Consequenter allegatis multis capitulis ex volumine decreti ac decretalium, quod papa esset caput ecclesie habens plenitudinem potestatis, attestabatur se non inuenire huiusmodi plenitudinem potestatis in ecclesia esse, quoniam auctoritas illa apostoli, quod ecclesia est corpus Christi et plenitudo eius, de auctoritate iurisdiccionis non exponebatur. Quoniam igitur omnis potestas, que esset in ecclesia, preterquam potestas ordinis, solum a papa esset et non a Christo inmediate, quinymo omnes iurisdicciones ortum haberent solum ex potestate pape ipseque solus tantum habebat, quantum omnes patriarche, archiepiscopi, episcopi aliique ecclesiastici omnes, quia igitur totum haberet, nullatenus erat compatibile aut intelligibile ipsum habere racionem partis cum aliis vocatis in partem sollicitudinis, se vere assumpto in plenitudine ecclesiastice potestatis. Hec enim quoniam de ipso confitebantur omnes, cum ecclesia dispersa foret, ergo id sibi competeret in concilio, quia propter congregacionem eius non perderet suam superioritatem, ideoque tam de iure diuino quam humano neccesse erat admitti presidentes suos ; tamen exclu- debat, si contra illos posset aliquid opponi. Contestabatur autem erroneum esse affirmare, episcopos et presbiteros habere inmediate potestatem iurisdiccionis a Christo, sed a papa, aliaque multa dicebat velut in notam oratorum Parisiensis studii; vnde super pluribus accepit resistenciam et contradiccionem, et tandem reuoluebat se ad votum legati. Sequebatur autem ad istum magister Thomas Viennensis, inducens auctoritates scripture sacre ex apocalipsi, quod ecclesia esset Christi sponsa, ex psalmista, quod regina stans a dextris Dei, ex libro threnorum, quod domina gencium, ex libro ecclesiastici, quod mater 77e

Strana 612
Liber VII. Caput XVII. XVIII. 612 pulchre dileccionis, ex doctrina apostolica, quod corpus Christi misticum. Hiis autem nominibus ecclesie conuenientibus istarum respectu preeminenciarum pape conuenirent alia nomina denotancia manifeste inferioritatem. Cumque ecclesia esset inobliquabilis a via veritatis et rectitudinis, vt dicebat, inferri posse papam non habere immediate potestatem a Christo, sed mediante ecclesie institucione, ex quo per eam data certa forma esset ad eius eleccionem, ita vt, si vnus ex duabus partibus cardinalium deficeret, papa esse non posset, aut si dicebatur, quod haberet potestatem solum a Christo, potestati eius per ecclesiam poterat poni mensura. Caput XVIII. Die quinto doctores sex vota sua explicant. Altera die consequenter Petrus de Corduba, alter ex iudicibus concilii, multa allegauit iura, vt admitti presidentes non deberent, asserens non sufficere formam decreti per legatum ostensam pridem; namque etsi denegabatur in ea iurisdiccio coactiua, illa denegacio referebat se ad iurisdiccionem illam, que poterat illis competere ex auctoritate concilii, non vero ad illam, que vigore bullarum pape, et sic illa eisdem non interdicta censerentur cum ea admitti, quod longius aberat intencioni patrum firmissime credencium papam subiectum esse concilio, non vero suos presidentes in aut supra concilium coactiuam habere iurisdiccionem. Deinde Nicolaus de Cusa, qui singulariter erat legato dilectus, exordiebatur dato exemplo, archiepiscopum quemdam Maguntinum die natiuitatis, cum incepisset matutinas decantare ita alta voce, vt alii conformare se volentes velut suffocarent se ipsos, percussum alapa fuisse a fatuo, quem pro solacio tenebat, illi dicente „tu fuisti in causa, quod isti se suffocarent, quia tam alte incepisti“. Sic igitur dirigens sermonem ad presidentem concilii dicebat eum fuisse in causa, quare materia illa tam in sublime extolleretur, propterea quod ipse prima die tam alte incepisset. Et qua primo fiducia vsus dicebat, quia legatus portauerat ad probandum sua dicta librum antiquum de antiquis conciliis, qui videbatur velut alter talmut Hebreorum, sic eciam et ipse portabat alium antiquiorem, velut alchoranum Sarracenorum. Quibus facecie verbis attentis redditis auditoribus allegabat multa decreta conciliorum antiquorum, quomodo ab inicio cele- bracionis generalium conciliorum, cum essent quinque patriarchales sedes, erat multiplex differencia conciliorum, quoniam alia erat synodus episcopalis, alia prouincialis, metro- politana deinde, nacionalis postea, patriarchalis quoque, vniuersalis appellata persepe, et vltimo vniuersalis seu generalis de omnibus patriarchatibus ad eam conuenientibus. Dicebatque synodum Romanam non semper fuisse generalem, sed vt communiter patriarchalem, quoniam omnes patriarche Romano, hoc est pape, subditi archiepiscopi et episcopi conueniebant singulis annis aut bienniis, prout erant citra vel vltra montes, et habita deliberacione cum eis fiebant epistole decretales, de quibus in decreto allegabatur esse paris auctoritatis cum canone, et quod de istis conciliis patriarchalibus intelligebantur dicta iuris canonici, concilia accipere robur a papa in eorumque statutis Romanam excipi auctoritatem, quia huiusmodi concilia generalia non erant. Cum vero celebrabatur gene- ralis synodus, prout allegabat ex libro per eum ostenso antiquorum conciliorum, dicebat, quod in ea primum inquirebat quid super illa materia diceret canon, hoc est quid

Strana 613
Liber VII. Caput XVIII. 613 constitutum fuisset in alio generali concilio, et illud obseruabatur; si quid autem papa assereret in contrarium illius, adstatim dicebant illud non esse obseruandum neque sibi aduersus canonem obediendum. Allegabat deinde, quod in synodo Calcedonensi presi- dentes fuissent, qui legati erant Romane ecclesie; id fuerat racione materie, quoniam agebatur de confirmacione sentencie date per papam contra Dyoscorum patriarcham Alexandrinum. Ostendebat rursus ex dicto libro, quomodo acta in quocunque generali concilio fiebant auctoritate concilii, et non pape, aliaque multa generis huius deducens in voto suo adherebat maiori parti deputatorum. Subinde magister Egidius Carlerii deducebat plenitudinem potestatis competere ecclesie ex ewangelii verbo "dic ecclesie", cum Petro, qui primus erat in ecclesia, fuisset a Christo preceptum, vt fratrem incorrigi- bilem ecclesie denunciaret eiusque obediret iudicio, quia dixit „sit tibi sicut ethnicus et publicanus“, ita quod non licebat sibi aliud iudicare aut sentire quam quod ecclesia determinauit. Et quemadmodum in causa fratris non licet pape aliud quam iudicauerit ecclesia sentire, ita nec in propria, propterea quod papa non foret exemptus a fraterna correccione, et quem licet fraterne corrigere, corrigere se nolentem licet ecclesie denunciare eiusque expectare iudicium, et non illi resistere, sed conformare. Prosequens autem materiam de plenitudine potestatis dicebat, quod illa et in ecclesia et in concilio et in papa vna esset dumtaxat, non vero plures, quoniam in quolibet diceretur summa et quod per excellenciam dicitur vni soli conuenit, quia multe summe potestates nequeunt esse. Illa tamen vna potestas et summa excellencius in ecclesia esset quam in papa racione finis primum, nam quod ordinatur ad bene esse alterius, illud est finis eius, potestas autem pape ordinaretur ad bene esse ecclesie, non vero sic ecclesia ordinaretur ad bene esse pape; item racione efficientis, quia papa esset velut instrumentum, per quod eiusmodi summa potestas ecclesie exiret in actum suum, in ecclesia autem eiusmodi esset potestas velut in principali agente; insuper racione forme, quia iudicium ecclesie inobliquabile erat, non vero pape, iuxta doctrinam saluatoris "rogabo patrem et alium paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eternum“, quod verbum non precise de apostolis morituris in breui intelligebatur, sed de ecclesia semper manente; in qua excellencius aderat plenitudo hec potestatis racione materie, quoniam ecclesia sepe papam deposuisset, nunquam vero papa ecclesiam, nec eciam si vellet posset, cum ipse ab ecclesia dependeat, non autem ab eo ecclesia. Exponebat consequenter plenitudinem hanc potestatis differenter esse in ecclesia, concilio et papa, quoniam in ecclesia non congregata erat velut in remota disposicione, exire non valens in actum, nisi primo congregata esset ecclesia; in concilio autem erat velut in propinqua disposicione, quia, cum esset ecclesia iam legittime congregata, vt in actum exiret, non requirebatur nisi vt deliberaret; in papa vero tanto propinquius, quanto a semetipso vel cardinalibus consilio accepto exire potest in actum, qui ex eo, quod erat primus executor et minister ecclesie, tenebatur exequi, non vero pro libito amouere, que a concilio instituta forent. Et quoniam in bullis sepe nominatis non significabatur auctoritas in ecclesia, sed in papa, presidentes sui nullo modo admittendi erant per illas ; de expedienti autem dicebat vt alii. N. prior ordinis monachorum nigrorum idem quod precedens affirmabat, dicebatque attendendum esse, quod si pape a Christo in illo verbo "quodeunque ligaueris“ concessa erat plenitudo et eminencia potestatis, quam tantopere extollebant adulatores, quare igitur tociens questio fuisset inter discipulos, quis

Strana 614
614 Liber VII. Caput XVIII. XIX. videretur maior, eciam in die cene, Christum vero eis respondisse non presidenciam ostendendo, sed ministerium, vnde hoc nomen, quod minister esset, pocius pape conueniret quam dici sponsum et caput ecclesie. Archidyaconus autem Metensis ostendebat ex decretis, quod domus Dei accepisset claues et sibi competere illarum exercicium, quoniam diceretur qui ecclesiam corripientem non audiret, velut ethnicum et publicanum reputari debere; item quod nouissime bulle de presidencia referrent se ad priores de presidencia bullas et ea, que legato dirigebatur, esset limitata nimium, quia daretur ei potestas simul cum legatis et surrogatis eorum, et sic presidere non posset nisi cum tribus, et quia per illas tollebatur auctoritas concilio, admittende erant nullo modo. Frater Pascasius Pini sermone loquebatur pleniori de materia capitis ecclesie, quodque bulle predicte conformes essent bulle „Deus nouit“ et in notam concilii, quia papa dicebat se mittere legatos, ne forte eorum defectu impedirentur concilii fructus, quasi affirmans, quod sine illis fructus venire non possent. Dicebat rursus hereticum fore, si asseratur, quod est de neccessitate salutis papam in concilio presidere generali, quoniam apostoli non errauerant nec tamen in Jherosolimitano concilio presedisset Petrus. Affirmabat deinde, quod absque culpa admitti non poterant pape legati bullarum vigore militancium contra auctoritatem ecclesie. Legatus autem interrupit, ne pro die isto restantes loquerentur, dicens quod oporteret ad ardua intendi, scilicet pro liberacione Pilznensium, seque peditatim ire desuper hincinde nec proficere; in crastinum vero quod congregacio futura erat in sancto Dominico ad auisandum super dicto negocio cum principibus et consiliariis imperatoris. Caput XIX. Altero die doctores tres desuper propositis quid sibi videatur exponunt. Quo die post congregacionem illam magister Johannes de Turrecremata diffuse prosequebatur, quomodo in ecclesia Dei esset ierarchicus principatus respectu vnius, tamquam ille melior esset ad regimen ecclesie, cui non conueniebat principatus aristo- craticus, videlicet per generale concilium, sed principatus respectu vnius, vt omnia semper regerentur ab vno influente iurisdiccionem omnibus aliis, et ita Christus dedisset plenitudinem potestatis Petro solum. Nec valoris erat, quod ab alio dicebatur superiorem esse potestatem in ecclesia et concilio, quia, si in concilio et papa vna erat potestas numero, quomodo ergo maior; nec id competebat propterea quod ecclesia regina esset, quia eciam et papa esset rex, et si illa esset mater, papa eciam esset pater ecclesie et sponsus, sicut ipsa sponsa, Bernardo affirmante, quod sponsus diceretur et paranimphus; item nec ecclesie competeret plenitudo potestatis, quia corpus misticum esset et totum, etenim papa pars non erat, cum in eo esset iurisdiccio tota. Multa vero dicens in sencientes contrarium, quasi errarent, concludebat admittendos esse presidentes vigore bullarum et prout legatus. Johannes de Segobia, quod oportebat attendi gesta concilii, et secundum illa tria admittendi essent oratores, quia sic concilium ordinasset in tercia sessione, dicens quod vbi corporalis disposicio pape non pateretur personaliter venire, quod personam vel personas loco et vice sui transmitteret etc. Item dicebat, quod non erat de neccessitate legittime celebracionis concilii generalis papam presidere per se vel per legatos suos, quia in Basiliensi concilio legittime continuato non presedisset vsque

Strana 615
Liber VII. Caput XIX. XX. 615 in illos dies, quodque id ipsum attestabatur xl. sessio. Nec expediens item erat vigore bullarum admitti, nec possibile salua fide et consciencie integritate ex parte missorum, mittentis, materie et finis, conmemoratis desuper que concilium obiecerat contra papam in tribus responsionibus synodalibus, et specialiter in responsione "sperauit“, affirmante quod hic articulus fidem concerneret ete; quodque patres mori vellent, quam pati suis diebus conculcari ecclesie auctoritatem. Bulle preterea forent de data adhesionis neque de illa mencionem facientes, sed referentes se ad concilium, quod statuerat in prima pretensa adhesione, ideo quecunque contra bullas illas dicta erant, eciam contra istas militabant; attendendumque rursus nominatos in dictis bullis non deputatos fuisse presidentes in concilio, cui papa adhesit, sed quod fieri mandauit; magnam quoque suspicionem ingeri propter inuocacionem brachii imperatoris iuxta scripta per papam regi Anglie relata superius in magna disputacione magni Juliani. Respondebat autem in fine allegatis quibusdam ex aduerso, papam non posse comparari vt partem, nisi quando diuisus esset ab ecclesia per heresim vel scisma, quia tunc non reciperet comparacionem, cum membrum non esset neque pars ecclesie, namque vt pars ecclesie maneret, oportebat eum considerare constitutum sub corporis vnitate; item qui dicebant esse ecclesie sponsum, quod attenderent doctrinam Pauli affirmantis ecclesiam exhibitam sponsam vni viro Christo ; pater dici abinde non posset ecclesie, quia nullus esset pater matris, que eum genuit, et papa si filius Dei erat, neccesse erat se confiteri genitum ab ecclesia, attendentem Augustini doctrinam, quod nunquam habebit Deum patrem, qui ecclesiam habere noluerit in matrem. Magister Martinus Menaye deducebat potestatem in ecclesia esse ad modum in humano corpore, vbi non solum in capite, sed in membris erat virtus regitiua corporis tocius, nec membrum vnum alii testante apostolo dicere poterat se alterius opera non egere. Erat igitur plenitudo potestatis in ecclesia velut in toto potestatiuo, quemadmodum in anima hominis, que potest perficere omnes operaciones hominum competentes non per vnam, sed per omnes eius potencias; potestas vero ecclesie a Christo esset immediate, et quamuis papa esset ministeriale caput, dici non poterat eque dignitatis et preeminencie esse vt ecclesia, que totum erat. Concludebat autem vt multi, quod admitti non possent presidentes bullarum vigore. Caput XX. Postremo dicit votum suum ex deputatis vnus, et narrantur difficultates habite circa resoluciones votorum. Altero autem die post meridiem, celebratis mane sacris deputacionibus, magister Johannes de Ragusio ordinis predicatorum exprimens de materia capitis, quomodo in scriptura sacra tripliciter sumitur: direccione, quomodo Sauli regi dictum est "cum paruulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es", principiacione, sicut via, vnde in psalmo „in capite libri scriptum est de me", dignitate rursus et preeminencia, Ysaia testante "longeuus et honorabilis ipse est caput"; simili quoque (modo) de triplici ecclesie significacione : vniuersaliter, vt tota religio christiana vbique locorum, collectiue, quemadmodum in generali synodo, singulatim eciam et particulariter, accipiendo hanc et illam et isto modo papam esse caput ecclesie, non vero prout in concilio congregate vel

Strana 616
Liber VII. Caput XX. 616 accepte vniuersaliter. Allegabat in testimonium bullam Martini pape V. sub data Constancie vilI. Kalendas Marcii pontificatus sui anno primo, sacro concilio approbante, que incipit „inter cunctas pastoralis cure“. In illa namque inter ceteros articulos Johannis Wickleff condempnatos diceretur "non est de neccessitate salutis credere Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias“, et sequitur determinacio synodalis „error, si per Romanam ecclesiam intelligatur vniuersalis ecclesia aut concilium generale, aut pro quanto negaret primatum summi pontificis super alias ecclesias particulares". In eadem quoque bulla determinaretur, quod generale concilium vniuersalem ecclesiam representat, et illud, quod approbat in fauorem fidei et ad salutem animarum, hoc esse ab vniuersis Christi fidelibus approbandum et tenendum, et quod condempnat, esse fidei et bonis moribus contrarium, ab eisdem pro condempnato credendum, tenendum et confitendum. Dicebat consequenter papam subiectum esse concilio absolute et in omnibus, et hoc constare ex auctoritatibus ewangelii, quoniam ille, que videntur esse de persona Petri, per sanctos doctores exponebantur de ecclesie potestate, teste Augustino super psalmo cvin. dicente : "Quedam dicuntur, que ad apostolum Petrum proprie pertinere videantur, non tamen (habent) illustrem intellectum, nisi cum referuntur ad ecclesiam, cuius ipse agnoscitur in figura gestasse personam, propter primatum quem in discipulis habuit, sicut est "tibi dabo claues regni celorum“ et si qua huiusmodi.“ Illam eciam auctoritatem „sicut misit me pater" et "quorum remiseritis peccata“ exponebat dictus Johannes, vt in ea denotaretur principalitas potestatis, quoniam primo in ea notabatur securitas et tranquillitas, cum premittitur "pax vobis“, inmediata rursum potestas, quia „sicut misit me pater"; itaque apostoli non mediante Petro, sed a Christo inmediate potestatem acceperant, profitente apostolo "pro- Christo legacione fungimur“; infallibilis quoque assistencia spiritus sancti, quia dixit „accipite spiritum sanctum"; postremo libera execucio concesse potestatis, quoniam illimitate diceretur "quorum remiseritis peccata“ etc.; itaque propter infallibilem assistenciam spiritus sancti communis esset sanctorum et aliorum doctrina, ecclesiam errare non posse. Adducebat preterea id ipsum ex illa auctoritate "pasce oues meas“, quia iuxta doctrinam Ambrosii pascendas oues non solus Petrus suscepit apostolus, sed cum eo apostoli et ipse cum eis. Exponebat eciam de quatuor conciliis celebratis apostolorum tempore, in eis significari euidentissime principalitatem auctoritatis generali concilio competere, et causas in eis diffinitas esse non Petri, sed communi omnium auctoritate, quia communes essent omnibus acciones synodales et, quod maius, quia eciam de bono opere Petrus reddebat racionem concilio, vt de baptizacione Cornelii centurionis eiusque domus, qui erant gentiles, ipseque Petrus obediebat concilio, quando fuisset ab apostolis in Samariam missus. Allegabat postremo doctrinam Augustini in sermone natalis apostolorum Petri et Pauli, quod auctoritas et potestas non Petro, sed ecclesie data fuisset a Christo: „Dominus Jhesus discipulos suos ante passionem suam, sicut nostis, elegit, quos apostolos appellauit; inter hos pene vbique Petrus tocius ecclesie solus gestabat personam et propterea audire meruit "tibi dabo claues regni celorum“; has enim claues non homo vnus, sed vnitas accepit ecclesie.“ Iste igitur vltimo dicens omnium deputatorum conclu- debat cum aliis, presidentes admitti non posse bullarum vigore. In crastinum autem celebrata generali congregacione deputati conuenerunt et commissum est vni ex illis extrahere concordata; dieque altera legato numeranti, minoris opinionis, hoc est bullarum

Strana 617
Liber VII. Caput XX. XXI. 617 vigore admittendos esse presidentes, fuisse plures, ostensa concordata illi contradicebant. Qui voluit iterum vota scrutanda esse, nouo titulo sumpto, vt omnes exprimerent quid sentirent super hac resolucione „sancta synodus deputat tales in presidentes vel admittit“; nec isto modo obtentum est, vt plures essent minoris opinionis, sed omnes fere resoluebant se admitti non posse bullarum vigore, et recessit nulla facta conclusione. In cuius recessu multi animaduerterunt experimento sencientes, quantum prosit vel obsit generali concilio presidentis fauor. Dum vero resolucio illa fiebat, Curiensis et alii duo episcopi ex parte imperatoris rogabant instanter, vt que auisabantur eidem primo notificarentur, quod fuit concessum. De sero autem legato non conueniente per cardinalem Bononiensem, qui secundus in concilio erat, collecta sunt vota et repertum est xxxix. fuisse illius sentencie, quod admitti non poterant vigore bullarum; decem autem, quod admitti possent earundem vigore, sed cum qualificacionibus additis, quorum duo, quod simpliciter. Fuerunt namque alii quidam preter supra enumeratos, quorum vota tunc sumpta non fuere, vel quia non visa fuere tanti ponderis, vel quia eiusmodi synodalium narracionum scriptor, cum illi dicerent, non interfuit, sed de quibus vidit et audiuit testimonium perhibet. Pro ordinandis autem modificacionibus fuit conmissum patriarche Antiocheno aliisque paucis. Quibus vltimo die Februarii et deputatis omnibus conuenientibus, lecta cedula modifica- cionum, remotum est verbum "cum offensa fidei“, maximo conatu legato contradicente illi verbo et contestante, si illud verbum poneretur, petiturum sibi audienciam dari, sicut Bohemis data extitit, qui nedum coram deputatis, sed in congregacione generali offerebat se contrarium probaturum. Item fuit remotum, quod cogeretur cardinalis sancte Crucis, sed rogaretur, et si nollet presidenciam acceptare, quod tunc acceptaretur dominus legatus ; nec inserendas esse decreto de admissione raciones obsistentes, sed quod notificaretur imperatori. Remansit igitur cedula concordata et quod in crastinum prima die Marcii deputarentur aliqui notificaturi imperatori conclusa atque raciones deputatorum, quare nulli essent admittendi presidentes pape bullarum vigore, sed quod de expedienti duo cardinales admitti possent. Narrata hee sint de examinacione litterarum apostolicarum circa materiam presidencie; collaciones vero habite desuper et cum imperatore et cum presidentibus ipsis, altera quippe illarum examinacione dicenda personarum, sicut et contigere, Marcio describuntur. Caput XXI. Inter gesta Marcii incorporacio Dacie et Cipri regum, cardinalis quoque, et ordinis Jherosolimitani supplicaciones. In quo seruato ordine, prout in aliis mensibus, generalibus celebratis congre- gacionibus sex, solito federe incorporati sunt serenissimi Dacie et Johannes Cypri reges, reuerendissimus dominus cardinalis de Cypro, Hugneth Penestrinus episcopus, N. archiepis- copus Vpsalensis, iamque tercio ordo sancti Johannis Jherosolimitani, N. Plomacensis, N. Lassiensis, Vlricus Arisiensis, Nicolaus Vessionensis, N. Abberdonensis episcopi, Antonius de Noreis Lingonensis electus ; Antonius sancte Marie de Pratalia Paduane, Franciscus sancte Marie de carceribus, N. sancti Fortunati Vincentinensis, N. Fructuosus, Ludouicus in Estorff Ratisponensis, N. sancti Stephani Herbipolensis, procuratorie sancti Scriptores II. 78

Strana 618
618 Liber VII. Caput XXI. Adelberti Traiectensis, Celedune Pauline, sancte Marie in Remenstorff Maguntinensis diocesis abbates ; G. de Casak ordinis Minorum minister generalis, Ludouicus de Pyramo prouincialis sancti Anthonii de Padua, Antonius Ruscha minorum, Jacobus Gerardi Carmelitarum ordinum, Johannes de Hermen in theologia magistri, Andreas Dominici, Antonius de Muleto, frater Johannes de Cypro formati, Stephanus Bedelli in vtroque baccalarii, Thomas de Bordella, Antonius de Malisonus in decretis, Johannes de Hays vtriusque iuris, N. procurator conuentus Rodi, Gardinus de Palma, auditor domini de Cypro in iure, Petrus de Berich in medicina doctores, Lucas archipresbiter Inmolensis, Matheus Betileti, Antonius Dauid in decretis licenciati, Hugo de Sarciis magnus prior Francie, Petrus Lamandi, Rocellus de Auro Janue, ordinis sancti Johannis Jherosolimitani preceptores, Johannes de Cassero de Lusiano Narbonensis, Johannes de Insula Remensis diocesis, Stephanus sancte Marie de Cassiano Brixinensis prepositi, Douchanus de Liten Abberdonensis, Johannes de Edegre sancti Martini Wesaliensis Treuerensis, Johannes Metlingben Onospicensis, Wenczeslaus de Carlesthen Pragensis decani, Wilhelmus de Donberg Morschimensis, Antonius de Cadranis Vicentinus archidyaconi, Archibaldus Laurencii magister hospitalis sancti Germani sancti Andree diocesis, frater Matheus Boneti prior Doueni Gebennensis, canonici duo et alii tres. Suscepit sancta synodus a rege Castelle litteras annotantes per Auriensem episcopum et abbatem Boneuallis, synodales oratores, concilii litteras accepisse et super explicatis per eosdem more progenitorum suorum suoque intendens vellet suos ad concilium destinare ambasiatores, qui nondum applicuissent et propter quorundam eorum obitum et propter congregacionem regni prelatorum, que obstantibus guerris contra infideles eque cito fieri non potuit, sed iam in breui accessuri essent. Alias quoque Aragonie et Nauarre regum effectus eiusdem, quod intendebant quam primum suos ad concilium destinare oratores ; rex autem Nauarre adiciebat oratores suos primum non destinasse, quia sperabat vt simul concurrerent cum oratoribus fratris sui regis Aragonum, a regno Sicilie, quo erat constitutus, destinandis. Litteras eciam archiepiscopi Cesaraugustani effectus predicti. Item regis Dacie datas mense Decembris, quibus sanctam synodum deprecabatur, vt excusatos dignaretur habere prelatos regnorum suorum, qui grauium obstancia neccessitatum ad concilium primo venire non potuissent. Oratores vero sui, Arusiensis et Vexionensis episcopi, vigore credencie dictarum litterarum obtulerunt personam regis eiusque regna ad concilii obedienciam et execucionem quorumuis mandatorum suorum; qui sederunt in latere sinistro infra dyaconos cardinales et patriarchas supra archiepiscopos et episcopos non ambasiatores regum. Alias rursum litteras de mense Octobris regis Cypri, notificantis constituisse ambasiatores suos in concilio residenciam facturos episcopum Vticensem, cancellarium regni, nec non militem et N. doctorem; qui precelse attollens opera insti- tucionis sancte synodi, ad que diebus illis intendi erat summe neccesse, proposuit patrem regis moderni audita concilii celebracione statim ordinasse ambasiatores venturos, sed propter eius infirmitatem atque obitum adstatim recedere non potuissent; qui tamen ordinauerat, vt prefatus dominus Vticensis nomine eius adhesionem faceret, et nunc ipsi illam ratificantes eciam adherebant, decreta concilii approbantes et offerentes, quicquid virium regis et regni esset, in fauorem concilii, cui commiserat explicare alia quedam, et supplicabant dari sibi auditores, coram quibus referrent. Retulerunt autem magnas et

Strana 619
Liber VII. Caput XXI. XXII. 619 graues neccessitates, quas a diebus captiuitatis regis predicti regnum illud paciebatur, siquidem vnacum plurimis ex maioribus regni illius fuerat captiuatus per soldanum anno domini MCCCC°.; supplicabant igitur per sanctam synodum illi subsidium ministrari. Presidens autem sicut ambasiate alteri more solito respondit, Deo, regi ipsisque gracias agens oratoribus, et offerens quicquid roboris concilii in fauorem regni illius. Ambasiatores vero ordinis Jherosolimitani die incorporacionis regis prefati, monstrare conantes ad soluendum semidecimam impositam per concilium includi non debere suum ordinem, affirmabant de hoc habere priuilegia a Martino quinto, Eugenio quarto tunc sedente, et a multis predecessoribus eorum, quod nunquam ordo ille comprehenderetur in quibus- cunque oneribus decime aut cuiusuis subsidii impositi generaliter, lamentabiliter eciam exponentes, propter guerram Francie quod ille ordo nimis oppressus, et quod tunc habebant informacionem, contra terras ordinis a soldano magnam armatam parari. Conmemorabant denique ordinem illum continue vexari insistereque guerris contra Sarra- cenos, quibus alias dedissent quinquaginta millia florenorum pro redempcione captiuorum et pro regis Cypri liberacione triginta millia; illisque diebus prestabant regi Aragonum pro duabus galeis et duabus galeotis ad sui defensionem. Supplicabant quocirca, vt sancta synodus dignaretur eximere ordinem ipsum a solucione imposite semidecime, petentes sibi assignari iudices, quibus et priuilegia sua et alia notificarent dicenda. Dignensis autem episcopus, quia regii oratores nominauerant ipsum regem Jherusalem, Cypri et Armenie, dicebat, quamuis per concilium fuisset institutum per huiusmodi nominaciones partibus non preiudicari, ipse tamen pro ampliori cautela protestabatur, vt per deno- minacionem illam non preiudicaretur domino suo regi Ludouico Cicilie et Jherusalem. Verba autem generis huius patrum plurimi in risum conuertebant dicentes, vt quid desuper regno illo contendebatur, regum nemine illud habente, quia liceret eis iuxta ewangelii verbum "qui potest capere, capiat“ illud. Caput XXII. Exposicio guerre inter regem Polonie et Witrigaldum fratrem suum, vtroque concilium inuocante fine diuerso. Suscepit insuper synodus sancta litteras Witrigaldi magni ducis Lithuanie et domini Russie credenciales in personam N. militis, sui ambasiatoris, datas feria v. post festum Katherine. Qui per Simonem de Valle rememorari fecit alias sacro concilio scripta per eum de professione sua ad plenam obedienciam concilii, seque fore paratum exequi quecunque iniungenda. Proposuit autem et specialiter querelam contra fratrem suum Ladislaum Polonie regem, narracione facta seriosius quam alias per litteras suas, videlicet patrem ipsorum quatuor filios habentem disposuisse, quod et ipse Ladislaus iuramento firmarat, vt, si contingeret eum aliquod regnum adipisci, ducatus ipse Lithuanie in personam veniret dicti Witrigaldi; accepto autem Polonie regno quod ordinacionem ipsam nunquam voluèrit obseruare, sed dederat ducatum tercio fratri, illoque mortuo et quarto, ac post eius obitum nepoti suo Witoldo, tenueratque dictum Witrigaldum in vinculis per xvII. annos, quem auxilio Dei liberatum oportuerat fieri exulem per alios totidem. Mortuo tandem Witoldo omnes proceres et populus dicti ducatus eligentes 78 *

Strana 620
620 Liber VII. Caput XXII. assumpserant eum in dominum suum, et rex ipse in signum plene donacionis tradiderat annulum in manus eius. Sed et postmodum asserentibus quibusdam, ad se pertinere nonnullas terras iure capitaneatus habiti Witoldi tempore, easque reddere nolentibus suscitata fuit dissensionis materia ; vt autem concordiam susciperet, cum debuissent ad dietam placitam conuenire in habitu curie et absque exercitu, audiuit regem magno fulcitum exercitu appropinquare. Qui a duce ipso requisitus responderat pacificum fore accessum suum, sed contraueniens subito vna nocte obsederat locum; cumque inde fugisset dictus Witrigaldus, hostiliter et illum et alias multas deuastauerat terras, quem dederat tunc alteri suo nepoti; auxilio autem magni magistri Pruthenorum restitisset hactenus. Supplicabat igitur sacro concilio, vt dictum regem Polonie caritatiue moneret obseruare iurata federa, et aduersus eum obseruare nolentem procederet ad vlteriora per censuras ecclesie; alias ecclesia nolente ministrare sibi iusticiam protestabatur ex tune requirere pro sua defensione auxilium eciam ab exteris gentibus. Gaspar autem de Perusio et Simon de Theramo, aduocati regis, altero iuuante alterum opponebant guerre illius ducem fuisse causam, quia confederatum cum notoriis inimicis regis, videlicet fratribus ordinis Theutonicorum, et quia non tenebat iuramenta fidelitatis et homagii regi prestita in sua commemorata proposicione, quia ipsum ducatum teneret in feudum, quoniam, eciam si ex successione atque ordinacione patris illi compeciisset titulus ille, immutacionem susceperat ex conuencione mutua, sicut et filii possunt de iure conuenire inter se super paterna successione; concludebant autem supplicantes sacro concilio, vt pro pleniori habenda informacione expectare dignaretur oratores regni Polonie proxime venturos. Andreas vero Pfaffendorff, procurator dictorum ducis et ordinis, aduocatis respondebat, proponentem non dixisse Witrigaldum iurasse vt regis feudatarium, sed quod nobiles ducatus eidem iurauerant tali modo. Et quia multa allegassent monstrare conantes inter regem et ducem (affectum) debiti fraterni amoris, attenderent, quod Gregorio teste probacio dileccionis exhibicio esset operis; sed rex dum teneret ducem in vinculis, misisset eum ad Witoldum aduersarium, vt iugularet eum. Quo sermone magnus excitatus rumor est atque clamor eorum qui regni Polonie, obicientes ducem fecisse contra federa pacis inter regem ipsum et ordinem Pruthenorum. Contencione autem huiusmodi inter partes grauiori surgente presidens concilii silencium indixit, et lecta est missiua Ladislai Polonie regis, Lithuanie principis supremi et heredis Russie, in effectu continens, quod, suis ambasiatoribus dispositis ad recessum, litteras susceperat a sancta synodo, eidem notificante imperatorem Sigismundum in plena congregacione contra eum et regnum suum proposuisse de nonobseruacione inscripcionum suarum, et quod super quibusdam iniuriis atque offensis quasi per regem ipsum illatis imperatori mouisset querelas, offerens se stare iudicio sacri concilii; quocirca hortabatur eum sancta synodus inscripcionis federa et iuramenta inter eos contracta attendere. Ad quod rex ipse dicebat nunquam voluisse facto aut mente contrauenire, sed cum in eisdem expresse caueretur, quod super iniuriis et dissensionibus, si suscitarentur, prelati Polonie et Vngarie regnorum in certo loco conuenturi essent ad tractandum, cognoscendum et super illis determinandum, hoc nunquam sua ex parte defuisset, quia plerumque prelati sui et barones in eo loco desuper conuenerant; sed qua occasione vel causa execucio non processit, nouit Deus. Verum quoniam inscripciones et federa ipsa de voluntate et ratihabicione omnium vtriusque

Strana 621
Liber VII. Caput XXII. XXIII. 621 regni baronum et procerum sigillorum appensione communita erant, expediebat, vt super pacacione et composicione controuersiarum atque iniuriarum coram synodo per imperatorem expositarum consensus haberetur suorum prelatorum et procerum, quia sine eorum consiliis non ei congruebat in detrimentum predictorum federum aliquid attemptare; indixerat qua de re conuencionem generalem ad dominicam reminiscere, vt habitis consiliis eorundem instrucciones pleniores daret ambasiatoribus venturis ad concilium. Deprecabatur vero per sanctam synodum non ei imputari remoracionem dictorum oratorum suorum, finem dicte conuencionis expectancium. Suscepit eciam sancta synodus litteras a duce Britannie et ambasiatores solemnes, de quorum incorporacione controuersiaque habita inter oratores ducis Burgundie et eos super primitate sedis narracio iam precessit. Caput XXIII. Obitus cardinalis sancti Eustachii, forma expedicionis bullarum super particularibus causis, et de controuersiis Lausanensis Bambergensisque ecclesiarum. Mense denique isto magna contristacio mesticiaque patribus concilii accessit ex obitu clare memorie reuerendissimi domini Alfonsi cardinalis sancti Eustachii, splendore cuius sacra refulgebat deputacio pacis, suarumque magnitudine virtutum et amplissimi status synodus exultabat. Hic continua vexatus febre per dies duodecim dominica die xnn'. mensis huius matutina hora animam Deo reddidit; qua hora eciam Vitalis patriarcha Alexandrinus ex ydropisi, calami dum dormiret apercione, per quem e ventre humor exuberans interpolatis vicibus effluebat. Sed eo die affluit consolacio introeunte reueren- dissimo domino cardinali de Cypro. Cum vero adaucta multitudine personarum in concilio negocia multiplicarentur magnaque frequencia esset expedicionis bullarum pro communibus, sed maxima pro negociis particularibus, quia super nouitate stili plurime fiebant difficul- tates, vt facilior esset expedicio, retento titulo ac nominacione, de quibus iam determinatum extitit, sancta synodus specialiter concessit bullas expediri iuxta formam Romane curie, ad expedicionem tamen earum conuenientibus deputatis per sacrum concilium. Concessit preterea, vt iuxta eundem morem regule cancellarie traderentur petentibus fidem facture sub sigillo vicecancellarii. Cum vero a mense Nouembris post imperatoris proposicionem de septem ecclesiis in Germania magnas atque periculosas habentibus controuersias facta vocacione per synodum atque per ipsum imperatorem multi ex competitoribus personaliter venerint, a menseque Januarii magnas vexaciones sancta synodus passa est, audienciam prestans partibus contra se inuicem per se replicantibus, presertim super Lausanensi, Bam- bergensi et Treuerensi controuersiis. In quarum prima imperator magnas faciebat instancias, eciam per semetipsum id requirens in deputacione fidei, vt quemadmodum in Treuerensi ex officio contra electum, cui specialiter fauebat dux Sabaudie, per concilium proce- deretur, quod erat in fauorem promoti per sedem apostolicam Ludouici de Palude, cui propter obsequia grandia concilio prestita eiusque zeli magnitudinem ad concilii prosperitatem patrum plurimi afficiebantur; propter quod, vtrum per viam monitorii procedi deberet, et in generali congregacione diffuse allegaciones et in deputa- cionibus mature fiebant deliberaciones. Sed tandem tribus deputacionibus bis delibe- rantibus procedi per viam monitorii, quarta vero de pace differente primum, post

Strana 622
622 Liber VII. Caput XXIII. vero deliberante quod ordinarie procederetur, tempore commissionis opposuit se procurator ducis Sabaudie ipsiusque electi, precentor Bitterrensis, allegans fieri non debere, quia electus semper se obtulisset stare iuri, nec Sabaudie guerram sicut in Treuerensi eapropter esse ad infamiam ducis Sabaudie, tenentis semper terram suam in pace, quodque electus ipse a tribus septimanis litteras habuisset apostolice noue prouisionis; verum igitur titulum et possessionem habentem non decebat sic notari vt intrusum Treuerensem. Recedentibus vero partibus aduocatisque earum ad deliberacionem iuxta ordinaciones concilii posito, vtrum eiusmodi raciones militarent, fuerunt vota LXXIII. remittencium ad deputaciones, sed ducenta viginti quatuor contestancium, non militare iamque super illis propositis fuisse disceptatum in deputacionibus. Propter quod conclusum extitit procedi per viam monitorii, attento in multis sessionibus promotum ipsum vocatum fuisse episcopum Lausanensem, quod existens in concilio inuitus fuerat ad ecclesiam Auinionensem translatus contra decreta Constanciensis et Basiliensis conciliorum, que decebat ex officio tueri ; dictus vero precentor quod procederetur ordinarie protestabatur. Post que die Maii xxi°., accusantibus eius contumaciam concilii promotoribus, Johannes de Prengino multis associatus laicis comparuit, proponens desiderium eius fuisse interesse concilio propter participem fieri laborum ad sancta opera, quibus concilium intendebat ; sed et tunc comparebat citatus, quamuis citacionem non emanasse de intencione concilii crederet, protestabaturque per suam comparicionem non intendere approbare nullitatem eius. Deinde Gaspar de Perusio aduocatus multa eius nomine obiciebat aduersus citacionem, allegans de nullitate et indecencia, quodque dux Sabaudie, ciuitas et patria Lausanensis instarent pro electo eum commendantes, nonnullas eciam raciones inducens, quare pocius ille quam aduersarius Ludouicus de Palude conueniret, vt haberent in episcopum et pastorem. Precentor quoque Bitterrensis, eius procurator, latine et miles quidam Bernensis multa desuper hiis exposuerunt. Ambasiator insuper ducis Sabaudie proposuit intellexisse eum in Romana et cesarea curiis seminasse quosdam fauere se electo, vt habere posset ciuitatem et patriam Lausanensem; cumque eciam id dici posset in concilio, affirmabat id verum minime esse, ideoque oblocutores debere reprimi. Simon vero de Theramo resumptis particulis proposicionum respondit pro contestacione iuris Ludouico competentis, signumque esse dicens, partem aduersam de iure suo non confidere, tot mendicatis suffragiis fauoribusque laicorum innitentem, nec ducem aduersari, qui semper Ludouico respondisset velle stare, prout de iure declararetur. Cumque dicere cepisset de persona Johannis, quod esset contra auctoritatem concilii, prout in certa scriptura per eum ad papam destinata constaret, patres locum vt legeretur non dedere, sed iuxta deliberata deputacionum nominati sunt quatuor iudices, qui post instructam causam concilio in presencia parcium referrent merita eius. Quorum alter Foruiullensis episcopus xu". Junii retulit, vsque in illum diem pro parte Johannis de Prengino fuisse dumtaxat allegatum super illegittimitate monitorii, cumque in termino esset ad producendum, superueniente Arelatensi cardinali et id tractante, quod partes conuenissent infra mensem terminari causam per Arelatensem et Rothomagensem cardinales, Lugdunensem archiepis- copum et ducem Sabaudie, et tandem sexta die Julii pro dicta habenda concordia iuerunt ad ducem Sabaudie Arelatensis cardinalis, Ebroicensis et Constanciensis episcopi. In Bambergensi autem controuersia die, qua commissa extitit Lugdunensi archiepiscopo, vt

Strana 623
Liber VII. Caput XXIII. XXIV. 623 vocatis partibus declaret prout de iure iusticiam facturus, Olomucensis episcopus et Henricus Stock imperatoris parte requisierunt concilium deprecantes remitti ad iudicium suum, quoniam coram eo fuerat cepta et pars altera libellum dederat; sed Bambergensis episcopus ad hec statim respondit non dedisse libellum, sed informacionem. Remissa vero est ad deputaciones deliberanda plenius, et quarta succedente congregacione conclusum est, vt in ea procederetur per viam monitorii aduersus ciues. Processu vero durante Romanorum imperator plures magnasque fecit instancias ad tribunal suum remitti debere, sed nec obtinuit; namque Julio mense deliberacionibus quatuor deputacionum in id concurrentibus, dicto archiepiscopo Lugdunensi requirente, vt non solus sustineret onus, adiunctus est cardinalis Firmanus; cui recusanti, vt acceptaret onus ipsum, cardinalis sancte Crucis tamquam presidencium primus in generali congregacione mandauit ; mense quoque Septembris dicto archiepiscopo de causa ipsa se penitus exonerante surrogatus est Crapuliensis episcopus, vnacum cardinali processuri et ministraturi iusticiam. Caput XXIV. De controuersia ecclesie Treuerensis, cuius specificatur dignitas maxima. In causa vero Treuerensi maiores frequencioresque extitere facte allegaciones a mense Decembris, quo Rabanus Spirensis episcopus ad dictam ecclesiam translatus com- paruit personaliter, frequenter accusans contumaciam aduersarii non comparentis, cuius ex parte non deficiebant in concilio allegantes excusacionum excusaciones. Sed tandem de mense Februarii sancta synodus concessit Vlrico de Manderschet possessionem tenenti saluum conductum ad xv. dies, vt personaliter compareret, et pro decem diebus, quibus in concilio staret, qui si non veniret, eo ipso declarabat ipsum fore contumacem, item quod cessaret interim ab omni via facti. Qui die xva mensis huius feria secunda post dominicam de passione comparuit, associatus continuo per comitem N. et quosdam milites, familiam habente illo iuuenilis roboris, pugne aptam, prohibitam gladios, sed in manibus baculos portantes. Cum vero primum congregacionem accessit, assistentibus ei multis militibus ac ciuibus Basiliensibus, proposuit cum themate evangelii diei illius „in die magno festiuitatis clamabat Jhesus : si quis sitit, veniat ad me et bibat", exposicione data, Jhesum clamare per ora patrum concilii, qui congregati erant ad pacem, vt pacem sicientes ad se venirent, quod et ipse fecisset vocatus ab eis. Verba hec placido formata decore vtrum prope aut longe essent a corde eius, sequencia manifestabunt ; pro tunc autem rogabat nomine suo, cleri et ciuium Treuerensium, audiri prepositum Confluencie Nicolaum de Cusa. Hic autem ab alto exorsus contestabatur, ciuitatem Treuerensem extitisse fundatam anno XLV' vite Abrahe et sic ante Romam annis mille tricentis, habuissetque principatum ante aduentum Christi, ad quem per discipulos duos ex LXX., qui viderant in carne dominum, fuerat con- uersa; et quod habuerat iam octuaginta presules, quorum xxx. fuissent canonizati, archie- piscopum vero ecclesie huius primum esse inter electores imperii, a quo magna haberet priuilegia, concessa eciam a summis pontificibus, sed inter alia illud vnum, nunquam dicte ecclesie futurum pastorem nisi ex membris suis. Quodque vltimus eius pastor Otto in extremis agens testificatus fuerat dictum Vlricum ydoneum futurum successorem suum, eleccione autem in ipsum et alios diuisa, quam nec papa confirmauerat, sed fecerat trans-

Strana 624
624 Liber VII. Caput XXIV. lacionem de persona Rabani episcopi Spirensis, cum per litteras Jacobi de Sirck constitis- set eum nolle prosequi eleccionem de ipso factam, sed ius sibi competens in ecclesiam cessisset. Iterum ad eleccionem processo extiterat electus dictus Vlricus et huius eleccio- nis vigore admissus; nobiles quoque accepto primo consilio archiepiscoporum Maguntini et Coloniensis iurauerant eidem. Asserebat autem Nicolaus ipse hoc fieri de iure, pro conclusione dicens, quod omnis presidencia regitiua requirit consensum subditorum, nec alias posse introduci, cum sit contraire iuri nature, a quo eiusmodi consensus requiritur; quam conclusionem inducebat, multipliciter allegans antiqua concilia, quomodo prouisio- nes ecclesiarum ex eleccione fiebant, per Nicenumque concilium inhibitam fuisse trans- lacionem, sed in alio sequenti additum, nisi pro neccessitate ecclesie et vtilitate; multis vero super hiis factis postea difficultatibus in tercio concilio declaratum id verum esse, quando huiusmodi translacio postularetur, quod non interuenisset in translacione Rabani. Affirmabat consequenter esse iniustum reseruaciones et prouisiones fieri ad nutum summi pontificis, translaciones quoque, exaggeracione data, si hec concederentur, tunc ita dici posse de translacione imperii a Germanica nacione, propter quod huiusmodi defensio spec- taret ad totam nacionem, similiter ad concilium, quia oportebat ipsum defendere antiqua concilia, cum adhuc censerentur in suis decretis illorum patres conditores. Et tandem lecto per decanum beate Marie Wesaliensis decreto eleccionis facte per decanum et capitulum ecclesie Treuerensis de persona dicti Vlrici, aduerse parti audienciam petenti die isto, quia iam tarda hora esset, concessa non fuit, biduo sequenti tradita, generali congregacione ad hoc indicta specialiter. In qua vicarius Maguntinus pro parte decani et capituli Treueren- sis exponens ecclesie illius statum dicebat, ea vacante castra debuisse tradi capitulo, quod minime facere voluissent officiales eciamsi requisiti, excusantes se electo daturos, sed nec tradere voluerant Jacobo de Sirck. Et quia post factam translacionem a papa canonici intellexerant laicos sibi velle eligere in dominum temporalem laycum vnum, ne id fieret, ipsi elegerant dictum Vlricum, quia, cum esset ecclesiasticus, melius eo mediante recu- perari poterant bona ecclesie, habuerantque tot rogamina potentum, vt quasi diceretur impressionibus facta; quapropter et si non laudarentur quia constantissimi, factum tamen erat cum magna prudencia laudata a multis, inter duo elegisse minus malum. Post hunc autem Gaspar translati aduocatus respondebat allegatis per N. de Cusa, subditorum con- sensum intelligi debere, qui esset ex iudicio racionis, non vero affeccioni conformis; quis autem consensus talis esset iudicandus, oportebat obedire et stare iudicio superioris, per quem, cum eidem commissum fuisset regimen eorum, quicquid fieret, intelligebatur inter- uenire subditorum consensum. Allegabat eciam multiplicate iura communia, reseruaciones fieri de iure, translaciones quoque, dictamque translacionem legittime factam extitisse, cui non obstabant priuilegia per ipsum N. allegata. Inducebat denique inualidam fuisse secun- dam allegacionem, et materiam de nontranslacione imperii ad aliam nacionem fuisse inductam ad ingerendam inuidiam inter sacerdocium et regnum, legique fecit duarum copias bullarum Martini pape v. et Eugenii sedentis conformiter attestantes, contra dictum Vlricum tamquam iniquissimum penas formidabiles designantes, propterea quod se intruserat et dicte translacioni obedire noluerat. Cuius mandato audienciam sibi dari petentis Stephanus de Nouaria multa locutus est, ad obiecta prout potuit respondens, aduersatus specialiter dic- tas litteras, affirmantes cursorem quemdam fuisse submersum, qui, vt dicebat, constitutus

Strana 625
Liber VII. Caput XXIV. XXV. 625 erat inpresenciarum, et sie tamquam super falso fundatas non esse iustas. Assurgens deni- que Jacobus Sirek dicebat, quia sepe in huiusmodi sermonibus de sua eleccione tange- batur, pro tune, quantum tangeret de suo interesse, dicere nollet ; sed verum minime fore, quod commemorabatur in eleccione sua munera interuenisse, quinymo sua eleccio fuerat canonica, vnde Martinus papa electum eum vocauerat, Eugenius quoque in quibusdam lit- teris canonicam nominabat suam eleccionem et in aliis simpliciter eum vocabat electum; verum si quid indigne commissum fuerat, subiciebat se ad punicionem sacri concilii. Ipse autem Vlricus promisit sacro concilio non recedere vsque ad octauas pasce, prorogato eius saluo conductu ad xv. dies post pasca. Caput XXV. Confutantur per concilium raciones diffugii allegate per Vlricum electum Treuerensem concordie acquiescere nolentem et iudicio concilii. Ad concordandum vero partes deputati sunt cardinalis Firmanus, archiepiscopus Lugdunensis et Visensis episcopus. Qui feria sexta post pasca organo cardinalis Firmani relacionem fecerunt, partes vtrimque multa eis in scriptis dedisse et Vlricum ipsum nun- quam voluisse se submittere concilio, Nicolao de Cusa desuper raciocinante, quoniam ageretur de priuilegiis imperialibus, de quibus non liceret a quoquam absque consensu imperatoris cognosci, et quia eidem prestiterant iuramenta nobiles neque decebat eum contrauenire, sed, quod grauius censendum erat, quia haberet concilium suspectum prop- terea, quod absque vocacione partis dedisset quasi sentenciam diffinitiuam, relaxans iura- menta ipsi Vlrico prestita, ideoque submittere se nichil aliud esset quam acceptare illius iam date sentencie execucionem; verum quia imperator dixerat se velle mediare, placeret Vlrico atque suis quod alique vie racionabiles aperirentur et practicari possent. Ipse autem Nicolaus et decanus Wesaliensis, qui comprehensi fuerant in citacione, vt personaliter in concilio comparerent, fatebantur se submissos concilio, Nicolao adiciente, quia diffamatus extiterat racione per eum pridem facte proposicionis, quod regitiua presidencia consensum requireret subditorum, petebat, vt desuper videretur in deputacionibus, quia speraret reputari raciones per eum allegatas iustas esse. Aduocatis autem partis aduerse contra huius proposita multa de iure allegantibus, a congregacione seorsum partibus factis, per cardinales dictum est monendum fore Vlricum ad submissionem concilii, per quosdam vero alios materiam remitti ad deputaciones, prorogato saluo conductu ad octo dies. Cumque patrum vota mixtim procederent, multis nominantibus legatum vt cum aliis tribus deputatis esset, legatus autem vocatis partibus ipsi Vlrico dicebat videri reuerendissimis patribus raciones suas inualidas, quoniam generale concilium et de priuilegiis imperialibus et de quibuscunque causis aliis cognoscere poterat, et tunc imperatore presente facultas erat ad defendendum illa ; nec retrahere se deberet, vt per concilium cognosceretur, confidens per concilium iusticiam seruari super iuramentis prestitis eidem, quia nobiles, qui illa presti- terant, aut credebant licita esse et tunc forciori racione submittere se deberent de iusticia sua confidentes, aut si dubitabant licita esse, tune merito petere debebant declaracio- nem, et si putabant illicita, vehemencius, ne in errore manerent. Tercia insuper racio sua inualida erat, quia, si dicebant sentenciam esse nullam, id poterant allegare, nec id reputa- Scriptores II. 79

Strana 626
626 Liber VII. Caput XXV. batur inconueniens, apostolicam sedem post habitam veram informacionem primam senten- ciam reuocare ex nouiter productis. Propter quod, si confidebant talia esse priuilegia sua, quod ecclesia sibi debita esset, poterant consentire ad iudicium concilii, neque poterant retrahi a submissione concilii, velut suspectus esset iudex, in quo erat congregacio multa- rum nacionum non habencium ad hec inordinatam affeccionem. Rogabat igitur et require- bat eum, vt submitteret se et concilium per viam concordie vel iusticie causam terminaret, certusque esse poterat, quod in fauorem eius detrahendum esset rigori iusticie. Quodsi nollet submittere se, protestabatur per concilium procedendum fore vsque ad sentenciam diffinitiuam atque eius execucionem; etenim si ipse vellet, concilium nolebat perire illam ecclesiam, vnde hortabatur eum, quod non vellet per subterfugia ire. Ad quod verbum surgens ipse Vlricus Theutonice dixit salua reuerencia se subterfugere nolle. Continuato vero sermone legatus illi dicebat, quod attenderet bene, quia, si non submitteret se con- cilio, cui tamen papa et totus mundus subiecti erant, Deum contra se prouocaret et omnes homines ista scientes racionabiliter dicere possent eum refugere omnem viam iusticie et concordie, nec dubitare deberet de iudicio, dandis per concilium absque omni suspicione iudicibus. Ad hec Vlrico et suis parumper se retrahentibus miles vnus in Teutonico, cuius verba sicut et priora frater Petrus de Bauaria interpretabatur, dixit quomodo hactenus labo- rassent pro habendo saluo conductu, vt Vlricus ipse veniret, et ad ea que pacis essent, et quia huiusmodi proposita ardua essent, daretur eis deliberandi spacium et die sequenti respondere vellent coram deputatis; quod et concessum extitit superaddito ad hoc legato aliis tribus. Deinde coram patribus sacre deputacionis fidei, aliarum quoque deputacionum, quia die illo con- gregacio generalis non erat, comites et barones Treuerenses organo Stephani de Nouaria aduo- cati proposuerunt, quare in preteritum et tunc eciam adherebant Vlrico, quia secundum priuile- gia ecclesie illius prefici non poterat in archiepiscopum, nisi in quem clerus, capitulum, mili- tares et populus consentirent, et quia consultum eisdem fuerat illi adherere debere, quem capitulum assignaret, sicut de Vlrico fecerant. Quo vero ad submissionem petitam eorum faciendam concilio, quia multi de adherentibus in partibus remanserant et absque illorum scitu quicquam fieri non decebat, intendebant proposita illis notificare, eiusmodi submis- sione reputata per eos graui, attento maxime concilium iam quasi diffiniuisse ex officio relaxans facta iuramenta Vlrico et vocans eum pretensum electum, ipsum vero Rabanum archie- piscopum. Qui protestabantur vleisci iniuriam sibi factam propterea quod ex parte capituli propositum fuerat contra ipsos eleccionem Vlrici factam per impressionem, et quia reces- serant ab eo, quem illis assignauerant, hoc tamen intenderent iusticia mediante ; item quod in futurum non tam cum promptitudine obedire vellent preficiendo in archiepiscopum, ne sicut tunc deluderentur. Consequenter die v'. in generali congregacione scriptis et verbo facta est relacio, coram imperatore conuenisse legatum, archiepiscopum Lugdunensem et Olomuncensem episcopum cum certis aliis deputatis per partes tractaturos concordiam, et proposuerant Rabanum manere debere et ipsum Vlricum vocari electum eique manere ius saluum, si quod ei competebat, ita vt cedente vel decedente archiepiscopo interdiceretur procedi ad eleccionem, vsque videretur de iure eius, quodque Rabanus haberet libere admi- nistracionem in spiritualibus, sed in temporalibus, ne querele agerentur, per statum cleri, milicie et populi eligendos esse tres aut sex, per quos temporalitas regeretur, darenturque VIrico (pro) annua pensione duo millia florenorum, duo eciam castra cum suis districtibus,

Strana 627
Liber VII. Caput XXV. XXVI. 627 in quibus viuere posset recturus illa nomine archiepiscopi, et quod excrescentibus obuen- cionibus ecclesie Treuerensis huiusmodi annua pensio sibi augmentaretur; item Jacobo Sirek soluendam pensionem annuam per sedem apostolicam assignatam. Ad que Vlricus non con- senserat, petens vt ipse vnicus esset administrator in omni temporalitate. Secundo fuerat propositum, quod Rabanus cederet archiepiscopatui, danda sibi certa pensione aliisque dic- tis modificacionibus, sed neque Vlricus assenserat. Tercio quod submitterent se partes con- cilio, per quod darentur iudices insuspecti administraturi iusticiam, quodque non haberetur respectus, tamquam non fuisset, ad bullam de relaxacione iuramentorum. Huic vero tractatui Vlricus responderat se nunquam fugisse iusticiam, sed acceptabat si ex tune causa conmitteretur archiepiscopo Coloniensi cum consilio illius vniuersitatis. Facta eiusmodi relacione responsum extitit a cardinalibus, ex quo de omni humilitate archiepiscopi constabat atque obediencia eius, intrusi vero rebellione, omnem fauorem prestandum esse acceleracioni cause et ex parte concilii imperatorem fore exhortandum, vt sua regalia et temporalitates ecclesie illius traderet dicto Rabano et sic haberet effectum. Quia vero dies iam processerat, ceteri patrum vota sua non dederunt, sed die sequenti auditis partibus, altera quarum organo Simonis de Theramo peciit tamquam in notorio declarari Rabanum esse verum archiepiscopum et Vlricum intrusum, aggrauandis contra eum processibus cum inuocacione brachii secularis, eciam in iudicio fidei prosequendum; alia vero per Stephanum de Nouaria remitti causam ad deputaciones et iudices dari insuspectos, opponente eciam legittimam non fuisse citacionem, quia non decretam in congregacione generali, nec esse locum in iudicio fidei, quia non asseruerat non posse interpretari aut dispensari in iuramentis. Patres autem deliberare ceperunt, et cardinalibus prout heri dicentibus ambasiatores Francie allegabant, quia opponeretur suspicio, eciam si notorium esset ius partis alterius, oporteret partes cogi vt de iudicibus concordarent, ideoque remittenda esset deliberacio deputacionibus et imperatorem non tune, sed post sentenciam depre- candum. Cumque vota conformia non essent, remissum est negocium ad deputaciones. Legatus autem dicens se percepisse multos sinistre extimare facta coram imperatore per eum aliosque deputatos, multa allegauit iura licitum esse, eciam si nullum ius parti competeret, cum illa componere propter redimendam vexacionem, maxime in causa huiusmodi Treuerensi propter vitandam tanti sanguinis effusionem, quodque illa omnia appunctuata fuerant de partis consensu archiepiscopi ipsius. Caput XXVI. Requisicio imperialis fieri iusticiam in causa Treuerensi, relacio cause et sentencia diffinitiua. Denique omni facto experimento partes ad concordiam reduci non posse, in sequenti congregacione cardinali Firmano, archiepiscopo Lugdunensi et Visensi episcopo concessum est, vt partibus mandarent, vtramque de toto corpore concilii eligere xxx. vel XL. sibi insuspectos, et si in aliquibus concordarent, illos esse iudices, si vero in nullo, quod essent tres ipsi, quodque iudices infra breuem terminum mandarent eciam per edictum partibus producere omnia iura sua, intimantes mandatum hoc specialiter Rabano, ex quo erat presens in concilio, aduocato quoque vel procuratori Vlrici, si quem dimisisset; 79 *

Strana 628
628 Liber VII. Caput XXVI. instructa vero causa referrent in generali congregacione, vt ibidem diffiniretur, prout dictaret spiritus sanctus. Imperator autem, qui primo deprecabatur per deputatos non concludi, donec eis fuisset locutus, quia intendebat reperire concordie modum, recessu cognito Vlrici et aliis cause circumstanciis requisiuit per concilium iusticiam ministrari. Siquidem xxIII". Aprilis in generali congregacione per marchionem Brandenburgensem, Aquilegiensem patriarcham, archiepiscopum Magdeburgensem, Tridentinum, Curiensem, Augustensem et Frisingensem episcopos organo vicarii Maguntini, summatim comme- morantis de tractatis super concordia cum Vlrico, coram eo exposuit se desperare de concordia cum eo vmquam habenda, ideoque videri sibi viam congruentem per iusticiam terminari causam, de quo rogabat concilium et offerebat se ad mandatum eius ad omnia que posset in huiusmodi causa, qui statim post concilii diffinicionem daturus erat regalia sua ei, cui per concilium diffiniretur; deinde eciam per semetipsum recessus sui tempore dicens, quod veritas angulos non querebat. Die igitur decima Maii dicto primum, quod archiepiscopus Lugdunensis infirmaretur, organo cardinalis Firmani ac eciam scripturis lectis per notarium concilii Petrum Bruneti facta est relacio de meritis cause huius, vt quam primo tres ipsi dati fuerant ad concordiam partes presentauerant iura sua, Rabanus prouisionem et translacionem apostolicam, commissionem et recepcionem pallii, recepcionem possesionis et intronizacionis per capitulum et ciuitatem Treuerensem, bullam quoque Eugenii pape relaxantem iuramenta cleri et vasallorum prestita Vlrico; ex parte vero cleri, capituli et ciuitatis fuerat allegatum, quomodo Vlricus ipse fecisset contra iuramenta prestita et alienaciones multas ; ex cuius parte allegabatur fuisse electum semel per duos, et postea electum iterum Jacobo Sirck cedente eleccioni de se facte. Finita eiusmodi relacione cardinalis Firmanus et episcopus Visensis, duo ex tribus, datis instructoribus cause dederunt votum suum in parua cedula, quoniam ex gestis constabat de iure notorio Rabani et de noniure intrusi Vlrici, illumque ad omnem concordiam voluisse condes- cendere, hunc autem minime, declaracionem esse de hiis per concilium faciendam. Requisitis vero abinde votis patrum cardinales copiose allegabant iura, diffiniendum esse per concilium neque expectandum amplius, vt ante recessum suum regalia sua traderet imperator. Ad hec conformiter dicentibus aliis maioribus prelatis, Cisterciensis et Virgiliacensis abbates allegarunt super ferenda sentencia remittendam esse deliberacionem ad deputaciones, quod et factum extitit, in hac deliberacione sistente parte maiori, et deinde conclusum extitit citari partem ad concedendum apostolos et audiendum sentenciam, supplendosque fore per concilium, si qui in processu interuenissent defectus. Nicolaus vero de Cusa presentato tune mandato Vlrici peciit copiam productorum et terminum ad contradicendum, qui tune fuit citatus, dixitque primo non presentasse mandatum sperans per concilium decerni reiterandos esse terminos, quodque non haberet penes se iura, sed misisset ad partes pro eis. Die vero sequenti xv°. Maii Jordanus Morini allegabat, cum inter alios in libello „Deus nouit“ duo essent errores, papam amouere posse decreta omnium predecessorum ac conciliorum generalium, esseque irreprehensibilem, vt nemo ei dicere posset, cur ita facis, translaciones autem fieri summorum pontificum voluntate, ex quibus multa dampna sequi possent, concilium vero cum iudex esset de hiis, quod igitur non tam leuiter procedere deberet approbando translacionem Rabani per sentenciam, quod esset facto approbare translaciones fieri, quas tamen profitebatur ipse ex iusta causa

Strana 629
Liber VII. Caput XXVI. XXVII. 629 fieri posse. De eiusmodi non facta mencione mandante legato scriba concilii P. Bruneti legit sentenciam diffinitiuam, quod sancta synodus declarabat plenum ius compeciisse atque competere ad Treuerensem ecclesiam cum omnibus castris, iuribus et pertinenciis suis venerabili Rabano olim episcopo Spirensi ad dictam ecclesiam translato, eumque fuisse et esse verum atque indubitatum archiepiscopum et pastorem, et dictum Vlricum ab occupa- cione dictorum desistere debere, exhortans et mandans imperatori Romanorum Sigismundo Rabano ipsi debere conferre regalia et honores archiepiscopis dicte ecclesie dari consueta, item brachium seculare suum, decernens pro execucione dandas esse litteras cum clausulis opportunis. Is terminus datus est controuersie Treuerensi, a tercio iam anno concilio introducte, que preter narratas desuper alias plurimas concilio tribuit vexaciones; etenim cum Vlricus ipse appellacionem interposuerit a processibus et sentencia, plurimaque nec grandia minus, vt execucio non fieret, impedimenta dederit, supplicante Rabano sancta synodus Julio mense Juliano commisit legato, vt, illius appellacione reiecta per eum nomine concilii pro translato ipso litteras scriberet fauorabiles. Caput XXVII. Reassumpta gestorum narracione super presidencia specificatur per quos imperatori facta est de appunctuatis relacio, eiusque responsio conformis et deprecacio. Est autem iam tempus, vt post huiusmodi narracionem inchoatam maiorem ista controuersiam de presidencia oratorum pape historia prosequatur hiis que Februarii copulans gesta Marcii. Cuius die prima, vt fuerat condictum, deputatis apud sanctum Franciscum conuenientibus, maioribus quidem excusacionem allegantibus, nec dicatur, sed vt indicia plenius manifestarunt, quia displicere nolentibus pape, deputati sunt ex minoribus octo imperatori notificaturi que extiterant concordata, poscentique eorum raciones clariores notificaturi vel circa hoc acturi, sicut eis videretur. Cumque hii octo ex numero illorum essent, qui satis allegarunt bullarum vigore nullatenus fore admittendos presidentes, magister Johannes de Turrecremata aliorsum forte agi desiderans suadebat, quoniam due fuissent opiniones deliberancium, ex vtraque deputandos esse raciones allegaturos. Cui cardinalis sancti Eustachii dicebat, semetipsum tribuens in exemplum, se fuisse in multis notabilibus collegiis, quia canonicus in capitulis ecclesiarum cathedralium, quia doctor in collegiis doctorum, quia regum consiliarius in consiliis eorum, quia cardinalis in sacro cardinalium collegio, in quibus illud semper vidisset experiencia obseruatum, quamdiu negocium in consultacione permanet, de omnibus tam maioribus quam minoribus fieri mencionem, vt singuli suo arbitrio libere dicant, quecumque sibi agenda videntur; postquam autem maior pars deliberancium vnius foret sentencie, minorem partem cedere illi, tamquam ad illam pertineat execucio deliberatorum, nec opponere se illi in execucione, que in deliberacione succubuit; alias nunquam finis esset accionum vniuersitatis cuius- cumque, si darentur executores aduersarii captate deliberacionis. Alloquens igitur Johannem ipsum dicebat pacienciam habentem locum dare accepte deliberacioni, vt, qui eius fuerant sentencie, illam execucioni traderent. Prefati quocirca octo deputati, quorum primus Johannes Pulchripatris, apud sanctum Dominicum conuenientes, imponentes eidem

Strana 630
Liber VII. Caput XXVII. 630 onus, auisarunt de pocioribus racionibus per eum proponendis imperatori; a quo receperunt nuncium misisse pro legato, coram quo ac suis principibus, prelatis et oratoribus electorum imperii volebat eos audire, nec Veneti tunc astare deberent. Coram igitur ipso lecto incumbente de podogra et cirogra dictus Johannes exposuit per duas fere horas bullarum de presidencia presentacionem et requisicionem factam per oratores pape, et quomodo vnacum cardinalibus deputati extiterant XLIX., qui mane et vespere per xII. dies quam plurima docte atque prudenter disseruissent, et tandem fuisse auisatum, quod consideratis decretis concilii Constanciensis, pro cuius fauoribus eidem prestitis serenitas sua perpetuam laudem haberet, tenore quoque dictarum bullarum in eisdem nominatos admitti non posse illarum vigore, aperiendo quatuor puncta principalia in illis contenta et raciones allegatas illis precipue contrariantes. Referebat demum, quare non conueniret admitti per concilium omnes in dictis bullis nominatos, sed quod auisatum fuerat duos admitti posse, cardinales sancte Crucis et sancti Angeli, et si difficilem se ille redderet, quod sua maiestas dignaretur eum rogare, simili quoque modo faceret et concilium. Auditis vero expositis imperator respondit, se intellexisse conclusionem, papam non potuisse per predictas bullas concedere suis presidentibus, quod ipse non haberet; quod certe imperator ipse credebat fore verum, quoniam secundum decretum Constanciensis concilii papa subiectus esset concilio in reformacione capitis et in hiis que sunt fidei, hiis ad concilium pertinentibus, ambasiatoresque pape dixisse eidem nolle vti dictis bullis. Sed amore Dei, ne ex hoc veniretur in scandalum, dicebat ipse quod, sicut venenum sumitur in medicina contem- peratum multis, vt nocere non possit, ita fieri posset per concilium multa apponi remedia et condiciones, vt, eciam si presidentes pape nocere concilio vellent, non possent. Namque sue intencionis erat, sicut in Ytalia multa fuerat passus pro Basiliensi concilio, ita inten- debat tunc et semper pro sua manutencione, etenim si dissolueretur absque fructu, ve nobis qui viuimus, quia tot mala inde secutura essent. Et hoc verbum bis replicauit, et quod vtinam papa acquieuisset consiliis suis, quando in presencia constitutus erat, et postea per litteras, quia numquam misisset bullas illas, sed quod legatus fuisset presidens solus. Licet autem auisatum fuisset de admittendis duobus, attendendum erat tamen quod, si omnes non admitterentur, timebat magnum scandalum, etenim libenter dominum sancte Crucis rogaret, sed timebat eum acceptare nolle sine aliis, legatum quoque, et tunc illis recedentibus vbique diceretur, ex quo presidentes pape repellebantur, non esse concilium. Multi quoque ex stantibus in concilio similiter recederent, quibus recedentibus remanentes bene possent concludere in materiis concilii, sed non vniuersaliter, forte autem in aliqua terra vel dominio, sed non vbique. Subiungebat autem de electoribus supra commemorata, propter sedium differenciam cum duce Burgundie nolle exigi semidecimam in locis sibi subditis. Legato vero in fine responsionis huius introeunti, eidem repeciit summarie, et Pulchripatris deputatorum parte respondit, zelum conmendans imperatoris; cum vero dixisset ad cras in deputacionibus referendum eius responsum, rogauit primo notificari coram deputatis, qui miserant ipsos. Huius notificacionis tempore dux Bauarie Wilhelmus et N. marescallus imperialis eius ex parte obnixe rogabant patres, vt super materia presidencie omni cum benignitate quemadmodum hactenus per concilium ageretur, auisantes quod in Almania multi conquererentur, quia per concilium non intenderetur ad reformacionem. Curiensis deinde et Olomuncensis episcopi eciam imperatoris parte obnixius

Strana 631
Liber VII. Caput XXVII. XXVIII. 631 rogabant admittendos esse per concilium omnes quinque presidentes pape, Augustensi episcopo superadiciente imperatorem dixisse per concilium esse preuidendum, ne possent nocere. Materia autem ad deputaciones remissa lectaque ibidem cedula auisamentorum presidencie, marchio Brandenburgensis, dux Bauarie Guilielmus et alii cum eis barones multi organo fratris Petri de Bauaria proposuerunt, quod imperator timeret super ea re scandalum oriri posse et dampna concilio prouenire; rogabat igitur, vt si vigore bullarum presidentes admitti non poterant salua manente auctoritate concilii, contra quam ipse aliquid fieri nolebat, quod dimissis bullis predictis per concilium statueretur bona forma, secundum quam admitterentur, ita vt, eciam si vellent, nocere non possent. Quibus in deputacione fidei responsum est, patres tunc esse congregatos ad audiendum relacionem deputatorum, que facta est per Johannem de Segobia, exponentem de appunctuatis per cardinales et deputatos, deque responsione data imperatoris, retulitque raciones et auctoritates principaliores pro vtraque parte allegans principalitatem auctoritatis concilio generali competere supra papam ex dignitate vniuersalis ecclesie, quam representabat, ex antiqua obseruancia generalium synodorum, ex decretis Constanciensis atque ex decretis et gestis Basiliensis generalium eciam conciliorum; quam relacionem postea rogatu quorundam ipsius deputacionis in scriptis redegit. Dignensis vero episcopus eciam superaddidit raciones ad eam cuius fuerat opinionis. Itaque pro illa die desuper materia illa deliberari non potuit; hac autem die in aliis tribus deputacionibus relacio quoque facta est. Caput XXVIII. Magnifice oblaciones imperatoris, vt presidentes admitterentur, ligati tamen vt nocere non possent, pape quoque per quosdam acceptate. Altera autem die quarta Marcii in ea deputacione fidei, priusquam deliberacio inci- peret, Olomucensis episcopus imperatoris nomine deprecabatur non deliberari, sed accedere eos qui pridem ad eum missos, talique deprecacione in omnibus interposita deputacionibus octo ipsi conuenerunt ad imperatorem lecto iacentem, in aula magna astanti multitudini audienciam tribuentem. Qui alloquens deputatos dicebat, non esse neccesse que pridem pro- posita commemorari, sed rogabat attendendum esse, quamuis error de multitudine pre- sidencium non tam magnus foret sicut dissolucionis, tamen pro illo reuocando sciebant omnes quantam imperator ipse et totus mundus instanciam fecissent apud papam; si igitur presidentes pape non recipiebantur, neccessario sequebatur dissensio, et sic dissolui poterat concilium. Verum quia timebatur per presidentes ipsos con- cilium dissoluendum, et quia bulle presentate erant contra auctoritatem concilii, dicebat ipse, quod non curando de litteris ipsis per concilium taliter prouideri posset cum bonis modificacionibus, vt recipiendi non possent nocere; sue namque intencionis erat defendere atque conseruare libertatem et auctoritatem concilii Basiliensis. Rogabat igitur omnes quinque admitti, sed taliter quod, eciam si vellent, nocere non possent, essent autem in concilio vt depicte ymagines, ne moueri possent clauis affixe. Dederat quidem litteras suas cum aurea bulla in fauorem concilii et volebat illas omnino tenere, vt promiserat, quoad tria, propter que concilium congregatum erat, ymo volebat dare quascunque alias, vt in

Strana 632
632 Liber VII. Caput XXVIII. concilio libertas et auctoritas semper manerent, et nisi ipse moreretur, nunquam posset dissolui concilium per quemcunque absque fructu. Quod vero de brachio seculari suo in dictis bullis continebatur, non timeri debere, quoniam ipse ex tune promittebat numquam illud concedere nisi ad mandatum concilii, quantumcumque id requirerent presidentes, et tamen volebat semper dare illud, quandocunque requireret concilium. Dicebat insuper mandante concilio se scripsisse pape, si adhereret iuxta formam per concilium auisatam, tenendum esse vt caput et recipiendos presidentes suos; simili quoque modo scripserant rex Francie, dux Burgundie et electores imperii ; si vero non reciperentur presidentes, recederent ipse eciam ac electores imperii propter causam cum duce Burgundie, et tunc quid valeret con- cilium? Deinde quantum senciebatur ex loquendi modo, non tam deliberacione quam animo eructuante adiciebat, cum tanta promissa fuissent pape per concilium et tunc non recipie- bantur, si diebus illis sciuisset, trufas istas non fecisset, prout egerat. Concludebat autem dicta per eum notificanda esse patribus per deputatos ipsos. Quibus recedentibus inter- rogacione facta, vtrum relaturi essent ceteris deputatis vel deputacionibus, Ratisponensis episcopus velut cum indignacione bis replicando dicebat alta voce, non deputacionibus, sed deputatis qui miserant; sed notificante Olomucensi episcopo eos fuisse missos per depu- taciones, mandauit illis referri. Quod factum est tercia sequenti die, et deputati sunt ex maioribus quidam ad tractandum cum imperatore et ambasiatoribus pape super securitate et aliis concernentibus, ne presidentes, vt imperator auisauerat, concilio possent nocere, et tandem maiori omnium deputatorum parti visum est omnes quinque admittendos esse. Quo vero ad securitatem deputatis conuenientibus cum eis apud sanctum Dominicum die xi“ Mar- cii ambasiatores pape ad id se offerentes ostenderunt litteras pape, de quibus iam per mul- tos ex patribus noticia habebatur, neque deerant sollicitantes, vt peterent, que vnicuique viderentur conferencia, concedenda esse a presidentibus ipsis ex parte pape, et quamuis non peterent, offerrentur absque eorum preuia requisicione. Quali modo multa eisdem grata cardinalium quibusdam concessa extitere : vni, quod postea publicum factum est, eo quod habuit a concilio confirmacionem, concessum fuit, quod extra Romanam curiam vbilibet morari papa eum permitteret, nec ipsum accedere ad Bomanam curiam vel acceptare com- missionem apostolicam contra suum beneplacitum compelleret, nec vexare eum in statu, beneficiis, commendis aut pensionibus, aut sibi vel cuiuis de sua familia quicquam graua- minis aut vexacionis inferret; alteri vero aliter concedebatur, prout cernebant sibi con- ferre. Aliis eciam inferioribus non defuere facte concessiones aut promissiones, et quamuis scripto non exprimerentur, que horum recipiencium ex parte in pape fauorem agebantur vel agi deberent, cuilibet lucidum esse potest tenore bullarum, indicante hec natura con- tractus vltro citroque obligatorii. Qua de causa postea multi gracias seu indulta illa reci- pientes a concilio recessere, statim quidam, alii vero passim, ne practice tam in publicam venirent nocionem. Sed et plurimi fuere patrum, qui aut petere aut recipere quicquam a presidentibus pape noluerunt, affirmantes se credere, propterea quod in concilio per- stitissent, non incurrisse heresis, lese maiestatis, vel alia in dictis litteris commemorata cri- mina, nec velle tacite vel expresse cum papa statuere seu compactare, seruaturi iuramenta concilio prestita, pro eius statu fideliter et diligenter laborare, eius decreta manutenere et defendere dareque sanum et salubre consilium secundum Deum et consciencias suas, vt hactenus egerant. Die vero specificata ostensa presidentibus pape cedula deputatorum de

Strana 633
Liber VII. Caput XXVIII. XXIX. 633 modis et qualificacionibus, cum quibus admitti poterant, responderunt videri sibi habere asperam faciem, nec tamen id dicebant conclusiue. Bulla autem de contractibus innominatis et cedula mencionate cum responsione presidencium sunt descripti tenoris. Caput XXIX. Bulla pape ad componendum cum patribus concilii, et cedula deputatorum de modo admissionis presidencium, eorumque responsiones. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus et dilectis filiis Nicolao tituli sancte Crucis in Jherusalem presbitero cardinali, apostolice sedis legato, Johanni Tarentino archiepiscopo, Petro Paduano et Christoforo Ceruiensi episcopis, nec non Ludouico monasterii sancte Justine Paduane salutem et apostolicam benediccionem. Ad insinuandum Christi fidelibus nostre intencionis fuisse, vt data possibilitate generale con- cilium pro reformacione morum, extirpacione heresum et pace populi christiani, pro quibus generale concilium institutum est, in ciuitate Basiliensi celebraretur, nichilque magis opte- mus, quam vt sublata omni materia turbacionis et scandali, que in celebracione huiusmodi concilii suborta videtur, tantum bonum nullatenus pretermittatur, sed pocius reintegrata caritate et beniuolencia, quam aliqui inter nos et nonnullos ex venerabilibus fratribus et dilectis filiis nostris vulneratam esse arbitrantur, ad extirpandas hereses, discordias et morum deformitates salubrius intendatur, ad instanciam quoque carissimi filii nostri Sigis- mundi Romanorum imperatoris, nec non Vngarie, Bohemie etc. regis illustris, idcirco vobis, de quorum bonitate, sapiencia et virtute plurimam in domino fiduciam obtinemus, omnes et singulos, cuiuscunque status, preeminencie vel condicionis existant, eciam si fuerint sancte Romane ecclesie cardinales, ad graciam, caritatem et beniuolenciam nostram et sedis apostolice recipiendum, insuper ad dimittendum et abolendum omnes et singulos errores, excessus seu crimina, si qui vel si qua per eos vel per aliquem ipsorum contra nos et sedem apostolicam, nec non venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie çardinales, seu quoseunque alios, cuiuscunque status vel condicionis existant, communiter vel diuisim commissa esse contigerit, eciam si heresis, sacrilegii aut lese maiestatis extiterint, cum eis quoque dispensandum, nec non habilitandum, restituendum eciam ad eorum quascunque dignitates, officia et beneficia seu iura, pensiones et bona quecumque, et deinde in statum pristinum per omnia reducendum, ac si nichil erroris, criminis vel excessus per eorum aliquos vel aliquem eorum penitus commissum esset, eciam si super hiis vel aliquo eorum contra eos vel eorum aliquem queuis sentencie late essent vel pene inflicte, aut ex iuris disposicione vel quouis modo incurrissent; insuper omnes et singulas differencias, quecunque inter nos et prelatos essent vel esse possent, tollendum, ac cum omnibus et singulis predictis per omnia concordandum et componendum ; item statuendum, disponendum, obligandum, iuramenta eciam omnesque et singulas cauciones neccessaria et necessarias, opportuna et opportunas prestandum, ac illa et illas ab omnibus et singulis predictis exigendum et recipiendum, ac omnia et singula gerendum et faciendum, que ad plenam pacem et concordiam, caritatem et vnitatem reintegrandam ac eciam ampliandam vobis neccessaria videbuntur aut quomodolibet opportuna, de fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica plenam et liberam tenore presencium concedimus facultatem. 59. 1434. 1. Jan. Scriptores II. 80

Strana 634
634 Liber VII. Caput XXIX. Volumus autem, quod tres ex vobis, aliis absentibus seu aliter impeditis vel quouis modo non interessentibus, ad execucionem presencium procedere valeatis, ratum et gratum habituri et nunc habentes, quicquid per vos vel tres ex vobis, vt premittitur, in predictis et circa predicta fieri, ordinari et disponi contigerit, eaque facientes vsque ad satisfaccionem condignam auctore domino inuiolabiliter obseruari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre ordinacionis, concessionis et voluntatis infringere vel ei ausu temerario contraire ; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omni- potentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnacionis dominice MCCCCXXXIII° Kalendis Januarii, pontificatus nostri anno tercio. Jordanus episcopus Sabinensis manu propria subscripsi. Anthonius tituli sancti Marcelli manu propria subseripsi. Lucidus de Comite manu propria subscripsi. A. de Florencia de curia. L. de Orto. Registrata.“ Cedula deputatorum de modo admissionis presidencium, eorumque responsiones. Domini deputati ex parte sacri concilii dederunt infrascriptam cedulam dominis oratoribus sanctissimi domini nostri pape, quibus fuit responsum per predictos oratores, prout continetur in margine cuiuslibet capituli. „Aliquibus de suppositis sacri concilii magis expedire videtur, quod duo tantum ad presidendum admittantur, videlicet reuerendissimus pater dominus sancte Crucis et sancti Angeli, aliquibus autem quod tres, aliquibus quod quinque tantum nunc presentes; fere omnibus videtur, quod quoteunque de istis hic presentibus admittantur, et admittendi sunt cum condicionibus infrascriptis.“ Responsio: Omnes quinque hic presentes admittantur nomine, vice et auctoritate sanctissimi domini nostri pape Eugenii in presidentes huius sacri concilii. „Primo saluis omnibus et per omnia decretis sacrorum conciliorum Constanciensis et huius Basiliensis, presertim decreto illo sacri Constanciensis, cuius tenor sequitur et est talis: Primo quod generalis synodus in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens, ecclesiam catholicam militantem representans, potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet, cuiuscunque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et ad generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris. Admittantur saluis decretis Constanciensis et Basiliensis conciliorum et saluo iure sedis apostolice. „Item declarat, quod quicunque cuiuseunque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis siue ordinacionibus aut preceptis huius sancte synodi aut cuius- cunque alterius concilii generalis legittime congregati super premissis seu ad ea pertinen- tibus factis vel faciendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne peniten- cie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo." Hec duo decreta inpertinencia sunt quoad admissionem nostram.

Strana 635
Liber VII. Caput XXIX. 635 „Secundo saluo eciam modo procedendi in hoc sacro concilio hactenus obseruato, et presertim qui continetur in ordinacionibus huius sacri concilii, que incipiunt etc." Placet, de modo procedendi alia exhibeantur. „Tercio quod nullam habeant iurisdiccionem coactiuam." Placet non posse exercere, nisi de consensu concilii. "Quarto quod preter feriam sextam, qua ordinaria est congregacio generalis, non possit fieri alia, nisi fuerit conclusum prius per tres deputaciones ad minus, et tunc intimetur ipsis presidentibus vel alicui ex ipsis, quod ponant cedulas, et si non fecerint, vnus de promotoribus concilii vel alterius ex deputacionibus, quicunque sit, ponat cedulas, et omnes de concilio veniant ad congregacionem; alias, si non fuerit conclusum per tres deputaciones, nullus ad ipsam congregacionem accedat, et quicquid ibi factum fuerit, nullius sit roboris; et idem de sessione. Disponat vel statuat concilium, vt placet. "Quinto quod lectis in congregacione generali hiis, que conclusa sunt per deputaciones, primus inter presidentes concludat iuxta ordinaciones sacri concilii; quod si nolit ipse aut alii presidentes ibi presentes tune facere, prelatus subsequens in ordine consedendi concludat, et ipso nolente alius successiue faciat.“ „Sexto si forte nullus de presidentibus veniat ad congregacionem vel sessionem, tunc primus prelatus, vt premittitur, pro illa die faciat officium presidencie.“ „Septimo quod omnia gesta concilii, sicut hactenus est obseruatum, fiant et expediantur sub nomine et bulla concilii.“ Addatur presidentibus talibus etc., sicut in prima sessione huius concilii factum est. „Octauo quod ante admissionem ipsi presidentes incorporarentur more solito et cum iuramento et forma consueta. Transeat. „Nono quod prouideatur de securitate concilii et suppositorum et ei adherencium, eciam post dissolucionem ipsius concilii, prout concordatum fuerat." Parati sunt exhibere omnem securitatem possibilem eis. Post predicta per aliquos dies domini deputati ex parte sacri concilii dederunt infrascriptam cedulam: „Domini deputati auisarunt infrascripta, que intendunt referre ad sacras depu- taciones, apud quas quantum poterunt laborabunt, vt obtineantur, dummodo ambasiatores domini nostri illa primo acceptent. Primo quod quinque presentes dumtaxat admittantur in presidentes in hoc sacro concilio nomine, vice et loco sanctissimi domini Eugenii pape quarti, sine vlla iurisdiccione coactiua, saluo eciam modo procedendi in hoc sacro concilio hactenus obseruato, presertim qui continetur in ordinacionibus que incipiunt etc. Secundo prout continetur in tercio, quarto, sexto, septimo, octavo et nono articulis, ita admittentur. Item ante admissionem dictorum presidencium concludatur per sacras deputaciones de renouacione decreti concilii Constanciensis de potestate concilii, que innouacio fiat in prima sessione." 80.

Strana 636
636 Liber VII. Caput XXIX. XXX. Responsio oratorum domini nostri pape: „Oratores domini nostri pape consentirent admitti iuxta formam primi et secundi capituli vltimo loco dati, dummodo primo exhibeatur eis forma decreti conficiendi super eorum admissione; circa vero vltimum capitulum „item ante admissionem" etc. si volunt super hoc detractare, hoc facient non (ante) admissionem ipsorum nec publicent in die admissionis.“ Caput XXX. Prima conuencio deputatorum concilii et presidencium pape coram imperatore, quo specificatur vtrimque intencio. Sexta autem die post ostensionem bulle et cedule prefatarum, coram imperatore cardinalibus et deputatis ac presidentibus constitutis, omni cum modestia diucius altricatum est de recipiendi modo, et imperator multa dicebat in fauorem auctoritatis concilii velut inuectiue contra illos. Cumque propinque materiam tangeret, an vigore bullarum, asseren- tibus deputatis quod nullo modo, Tarentinus archiepiscopus affirmabat, quod pocius pateretur mortem quam alias consentiret in admissione. Cuius aliorumque presidencium principale et quasi vnicum munimentum erat, placere eis recipiendos esse modo illo, quo legatus in principio Basiliensis concilii fuerat admissus. Hic autem dicebat nunquam se vsum fuisse iurisdiccione, aliaque plura suadencia eo modo recipi non debere. Lugdunensis vero et Turonensis archiepiscopi loquebantur arguendo, quomodo eis competeret in concilio diffinire, diffiniendi auctoritate ad synodum pertinente eciam presente papa, et quia subiectus esset concilio. Ad verba sane presidencium imperator respondebat, quod sic dicere erat infrascare, quia oporteret postea videre, quomodo legatus in concilio presedisset. Et tunc per Tarentinum archiepiscopum dictum est, placere eis non admitti cum iurisdiccione. Quo imperator Deo gracias agens, quia iam in hoc esset conformitas, id mandauit scribi; sed et presidentes velut refragantes adiciebant sic intelligere, quod volebant non vti iurisdiccione; et tandem deputati dixerunt iam datam fuisse cedulam auisamentorum, vellent igitur sigillatim ad illa respondere, quid sibi desuper videretur. Quibus tunc obicientibus, tam diu concilium extitisse et quasi nichil fecisse reformacionis, sed fuisse causam perdicionis terrarum ecclesie, responsoque illis, nisi dissolucionis intercesserat impedimentum, alia multa fuisse acta, et quod videntes gesta concilii manifeste iudicarent concilium in culpa non fuisse, imperator respondit, quod non sic decebat mutuo criminari, sed iuxta illud, vna manus lauat aliam, agere deberent concilium et papa. Ipse vero in concilio erat sicut peior rota in curru, que amplius clamat; pluries namque instabat pro vtraque parte, et fecit scribi tria, quasi in illis esset conformitas, quod omnes quinque admitti deberent saluis decretis factis et fiendis, quod non facerent violenciam et impressionem, et quod non procurarent concilium dissoluere. Deputati autem responderunt, deprecantes serenitatem suam videre punctuatim singula auisamenta, et dicere quid sibi desuper videretur, quia concilium non vellet nisi quod racionabile esset; si que autem in contrarium ei viderentur, posset patribus intimare libenter illa audituris. Et ita recessum est, manentibus cum eo presidentibus et oratoribus Venetorum.

Strana 637
Liber VII. Caput XXXI. 637 Caput XXXI. Secunda et tercia conuenciones, et principali differencia aperta acutissime fiunt collaciones eciam vsque ad personarum examinacionem in materia fidei. Postmodum autem cum ex responsione data per oratores pape ad cedulam depu- tatorum appareret differencia super quinque, petentibus illis recipi nomine et auctoritate pape, saluo item iure sedis apostolice, et affirmantibus innouari decretum impertinens fore ad suam admissionem, consencientibus deinde exercere non posse iurisdiccionem nisi de consensu concilii et sic presupponentibus se habere, postremo autem quod nomina ipsorum in decretis exprimerentur, imperator satis videbatur contra sentire, racionibus desuper allegatis. Cum autem super differenciis eiusmodi magno animo magna verba vtrimque darentur, presertim super innouacione decretorum concilii Constanciensis, cardinalis sancte Crucis innuens se eidem non credere dixit, quod super decreto illo de auctoritate generalium conciliorum supra papam bonum esset committi aliquibus litteratis et sanctis viris, qui viderent, an illud decretum fuerit factum ex iustis causis, vel si concilium potuit illud facere. Quo audito verbo magna commocio facta est, deputatis obicientibus, quomodo illa dicerentur, et quia presidentes non essent eiusdem fidei cum patribus concilii, et sic merito non debere presidere, cum caput debeat esse eiusdem fidei cum membris. Propter quod interrogati fuere, vtrum crederent papam subiectum esse in tribus concilio, prout in decreto ipso continebatur ; responso autem se credere quod ecclesia catholica, obiectum illis est id non sufficere, etenim quia prelati essent, tenebantur explicite credere. Inter- rogati abinde, que ista esset ecclesia catholica per eos mencionata, indignati sunt dicen- tes : „ergo vultis nos examinare sicut Bohemos", et responderunt non habere se in hoc potestatem a papa confiteri illa; quibus exposito a deputatis concilii, satisfieri posse, si non pape nomine, sed suo proprio tanquam particulares persone illud decretum profiterentur, inter alia multa ab eisdem responsum est, quod illa non profitebantur nec vmquam pro- fiterentur. Et tunc quorundam ex deputatis vox affuit, non sic eos extimaturos, quoniam patres concilii parati erant mori pro manutenenda fide decreti illius. Quibus ad partem recedentibus imperator dicebat, se credere malum esse hominem decreto illi contra- dicentem, nam que posset assignari causa, vt Constanciense concilium non tante aucto- ritatis esset, vt quatuor illa concilia, que venerantur sicut ewangelia, cum in eo non fuisset minor numerus patrum quam in illis quatuor; quodque ipse requireret presidentes, vt assentire vellent, prout dicebat concilium, circa admissionem eorum, fideiubere volens papam id ipsum habere ratum; quod si acquiescere nollent, tunc admitteretur in presi- dentem pape nomine legatus, qui bonus erat pro concilio et papa, neque de aliis cura- retur. Tercia denique die coram imperatore lecta cedula et per quosdam dicto presidentes iam esse conformes auisamentis deputatorum, sed quod innouacio decreti admissionis tem- pore non fieret etc., prout in responsione eorum ad cedulam secundam, imperator multa loquebatur, tanquam illa sufficerent, ex quo iurare debebant decreta facta et fienda, cum- que obiceretur eos postea dicturos esse ad id non habere mandatum pape, Baptista Cigala miles et doctor Januensis, imperatoris consiliarius, vnacum episcopis consifiaris imperatoris allegabat illa sufficere. Sed et legatus refragabatur, quoniam reputantés illud decretum non esse honestum excusarent se, dicentes iuramentum, quia generale esset

Strana 638
638 Liber VII. Caput XXXI. ad illud non extendi, ideoque firmius erat eos illi decreto singulariter consentire; nec eciam aliter ad presidenciam admitti posse, quia, cum papa iam vnum esset cum concilio, oportebat eos presentes fore in sessione, qua decretum illud innouaretur, aut per prius de eorum contumacia constaret. Et tunc Baptista dicebat satis esse intelligendum de eorum consensu, si presentes essent. Cui legatus obiciebat, quia oportebat dici ab omnibus „placet“ cumque super huiusmodi difficultate, vtrum ante vel post eorum admissionem fieret dicti decreti innouacio, a deputatis auisaretur non ante, sed vel simul vel postea, ita tamen quod ante eorum admissionem conclusio esset facta per deputaciones et generalem con- gregacionem et quod sessioni interessent. Baptista dicebat imperatorem deliberasse, ante vel postea fieri dictam innouacionem, presidentibus tamen ipsis absentibus. Et tunc legatus per oracionem honestam coram imperatore alloquebatur, raciocinatus data auisamenta depu- tatorum, demonstrans presertim, quod si presidentes vnanimes non essent in ea assercione, papam subiectum esse concilio in tribus, non posse in concilio res agi cum pace, propter quod et decebat concilium instare, vt perpetuo firmaretur auctoritas illa generalium con- ciliorum, quia, nisi hoc fieret, qui hactenus steterant in Basiliensi concilio, scismatici iudicarentur, prout in bulla „Deus nouit“ continebatur, multaque alia desuper hiis dicebat. Ad que Johannes Franciscus et Fredericus N., Venetorum oratores, respondebant, quia non pertineret ad presidentes pape de decreto Constanciensi, an honestum vel inhonestum esset, iudicare, satis esset iuramentum eorum generale, quodque obesse non poterat presidencium dissensus, ordinacionibus concilii dictantibus, tam in deputacionibus quam in generali congregacione a maiori parte concludendum fore; item quod legatus scrip- serat pape, si adhereret, presidentes suos fore admittendos, tamen ipse iam videbat, qualem fidem in hoc papa et sui haberent. Abbas demum sancte Justine, moleste ferens eiusmodi examinaciones, alloquebatur, quonam modo illa pocius ab eis inquirerentur quam ab aliis, tamquam et ipsi heretici essent, cum tamen iam ad multa pro bono pacis con- descendissent, propter que merito timebant reprehensiones pape. Ipse autem Deo gracias nunquam fuisset notatus de heresi, sed Deo seruierat per xxx. annos et forte tantum vt illi fecisset pro ecclesie vtilitate; malebat quocirca renunciare presidencie et recedere, quam quod deberet examinari de fide. Idem quoque, licet intermixte et submisse, dicebat episcopus Ceruiensis. Ad hec autem legatus respondebat, negari non posse a quibusdam eorum positam esse dubitacionem circa prefatum decretum concilii Constanciensis, nec decebat eos esse differentes quantum ad hoc cum concilio, ipseque abbas breuiter poterat se de hoc expedire; vnde interrogabat eum, vtrum ipse crederet decretum illud iustum et catholicum vel non. Cui respondit se non debere examinari, sed pocius ei conueniebat cedere presidencie. Legato denique respondente Friderico non sufficere allegata per eum, quoniam in hiis que fidei neccesse erat omnes conuenire, altercacione crescente et inter- rupcione confusa cardinalis santi Petri, qui prima die altercacionis huius in id propositi multa acute et constanter dixerat, et cui die isto legatus captauit silencium, alloqui cepit dicens, quod patres concilii optarent et instarent pro honore apostolice sedis, sicut et alii quicunque, quoniam honor concilii honor pape erat et ecclesie, quodque decebat sedem apostolicam consentire, vt firmaretur generalium auctoritas conciliorum, ne, si contingeret papam velle destruere ecclesiam Dei, permitteretur ei. De semetipso autem dicebat, quod in hac materia non vellet extremitates, vt sub verbis decreti illius „et in pertinentibus

Strana 639
Liber VII. Caput XXXI. 639 ad ea“ concilium se intromitteret de omnibus, sed volebat medium, et specialiter vt id, quod semel sancta Constanciensis synodus approbauit et ecclesia vniuersalis, in sua maneret auctoritate nec in dubium reuocaretur. Cumque papa iam adhesisset concilio et sic assentiret, oportebat eciam non dissentire presidentes suos ab hac fide, quia non deceret eos assumi in capita nisi conformes essent in fide cum membris, exemplo dato, quod Ytalie in ciuitate Guelphorum nunquam assumitur in potestatem ad eorum regimen qui est Gebellinus, vel Gebellinorum Guelphus; si namque presidentes eiusdem fidei non essent cum patribus concilii, quandocunque aliquid statuendum esset pertinens ad capitis reformacionem, vel aliud quodeunque, semper dicerent concilium id non posse facere, et papam non obligari ad eius obseruacionem. Quoniam autem hoc in casu de fide ageretur, non oportebat transire sub nube, sed omnia fieri clare, quoniam non in certis, sed in incertis locus esset coniecture, et iam ex ipsorum presidencia, et iam ex ipsorum presidencium confessione non coniectura capiebatur, sed inspiciebatur clare eos non esse fidei huius; quantoque amplius ibant per huiusmodi subumbraciones, erimus vel non erimus presentes, tanto plus cognoscebatur non esse eiusdem fidei. Qua de re etsi placeret sibi omnis tractatus concordie, oportebat tamen clare agi in materia fidei. Post quem Dignensis episcopus eleuaciori voce audaciorique gestu velut sentenciam ferens legato dicebat, non sufficere per eum dicta de iuramento, et quia presidentes condescendissent condicionibus, sufficere si vellent absque eis fieri sessionem. Turonensis autem archi- episcopus commemorans, quod legatus dixerat, duplex scandalum esse suspicionis et veri- tatis, allegabat, quod vbi suspicionis dumtaxat erat, oportebat papam profiteri fidem, prout in capitulo satagendum (c. 25. q. 1.), et in aliis iuribus; vbi vero scandalum erat veritatis, quale erat in occurrenti casu, quoniam eciam in presencia imperatoris et aliorum fecissent dubium de dicto decreto, certe oportebat profiteri fidem, quoniam eciam in antiquis con- ciliis id profitebatur papa cum subscripcione sua. Altricacione vero in maius excrescente imperator secreto cardinales et archiepiscopum Lugdunensem alloquebatur, et deinde legatus respondebat se non recordari, vtrum in missiua sua specifice scripserat pape de presiden- tibus admittendis, cuius copiam adhuc retinebat. Id autem scripserat, si adhereret, non remanere scrupulum, et inde sequi omnem honorem suum, et de presidentibus vtinam fecisset, prout consuluerat, videlicet quoniam primo obiecta fuerant contra litteras de presidencia, quod mitteret eos ad presidendum generaliter dicendo cum potestate, qualem in aliis conciliis consueuerunt habere presidentes pape. Et contestabatur, testes nominans patres concilii, quomodo ab inicio semper in concernentibus honorem pape fuisset pro eo, eciam vsque ad displicenciam multorum; sed tune, quia videretur sibi non esse honorem pape, dicebat que auisata a deputatis erant, in eaque materia, quia fidei, non consentire esset deuium a fide reputari. Cum vero iam post vesperas dictas esset, nec libenter verba audirent ventres ieiuni, absque conclusione alia recessum est, non vero sine murmure vtrimque.

Strana 640
640 Liber VII. Caput XXXII. Caput XXXII. Professio publica cardinalis sancte Crucis in materia fidei per deputatos non reputatur sufficiens. Collacio autem hec tanti ponderis nee periculosa minus propter rupture timorem cum facta extiterit feria secunda post ramos palmarum, ob reuerenciam pascalis solempni- tatis supersessum est in huiusmodi agitacionibus vsque ad octauam diem. Qua post missam in capitulo ecclesie maioris conuencione patrum prestanciori facta, vt sequenti die con- gregacio esset generalis ad incorporacionem cardinalis de Cipro et ambasiatorum regni illius, imperator, qui multa laborabat sollicitudine ad concordandum materiam presidencie, per duos intercessit episcopos, vt in crastinum mane deputati concilii ad eum venirent. Cui responsum extitit ex dicta causa tenende congregacionis fieri non posse, sed neque conueniret, quia iam respondissent, quod oportebat presidentes pape profiteri eam fidem, que erat concilii, respectu decretorum synodi Constanciensis, ideoque vocatis ad se illis maiestas sua induceret eos ad id faciendum, qui, prout gesta demonstrant, vel id iam fecerat aut negligens non fuerit. Nam cum ea die de sero ad eum conuenissent deputati asso- ciatum oratoribus electorum imperii, deficientibus aliquibus ex deputatis concilii, affirmabat se desiderare maiorem multitudinem, quoniam verba tune dicenda non leuia, sed grauia essent. Quibusdam autem illorum superuenientibus cum dixisset festiuitatum racione fuisse interruptum tractatum super materia presidencie cum oratoribus pape, et quod libenter audiret in quo remansisset, legato respondente, quod super innouacione decreti Con- stanciensis de superioritate concilii, proponebat, quoniam papa adhesisset iuxta formam a concilio petitam et sic approbasset decreta illa, ambasiatores certe eius non fuissent missi ad contradicendum que ille approbauit, neque id possent, ideoque non tantopere curandum erat instanciam fieri super innouacione decreti illius; sed cum per verba domini sancte Crucis pridem aliter sensisset, ipse vellet quod dictus dominus illa decreta in sua presencia coram omnibus profiteretur. Deinde Johannes Franciseus, Venetorum orator, affirmabat se tempore adhesionis dixisse, quod, eciam si papa adhereret, fieret difficultas presidencium suorum, sed imperator responderat et ita scripserat pape de hoc non esse dubitandum, quin adstatim facta adhesione ipse poneret eos in sede, et quod hoc ita fuisset dictum pape ex parte multorum principum; qui igitur sui presidentes non admittebantur, merito causandum esset contra imperatorem, cuius verbis extiterat data fides. Item quod nunquam visum fuisset tam multipliciter capitulatum cum presidentibus pape, quia manerent non plus auctoritatis habentes quam singulares persone; et cum promissum fuisset, quod papa esset caput concilii, quomodo igitur stabat tantam fieri difficultatem; verum quoniam illa difficultas dicebatur fuisse orta propter verba domini sancte Crucis, quod ipsemet diceret circa hoc quid sentiret. Et tunc vocati sunt ipse et ambasiatores pape in camera constituti imperatoris. Qui exordiens, ob instanciam pasce interruptum fuisse tractatum, dicebat, quoniam sensisset turbacionem quorundam propter verba pridem ab eo dicta, et forte causam extitisse, quia vel non bene dixerat aut quia non fuisset intellectum quo dixerat modo, tunc volebat repetere, et si non forte punctualiter, eam fuisse substanciam : dixerat enim, quod ipse non assenciebat decretis illis Constanciensis concilii, scilicet pote- statis conciliorum, et quod si hodie non esset congregatum concilium, ex hac solum causa

Strana 641
Liber VII. Caput XXXII. XXXIII. 641 fore congregandum ad declarandum intellectum eorum, nec ipse differenciam faciebat inter assentire et credere. Sed et tunc volebat profiteri fidem suam coram imperatore et aliis, videlicet quod ipse semper vellet tenere fidem catholicam, et astare ipsi et assentire, et obedire sancte matri ecclesie. Et quantum ad dicta decreta quod ipse non intendebat vmquam contradicere, sed conformabat se Constanciensi concilio et ipsi Basiliensi legittime congregato ac decretis predictis, prout sancta mater ecclesia intelligit, recipit seu admittit, et secundum intellectum sanctorum et antiquorum doctorum. Et dicebat nomine suo pla- cere sibi omnem concordie modum super admissione presidencie ad concilium, sed vide- batur eis non assenciendum esse articulis inpertinentibus ad suam admissionem ; que autem inpertinencia esse per eos dicebantur, demonstrat suprascripta eorum responsio in scriptis data ad secundam cedulam. Post verba autem prefati domini cardinalis imperator dicebat legato, quod responderet. Qui et deputati seorsum deliberantes auisabant, quod impe- rator exhortaretur ambasiatores consentire super innouacione dicti decreti, et quod dominus sancte Crucis profiteretur illud decretum esse intelligendum secundum intellectum Con- stanciensis et Basiliensis conciliorum, equidem videbatur eis non satisfecisse, quia limitate profitebatur ; sed pro tunc non esse contristandos et imperatorem et illos. Organo igitur legati dictum est imperatori, quod pro tunc respondere non poterant, sed oportebat mate- riam referre ad deputaciones, querelam habentes aduersus deputatos tam diu de tractatibus hinc inde habitis relacione non facta. Cum vero dixisset in deputacionibus deliberandum, prout dictaret spiritus sanctus, quantum ex gestu cognosci potuit, imperator et amba- siatores fuere turbati; vnde ille dixit: et quando erunt hee deputaciones, vt non eatur per huiusmodi subterfugia, quoniam oporteret cito fieri huiusmodi admissionem, quia inter eiusmodi altercaciones perdebatur ecclesie patrimonium et papa erat in periculo, quod sibi maxime erat ad confusionem. Eciam tunc repetebat, quod sepe, de sedibus electorum imperii, in Almania (non) colligi semidecimam, nisi oratores eorum ad sedes suas resti- tuerentur. Respondit autem legatus, quamuis extiterat auisatum vt crastino super decreto symonie et concubinatus deliberaretur, quia tamen dicebat se velle ire et proponere que- dam super factis ecclesie, deliberacione illa pretermissa relacio per deputatos fieret de materia presidencie; et tunc rogabat non concludendum, sed accessum suum expectandum, quod et patres annuerunt, significantes illi quibus horis posset accedere. Caput XXXIII. Accessus personalis imperatoris ad deputaciones concilii quatuor, eiusque per se ac suos proposicio super admissione presidencium. Die autem sequenti vltima Marcii imperator adire cepit deputaciones, prout alias portatus in sella gestatoria, et primo in deputacione reformatorii sue habitacioni pro- pinquiori de semetipso multa exponens, que pro statu ecclesie fecisset, et presertim pro Basiliensi concilio, quando in Ytaliam transiit, et abinde, quando Basileam venit, suos commemoratus pro adhesione pape labores, concludebat respondendum sibi fore a patribus deputacionis illius, vtrum papa super materia adhesionis satisfecisset. Cui solito more responso, quod desuper deliberaretur, expectanti responsionem ad horam cum dimidia per aliquem ex suis dictum est, quod vsque tunc septem ex patribus dixerant solum vota sua, Scriptores II. 81

Strana 642
642 Liber VII. Caput XXXIII. quorum raciones vt plurimum militabant in eam partem, dubium esse vtrum papa adhe- sisset, quoniam contrarium sentiretur ex bullis suis et dictis suorum oratorum, et sic dici posset quod maneret suspensus. Hoc autem audito sermone repente reingressus est dicens non sibi cure, vt responderetur super questione proposita, ad quam putabat vnico verbo respondendum ; ex tune igitur et per semetipsum et per Johannem Franciscum, ambasia- torem Venetorum, proposuit quam intendebat materiam de presidencia, rogans admitti presidentes pape. Idem eciam proposuit in deputacione pro communibus, rogatorem mittens ad deputacionem fidei, die altero expectandum accessum suum. Et quoniam maxime decet narracionem continuare, huiusmodi operis excellencia et cesaree dignitatis maiestate id ipsum expetente, pretermisso ordine consueto gestorum de mense Aprilis postmodum narrandorum, die prima eius deputacionem fidei imperator accedens proposuit, sumpto exordio omnibus notum esse, quot labores ante Constanciense concilium et sedente eo pro vnione et pace ecclesie sustinuisset, eundo eciam vsque ad Perpinianum, proque Basiliensi concilio transeuntem in Ytaliam incurrisse pape indignacionem, ad eumque missis tribus ambasiatoribus pro tollenda dissolucione, per quam turbauerat concilium et mundum, et cum non obtinuisset, personaliter accesserat, multipharie apud eum instans pro dicta causa. Qui tandem responderat, quod simul cum eo vel ante eius accessum in Basileam mitteret bullas suas in fauorem concilii taliter, quod ipse contentus esset. Cumque venisset satis cum festinacione, habuerat dilacionem octo dierum per tres vices, deinde per tres menses, quam dilacionem Burgundie dux et alii principes postulabant, et tunc misisset ambasiatores suos ad papam super facienda adhesione, prout patres concilii sibi man- dassent; papa autem satisfecisset et compleuisset omnia, prout petitum erat a concilio, de quo nolebat tunc facere dubium, quia sic fuerat per concilium in sessione publice declaratum. Denique super admissione presidencium inter deputatos concilii et illos multis hincinde pertractatis concordia non fuisset, sed permanserat in aliquibus differenciis, quas nesciret tam serio explicare, sed id faceret sepe nominatus Johannes Franciscus ; rogabat igitur reconmendatam haberi materiam ipsam, vt concilium intendere posset ad ea, propter que congregatum extitit. Ille autem premittens, quare imperator desideraret illius rei finem imponi, quia propter alleuiandam suorum vehemenciam laborum pro concilio et propter efficaciam promissionis, quia sic pape scripserat, quod facta adhesione statim deberent admitti, et propter attingenciam finis, quia admissis illis poterat intendi ad tria opera, propter que congregatum extitit, dicebat in prosecucione admirari se, quare per deputatos concilii tantopere super hoc reniteretur, quoniam et presidentes multa obtu- lissent et ad omnia condescendissent petita, narrans quod post presentacionem et exami- nacionem bullarum, quia dictum fuerat nullo modo illarum vigore posse admitti, placuerat eis, sed admitti petentibus quomodo presidentes alii summorum pontificum; obtulerant deinde placere eis admittendos fore, quomodo legatus fuerat receptus a principio concilii; nec tamen id placuerat deputatis, capitulantibus post hec per decem capitula, ad que, licet grauia satis, interueniente imperatore condescendissent. Et deinde quibusdam verbis prolatis a domino sancte Crucis, per que suspicatum extiterat dubitare presidentes de decretis Constanciensis concilii, deputatis allegantibus admittendos non esse in presidentes, quia non essent eiusdem fidei, et quod oportebat eos conformari, id actum extitisset per eundem dominum sancte Crucis, in presencia imperatoris et deputatorum dicentem se et

Strana 643
Liber VII. Caput XXXIII. XXXIV. 643 alios presidentes decretis illis credere. Nec tamen hoc satisfecisset deputatis, sed cum primo concordatis omnibus capitulis, et inter alia, quando presidentes venire nollent ad congregacionem vel sessionem, presidenciam exerceri posse per maiorem de consedentibus post illos, ab eis petebatur contra libertatem ipsorum, quod neccessario interesse haberent et consentire innouacioni dictorum decretorum, et cum id non fuerat expressum a prin- cipio, volebant postmodum interpretari sic intelligi debere, quod tamen contra ius com- mune esset, ymo interpretacio facienda esset contra intencionem ipsorum, propterea quod primo, cum potuissent, non explicuerunt. Dicebat rursus mirandum fore, quoniam, cum in decreto adhesionis concilium conuenisset cum papa, si adhesionem faceret, quod esset caput concilii et oscularentur pedes eius, cum ipse fecisset omnia, que concilium voluit, et sic ex parte sua contractum compleuisset, concilium pro sua nollet, cum tamen neccesse foret inita pacta seruari. Item quod cauillose fuisset postea additum, quod petebatur de assenciendo renouacioni, et quantum ad hoc satis sufficeret data a presidentibus responsio, dictam innouacionem ante aut post fieri, et quemadmodum alii omnes ipsi eciam in incor- poracione sua iurarent decreta facta et fienda. Subiungebat autem retrahere se non debere patres concilii, tanquam illi dubitarent de ipsis decretis, nam dicebant se credere illa neque eisdem vmquam contradicere velle; sed quoniam ex verbo "pertinentibus ad illa“ multe essent dubitaciones, extendendo illud ad multa, vellent declarandum esse per concilium, quomodo intelligeretur. Exponens postremo papam fecisse adhesionem interueniente cesarea maiestate, nec in ea modicum laborauerat sua dominacio illustrissima Venetorum, conclusit imperatorem rogare et obsecrare patres, vt finis imponeretur huic materie, ne tamdiu con- cilium vacaret ab aliis, ad que oportebat intendi. Ipse eciam met imperator eandem fecit rogacionem, contestans sibi esse confusionem magnam, se in concilio esse et nichil agi, et quoniam patrimonium ecclesie iam quasi totum esset perditum, et quoniam papa esset in periculo et oportebat desuper illis prouideri. Presidens autem deputacionis isto die factus Johannes Celi, magister in theologia Wiennensis, respondit labores conmendans imperatoris et egregie laudis zelum atque sanctam intencionem suam, non parcentem laboribus pro ecclesia, quem et senectus et egritudo fere continuo vexans ab eisdem quiescere deposcebant, quodque deputacionis illius patres sic deliberarent suarum con- sideracione precum, quod merito contentaretur. Qui tunc recommendauit causam de sedibus electorum imperii cum duce Burgundie, contestatus aliter non soluendam semi- decimam in Almania. Illo igitur die deputatis conuenientibus, deliberacione facta car- dinales acceperunt onus, vt presidentes inducerent ad auisatum concordie modum. Caput XXXIV. Tria imperator auisamenta porrigit deputatis, quibus fit concordia super admissione presidencium pape. Quarta demum sequenti die cardinales ac deputati, similiter et pape oratores con- uenerunt ad imperatorem; qui premittens iam attediatum esse concilium seque ipsum et omnes de tanta mora admissionis presidencium, proposuit se excogitasse auisamenta que- dam pro medio concordie, sed quia non esset tam auisatus nec literatus in Latino, illa per Baptistam Cigala proponerentur. Qui dicebat astantibus notum esse, quantum pro Basiliensi 81 .

Strana 644
644 Liber VII. Caput XXXIV. concilio a sui principio imperator laborauerat ad eius manutencionem, et postea vsque ad fatigacionem pro concordia inter ipsum et papam, et super adherencia illius et super presidencia suorum. Cum suis igitur consiliariis auisauerat certum modum, et quoniam multa iam vtrimque appunctuata essent, rogabat, quatenus concilio placeret ipsos admittere illis non obstantibus, vt procedi posset ad ea, pro quibus congregatum exti- terat. Cardinales autem et deputati deliberacione preuia responderunt, quod oportebat specifice alia proponi, namque illa generalia essent nimis, exposita sepe ab exordio trac- tatus. Et tunc imperatore mandante presidentes seorsum fieri, quia vellet primo signi- ficare deputatis, an conueniret, Baptista prefatus magna circuicione multa loquens, quo- modo cum suis vigilasset imperator pro medio inueniendo, qui iam putabat repertum esse bonum, per quod omnia reducerentur, eo nichil specialius exprimente nec deputatis aliquod respondentibus verbum, cancellarius imperatoris Gaspar Slick et ipse in presencia scripserunt articulos tres, illos primo ostendentes imperatori, eius mandato lectos statim coram deputatis. Qui allocucione mutua preeunte, quamuis aspectu primo omnibus fere articuli placebant tamquam sufficientes, responderunt, quod ea die sero vellent apud sanctum Dominicum conuenire desuper deliberaturi. Illorum vero tenor sequitur: Auisamenta serenissimi domini imperatoris super admissione presidencium sanctissimi domini nostri pape. „Primo quod ambasiatores sanctissimi domini nostri pape incorporentur nominibus propriis et iurent sicut alii, et specialiter decretum sacri concilii Constanciensis, quod incipit „primo quod“ etc. Secundo quod admittantur ad presidendum cum clausulis alias datis, excepto iuramento et clausula de renouacione dicti decreti. Tercio quod in illa sessione, in qua renouabitur illud decretum, si de ipso innouando deliberatum fuerit, qui de presidentibus voluerint interesse, intersint, alii non cogantur." Conuenientibus igitur loco assignato deputatis, quamuis die illa deputaciones quedam, de prefatis auisamentis noticiam non habentes, super aliquibus addicionibus deli- berassent, visum est dicta auisamenta conuenire, sed quod obmitti posset illa excepcio in secundo contenta articulo, quia sic eciam intelligeretur. Videbatur nempe eis, quoniam ex consensu presidencium capitula concordata erant, quamuis non venirent ad congregacionem vel sessionem, si concluderet vnus ex ipsis, videlicet legatus, de quo spes erat, vel alius ex primis consedentibus faceret presidentis officium, presidentes ipsi consentire videbantur in quodcunque fieret eciam in absencia eorum, ideoque, si interesse nollent renouacioni dicti decreti, perinde haberetur ac si interfuissent, et quia non admittebantur secundum formam bullarum, non intelligeretur quod ipsarum vigore, ex quo de illis mencio non fiebat. Dum autem hec deliberarentur, imperator altero loco eiusdem conuentus existens tercio misit se velle ad eos venire, et veniens dicebat se seire velle, quid deliberassent. Patribus autem respondentibus se eciam quid oratores pape, tunc Baptista dicebat, quod illi intelligentes deputatos deliberare velle, ipsi eciam delibreare voluerant. Imperator autem primum scire volebat a deputatis deliberacionem eorum, quia auisamentum ipsorum non erat vltima conclusio, cum oporteret adhuc in deputacionibus concludi, non sic autem

Strana 645
Liber VII. Caput XXXIV. XXXV. 645 in illis, sed imperator assecurabat deputatos, quod illi consentirent. Quo audito sermone deputati legati organo peroracione congrua conmendantes sollicitudinem zelumque impe- ratoris, quem ad concilium haberet, exorantesque pro suorum continuacione laborum in ecclesie fauorem nec non pro defensione Basiliensis concilii, et specialiter decreti sepe dicti concilii Constanciensis, notificarunt eidem captatam deliberacionem. Qui regraciatus Deo ac patribus dicebat tunc credere interesse spiritum sanctum, nec dubitarent de con- sensu presidencium, alias numquam sibi crederent fideiussorem se offerenti, si assentire nollent, quod numquam amplius de illis curaret; dictoque illi, quamuis non interessent sessioni, tamen facere possent scandalum protestando aut impediendo, respondit, quod nullo modo id essent facturi. Caput XXXV. Succrescit difficultas acrior super forma decreti, aptacione verborum quorundam postea mitigata. In sacris autem deputacionibus deliberacione captata conformiter ad deputatos, quoniam in forma decreti de presidencia, que primo oratoribus pape quam admitterentur ostendenda erit, ad verbum "pro illo die faciat officium presidentis" fuerat addita clausula „et quod gesta ibidem tantum robur et firmitatem censeantur habere, ac si omnes dicti presidentes presentes existerent“. Desuper clausula ista, quamuis non tam diu permansere, non tamen minores fuerunt inter deputatos et presidentes agitaciones, hiis causantibus superadditum fuisse appunctuatis et concordatis, illis autem multipharie raciocinantibus con- cordata intelligi debere, quod haberent effectum, nec inania esse; vnde et inter se deputati et coram imperatore cum presidentibus magnas habuerunt allegaciones. Die sane xuI' Aprilis per deputatos illis absentibus relacione per Turonensem archiepiscopum facta imperatori de racionibus in fauorem militantibus clausule memorate, ipse consuluit prelatos suos et alios, a quibus responsum est clausulam predictam manere, precipuam inter ceteras racionem allegantibus, alias frustra ex omni parte christiane religionis prelatos venturos esse ad concilia generalia, si in eis concludenda robur et firmitatem non haberent nisi interueniente pape consensu aut suorum presidencium. Cardinalis autem sancte Crucis coram eo atque deputatis pro se et oratoribus allegabat, quoniam iam capitulariter concordatum extiterat inter deputatos et ipsos deputacionesque sic deliberauerant, quod non liceret addi vel minui; item quia statim de iam concordatis scripserant pape et sic non poterant in alio consentire aut deberent, attento quod ad multa condescendissent, quod non fecissent nisi ob interuencionem imperatoris, iamque receperant litteras a papa eos reprehendentes de modo procedendi, quem hactenus tenuissent. Ad hee autem dicens imperator non se intelligere profunde, quia litteratus non esset, tamen videbatur sibi intellexisse fuisse con- cordatum, quod nolentibus venire presidentibus ad congregacionem vel sessionem prelatus ille, qui dicere habebat "placet“, propterea fuerat ordinatus, vt facta concilii haberent auctoritatem; etenim propter auctoritatem concilii esse principalem quecunque fiebant erant facta concilii principaliter, et sic tune intellexerat, alias, si quando presidentes non venirent, quia possent dicere diuersas causas quare non, tunc quecunque per concilium fierent non essent nisi verba. Propter quod sibi videbatur, quod, eciam si presidentes non

Strana 646
646 Liber VII. Caput XXXV. venirent, que fierent a concilio essent valida et haberent firmitatem. Auditis hiis cardinalis sancte Crucis voluit adstatim recedere, et vix agi potuit vt staret. Legatus autem dicebat certum esse clausulam predictam fuisse de intencione, eciam si non expressa in articulis, qui pocius auisamentorum formam quam decreti continerent; hoc autem esset vsitatis- simum in omnibus conuencionibus, non variata substancia redigi posse contractus in plena forma, vnde vel hoc erat de intencione et sic nichil mutatum erat, aut si non erat, sed quod acta nichil valerent, quid igitur fiebat aliud quam deludi concilia ; deputaciones eciam sic deliberassent, committentes deputatis componere formam decreti. Que verba cum audiuit, illico quasi precipitanter cardinalis sancte Crucis recessit, oratores quoque preter Paduanum episcopum, qui cum replicare cepisset, eciam recessit inmediate. At tunc impe- rator nonnulla quasi indignanter promens et sermonem dirigens ad deputatos dicebat: „etatem habetis, patres ; vos debetis per vos loqui, vadatis et faciatis facta vestra“. Seorsum autem constitutis deputatis legatus proposuit, quam esset horribile, si discederent oratores, ideoque si videretur deputatis, quod pro tunc supersedendum esset ab illa clausula decre- tanda postea, quando innouaretur decretum de auctoritate conciliorum; remissa autem deliberacione ad eam diem post prandium visum est ipsis ad summam virium instandum esse, vt clausula maneret, sollicitandumque imperatorem, vt ad hec induceret oratores. Coram quo tercia die conuencione facta, lectis capitulis et viso in quo differencia erat, contestabatur nunquam se tam fuisse occupatum, eciam quando fuit captus, neque post aut ante in guerris aut quibuscunque negociis, quemadmodum super concordia pape et concilii; rogabat igitur, quod illa clausula, ex quo intelligebatur idem iuris esse, omitte- retur. Super quo Johannes Franciscus allegandum sic intelligendum esse de iure, quia, quando surrogatur aliquis ad supplendum officium aliorum, intelligitur habere eandem auctoritatem quam illi. Deputati autem responderunt, quod pro bono concordie vellent id ipsum promouere in deputacionibus, si presidentes illud coram imperatore et ipsis pro- fiterentur, videlicet quod ideo clausula illa non exprimeretur, quia sic intelligeretur de iure. Quod cum presidentibus significauit, responderunt id non posse agere; quos diucius legatus solus alloquebatur inducens. Dixit autem se non posse trahere eos, sed sufficeret satis, quia ipsi sic intelligebant et coram eo dicebant. Tercio requisiti sunt, vt id solum dicerent coram imperatore, et Baptista Cigala, atqui eis ista proponens, reuersus dicebat: „laborantes non proficimus", propter quod deputati auisarunt id proponere in deputacionibus cum relacione gestorum ; quod imperator senciens rogabat non esse relacionem adhuc faciendam. Cuius parte die quarto postea legatus et magister Johannes de Ragusio car- dinalibus et deputatis referebant, quod non potuisset presidentes inducere ad consensum, vt confiterentur intellectum clausule sepedicte, quodque non intendebat se amplius intro- mittere, sed patres concilii de cetero facerent, quod intenderent amplius expedire. Depu- tatis igitur, quoniam vexacio intellectum dabat, multas aperientibus vias, vt effectus clau- sule quouis modo in decreto exprimeretur, abbas sancti Honorati, deputatorum vnus, aperuit, quod post verba illa „cum infrascriptis condicionibus et clausulis“ dici posset "plenissimum robur et effectum per omnia habituris". Cuius auisamentum summe omnibus placuit, vtque ad consensum inducerent presidentes, legatus, Bononiensis, sancti Petri et Firmanus cardinales mane et sero die vno cum eisdem laborarunt.

Strana 647
Liber VII. Caput XXXVI. 647 Caput XXXVI. Admissio presidencium ampliori iuramento pre ceteris incorporatis ad magnum robur auctoritatis generalium conciliorum. Eidem tandem assencientibus clausule die xnn°. Aprilis in generali congregacione conclusa sunt quatuor: forma incorporacionis eorum, et quod innouaretur decretum Con- stanciense, item forma decreti de presidencia, et quod tercia sequenti die sessio publica desuper fieret. Prius autem quam concluderentur, prior de Aurate, ambasiator comitis Armeniaci, in medium surgens allegabat, quod ex intellectu extensionis dicti decreti Con- stanciensis propter verbum „et in pertinentibus ad ea“ sequeretur dogma falsum, repugnans veritati fidei et iurium, prout ipse haberet ad hoc raciones ; vnde requirebat innouari non debere, donec primum declararetur intellectus, et dicebat se id protestari ex parte comitis Armeniaci. Cui episcopus Lectorensis, qui ambasiator erat dicti comitis, refragabatur, affirmans nunquam tale sibi iniunctum fuisse, nec audiuisse quod aliis suis collegis. Tercius quoque ambasiator dicti comitis, Petrus Curserii, dicebat procuratorium domini sui pre- sentatum fuisse et retineri apud notarios concilii, in quo videri poterat, si illud contine- retur, sed credebat de hac re non fieri mencionem. Procurator autem fidei protestabatur de prosecucione in iudicio fidei contra dictum priorem, quoniam protestacio sua turbatiua esset vnionis inter concilium et papam complende tune per incorporacionem suorum pre- sidencium, item quia notabat dictum decretum continere dogma falsum. Sed et legatus, qui patribus audire nolentibus verba dicti prioris instanciam fecit, donec ad plenum audi- retur, allegabat propter falsum intellectum per aliquos extorquendum desisti non debere ab innouacione eius, quoniam eciam ex verbis ewangelicis multi falsi intellectus et hereses extorte fuissent nec propterea minus ewangelio erat assenciendum; sic igitur de dicto decreto, cuius intellectus erat verus, eciam si per aliquos extorqueri posset falsus, sedebat preterea concilium potens declarare, quandocunque dubium emergeret. Conclusis igitur supradictis quatuor adstatim duobus cardinalibus comitantibus introierunt presidentes pape in decreto nominati: cardinalis sancte Crucis, archiepiscopus Tarentinus, Paduanus epi- scopus et abbas sancte Justine, incorporatique sancte Basiliensi synodo sederunt assignato eis loco supra omnes prelatos preter cardinales, qui vero cardinales, supra alios. Incor- porati sunt autem iuxta formam sequentis auisamenti. Forma iuramenti oratorum pape prestiti in incorporacione eorum. „Oratores sanctissimi domini Eugenii pape quarti in eorum incorporacione iura- bunt nominibus propriis fideliter laborare pro statu et honore huius sacri concilii Basiliensis, et eius decreta defendere et manutenere, et specialiter decretum sacri concilii Constan- ciensis, cuius tenor sequitur et est talis: „Primo quod generalis synodus in spiritu sancto legittime congregata , generale concilium faciens, ecclesiam catholicam militantem repre- sentans, potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet, cuiuscunque status vel digni- tatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris. Item declarat,

Strana 648
648 Liber VII. Caput XXXVI. quod quicumque, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis siue ordinacionibus aut preceptis huius sancte synodi et cuiuscumque alterius con- cilii generalis legittime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factis vel fiendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo". Item iurabunt dare sanum et salubre consilium secundum Deum et consciencias suas, et non reuelare vota singulorum, in quantum ex huiusmodi reuelacione verisimiliter posset oriri aliquod odium vel scandalum, et non recedere a loco huius sacri concilii sine licencia obtenta a depu- tatis eiusdem. Hoc iuramentum de verbo ad verbum coram eis lectum publice prestarunt dicti presidentes pape, qui prelati erant ponentes manus ad pectus, abbas vero sancte Justine ad manus legati, per eiusmodi iuramentum generalium auctoritatem conciliorum supra omnem humanam estimacionem diuina prouidencia singularissime conseruante, et sic potentissime roborante determinacionem ecclesie sponse sue factam per Constanciensem synodum, quod vtique fuisse intelligitur, quando pape presidentes, qui illi magis aduersari videbantur et qui tanquam alieni ab illa fide reputabantur, primi fuerunt omnium Christi fidelium, qui solemniter iurarunt illa decreta Constanciensis concilii manutenere et defendere, in iura- mentis eorum eandem de verbo ad verbum integre exprimentes, et, quod precipue atten- dendum, quia post tam diutinam atque grauissimam resistenciam, necnon profundas alter- caciones tam sepissime repetitas eciam coram maiestate cesarea. Nemo equidem cogitauit a principio, vt forma iuramenti predicti, quam introduxit neccessitas, in tam sublime elatura esset generalium conciliorum auctoritatem, vt, quos papa missurus erat ad presidendum concilio, eciam superadderent ad formam iuramenti per alios prestari consueti ; quod certe a domino factum est et est mirabile in oculis nostris, attentis presertim aduersariis asser- cionibus in bulla contentis "Deus nouit“ et in multis aliis bullis atque scripturis, quod sue fuerint per papam non denegatis. Profecto isto patuit exemplo, quam oportet in ecclesia super materia fidei contenciones esse, vt et qui probati manifesti fiant, et veritas ipsa fidei, quia veritas domini est, maneat in eternum roborata, ne illi resistere futuri audeant, noticiam habentes non preualuisse in certamine illos, qui tantopere repugnarunt tanto roborati fauore: sciencie videlicet magnitudine, quia supreme graduati omnes; dignitatis sublimitate, quia cardinalatus, archiepiscopatus et episcopatus omnium culminibus digni- tatum; auctoritatis apice, quia presidentes, legati et oratores summi pontificis ; fauoris per- maximo pondere, qui imperiali, siquidem recommissi fuerant per papam imperatori et ipse in eos respiciebat velut strictissime recommissos, id verbi eo frequencius profitente. Sed et illud permaximum eorum auxilium silencio pretereundum minime est, quod illorum, aduersus quos parte concilii pugnauerat, quam multi conciliares subsidio fuere, eiusdem qua illi sentencie existentes, videlicet quod admitti deberent in presidentes concilio bullarum vigore, et quidam eciam absque modificacione quacunque ; sed que vincit mundum veritas est fidei, quam ecclesia catholica determinauit. Conuenit namque, attestante primo decreto xn°. sessionis Basiliensis concilii, sancta catholica ecclesia in sacro Constanciensi concilio; et cum animaduerteret neglectum sacrorum conciliorum occasionem fuisse heresum, errorum, scismatum, conciliorumque frequentacionem dictarum pestium optimum fore antidotum, diuina inspiracione instituit concilia celebrari; prius autem, ne quisquam

Strana 649
Liber VII. Caput XXXVI. XXXVII. 649 de ipsorum conciliorum potestate hesitaret, declaracionem fecit in iuramento dictorum presidencium commemoratam, quod illam adeo roborauit, vt, quia oportuit presidentes ipsos iurare quod eam manutenerent et defenderent, omnes christiani persenciant manifeste illi nullatenus contrauenire debere. Quippe eiusmodi incorporacione et de omnium consensu publica sessione de innouacione prefati decreti die incorporacionis huius conclusa factis, diffinicio predicta concilii Constanciensis per hec duo execucione plenissima roborata extitit. Ecclesia quocirca in pace conquieuit desuper contencione illa agitata quam plurimis annis inter Christi fideles, cuius potissime iudicio standum sit, pape an concilii generalis; siquidem notum factum est omnibus habitantibus in visione pacis, non concilium pape, sed papam subiectum esse concilio immediate a Christo potestatem habenti, cui fidelis quicunque, eciam si papalis sit dignitatis, obedire tenetur. Caput XXXVII. Sessio decima septima. Prefate igitur controuersie de presidencia grauissimis onuste periculis finis extitit dicta incorporacio presidencium et sessio publica atque solempnissima tercio celebrata die, decantante missam archiepiscopo Cretensi, et post cerimonias completas cum ewangelio „subleuatis Jhesus oculis in celum dixit: pater, venit hora, clarifica filium tuum“ legenti in ambone decretum episcopo Lectorensi. Interfuit autem imperator in insigniis imperia- libus, sedentibus a dextro latere sancte Crucis, legato, Bononiensi, Cypri, sancti Petri et Firmano cardinalibus, nec non patriarcha Antiocheno, inter eos deinde ambasiatores Francie et alii sequentes ; a sinistro autem Tarentino, Paduano et abbate sancte Justine, pape presidentibus, patriarcha Aquilegiensi, Ceruiensi episcopo oratore pape, oratoribus Cypri et Dacie regum, Treuerensi archiepiscopo Rabano, Gebennensi episcopo ambasiatore ducis Sabaudie, Auxitano et Jaderensi archiepiscopis, consequenter episcopis et abbatibus aliis, fueruntque centum quinque mitre, quo numero in aliqua sessionum sancte Basiliensis synodi ante vel post nunquam interfuit maior. Tenor sequitur prefati decreti : Decretum decime septime sessionis de presidencia locum tenencium pape in concilio Basiliensi. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, dilectos ecclesie filios Nicolaum tituli sancte Crucis in Jherusalem presbyterum, Julianum sancti Angeli dyaconum sancte Romane ecclesie car- dinales, ac venerabiles Johannem archiepiscopum Tarentinum et Petrum episcopum Paduanum, ac dilectum ecclesie filium Ludouicum abbatem sancte Justine Paduane tantum admittit in presidentes in hoc sacro concilio nomine, vice et loco sanctissimi domini Eugenii pape quarti, cum infrascriptis condicionibus et clausulis plenissimum robur et effectum per omnia habituris: videlicet sine vlla iurisdiccione coactiua, saluo eciam modo procedendi in hoc sacro concilio hactenus obseruato, presertim qui continetur in ordina- cionibus huius sacri concilii que incipiunt "primo sint quatuor deputaciones, sicut sunt, 60. 1434. 26. April. Scriptores II. 82

Strana 650
650 Liber VII. Caput XXXVII. XXXVIII. inter quas omnes de concilio distribuantur equaliter, quantum fieri potuit“ etc. Ordinat eciam, quod preter feriam sextam, in qua ordinaria est congregacio generalis, non possit fieri alia nisi fuerit conclusum prius per tres deputaciones ad minus, et tunc intimetur ipsis presidentibus vel alteri ex eis, quod ponant cedulas, et si non fecerint, vnus de pro- motoribus concilii vel vnus ex deputacionibus, quicunque sit, ponat cedulas et omnes de concilio veniant ad congregacionem ; alias, si non fuerit conclusum per tres deputaciones, nullus ad ipsam congregacionem accedat, et quicquid ibi factum fuerit nullius sit roboris ; et idem de sessione. Item quod lectis in congregacione generali hiis, que conclusa sunt per deputaciones, primus inter presidentes ibidem presentes, eciam aliis vel alio ex eis absentibus, concludat iuxta ordinaciones sacri concilii; quod si nolit ipse aut alius de presidentibus ibidem presentibus facere, tunc proximior prelatus subsequens in ordine consedendi concludat, et ipso nolente alius successiue faciat; et si forte nullus de pre- sidentibus veniat ad congregacionem vel sessionem generales, tunc primus prelatus, vt premittitur, pro illo die faciet officium presidentis. Item quod omnia acta huius sacri concilii, sicut hactenus est obseruatum, fiant et expediantur sub nomine et bulla ipsius concilii. Datum in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solempniter celebrata sexto Kalendas Maii anno a natiuitate domini MCCCCXxxIII°.“ Caput XXXVIII. Visitacio concilii per magnos principes obsequia sua concilio offerentes, deputacioque legacionis ad pacem procurandam Francie. Hoc autem Aprili mense, vt reassumpto ordine cetera narrentur gesta eius, federe medio incorporati extitere sancte synodo procuratorie N. Tolosanus, N. Casalensis cum eius suffraganeis de Ybernia archiepiscopi, Conradus Metensis, Leonardus Patauiensis, Rampulphus Mimatensis, Croyensis, Torczelanus procuratorie, N. Fabrensis, Agatensis, Mindensis, Remensis et Tutalensis episcopi, Johannes Gobilion electus Lingonensis, Johannes Girardi licenciatus in legibus pro rege Ludouico et patria Prouincie, Robertus Auclo pro- curator ducis Burgundie, Petrus Doue Premonstratensis Aniciensis, Comachus sancti Jacobi Scotorum Ratisponensis procuratorie, de Mellico sancti Benedicti Patauiensis, Ratinensis, Venetensis, Treuconchiensis, Montis sancti Petri Maguntinensis, sancti Wil- helmi de deserto Lodouensis, sancti Tiberii Agatensis, et quidam de Almania abbates, Thomas Francisci, Petrus de Vicomercato, Ypolitus de Cuniis ordinis minorum, ambo eciam in decretis, Petrus Rageualdeti eciam minorum, Thomas Hambe, Johannes de Legaloys decanus de Salczeya, in theologia magistri, Augustinus de Monte minister pro- uincialis Marchie, Petrus de Mera, Wilhelmus Gerardi de Leydis, Marcus de Marmonibus, Henricus de Gaucusio, Johannes de Mutonibus, Henricus de Lymphus, Rodulphus de Rudenszheim, Petrus Fernandi, Lucidus Petrus decretorum, Petrus de Sopya vtriusque, Wilhelmus de Becha, Franciscus de Albaretis legum, Ludouicus de Montiliano medicine doctores, Philippus de Fonteuallis, Volmarus de Halys, Antonius Pyocheti, Simon Merses, Bertoldus Bachinione, Henricus prepositi, Petrus Guffer, frater Henricus canonicus sancte Crucis de Scocia, Vlricus Fust in decretis, Johannes de Schampis, Robertus de Circulis in legibus licenciati, Guilielmus Girardi, Guilielmus de Leyre in theologia baccalarii, Marchus

Strana 651
Liber VII. Caput XXXVIII. 651 de Corda Cretensis, Henricus Woldenberg in ecclesia Siuoninensi archidyaconi, Robertus de Poyers Haymensis, Sifridus Pincerna Bambergensis decani, Petrus de Breyna cantor Lingonensis, canonici nouem et xiII. alii procuratores multorum capitulorum et clerorum ac monasteriorum diuersarum diocesum. Videns autem legatus tantam incorporatorum multitudinem minus qualificatorum, mense isto exhortatus est dominos de concilio et pre- sertim dominos de duodecim, quorum officii erat incorporandos examinare, vt animaduer- terent omnem facturi diligenciam, ne passim multitudo admitteretur, quia non parui oneris et honoris esset admitti in tam suprema congregacione ad iudicandum totum mundum, quod et sacro placuit concilio. Vt autem, quod sepe vidimus et palpauimus, annunciemus, quamuis desuper hac re synodus sancta disposuerit frequenter, pluribus eciam scripto factis ordinacionibus diuersis ex causis non seruatis, certe vsque in finem concilii querela hec permansit, et qui extra concilium et qui intus de hoc sepe causantibus. Mense autem isto litterarum loco suscepit sancta synodus magne dignitatis personas eam visitantes. Etenim cum Basileam venisset super ducatu Lothoringie cum imperatore acturus, quod obtinuit, dux Barrensis, parte concilii visitatus est per cardinalem de Cipro tribus asso- ciatum episcopis, et rogatus est, quatenus auisare vellet de modis, quibus magis crederet concilium proficere circa procurandam pacem regni Francie. Fiebat autem sollicitudo hec etenim quamuis iam pluribus ante mensibus, precipue tamen isto patres maiori cum solli- citudine desuper instabant, audito regem Francie prope, quia Lugdunum esse. Dux vero ipse aliqua tunc dedit auisamenta ; triduo autem postea generalem accessit congregacionem visitacionis causa, sedenteque eo a latere dextro cardinalis primi, eius mandato alloquens archiepiscopus Turonensis cum themate "princeps que digna sunt principe cogitabit, et super duces sedebit" explicabat principem ipsum cogitasse, quam multas prerogatiuas inclita domus Francie ab ecclesia obtinuisset et quam domus ipsa pro ecclesia et conciliis generalibus instanciam faciens plurimum laborauerit. Quoniam igitur patres in Basiliensi concilio congregati essent ad tria opera, exhortabatur humillime rogans, quatenus ad ea dignarentur procedere feruenter, et presertim ad pacem Francie, quam specialiter recom- mendatam habere dignarentur, factum quoque germani sui regis Ludouici; quodque se concilio recommendans, personam et quicquid fortuna sibi contulisset, offerebat ad obsequium et mandatum concilii. Surgentibus autem Simone de Theramo aduocato et decano de Salezeya, obicere volentibus propterea, quod denominatus fuisset dux Lotho- ringie, legatus iussit expectare paulisper. Qui sermone eleganti personam ducis conmen- dauit, regraciatus de oblacione et concilium offerens ad eius honorem ; postque recessum eius a congregacione velut querelas agens patres alloquebatur, nullatenus decere turbari eos qui honorabant concilium, cum iam ordinasset eciam protestando, nulli esse in pre- iudicium neque quantum ad ius, neque quantum ad possessionem eiusmodi nominaciones. Propter quod experiencia tunc docente quante honestatis atque neccessitatis id foret, ab omnibus patribus approbantibus, quod illis duobus imposuisset silencium, per verbum "placet“ legato concessum est, vt, cum in similibus imponeret silencium, per quemeunque seruaretur. In altera autem congregacione comes Vallis moncium, super ducatu Lotho- ringie competitor, comparuit visitaturus synodum, qui sinistro latere sedit super regum ambasiatores infra patriarcham Aquilegiensem ducem de Eck. Eius vero parte decanus de Salczeya proposuit, genus conmendans suum, zelum quoque ad opera, propter que 82°

Strana 652
652 Liber VII. Caput XXXVIII. congregatum erat concilium, et offerens eum presertim in causa fidei paratum ad mandata concilii omni cum potencia sua contra Bohemos ire, super pace denique Francie eciam expensis suis legatum conducere cum omni securitate. Legatus autem respondens, gracias agens de magnifica oblacione sua et conmendans zelum eius, offerebat concilium ad omnia possibilia pro honore suo. Dux quoque Bauarie Ludouicus iunior coram cardinalibus et deputatis exponebat se venisse ad imperatorem cum procuratorio genitoris sui Ludouici ab eo citati, respondere super infidelitate et inobediencia coram iudice deputando. Et quia dictum illi fuerat, vt comparere deberet coram marchione Brandenburgensi et ducibus ac comitibus, capitalibus patris sui inimicis et diffidatis, allegauerat suspicionem. Et rursus cum esset improuise citatus, pecierat, vt respondere posset, dari dilacionem ad sequentem diem, fuissetque interlocutum de competencia iudicis, quasi prorogata fuisset iurisdiccio in concilio, ex quo ad illud appellauerat et de cuius mandato per archiepiscopum Lug- dunensem hoc anno super pace citatus fuisset, imperator mandauerat ei per cedulam, quod illo die adstatim exiret de loco Basilee, recurrens igitur ad concilium supplicabat recom- mendatum haberi. Deputati vero fuere Placentinus et de Cipro cardinales super eadem re ad imperatorem ; quid obtinere potuerint ab eo, palam fecit imperator sui tempore recessus, prout illo recitabitur loco. Exhibita deinde iterum appellacione aduersus imperiales pro- cessus, racione presertim allegata, quoniam durarent treuge synodali imposite auctoritate et per ducem ipsum recepte, quemadmodum ab inicio synodus, sic eciam post huiusmodi appellacionem interposuit pro pace, contemplacione eius facta postmodum ab imperatore. Decima septima vero die mensis Aprilis, lectis in generali congregacione auisamentis deputacionum, conformiter deliberancium super pace Francie iturum concilii ex parte legatum cardinalem de Cypro, super personis autem cum eo ituris committi potestatem deputatis, vt easdem nominarent, priusquam desuper concluderetur, cardinalibus consu- lentibus mandati sunt patriarcha Aquilegiensis, Vticensis, Albinganensis et Visensis episcopi ad cardinalem sancte Crucis notificaturi deputacionum deliberacionem, et quoniam legatus esset Francie, consuleret quid videretur eidem. Relacione autem facta ipsum gracias concilio agere, quod de eo fecisset mencionem, sibique videri cardinalem de Cypro ad id aptissimum fore neque tunc in mundo sentiret apciorem eo, inter alia auisamenta dicebat id fore neccessarium, vt quicunque desuper iturus se redderet indifferentem, quo- niam facile a partibus suspicio causabatur. (Conmuni) autem voce a patribus dicto, quod placebat super hoc concludi, legatus dixit attendi primum opportere super habenda pecunia pro expensis eius et aliorum, ne confusio succederet et verecundia, si facta pronunciacione propter defectum eiusmodi execucio non fieret, quocirca dilata est conclusio vsque in diem quartam. Qua placuit, vt a concilio mitteretur super pace Francie legatus cardinalis ipse de Cypro, ituris cum eo archiepiscopo Auxitano, episcopo Glasguensi, abbate sancti Hono- rati et magistro Egidio Carlerii. Abinde super expedicione litterarum legacionis per non- nullos, presertim pape presidentes, grandi ingesta difficultate, propterea quod in illis cum potestate legati de latere exprimeretur, dominico die n°. Maii in ecclesia maiori post missam, cui ex cardinalibus Bononiensis dumtaxat interfuit, seorsum cum eo domini de nacione Gallicana exponebant, quod legatus impediret dictarum expedicionem litterarum; auisarunt igitur requirendum esse, quod tenerentur deputaciones. Et cum legatus non respondisset votiue, ad instanciam promotorum de mandato presidencium deputacionum

Strana 653
Liber VII. Caput XXXVIII. XXXIX. 653 affixis cedulis die illo hora tercia conuenientibus suppositis cuiuslibet deputacionum in magno numero, vnanimiter fuit deliberatum concedendam per concilium ipsi domino de Cypro potestatem legati de latere. In deputacione autem fidei qui erant de dominio Vene- torum remittebant deliberacionem ad sequentem diem, sed conclusum est a maiori parte. Eiusmodi sane deliberacionibus deputacionum cardinales non interfuerunt, nec presidentes, in domo constituti cardinalis Bononiensis, vbi promotores concilii coram notario et testibus requirebant presidentes pape, vt mandarent poni cedulas, in crastinum tenendam generalem congregacionem, prout deliberatum extiterat in deputacionibus; quod, vt astantes per- ceperunt, quamuis illis molestum, tandem responderunt velle facere debitum suum, et posite sunt cedule iuxta requisicionem. Caput XXXIX. Resistencia Juliani aliorumque presidencium contra deliberata deputacionum, ne cardinali de Cipro ituro super dicta pace concederetur per concilium potestas legati de latere. Quo die, festo inuencionis sancte crucis, celebrata missa et audito sermone manentibus incorporatis iuxta morem in congregacione, post lecta dicta auisamenta depu- tacionum surgentibus ambasiatoribus Francie, eorum primus archiepiscopus Lugdunensis ex parte regis proposuit, quoniam priuilegium haberet a sede apostolica non teneri ad recipiendum legatum de latere, protestatus est conclusionem hanc sibi preiudicare non debere; quo vero ad se ipsum et prouinciam suam, qua erat transiturus, non recusabat, quin ymo supplicabat humiliter, sperans per eum multa bona agi posse. Post cuius verba facta incorporacione ambasiatorum Britannie nominibus propriis, de qua altero explicatum est loco, legatus rogans et affectuose supplicans benigne audiri, sicut et ipse vsque in illum diem audisset omnes, hortatus alios vt eciam omnes audire deberent, dicebat, sicut dominus Lugdunensis protestatus fuisset pro honore et priuilegiis regis Francie, ita et ipse proponere vellet pro honore concilii, profitens id non dicturum se ad impedimentum legacionis super pace Francie, quoniam scirent omnes, quantum pro ea re laborasset, nec eciam ea dicturum se ad iactanciam, sed pro explicanda intencione sua. Notum quippe foret, quomodo super legacione ad pacem Francie occies fecisset instanciam cum Gallicana nacione et obligauerat se pro quadringentis florenis, et si non ipse intercessisset, campsor mutuare nolebat que exbursauerat ad hoc opus. Quecunque rursus dicere intendebat, dicturus minime erat in fauorem pape et contra auctoritatem concilii, quia certum omnibus esset, quantum laborasset pro concilii auctoritate et in concilio et extra, scribendo atque mittendo litteras et nuncios ad papam aliasque partes christianitatis. Neque de auctoritate concilii dubitabat, quin concedere posset dictam potestatem et omnia facere pertinencia ad regimen ecclesie; non tamen id facere debere nisi ex causa, vt quando papa esset hereticus, aut impotens, aut conuersus in amenciam, aut similibus casibus, sed considerato modo, qui obseruatus extiterat, sibi videbatur non esse pro, ymo contra honorem con- cilii. Hac die multi animaduerterunt, quod legatus limitaret dicat per eum in propriis atque synodalibus epistolis publicatis per orbem, vtque de multis vnum commemoretur, dixerat in responsione „sperauit“ inserta libro quarto capitulo xxxvi°., quod et de refor-

Strana 654
654 Liber VII. Caput XXXIX. macione et de quibuscunque negociis tocius ecclesie facultatem habet generale concilium ; nunc vero limitat ad certos casus, quorum nullus aut vix occurrebat, quando eciam post admissionem presidencium in omni fere generali congregacione quam plurima concordata particularium communiumque negociorum concludebantur. Adiciebat item, quod non inten- debat eciam dicere contra personam cardinalis, quia eum diligeret vt semetipsum, sed quemadmodum contra se diceret, si sibi simile contigisset. Hiis exordialiter prelocutis explicare cepit intentum, quomodo pridem fuisset decretatum modum procedendi in con- cilio debere esse iuxta ordinaciones eius, dictantes deputaciones tenendas esse secunda, quarta feriis et sabbato, eratque iam consuetum, vt eciam quinta pro particularibus suppli- cacionibus expediendis, et pridem conclusum, quod tercia feria specialiter et dumtaxat pro materia reformacionis, neque tenende essent diebus aliis nisi positis cedulis per pre- sidentem, quod intelligebatur de presidente concilii, item quod in rebus arduis non statim concludendum sit; istaque non fuerant in casu illo obseruata, sed factum erat repente post prandium nec interessentibus cardinalibus et presidentibus pape, poteratque opponi non valuisse deputaciones, ac per consequens congregacionem illarum vigore, similiter et conclusionem que in ea fieret. Exponebat rursus bene fore attendendum, quanta esset potestas legati de latere, quia posset facere constituciones, celebraciones ordinum aliaque multa vergencia in preiudicium ordinariorum, vt reseruare beneficia et conferre. Quomodo igitur concilium vellet cardinali legato eiusmodi potestatem concedere beneficia conferendi, qua nunquam per se voluit vti, etenim vsque in dies illos concilium aliquod beneficium non dedisset, nisi decanatum Turonensem propter persone merita, que tunc in Bohemia erat, et quia litigiosum, ne desuper fatigaretur. Que igitur nam causa esset, quare non pocius sancta synodus per se conferret beneficia, cum in ea tam multe essent persone et bene merite et indigentes, ipsemet vtique erat indigens satis et tamen concilium non dedisset sibi aut cuiuis alteri ex beneficiis vacantibus pridem per obitun bone memorie cardinalis sancti Eustachii et patriarche Alexandrini. Item quomodo id fieri honeste posset, cum eciam legatus esset in Francia cardinalis sancte Crucis et contingere posset vnum beneficium diuersis conferri personis, exoritura abinde contencione ex repug- nancia duorum legatorum in eodem regno? Et insuper quia mitteretur ad pacem, opor- tebat missionem eius cum pace fieri vnanimiter in concilio, quod non extitisset factum contra et preter voluntatem atque scienciam cardinalium et presidencium pape. Propter quod eidem videbatur deputandos esse nonnullos ex maioribus concilii, mature visuros, an et quomodo fieri deberet, nec ob id impediendum esse recessum suum, quia die illo aut in crastinum recedente illo mitteret equitatorem post eum, plus vno die facientem itineris, quam ipse in tribus peragraret. Postremo autem excusabat se, quod heri ad eum fuisset missum illorum ex parte, qui in ecclesia conuenerant, sed non audierat nuncium, quia propter acceptam medicinam in loco tunc esset, vbi verecundosum erat sibi et aliis loqui. Post dicta hec concilii promotores, quomodo ab inicio congregacionis fecerant, statim lectis auisamentis, quamuis voce submissa, petebant, similiter et de concilio multi. Vticensis vero episcopus in medium surgens exponebat statim post accessum cardinalis ipsius de Cypro et postea quasi continue fuisse exoratum instanter a legato et aliis pluribus de concilio pro acceptanda huiusmodi legacione, ipseque acceptauerat arbitratus eciam seruari honorem suum; audito autem super facultate difficultates fieri, multos

Strana 655
Liber VII. Caput XXXIX. 655 consuluerat, scire cupiens modum, quo alii cardinales in legacione mitterentur. Cui per loquentem ipsum aliosque plurimos antiquos dictum fuisset cardinales omnes, qui a multis annis in Franciam fuerant destinati, semper habuisse eiusmodi potestatem, et quia nec minor esset pre illis, consultum extiterat non decere eum ire sine eiusmodi potestate. Id ipsum quoque alloquebatur auditor domini eiusdem, adiciens hoc eciam expedire ad opus pacis, quia potens ea facultate benefacere multis gracius videretur; nec id esse contra honorem concilii, cum expediret rebus agendis, siquidem alias cognoscere non posset de exemptorum causis et aliis multis similibus. Cumque deputaciones iam vniformiter conclu- sissent, certos reddebant patres eum nolle ire absque huiusmodi concessione; nec repug- nancia esset legacioni domini sancte Crucis, qui dixerat se nolle intromittere de beneficiis, sed cum ex guerris multi essent in excommunicacione, ecclesie quoque violate, oporteret ad hec potestatem concedi. Quarto loco Tarentinus archiepiscopus, presidencium terc ius contestabatur presidentes dolere synodum conplorantes, quia sic a patribus concilii crimi- narentur et diffamarentur ; etenim in primo ingressu suo fuerat oppositum intendere eos ad dissolucionem concilii, qui tamen fuerant inscii de auisamento illo super sedibus amba- siatorum regum et principum, de quo in congregacione proxima altercatum extiterat. Ipsi autem desuper consuluerant, intendentes per hoc haberi pacem, et tunc eciam oppone- batur eis contradicere ad ea que pacis, esseque turbatores. Nec plura dicere volebat de relatis, sed tamen ab aliquibus fuerat dictum eos puniri debere, qui mirabantur, et merito, quomodo hec procederent secundum bonam vnionem iam factam per adhesionem inter concilium et papam, qui pro humilitate sua, quamuis multas post dissolucionem passus fuisset tribulaciones et angustias, nunquam voluerat alias procedere contra con- cilium et supposita eius, sed humiliauerat se per adhesionem propter omnimodam cari- tatem. Allegans autem de Zacheo, qui descendens de arbore sicomorum Christum suscepit et sic pax domui facta est, comparabat per Zacheum intelligi Christum, vicarium quoque suum, qui solum ex caritate et propter vitandum scandalum humiliauerat se adherendo. Quamuis igitur et si ante multa egisset concilium pertinencia ad papam, differencia existente, quia tamen iam vnum essent, id non deceret, et tamen factum extiterat tunc, quod nunquam antea, concedendo potestatem legati de latere ipsis presidentibus in loco et vice pape constitutis, qui de re tam grandi saltem auisari debuissent. Concludebat igitur idem sibi videri, quod et legato. Post cuius dicta promotores vt supra concludi pete- bant; cardinalis vero Bononiensis narrabat, quamuis heri in missa interfuisset, non tamen extiterat vocatus ad auisandum factum per dominos de nacione Gallicana, et quia non valuissent deputaciones propter defectum vocacionis legittime, et per consequens conclusio abinde secuta, videbatur eidem iterum fieri deputaciones aut dandum deputatos. Idem dicebant consequenter Placentinus et Firmanus cardinales, similiter quartus et quintus presidentes. Patriarcha vero Antiochenus, excusans congregacionem in ecclesia factam, dicebat vel statim concludendum aut dari deputatos. Cumque ceteri concilii patres cepissent conqueri murmure confuso, aliis petentibus concludi, legatus dicebat negocia, quantumcunque grauia, posse conduci datis bonis deputatis; si placeret igitur, ea die sero cardinales et prelati irent aliique deputati ad cardinalem de Cypro pro negocio aptando. Quod factum extitit, et post biduum in festo ascensionis post prandium a con- cilio recessit erecta cruce velut legatus de latere, comitantibus eum cardinalibus et

Strana 656
656 Liber VII. Caput XXXIX. XL. omnibus aliis de concilio ; quam vero habuerit potestatem, referenti non constat, sed et tunc percepit, quod litteras habuerit eciam cum potestate legati de latere, adiecta clausula „quoad omnia, que suo arbitrio opportuna viderentur". Caput XL. De controuersiis Aquilegiensis, Gursensis, Grassensis et Padeburgensis ecclesiarum. Mense denique isto introducta fuit, patribus ministrans plurimo tempore vexa- ciones permaximas, Aquilegiensis causa patriarchatus, querelas dante coram sancta synodo contra dominium Venetorum Ludouico duce de Deck patriarcha, quod a xv. annis domi- nium Venetorum teneret castra et bona dicte ecclesie. Narracio autem eiusmodi differtur in Augustum mensem, quo primum accepit finem, per concordiam terminari non posse. Super controuersia quoque Gurcensis ecclesie magne eciam fuerunt agitaciones mense isto et deliberaciones, sed relacione facta per Petrum Corserii, ambasiatorem comitis Armeniaci, iustificatam fuisse peticionem Johannis Scallerman, promoti apostolici, ex alia vero parte ostensas fuisse dumtaxat quasdam copias priuilegiorum, concessum est, vt per viam monitorii simpliciter et absque iudicii figura deputati vel maior pars procederent, causam terminaturi prout iuris. Mense autem Julii instantibus Friderico Austrie duce et archiepiscopo Salczeburgensi monitorium resolui in vim simplicis citacionis commissum est Lugdunensi et Cretensi archiepiscopis, episcopis Gadicensi et Papiensi, vt de plano, sola facti veritate inspecta, instruerent processum, relaturi eius merita in generali congre- gacione. In causa autem Grassensis castri de Antiopoli, cum per sanctam synodum instanti episcopo pro recuperacione castri ipsius impignorati per Clementem papam vn. concessa fuisset bulla, vt fructus computarentur in sortem, comparuerunt nobiles de Grimaldis et per organum alterius eorum Nicolai nomine querelas agentes presentarunt in vno quaterno informaciones suas, requirentes vt per concilium desuper prouideretur, et nisi ita fieret, appellare conminabantur, prosequi appellacionem et aduersus concilium reclamare de iniusticia per totum orbem. Horum querelas cum iuxta concilii morem, vt desuper delibe- raretur, presidens concilii remisisset ad deputaciones, responderunt se non velle ire, quia, vt asserebant, sciebant non posse consequi iusticie complementum; sed congre- gacione prima presentarunt cedulam, breuius suam explicantem requisicionem. Illis autem advocatis episcopi respondentibus altricacio pro illa die fiebat longior, quam sequenti die precidere voluerunt, in congregacione perlecta eorum appellacione a concilio ad Eugenium papam quartum. De qua re magna fuit patrum indignacio et multorum clamor, tanquam esset in derogacionem fidei; cuius procurator requirebat arrestari eos, donec respon- derent in iudicio fidei, attento presertim quod eiusmodi appellacio procederet ex causa vsure, velut licita foret. Petenti eciam deputatos ad videndum secum et examinandum merita processus, vt posset apcius causam prosequi, responsum est a presidente concilii iam datum esse fidei iudicem, coram eo prosequi posse; qui ea die mandatum dedit, vt arrestarentur prefati nobiles, sed non fuerunt apprehensi eo quod iam recessissent. Gras- sensis vero episcopus supplicauit postea in dicta causa procedendum fore interposita ad papam non obstante appellacione, et procurator fidei retulit de arresto mandato per iudicem fidei, seque paratum prosequi, si iniungeretur. Alia rursus causa introducta est ecclesie

Strana 657
Liber VII. Caput XL. XLI. 657 Padebornensis per litteras suas querelantis, quoniam per Martinum papam V. vnita fuisset ecclesie Coloniensi, proptereaque destruebatur et alienata essent castra eius; cumque Eugenius reuocasset vniones, placeret igitur concilio declarare illam vnionem fuisse reuo- catam, vel reuocare prouisione data, ne sine pastore maneret. In altera deinde congre- gacione Coloniensi decano respondente, quod ad supplicacionem populi et cleri recepisset sub proteccione sua ecclesiam illam Coloniensis archiepiscopus, qui pro eius defensione ac recuperacione bonorum expendisset iam florenos xxx. millia, ad supplicacionemque pre- dictorum obtinuisset incorporacionem fieri, et supplicabat, quoniam in breui venturus esset archiepiscopus Coloniensis, credendum non fore parti aduerse, aut iudicandum secundum factam ab eo tunc relacionem. Qui sequenti mense, conmissa per concilium causa vt iusticia fieret, associatus tribus collegis proposuit ex parte domini Coloniensis dicens, informatum eum de aduersaria proposicione misisse duos milites in congregacione tunc constitutos, a quibus haberi informacio posset, litteram eciam tunc lectam datam v°. Maii, significantem quod exoratus vt tutor eripuisset ecclesiam ipsam ab hostibus et redemisset castra, supplicatusque acceptauerat bullas de incorporacione illius ad Colo- niensem ecclesiam, facta per Johannem xxII. et confirmata per Martinum V. Expendisset autem auxilium illi ferens ad xxx. millia florenorum; quia tamen insurgerent canonici contra dictam incorporacionem, supplicabat reconmendatum haberi honorem suum, et noti- ficabat non posse ibi esse episcopum, quia solutis oneribus vix haberet sex florenos annuatim pro sustentacione. Caput XLI. Querela acerrima imperatoris contra patres concilii propter conmissionem factam duci Mediolani, sed eadem hora exposita illi intrepide facti relacione causa quieuit. Fuit autem hiis querela maior, sed breuior, quia imperatoris aduersus concilium, que racione reddita velut ephimera febris qua oriebatur die finem accepit, quin altissimo opitulante eadem ferme hora extitit terminata, ob id laude dignissima cesarea maiestate, que vt agnouit iustas facti causas, inmediate placata est, excusans postea quod primum arguebat. Die siquidem publice sessionis de presidencia oratorum pape conuenientibus ad eum vocantem hora tercia preter Bononiensem et Firmanum cardinalibus maioribusque prelatis et aliis quibusdam, ambasiatoribus item Francie, quos presertim adesse voluit et Ceruiensem episcopum, pape oratorem, proposuit gracias referens Deo de iam habita con- cordia inter papam et concilium, pro qua multum insudasset. Et quia, prout credebat, nullus inter concilium et papam manebat scrupulus, intendendum iam esset ad reformacio- nem, maxime vt ecclesie Romane atque pape restituerentur terre et omnia ablata per comitem Franciscum, super quo ipse non fuerat creditus anno isto; et tamen clamauerat in deputacione reformatorii dicens, prout tunc acceperat per litteras Venetorum, quod eiusmodi bona Romane ecclesie capiebantur per commissionem concilii factam duci Medio- lani. Concilium autem negasset, et fuerat ipse rogatus, quinymo et mandatus, non amplius super ea re loqui, quando insteterat per concilium scribi litteras, prout ipse fecerat, vt gentes ille retraherentur, nec id facere tunc voluit concilium. Sed iam receperat litteras Scriptores II. 83

Strana 658
658 Liber VII. Caput XLI. a papa desuper, in quibus constabat de commissione facta per concilium duci Mediolani, quas fecit tunc legi coram. Pape autem littera missiua erat sub data xvu°. Kalendas Februarii, Deo regraciantis, qui dederat talem aduocatum ac defensorem ecclesie ; conte- stabatur autem certificatum se fore, quod ageret opus dignum honorificencia imperiali, et conmendans personam eius tam intendisse pro honore et statu suo hactenus, exhortabatur ad continuacionem. Significabat deinde, quomodo hostes ecclesie insurrexissent contra eum guerram facientes, iamque occupasse totam quasi marchiam Anchonitanam comitem Franciscum; quodque omnia fierent mandante duce Mediolani, architecto et fabricatore omnium illorum malorum, que fiebant sub colore commissionis a concilio, cuius copiam interclusam destinabat, nec tamen credebat eiusmodi a concilio processisse. Rogabat autem instare apud concilium, quatenus sub penis et censuris interdicti mandaret duci Mediolani reuocare gentes armorum, ac desistere a guerra et restituere omnia ablata. Considerari autem potest, an condicione requisicionis huius papa exaltauerit generalis auctoritatem concilii, ad cuius tribunal iudicii recurrit, vt super ecclesie Romane causa censuras ecclesiasticas fulminaret; nec tamen propositi est affirmare, quod propterea sen- tiret de concilii auctoritate, vt de Damaso papa inter Ambrosianas epistolas legitur, dicente de Bonoso episcopo, iudicandi formam competere sibi non posse, quoniam synodus Capuensis non esset integra, illius negocii per eam conmissa causa Macedonibus cum Thessalonicensi episcopo. Scriptura vero interclusa in bulla pape copia erat commissionis ducalis sub data Cusalia xxvnl". die Octobris anno xxXII°. facte Jacobo de Lonate, inserto tenore bulle concilii descripte superius mense Augusti anno xxxu°., per quam conmittebat et iniungebat dicto Jacobo, vt quascunque ciuitates, terras, castra, fortalicia, territoria, communitates ac singulares personas tam ecclesiasticas quam seculares, et quoscunque eciam populos, capitaneos et gencium armigerorum tam equestrium quam pedestrium con- ductores, nobiles, castellanos, sacro concilio adherere debitamque reuerenciam et honorem exhibere volentes, sub concilii atque ecclesie proteccione reciperet et assumeret, con- cedens eidem Jacobo latum arbitrium et amplissimam potestatem disponendi et agendi in omnibus eam materiam concernentibus, non aliter, quam prout ipse posset, si esset presens, cum intencione tamen sub proteccione dicti ducis taliter disponendi, qualitercunque et quomodocunque concilium pro auctoritate ecclesie decerneret atque mandaret, sine aliqua excepcione et omni contradiccione cessante, rogabatque dux ipse ex animo, vt dicebat, atque hortabatur quoscunque beniuolos amicos suos et maxime Nicolaum Fortebrachium, capitaneis vero gencium armigerarum suarum stricte precipiebat, quatenus dicto Jacobo in omnibus concernentibus bonum vniuersalis ecclesie et concilii Basiliensis firmiter cre- derent et assentirent fauoribus, consiliis ac iuuaminibus opportunis. Post lecturam autem conmissionis huius imperator dicebat se admirari, quomodo sistente eo Rome in manibus pape eiusmodi fiebant a concilio contra ipsum, qui extiterat semper protector eius et tantum pro eo laborauerat, eciam in Ytaliam transiens, neque voluisset accipere a papa dyadema imperiale eciam ad illud inuitatus, donec credidit papam adhesisse concilio ; etenim quia dux Mediolani pape esset inimicus, dictam conmissionem eidem concedere erat expo- nere imperatorem ipsum periculo. Mirabatur rursus, quomodo talia contra papam fierent eo tempore, quo ipse instabat cum eo in fauorem concilii, et, prout dixerat, a principio sui accessus papa iam promiserat mittere secum vel antea litteras de adhesione sua ; itaque

Strana 659
Liber VII. Caput XLI. 659 per eiusmodi concessionem apparebat verum, quod sibi dictum fuerat, contestatus ducem Mediolani dominum esse concilii Basiliensis. Preterea, cum ipse protector esset concilii, quomodo eo in Ytalia sistente talis commissio duci fiebat? Dum autem ista exponeret, a quibusdam ex patribus concilii dicebatur commissionem illam factam non extitisse tempore, quo Rome constitutus, sed per annum ante, dum erat in Luca aut Senis. Et tune Baptista Cigala, qui predictas legerat scripturas, intuitus datam bulle synodalis, ne verba impe- ratoris aliud a veritate expressisse viderentur, dicebat erratum fuisse in data, quia, vbi dicebat anno xxxu°., debuit dici xxxuI°.; cui statim obiectum est, satis esse pro respon- sione scriptura per eum presentata, verbis eius contrarium asserente. Cumque imperator videretur super hiis grauiter indignari, legatus dixit, quia in ea re tangebatur honor con- cilii, se velle respondere, et referebat notum fore serenitati sue, quomodo tempore date prefate commissionis conabatur papa ad destruccionem concilii omnibus possibilibus viis, miseratque Johannem de Prato cum instruccionibus et cyfris, et quid in eis continebatur contra imperatorem ipsum, notando grauiter eum, prout eciam tunc ostendi posset. Item quomodo tune papa contra eum guerram fecisset in Luca existentem, namque venissent gentes armorum dicendo "viuat ecclesia“ ; hoc autem cesar negare minime poterat, quoniam desuper miserat ambasiatores ad papam, prout narratum extitit libro tercio capitulo 37. Item notum sibi erat, cum tamen non haberet de ea re commissionem, quod nomine concilii con- stituisset capitaneum quingentarum lancearum Sancium Carillo, nepotem bone memorie car- dinalis sancti Eustachii; illo insuper tempore quod episcopus in Auinione datus a papa guber- nator contra concilium agebat, publice affirmans Basiliensem congregacionem non concilium, sed conuentum esse malignancium; nec solum prelatos lingue occitane impediebat, sed quosuis alios non permittebat ad concilium transire, prout de hiis manifeste certificare posset Aymarus de Rossillione. Illis igitur diebus papa omnifariam agente ad destruccionem concilii, concilium eciam pro sui defensione instabat apud reges et principes, scribendo et exhortando pro adhesione et fauoribus concilio prestandis et adherentibus ei; neccesse quippe sibi erat omnibus possibilibus modis suam querere defensionem contra tot tamque maximas impug- naciones ingrauescentes adeo, quod mirabile reputatum est patres ausos fuisse resistere et perseuerare potuisse ; sed Deo mirabiliter operante concilium prosperatum est. Non igitur mirum, si concilium scripsisset duci Mediolani omnibus viis intendere, vt impugnacionibus pape resisteret et induceret, quoscunque posset, ad adherenciam concilii ; namque tempore illo, cum persona sua in periculo constituta esset, concilium fecit ad proteccionem sui decretum publicatum in nona sessione. Cum autem eiusmodi exponerentur, imperator dixit, quomodo ergo mandatum esset capi terras ecclesie et imperii? Cui legatus respondit, id non con- tineri in perlecta tunc littera concilii, sed omnia ibidem contenta honesta fore, prout rele- gendo eam explicabat. Imperator deinde obiecit, quare ergo concilium isto anno nega- uerat commissionem predictam, quando ostendit copiam ex Veneciis sibi destinatam? Ad quod legatus, nunquam secundum tenorem copie illius commissionem fecisse concilium, et tunc temporis patres non fuisse memores commissionis predicte, quoniam de illa totum concilium non sciuerat, sed pauci, quibus commissum extitit, sicut communiter fiebat in multis; sed in hac principalem fuisse archiepiscopum Mediolanensem, et nomen infra- positum erat secretarii sui, qui in concilio non existebat, ipse autem legatus tenebat alium secretarium, nomine eciam Bartolomeum, sed eius cognomen erat de Baptiferris, cognomen 83.

Strana 660
660 Liber VII. Caput XLI. XLII. vero subscripti in bulla erat de Lucignano, per quam differenciam legatus respondebat obieccioni imperatoris allegantis eum conscium, quia per secretarium eius expedita fuisset. Exposita autem differencia cognominis secretariorum cardinalis Placentinus et prelati Lom- bardie respondebant, quod imperator ipse illa et maiora scripsisset concilio. Qui indignatus de duce Mediolani dicebat, quod esset proditor et non tenuisset veritatem sibi promissam, verba eiusmodi promens „si vixero, vel ipse destruetur, aut ego". Et tunc Cypri ac sancti Petri cardinales dixerant melius fore de hiis preteritis non curari, sed intendere super modo, quo ablata ecclesie recuperari possent. Silentibus vero cunctis abbas quidam allo- cutus cesarem dicebat, ex quo cognouisset illo die spiritum sanctum in concilio esse, con- cordia iam habita super presidencia, dignaretur ergo omnia in melius interpretari. Qui respondens, spiritum sanctum velle non dimitti peccatum, nisi restituatur ablatum, vale dedit patribus dicens eos debere ire et cogitare de modo conuenienti. Hec de querela imperatoris aduersus patres concilii, que eadem conuencione surrexit et sedit. Propter vero dicta verba contra ducem Mediolani postmodum et in deputacionibus et in generali congregacione magni fuerunt dati sermones. Sequenti namque die publicata sunt dicta verba in deputacionibus, in quarum altera de fide Cristoforus de Velate, ambasiator ducis Mediolani, comitatus Papiensi, Albinganensi et Laudensi episcopis, proposuit hesterna die ab imperatore salua maiestate sua minus honeste fuisse notatum ducem, de quo satis amirabatur; nam a principio dux miserat prelatos suos, et quicquid super terris ecclesie contigisset, id factum erat iuxta conmissionem concilii. Sed et imperator non iuste nota- uerat ducem, qui si promiserat decem, dedisset quindecim; verum si conquerebatur, quia forte non in totum satisfecisset iuxta conpactata, causa fuit, quia vltra non potuit. Illud autem certum erat, quod nunquam imperator fuit Senis receptus, nisi agente et cooperante duce, quodque Cristoforus ipse fuerat destinatus et, quia de omnibus plenissime erat infor- matus, ad concilium venisset missus per ducem, vt eum excusaret super quibuscunque imperator voluisset imponere. Supplicabat igitur patribus, ne credere vellent quorumuis relacioni super eiusmodi impositis, quibus intendebat ipse respondere. Prelati vero eum comitantes zelum ducis conmendarunt, attentos reddentes patres considerare, qua ex parte illa procederent, per hec Venetos significare volentes inimicos ducis. Presidens autem deputacionis respondebat patres recenter memores esse, quanta fecisset dux pro concilio, ideoque semper vellent honorem suum habere recommendatum. Abbas deinde sancte Justine, ex presidentibus quintus, dicebat imperatorem die hesterno voluisse inmediate post sessionem hanc publicare materiam, sed eum retraxissent pape oratores, suadentes super hoc amplius non esse instandum, quoniam in aliis terminis materia iam esset constituta, et quod littere pape erant nimis antique. Caput XLII. Summaria relacio de gestis per imperatorem septem mensibus in concilio, requisicioneque facta eius nomine in deputacionibus. Premissis autem, vt huic septime colleccioni finis imponatur, annectere decet vltimo gesta imperatoris, dum fuit constitutus in sancta Basiliensi synodo, in qua defati- gacione multa septimum complens mensem xi'. recessit Maii, qui xi. die Octobris introiit.

Strana 661
Liber VII. Caput XLII. 661 Primo vtique mense multiplicatis concionibus publicis studiosissime et solertissime labo- rauit desuper quod optauerat perficiens super adhesionis materia, videlicet concordium inter papam et concilium. Secundo autem tractatibus secretis cum cardinalibus instetit, vt, que possidet ecclesia non probato titulo, imperio euenirent, sed nec medium huius obtinuit, ymo nichil, resistentibus illis. Tercio, ne terre ecclesie per gentes ducis Mediolani cape- rentur, apud deputatos concilii instanciam fecit, exaudicione carens. Januario autem, vt pax fieret in septem ecclesiis Germanie vtque ad Franciam pro ea re mitteretur, elaborauit. Februario deinde magnas sustinuit requisiciones talesque responsiones dedit super factis Bohemie. Marcio vero et Aprili super materia presidencie ad summam virium laborauit, ope cuius, que in promptu erat, omnis ruptura abfuit et affuit plena concordia, sublimata firmataque abinde generalium auctoritate conciliorum ; breui eiusmodi casu non specificata summa, quam a mense Decembris velut continue instanciam fecit pro eminencia sedis elec- torum imperii supra ducem Burgundie, vtque per concilium ad reformacionem procederetur, que duo sui tempore recessus non tacuit, per suos semetque ipsum conmendans ex corde. Etenim die v°. Maii eius nomine in sacris deputacionibus comparuerunt dux Bauarie Wil- helmus, Rabanus archiepiscopus Treuerensis pluresque prelati Germanie, consiliarii sui, qui in deputacione fidei organo vicarii Maguntini significantes recessum eius proposuerunt, ex quo iam inter concilium et papam habita fuisset concordia, quocirca, prout hactenus non obstabat impedimentum eratque intus et extra concilium murmuracio magna atque repre- hensio, quare per concilium non intenderetur ad ea propter que fuerat congregatum, ad reformacionem presertim, quod imperator exhortaretur et supplicabat ad opus refor- macionis statim intendendum esse per concilium et effectualiter, magna profecto confusione alias concilio inminente. Item sicut pridem exposuerat cardinalibus et deputatis, quoniam vigore commissionis facte per concilium duci Mediolani bona ecclesie Romane et pape capta fuissent, ipse autem aduocatus erat et defensor Romane ecclesie, dignarentur igitur patres illam reuocare, et licet commissio videretur fortasse in bona forma, tamen certum est quod intellectus et execucio eius tanto se extendit, quod notuit; quemadmodum vero intellexerat per quosdam deputatos, a concilio secreto expeditam fuisse, quia diebus illis sic expedire putabatur, ne forte adesset impedimentum, ita eciam per deputatos reuocaretur. Ceterum cum semidecima fuisset per concilium imposita, supplicabat non conuerti ad alios vsus, quam fuerat specialiter deputata videlicet ad extirpacionem Bohemorum hereti- corum, presertim semidecima in Almania colligenda, racione allegata, quoniam id pro- ficeret ad pacem Almanie ex eo, quod principalior tune guerra esset cum Bohemis; et quoniam mores patrie cercius cognoscebantur per Almanos, quod placeret concilio deputare collectores de nacione Almanie, de quibusuis difficultatibus cognituri apcius et propterea melius collecturi. Preterea, quia Pruthenorum ordo in continua esset guerra contra infi- deles, fuissent eciam passi per Bohemos multa dampna, propter quod oportebat eos paratos continue existere, videbatur cesaree maiestati eximendos a solucione semidecime, aut quod pecunia ab eis soluenda ad eiusmodi eorum neccessitates conuerteretur, super quo prouideri posset datis collectoribus Almanice nacionis. Postremo episcopus N., nomine quo supra affirmans recessum imperatoris in breui, rogabat per concilium prouideri super sede elec- torum imperii, quia non esset eidem honor, si ante non prouideretur. A presidente autem deputacionis, abbate sancte Justine, responsum est, super primo gracias agendo imperatori

Strana 662
662 Liber VII. Caput XLII. XLIII. de zelo et instancia sua ad reformacionis opus, ad quod patres intendebant, illo namque die deliberassent de modo apciori; super aliis autem propositis quod patres deliberarent et prouiderent, de eisdem magna profecto inexistente cura cordi eorum ; sed et in vltimo maiestas sua multum poterat ideoque dignaretur manum apponere. Die quoque ista organo fratris Petri de Bauaria dux Wilhelmus, qui protector extiterat concilii pluribus annis, magna cum humilitate indulgenciam petens de defectibus ex ignorancia forte, non alias com- missis, licenciam peciit, patribus se recommendans offerensque se et sua ad nutum concilii, professus, quamuis corpore absens, deuocione tamen et affeccione concilio semper affu- turus, et ordinaturus in dominiis suis speciales semper fieri oraciones pro felici successu concilii. Cui pariformiter responsum est nomine patrum agencium illi gracias atque se offe- rencium ad omnem honorem suum. Caput XLIII. Vltima imperatoris locucio ad patres concilii, continens requisiciones quatuor, oblaciones duas totidemque professiones. Triduo autem effluxo cardinalibus preter Bononiensem, omnibus fere prelatis aliorumque multitudine patrum apud sanctum Dominicum audituris imperatorem conuenientibus, vbi eciam affuere Anglici oratores, a quibus per illos, qui ipsos audierant, arbitratum fuit prouenisse auisamentum mencionatum ab imperatore, vt per naciones in concilio pro- cederetur, qui in medio constitutus supra cathedram portatilem, facta vocacione, vt sibi moris erat, „reuerendi patres et domini“ dicebat, quoniam in breui esset recessurus, velle proponere que sibi videbantur fienda per concilium. Primum autem, quod effi- caciter intenderetur ad reformacionem, etenim si congregatum fuisset propter tria, illa permaxime continebantur in reformacione, quoniam extirpacio heresum reformacio esset in fide, pax quoque, quia guerra non fieret nisi quia spolia concupiscebantur, et pro maiori parte nullus volebat esse contentus de suo, sed vsurpare iura et honores aliorum contra sanctam scripturam et diuinum preceptum "non concupisces rem proximi tui“, itaque, si bene fiebat reformacio, illa duo abinde sequerentur ; aliud vero erat, quando iustum esset bellum, sed hoc contingebat raro, quia iuxta ewangelium „multi sunt vocati, pauci vero electi“. Et licet vsque in illos dies forte propter translacionem illam, quam papa voluit facere, concilium non tam potuisset intendere, iam tamen, ex quo in concordia esset cum papa tam in adhesione quam in presidencia, semetipso desuper hiis multum laborante et id faciente, concilium posset intendere ad reformacionem. Et cum correccione patrum loquendo sibi videretur id posse fieri procedendo in concilio per naciones, sicut in Con- stanciensi concilio, a quo Basiliense originem traheret, quamuis hactenus processisset per deputaciones, de quo modo tunc dicebat secundum Paulum „non laudo, nec vitupero“ ; tamen certum esset in concilio Constanciensi magna extitisse facta per naciones, videlicet deposicionem duorum summorum pontificum et cessionem alterius, quibus peruentum esset ad vnionem illius pessimi scismatis, quod iam per XL. annos durauerat. Preterea cum refor- macio esset ex diuersis consuetudinibus, existentibus variis iuxta nacionum varietatem, id melius deliberari posset ab illis de nacione. Possent quoque melius demandari execucioni statuta in concilio ; sic enim factum extiterat in Constanciensi concilio, quia consencien-

Strana 663
Liber VII. Caput XLIII. 663 tibus illis de nacione omnes in partibus sequebantur intencionem eorum. Atqui sibi vide- retur eciam in antiquis conciliis sic fuisse actum, et specialiter in Constanciensi concilio, quodque secundum illud capitulum „frequens" eciam in Basiliensi fieri deberet. Proposuit deinde conformiter ad suos destinatos per deputaciones de semidecima non expendenda in alios vsus, quam ad extirpacionem hereticorum Bohemorum, et specialiter que in Germania colligenda. Et interloquendo dicebat, quamuis esset aduocatus ecclesie Romane et isto anno satis clamasset, nunquam tamen potuisset obtinere vel vnam cartam a concilio in auxilium pape, iam tamen perdite essent terre ecclesie. Et repetens que a principio dixerat, pro ecclesia laborasse tantum pro tollendo scismate in Constanciensi concilio et in Basiliensi pro adhesione atque presidencia, dicebat quod intendebat recedere, quia sibi videretur, quod erat in concilio sicut quinta rota in curru, que de nichilo iuuat, sed impedit currum. Conmemorabat denique se alias commendasse, et tunc commendabat Lausanensem et Treuerensem causas in fauorem promotorum apostolicorum, adiciens, quomodo a prin- cipio sui accessus semper dixisset "quod cesaris, cesari, et quod Dei, Deo"; vnde cum ad eum non pertineret se intromittere de spiritualibus et regimine ecclesie, volebat semper obedire et ad mandatum ecclesie, sicut erat sui officii, exequi, sie eciam quod concilium de sua temporalitate non se intromitteret. Alloquebatur demum destinasse loco sui in con- cilii protectorem ducem Bauarie Wilhelmum, qui si aliqualiter tarde venisset, fecisset tamen quod potuit; ipse autem in prima dieta vellet eciam de vno alio bono loco sui prouidere, intendebatque mittere ambasiatores suos, proposituros concilio que intendebat, rogabat igitur negocia sua haberi reconmendata. Postremo dicebat se ipsum recommendare patribus concilii, seque paratum ad ea que concilii essent, quoniam sue foret intencionis tueri atque defendere sacrum concilium Basiliense; quo vero ad materiam de nacionibus quod Baptista Cigala doctor aliqua diceret in scriptis de suo mandato. Qui surgens recitauit in paruo quaterno quasi sex folia, quorum summarius effectus, quod procederetur conuenien- cius in Basiliensi concilio per naciones quam deputaciones, repetitis multis eorum que dicta fuerant per imperatorem. Sed et principale motiuum nouiter additum erat, propterea quod concilium Basiliense idem esset cum Constanciensi, dictante capitulo „frequens“, quod per quamdam continuacionem vel per termini pendenciam semper vigeat concilium aut expec- tetur, et quia sic deliberando censeretur in concilio maiorem esse libertatem, non vero sicut tune fiebat, quod pro voto alicuius maioris in deputacione sistentis alii dicebant con- sequenter. Intermiseuit eciam asserciones aliquas, que prima facie non bene vise sunt horum scriptori aliisque multis, quas sicut tunc non redegi in scripto, nec eciam si vellem illas iam oblitus possem modo. Lecto autem dicto libello imperator dicebat, se nunquam scripta illa audiuisse, sed quod bene sibi appareret et gratum esset, quodque vt proce- deretur per deputaciones sibi videbatur, et rogabat super ea re deliberari. Dicens preterea, quod dux Burgundie nimis alte volabat et nitebatur plus habere, quam sibi competeret, cum esset vasallus imperii, et tamen in ewangelio legeretur "omnis qui se humiliat, exal- tabitur", conmendabat ambasiatores electorum imperii restitui ad sedes suas, quibus priuati erant per cardinalem Rothomagensem. Qui statim respondit, quod ipse non fecisset, sed iusticia; replicanti vero cesari „sed dominus Rothomagensis non est iustus iudex", hic triplicabat "sed in hoc iustus“. Constanciensis vero episcopus pro parte ducis Burgundie dicebat oratores eius se hactenus habuisse honeste, nichil volentes nisi iusticiam, honorem

Strana 664
664 Liber VII. Caput XLIII. XLIV. videlicet debitum suis progenitoribus, ipseque episcopus vidisset et ducem Burgundie et comitem palatinum, electorem imperii, in eodem constitutos loco, duce Burgundie alterum precedente. Responditque cesar regem Francie in domo sua, prout sibi placeret, disponere de locis posse, tamen certum erat Burgundie ducem in domo Francie non esse primum, sed forte in quinto vel sexto loco. Et tune vicarius Maguntinus allegabat, quomodo hac- tenus super illa materia ambasiatores ipsi electorum imperii omni cum paciencia pertulis- sent dilaciones, sed ex quo dux Burgundie iactabat prerogatiuam sue dignitatis esse, quia de stirpe regia domus Francie, cardines imperii ea racione precedere volens, dici poterat de hoc non posse iuuari, met ipso abnegante nec obedire volente domui Francie, sed eam impugnante. Cuius verbis cum ambasiatores Burgundie resistere vellent et omnes fere preter Almanos clamarent, quod audirentur, signum faciens imperator taciturnitatis illi mandauit silere; cumque continuare vellet, signum fecit de recessu vocans portitores suos; quibus accedentibus cum strepitus fieret, legatus dicebat expectandum fore pro responso. Caput XLIV. Responsio data per legatum ad omnia proposita imperatoris preter vnum, vtrum per naciones in concilio procederetur, requisicioque illi facta super duobus. Facto autem silencio cardinalis sancte Crucis submisse paucissima locutus est audita a paucioribus. Deinde legatus proposita per imperatorem resumens respondit sacrum concilium Basiliense, quinymo Dei ecclesiam multum obligari maiestati sue pro magnis obsequiis prestitis, et nisi tam notum esset toti mundo, conmendari poterant acta per eum in concilio Constanciensi et Basiliensi, qui nunquam pepercisset laboribus et expensis pro seruicio ecclesie; vnde merito concilium eidem regraciabatur, nec neccesse erat se commendare concilio, quoniam sua opera eum conmendabant. Circa vero proposita quantum ad primum, quod sancta synodus ageret gracias magnas serenitati sue pro sua inuigilancia atque zelo vt reformacio fieret, quam sollicitudinem permaxime inherere cor- dibus patrum attestabatur, quibus hactenus fuerat excusacio propter impedimenta per papam concilio prestita; sed iam intendebant omni conatu insistere ad opus, qua de re pridem in generali congregacione auisatum fuerat deputatos astringendos iuramento esse, vsque quo complerent decreta duo, videlicet de simonia et de concubinariis, a diu iam et sepissime posita in deliberacione. Illius autem, quod sua cesarea maiestas proponebat per naciones in concilio procedendum, responsio ad concilium pertineret et sacre deputaciones viderent, an proponendum esset in deliberacione. Quod vero recuperarentur terre ecclesie, multum inerat cordi et concilium deliberaret, quis modus magis, vt fieret, expedire vide- retur. De suo autem a Basilea recessu audito pridem statim concilium deputauerat aliquos, vt sue maiestati neccessaria quedam conmendarent, qui hesterno die, cum deliberauerant, proponere non potuerant, quia pro illa hora equitauerat. Illa igitur proponere vellet, vide- licet quia tam per litteras auditoris Johannis de Polomar, quam omnium aliorum in illis partibus existencium iam a multis diebus notificaretur, nimis fore accomodum atque neccesse pro hereticorum reduccione serenitatem suam appropinquare versus Bohemiam, quodque in estate illa cum auxilio suo regnum illud obtineri posset, resque ista talis esset,

Strana 665
Liber VII. Caput XLIV. 665 quod neccesse erat ipsum apponere manum potenter; ad idque obligaretur tam ex origine et iure hereditario regni illius ad ipsum pertinentis, quam eciam ex debito imperialis officii. Id preterea redundaret ad perhennem laudem eius, ita vt, si ex opere suo regnum Bohemie conuerteretur, forte nunquam imperator tantam gloriam adeptus fuisset a tempore magni Constantini imperatoris. Quapropter sancta synodus eum obsecrabat, monebat et requi- rebat, quatenus omnibus postpositis intenderet ad ea que fidei circa Bohemorum reduc- cionem, totam suam potenciam in id conuersurus; iam enim sacrum concilium fecisset omne quod potuit in tot ambasiatis, vt eos conduceret benigna atque plenissima audiencia illis prestita et postea in tractatibus pacis, nec aliud restabat nisi quod manum apponeret serenitas sua. Item quia concilium audiuerat eum condempnasse ducem Bauarie Ludo- uicum, et quod intendebat contra eum facere guerram, ex qua preter grauissima dampna inminencia innocentibus vasallis et agricultoribus tam illius, quam aliorum dominorum, inminebat magnum periculum fidei, quia Bohemi, sencientes dominos Almanie intentos esse ad huiusmodi guerram, effecti audaciores intrare possent absque resistencia terras fide- lium, asserere autem id nollet, sed contingere poterat ducem ipsum cum desperacione vocare Bohemos in auxilium suum, proinde concilium supplicabat, vel quod dimissa guerra potenciam, quam ad hoc preparabat, in Bohemiam conuerteret, vel quod placeret eidem, vt concilium se interponeret inter ipsum et ducem, et si humiliatus ei subiceretur, facturus quod deberet, id sufficeret serenitati sue, hac sistente magnorum principum virtute parcere subiectos, debellare superbos. Quo vero ad loca electorum imperii vsque in illos dies con- cilium laborasset pro concordia, et adhuc intendebat desuper agere quantum posset, sicut eciam circa causas Treuerensem et Lausanensem, illius facienda relacione infra biduum ; que et facta extitit per diem ante recessum suum. Auditis sermonibus istis imperator, id indicantibus signis, commotus, quia requireretur ire in Bohemiam, scire eos debere id non posse nisi modo condecenti honori suo, scilicet cum exercitu et gentibus suis, nec istud facere poterat sine pecunia, quam ipse non habebat neque sue gentes. Polomar autem illud scribens scribebat eciam diligenciam fieri pro habenda pecunia, etenim si accedente eo Bohemiam non habente exercitum ciuitas Pilznensis caperetur, multo amplius suo dero- garetur honori, quam si non accessisset; ideoque non intendebat sine pecunia accedere, quoniam esset ire in fumo. De pecunia autem habenda, sicut alias dixerat, et tune dicebat, nisi electores ad sua loca restituerentur, nunquam permitterent in suis dominiis colligi semidecimam per concilium impositam, et per consequens non colligeretur in tota Ger- mania. Cum igitur propter defectum pecunie non resisteretur Bohemis, timebat, quod possent introire et accedere nedum vsque ad partes Reni fluminis, sed eciam ad vlteriores. Quo vero ad proposita super duce Ludouico, si quid ipse fecerat, culpam haberet cardinalis Placentinus, qui primo excommunicauerat eum et ipse requisitus fuerat, inuocato suo brachio seculari, procedere contra eum, qui multa commisisset, namque absciderat auri- culas nuncio suo, fecit eum comedere bullas suas et sibi bibere aquam, hoc est, postquam fecerat eum comedere litteras imperatoris, submerserat eum; ideoque intendebat contra eum potens facere, sicut tempore concilii Constanciensis contra ducem Austrie super papa Johanne. Et quoniam dedisset octo millia florenorum pro succursu Pilznensium, quod libenter illa rehaberet, Deo sciente quomodo ipse de Basilea recederet ciuitate, significare volens quod multis grauatus debitis. Verba hee dicebat generali sermone, accepto iam Scriptores II. 84

Strana 666
666 Liber VII. Caput XLIV. responso, cum specificauit; etenim die tercio coram cardinalibus et deputatis agenti que- relas de non solutis quatuor millibus florenorum, pro succursu ciuitatis Pilznensis ad instanciam et fideiussionem patrum concilii mutuatis, cum pecierat vel reddi illa aut obli- gacionem in forma, responsum fuerat posse illa habere ex semidecima colligenda in par- tibus suis, ad quod se obligarent collectores, nec aliam obligacionem faciendam esse a patribus concilii. Item auisabat, quod alias dixerat, vt concilium se non intromitteret super temporalibus, sed dimitteret ei, sicut et ipse non intenderet de spiritualibus se intro- mittere; quo vero ad causas Rabani et episcopi Lausanensis, quod veritas angulos non querebat. Postremo autem, quoniam suscepisset infulam de manu pape iurassetque ei, ideo concilium attenderet, quoniam volebat cum eo viuere et mori, et manutenere ac reponere eum in pacifica possessione. Posito autem in deliberacione de benediccione ei solemniter danda, quemadmodum legitur factum in Constanciensi concilio sessione xvn°., quando iuit Perpinianum, multi dissuaserunt propterea, quod non acceptasset requisicionem concilii propinquaturus versus Bohemiam et contra guerram contra ducem Ludouicum durantibus treugis per eum acceptis, synodali impositis auctoritate, ne concilium videretur approbare propositum suum. Recessit igitur die specificata digna imperio maiestate vultuque sereno, insedens eathedre gestatorie duobus sustentate equis ante et retro, eius honorantibus egressum sancte Crucis et legato cardinalibus multisque prelatis. Explicit colleccio septima, sequitur octaua.

Strana 667
667 (Incipit liber octauus.) Caput I. Prelocucio, duo esse reformacionis genera, quamdiu ecclesia durabit non sus- ceptura finem, et quam obligacior fuerit Basiliensis synodus intendere ad opus refor- macionis. Diuinis eloquiis nobis insinuantibus sancte reformacionis genera duo : correccionis morum et sanctarum profectus virtutum, de modo illa inducendi speciosus forma pre filiis hominum, labiis eius diffusa gracia, doctrinam prebuit exemplumque monstrauit. Etenim qui cepit Jhesus facere et docere, suis dixit discipulis „exemplum dedi vobis, vt quemadmodum ego feci, ita et vos faciatis“ ; quid autem fecit, cunctis fidelibus est notissimum, quando, cum in forma Dei esset equalis patri secundum diuinitatem, minor factus est secundum humani- tatem, qui semetipsum exinaniuit accipiens formam serui. Exemplo rursus monstrauit, qui cum vita, doctrina et miraculis a seculo non auditis in eo coruscantibus exaltatus, eleuatus et sublimis esset, valde humiliauit semetipsum, vt sicut obstupuerunt super eum multi eius gloriam admirantes, sic inglorius esset aspectus eius et forma eius inter filios hominum; per hec suo contestatus exemplo, vt qui fulgere desiderant reformacionis decore, humi- liato valde spiritu suo conuersi efficiantur velut paruuli, quoniam regnum celorum vim patitur violentis rapientibus illud, ita vt quicumque humiliauerit se sicut paruulus ille, est maior, quia talium est regnum celorum, quos tales esse voluit, cum inquit „discite a me, quia mitis sum et humilis corde". Verbo autem doctrinam tradidit sancte reformacionis, cum ait "contendite intrare per angustam portam", angustam sane propterea, quod omnis disciplina in presenti quidem non videtur esse gaudii sed meroris, redditura postea fruc- tum pacatissimum exercitatis per eum iusticie. Sed et alium insinuans reformacionis modum dicit „ego sum lux mundi, qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vite", et "qui michi ministrat, me sequatur". Adhuc et excellenciorem viam nobis demonstrans aiebat „estote vos perfecti, sicut et pater vester celestis perfectus est“, quemadmodum iuueni illi multis onerato possessionibus, qui custodierat mandata Dei a iuuentute sua, 84*

Strana 668
668 Liber VIII. Caput I. consuluit „si vis perfectus esse, vende omnia que habes, et sequere me". Paulus quoque euangelii declarator in vtraque significacione verbo vtitur reformacionis, cum ait „nolite conformari huic seculo, sed reformemini in nouitate sensus vestri, vt probetis que sit voluntas Dei bona et bene placens et perfecta“, et cum ait „reformabit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue“, hec etenim summa perfectaque reformacio est, vt imitatores simus Dei, sicut filii carissimi. Quia vero nunquam par imitator actori sem- perque citra veritatem est similitudo, hinc mensura genere hoc secundo reformacionis non est adeo limitata, vt in maius excrescere nequeat, dictante veritate catholice fidei declarata per Bonifacium octauum, quod homo in vita presenti, quantumlibet gradum perfeccionis acquirat, nichilominus in gracia proficere amplius semper valebit. Studio igitur refor- macionis quantum ad semetipsos continue vacantes, transformati a claritate in claritatem tamquam a domini spiritu, in lumine suo maius semper lumen diuine cognicionis videntes, donec videatur in Syon Deus deorum, de virtute in virtutem ibunt; propter quod, quamdiu in terris peregrinatur ecclesia, ad reformacionis vtriusque operam semper laborat, nune vt fideles sui, veteri expurgato fermento malicie et nequicie, conspersio noua fiant in azimis sinceritatis et veritatis, nunc vt docens omnem hominem in omni sapiencia exhibeat omnem hominem perfectum in Jhesu Christo. Et hoc modo quicumque perfecti sunt, quod Paulus de semetipso, si recte senciunt, vt, que retro quidem sunt obliuiscentes, ad ea que priora sunt se extendentes, ad destinatum persequantur brauium, quod est studiose semper inten- dere, vt eorum caritas magis ac magis habundet, in omni sciencia et in omni sensu pociora que sunt probancium, vt possint in omnibus perfecti stare. Qua profecto significacione intelligere quidam volunt alterum scripture passum, verbum exprimentem reformacionis, cum ait „nostra conuersacio in celis est, vnde et saluatorem expectamus dominum nostrum Jhesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue". Alio igitur loco tocius sacri canonis vix aut minime verbo reformacionis expresso, quoniam communis loquendi modus verbo vtitur reformacionis, vt ea que deformata sunt debitam pristinamque suscipiant formam decoris, eiusmodi reformacionis sicut et alterius eciam limitata mensura non est. Etenim ecclesia constituta super gentes et regna, cum similis dicatur sagene ex omni genere piscium congreganti, quamdiu nauigat per hoc mare magnum et spaciosum, in quo reptilia, quorum non est numerus, semper habet in illis quod euellat, quod destruat, quod disperdat, quod dissipet, sicut eciam habet quod edificet et quod plantet, zizania vtique simul cum tritico excrescente vsque ad messem, hoc est seculi consummacionem, cuius in nouissimis diebus excrescet amplius multo zizania ipsa, quando abundante iniquitate et caritate multorum refrigescente instabunt tempora periculosa et erunt homines habentes quidem speciem pietatis, veritatem autem eius abnegantes. Sum- mula igitur expositorum hec sit, reformacionis verbum bifarie accipi, vel pro extirpacione viciorum vel pro carismatum incremento; etenim reformatur, si purificatur qui in sordibus est, et si qui iustus est iustificatur, ad hec saluatore docente, quod pater eius agricola sit, omnem palmem, qui fert fructum, vt fructum plus afferat, purgaturus. Vt autem plenius capiatur quod dicimus, generis secundi huius purgacio, que in hominibus reformacio dicitur, eciam in angelis reperitur, qui continue inferiores a superioribus purgantur, illu- minantur et perficiuntur, nec eiusmodi ierarchice operaciones vsque ad mundi finem in angelis cessabunt, per illas continue merituris maius sibi accidentale premium. Sed et de

Strana 669
Liber VIII. Caput I. II. 669 hiis celestibus absciso sermone, quoniam omni humane menti duplicis boni huius sub reformacione comprehensi insitum desiderium est, vt qui peccatores sunt, a malo declinent et bonum faciant, qui iusti sunt, maiori semper incremento proficientes, hinc est quod, ecclesia congregata ad reformacionis opus, magna cum auiditate suis diebus videre hunc duplicem fructum omnes expectant fideles, causanturque, si concilium diu permaneat et de hoc duplici fructu nichil percipiant, quemadmodum gesta enarrata superius palam enuncia- runt, sancte Basiliensi synodo a quam plurimis ecclesiasticis et secularibus, a summo quo- que pontifice, sed et ab imperatore persepius factas extitisse requisiciones, vt ad refor- macionis opus intenderet. Siquidem precesserant concilia quatuor, Pisanum, Romanum, Constanciense et Senense, que suis predicacionibus, mittentes nuncios, velut cum tuba et voce magna congregauerunt a quatuor ventis ex christiana religione multitudinem patrum, protestancia quod ad reformacionis opus; quo non secuto, quia diucius illis permanebat Basiliense concilium, prefate requisiciones vehemenciori instancia multiplicabantur, nec tam importune petebant, vt duo exposita reformacionis bona in re atque effectu statim enites- cerent, sed quod leges inspicere cupiebant id ipsum dictantes modumque auisatum, vt execucioni mandarentur. Si vero concilio adhuc sedente hanc fieri vidissent, perfectum vtique fuisset tunc eorum gaudium per neminem tollendum, ab eis roboratum iam accione, quemadmodum auisatum frequenter extitit et aliquando positum ad deliberacionem in sancta Basiliensi synodo, vt per eam destinarentur in omnia regna christiane religionis refor- matores synodales, quali modo Julianus legatus publice profitebatur se illius esse propositi, quod, facta reformacione per concilium, illo dissoluto vellet pedes ire cum xu. clericis per Germaniam ad reformacionem ipsam, vt effectualiter custodiretur laboraturus. Que autem data vel allegata extiterint impedimenta, vt eiusmodi reformatores destinati non fuerint, silencio preterimus; sed quare non editi fuerint canones, id vnum continue allegabatur, propter differenciam que inter concilium et papam foret. Illa vero sublata quoniam excu- sacio iam non manebat, hinc post recessum imperatoris a concilio summo cum studio patres laborabant ad reformacionis opus, non quidem omne, cum sic intellecta, prout dissertum extitit, eius non sit determinata mensura; sed quoniam in Constanciensi synodo sessione xL°. auisatum extiterat reformacionem fieri debere super xVIII. articulis, Basiliense concilium, ab illa trahens originem, auisata in ea complere desiderabat, cuius labores, pre- sertim super symonie decreto, explicare propositi est in colleccione ista octaua, narratura eciam alia gesta mensium laboris istius. Caput II. Auisamenta ducis Britannie super pace Francie, et relacio cause super ducatu Saxonie ad concilium introducte. Altero quorum, videlicet Maio, celebratis generalibus congregacionibus septem duabusque processionibus, incorporati more solito fuere per oratores suos N. Britannie, Wilhelmus Bauarie protector quondam concilii, Henricus et Bernardus Saxonie duces ; Petrus Trecorensis, Oliuerius Leonensis, procuratorie Ludolphus Traiectensis, N. Malea- censis episcopi, Walramus postulatus Traiectensis ; N. sancti Melani Redonensis, Johannes de Bosayda Nanatensis, sancti Petri in Valle Carnotensis, Sigismundus de Altorodo

Strana 670
670 Liber VIII. Caput II. Pragensis, Anglorum Constanciensis, procuratorie Sagacensis Wratislauiensis diocesis abbates ; Vlricus comes de Wertemberg canonicus Argentinensis, Johannes Orrimeri in medicina magister, Johannes Gil in theologia, Johannes Pringenti, Guillelmus Chales in vtroque, Johannes Plainenfelt in decretis, Guilielmus Grangeti, Bernardus Beitsons in legibus licenciati; Antonius Pellicano sanctorum apostolorum, Johannes Christiani sancti Yldi decani, Johannes Garmi Bardicensis, Petrus de Arsen Arueniensis prepositi, Jacobus Acor- tine Archadiensis, Thomas de Culach Catinensis archydiaconi, canonici octo, priores duo et alii quinque. Suscepit sancta synodus litteras imperatoris Romanorum specificandas proximo cum factis Bohemorum. Imperatoris quoque Constantinopolitani datas Nouembrio mense, qui, appellans sanctam synodum in spiritu sancto legittime congregatam, signi- ficabat adiisse eum Antonium episcopum Sudensem et Albertum de Crispis, in theologia magistrum, cum litteris synodalibus, quarum inspeccione letatus fuerat. Qui volens instare super vnione miserat suos vna cum illis per aquam, sed tempestatis impulsu redire coactis concordatum extiterat, vt episcopus preueniret et magister maneret per aliquos dies, ven- turus postea cum suis ambasiatoribus; in ea vero littera plurimum conmendabat studium et zelum concilii, quoniam ad tam sancta opera fuerat congregatum et desuper intendebat. Cum hac littera fuit lecta eciam altera cuiusdam, vt dicebatur, ex maioribus Grecorum, conmendantis zelum et diligenciam ipsius episcopi distincciusque explicantis, quomodo per emulos concilii multa fuissent data impedimenta, ne ambasiata mitteretur, sed tandem fuerat obtentum. Suscepit quoque litteras ducis Britannie datas mense Marcii, agentis gracias Deo pro concordia iam obtenta adhesionis inter papam et concilium, (quod) iam instare poterat ad opera extirpacionis, reformacionis et pacis, inter que summe neccessarium erat intendere ad pacem Francie, quia illa habita extirpacio et reformacio apcius ibidem sequerentur ; offerens autem ad mandata concilii corpus, bona ac dominia sua, supplicabat intendi super dicta pace, pro qua certa mittebat auisamenta, illico destinari mandata car- dinali de Cypro, qui precedente die a concilio recesserat super dicta pace legatus in Fran- ciam. Mense isto constituti sunt precognitores numero solito quatuor et iudices septem, vt moris trimestrio duraturi, nominibus eorum hic inspecificatis, quia pro maiori parte fuerunt qui primo. Exposita vero sancte synodo est noua magnaque controuersia super ducatu Saxonie, Henrico Saxonie duce multis associato nobilibus presencialiter adeunte depu- taciones, in quarum de fide quinta mensis huius Gaspar aduocatus nomine suo exposuit, quomodo post mortem N. predecessoris, qui fuerat indubitatus dux Saxonie, Henricus ipse tamquam senior domus illius per Sigismundum imperatorem fuerat inuestitus de ducatu et iure electoriatus imperii domui Saxonie competenti. Paruo autem tempore secuto Sigis- mundus inuestierat de ducatu ipso marchionem Missniensem, qui falso assumens sibi arma domus Saxonie vsurpauerat loca et dominia eius; contra quem Sigismundus interpellatus nunquam voluisset iusticiam ministrare, habitoque recursu ad papam Martinum v. et causa conmissa quatuor cardinalibus, post relacionem per ipsos in secreto consilio factam Mar- tinus papa scripsisset imperatori, requirens vt iusticiam ministraret, alias ipse faceret prout poterat et debebat in defectum eius. Qui post magnam instanciam magnorum parentum Henrici ipsius libellum offerri annuit, sed vt postea procederetur nunquam con- sensit; eciam tunc Basilee constitutum, vt sibi iusticiam ministraret, requisiuerat, sed nunquam intendere voluerat, ideoque in defectum eius recurrebat ad concilium pro iusticia

Strana 671
Liber VIII. Caput II. 671 ministranda, supplicans deputari aliquos ex patribus exhortaturos imperatorem et requi- situros, vt sibi iusticiam ministraret. Super huiusmodi causa post recessum imperatoris sancta synodus dedit litteras ad imperatorem, vt ministraret iusticiam; nuncius autem attestatus est post illarum presentacionem, cum requisiisset ab eo concilii ex parte respon- sum, respondisse ei, quod iret ad dyabolum. Deputatis itaque iudicibus instructuris pro- cessum xxv°. Junii die, cum inter alia concordata deputacionum lectum fuisset, quod sub nomine sancte synodi ad instanciam dicti Henrici marchio Missniensis citaretur super iure electoriatus imperii, Julianus legatus dicebat se nolle contradicere conclusioni faciende, sed rogabat se primum audiri. Et alloquebatur patres, quoniam in aliis, eciam paruis causis benigne ageretur per concilium temptando primo concordiam, in hac quoque deceret, que super re grandi, quia quasi super vno regno et quia inter grandes personas, ipseque marchio quia vicinus Bohemis, ymo teneret terras in regno Bohemie, proficere multum posset ad illorum reduccionem, qui hactenus contra eos fideliter pugnauerat et perdiderat multa. Videbatur igitur sibi tenendum esse modum per concilium, vt primo scriberet ei significando quecumque acta, eciam cum imperatore, quomodo propter denegacionem per eum factam requireretur concilium, cumque patres debitores essent iusticie, quod placeret mittere procuratores suos super causa instructos; qui si id faceret, satis erat parti aduerse, sin autem, tunc procedi posset, ipseque Julianus onus accipiebat, quod littere ad eum per- uenirent. Aduocatis autem obsistentibus et petentibus concludi, posito ad deliberacionem, maioribus primis annuentibus voto illius, conclusum est interim supersedere a citacione per edictum, prout fuerat deliberatum. Post hoc xils. Augusti die sancta synodus litteras accepit imperatoris ex Vlma xxviI". Julii, notificantis de processu per se (facto) super ducatu Saxonie, cuius dux marescallus et elector esset imperii, inter Henricum ducem Alhes- menensem et Fridericum tenentem ipsum ducatum quique erat marchio Missniensis; et contestabatur dicto H. nunquam denegasse iusticiam, qui semper obtulerat et offerebat se paratum administrare eam, de quo protestabatur solemniter, ideoque requirebat et exhor- tabatur remitti eiusmodi causam per H. in concilio introductam ad forum suum, ad quem de iure pertinebat atque de stilo imperii et consuetudine, allegatis desuper racionibus, inter alias, quia dignitas officii marescalli et electoriatus ab ipso imperio dependerent inmediate. Fuit eciam perlecta alia littera patens cum imperiali maiestate cerea de notificacione huius sue protestacionis solemnis omnibus magnatibus et aliis imperii. In hiis contenta litteris oratores H. dicebant se acceptare, in quantum pro iure domini sui facere possent, narrata tamen in eisdem impugnantes, quorum opposita offerebant se probaturos, allegantes pro- curatas esse in preiudicium litispendencie, vt colorem habeant impediendi iusticiam mini- strandam. Placuit autem primum, vt causa remitteretur ad tribunal imperii, audita parte et consenciente; qua instante conmissum est iudicibus, vt vocatis (ad se partibus), si cogno- scerent causam esse remittendam, remitterent, sin autem, quod iusticiam facerent. Coram quibus cum fuerit presentatus pro parte H. vnus saccus scripturarum, illis adiuneti sunt postea Lausanensis episcopus, vicarius Frisingensis, auditor camere, H. Fleck, archidya- conus Metensis et archipresbiter Cremonensis. Tandem multis factis instanciis imperatoris nomine ad suum forum remitti, mense decimo ab eius introduccione iuxta auisamentum legati ordinatum extitit, vt in eo statu, in quo causa erat, ad sex proximos menses suspen- deretur et imperatori aut suis in dieta Francfordie ad festum Georgii tenenda remitteretur

Strana 672
672 Liber VIII. Caput II. III. in iure et iusticia determinanda, adiecta limitacione, nisi infra dictum terminum iusticiam exhiberet aut faceret exhiberi, in eodem statu, in quo tunc erat, ad concilium reuerteretur. Post sex autem menses pluries surrogati fuere alii iudices, imperatoris vero nomine instancia fiebat, vt remitteretur dilacione concessa ad sex iterum menses; contra quod aduersa pars allegauit causam iam effectam ecclesiasticam per denegacionem iusticie ab imperatore sepius factam, et quia promiserat in fide sua defendere et manutenere marchionem in ipso ducatu contra et aduersus omnes. Mansit autem in concilio eciam post annos duos, etenim de mense Februarii anni XXXVI., vt Henrici defuncti tamquam heres vniuersalis ad prosecu- cionem dicte cause admitteretur, instanciam fecit Bernardus germanus eius. Caput III. De liberacione ciuitatis Pilznensis per fugam obsidencium nemine persequente, et relacio de subsidio ministrato obsessis. Mense denique isto Maii anni xxXIIII., a quo extensio super dicta causa Saxonie con- tinuacionis gracia facta est fietque eciam in materia sequenti, sancta synodus in die sancto penthecostes recepit noua gratissima per litteras imperatoris directas Gaspari Schlick, cancellario imperiali, germanus cuius et frater Nicolaus de Pilzna, post leuacionem eucha- ristie in missa conciliari ecclesiam introeuntes, magno cum gaudio nunciauerunt patribus leuatam fuisse obsidionem a ciuitate Pilznensi, lecteque fuerunt dicte littere imperatoris significantis, quod precedente die in vesperis accepisset duas cedulas et nuncium de noui- tatibus in Bohemia, fideles suos in antiqua Praga constitutos debilitasse Pragam nouam ; quod audientes exercitus Thaboritarum Pilznam obsidentes recessissent de campo inme- diate. Adiciebant autem (ad) Gasparem ipsum de requisicione eidem facta per patres concilii, vt appropinquaret metas Bohemie, quod agere non poterat cum honore suo absque gen- tibus et pecunia, ideoque instaret apud legatum cum patribus concilii, vt quantocius de succursu prouideretur, ne, si contingeret hereticos preualere, esset vltimus error peior priore, auisaretque eum adstatim de responso dato. Quatriduo autem sequenti sancta synodus recepit litteras Johannis de Polomar, ad vicinas partes Bohemie destinati pro sub- sidio ministrando ciuitati Pilznensi, egregie illam conmendantis, quanto digna esset honore pro constancia de resistencia sua tam diuturna contra infideles. Alias quoque magistri ciuium et iuratorum Pilznensium, referencium gracias Deo et sancte synodo, quia suo auxilio liberati essent ab obsidione inimicorum suorum, qui in die solis post festum ascensionis cum confusione, igne posito ad tabernacula et tentoria sua, recesserant versus Pragam ; et quoniam ex longa obsidione mansissent in penuria, reconmendabant se sacro concilio, vt eis subueniretur. Penuriam autem hanc exposuerunt concilio de mense Junii per dictum fratrem Nicolaum et vnum ex ciuibus, quia iam a xun. annis plures sustinuerant obsidiones et vltimam per decem menses et sic oportuerat eos tenere semper stipendiarios et reparare muros atque fossata, expendissent vltra Lxx. millia florenorum, quorum erant debitores in xxIII. millibus, de quo imperatori id ipsum deposcenti reddiderant racionem; petito autem subsidio remisisset eos ad concilium. Intellecta igitur liberacione Pilznensium eorumque neccessitate, cum ad subueniendum legatus exponeret, quanta foret neccessitas et opportunitas subsidii, ad illudque exhortatis patribus multique modi aperirentur, Turonensis

Strana 673
Liber VIII. Caput III. 673 archiepiscopus dicebat videri sibi ita faciendum per alias, quomodo actum extiterat per nacionem Gallicanam, que tria millia dederat florenorum pro dicte ciuitatis succursu ; quod legatus conmendans affirmabat dedisse quatuor millia, illis quarto mille datis cardinali de Cipro legato in Franciam pro pace. Notificans denique patribus Johannem de Polomar scripsisse eidem, quomodo omnium in illis partibus existencium concors sentencia esset, expediens fore imperatorem Nurenbergam appropinquare et per concilium desuper faciendam instanciam, pro accedendo ad eum ex parte concilii nominauit archiepiscopum Magdebur- gensem et Lubicensem episcopum, qui rogati per eum acceptarent onus, et pro faciendis instruccionibus conmissum eidem fuit et illis quos eligeret. Postmodum vero tractatum est, vt semidecima diocesis vnius assignaretur Pilznensibus ipsis pro solucione debitorum. In fine quoque mensis Maii huius prefatus Johannes de Polomar, completa sua legacione de subsidio ministrato Pilznensibus regressus ad concilium, cum themate "hoc facite in meam conmemoracionem“ conmendans beneficenciam concilii illis exhibitam perhennis futuram memorie, de gestis per eum retulit, quod accedens Nurenbergam illico publicari fecisset synodalem responsionem datam Martino nuncio Bohemorum, vt fideles agnoscentes sanctam intencionem concilii et tergiuersacionem Bohemorum absurditatemque peticionis eorum stabiles et firmi permanerent. Quodque scripsisset Pragam exhortatus vt promissa perficerent, tenuissetque dietam cum baronibus Bohemorum, nec non cum Johanne duce Bauarie et aliis fidelibus, et conclusione facta per dictos barones ad ministranda victualia Pilznensibus pacto desuper conuento dederat eis tria millia florenorum, quingentos quoque florenos pro victualibus, et vltra hoc conduxisset stipendiarios ad sex ebdomadas. Trans- eunteque eo ad ducem Albertum Austrie in certa dieta, que tune cum eo tenebatur, barones Morauie obtulerant se ei reddituros marchionatum, excusantes se primo id non factum, ne suspecti apud Bohemos haberentur, ipseque dux obtulerat se stare dispositum cum gen- tibus suis ad mandatum concilii ; de qua oblacione vt fides adhiberetur, exhibuit litteram eius credencialem. Referebat deinde dominum de Rosis, baronem Bohemie, obtulisse quin- gentos equites et decem millia peditum in obsequium fidei; ad eumque Ratispone exis- tentem venisset nuncius a Pilznensibus destinatus, per quem nouit, quod vigilia ascensionis per illum baronem, qui se ad hoc obligauerat, introducta fuerant victualia in Pilznam sufficiencia vsque ad festum sancti Johannis. Hic autem baro, qui anno xxxvIII°. ad con- cilium venit orator regni Bohemie, de secta vtique erat Bohemorum, admodum fixus in eorum erroribus, sed et quia inimicus erat obsidencium et pro stipendio pro illa vice fide- libus administrauit. Retulit preterea ipse Johannes leuate obsidionis modum, quod illo die ascensionis alii barones Bohemie, qui iam parauerant exercitum ad leuandum obsidionem, cum primum appropinquauerant Pragam veterem, in ea recepti adstatim inuaserant Pra- gam nouam, que nidus erat hereticorum, a qua expugnata dimiserant libere abire Pro- copium rasum aliosque auisatos; quodque de aliis multi euaserant vadantes ripariam inter ipsas duas ciuitates fluentem, in ea eciam pluribus suffocatis, et qui se fortificauerant in pretorio, tradentes se fuerant dimissi. Cuius rei habita noticia obsidentes Pilznam, die dominico sequenti primo mane absque ordine vnus post alium fugientes, posito igne in tabernaculis suis, similiter qui erant in municionibus suis, omnes recesserant vsque ad tria milliaria simul, abinde Thaboritis ad vnum et Orphanis ad alium loca declinantibus. Pilz- nenses autem cum in ciuitate non haberent nisi duos equos, persequi eos non valentes, Scriptores II. 85

Strana 674
674 Liber VIII. Caput III. IV. armati exeuntes in vnum conbusserant municionem vnam et ab alia, auxilio illis existen- tibus stipendiariis concilii, nobilem vnum fidelem, cuius redempcio tractabatur ad xv. millia florenorum, obtinuerant ; respondissentque baronibus, qui ceperant Pragam, de oblacione sua, et rogantes eos stare dispositos in auxilium eorum, quod pro tune non erat eis neccesse. Finis autem relacionis eius fuit, quod permaxima inmineret neccessitas, vt per con- cilium intenderetur pro subsidio ampliori ministrando fidelibus, quo exterminare hereticos possent. Ad quod exhortatus fuerat Nurenbergam et Ratisponam ciuitates ad idque se obtulerant; item expediens esse per concilium scribi duci Alberto pro relaxacione Mathie de Climpezim barbati, qui iam bis cum ambasiatoribus Bohemorum ad concilium venerat et in tractatibus, quando Prage acceptati fuerant articuli, laborauerat multum, quodque Bohemi sencientes hanc beniuolenciam concilii facilius inclinarentur ad suscipiendam vni- tatem ecclesie. Cardinalis autem sancte Crucis, presidencium primus, iuxta morem regraciatus est ipsi Johanni, patres exhortatus vt attencius prouiderent, quia nichil censeretur per- fectum in causa Bohemorum, dum aliquid restabat agendum; placuitque patribus cunctis, ratificantibus computum illius, prout poposcit, scribi item duci Alberto et diligenciam fieri pro liberacione dicti Mathie. Julianus deinde presidencium secundus significauit conuenturos die illo esse qui deputati erant super negocio Bohemorum; destinatusque est tercio sequenti die Johannes ipse de Polomar et prepositus Ratisponensis ad prosequendum, datis instruccionibus, vt instanciam facerent parte concilii ad imperatorem super accessu suo ad Bohemiam et super intermissione guerre contra ducem Ludouicum Bauarie, imposicione quoque subsidii supra laicos Almanie contra Bohemos, sicut et obtulerat tempore imposite semidecime supra clerum; quodque exhortaretur et efficaciter induceret principes atque communitates Almanie super auxilio ministrando contra Bohemos, item vt laboraret cum baronibus fidelibus et aliis in regno Bohemie, quatenus promissa et concordata cum ora- toribus concilii tenere vellent. Certificarunt autem ipsum imperatorem semidecimam colli- gendam in Almania in vsum contra Bohemos deputandam esse dumtaxat. Caput IV. Triumphus fidelium in regno Bohemie contra exercitus Thaboritarum et Orpha- norum, sed residui renuerunt firmare quam semel acceptauerant vnitatem ecclesie. Post hec autem die nona feliciora noua significata sunt ab imperatore, quod per fideles suos et barones regni Bohemie prostrati fuissent victoriose in bello campali exercitus Thaboritarum ; hortabatur igitur faciendas esse processiones ad reddendum gracias Deo, quia iam inicium haberetur, ymo et medium boni illius tam desiderati diucius, reduccionis videlicet Bohemorum, fueruntque pro hiis felicissimis nouis atque prioribus processiones generales facte due, in quarum vltima vltra nonaginta mitre erant. Modus autem huius victorie significatus est per litteras Pilznensium et aliorum, videlicet quod exercitibus Thaboritarum et Orphanorum campestrium existentibus in planicie Bohemie ad numerum xvIII. millium, fidelium vero xxv., cum illi nimis fortificati starent reclusi inter murum curruum suorum, prout est moris eorum guerrandi, magnas insuper continue vexaciones dantes exercitui fidelium penuria victualium laboranti, murmu- rante populo melius fore pugnantes contra eos mori, quam sic miserabiliter opprimi, baronum ordinacione feria secunda post festum corporis Christi, bello iam inchoato, primo

Strana 675
Liber VIII. Caput IV. 675 die Pilznenses pugnaturi in suis curribus fuerunt omnes positi retro, et quod in primo congressu anteriores iuxta factam ordinacionem simulantes se victos terga dederunt, quod videntes heretici, grandi vociferantes clamore „egredimini, quia fugiunt“, exeuntes de castris suis fugientes persequebantur. Quo factum est, vt Pilznenses, qui retro manserant, primi efficerentur in pugna occupantesque castra eorum ceperunt percutere a retro, barones quoque reuertentes a facie, itaque in medium circumuallati prostrati fuerant multique reddebant se ad captiuitatem ; sed erat magis tempus interficiendi, ita vt, qui eciam capti- uati erant, erepti de manibus tenencium occiderentur, fueratque numerus occisorum xIII. millium, captiuorum vero septingenti; qui vero ex fidelibus occubuerant, vltra ducentos. Significabant eciam barones imperatori dietim confluere ad eos maiorem multitudinem fidelium, et nichil aliud intelligebant, nisi quod ciuitates omnes eis subderentur. Julio denique mense per litteras suas imperator concilio significauit, in congregacione generali regni Bohemie tenta Prage auisatum fuisse pro eo accipiendo in regem Bohemie, debere- que Bohemos accedere Ratisponam, et per concilium mittendos esse ambasiatores qui primo ad omnia perficiendum, quia, prout intellexerat, volebant stare in articulis, prout concessum a concilio erat eisdem ; hortabatur igitur, vt concilium statim mitteret. Legatus autem perlecta littera contestabatur destinasse tres equitatores pro duobus expetitis nun- ciis synodalibus, qui absentes erant, abbate videlicet de Molburn et Henrico Stock. Paucis autem elapsis diebus imperator, per alias ea que in prioribus significauerat corrigens, dicebat post illarum destinacionem applicuisse ad eum oratores suos in Bohemiam desti- natos, intimantes in festo assumpcionis tenendam per eum Ratispone dietam, venturis ad eam nunciis Bohemie cum plena potestate baronum, communitatum et populorum, iamque misisset saluum conductum pro quingentis equis; rogabant igitur, yt per concilium manda- rentur oratores, qui vltimo fuerant in regno, aliique plures, quia circa articulos dubia erant multa et noue difficultates fiebant. Sancta vero synodus, pre ceteris cordi habens nego- cium Bohemorum, destinauit oratores suos Constanciensem, Lubicensem et Augustensem episcopos, Johannem de Polomar et prepositum Ratisponensem, vtriusque iuris, Henricum Stock, Martinum Berwer, Thomam de Haselbach, Egidium Charlerii, priorem conuentus predicatorum Basiliensis et Thomam de Corsellis, theologie doctores. Qui reuersi xxiI°. Septembris organo episcopi Constanciensis retulerunt id ipsum, quod imperator per litteras suas significauerat, quod Bohemi in prefata dieta perstetissent in suis difficultatibus et peticionibus, permaxime circa articulum quartum de communione sub vtraque specie instanciam magnopere facientes, quod ad hoc per concilium inducerentur omnes de regno et marchionatu concedereturque omnibus sibi adherere volentibus, declaracione facta per concilium, quod esset vtilis et salubris nec non de precepto diuino, quodque paruuli com- municarentur. Denegatis vero eiusmodi peticionibus per ipsos concilii oratores recesserant adstatim; quorum magister ciuium noue Prage de solario domus cadens rupta ceruice expirauit, eisque in dieta existentibus in duplici conflictu in regno Bohemie capti et occisi fuerant ducenti et octuaginta per nobiles, quos infideles ipsi peruertere nitebantur, sed ipsi aliique fideles regni Bohemie firmissime persistebant in fide. Itaque expedita dieta secuta minime fuerunt que ex ipsa euentura primo autumabantur, adepcio regni Bohemie, pro qua imperator, et acceptacio firma articulorum fidei, pro qua instabat sancta synodus. 83 *

Strana 676
676 Liber VIII. Caput V. Caput V. Exhortacio presidentis, vt decretum fieret de simonia, sed e latere allegacio contra cardinalium statum et exaccionem annatarum. Narracione autem nunc pretermissa aliorum gestorum, que super dicta acceptacione postmodum contigere, series libri octaui huius deposcit, vt, quod in exordio auisatum est, mense isto Maii, in quo ad id operosius patres vacarunt, labores narrentur eorum atque difficultates habite super materia reformacionis decreto simonie extirpande, presertim inicio rei huius dato a publica solemnique exhortacione legati patribus facta. Qui feria tercia post pasca exordiens concionabatur spacio vnius hore, contestatus quia presidens foret concilii et sie velut datus speculator domui Israhel, de cuius manu, nisi periculum inminens annunciaret, sanguinem populi perituri requireret Deus, item et propter amorem, quem ad concilium haberet, quod auisabat patres de magna confusione et infamia toto orbe iam exorta, multis acclamantibus contra concilium propter defectum reformacionis, cum tam diu iam extitissent. Exponensque formam primam decreti simonie a Nouembrio mense conceptam aperuit raciones principales motiuaque deputatorum super singulis clausulis contentis in ea, quod expediens foret, concludens, vt diebus Lune et Martis cuiuslibet ebdomade intenderetur dumtaxat ad opus reformacionis. Eius exhortac oni multi ex patribus congaudebant, sed et nonnulli senciebant aliter. Archiepiscopus vero Lugdunensis, amba- siatorum Francie primus, surgens in medium regis ex parte affirmabat sue fore inten- cionis simoniam extirpari, sed quamuis hoc opus sanctum esset, seruari tamen oporteret ordinem neccessarium maxime et substancialem; etenim cum mencio fieret de annatis, certum erat nullum aliud regnum in hoc tantum grauari quam Francie. Et quia in iam concepta forma decreti dicebatur "pro sustentacione cardinalium", mirari se affabatur, quomodo de hoc statu, qui facticius erat, esset tantum fastigium, namque certum erat Christum instituisse dumtaxat duos status, episcoporum et presbiterorum, nec reperiebat ipse in ewangelio Christum nominasse vmquam statum cardinalium; secundum epistolam vero Augustini ad Jeronimum maior erat ipse, quia episcopus, Jeronimo cardinali; quod- que de cardinalibus haberentur in Francia tria prouerbia: nunquam eligere in papam nisi de suo collegio, nec nisi peiorem et bestialem, vt eundem regere possint, quodque statim eum deponere velint. Causabatur rursum propter defectum Martini pape V. stare in Almania nolentis heresim Bohemorum inualuisse et quod, si voluerat efficaciter intendere, iam tunc fuisset extirpata; item quando constitutus Gebennis si voluisset descendere per Rodanum, quod potuit pacem dare Francie vno verbo, stetissetque in ciuitate sua Auinio- nensi, sed semper dixerat velle ire ad Romam suam. Dicebat rursum, diebus illis cum xiI. essent de Ytalia cardinales, de toto vero mundo sex, quare illi sustentari deberent de pecuniis aliarum nacionum, Francia non habente nisi vnum solum; hanc quoque esse cau- sam, quare semper eligerent papam Ytalicum, quoniam essent Ytalici omnes, quod igitur Ytalici sustentare deberent Ytalicos suos, et Francigene suos et Almani suos, de qua nacione quare non deberent esse cardinales sicut de Ytalia? De semetipso autem dicebat nolle sustentare Ytalicos, si aliqui de Francia non crearentur. Item cum in decreto de eleccionibus mandatum extitisset eligentes primo communicare debere, quare ergo sic non fieret in conclaui per electores pape, responsione illa minime valente, quod ad partem sic

Strana 677
Liber VIII. Caput V. VI. 677 facerent, quoniam melius in communi fieret ; qua de re oportebat intendi primo de modo eleccionis pape, de numero cardinalium, quodque fierent de omnibus nacionibus, et tunc perueniretur ad decretum de symonia. Quomodo preterea ad hoc intendi tunc posset materia de presidencia pre manibus insistente, nec per concilium fieri poterant sessiones nisi primum presidentibus dato responso, quod datum non fuisse testificabatur culpam non imputandam concilio, deputatis desuper magnopere continue laborantibus. Postremo dicebat de sigillo suo, id emolumentum, quod leuabatur, fuisse per predecessores suos institutum propterea, quod oportebat Lugdunensem archiepiscopum facere elemosinam valoris plus xI°. florenorum, quia sustentaret ecclesias collegiatas, et hoc de sigillo. Deinde patriarcha Aquilegiensis alloquebatur, presidentes receptos non fuisse, quoniam aperuerunt venenum quod latebat; etenim reperiebantur non esse eiusdem fidei cum concilio quoad decreta concilii Constanciensis, specialiter de auctoritate generalium conciliorum, nec approbare volebant illud concilium, et sic censerentur omnes fore scismaticos, quia non tenentes illud fuisse legittimum concilium, et consequenter nec valuisse eleccionem Martini pape V. aliaque abinde secuta, rursusque magnum fore periculum, quia, si non tenerent fidem illam quam Basiliense tenebat concilium, semper essent contenciones inter patres, cum ex illis decretis multa dependerent. Alloquebatur eciam plura in fauorem cardinalium. Quo finiente cardinalis sancti Petri dixit mirari se de Lugdunensi archiepiscopo fundare se in eo, quod Christus non nominasset cardinales, quia eciam nec archiepiscopos, quare igitur ipse talem se appellaret, item nec patriarchas, nec ordines predicatorum, minorum, sancti Benedicti, cartusiensem etc.; beneque attenderet, si erat conformiter fidei agere reprehendere status ordinatos ab ecclesia, quia Christus non sic eos nominasset, et tamen ante omnes reli- giones fuisset cardinalium status institutus ab ecclesia, quouis autem nomine vocatos nec- cesse erat esse illos ad consulendum pape essentque inter eos episcopi, presbiteri et dyaconi, quos dicebat a Christo institutos. Ad hec Lugdunensis respondit, quia oppone- retur sibi de fide, constitutus in concilio submittere se vellet iudicio patrum, ipsius quoque cardinalis, nec illa dixisset, nisi quia nimis grauatum esset Francie regnum et oportebat de illo sicut de Ytalia cardinales esse. Vltimo autem allocutus est Turonensis archiepis- copus de materia presidencie specifice magis, et quod oporteret illam primum expediri, referens que inter deputatos difficultates versabantur; itaque exhortacio de materia symonie conuoluta extitit pro hac die cum materia de statu cardinalium, eleccione pape, admissione presidencium eius. Caput VI. Magna allocucio omnium prelatorum, eciam scripto, contra formam decreti de simonia exhortacioque desuper verbalis, sed et responsio presidentis. Atqui in altera congregacione cum Johannes Pulchripatris omnium vniuersitatum incorporatarum concilio omniumque magistrorum et doctorum nomine exhortatus fuisset, quibuscumque non obstantibus impedimentis procedendum esse ad reformacionem, concilio supplicans vt in id ipsum daretur ordo, vicesima die Aprilis, prima ex post tenta congre- gacione surgentes omnes prelati organo Lugdunensis archiepiscopi supplicarunt eorum audiri nomine abbatem Boneuallis. Qui excusans se, non potuisse illa incorporare, legit

Strana 678
678 Liber VIII. Caput VI. per quaternum scripta quasi sex foliorum, in illo contentis dimissis allegacionibus summarii huius effectus. Premissa quidem protestacione prelatorum nomine ac suo, quod non inten- derent impedimento esse, ne symonia extirparetur aut reformacio desuper non fieret, quinymo intencionis illorum esset vt ad perfectam ecclesie reformacionem procederetur, cum themate "mementote operum patrum, que fecerunt in generacionibus suis, et acci- pietis gloriam magnam", dicebat circa materiam simonie tria : videnda esse que desuper sancti patres dixerunt, imitanda deinde esse illa que fecerunt, et postremo raciones, quare forma concepta super decreto simonie non videbatur conueniens esse. Prosecutus est autem, quod circa symoniam consideranda erant quidditas, modus, forma et abusus. Quid- ditas namque eius foret consensus tribuendi vel recipiendi spiritualia pro temporalibus, constituens ipsum consencientem symoniacum quantum ad Deum ; sed in hiis, que secun- dum se sunt symoniaca, hoc est, quando pure spiritualia essent illa. Sed esset diffe- rencia magna quantum ad annexa spiritualibus, quodque requireretur, vt eiusmodi con- sensus esset studiosus, procedens ad actum paciscendi; vnde distingui poterat simoniam aliam mentalem esse, aliam conuencionalem. Et quemadmodum circa passiones attenduntur vicium et virtus, ita circa acciones, penes quas attenditur iniusticia et respectu quantitatis, si pluris quam valeat, et respectu materie, si venditur quod non est vendibile; et ideo in diffinicione symonie poneretur primo actus voluntatis, quia studiosa voluntas, materia pro- xima emendi vel vendendi, remota spirituale vel spirituali annexum, et sic symonia esset quantum ad Deum et quantum ad ecclesiam. Si autem de priuato intellectu id fieret, ita quod extimaretur spirituale temporali appreciari posse, hoc modo non solum vicium, sed esset heresis dampnata in multis locis sacre scripture, exemplo dato de Esau vendente primogenituram, eui annectebatur ius sacerdotale, item de Iheroboam rege Israhel, cuius manum quicumque implebat efficiebatur sacerdos excelsorum, et hoc tam graue esset pec- catum, vt Iheronimus attestetur in glosa super Micheam, causam destruccionis Iherusalem fuisse vendicionem sacerdocii Jason per Antiochum regem ignemque sacrificii propterea extinctum fuisse; in nouo quoque testamento symonia dampnaretur, vt in Juda, qui ven- didit Christum, et in Simone Mago, et quoniam saluator noster nunquam tantum exarsit contra quoscumque peccatores, sicut contra ementes et vendentes columbas in templo. Generis huius multa alia deduxit super prima parte. Quo vero ad secundam, quod imitande essent patrum antiquorum acciones, dicebat in plerisque locis sacre scripture inueniri munera sanctorum patrum placuisse Deo, vt Abraham, Noe, Abel, Melchisedech. Malachias quoque propheta ammoneret decimas dari Deo, vt in domo domini semper cibus esset ministris ecclesie, que iuxta promissionem Ysaie sugere debebat lac de mamilla regum, philosopho docente, quod oporteret magnificum circa deos et templa magnificos sumptus facere, conformiter eciam in ewangelio precepisset discipulis suis, in quamcumque domum intrarent, ibidem manere edentes et bibentes que apud illos essent, racione reddita, quia dignus est operarius mercede sua. Apostolus item in epistola Corinthiorum, quia nemo militat stipendiis suis, sed qui altario deseruiunt quod de hiis, que in sacrario sunt, edant et altario participentur ; et propterea quando multitudinis credencium erat cor vnum et anima vna, quia Ananias cum Zaphira de hiis, que daturi erant Deo, voluerunt retinere aliquid proprium, subita morte perierunt. Tempore deinde subsequenti quod ecclesia suscepisset possessiones et redditus annuos, que diuidenda erant in quatuor porciones, quarum altera

Strana 679
Liber VIII. Caput VI. 679 pauperibus, et hoc propter defectum caritatis mundo senescente magis continuo refriges- centis. Quapropter in materia symonie rigores temperandi essent et ampliandi fauores; etenim ministri spiritualia ministrando poterant habere respectum ad temporalia, non pri- marium atque principalem, sed quasi secundarium, quia poterant se obligare ad spiritualia, vt temporalia acciperent. Propter quod in talibus conseruande essent pie consuetudines et ad eas conseruandas compelli possent per superiores; debebat tamen esse intencio recta, quod temporale non extimetur premium spiritualis, neque exigatur ab inuito pacto inter- ueniente, et quod sacramentum non retineatur in pignus, et id, quod petitur respectu consuetudinis, quod sit paruum atque moderatum et ex ordinacione superioris, item quod illud de consuetudine introductum datum fuerit in supplementum illius, quod deest in stipendio neccessitatis. Similiter quando esset gratuitum donum datum per modum proui- sionis, quia ius esset acquisitum ecclesie, talia possent exigi eciam ab inuitis, alias si omnia emolumenta illa, que ex talibus consueuerunt recipi, omnino tollerentur, sequerentur inconueniencia plurima. Aperiretur namque via Hussitis affirmantibus errorem condemp- natum per Constanciensem synodum, quod decime sunt pure elemosine et quod possunt parochiani propter peccata suorum prelatorum ad libitum suum eas auferre ; aperiretur eciam laicis recuperandi data ecclesie a suis predecessoribus, et sic destruerentur multe ecclesie cessaretque diuinus cultus. Tolleretur insuper ordo caritatis, quo beneficiatus tenetur benefactori, diminuereturque deuocio laicorum, introducerentur nouitates in ecclesia Dei, destruerentur ordines ex elemosinis prelatorum viuentes, condempnarentur sancti patres qui ista receperunt; excitatis preterea detraccionibus et murmuracionibus contra ecclesiasticos, qui tanto tempore vsi sunt talibus, fierent tumultus et scandala contra ecclesiasticos, futuris legem imponentes, quam digito suo noluerunt mouere; detra- heretur quoque priuilegiis et consuetudini ecclesie Romane, et principes scandalizarentur. Sed omnes oculi per secundam formam decreti vno sanarentur collirio; quo circa expe- diebat magis seclusis nouitatibus sequi sanctos patres, fieretque lex honesta, iusta, possi- bilis secundum naturam, secundum consuetudinem patrie, loco temporique conueniens. Quodque bene aduertere deberent patres, si neccessitas esset et vtilitas, quia tollere omnem occasionem simonie et omnem rubiginem a vasis ecclesie esset quasi ipsam fran- gere et opinionem magnorum condempnare, si fieret decretum in forma prima, quod in multis defectuosum erat et superfluum; superfluum, quia per antiquos patres iam contra simoniam fuisset sufficienter prouisum, et quia in eo prohibebatur non recipi eciam gratis oblata, quod esset contra caritatem, nec in tali forma vmquam execucionem haberet. Esset autem defectuosum, quia non imponeret penam pape et seruiret de vento, item non obuiaret fraudibus, non imponens taxam officiariis Romane curie, et magis recurrendum esset ad taxam Johannis XXII.; item in eo diceretur de papa quod abstineat, quod est verbum voluntarium et non prohibitorium, nec sufficienter tollerentur abusus curie Romane. Erat insuper capciosum, inhibens curatis recipere et hortans subditos vt illis prouideant, et sic eorum prouisio esset solum elemosina voluntaria; item quia fieret mencio de illis sub nomine ministrorum ecclesie, sub quo verbo mendicantes poterant dicere se intelligi, quia ministri essent ecclesie. Concludebat autem in fine conmendans sermone multo prela- torum intencionem tamquam rectitudine fulgentem, cupiencium vt symonia extirparetur cum suis angelis apostaticis et abusus tollerentur, sed quod symoniacum non esset, quod

Strana 680
680 Liber VIII. Caput VI. non tamquam tale condempnaretur. Post recitacionem dictorum huiusmodi Turonensis archiepiscopus conmendans abbatis proposicionem et affirmans de mandato dictorum pre- latorum illa proposuisse, premittens non esse fidelem nautam, qui videns perforari nauem non occurrebat, ita, cum ecclesia simonia perforaretur, qui aduersus eam non exardesceret, arderet cum illo, qui hoc piaculum adinuenit, cui dictum fuit "pecunia tua tecum sit in perdicione“. Quamobrem prelatus quilibet huic morbo occurrere tenebatur, et merito, quo- niam vicium huiusmodi iure communi, veteris testamenti, euangelici, apostolici et sancto- rum omnium testimonio erat dampnatum, quod quamuis multi studuerant eradicare, semper pullulauit et pullularet. Sed cum pecunia vel quodlibet aliud emolumentum temporale daretur pro spiritualibus vel spiritualibus annexis, attendendum esset qua intencione reci- perentur; posset namque recipientis intencio quadripharie distingui: finaliter, appreciatiue, gratuite, vel prouisiue. Etenim si pecunia esset finis principalis, propter quem spirituale donaretur, tunc esset peccatum ydolatrie, quia pecunia veneraretur vt Deus; si autem vt precium rei spiritualis, tunc esset heresis, quoniam existimaret spirituale pecunia com- parari posse. Hiis autem modis detestanda esset recepcio pecunie, sed non tercio, prout esset liberalis donacio in recognicionem beneficii suscepti, eo quod non respuendum esset gratuitum donum; nam baptizatus debet recognoscere baptizantem, et ordinatus ordina- torem eciam posset ante beneficium spirituale, licet maior sit causa suspicionis; capitulum vero „si quis per pecuniam" intelligeretur, quando interueniret pactum, circumuencio aut mens corrupta in dando vel recipiendo, iura item reprobrancia consuetudinem quod loque- rentur de consuetudine irracionabili. Quarto eciam modo poterat recipi pecunia per modum legittime prouisionis ordinate a superiori, vt in consecracione et visitacione ; ad hoc alle- gabat multa capitula extrauagancium eciam „vas eleccionis", dicens considerari debere pre- latorum statum, qui erat apostolicus, namque episcopus debebat habere familiam et habitum honestum, cum de iure communi episcopus ephot sericium et presbiter lineum induantur, et in visitacionibus episcopus cum viginti et archiepiscopus equitare posset cum xxx. equis, qui si familiam non tenerent, contempneretur status eorum ; item quod ex dotacione eccle- siarum habundanter facta ampliacio sequebatur diuini cultus, facilius quouis fideli orante ad altare preciose ornatum et ante ymaginem pulchram, deuociusque audiente diuinum officium, quando solemniter cantatur, et quoniam ex inhibicione dicti decreti diminucio fiebat reddituum ecclesiasticorum, sequebatur per consequens diminucio diuini cultus. Postremo autem concludebat, quoniam in prima forma decreti mencio fieret de annatis et quasi bis approbarentur in fauorem pape et cardinalium, ita eciam de consuetudinibus fieri decebat in fauorem episcoporum, qui cardinales erant particularium ecclesiarum, sicut et illi ecclesie vniuersalis ; nec sufficiebat, quod dicebatur posse vniri mense episcopali eccle- siam parrochialem, aut quod haberet subsidium caritatiuum, quia, cum hoc consuetum non esset, reputaretur importabile onus. Post hec autem Julianus legatus ex ordine atque summatim resumens scripto recitata per dictum abbatem Boneuallis respondebat ad obiec- ciones factas contra formam decreti, exponens causas illius, quodque facta extitisset de consensu deputatorum; verumtamen si quid videretur vel nimis asperum, aut nimis leue, vel alio dicendum modo, possent omnia in deputacionibus emendari; nec in decreti forma contineri quedam allegata per dictum abbatem, assercionemque illam erroneam esse papam non posse conmittere symoniam in beneficialibus, quod esset determinacio non sua, sed

Strana 681
Liber VIII. Caput VI. VII. 681 doctorum defunctorum, videlicet sancti Thome, cuius doctrina in ecclesia fulgeret vt sol et luna, aliorumque multorum. In fine autem responsionis sue congratulabatur prelatis, quia per huiusmodi proposiciones excitarent omnes patres de concilio ad materiam refor- macionis, sicut et pridem fecisset magister Johannes Pulchripatris; laudabat eciam prelatos et abbates, conmendans zelum eorum ad extirpandum vicium symonie. Caput VII. Post distracciones quasdam vnanimis deliberacio deputatorum atque presi- dencium, per papam conmitti posse symoniam in beneficialibus, que assercio esset con- formis fidei contrariaque erronea expressis racionibus. Ex huiusmodi proposicionibus factis per Johannem Pulchripatris primo et con- sequenter nomine omnium aliorum prelatorum ex aliisque multis innotuit euidencius que primo erat differencia super decreto simonie inter prelatos atque doctores. Sed quoniam ad conferendum super dicta materia deputati conuenire non potuerunt materia presidencie vrgente, incorporatis presidentibus et facta sessione publica de admissione eorum die sep- tima Maii in generali congregacione cum legatus proposuisset, qui deputati erant super materia simonie iurare debere, vt saltem in qualibet ebdomada per tres dies conuenirent starentque per duas horas inuicem conferentes, cardinalis Rothomagensis dicebat, quoniam prima forma destructiva esset status cleri, quod non decebat primos deputatos conuenire, propterea quod nimis affecti essent, vt possent gloriari quod sic transiret, sed quod dandi essent alii deputati; cumque ipse vnum de suppositis concilii esset, nesciebat si concilium deputaret eum, sed vtcumque ipse volebat deputatus esse et interesse. Cardinalis vero Placentinus retulit ex parte concilii imperatorem requisitum, vt, quemadmodum Karolus pro libertate ecclesie Karolinam, sic eciam ipse concederet, respondisse „isti clerici volunt a me habere Karolinam aut Sigismundinam; ego volo primo videre, quomodo ipsi facient vnam Basilinam, scilicet reformacionem ecclesie, et ego tune dabo Sigismundinam". Dictum est autem post hec prelatos conuenire debere in sancto Francisco et ex se ipsis aliquos super dicta materia ad conferendum cum aliis deputare; qui conuenientes, prout assertum est, de se ipsis deputauerunt duodecim. Triduo autem sequenti conuenerunt fuitque magna resistencia, ita vt pro illa die inchoatum non fuerit audiri vota distincte. Die vero duodecima cum in eodem loco mane et sero habite essent profunde delibera- ciones, sequenti eciam die in loco vbi prius, videlicet in domo legati, Cretensi archiepis- copo nomine presidencium pape insinuante, quod deliberacionibus interesse vellent, con- uenerunt omnes in capitulo maioris ecclesie et multis vtrimque dictis pro apercione materie, perscrutatis sigillatim singulorum votis, conclusum est inter ipsos diffinicionem de symonia, quod sit studiosa voluntas emendi vel vendendi spirituale vel annexum spirituali, eciam papam contingere, si venderet aut pro re temporali beneficia conferret, quodque huiusmodi assercio consentanea esset catholice veritati, eius vero contraria esset erronea, ad probacionem expositis hic tunc eiusmodi racionibus, cum symonia esset peccatum repro- bante iure diuino, huic iuri subditum esse summum pontificem, nec in eius potestate esse mutare naturas rerum, que ex subiectis non variantur; vnde quemadmodum adulterium adulterium est in quocumque conmittente illud, furtum quoque, blasphemia, mendacium Scriptores II. 86

Strana 682
682 Liber VIII. Caput VII. et alia de suo genere peccata, sic eciam symonia in quocumque symonia esset. Et licet in beneficio esset aliquid temporale, illud tamen annexum erat spirituali, quam annexionem papa dissoluere posset separando temporale a spirituali, sed illa manente, cum symonia sit eciam vendendo spirituali annexum, per quemcumque id fieret, symonia conmitteretur, quia teste Pascali papa quisquis eorum alterum vendit, sine quo nec alterum prouenit, neutrum inuenditum derelinquit; papa namque etsi posset facere monialem non esse monia- lem, absoluens eam a voto vt contrahere possit matrimonium, ea tamen moniali sistente facere id non potest, doctrina philosophi manifestante, licet in homine potencia sit ad vtrumque contrariorum, vt currere et non currere, potenciam tamen in eo non esse ad vtrumque simul; item quia papa ex officio teneretur ad collacionem beneficiorum et iam pro statu suo ab ecclesia haberet sustentacionem sufficientem. Exponebatur rursus an- nexionis natura temporalis ad spirituale, vt in quouis beneficio sicut tria essent spiritualia, ita et tria temporalia illis correspondencia, spiritualia: ius officiandi, obligacio ad illud et ipsa officiacio, temporalia: potestas recipiendi, obligacio et ipsa percepcio. Quilibet namque canonicus vltra hoc, quod sibi pertinet ius interessendi in choro, habet ius officiandi in cultu diuino, obligaturque ad illud, vt compelli eciam possit, et aliquando vel sepe officiatur, cumque actus iste officiacionis, cantare in ecclesia laudes Deo ad eius gloriam et populi edificacionem, sit actus mere spiritualis, quod eciam obligacio ad illud et ius exercendi eciam spirituale esset; temporalia autem correspondencia hiis spiritualibus sunt: potestas recipiendi temporale stipendium ordinatum ad illud officium, obligacio in eo actiua, quia, vt ipsum habeat stipendium, ecclesia eidem obligatur, ipsa denique percepcio stipendii, que cum sit temporalis, illa quoque duo, videlicet potestas reci- piendi et obligacio, eciam temporalia sunt censenda. Omnia vero hec et temporalia et spiritualia, quando alicui confertur beneficium, quod integre conferuntur, quia, sicut con- fertur illud temporale emolumentum ei, qui exercet officium vel pro tali habetur, ita eciam est obligacio magna in beneficiato, quia compelli potest vt officiet, in ecclesia eciam esset obligacio, vt pro officiacione illi stipendium reddat; hoc propterea, quia illi competit ius officiandi et ius percipiendi, cum propter officium detur beneficium, et quia beneficium principaliter dicit id quod spirituale est, videlicet facultatem officiacionis diuini cultus in ecclesia Dei, cum canonicatus intelligatur, prebende. In eius igitur vendicione, quamdiu illa annexa essent, semper interueniret racio simonie, nec obstabat quod beneficia dicerentur esse de iure positiuo, quia principaliter essent de iure diuino; nam etsi temporale illud proueniret ex humana disposicione ab hiis, qui dotauerunt ecclesias, id tamen fiebat propter Deum, et institucio fiebat a papa vel episcopo, auctoritate huiusmodi competente eisdem de iure diuino, sicut ad benediccionem vestium sacerdotalium, consecracionem altarium et aliorum spiritualium, cum beneficium ecclesiasticum licite obtineri non possit sine canonica institucione. Et hoc modo in sacra scriptura peccatum simonie reprobatum reperiretur, non solum quando erat pure spirituale, sed eciam quando simul cum spirituali concurreret temporale; primogenita namque vendita per Esau vtrumque continebant, sacerdocium quoque excelsorum, quod obtinebat quicumque implebat Jeroboam regis manum, in potes- tate eciam dandi spiritum sanctum visibiliter, pro qua Simon Magus pecuniam offerebat, et si Petrus consensisset, eciam fuisset in crimine particeps. Exposita eciam fuit die pre- missa inter deputatos causa, quare fieri conueniebat dictam declaracionem, per papam

Strana 683
Liber VIII. Caput VII. VIII. 683 symoniam conmitti posse, propterea quod, diuersis opinionibus super hoc existentibus, multi conformantes se alteri emebant beneficia, et si alii audientes sancti Thome doctrinam, affirmantem per papam symoniam conmitti posse, id facere nolebant, quanto magis si ecclesia illud declararet, quoniam haberetur pro indubitata veritate; esset preterea modus iste conueniencior ad vitandum symonie peccatum in Romana curia, cum non deceret per suspensionis aut excommunicacionis penas summum pontificem sicut et alios inhibere. Die vero sequenti cum in eodem conuenissent loco, prelati aduersabantur ne transiret clausula decreti inhibens papam quicquam exigere pro collacione beneficiorum et aliorum spiri- tualium, eorum quibusdam allegantibus causam, quoniam sic inhibendum veniret prelatis de sigillo aliquid exigere pro collacionibus beneficiorum; dicebant enim, vt pridem Turo- nensis archiepiscopus, quod recipere aut donare spiritualia pro temporalibus contingeret quadrupliciter: finaliter et appreciatiue, hoc est quod principaliter conferrentur beneficia pro emolumento sigilli vel quasi vnum alteri in precio compararetur, quibus non liceret modis, sed bene posset recipi excitatiue aut prouisiue, vt sic habentes spem aliquid reci- piendi facilius spiritualia conferrent, vel quia vt talia reciperent ad prouisionem suam velut in suarum stipendium accionum extiterat ordinatum. Caput VIII. Introduccio auctentica distinguende conclusionis, vtrum clerici a clericis post collacionem ordinum vel beneficiorum possint exigere aliquid conuertendum in priuatam vtilitatem, recitata opinione canonistarum. Materia vero hec quoniam maiores dietim suscipiebat difficultates, prelatis affir- mantibus racione consuetudinis recipere iuste posse emolumentum sigilli, quod vt dicebatur in Francia communiter erat argenti marcha, aliis vero contrarium deducentibus, in depu- tacionibus materia cribrata est adeo, vt die xxi'. Maii in generali congregacione conclusum fuerit auisamentum dominorum de duodecim, moneri debere qui deputati erant super formis conficiendis decretorum de symonia et concubinariis, quatenus infra sequentem ebdomadam illa expedirent, alioquin formas producerent in deputacionibus ibidem expediendas iuxta ordinacionem ipsarum deputacionum. Die quocirca sequenti facta eciam extiterat magna conuencio magistrorum et doctorum et aliorum, que a nonnullis appellabatur congregacio prelatorum secundi status ecclesie. In qua Johannes Pulchripatris, primus ambasiatorum studii Parisiensis, tria proposuit, exhortatus desuper auisari, vt fieret prouisio, ne prelati passim, prout fiebat, a concilio recederent absque facta reformacione, vtque sollicitarentur deputati super concordia inter curatos et mendicantes, et an conueniret forma decreti simonie oblata ex parte Rothomagensis cardinalis et prelatorum. Auisabatur autem illam minime sufficere, sed quod fierent resolute asserciones de materia illa, quid peccatum vel non esset ; et si prelati non assentirent, vt fieret decretum , quod fortasse contingeret illa predicari ad principes seculares, declarando quid secundum legem Dei esset vel contra eam, et quomodo prelatis obsistentibus, ne decretaretur, impedimentum fieret. Fuit autem vltima resolucio congregacionis legatum exorari, vt deputati congregarentur; quod et fecit adstatim secunda die. Qua conuenientibus apud sanctum Franciscum legato aliisque pre- sidentibus pape et qui a prelatis ac deputacionibus super materia simonie deputati erant, 86*

Strana 684
684 Liber VIII. Caput VIII. IX. legatus alloquebatur maximum onus patribus incumbere, si non intenderent ad refor- macionem, presertim super symonia et concubinariis; etenim cum spectaret ad prelatos ex officio ista corrigere, rei essent omnium delictorum, que in vniuersali ecclesia committe- rentur ob reformacionis defectum. Incumberet eciam eisdem infamia, ex quo proclamante buccina publicauerant per orbem intendere velle ad reformacionem, periculum quoque inmineret, quia, si a concilio recederent non facta reformacione, per multos dici possit, eciam si heresis Bohemorum extincta esset, quod alie repullularent, et fortasse esset laicis occasio insurgendi contra clerum. At vero de aliis contentis in forma decreti de symonia cum non magna esset difficultas, dubitacio maior resolueretur in eam questionem, vtrum clerici a clericis, eciam inuitis, post collacionem ordinum vel beneficiorum possint aliquid exigere conuertendum in priuatam vtilitatem. Super quo legit extractas determinaciones doctorum Raymundi, Hostiensis, Lapi, Henrici Zarabellis, Antonii de Butrio et aliorum quorundam, affirmancium, licet racione consuetudinis pro administracione spiritualium cle- rici a laycis, non tamen a clericis, eciam si equales essent vel superiores, exigere possent aliquid conuertendum ad propriam vtilitatem vel ad replecionem ventris, possent tamen ad cultum diuinum, vt cappam, quando recipitur quis in canonicum, vel certam quotam pro fabrica. Quare vero pocius a laicis quam a clericis, per Ostiensem assignarentur tres raciones, quoniam quod proueniret a laicis in clericos, esset quasi de priuato ad publicum, et quoniam laici clericis oppido essent infesti, habentes mille modos defraudandi clerum, liceret igitur ex hac consuetudine quasi debitum exigere, ceterum clerici clericis cum sub- diti essent, non vero sic laici, si ab eis exigeretur, videretur quasi ab inuitis onus leuari. Adiciebat vero legatus racionem aliam, ex quo clerici essent subditi prelatis, quod poterat ab eis leuari subsidium, non autem a laicis, et propterea clerici non essent grauandi sicut illi. Expositis hiis interrogabat deputatos, si eis videretur, vt conuenire deberent omni die mane et sero super declaracione questionis huius, quod placuit perscrutatis votis, prelatis tamen quibusdam id dissuadentibus, quoniam sic perueniri posset ad formam alias per legatum conceptam. Conuenerunt autem diebus septem, quorum quinque bis, videlicet mane et sero, et dederunt desuper propositis vota sua ordine subsequenti. Caput IX. Super consuetudine recipiendi pro collacione ordinum vel beneficiorum vota cardinalium, presidencium pape, patriarcharum, archiepiscoporum et episcoporum. Mane quippe diei sequentis xxv'. Maii cum propter superuenientes quosdam legatus prescripta resumpsit, aduersus eum Rothomagensis cardinalis et alii quidam insurgebant interrogacione, in ea materia presidensne esse deberet, quoniam ipse et sequaces sui vellent adhuc in prima forma persistere; at ille tacuit maxima vsus circumspeccione, silencio eius execucionem dante materie proposite. Etenim continuo, qui primus erat pre- sidencium pape, cardinalis sancte Crucis respondit se velle audire alios locuturos. Placen- tinus autem dicebat pro voto suo, ex quo doctores tam clare loquebantur de materia, prout exposuerat legatus, quid igitur amplius esset inmorandum? Rothomagensis autem, standum esse in forma concepta prelatorum, seruandamque esse consuetudinem, quia fun- datam in debito, quo tenentur recipientes spiritualia ministris eorum. Post quem Taren-

Strana 685
Liber VIII. Caput IX. 685 tinus, distinguens de spirituali simpliciter et de annexo, dicebat quod exercicium illud spirituale vendere esset symoniacum eciam in papa, non vero in eo symoniacum esset vendere percepcionem temporalium, quoniam habens liberam administracionem posset illud vendere absque spiritualitate; pro responsione vero ad questionem ostendit quodlibet vnum sancti Thome dicentis, quod si concurrant tria, videlicet quod sit debitum iure vel consue- tudine, et desit intencio emendi vel vendendi, nec exigatur per subtraccionem spiritualium, tunc archidyaconus secure potest exigere pro installacione palefredum secundum consue- tudinem. Paduanus autem, presidens quartus pape, dicebat, quod fieret dumtaxat decretum generaliter mandando seruari ordinata iure communi contra vicium symonie. Abbas sancte Justine, simoniam prohibitam esse iure diuino ideoque reprobari oporteret multos abusus, nedum generaliter, sed specifice, quoniam alias non prouideretur. Patriarcha Antiochenus exordiebatur symoniam et ypocrisim esse de ecclesia eiciendas, et cum textus iam allegati clari essent, huiusmodi temporalia pro spiritualibus non deberi neque posse exigi, repro- bata quoque expresse foret consuetudo, quare amplius disceptabatur, quia non esset que- stio, vbi clarus est textus; nec excusaret paupertas a symonia, vt erat manifestum de recepcione monialis cum pacto, cumque clerici prelatis magis subditi essent quam laici, amplius tenebantur eos defendere et per consequens magis indempnes seruare, presumen- dumque erat laicos sacramenta recipientes gratis offerre, non vero sic de clericis beneficia recipientibus, sed timore, et per tales actus induci non poterat consuetudo; concludebat autem cum legato. Archiepiscopus Lugdunensis distinguebat tripliciter exigi posse: cum iure conceditur, cum permittitur consuetudine, vel statuto debetur, dicebatque distinccionem illam non valere, quia non solum laici, sed et clerici non debebant apparere vacui in con- spectu Dei, cum textus dicat omnem christianum debere aliquid offerre in conspectu Dei, et quoniam clerici magis quam laici subiecti sunt prelatis, tenerentur eis pocius prouidere et alere eos velut patres ; quodque, si reprobaretur illa consuetudo, euerteretur status sue diocesis, in qua curati a capellanis, ab illis archipresbiteri, et ab hiis archiepiscopus levabat post mortem; votum autem eius fuit cum presidentibus. De sero autem conuenientibus eisdem deputatis Turonensis archiepiscopus pleniori sermone alloquebatur, quod tria videnda essent : causa debiti racione ministerii spiritualis, debitum ipsum et prestacio eius. De primo autem dicebat, affirmans episcopis et aliis ministrantibus spiritualia debitum esse temporalia ministrari a subditis multiplici racione, operis, apostolatus, milicie, plantacionis, pastoriatus, aracionis siue agriculture, inducens ad hec doctrinam apostoli in epistola Corinthiorum ; et ne obici posset, quod hec dixisset secundum hominem, eciam id ipsum apostolo testante contestabatur iure diuino, quo alligandum non est os bouis triturantis, et qui in sacrario operantur, que in sacrario sunt edunt; nec obici poterat hoc esse magnum, quia magnum non esset carnalia metere spiritualia seminantes. Sic igitur manifeste con- testaretur plus non solum de causa debiti, sed quod esset debitum iure diuino, et quamuis ex hoc, quia ius esset generale, accio non competeret, tamen cum ius istud iam esset determinatum per consuetudines laudabiles ab ecclesia approbatas, manifeste igitur et esset debitum et exigi posset illud. Nec obstabat dotatas fuisse ecclesias a suis fundatoribus, quia per huiusmodi dotacionem reges vel alii fundantes non intenderunt priuare ministros de illo, quod eis competeret racione suarum dignitatum, cum esset eis debitum diuino iure pro administracione spiritualium, quemadmodum si statuatur non esse heredes nisi qui sunt

Strana 686
686 Liber VIII. Caput IX. in patria potestate, quamuis secundum legem episcopus sit exemptus, non propterea exclu- ditur a paterna successione, cum exempcio sit data in fauorem eius, non vero preiudicium, et ita esset de dotacione ecclesiarum, quoniam non in preiudicium, sed in fauorem mini- strorum. Et quomodo Christus tenuit loculos, ita deceret episcopum ad releuandas necces- sitates subditorum recursu ad eum principaliter habito, item pro cultu diuino et pro aliis neccessitatibus non solum presentibus, sed futuris, quoniam huiusmodi est virtus prudentis circa futura prouidere. Consuetudinem autem in hiis fundatam iuribus esse tenendam cum reuerencia, fugiendam vero que ab illis recederet, et si qui in illa essent abusus, corri- gerentur, namque consuetudo, qua subditi consueuerunt suis ministrare prelatis, raciona- bilis et sequenda esset, et quamuis multi textus contrarium dicere viderentur, de facili ad concordiam reduci possent; quapropter debitum huiusmodi, quod erat velut in stipendium neccessitatis, prelatus merito exigere eciam posset a clericis. Quod vero dicebatur non ad replecionem ventris, eciam non obuiaret, quia, cum taxatum esset a iure, vsque ad quem numerum possit tenere familiam, exigere posset pro status huius sustentacione. Raciones quoque ille diuersitatis quantum ad clericos et laicos non quidem probate de iure, sed velut persuasiones quedam essent, quia, cum ius publicum consistat in magistratibus et sacerdotibus, quanto ad superiorem potestatem deuenit, tanto intelligitur in magis publicam vtilitatem transire. Item neque secunda racio esset valoris, quinymo propterea infestiores efficerentur videntes exigi a se laicis, et non a clericis ; propter quod, si esset symonia exigere pro spirituali, non variaretur siue a clerico siue a laico, neque per illicita clericos deceret extorquere a laicis alias debita sibi, si vero symonia non esset, tunc nullo iure prohibente licitum esset exigere ab vtroque. Racio quoque tercia similiter non valeret, quia, cum racio subieccionis clericos redderet prelatis magis suos, ad ipsos magis exten- debatur dileccio, racione cuius non fieret eis graue onus. Votum autem et conclusio archi- episcopi fuit huius, quem alii prelati vt plurimum secuti sunt, standum esse in forma pre- latorum. Rothomagensis igitur archiepiscopus contestabatur se velle esse cum opinione sanctorum doctorum, quia, si non haberet redditus, qui pro magna parte erant racione sigilli, non posset in diocesi sua defendere iurisdiccionem ecclesiasticam, quam laici occu- pabant. Similiter et episcopus Aurelianensis, allegans raciones illas diuersitatis sufficientes non esse, quia, licet non extorquere, recipere tamen exigenciam liceret. Cretensis vero archiepiscopus dicebat prouidendum esse sub forma generali mandando seruari iura; pro responso autem ad questionem legit dicta fratris Johannis in summa confessorum, quem fortasse non viderat vel minus attenderat negacionis signum, dicebat namque ille, quod pro spiritualibus non licet petere per exaccionem iudicii seu violenciam, pactum vel sub- traccionem spiritualium, possent autem moneri recipientes seruari consuetudinem, sed non cogi. Dignensis item episcopus, quoniam ad beneficia et ordines deberent clerici non se ingerere, sed inuitari atque cogi per episcopos, vt per eos iuuentur in exercicio cure ani- marum suarum dyocesum, contra ius et equitatem foret leuari velle seu exigi aliquid ab hiis inuitis pro ordine vel beneficio, ad quod inuitandi erant vel cogendi; et quamuis diebus nostris contrarie fieret pro beneficiis et ordinibus, clericis ad illa ingerentibus se importune, et sic viderentur peccare, ab ipsis vtique exigens episcopus videretur fieri par- ticeps peccati ipsorum, communicans de male obtentis vel non decenter, et sic recipere ab eis non symonia, sed esset turpis questus, vnde nullo modo videbatur pro huiusmodi bene-

Strana 687
Liber VIII. Caput IX. 687 ficiis vel ordinibus exigi posse; si vero alia essent, que dumtaxat forent emolumenti, non oneris, nec ad id deberent homines cogi, pro huiusmodi forte exigi posset ; fuit tandem in voto cum aliis. Similiter et absque allegacione archiepiscopus Corsiensis. Episcopus vero Petragoricensis eiusdem erat propositi, inducens quod, sicut litigantes releuantur ab expensis, si pro se habere possent opinionem alicuius doctoris, ita et episcopi licite exige- rent, fauente eis allegata doctrina sancti Thome et aliorum, et sicut papa mandauit non separari a matrimonio, si esset consuetudo circumadiacencium parcium, ita eciam non decebat inmutari consuetudinem, qua episcopi exigebant a clericis eciam inuitis. Similiter affirmabat Constanciensis episcopus, astruens iniuriosum esse reuocare consuetudines, quia contra patres iam mortuos qui fuerunt bone fame tempore suo, opprobriosum quoque viuentibus qui exegerunt, scandalosum eciam quantum ad laicos, dicturos hactenus in peccato esse detentos, dampnosum quoque, quia insurgere possent, et quia redditus per- derentur et consequenter status ecclesiarum. Niuerniensis episcopus dicebat bonam refor- macionem esse, si episcopi redirent ad statum ecclesie primitiue, nudis pedibus ewangelium nunciantes, sed quoniam iam ecclesia in statu hoc esset, oportebat illum manutenere; cum- que, vt Turonensis archiepiscopus deduxerat, debitum esset episcopos et alios ecclesie ministros a subditis sustentari, non videbat racionem, quare pocius a laicis quam a clericis exigi possit, quoniam ita dici posset fornicacionem esse peccatum in clericis, non in laicis. Etenim recipere pro spiritualibus temporalia non esset prohibitum iure diuino, quia non vniuersaliter, cum illi dicerent quod a laicis posset, et tamen hoc non reperiebatur, et super hoc satis esset, si fieret decretum generale ; verumtamen si in aliqua nacione fierent abusus, quoad illam fieret reformacio. Contestabatur deinde sanctissimam esse consue- tudinem, qua, prout in Francia fiebat, reddebatur aliquid prelatis ad sustentacionem, in qua nacione pre ceteris suffragabantur raciones, quare prelatis esset prouidendum guer- rarum continua acerbitate desolatis, qui tot et tanta prestitissent obsequia Romane eccle- sie; huius tandem votum quod aliorum. Die autem sequenti vota sua dedere conformiter ad precedentes, quod fieret decretum generale et reprobarentur particulares abusus, quod- que fieret moderata prouisio pro sigillo ad litteras ordinum, Adriensis, Grassensis, Geben- nensis, Leonensis et Farensis episcopi, a posteriore dicto differencie raciones allegatas inter laicos et clericos non sufficere ad excusacionem symonie, propterea quod illa con- trahatur ex dacione spiritualium pro temporalibus cum studiosa voluntate emendi, non habito respectu ad personas, cum quibus contrahitur. Ebroicensis vero episcopus idem quod superiores intendebat, impugnans titulum questionis, quia dicebat "pro priuata vtili- tate“ etc., quoniam pro absolucione a sentencia excommunicacionis, que res spiritualis esset, leuari in casu pecunia posset, nec tamen distingueretur, an conuerti deberet in pri- uatam vel publicam vtilitatem; ideoque videbatur sibi titulum questionis similem esse illi, vtrum peccatum esset festucam de terra leuare, quia, si contra conscienciam fieret, esset peccatum, alias vero minime. Vnde dicebat sibi videri capitulum „ad apostolicam" eciam extendi ad consuetudinem quantum ad clericos, namque diffinicio symonie esset studiosa voluntas emendi vel vendendi spirituale vel spirituali annexum opere subsecuto, sola igitur voluntas non faceret quem symoniacum, nisi in prohibitis vtroque testamento, sed in aliis requireretur pactum interuenire, quod non interueniret in consuetudine laudabili eciam recipiendo a clericis; et sic pars affirmatiua questionis vera esset. Cum autem ad proba-

Strana 688
688 Liber VIII. Caput IX. X. cionem dicti sui allegasset F. de Zabarellis, quem librum secum attulerat, legatus in eodem libro legens ostendit per eundem doctorem, quod dictum c. "ad apostolicam“ loqueretur tantum de laicis; iste igitur quomodo et Cretensis archiepiscopus non magnum repor- tarunt honorem ex ostensione librorum. Dicta hec sint de votis episcoporum circa mate- riam decreti de simonia extirpanda deliberancium, quod vt communiter fuit, priores manere debere consuetudines, quibus pro dacione spiritualium temporalia exigerentur. Caput X. In materia extirpande simonie vota episcopi vnius, abbatum duorum et doctorum XIII. Explicacio sequitur votorum, que doctores super dicta materia dederunt et epis- copus vnus, nimium differenter deliberans pre ceteris. Jordanus Morini, ambasiator regis Francie, in hac materia cum post episcopos ab eo peteretur votum, distulit dicens se velle deliberare in fine. Abbas Boneuallis, declarans clericos esse, qui sortem habent in here- ditate domini, domino illis gratis conferente, quod sonat proprietas beneficii, cum omnia instituta sint ad communem vtilitatem, et exigere idem esset quod extorquere, non possent bona ecclesie conuertere vltra victum et vestitum in propriam vtilitatem, et sic pars affir- matiua questionis vera esset, negatiua autem si ad luxum, sed expediret tenere medium et abicere extrema. Abbas Scocie, triplicem fuisse processum ecclesie : quando fuit pauper- cula, et tunc subditi ministrabant prelatis, quando dotata et tune ex auaricia eciam alia voluerunt habere temporalia emolumenta, quando spoliata et sic clerici cogerentur recipere temporalia, vnde, si exigere esset idem quod recipere, possent clerici a clericis. Johannes Pulchripatris statum ecclesie in duos diuidi, laicalem et ecclesiasticum, et per hune guber- nandum esse illum ad reduccionem in vtriusque finem, eternam beatitudinem, ad quod opus intendenti ecclesiastico statui per laycalem debitam esse sustentacionem, sed ad quantum et de modo, quo sustentacio huiusmodi fieri debeat, cum esset primo indeterminatum, iam specificatum erat, quia diffinitum et ordinatum debitas illi esse decimas, primicias et obla- ciones, dotacionesque factas in fundacionibus ecclesiarum. Etenim quando vna ecclesia fundanda erat, dabatur dos sufficiens ad sustentacionem ministrorum, vt libere ministrarent sacramenta et alia spiritualia, ex qua dotacione parrochiani absoluerentur ab illo debito iuris diuini, quo tenebantur pro spiritualibus carnalia ministrare. Cum autem hec diceret, interrogatus est, vtrum intelligeret, quod per dotacionem ecclesiarum parrochiani absol- uerentur ab obligacione solucionis decimarum, que erat de iure diuino; quibus respondit quod non, quia iam illud debitum erat specifice determinatum, et conclusit consuetudines racionabiliter introductas propter indigenciam ministrorum ecclesie eadem existente causa manere debere, sed adueniente opulencia esse reprobandas. Thomas autem Wiennensis magister asserebat, quod exigi pro ordinibus et collacione beneficiorum esset contra ius naturale, cum de racione beneficii sit gratis conferri debere, et quia nemo vellet sic fieri sibi, super quo remittebat se ad animos beneficiatorum, vtrum displiceret eis pro solucione annatarum et aliis oneribus, sine quibus obtinere non poterant beneficia sibi collata; esset eciam contra ius diuinum, quia ewangelio insinuante gratis erat dandum, quod gratis erat acceptum; item contra ecclesiasticum, prout allegatum extiterat ex decretis conciliorum et

Strana 689
Liber VIII. Caput X. 689 decretalibus summorum pontificum ; quo vero ad consuetudines, vtrum essent obseruande, ad tria esset attendendum : originem, causam et continuacionis modum, item ad qualitatem persone, si diues aut pauper, ad quantitatem muneris et affectum, si ex caritate. Biduo autem sequenti, quo intercesserant et festiuitas corporis Christi et congregacio generalis, Gadicensis episcopus trium horarum spacio et scripto multa recitans et alia quedam ser- mone explicans, deducebat consuetudinem illam, vt pro collacione ordinum vel beneficiorum exigeretur, minime valere, eciam si de eius inicio non constaret, quoniam reprobata esset a iure. Nec satis erat dici, quod non exigeretur tamquam debitum et pro spiritualibus, sed racione consuetudinis obseruande, quoniam hoc reprobatum esset, cum diceretur „neque pretextu cuiuslibet consuetudinis". Concludebat autem emolumentum sigilli posse manere in hiis, que erant iurisdiccionis, sed pro spiritualibus nullo modo, eciam si pauper esset episcopus, quoniam symoniacum; in hiis tamen poterat recipi, si deputatum esset emolumentum ad cultum Dei. Causam vero esse, quare pocius in laicis quam in clericis consuetudo valeret, quoniam in hiis presumebatur de bono inicio, videlicet propter deuo- cionem sacramentorum ex oblacionibus spontaneis introductam fuisse, quantum vero ad clericos in beneficiis et ordinibus quod presumebatur introductam fuisse consuetudinem ex ambicione dancium et auaricia recipiencium, in huiusmodi interuenientibus sepe. Nico- laus Amici, subditos teneri de precepto ad sustentacionem ministrorum, si egeant, et non egentes recipere posse si gratis offeratur, non autem requirere nec racione gracie nec racione operis, cum ad illud ex officio teneatur. Officialis Nanetensis, esse quedam inap- preciabilia de iure et de facto, vt virtutes ac dona, aliqua de iure et non de facto, vt sacramenta, pro quorum administracione, si intencio feratur ad excitacionem, posse recipi, non vero appreciatiue. Franciscus de la Cruce, primicerius Mediolanensis, quoniam titulus in volumine decretalium non solum dicebat "de simonia", sed adiciebat "et ne pro spiri- tualibus aliquid exigatur", notissimum fore de iure communi, contra titulum nunquam posse prescribi nec valere consuetudinem; quodque hoc solum sufficere deberet pro responso ad propositam questionem, sed preter hec certum esset, quod vbi ius contradicit et reprobat actum atque consuetudinem, vt prescribi posset, ad hoc, quod valida sit con- suetudo, non sufficere pretericionem temporis eciam cum bona fide, sed requiri titulum saltem coloratum, quem prelati ostendere non poterant. Attestabatur eciam racionabiliter assignari differenciam inter laicos et clericos, sicut et iura communia in multis locis diuersi- tatem faciebant. Sigillum autem quamuis in testimonio collacionis beneficiorum videretur mere temporale, illud tamen minime arguebat non esse symoniam, quia recepcio ad pre- bendam, eciam si pro temporali obtinendo differebatur, simonia reputaretur. Archydiaconus Leonensis, conatus soluere raciones allegatas per Gadicensem episcopum contra consue- tudinem, dicebat, quoniam in concilio Lateranensi statuta fuissent diuersa capitula, in quorum certis symonia reprobaretur, et postea in capitulo "ad apostolicam“ super eisdem mandaretur seruari consuetudines, quod oportebat intelligi reprobacionem illam, quando interuenirent empcio et appreciacio, sed quando non, tunc locum haberet c. ad apostolicam statutum in eodem concilio ; raciones igitur allegatas per Gadicensem episcopum dicebat locum habere, quando interueniret prauitas intencionis, hoc est quod intenderetur vendi spirituale pro temporali, quod locum non habebat in prelatis, eciam si leuarent racione consuetudinis. Magister Emericus dicebat questiones esse plures, nec responsionem dandam; conclusit autem non Scriptores II. 87

Strana 690
690 Liber VIII. Caput X. licere exigere. Prouincialis Lombardie, Johannes de Montenigro, adducens doctrinam Ysidori, quod cum consuetudo sit ius moribus vtencium approbatum, requiri quod racione constet, religioni congruat, discipline conueniat et saluti proficiat, item dicta sancti Thome in prima secunde circa materiam consuetudinis eiusque determinaciones in secunda secunde, concludebat aduersus consuetudinem exigendi temporale pro spirituali. Vicarius Frisingensis erat cum Gadicensi episcopo et scripto multa recitauit, et abundanter allegans decreta conciliorum et sanctorum auctoritates aduersus consuetudines. Simon Feron, repetens distinccionem pluries conmemoratam a prelatis de quadruplici intencione reci- piendi temporale pro spirituali, arguebat, quoniam iuxta disposicionem iuris communis in duobus casibus permitteretur, vt temporale pro spirituali recipere possent episcopi, vide- licet quando vadunt ad consecrandum ecclesias vel ad visitandum parrochias, certum igitur esset hoc eisdem permitti vel per modum stipendii vel excitacionis, vt facilius ad id agen- dum inclinarentur; sed nullatenus licebat eis illa recipere primis duobus modis, finaliter vel appreciatiue. Quia igitur in hiis solum duobus casibus iura disponerent pro spirituali recipi temporale, et dumtaxat sub illo respectu excitatiue vel prouisiue, intelligebatur ergo, quod in aliis omnibus istis eciam duobus modis recipere esset prohibitum. Rursus quamuis debitum ex iure diuino esset metere carnalia propter seminare spiritualia, quia tamen preceptum istud esset affirmatiuum, non obligaret nisi pro loco et tempore modo per ecclesiam determinato, scilicet in procuracionibus, subsidio et in obuencionibus con- suetis. Affirmabat autem, quod stante ordinacione ecclesie, que iam prouiderat ministris, exigere pro ordine vel beneficio esset contra ius naturale, quoniam actus virtuosus debet esse vestitus debitis circumstanciis, et illis carens est contra racionis dictamen; seposita- que eciam ecclesie ordinacione inmediate contrariaretur iuri diuino, prohibenti abstinere ab omni specie mali, nec recta intencio prelati, posito quod illam haberet, excusabat a scandalo pusillorum. Dyonisius de Sabrenays positis aliquibus conclusionibus dicebat, non licere exaccionem fieri in clericis aut laicis, quoniam presumpcio esset vel simonie aut turpis questus, nec recipere aliquid pro collacione beneficii esset ex iure diuino, sed ex cupiditate, nec de iure humano vel approbata consuetudine. Radulphus de Porta, non esse attendendum ad opinionem, vbi agitur de salute animarum, quomodo in casu, quia de symonia, crimine diuina lege dampnato. Cumque in beneficio tria sint: titulus, exercicium et ius percipiendi temporalia, et hec erant inseparabiliter annexa, impedire igitur exer- cicium tituli vel execucionem per denegacionem litterarum, nisi pro sigillo daretur, quod hoc esset de simonia suspectum; id quoque de ordinibus, quemadmodum retinens penes se ymaginem Machometi haberetur de heresi suspectus, sed tanta esset vetustatis consuetudo, quod iam delectaret, et sicut multi volunt habere codices plurimos magis quam emendatos, ita de illis esset dicentibus non fieri reformacionem de symonia, ne vetera dampnentur; conclusit autem non licere exigi ab inuitis. Guilielmus Bloch, premittens generalia que- dam designancia debitum, quo homo homini et subditi prelatis obligantur, quodque epis- copus non est dominus beneficii, vt talliam imponere posset tamquam de suo, nec eciam beneficiati, quia nichil adhuc percepit, sed quod ex officio tenetur ordinare clericos vel promouere ad beneficia, vt sint ei coadiutores, dicebat duplicem esse consuetudinem, pia deuocione et cupiditate introductam, illam amplectendam, alteram vero eiciendam ab ecclesia igne et gladio, qualis videbatur que certam habebat taxam, propterea quod taxa

Strana 691
Liber VIII. Caput X. XI. 691 hec haberetur velut tacita quedam conuencio, qua racione dare beneficium suum ad pen- sionem annue soluendam erat symoniacum, quia interueniret contractus de certo emolu- mento temporali pro spirituali vel spirituali annexo beneficio ; inferebat eciam ea de causa annatas dampnandas. Johannes de Romeyo, cum sacerdotes haberent officium quantum ad Deum ipsum laudantes, ad proximum illi spiritualia ministrantes, ita haberent duo tempo- ralia, decimas prima assignatas racione, dicente domino „filiis Leui dedi omnes decimas Israhel in possessionem pro ministerio, quo seruiunt michi“, oblaciones quoque a populo et alia quedam. Quo vero ad subiectam materiam standum esset pocius determinacioni doctorum, qui fuerant illuminati magis, cum Deo essent propinquiores, eratque eligenda via tucior scrupulum tollens, ideoque dampnarentur consuetudines. Johannes Doucus, quod ad ministrandum spiritualia obligatus haberet ius recipiendi temporalia pro stipendio neccessitatis, quod recipere posset ad id habens respectum minus principalem, sed vtrum principalem, quod symoniacum foret, iudicari posse per exteriora. Dicebat rursus extir- pacionem symonie non debere fieri cum tanta seueritate, ne abinde maiora sequerentur mala, sequenda tamen precipue esset apostolica regula "abstinete ab omni specie mali“ ; propter quod affirmabat partem questionis negatiuam veram. Caput XI. De simonia eradicanda vota doctorum quinque. Penultima vero die collacionis huius, tercia Junii, dum fieret expectacio deputatorum, inter legatum, Tarentinum archiepiscopum et episcopum Gadicensem stricta satis collacio desuper materia questionis ventilate facta extitit, extremis duobus aduersus medium acute disserentibus textus et raciones iuris canonici. Post quorum collacionem Jordanus Morini dicebat considerandum, quid deceret expediretue concilio, affirmans, cum racione mini- sterii deberentur temporalia, non esse per se malum recipere stipendium neccessitatis vel aliquid conuertendum in pios vsus, posseque induci consuetudinem laudabilem ex actibus multiplicatis, cauerentque dictantes oppositum quod ad honestatem, intelligentes de simo- niaca neccessitate. Quodque considerandum esset tempus, quo canones editi fuissent, quia diebus illis prelati erant magis perfecti, et sanctus Thomas dicebat aliam esse dandam legem pueris et inperfectis, aliam autem viris atque perfectis; ita quoque consuetudo lau- dabilis esset tempore vno, non alio, sed quomodo vinum vetus in vtribus veteribus, ita lex perfecta danda perfectis et inperfecta inperfectis, quamuis honestius foret a talibus con- suetis omnino abstinere. Fieret autem bona reformacio per institucionem bonorum prela- torum, sufficiencium ad exercendum officium pastorale, nam quantumcumque esset quis ditatus, non propterea cessaret debitum quod repetendum non erat propter scandalum, et ideo non expediret statuere prelatos abstinere ab illis que scandalosa non essent. Doctor vero quidam, cuius nomen scriptum non reperi, affirmabat, quod exigere ab inuitis clericis esset per se malum, quia contra dictamen recte racionis, eo quod prelatus vteretur potestate ecclesiastica sibi competente ad alium finem, quam ordinata esset, videlicet ad habendum emolumentum temporale; item quia contra doctrinam saluatoris „gratis date, quod gratis acceptum est“, etenim quia in conferendo se haberet sicut Dei minister, eius instruccionem teneretur attendere, exigere autem ab inuito esset contra domini voluntatem, ymo et furtum conmittere, contrectando rem alienam inuito domino ; rursum quod princeps 87*

Strana 692
692 Liber VIII. Caput XI. non debet accipere stipendium a militibus suis, quales erant clerici sub prelato militantes; porro si conferret beneficium ingerenti se, peccaret, si vero non petenti sed vocato, esset contra racionem imponere sibi aliquod onus. Concludebat igitur inductam consuetudinem accipiendi munus post collacionem beneficii aut ordinis legem esse mortis, abusum quoque et corruptelam, propterea quod actus, ex quibus inducta, essent per se mali. Magister Her- mannus Widelers, procurator magnus, absque magna raciocinacione dedit votum pro parte negatiua questionis. Prior sancti Benigni huius fuit propositi, exponens leges ecclesiasticas pro extirpacione symonie prohibere actus exteriores, esseque transgressores illarum pre- latos pecuniam recipientes pretextu collacionis sacramentorum et beneficiorum ecclesiasti- corum; et quia lucrum vsure sub intencione erogandi ad pios vsus non excusaret a cri- mine, multo minus quod acciperetur pro spiritualibus, et sicut doctori legenti in cathedrali ecclesia, si stipendium assignatum haberet, scolares obligati non erant, sic eciam subditi absoluti erant a debito reddendi neccessitatis stipendium prelatis pro administracione spi- ritualium propter dotaciones ecclesiarum, decimas et alia emolumenta ecclesiastica; et si milites contenti esse debent stipendiis nec vltra illa concutere populum, multo amplius pre- lati vltra sua stipendia exigere non debebant, ideoque si clerici ante collaciones ordinis vel beneficii nichil debebant prelatis, debitores postea pretextu recepcionis illorum effici symoniacum esse. Matheus Menais idem fatebatur, primo exponens quod assignari diffe- renciam inter clericos et laicos esset consentaneum racioni, quoniam per promocionem vel ad ordines vel ad beneficia efficerentur conmilitones principum spiritualium ad salutem et vtilitatem reipublice, quomodo et ipsi prelati docente apostolo dicerentur esse Dei adiu- tores ; et quia principes a suis conmilitonibus stipendia non exigebant, sed populus soluebat tributum pro stipendiis eorum, reges quoque terre acciperent tributum non a filiis suis sed ab alienis, sic eciam prelati a clericis, cum essent spirituales filii sui, curati eciam recipientes ab aliis decimas quod non decimantur, et religiosi de terris quas colunt mani- bus suis. Quia igitur habitus per actus et actus per obiecta cognoscerentur, merito ex distinccione personarum et officiorum differencia assignaretur clericorum ad laicos in exac- cione. Secundo dicebat, quod accipere pro collacione ordinum vel beneficiorum, vel pro administracione aliorum, tamquam sit precium, finis vel premium operis operati vel ope- rantis, symoniacum esset, non vero racione laboris, quoniam liceret capellanis, qui ad id ex officio non tenebantur, locare operas suas. Dicebat rursus differenciam esse inter annexionem temporalis ad spirituale in sacramentis et in beneficiis, quoniam in sacramentis primo erat quod corporale, scilicet signum sensibile et labor ministerii, quibus gracia erat annexa, in beneficio autem primo erat quod spirituale, titulus et officium, et consequenter annexum huic emolumentum temporale; cumque illud per dotatores beneficiorum vel insti- tutores esset ordinatum ad vsum officiantis, nec erat in potestate prelati illud diuidere, prelatus peccabat exigens emolumentum illud ad alium finem quam erat institutum, quoniam debebat conferre beneficium integre, quemadmodum in lege veteri offerens animal in holo- caustum, cuius nulla pars ei cedebat. Tercio licet ministrantibus spiritualia omni iure tem- poralia debita essent tamquam stipendia neccessitatis, rebus tamen stantibus vt tunc hono- rabilius, securius et salubrius, ab omni semotum scandalo erat talia non dare aut recipere in collacionibus ordinum vel beneficiorum, Pauli exemplo id facientis, ne offendiculum daret Christi ewangelio, ne grauaret eos quibus spiritualia assignabat, vtque auferret

Strana 693
Liber VIII. Caput XI. XII. 693 occasionem turpis questus pseudoapostolis, vtque in semetipso compesceret appetitum rei aliene, iuxta quod dicebat "argentum, aurum aut vestem alicuius non concupiui“, similiter vt exemplum daret aliis ociosos non esse, qui non manducabat gratis panem, sed in labo- ribus nocte et die quod sibi erat neccessarium ministrabant proprie manus, formam aliis prestans ad se imitandum. Neccesseque erat, vt prelati se ipsos reformarent, laicis con- minantibus „nisi reformetis vos, nos reformabimus", etenim si se ipsos iudicarent, non iudicarentur ; nichil autem recipere pro huiusmodi spiritualibus erat salubrius iudicium, quam recipere distabat plus a medio virtutis. Dicebat postremo, quod licet difficillimum esset in materia subiecta statutum facere per imposicionem taxe moderate propter habun- danciam in aliquibus et penuriam reddituum in aliis, tamen si per concilium fieret, quod illa exigi posset absque periculo symonie, sed quod papa pro sue libito voluntatis facere siue exigere ab inuitis non posset. Caput XII. Contra consuetudinem exigendi temporalia pro spiritualibus vota doctorum duorum. Postremo autem die, quo deputati conuenerunt, Johannes de Segobia exponens, quod aliarum trium comparacione proprià conueniensque magis erat descripcio : simonia est spiritualium recepcio vel donacio non gratuita, quia comprehenderet vniuersaliter omnem casum symonie, eciam a munere manus, lingue vel obsequii, congrueret eciam verbo Dei in propheta, "quis est in vobis, qui claudat ostia et incendat altare meum gra- tuite", in ewangelio quoque "gratis accepistis, gratis date“, dicebat, quod symonia, de qua versabatur questio, esset crimen ecclesiasticum et illa conmitteretur per actus exte- riores, de interioribus ecclesia non iudicante. Et cum illi essent in triplici differencia: per se boni, indifferentes, et per se mali, generis huius symonia esset comprehensa sub furto, quod ex suo genere est mortale peccatum, ideoque inpertinens erat dicere, quod symoniam efficeret corrupta et excusaret intencio recta, quia eciam teste morali philo- sopho nichil interest, quo animo facies quod fecisse viciosum est, Augustino eciam docente, que constat esse peccata, nullo bone cause obtentu, nullo quoque bono fine, nulla velut bona intencione fieri posse, vt exemplificat de falsificatore testamenti et de furante diuiti vt det elemosinas pauperi. Etenim quod sit recta intencio, quatuor essent requisiti : quod finis sit bonus, quia cuius finis malus opus malum, quod sit melior hiis que sunt ad finem, et propterea, quia ewangelizare melius, licet manducare vt ewangelizemus, non autem ewangelizare vt manducemus, item quod opus-sit rectificabile, et quod actu referatur in finem. Duo vero istorum in casu deficerent, quia, cum symonia esset de se peccatum, non erat rectificabile opus, nec elemosina esset maioris meriti quam sacramenta ministrare, et sic, si pro collacione ordinum vel sacramentorum esset debitum temporalia recipere, iam igitur maius bonum ordinaretur ad minus bonum; quid igitur si pecunia reciperetur ad priuatam vtilitatem vel replecionem ventris ? Exigere preterea ab inuito pre- textu collacionis ordinum vel beneficiorum quod haberet racionem simonie, constaret, quo- niam sic agere et pati esset donacio et recepcio spiritualium non gratuita; erat eciam secundum leges crimen concussionis recipere pro eo, quod ex officio quis donare tene- batur. Pretextu quoque temporalis, percipiendi videlicet emolumenti vel argenti, tenebatur

Strana 694
694 Liber VIII. Caput XII. velut in pignus quod erat spirituale, scilicet facultas officiandi, dato impedimento ad exer- cicium illius, quomodo si baptizato, qui ius intrandi habet ecclesiam et orandi cum aliis fidelibus, precluderetur ingressus ecclesie, donec pro baptismo donaret; idem de con- fitente semel in anno et communicante. Et si non licebat dare, vt recipiatur quis ad posses- sionem beneficii, quanto minus collacionis respectu. Videbatur insuper habere speciem vendicionis, vt dicitur in iure de denariis crismalibus, et rursus quia esset contractus inno- minatus "do vt des, facio vt facias“, item pactum tacitum, velut si sit consuetudo in ciui- tate, vt certum quid detur pro exercicio officii, censetur debitum esse tamquam ex pacto inito inter ciuitatem et officialem ; similiter si consuetum esset dari certam taxam pro re aliqua omnibus eam habere volentibus, quia non distaret, si precium constitutum esset ex paccione parcium, vel lege aut consuetudine haberetur, et propterea quantum ad gratuiti racionem impertinens esset, si ante vel post solueretur, quia nullo modo gratuitum cen- sebatur, ex quo certum erat compelli debere ad soluendum. Nec obstaret posse dari aliquid temporale, ad cultum diuinum cum canonici recipiunt, quia vtrumque erat spirituale, fiebatque per modum reseruacionis, soluebaturque de fructibus ipsius beneficii et tali cum moderamine, quod ipsi beneficiato remaneret competens et congrua porcio pro sua susten- tacione, oneribus quoque et aliis neccessariis; alias erat consuetudo dampnabilis, nec ex illa arguere licebat. Non obstaret eciam, si dicebatur benefactum teneri suo benefactori, quoniam, eciam si ille esset ingratus, accio benefactori non dabatur secundum iura ad- uersus illum, paucissimis exceptis casibus vt in liberto. Item non excusaret, si dabatur pro sigillo modicum in comparacione ad valorem beneficii, quia Judas simoniam conmisit tra- dendo Christum pro xxx. denariis, tam ipso quam Judeis scientibus de maiori valore eius, sed quia, prout conqueritur per prophetam, appreciatus erat ab eis qui erat inpreciabilis. Nec Judei excusacionem acceperant, eciam si consilio inito exposuerunt illam pecuniam in pios vsus, quia in sepulturam peregrinorum, etenim licet in symonia, que est a munere, consideranda esset magnitudo vel paruitas dati, illa tamen, que expresso aut tacito esset pacto, eciam in paruo conmitteretur, sicut in vsura pro c. xx. plus aut duobus solum receptis. Consuetudo autem haberet vim taciti pacti, et si vellent prelati leuare indiffe- renter valorem magnum cuiuslibet beneficii, forte non reperirent dare volentes, nam et hoc expresse foret ligare os bouis triturantis; et propter hoc annata non soluebatur nisi de beneficio valoris xxuI. et vltra librarum, nec ecclesie a principio fuerant taxate in camera apostolica nisi in tercia parte valoris, quod certe iuris esset, facta primo reseruacione ex iustis causis, quam ordinarii non poterant facere. Dicebat rursus, quoniam communiter fuit dictum per quosdam ex primo loquentibus, quod posset haberi respectus minus prin- cipalis ad commodum temporale, prout contingit in distribucionibus cottidianis, vtrum vero esset principalis vel minus, quod cognosci poterat ex operibus, nec amplius speci- ficatum extiterat, quod id cognosci posset, si preteritis pauperibus bene meritis darentur beneficia potentibus statim soluere; item dato casu, episcopum prouidisse de beneficio magni valoris bene merito viro, datis eciam litteris, si ille possessione habita consciencia vel alias nollet adimplere debitum consuetudinis et propterea alii se retraherent a seruanda consuetudine vel abusu, si vacaret aliud beneficium, numquid ei daret episcopus illud. Namque diceretur voluntarium esse simpliciter, non quod erat communiter in desiderio et affeccione, sed cui voluntas accommodaret operas exteriores, et ideo proicere merces in

Strana 695
Liber VIII. Caput XII. 695 mari simpliciter esset voluntarium, quia licet earum dominus vellet retinere eas, tamen plus vult custodire personam quam merces suas. Itaque si prelati darent beneficia soluen- tibus et non soluentibus sigillum, dici poterat, quod ad temporale esset minus principalis respectus, sicut illorum, qui vadunt ad ecclesiam cantaturi diuinas laudes, siue dentur siue non dentur cottidiane distribuciones. Postremo dicebat, quia lex christiana esset lex liber- tatis, permaxime in sacramentorum recepcione considerandum foret, vtrum in preiudicium libertatis huius posset introduci consuetudo laudabilis. Etenim quia virginem esse Christus sub libertate constituit, dicens "qui potest capere capiat“, ecclesia ordinare non posset vni- uersaliter et eterne, quod omnes fideles deberent esse virgines, aut quod omnes contra- herent matrimonium; similiter de voto paupertatis, quia dixit „si vis perfectus esse“. Annectere autem aliquod onus exigendum ab inuitis erat libertati contrauenire, vtpote si pro recepcione sacramentorum singuli sigillatim deberent aliquid soluere, namque si statueretur, quod fidelis quilibet audiens missam solueret vnum denarium, pauciores certe missam audirent; ita de sacramento confessionis vel eucharistie et de aliis, cum non semper presto sit pecunia ad soluendum, et posset contingere in pauperibus presertim, quod eorum heredes non tam essent diligentes, vt morituris ministrarentur confessionis, eucharistie et extreme vnccionis sacramenta, sicut, quando sciunt pro sepultura plus dandum, sepeliri faciunt in extremo loco, et ita contingeret effici deterioris condicionis melius obseruantes diuinam legem, quando in iudicium traherentur compellendi soluere, quociens fuissent confessi aut communicassent; ex qua coaccione prouenture essent et cessacio diuini cultus et deuocionis diminucio. Item si illa ewangelii verba „gratis acce- pistis, gratis date“ Gelasio papa diffiniente vim habebant mandati, iuraque alia in volumine contenta decreti verba ista captabant ad beneficiorum collacionem, quod certe magna cum attencione veniret considerandum de consuetudine introducta contraria verbis illis, pre- sertim si, prout dicebant quidam prelati, sub pena peccati tenebantur seruare consuetu- dines, quia tenerentur defendere suarum iura ecclesiarum, laborareque ne tempore suo red- ditus minuerentur; attendendum, inquam, foret, ne forte dici posset propter tradiciones seniorum irritum esse factum diuinum mandatum. Posito autem casu, verba illa non habere vim precepti stricte sumpti, sed consilii aut persuasionis, quemadmodum alia multa ewan- gelii verba, adhuc considerandum merito erat, si contraria consuetudo posset esse lauda- bilis ex racione premissa, quia, quod Christus liberum esse voluit, non patitur inhibicionem aut preceptum contrarium, sed eciam quia, cum intencio cuiuslibet legislatoris sit per leges, consilia et ammoniciones ciues suos fieri bonos, Christus autem legislator gracie, volens ciues suos necdum fieri bonos sed et beatos, consuluit seu ammonuit, vt spiritualia donanda per discipulos, sicut et ipsi acceperunt ab eo gratis potestatem, ita et ipsi gratis darent; et hanc viam consuluit, vt omnes sui ciues manentes finem attingerent. Contraria igitur consuetudo numquid esset inducens vel retrahens ab intencione legislatoris? Nec enim hoc libertati permisit sieut de virginitate dicens "qui potest capere, capiat“, et de paupertate „si vis perfectus esse“, sed simpliciter consuluit vel ammonuit. Concludebat igitur, quia Christus voluisset liberam esse administracionem spiritualium, et nichilominus quia apostolo teste voluit eos, qui ewangelium annunciant, de ewangelio viuere, quod posset statui, si alias non haberet, vt totus populus daret ad sustentacionem ministri spiritualia dispensantis vel clerus prelato, secus vero quod singuli; illaque videretur esse

Strana 696
696 Liber VIII. Caput XII. XIII. Pauli doctrina, non in hoc singulariter singulis, sed ecclesie Corinthiorum loquentis, et quia dicit collectas fieri per vnam Sabati, itaque contribuebant in communi omnes, sic enim nullus retraheretur a percepcione; administrandum vero sanctis in Jherusalem quia erat per modum elemosine, hortabatur, quod vnusquisque, prout destinauit in corde suo, non ex tristicia aut neccessitate, et quia hylarem datorem diligit Deus, ideo igitur conside- ratis premissis dicebat, quod non liceret pretextu collacionis ordinum aut beneficiorum exigere ab inuitis clericis. Idem eciam dicebat magister Johannes de Turrecremata, exponens id, quod reciperent prelati in collacione ordinum vel beneficiorum, temporale commodum conuertendum in propriam commoditatem, non esse in stipendium neccessitatis, quia eiusmodi stipendia aut essent iure diuino, humano, vel pia consuetudine; non vero hac tercia via, quoniam pia consuetudo esset illa, que proueniret ex deuocione fidelium, et hoc respiceret soluentes, non autem exigentes, a populo quoque dante et offerente, quod non erat in collacione ordinum vel beneficiorum. Rursus non constaret iure humano, quoniam illa prohiberet et adhue prohiberetur notarius vendere cartas; quodque prelati haberent stipendia sibi assignata et sic non possent locare aut vendere operas suas, nec obuiaret, si in propria ciuitate, eum visitant aut consecrant, reciperent procuracionem, quia aliud erat in ordinibus, in quibus non concedebatur potestas recipiendi sicut in illis. Item nec diuino iure constaret, mandante gratis dare, vnde proueniret, quia gratis non accipiebant prelati et alii ministri, vt ipsi non gratis darent. Nec excusabat, si prelati dicerent se accipere propter bonum commune, quia bonum est ex integra causa, non solum ex fine, et ideo actus ille bonus non esset, eciam si ad bonum finem, quoniam alie cause concurrere deberent; item si vellet prelatus elemosinas facere, deberet de redditibus sibi appropriatis, non de aliis, ante enim quam conferret beneficia, posset sibi ad tempus reti- nere, quoniam adhuc nullius essent, non sic autem post collacionem, quia illorum essent, quibus collata sunt. Ceterum quod in consuetudinibus laicorum clerici non obligarentur, ideoque aliud esset exigere a laicis quam a clericis inuitis, et in illis dumtaxat superioris auctoritate. Caput XIII. Requisiciones et solemnes protestaciones super agenda reformacione a qui- busdam studio, ab aliis, vt apparuit, emisse pro tempore redimendo. Post finitas eiusmodi collaciones, circa vota deputatorum euidentissimam osten- dentes diuersitatem, aliis vt generaliter pro extirpanda symoniaca prauitate statuendum esse auisantibus, aliis autem specialiter consuetudinibus reprobatis, die secunda que fuit sexta Junii, conuencione facta prelatorum in capitulo maioris ecclesie, senciencium rela- cionem faciendam in deputacionibus de collacionibus hiis raciocinacionibusque iam speci- ficatis, destinati sunt octo ex ipsis ad cardinales, vt sequenti die materia decreti non pone- retur deliberanda per deputaciones, quoniam ipsi intenderent coram eis proponere raciona- bilia quedam. Qua die sero conuenerunt vtrique apud sanctum Franciscum, sed de con- cordia facta non exiit publicus sermo. Duodecima vero Junii in generali congregacione Johannes Pulchripatris nomine ambasiatorum vniuersitatum generalium studiorum, magis- trorum, doctorum, in dignitatibus constitutorum et curatorum, quos dicebat esse prelatos

Strana 697
Liber VIII. Caput XIII. 697 secundi status, quia successissent in locum discipulorum, quibus Christus dixit „messis quidem multa, operarii autem pauci", supplicauit omni cum diligencia esse instandum super decreto symonie, quoniam erat notissimum futurum esse scandalum, nisi prouide- retur. Cumque fieret diligencia per cardinales cum prelatis pro habenda concordia, refe- rentibus quibusdam ex hiis qui interfuerunt, notificatum extitit, quod septimo die Julii con- uenientibus ipsis apud sanctum Franciscum in id deueniebatur, vt pro sigillo in beneficia- libus prelati non acciperent vltra duos florenos, et quartam partem vnius pro sigillo ordi- num. Impedimentis autem superuenientibus vel studiose agentibus nonnullis materia dila- cionem accepit vsque in sequentem annum facto decreto de annatis; loco tamen expedi- cionis plurime et magniloque a singulis ecclesie statibus in concilio residentibus date sunt protestaciones in generali congregacione, non vero specifice super extirpacione symonie, sed generali vse verbo reformacionis ecclesie, dicentes ac requirentes „fiat, fiat; submit- timus nos, submittimus, faciamus tamen reformacionem aut factam suscipiamus". Verba profecto hec longe aberant huiusmodi magniloquis protestacionibus, prout ex ipsorum tenore et defectu apparet gestorum. Siquidem xxi°. die Augusti Vexoniensis episcopus, ambasiator regis Dacie, nomine et de mandato nacionis Germanice, vt dicebat, compta oracione synodum alloquebatur, conmemorans principaliter fuisse congregatam ad refor- macionem ; etenim congregata quamuis fuisset ad extirpacionem heresum et pacem populo christiano (procurandam), duo hec perfecte obtineri non poterant vel diu perseuerare absque reformacione, exemplo dato, licet fieret reduccio Bohemorum, prout desiderabat, si reformacio non fieret, vix posset durare. Attenderet autem quod, dum in concilio presens extiterat, imperator frequenter exhortatus fuerat intendendum ad reformacionem, post vero eius absenciam Lubicensis episcopus nomine eius. Nacio sane Germanie licet crederet ad huiusmodi instanciam faciendam alias quoque naciones et patres de concilio non minus se obligari, nichilominus desiderans suum adimplere debitum concordauerat instandum esse pro obtinenda reformacione ; namque si quod forte cicius sperabatur prouenturum, quam multi crederent, absque facta reformacione et sie concilium dissolueretur, timendum erat, vt periret omnis spes reformacionis vmquam habende. Quocirca pro parte eiusdem nacionis. offerens ipsam paratam esse ad suscipiendam in se reformacionem et ad cooperandum pro illa, simulque cum aliis requisiuit per concilium ad id intendi debere, protestacione facta quod per eam non staret quominus fieret; cessante igitur differencia inter concilium et papam, que primo dicebatur impedimentum esse, quod pretermissis aliis omnibus ad rem non pertinentibus per concilium intendendum esset ad reformacionem. Id ipsum magister Dyonisius ambasiator Parisiensis, vna cum eo surgentibus sociis, requisiuit, conmemorans eos iam stetisse in concilio per tres annos et amplius, neque posse iam allegari quas primo excusaciones de adhesione pape accessuque ambasiatorum regum et principum. De huiusmodi autem requisicionibus petebatur a notariis testimonium. Ad quorum dicta legatus respondebat non audiuisse a tempore multo verba sibi iocundiora, plenoque conmendans sermone nacionem ipsam et ambasiatores Parisienses testificatus est de huiusmodi instan- cia, quam pro tunc publice fecerant, se ab eis frequenter sollicitatum fuisse, quodque pro honore concilii et neccessitate ecclesie sic conueniret obmissis quibuscumque aliis per con- cilium intendendum esse ad reformacionem. Affirmabat autem se scire id esse de inten- cione cardinalium offerencium se suscipere reformacionem quantum ad statum suum et Scriptores II. 88

Strana 698
698 Liber VIII. Caput XIII. XIV. vnacum aliis laborare pro reformacione ecclesie, quod et cardinales ipsi presentes tunc ore proprio dixerunt, presertim Arelatensis et sancti Petri. Dicebat rursum id eciam esse de intencione presidencium pape, Tarentini et Paduani presencium ibidem, quod parati essent intendere ad reformacionem et eam suscipere, in quantum tangeret papam, ecclesie caput; sed videbatur illis ac sibi racionabile esse, vt quandocumque reformacio caput tangeret et membra quoque, sicut et simonia, vt in vno decreto de vtroque fieret reformacio ; vide- retur eciam eisdem a concilio tolli debere si que impedimenta essent. Que vero illa erant tunc non specificabat, astantibus intelligentibus de remissione causarum ad tribunal curie Romane, pro qua a tempore admissionis presidencium facte extiterant instancie magne; sed et legatus ipse continuans exhortacionem non conticuit, etenim dicebat non conuenisse patres ad concilium propter causas particulares, sed pro vniuersali vtilitate, quodque inter alia videretur sibi vnum impedimentum reformacionis propterea, quod materie conmitte- rentur deputatis, illis non tam diligenter intendentibus desuper, sed cum iuxta ordina- cionem concilii essent deputaciones, ad quas deliberacio pertineret, expediens esset ibidem terminari nec tociens super hiis deputatos dari. Quod vtique verbum refugientibus decre- tum fieri de symonia nimis erat ingratum propterea, quod esset methodus vt ad finem per- ueniretur; siquidem agnoscebant patrum multitudinem affectam esse, vt consuetudines reprobarentur symoniam vel speciem eius aut questum pretendentes. Turonensis deinde archiepiscopus dicebat aliquod esse impedimentum, quia singulis diebus non super eisdem materiis in singulis deputacionibus deliberaretur; cuius defectus causam vicarius Frisin- gensis aperuit, quia non obseruabant auisamentum concilii presidentes deputacionum, per diem ante concordare inuicem de quibus materiis pro illo die in singulis deputacionibus esset deliberandum. Hic igitur pro die isto fuit protestacionum terminus. Caput XIV. Reiterate protestaciones et requisiciones pro reformacione agenda facte per omnes status concilii, eciam a presidentibus pape. Prima autem sequenti congregacione die xxvua. Augusti inualuere eiusmodi protes- taciones. Etenim Cretensis archiepiscopus ex parte prelatorum proposuit eosdem hactenus insudasse ad reformacionem faciendam, ab eis desideratam feruenter, quoniam ad eos amplius pertineret et propter illam ad concilium venissent, qui ex tunc se offerebant ad recipiendum in se quicquid fieret pertinens ad statum eorum, seque laboraturos vnacum aliis ad agendum reformacionem vniuersalem, neque per eos vmquam stetisset aut staret quin fieret, prelatorum nomine testimonio de hiis requisito per ipsum proponentem a nota- riis. Id ipsum consequenter fecit abbas Cistercii pro parte omnium abbatum in concilio existencium, item Johannes Pulchripatris ex parte ambasiatorum vniuersitatum, decanorum, prepositorum, curatorum et aliorum de secundo statu ecclesie; idem rursus alius quidam ex parte religiosorum ; ex parte vero regis Francie et nacionis Gallicane archiepiscopus Lugdunensis. Pro parte deinde nacionis Ytalice archiepiscopus Tarentinus, dicens non fore insistendum hiis protestacionibus tendentibus pocius ad seissuram, sed quomodo sermone, ita et reformacio opere resplenderet; nomine quoque vniuersitatum generalium studiorum Ytalie, que tam feruenter desiderabant reformacionem videre necdum in execucione, sed

Strana 699
Liber VIII. Caput XIV. XV. 699 eciam in nouarum edicione constitucionum. Protestabatur eciam ex parte pape, conme- morans vidisse pridem patres in breuio suo, quomodo tam feruenter desideraret in concilio fieri reformacionem, ad eam igitur faciendam ipsi presidentes exhortarentur eos et requi- rerent; cumque se ad id intendere oporteret, dicebat presidentes ipsos ex parte pape needum requirere, sed planctum desuper facere. Quapropter supplicabat ad id intenden- dum esse, namque presidentes ipsi offerebant se, quantum ad papam pertineret cooperari et consentire in reformacionem capitis; sed oportebat, dum materia et caput et membra tangeret, simul quoad vtrumque facere reformacionem, quia non esset expediens solum intendere ad attenuacionem illius capitis et sedis apostolice, nec tangere membra, illa relinquendo in sua deformacione; de hiisque dictis per eum peciit a notariis testimonium. Cardinalis denique sancti Petri dicebat protestacionem non valere, quando contrariabatur in opere; exemplificabat autem de semetipso, quod licet ipse et omnes clamarent refor- macionem, tamen cum tangerentur resistebant, sed et tunc verbo protestarentur eam velle, non vero sic erat agendum, quia Deus non irridetur. Quodque super reformacione agenda non tam intendendum esset ad nouas leges condendas, quia satis in iure communi contineretur reformacio de omni statu, sed principaliter intendendum esset ad obseruan- ciam conditorum et execucionem, mittendo visitatores et reformatores per mundum; et sicut in edicione legum deputati fuerant pauci viri clarissimi ad ordinandum corpus iuris, quod primo in tot millia voluminum continebatur, decretales quoque solus Raimundus ordi- nasset, ita eciam in concilio deputandos esse paucos doctos, expertos et Deum timentes ; quoniam vero iudicium fertur minutum, quod per illos fieret reformacio quoad omnem sta- tum, eciam eo statu inuito. Dicebat rursus, quamuis in ea congregacione tunc non essent ambasiatores nacionis Hyspanice, qui precedenti die applicuerant, confidebat tamen, quod non staret per Hyspanos quominus reformacio fieret, pro qua eciam et ipse instabat. Car- dinalis Arelatensis post hune alloquebatur, dicens se protestari contra omnes protestantes, etenim quoniam omnes protestarentur, id consequens esse quod protestabantur contra se ipsos, nec huiusmodi protestacionibus, sed vacandum et intendendum esset cum omni solli- citudine ad reformacionem. Caput XV. Raciocinacio vtrum caput, membris eam non suscipientibus, debeat se excusare a sua reformacione, deque impedimentis reformaconis. Dolore viscera perurgente id verbum quasi extra, sed ad propositum effertur in medium. Qui Senensi concilio interfuere, causam reddentes quare ibidem auisata, sed facta non extitisset reformacio, attestati sunt presidentes pape obstitisse dicentes „reformetis membra, sed non tangatis caput“ ; nunc autem protestantur per eos non stare, quominus reformacio fiat, et requirentes fieri offerunt papam assentire, dummodo reformentur simul membra et caput, cum tamen Christus dixerit Petro „et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos", pastoris nempe est oues sibi conmissas pascere verbo, exemplo et efficaci subsidio. Vtinam diebus nostris videre possimus ab altero istorum, hoc est a capite vel membris, suscipi reformacionem, eciam si alterum non vellet, iuxta ewangelii doctrinam omnes ammonentem fideles, vt contendant intrare per angustam portam, quemadmodum 88°

Strana 700
700 Liber VIII. Caput XV. est de contendencium more, quod vni alios non sint expectantes. Festinandum quippe est ingredi in domini ciuitatem, ne in id ipsum quis incidat incredulitatis exemplum, quem- admodum patres illi in deserto vocem domini audientes et corda sua obdurantes. Que enim lampades ardentes habuerunt, intrarunt cum sponso ad nupcias, et si clausa est ianua vir- ginibus ceteris, dum oleum irent emere, quanto magis, si noluissent datum gratis, nisi simul cum aliis, suscipere. Regnum etenim celorum saluatore attestante quia vim patitur, non desides et pigri, sed festini et violenti rapiunt illud ; cumque libere offeratur, vt qui potest capere, capiat, id certissimum est vt qui aliis operis boni esse velit exemplo dupli- catum sui meriti reportet talentum. Nunc autem vt innotescat qualis circa hec erat voluntas patrum in sancta conueniencium Basiliensi synodo, calamus significauit quas oculus vidit conuenciones et quas auris audiuit disputaciones, vt extirpata simonia omnes per ostium ingrederentur ad ecclesiastica beneficia ; sed et descripsit eciam eas, vt id non fieret, quas manus palpauerunt difficultates et impedimenta data, et quomodo pro operibus nata sunt et magna creuerunt verba, sancta vtique, si, quomodo loquentes labiis Deum honorabant, luxisset eorum lux coram hominibus, vt videntes eorum bona opera glorificassent Deum, reformacionem videntes ecclesie a fidelibus cunctis feruenter desideratam. In premissis autem aperta fuere impedimenta quedam non facte reformacionis, sed illis non minora duo altera extitere intermixtio aliorum negociorum et diuisio data inter eos, qui minoris erant status. Horum primum frequentissime contigit in sancta Basiliensi synodo, vt cum nego- cium aliquod proximum conclusioni extitisset, vel studiose ab impedire volentibus vel casu aliud tamquam maioris sisteret neccessitatis, vtilitatis vel decoris, velut maius esset sim- pliciter aut pro tempore bonum, inmisceretur, et sic a priori deliberacio iam facta inter- cisa peribat. A qua temptacione, quoniam in ea angelus Sathane transfigurat se in angelum lucis, filius Dei est qui custodire se potest. Est quippe temptacio velut a demonio meri- diano, vt quis sub spe boni obtinendi melioris vel desistat ab inchoati consummacione, aut quodcumque potest facere sua manus, instanter non operetur. Quali deficiebant modo Judei a Babilonica reuersi captiuitate, nolentes inchoare templi edificacionem, pinguiorem expectantes fortunam, vt quale primum viderant templum, secundum eque facerent pre- ciosum; quos diuino mandato arguit propheta Aggeus dicens "respexistis ad amplius et factum est minus". Non vero sic acquieuit Neemias suggestioni principum habitancium in circuitu Jherusalem, dum eius murum edificaret, etenim offerentibus simul edificare velle et sic fieret opus magis perfectum, pro maiori quod inchoauerat magnum interruptum dimittere nolens illis respondit "opus grande ego facio et non possum descendere, ne forte negligatur cum venero" ; quod vero maius, quia, eciam si velut Dei ex parte verba darentur ei, credere noluit. Etenim si apostolica doctrina habet, quod terrena potestas non est impedimento aut timori boni operis, sed auxilio, profecto id magis competit patri luminum, a quo etsi est omne datum optimum et omne perfectum donum, calamum tamen cassatum non constringit et linum fumigans non extinguit. At in sancta Basiliensi synodo astute procurabatur per quosdam, vt maius opus reformacionis querens suos perderet labores, hoc enim opus reformacionis maximum illi erat, et testimonio omnium ad illud exhortan- cium quoniam in hoc alia duo continebantur, et quoniam ad reformacionem faciendam principaliter fuerat congregata. De isto tamen impedimento quam persepe temptatum fuerit, supra scripta monstrarunt, etenim obiciebatur, priusquam de simonia decretum

Strana 701
Liber VIII. Caput XV. XVI. 701 deliberaretur, fieri debere reformacionem super eleccione papatus, super numero cardi- nalium deque omnibus nacionibus fiendorum; que vero alia intermixta fuerunt negocia, sequencia declarabunt. Secundum autem datum impedimentum tempore scripture huius pocius quam tunc animaduersum fuit, diuisio videlicet inter curatos et mendicantes; etenim omnes hii cum magni essent feruoris, vt decretum de symonia transiret, consuetudinibus specifice reprobatis simoniam vel speciem eius aut turpem questum pretendentibus, tam eos oportuit inuicem oppugnare, vt ad illud quomodo primo non intendissent. Caput XVI. De controuersia curatorum et mendicancium multis discussa diebus, ex ea factum, quamuis non intencione datum, reformacionis impedimentum. Hoc autem impedimentum non creditur ex intencione procuratum, sed introductum est sequenti modo. Vna dierum cum more solito clauigeri conuenissent ad bullandum litteras concilii, reperta est inter alias littera vna tenoris sequentis Bulla in fauorem curatorum, que expedita dicebatur a mendicantibus absque delibe- racione quatuor deputacionum etc. 61. 1434. 12. Febr. „Sacrosaneta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, venerabilibus Taurinensi et Astensi episcopis salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Inter alias quas ad eliminacionem errorum et heresum instancias impendimus, illa videtur precipua, vt, cum aliquam doctrinam suboriri sense- rimus, que oculos diuine maiestatis offendat et graue in se periculum animarum contineat, eam, ne propagetur vlterius et mentes fidelium dampnabiliter rapiat, mox studeamus extir- pare. Frequentes dilectorum ecclesie filiorum, vestrarum Taurinensis et Astensis ciuitatum et diocesium parrochialium ecclesiarum rectorum, querele nostrum excitarunt auditum, quod nonnulli asserentes se de ordinibus mendicancium, suis peruersis dogmatibus chri- stianum populum seducentes, errores infrascriptos asserere et in illis partibus predicare non verentur. Videlicet quod nulla iuris disposicione parrochiani tenentur diebus dominicis et solemnibus missas in propriis parrochialibus ecclesiis audire, sed vbicumque fuerit eorum maior deuocio, ibi possint audire, suis eciam pretermissis propriis parrochiis; et audire missam illis diebus adeo liberum est, quod constitucio synodalis super hoc disponens et Christi fideles ad hoc artans illos non ligat, et quod parrochiani suis curatis ad obla- cionem illis diebus prestandam minime teneantur, sed in voluntate dancium erit, cui oblacio veniat distribuenda. Quodque si quis ad onus celebrare faciendi missas pro viuis aut defunctis teneatur, quod illud solui non potest per aliquem sacerdotem curatum, cum racione beneficiorum suorum ad id teneatur; et si decimarum solucio sit de precepto in soluendo, nichilominus in cui soluendo non est de precepto, sed debitor pro libito sue voluntatis illas exponere poterit in opera pietatis. Preterea quod omnes et singuli, qui in aliqua ex regulis beati Francisci habitum receperint et professionem fecerint, morientes vltra annum stare non poterunt in penis purgatorii, cum ex diuino indultu beatus Franciseus

Strana 702
702 Liber VIII. Caput XVI. quolibet anno semel descendit in purgatorio, et quotquot animas ibidem reperiat de huius- modi professoribus, secum ducat ad gaudia vite eterne. Nec non quod tanta est fratribus mendicantibus ipsis, eciam locorum ordinariis debite non presentatis, libere audiendi con- fessiones indulta facultas, quod Christi fideles, volentes cum ipsis confiteri, eciam semel in anno cum proprio sacerdote non tenentur, nec ab ipso confitendi petere licenciam. Ceterum quod dyocesani eciam in suis synodis absolucionem particularium delictorum vltra casus expressos in iure sibi specialiter reseruare non possunt in eorum preiudicium, quominus ab illis absolui non possint. Nos itaque dogmata premissa veluti erronea et canonicis sanc- cionibus ac sancte matris ecclesie tradicionibus et preceptis enormiter obuiancia prospi- cientes illisque, ne in Christi fidelium animarum dispendium lacius effundantur ac per eorum tolleranciam asseuerancium grex fidelis peramplius inficiatur, totis nisibus obuiare cupientes, vobis et vestrum cuilibet sub interminacione diuini (iudicii) auctoritate vniuer- salis ecclesie tenore presencium conmittimus et mandamus, quatenus vos et vestrum qui- libet, per vos vel vestros in spiritualibus vicarios generales in ciuitatibus et diocesibus predictis Taurinensi et Astensi contra predictos dogmatizantes illorumque defensores inqui- sicionis officium eadem auctoritate exercentes, in eo procedatis eciam summarie et de plano absque strepitu et forma iudicii vsque ad diffinitiuam sentenciam et execucionem inclusiue, prout iuris fuerit et racionis, eos, quos per inquisicionem huiusmodi predictos errores dogmatizasse et docuisse inueneritis et qui dogmatizabunt et docuerint in futurum. eorumque defensores ac culpabiles, in premissis iuxta eorundem delinquencium excessus et demerita auctoritate nostra predicta per censuram ecclesiasticam et alia iuris remedia com- pescendo et cohercendo, inuocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis ; non obstante, si prefatis ordinibus communiter vel diuisim a sede apostolica sit indultum, quod persone eorundem ordinum ad iudicium trahi aut suspendi vel excommunicari, seu ipsi et ipsorum dictorum ordinum loca interdici non possint, per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi, ac (de) eorum locis, ordinibus et nominibus propriis mencionem, ac quibuslibet aliis priuilegiis, indulgenciis et litteris apostolicis generalibus vel specialibus, quorumcunque tenorum existant, per que pre- sentibus non expressa vel totaliter non inserta vestre iurisdiccionis explicacio in hac parte valeat quomodolibet impediri, et de quibus quorumque totis tenoribus de verbo ad verbum debeat in nostris litteris fieri mencio specialis. Nos enim omnibus et singulis fidelibus per ciuitates et dioceses huiusmodi constitutis sub simili interminacione iudicii districte preci- piendo mandamus, vt vestrum cuilibet in huiusmodi inquisicionis officio contra assertores et dogmatizantes predictos auxilium prebeant et fauorem, si indignacionem omnipotentis Dei et nostram, ac alias iuris penas voluerint euitare. Datum Basilee pridie Idus Februarii anno a natiuitate domini MCCCCXXXIII°.“ Littera hec cum peruenisset ad manus Johannis de Ragusio, procuratoris gene- ralis ordinis predicatorum, suspicantis, prout eciam dicebant quidam, aliam vel alias similes fuisse iam plumbatas, non sine magnis querelis ad noticiam patrum deducta est per eum aliosque mendicantes, pro tunc in magna multitudine quomodo personarum, dignitatum quoque et graduum in concilio sistentes, generales videlicet ordinum multosque prouin- ciarum ministros, custodes et in theologia magistros, qui magna cum audacia affirmabant vel in generali congregacione conclusionem vel in deputacionibus deliberaciones super

Strana 703
Liber VIII. Caput XVI. 703 expedicione materie illius habitas non fuisse. De contentis vero articulis in dicta bulla vtrum veri essent aut falsi de iure positiuo, de diuino autem vtrum errorem fidei aut veri- tatem sapientes, quin et maxime multiplicateque fuerunt collaciones, quas non est inten- cionis huic inserere colleccioni octaue ex votis datis in materia symonie protelate longius ; satis erit conmemorari, vt videatur de contencionis magnitudine, conuenciones ipsas, quibus de re ipsa agitatum extitit. Die igitur quarta mensis Maii in deputacione pacis, quando primum ibidem materia proposita est, deliberatum fuit, quoniam contenta in dicta bulla materiam tangebant fidei, vt remitteretur negocium cardinali sancti Petri iudici fidei, dati- que sunt deputati ad examinandum articulos contentos in dicta bulla et auisandum formam decreti, per quam fieret concordia inter curatos et mendicantes; sequenti vero die in deputacione fidei, vt cardinalis sancti Petri et Rothomagensis vicecancellarius caritatiue ammonerent culpabiles, qui de cancellaria fuissent in causa expedicionis, si ex malicia id fecissent, si vero alias, indulgerent, quodque iudex ipse fidei prouideret contra talia pre- dicantes, et deputati sunt plures ad videndum de articulis et auisandum concordie modum. Pari fere modo deliberatum est in ceteris deputacionibus et deputati conuenerunt xvu°. mensis huius ; sed et xxI°. die fuit facta congregacio eorum, qui dicebantur secundi status eccle- sie, vt videretur de modo tenendo super dicta materia. Quinta autem Junii et octaua Gadicensis episcopus relacionem fecit, allegans raciones pro vtraque parte articulorum in dicta bulla contentorum, et inde exponens iuxta determinaciones iuris canonici, quid tenen- dum esset quantum ad primos tres articulos. Audito autem episcopo ipso deputati, coram quibus materiam aperuerat, die ix°. et xi°. conuenerunt vota sua dare incipientes super generalibus primo, an dicti articuli essent de iure diuino aut positiuo. Duodecima vero facta est iterum ab eis nominata congregacio secundi status, qua deliberatum est, vt instancia fieret super expedicione dicte materie. Quarta decima autem deputati conue- nerunt et prouincialis Lombardie, qui theologie et decretorum sciencia doctus reputabatur, abundanciori sermone exponebat super materia primi articuli, defendens tamquam verus esset de iure; sequenti rursus die quidam alii ex deputatis vota sua desuper dedere vt communiter contraria. Decima octaua porro die deputatis conuenientibus, quoniam colla- ciones et disputaciones longius procedere videbantur, in deliberacionem posito an referretur materia ad deputaciones inibi deliberanda, vel quod aliqui intendere deberent ad concor- dandum, vt materia pacifice transiret, curati vota sua vt communiter dabant adstatim referri debere in deputacionibus. Econtra vero per mendicantes et quosdam alios, quorum Gadicensis episcopus die sequenti diffusiore sermone loquebatur, exponens materiam primi articuli responsione data allegacionibus quorundam deputatorum, fuitque auisatum pro con- cordando dictam materiam in deputacionibus instandum esse deputari cardinalem sancti Petri, patriarcham Antiochenum ipsumque Gadicensem episcopum; et ita sequenti biduo in deputacione fidei deliberatum est, vt prefati tres salua veritate fidei, doctrine et morum con- cordiam auisarent, sua auisamenta relaturi. Die rursus postremo Junii qui primo deputati conuenerunt, quorum aliqui sua vota dedere extensius satis super articulo de missis votiuis. Tercia vero die Julii in generali congregacione conclusum est, vt deputati darentur pro- concordia auisanda ; sed et collaciones scolastice propterea non cessabant, siquidem mense isto deputati xin. conuenere diebus super materia dictorum articulorum, defensione quibus- dam, aliis offensione tam profunde quam diffuse materiam explicantibus. Die autem

Strana 704
704 Liber VIII. Caput XVI. XVII. xIIn°. Augusti predicatorum, Augustinensium et Carmelitarum generales vicariusque mino- rum ordinum adierunt deputaciones, in quarum de fide organo Stephani de Nouaria aduo- cati proposuerunt, querelam agentes de bulla predicta in fauorem curatorum, quia per eam diffamarentur ipsorum ordines, requirentes eam reuocari. Et quoniam senciebant, quod intenderetur ad condempnacionem articulorum in ea contentorum eciam sine assertore, requirebant id non fieri, et si fieret, non alias quam reuocata primum bulla ipsa et con- dempnatis sexaginta articulis illam concernentibus materiam, vocatisque ad id prestan- tissimis magistris et illis auditis ; quod si non fieret, protestabantur huiusmodi alibi et alio tempore videnda fore, quodque non assentirent condempnacioni, protestantes tamen velle tenere quicquid esset catholicum nec erroneum. Cedulam vero continentem specifice magis effectum istum exhibuit generalis Carmelitarum, requisito testimonio eciam a notario vno comitante illos, verbo exponens alias contra ordines mendicancium factas extitisse inse- cuciones frequenter, sed nec preualuisse fuisseque xII. pontifices summos in fauorem eorum. Generalis item predicatorum dicebat attendendum esse, quoniam possent fratres super huiusmodi articulis eciam contraria predicare, multosque minus sapientes esse in ordine suo, quos non posset cohibere, sed si ei demonstrarentur, qui contenta in dicta bulla predicassent, offerebat se paratum ad eos puniendum. Presidens autem deputacionis illis respondit taliter deliberaturam esse deputacionem, quod merito contentarentur. Die vero xxn°. facta congregacione eorum, qui de secundo statu dicebantur, visa forma qua- dam auisata decreti pro concordia murmurauere multi, quia non tantum in curatorum fauorem, sicut arbitrabantur; fuit tamen auisatum eorum nonnullos desuper locuturos cardinali sancti Petri et patriarche Antiocheno, quosdam vero alios prelatis aliis, quodque instancia fieret, vt in deputacionibus poneretur. Hec de conuencionibus publicis super dicta differencia inter curatos et mendicantes plus quam summarie isto fuere conmemorata loco, quoniam magnum fuit certe impedimentum, vt maior diligencia non fieret super decreto symonie extirpande; iamque designatis laboribus atque difficultatibus super dicta materia, ad quam mense Maio per sanctam synodum intendebatur, narranda se offerunt que mense Junio contigerunt. Caput XVII. Incorporacio cardinalis Arelatensis et eius allocucio, querela imperatoris contra concilium propter quinque despectus, responsioque eius ad ambasiatam concilii (et) requisicio inuocandi brachium ecclesiasticum. Mense itaque Junio quatuor extitere generales congregaciones, processio vna pro victoria fidelium contra Orphanos et Thaboritas Bohemorum, vnaque sessio; fueruntque incorporati iuracione consueta reuerendissimus dominus Ludouicus tituli sancte Cecilie sancte Romane ecclesie cardinalis, Arelatensis vulgariter nuncupatus, procuratorie Sagi- ensis, Wilhelmus Laudunensis et Claremontensis episcopi, Otto de Variis prothonotarius, Johannes Blondeleti baccalarius formatus in theologia, ambasiator regis Ludouici Cicilie, N. sancti Marcialis Lemouicensis, Patricius sancte Crucis sancti Andree, Henricus sancti Egidii Nurenbergensis Bambergensis diocesis abbates, Theodericus et Jacobus Loquerii electi in discordia ad monasterium Morbacense Basiliensis diocesis, Simon Grass de Payn,

Strana 705
Liber VIII. Caput XVII. 705 Augustinus de Florencia procurator ordinis Augustinensis, in theologia magistri, Ste- phanus Plouerii in decretis, Johannes Tongeriis in medicina licenciati, Johannes de Pratis in theologia baccalarius, Tilmannus de Dronsthacken decanus sanctorum Martini et Seue- rini Treuerensis, Forseus de Broillie prepositus Attrebatensis, N. prior Romani mona- sterii Lausanensis diocesis, canonici quinque et duo alii. Die autem sue incorporacionis quarta Junii cardinalis Arelatensis alloquebatur synodum gracias Deo agens, quo- niam videret eam sanctam et magnam congregacionem diu videri a se desideratam, qui licet multos fuisset passus labores propter eius aduentum ad ipsam, regraciabatur tamen, quod venisset incolumis ; post exitum vero suum ab vrbe retardasset viam propter refor- macionem ab eo factam ecclesie et diocesis sue in spiritualibus et temporalibus. Qui propter respectum concilii magnos recepisset honores et obsequia; namque dux Mediolani miserat pluries galeam suam, vt eum ab vrbe recedentem reciperet, et vsque ad Januam venisset in ea et abinde in alia nouiter disposita vsque ad domum suam; insuper rex Francie, qui se concilio reconmendabat rogans intendi ad reformacionem, totaque curia sua tempore sui transitus Vienne constituta singulariter honorauerant eum, obuiam sibi venientibus plus quinque millibus equitum multisque principibus; dux quoque Sabaudie magnopere honorauerat eum, hiis aliisque honoribus multis factis eidem ob reuerenciam ecclesie, concilii et collegii cardinalium. Qui contestatus, quod ab inicio concilii semper fuerat animo presens, offerebat se pro concilio et patribus in omnibus possibilibus labo- rare et si non cum tanta diligencia, cum omni tamen fidelitate. Recepit sancta synodus preter iam designatas in facto Bohemorum plures litteras imperatoris. A quo reuersi archi- episcopus Magdeburgensis et Lubicensis episcopus, ambasiatores synodales, retulerunt attigisse eum prope Constanciam in castro N., ibique exposita illi credencia, vt accederet versus Bohemiam, vt cessaret a guerra contra Ludouicum Bauarie ducem, deque contri- bucione facienda per principes Germanie in subsidium contra Bohemos, prout promiserat ante suum recessum, vtque dignaretur concedere Sigismundinam pro tuenda ecclesiastica libertate, respondisse eum se non fore bene contentum de concilio, quoniam fecisset ei quinque contemptus : primum in Ytalia sistenti spoliando electores imperii de sedibus et honore suo; et quoniam concilium non exaudiuisset factis per eum tot instanciis termi- nandam fore causam per iusticiam aut concordiam, quas si vnus Judeus fecisset, fuisset auditus; item quoniam misisset legatum et ambasiatores ad Franciam super pace eo minime requisito, vt cum illis mitteret suos; et quia post eius recessum tractaretur de mittendo legatum ad Ytaliam pro recuperando terras ecclesie, non facta mencione de ipso, qui erat ecclesie Romane aduocatus et defensor; postremo quia tociens fecisset instan- ciam, vt reformacio fieret ecclesie in capite et in membris, et concilium nichil vmquam fecisset. Hiis igitur stantibus quomodo ambasiatores ipsi volebant eum facere debere illa, pro quibus concilium rogabat? Etenim certum erat primum facere se non posse exhausto erario suo propter expensas in Ytalia factas pro corona recipienda, nec habebat gentes vel habere poterat absque pecunia. Guerram autem contra ducem Ludouicum faciebat requi- situs sepe per processus ecclesie et concilii, inuocato brachio suo contra dictum ducem, qui spoliauerat tot conuentus, monasteria et ecclesias, captiuauerat item elericos atque religiosos. Tercium autem de contribucione nesciret quomodo tractare deberet cum prin- cipibus Almanie, quia pecunia non veniret ad vtilitatem propter quam, scilicet propter Scriptores II. 89

Strana 706
706 Liber VIII. Caput XVII. Bohemos, etenim fuerat sibi dictum, quod pecunia de semidecima colligebatur per thesau- rarium concilii Albinganensem episcopum et expendebatur in alios vsus. Sigismundinam denique non intendebat concedere, nisi videret primo Basilinam ; qui interrogatus respondit se intelligere per Basilinam reformacionem ecclesie in capite et in membris faciendam per concilium, et quod restitueret electores ad sedes suas. Ad hec autem responderant amba- siatores ipsi, quod post recessum eius a Basilea concilium continuam fecisset diligenciam, vt ordinaretur decretum super sessione ambasiatorum omnium principum, nec reforma- cionem potuisset perficere propter difficultates de adhesione et presidencia pape, sed cum omni diligencia instabat et specialiter super decreto simonie; et quomodo ipse dicebat exhaustum esse erarium suum, exhaustus quoque erat erarius concilii, ita vt non haberet pro ambasiatoribus mittendis, et propterea melius fuisset si eum non requisierat super accessu ad Bohemiam. Quibus verbis placatus adstatim responderat, quamuis illa dixisset ostendere volens sentimentum suum, ipse tamen bene videret peticiones concilii iustas esse, sed pro dando responso neccesse erat ei habere consilia principum, qui debent eum adiu- uare, ad quod fieri in proximo debebat congregacio in oppido Vlme, ibique deliberacione habita super propositis responderet. Dicebat rursum Lubicensis episcopus se intellexisse imperatorem disponere se pro recessu ad partes Bohemie; legatus autem et Albinganensis episcopus contestabantur vera non esse dicta imperatori de colleccione semidecime, quo- niam non haberet ad hoc potestatem. Fuitque lecta missiua imperatoris, supplicantis per concilium reconmissam haberi causam dicti archiepiscopi Magdeburgensis contra ciues, qui nouiter demoliti fuerant castrum vnum ecclesie eius; item fuit lectum procuratorium imperiale datum nona Maii pro dicto episcopo Lubicensi, eius nomine petituro a concilio pro archiepiscopo Coloniensi et aliis duobus, per censuras ecclesie procedi contra bannitos iudicio imperiali super causa inter duces Gelrie et Montensem. Alloquebatur autem dictus episcopus patres concilii id facere debere, quoniam esset in auxilium brachii ecclesiastici, quod imperator illud inuocaret ; quod eciam in sequenti congregacione requisiuit, dicens rarissime id contingere, cum tamen sepe brachium seculare per ecclesiasticum imploretur, nec decere, prout in quibusdam deputacionibus conmemoratum extiterat, examinari primo processum imperialem, per hoc occasione danda similiter velle facere brachium seculare de processu ecclesie. Super hoc autem data supplicacione nomine imperatoris conclusum est, vt controuersia eiusmodi conmitteretur in partibus iudicibus non suspectis et de par- cium consensu. Die vero premissa relacionis imperialis ambasiate episcopus ipse Lubi- censis parte imperatoris peciit ab episcopis dominii ducis Mediolani tunc assistentibus proposita in deputacionibus per oratorem ducis contra honorem imperatoris in scriptis dari, alias quod protestabatur fuisse dicta per modum accusacionis, et non excusacionis. Qui responderunt habuisse mandatum proponi illa eciam in generali congregacione et coram imperatore, propterea quod multa contra eum dixerat conminatus; cardinalis autem Placentinus dicebat, quod ostenderentur ipsi Lubicensi capitula, sed non daretur copia, quemadmodum et ipsi imperatori, dum in concilio staret. Post dies autem aliquot dictus episcopus, Magdeburgensi archiepiscopo et oratoribus electorum imperii associatus, in deputacionibus multa proposuit contra ducem, de eiusmodi sicut nec de illis relacione non facienda alia, quam quod vnus imposuit alteri promissa non seruasse, singula parcium attestante se habere de dictis publica instrumenta. Recepit item concilium litteras impe-

Strana 707
Liber VIII. Caput XVII. XVIII. 707 ratoris, reconmendantis causam ecclesie Traiectensis, vt cum omni honestate in ea pro- cederetur intendereturque ad pacem. Recepit quoque penultima mensis huius aliam eius litteram datam Vlme xx°. die, notificantis scripsisse presidentibus in concilio tractandas non esse seculares causas, specialiter Bisuntinam et Bambergensem, fuisseque eidem res- ponsum illas fore ecclesiasticas et partes iam in concilium consensisse dacione libelli ac responsione, conciliumque esse tribunal legittimum omnium oppressorum, sed si digna- retur, darentur iudices concilii parteque sua illas terminaturi. Quas non reputabat suffi- cientes excusaciones, quoniam, si respiceret ipse ad lamentaciones parcium contra clerum, de multis haberet se intromittere, sed voluit semper quod Cesaris Cesari, quod Dei Deo, ideo- que non placebat ei parte sua dari iudices, si ad se pertinebat, nolens per ecclesiasticum, et si ad ecclesiam, per suum iudicium terminari; neque sufficiens erat excusacio Rotho- magensem cardinalem et Bambergensem episcopum iurasse ecclesiis suis, quia nec minus ipse quoad iura imperii, ipseque Rothomagensis alias conmisisset contra eum. In fine autem dicebat se credere eiusmodi exorbitancias fieri a leuibus personis concilii repa- randas per prudentes, attendendumque, si non prouideretur, quod eciam ipse modum teneret, per quem suo prouideretur honori. Lugdunensis vero archiepiscopus, qui conmis- sarius in causa Bambergensi, multa post perlectam litteram exposuit, quare dicta causa ad forum concilii pertineret, et pro cardinali Rothomagensi Hermannus Widelers de con- dicione cause Bisuntine, datique sunt deputati, vt eiusmodi litteris magna responderetur cum grauitate, minutaque responsionis concepta placuit perlecta in generali congregacione, nec postea imperator ita replicauit dure. Caput XVIII. Responsio regis Francie ad legacionem concilii super pace, notificata con- cilio legati oratorumque synodalium relacione. Recepit insuper sancta synodus litteras regis Francie datas Maii in fauorem Alfons Carillo prothonotarii, excellenter conmendantis personam, genus ipsius atque virtutes, et adicientis, quamuis crederet concilium ad id bene esse dispositum, sua nichilominus interuencione quod plenius eum reconmissum haberet. Suscepit item litteras regis ipsius datas x°. Junii, notificantis se recepisse cardinalem de Cipro et alios quatuor nuncios con- cilii; quomodo autem animus eius esset inclinatus ad ea que pacis et illis respondisset, cardinalis ipse et alii explicarent. Qui xxv°. die organo Gasguensis episcopi oracione com- posita retulerunt se vigilia penthecostes applicuisse prope Viennam, vbi rex constitutus erat, tribusque eius nunciis gradatim id significantibus in eodem mansisse loco vsque ad vigiliam corporis Christi, qua recepti fuerant prelatis obuiam exeuntibus per mediam leucam, Carolo autem de Andegauia prope ciuitatem, duce vero Borbonii ad portam palacii, et abinde rege qui noluit legatum preire vsque ad audiencie locum, regeque in vno et in alio cardinali sedentibus thronis preparatis cardinalis annuncians salutem et Dei omni- potentis benediccionem presentauerat litteras, credencia earum dicto sedentibus ordine explicata die sequenti per magistrum Egidium Carlerii in vulgari cum themate "vnus panis et vnum corpus multi sumus, nam omnes de vno pane et de vno calice participamus“. Qui prosecutus de triplici vnitate morum, fidei et pacis, ad quas et congregata extiterat et 89 *

Strana 708
708 Liber VIII. Caput XVIII. XIX. sancta synodus intendebat, conmemoratis diligenciis super hiis adhibitis, quodque non obstantibus quibuscumque impedimentis intenderet semper ad reformacionem, et specialiter diebus illis super simonia et concubinariis, exhortatus est regem ad ea que pacis, exulantis a regno suo propter tria vicia cupiditatis, ambicionis et inuidie. Concluserat autem sup- plicacione regi facta, vt pacem generalem daret, acceptaret media pacis ex parte concilii explicanda et assignaret de suis, cum quibus hec possent tractari. Regressis autem qui retraxerant se parumper rege atque suis responsum extiterat per archiepiscopum Viennen- sem, regraciando sancte synodo pro zelo suo atque diligencia in predictis rebus, et pre- sertim super pace regni sui, placeretque regi de suis deputare. Coram quibus specifica- uerant, quod rex vellet generaliter dare pacem omnibus aduersariis suis, assignare locum et tempus, in quibus reges ipsi Francie et Anglie vel eorum conmissarii cum plena potes- tate ad ea que pacis conuenirent, et tempore medio treugas dare. Tandem quod multis practicis interuenientibus octaua die Junii regis nomine responderat archiepiscopus Vien- nensis, interrogatiue loquens, quis esset plus obligatus velle bonum regni Francie, pacem et alia bona, et quis hactenus pro eo amplius insudasset atque tantum desideraret, quam rex ipse, bona hec eciam cum effusione sanguinis sui volens obtinere; neque per eum stetisset vmquam, qui iam quatuor vicibus consenserat ad hec cum plena potestate, vide- licet in ducem Britannie primo, Sabaudie consequenter, post tempus coronacionis sue in conmissarios communes vtriusque partis, postremo in cardinalem sancte Crucis; et tunc eciam placebat ei, quod duces Britannie et Burgundie haberent laudem super dicta pace eamque perficerent, quodque ex parte concilii interessent persone alique ad hec zelum habentes, et specialiter cardinalis ipse de Cipro, consanguineus suus, dux quoque Sabaudie, quodque rex assenciebat dare treugas, si alia pars vellet, multumque conmendauerat se concilio et oratores suos in eodem existentes, offerens se ad recipiendum et exequendum quecumque per concilium decretarentur. Qua responsione habita congratulatus fuerat con- cilii nomine abbas sancti Honorati cum themate "domine, factum est vt imperasti, et adhuc locus est“, regi laudes tribuens et gracias, exhortatus ad in proposito dande pacis perse- ueranciam. Expeditique a rege in regressu visitauerant ducem Sabaudie magnifice hono- rantem eos, qui eciam obtulerat se vt rex Francie ad execucionem decretorum concilii, et in patria sua a clero et populo, qua transierunt, semper recepti fuerant cum processione solemni releuatique in hospiciis ab expensis. Julianus autem legatus solito more gracias egit regi ac duci pro honore et oblacione in fauorem concilii, ipsi quoque cardinali de Cipro et aliis nunciis, conmendans eorum diligenciam cum sollicitudine et prudencia in per eos gestis. Caput XIX. Introduccio plurium causarum de ecclesiis cathedralibus, super reformacione item kalendarii, reuelacionibus sancte Brigite, nec non ecclesiastica libertate in regno presertim Scocie. Mense preterea isto introducta est materia de reformacione kalendarii ; quamuis autem longius permansit et aliquas dedit non tamen tam importunas dans concilio vexa- ciones, prout que minores dedit ex trium causis ecclesiarum diebus hiis introductis Tra-

Strana 709
Liber VIII. Caput XIX. 709 iectensis, sancti Poncii et Lingoniensis, vsque in tempus diffinicionis earum dilata narra- cione. Inicium vero introducte materie de kalendario istud fuit. Siquidem xvIn". die per notarium deputacionis de pace in generali congregacione lecta est cedula cum exhorta- cione ecclesiam intendere debere ad supplicaciones eciam simplicium et minorum, et quia a tempore prime indiccionis aurei numeri esset nimius error in computo, propter quod quadragesima festaque mobilia non celebrarentur tempore debito, de quo infideles irri- debant christianos, multi vero ex fidelibus iam correxerant iuxta veritatem kalendaria sua, vt igitur omnes conformarentur veritati, quod dignaretur sancta synodus deputare aliquos, qui cum consilio peritorum in astrologia prouiderent ad correccionem kalendarii. Legatus autem respondit, quod hanc materiam prosequeretur cardinalis Bononiensis, et placuit, vt cardinalis ipse Bononiensis deputatus esset super dicta correccione, secum assumpturus de quibus sibi videretur. Coram quo mense isto deputati super assertis reuelacionibus sancte Brigide sepius conuenerunt quamplures vtique in theologia iureque doctores, exa- minaturi articulos ex illis extractos, qui dicebantur continere errorem in fide. Cum vero libri huiusmodi assertarum reuelacionum presentati iudicialiter fuissent coram cardinali sancti Petri, iudice fidei, propter recessum eius ad Ytaliam facta non extitit relacio cause per scriptorem huiusmodi colleccionum, cui conmiserat libros videndos, quorum alter con- tinebat scripture quantum fere volumen decreti. Super materia autem kalendarii post recessum cardinalis Bononiensis pluries inter deputatos discussio ae eciam in deputacio- nibus facta relacio extitit de modo faciende correccionis, nemine quippe auso inficiari eum, qui omnibus aperte videbatur, errorem esse circa lune cursum, prout in celo mouetur et computatur in kalendario. Vnde Marcio mense anno xxxvII°., cetu patrum sedente in refec- torio fratrum minorum, per Nicolaum de Cusa facta est relacio de pertractatis inter depu- tatos, quorum omnium fere votum auisamentumque erat, quomodo anno bissextili vna additur dies computata inter dies signatos in kalendario, ita in anno currente a natiuiuate domini MCCCCXXXIX°. de mense Junii quod dimitterentur septem dies non computandi in numero dierum anni illius, et sic defalcatis vn. diebus de cursu celi kalendarium rediret ad racio- nem de tempore natiuitatis Christi aut Niceni concilii, quando institutum esse dicitur kalen- darium ipsum, quo ecclesia vtitur; affirmabatque relator ipse conclusionem hanc, vt com- parato celi cursu ad computum kalendarii, ne error in futurum contingeret, in singulis cCCIII. annis oporteret intercalari vnum diem, quod hactenus quia factum non extiterat, ideo in kalendario reperiebatur error. Atqui superueniens postea Hermannus monachus monasterii N. fecit pluribus annis magnam instanciam, vt prefati dies vn. non de Junii, sed Maii vel Octobris aucuparentur mensibus, dataque potestate deputatis concipiendi formam decreti multo opere presertim dicti Hermanni, quinymo importunitate extitit laboratum, vt sancta synodus sic fieri mandaret per totam christianam religionem. Sed cum grauissima tunc differencia scismatis duarum congregacionum sub nomine generalis concilii ecclesiam vexaret, dum facta suspensione Eugenii quarti ab administracione papatus alii concilio, alii illi obedirent, visum fuit super illo non esse intendendum, ne nouum diuisionis genus super cultu diuino in ecclesia oriretur, obedientibus pape tempore vno, alio vero concilio obedientibus obseruaturis quadragesimam et celebraturis pasca aliaque mobilia festa ; quan- toque sancte synodi fuit obediencia minor, visum est patribus super dicta correccione auisata non esse concludendum. Id vero vnum licet in medium proferre non esse vsque-

Strana 710
710 Liber VIII. Caput XIX. quaque certum quod referebatur, diminutis septem diebus anni xxxIX'. quod rediretur ad racionem de tempore natiuitatis aut Niceni concilii, similiter et de intercalacione diei vnius in cccHm. annis. Etenim in kalendario tempore facto gentilium, quo annotantur festa que per illos obseruabantur, inter que pridie Nonas Marcii ponitur cathedra Julii Cesaris, repe- ritur quod equinoccium vernale annotatur quinto Kalendas Aprilis et solsticium estiuale sexto Kalendas Julii, cum tamen diebus hiis, quibus sancta Basiliensis synodus sedit, vt communis assercio sapientum populariumque fatetur experienciaque eciam id ipsum mon- strat, vernale solsticium sit tercio aut quarto Idus Junii et equinoccium eodem tempore mense Marcii. Itaque illorum diminucio septem dierum concordare non videtur racioni de tempore natiuitatis aut Niceni concilii, cum vix per intercalacionem faciendam adhuc non fuissent quinque defalcandi dies, et tamen iuxta kalendarium gentilium equinoccium et sol- sticium erant adhuc vltra per xv. dies. Alterum quoque subiungitur dictum, quod male- dicens Job diei, in qua natus fuit, velut optauit, vt non computaretur in diebus anni nec annumeraretur in mensibus, quod nec legitur factum; quod igitur septem dies non com- putarentur in diebus anni vnius, profecto res magni ponderis est. Sed et isto vel alio modo fieri kalendarii correccionem quam periculosum sit eciam in materia fidei, difficillimum quoque vt execucioni tradatur, euidentissimum testimonium prestat, quod temptata iam in pluribus conciliis generalibus huiusmodi correccio kalendarii extitit et semper conclusione caruit. Mense preterea isto conmissum fuit in generali congregacione sancte synodi Basi- liensis, vt sancte Crucis, legatus, Arelatensis et sancti Petri cardinales synodalem habentes auctoritatem possent deberentque auisare et inquirere de omnibus, que tam in imperio quam in quibuscumque regnis et dominiis contra libertatem ecclesiastieam et in preiudicium cleri a tempore iniciati preteriti seismatis per summos pontifices concessa extitere, in ipsisque regnis statuta vel quomodolibet facta, de insolenciisque et barateriis per quosdam curiales contra possessores pacificos in dictis regnis et dominiis existentes, et generaliter super predictis aliisque omnibus libertatem ecclesiasticam concernentibus auisarent certam formam decreti, non tamen decretandam ante decretum de simonia et concubinariis, quod- que dicti deputati ministrare possent iusticiam agere volentibus super oppressionibus sibi factis contra ecclesiasticam libertatem. Compositaque decreti forma plene desuper proui- sionis, qua de causa nescitur, sed id dicitur, quod nec frequentes aut magne in deputa- cionibus deliberaciones, ac per consequens in generali congregacione conclusio prodierunt. Sed deputacioni prefate causam prestitit exclamacio facta in generali congregacione xxVII°. Maii per Guilielmum Croyser, archidyaconum Glasguensem, qui sumpto themate „eia, milites Christi, abicite opera tenebrarum et induimini arma lucis“ audaciori sermone in secunda persona allocutus laudabat et extollebat patres, appellans eos genus electum, sacerdocium regale, habentes claues regni celorum et donum spiritus sancti, necnon impe- ratores et reges, quibus orbis terrarum erat subiectus; sed adstatim sermonem in contra- rium vertens de multis viciis increpabat, et exacerbans perdidisse ecclesiam esseque cap- tiuos peccati, exprobracionem ipsam prosecutus pleniori verbo quam conmendacionem. Et cum protenderet se, quamuis dictum fuerit illi omissis exhortacionibus ad rem venire, con- tinuauit intrepido vultu generales prelatorum exprobraciones, adeo vt multi dixerint nun- quam audiuisse quemquam tam aperte in faciem increpantem prelatos ecclesie. Qui postea in scriptis legebat protestaciones, quod non intenderet dicere contra regem Scocie per

Strana 711
Liber VIII. Caput XIX. XX. 711 modum accusacionis vel denunciacionis, sed vrgente consciencia notificabat, que in regno Scocie erant contra libertatem ecclesie. Cumque cepisset particulariter explicare, archi- episcopus Lugdunensis cum aliis ambasiatoribus Francie surgens proposuit, quoniam con- federatus rex Scocie cum rege Francie esset, non decere concilium pati diffamari illum, ambasiatoribus suis ex mandato concîlii super pace Francie destinatis; legatus quoque, quoniam relacio erat facienda super factis Bohemie, quod differret in alium diem. Qui quarta mensis huius scripto legit plures articulos de hiis, que per clericos et regem Scocie statuta erant et fiebant contra ecclesiasticam libertatem. Abbas autem de Dondrana et alius, ambasiatores prefati regis, respondebant permitti non debuisse talia dicere, quoniam grauia mala cum de magnis principibus ita publice referrentur, aut fiebat credencia in animis auditorum, ex quo tanta cum audacia proponebantur, aut fiebat pruritus multorum ad similia perpetrandum, eratque occasio regibus ipsis certantibus maxime pro honore ad alia grauiora imponere manus; et contestabatur non omnia dicta per illum fuisse vera, ad pluraque illorum fuisse occasionem captiuacionem regis, qui tam diu fuerat apud Anglicos, nee illa credenda erant sic facta contra prelatos, quorum vnus frater regis erat et contra eum similia non fierent. In vna autem congregacionum mensis Julii nomine ambasiatorum dicti regis Scocie Gaspar aduocatus proposuit querelam, quod sancta synodus audiisset dictum archidyaconum diffamaciones referentem contra regem ipsum catholicum, allegans eius- modi esse preeminenciam regum, vt Tullius diffiniret, ab omni accusacione preterquam regum aliorum esse inmunes; vnde quia rex de illis diffamatus non esset, oportebat archi- dyaconum ipsum se inscribere. Qui illico surgens dicebat sanctam decere synodum, iudicio cuius orbis terrarum subditus esset, audire eque magnum et paruum; cumque in obiectis particulariter nominasset Glasguensem episcopum pro tunc absentem a congregacione, silencium datum est vsque presente illo, remissaque fuit materia ad deputaciones. Auisante autem Juliano legato sancta synodus concessit, vt vocatis secum ad hec patriarcha Antio- cheno et abbate sancte Justine per eos mitterentur synodales visitatores, plenam concilii habentes potestatem ad visitandum quam plura monasteria ordinum sancti Benedicti et canonicorum regularium. Sed Julio et Augusto sequentibus generalius prouisum extitit, vt reformacio per totam Germaniam fieret quantum ad ordines canonicorum regularium et sancti Benedicti, Polonie autem fratrum de penitencia. Caput XX. Ordinata legacio synodalis ad liberacionem pape per Romanos detenti, deque studiosa diligencia pro remissione causarum ad curiam Romanam. Atqui nona die mensis huius cum peruaga relacione sermo crebuerit de pape capcione, xvia. autem quam primum multorum assercione noticia data fuerit, vltima die Maii insurgentes Romanos ciues vulnerato senatore cepisse capitolium, expulsisque gen- tibus eius alias posuisse ad pape custodiam, petentes ab eo sancti Angeli, Ostiense et Ciuitatis veteris castra, primum cardinales, abinde cum eis presidentes in domo cardinalis sancte Crucis, post prandium autem predicti multitudoque prelatorum apud sanctum Fran- ciscum conuenere deliberacione captata, vt ad liberacionem pape recuperacionemque ter- rarum ecclesie per sanctam synodum legatus mitteretur cardinalis sancti Petri et cum eo

Strana 712
712 Liber VIII. Caput XX. XXI. duo ex ambasiatoribus Francie et Burgundie, scribendumque esse per concilium desuper ad reges et principes. Die vero sequenti xvia. in deputacionibus materia posita datisque deputatis, per quos vna cum cardinalibus materia expediretur, post prandium notum factum est, et ita in generali congregacione crastino habita Tarentinus archiepiscopus, suo aliorumque presidencium nomine cum oblacione opportuna ad queuis grata eorum patribus regraciatus de disposicione iam deliberata, notificauit quinta mensis huius papam exiisse vrbem per aquam et applicuisse Vrbem veterem; propter quod viso non opus esse tante legacionis ad liberacionem cardinalis Veneciarum, camerarii pape detenti in capitolio per Romanos, destinati fuerunt Brixinensis episcopus et P. de Monte. Cum vero a tempore, quo admissi presidentes pape fuere, parumque ante quam plurime interessent instancie, quamuis non publice omnes, sed et que fiebant erant vtique maxima studiosaque sollici- tudine, vt in concilio audiencia non esset causarum, sed omnes remitterentur ad Romanam curiam terminande nec de cetero admitterentur, mense igitur isto Junii aliisque secutis duobus deputatorum conuencionibus frequenter actis permaxima diligencia desuper acta est, materia quoque posita est ad deputaciones deliberanda, sed nunquam vniuersaliter conclusa, causis in oppositum deductis, quarum multe expresse fuerunt Julio mense anno xxxu°. Quamuis etenim Septembrio mense dato quodam moderamento materia posita in deputacionibus placuit nominatis deputatis ad concipiendum formam decreti et referendum, substitit tamen. Caput XXI. Difficultatibus ingestis non preualentibus, celebrata sessione xvII°. facta est innouacio decreti Constanciensis de auctoritate generalis synodi supra papam omnes- que fideles. Denique in fine mensis huius pleno opere laboratum extitit, vt innouacio fieret decretorum Constanciensium de auctoritate generalium conciliorum, iuxta conclusionem factam die incorporacionis presidencium pape, licet ab hoc non permodice distrahebatur ab hiis, quibus gratum non erat duabus ingestis difficultatibus, super exordio videlicet decreti de innouacione, vt in eo amplius potestatis quam in decretis non significaretur, et vt simul cum eo publicaretur articulus condempnatus per Constanciensem synodum tam- quam erroneus, quod Petrus non est nec fuit caput ecclesie sancte catholice. Voluerunt quippe isti dictam diffinicionem synodalem obumbrare, qua declaratum extitit papam teneri obedire generali concilio in pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et reforma- cionem ecclesie generalem, vt dici posset papam minime aut minus teneri obedire concilio, quando vna eademque sessione publicabatur concilium habere inmediate potestatem a Christo, et papam esse caput ecclesie. Sancta vero synodus audire noluit peticionem isto- rum, quorum principalis erat Dignensis episcopus, qui in generali congregacione xxx°. die Aprilis, xxi°. Maii et quarta mensis huius, et in deputacione fidei, cuius suppositum erat. pluries desuper instanciam fecit, racione allegata per eum vt duo extrema retunderentur. Et facta in deputacionibus deliberacione matura et in generali congregacione habita con- clusione, celebrata est sessio sancte synodi Basiliensis xviI"., cantante missam de spiritu sancto episcopo Ruthinensi et decretum legente Lectorensi episcopo. Dum vero cerimonie

Strana 713
Liber VIII. Caput XXI. XXII. 713 complerentur cum decantato ewangelio „respiciens Jhesus in discipulos suos dixit Simoni Petro, si peccauerit in te“, a promotore concilii requisiti cardinalis sancte Crucis, Taren- tinus archiepiscopus et abbas sancte Justine, pape presidentes, vt dicerent si placebat eis sessioni interesse, quia domini expectarent, organo Tarentini responderunt se pro tunc occupatos cum ambasiatoribus Venetorum, et nichilominus, dum tractaretur de eorum admissione ad presidenciam, quod inter dominos de concilio et eos fuerat concordatum, quod huiusmodi sessioni de innouacione interesse minime tenerentur. Interfuit sane Julianus, secundus ex quinque presidentibus pape. Tenor vero decreti perlecti sequitur. Sessio xvill'., in qua est innouatum decretum concilii Constanciensis de auctoritate et potestate conciliorum generalium, absentibus dominis legatis pape dempto Juliano. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Ad magnam ecclesie catholice vtilitatem pertinere dinoscitur, vt ipsius auctoritas, cui omnes subesse tenentur, in sacro olim Constanciensi concilio declarata sepius manifestetur et ad omnium noticiam perducatur; et quemadmodum nonnulla concilia precedencium synodorum salubres insti- tuciones ac declaraciones renóuare consueuerunt, ita et hec sancta synodus neccessariam illam declaracionem de generalium conciliorum auctoritate in dicto Constanciensi concilio promulgatam sub eodem qui sequitur tenore innouat. Primo quod generalis synodus, in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens, ecclesiam catholicam mili- tantem representans, potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. Item declarat, quod quicumque, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis siue ordinacionibus aut preceptis huius sancte synodi et cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factis vel fiendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recur- rendo. Datum Basilee in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solempniter celebrata sexto Kalendas Julii anno domini MCCCCXXXIII°." 62. 1434. 26. Jun. Caput XXII. Littere pape exhortantis concilium ad reformacionem, modusque illi scribendi: responsio regis Aragonum super ambasiata mittenda, regisque Polonie, cuius defuncti predicantur eximie laudes. Julio decurrente congregatis congregacionibus sex incorporati fuere solito iuramento pro Romana vrbe legatus et Firmanus cardinales, mandatum ad id publice exhibentes, N. archiepiscopus Vpsalensis, Stanislaus episcopus Posnannensis, vniuersitas studii Louaniensis, N. de Longonion Corisopotensis diocesis, Jacobus Gerbaudi omnium Sanctorum in insula Cathalaniensi, N. sancti Maximini extra muros Treuerensis, Michael de Crouio, Hugo Bonecumbe Ritinensis, N. Bellelage Basiliensis diocesis abbates, N. generalis ordinis Scriptores II. 90

Strana 714
714 Liber VIII. Caput XXII. 63. 1434. 23. Jun. fratrum de penitencia, sanctorum martirum de Vrbe, Nicolaus Mydi, Nicolaus de Cypro, minister prouincie terre sancte, magistri, Petrus de Colle licenciatus, Johannes Britonelli ordinis minorum baccalarius in theologia, Johannes de Dick vtriusque iuris, Nicolaus Coseti prior de Platea, Lambertus Dantin decretorum, Bartholomeus de Hagis medicine doctores, Fridericus de Dondelfort in vtroque, Conradus Schenck in decretis licenciati, Johannes Flamingi in vtroque baccalarius, Ludouicus Rostorff in Stocken Hildesemensis archidya- coni, canonici quinque, prior vnus et alii duo. Sancta synodus recepit xxiu". die mensis huius, de illis in infra scribendis mencione facienda plus tercio litteras sanctissimi domini Eugenii pape quarti magne profecto importancie, vt intuicione patet tenoris sequentis. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei venerabilibus fratribus et dilectis filiis in sacro generali Basiliensi concilio congregatis salutem et apostolicam benediccionem. Existimaret forsitan aliquis ex hiis, que superiori tempore precesserunt, mentes nostras non vsquequaque sine nubilo existere; sed si quecumque per oratores nostros presertim hoc vltimo loco vobis offerri iussimus, recte intueri voluerit, serenitatem pectoris nostri, vt de nobis loquamur, satis intelliget. Nec id efficere difficile nobis fuerat, qui vobiscum in eundem finem semper processimus, solum in loco celebrandi concilii salua semper pietate dissensimus ; nec mirum, cum Paulus et Barnabas propter Johannem cognomento Marchum inuicem dissencientes separati sint, quos tamen Christi ewangelium copulabat. Optauimus pacem, optauimus ecclesie reformacionem, ob hane rem non solum cessimus vobis, sed eciam per litteras nostras decreto vestro, quemadmodum dictastis, annuimus; post hoc maiorem in modum, vt professi sumus, aperuimus cor nostrum. Iterum replicamus, hoc nostrum propositum est, hic noster affectus vos amare vt filios, obseruare vt fratres, et in benediccionibus dulcedinis vna vobis precipua caritate constringi. Sic eciam de vobis con- fidimus, vt non alii apud nos sitis, sed pro ipsius apostolice sedis reuerencia fideles et deuotos animos ad nos habeatis. Huius siquidem confidencie perspeximus primo, quod ex nostro consensu ad sacrum generale Basiliense concilium plurimum letati estis, item quod presidentes nostros affectu et opere ammodo sic vobis coniunctos, vt pene vnum inuicem esse videamini, audiuimus. Ex hiis congratulamur plurimum deuocionibus vestris, congratulamur ecclesie sancte, cui profectum euenire speramus, congratulamur et ipsi apostolice sedi, que diu, non quidem defectu nostro, sed, vt ita dicamus, temporis malignitate afflicta et angustiata consolari et honorari a vobis expectat. Vt enim vetera veluti diuulgata pretereamus, quis sine dolore et lacrimis transeat, que hiis diebus Rome passi sumus; non enim incognitum est, quid conspiracionis in nos actum sit, quid in venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales, quid denique in nostros et curiales omnes, quo eciam consilio, quibus mediis, quo actore et quo fine omnia ista processerunt. Quid vltra hec in aliis terris ecclesie Romane cottidie machi- netur, satis perspicuum est. Christus pro sua pietate eos omnes ad frugem melioris vite conuertat. Ob has et alias iustas causas censuimus malignitati esse cedendum; itaque ex vrbe profecti cum galeis et aliis nauigiis Deo propicio in portum Pisanum deuenimus; deinde sani et incolumes ipso Deo iuuante hodie huc applicuimus, in quem locum multo honore, reuerencia et deuocione suscepti sumus. Superest, vt eo affectu quo cepistis in Deum cottidie succrescentes ad generalem ecclesie reformacionem sine vlteriori mora vigiles sitis. Sic deuociones vestras exhortamur in domino, nostis enim, quantum ea

Strana 715
Liber VIII. Caput XXII. 715 indigeat religio christiana, quia, vt ait propheta, a planta pedis vsque ad verticem non est in ea sanitas. Non multa disputacione opus est, sed obseruacione et exemplo, quibus veluti quodam optimo rectore ea, que a sanctis patribus diuino spiritu constituta sunt, dirigantur suumque attingant effectum. Horum sanctorum patrum imitatores estote, sicut veri con- discipuli et filii Dei carissimi. Si qua igitur pietas, si qua consolacio in Christo, implete desiderium et gaudium nostrum, ymo et bonorum omnium. Non deerit vobis gracia diuina nec bonorum subsidia, sic in domino confidimus. Quantum autem ad nos pertinet, omnes operas nostras pro hiis rebus libenter offerimus, nichil pro nostro officio pretermittentes, quo gloriam Deo, pacem et salutem populo christiano ex hiis sanctis operibus vendicemus. Datum Florencie anno dominice incarnacionis MCCCCxXXIII°. nono Kalendas Julii, pontificatus nostri anno quarto.“ Recepit quoque eadem sancta synodus plures regis Romanorum in materia desti- nande ambasiate super factis Bohemorum, specificatas superius, et pro reconmendacione particularium causarum. Suscepit eciam litteras imperatoris Constantinopolitani datas Septembrio mense, quomodo tempestate impellente marina reuersos ad se oratores suos cum oratoribus concilii intendebat mittere per terram. Alias insuper litteras Zacharie et alterius episcoporum Armenie, quod susceptis litteris per oratores concilii eis destinatis intendebant agere cum patriarcha suo mittendos esse ambasiatores ad concilium; noti- ficabant autem se firmiter tenere fidem declaratam in Niceno concilio quantum ad proces- sionem spiritus sancti, sed in hoc agere se velle prout iudicio sui patriarche videretur. Ab oratore vero suo magistro Alberto de Crispis, veniente a Constantinopoli cum oratoribus Grecorum, sancta synodus recepit litteras datas xxv°. Junii de spoliacione eorum in regno Vngarie, vsque dimissi fuerint in puris naturalibus, qui per terras infidelium via longiori transierunt indempnes; sed iam constituti essent in oppido Vlme cum imperatore, qua- propter mittendi a concilio essent statim tractaturi cum eis de modo tenendo; fueruntque deputati quatuor vnacum legato, qui de ituris ad ipsos disponerent, deque recipiendi et locandi eos modo, ac de proposicione parte concilii facienda. Post quorum accessum mense isto sancta synodus recepit litteras credenciales dicti imperatoris Romeorum; sed negocii huius vnionis Grecorum, quod de maioribus est, differtur relacio vsque Septem- brium, in quo desuper modo prosequende vnionis fuit publicatum decretum. Item recepit litteras regis Aragonum datas Aprilio mense, conmendantis abbatem sancti Ambrosii Mediolanensis, destinatum ad eum ambasiatorem synodalem, quodque illi conmitteret cre- denciam quedam relaturo. Cum vero in regressu ad concilium diem clauserit extremum, credencia illa verbo explicari non potuit, sed credencie loco lecta fuit scriptura quedam regis subscripta nomine eiusque firmata sigillo continencie huius: regem ipsum agere gracias, quoniam a concilio vocatus esset, vt particeps sanctorum fieret operum, que in concilio agebantur, quodque placeret ei exhortari et inducere prelatos regni sui, qui de iure et consuetudine ad id tenebantur, vt ad concilium venirent, intendebatque mittere ambasiatores suos ex Aragonia et Cecilia regnis suis. Porro quod neccesse non erat mitti ambasiatores super pace inter se et regem Castelle, quia nulla esset guerra, licet quedam intercessissent astu quorundam ambiciosorum, qui volebant excludere illos, ad quos post regem iure diuino et humano pertinebat regnum gubernare, quoniam vero hec facile replicanda non essent, attentis eciam induciis, sed vteumque mitteret ambasiatores suos 90.

Strana 716
716 Liber VIII. Caput XXII. desuper hiis instructos. Postremo quod papa concessisset eidem super iuribus camere apostolice in regnis suis centum quinquaginta millia florenorum camere, et sic esset impe- dimentum ad aliam colleccionem, verum tamen de hoc eciam per ambasiatores suos refer- retur. Articulus hic tangebat responsionem super materia semidecime imposite Februario mense. Legatus autem dixit accepisse a familiari dicti abbatis, qui predictas detulerat scripturas, illum a rege Aragonum receptum fuisse honorifice multum et fauorabiliter velut fuisset cardinalis ob honorem concilii gratitudinemque persone sue, cumque mortuus fuisset in opere concilii, vtique deceret pro eo exequias celebrari, quod placuit et factum est. Suscepit quoque litteras sancta synodus regis Dacie datas Maio mense, querelam exponentes aduersus papam propterea quod contra consuetudinem, permissionem et con- cessionem apostolicam, nec non iura antiqua suorum regnorum, quibus cauebatur neminem preficiendum esse in archiepiscopum vel episcopum in regnis suis, nisi ad sui nominacio- nem vel consensum, papa conaretur infringens illa preficere in archiepiscopum N.; rogabat igitur, vt per concilium desuper hiis domino pape scriberetur ac prouideretur. Super quo contraria inuicem longius perorarunt Gaspar de Perusio et Simon de Theramo aduocati, hie in fauorem regis, ille autem promoti, causam dantes vt materia, prout actum fuit, ad deputaciones remitteretur. Cumque die lecture missiue huius conclusum extiterit seriben- dum esse pape, ne surrogaret nouum aduersarium in certa abbacia Rothomagensi mortuo conpetitore, legatus proposuit, quoniam frequenter contingeret, vt sancta synodus pape scriberet, conmittendum esse aliquibus peritis de modo condecenti auisaturis. Fuit autem concordatum, vt scriberetur sub generali appellacione statuum in concilio existencium, dicendo vtpote „miseracione diuina cardinales, patriarche, episcopi etc. in sancta Basiliensi synodo constituti“, qui modus aliquando fuit seruatus, variatus autem, quando visus est declinare super vnione Grecorum ab intencione concilii. Recepit insuper litteras regis Polonie Ladislai septima Junii defuncti, significantis se destinare oratores suos, supersedendumque esse in negociis eum tangentibus vsque illorum accessum. Item Cracouiensis episcopi, cancellarii regni Polonie, notificantis obitum regis ipsius destinatis iam ambasiatoribus ad concilium, quorum ipse erat vnus, sed requisiti a regina ipse et quidam alii retrocessissent, dispo- sicione autem facta de persona regis et statu regni statim venturi. Ambasiatores igitur qui venerunt, deficiente eis titulo nominibus propriis fuere incorporati, oracione preuia regis obitum deplorantes, conmendantes virtutem, preeminenciam ac deuocionem et obe- dienciam eius ad ecclesiam et papam. Legatus vero respondit patres eciam contristari de obitu tanti principis, sed eciam gaudere, quia tam in longeua etate, et dimisisset filium sibi similem regni successorem; conmendansque virtutem, potenciam et deuocionem eius dicebat, quod salua pace aliorum regum per neminem eorum temporibus nostris tantum incrementum fidei aduenisset religioni christiane, eius causa conuersis ad fidem plus qua- dringentis millibus, qui, vbi primo erat ritus ydolorum, multa fundasset monasteria die noctuque laudes Deo decantancia. Fuerunt autem pro eo solemnes exequie celebrate, magnificencia expensarum illas decorante tam in intorticiis quam pannis sericis cum armis eius per totam ecclesiam refulgentibus; celebrauitque missam cardinalis Placentinus et sermonem fecit Nicolaus Lazisky, in theologia magister. Qui describens vitam regis ipsius dicebat filium extitisse gentilium, sed pater eius, cum xu. haberet filios, propter strenui- tatem suam prefecerat eum post eius mortem futurum sese magnum ducem Lithuanie,

Strana 717
Liber VIII. Caput XXII. XXIII. 717 mortuoque Polonie rege, predecessore suo, electus in regem baptizatus fuit, quadraginta existens tunc annorum. Cuius causa tempore suo tanta multitudo infidelium et scismati- corum conuersa ad fidem extitit, vt quidam episcopus, describens gesta temporis illius, contestaretur omnem excedere computacionem, velut per milliones computandi essent. Fueratque tante deuocionis ad fidem, vt per semet multis ex illis populis infidelium docu- erit symbolum apostolorum et dominicam oracionem, et quos reperiebat bene scire primi- tiua illa, premiatos constituebat rectores aliorum. Erexerat insuper in ciuitate Cracouiensi generale studium, instituens legi theologiam, canones et artes, non vero leges, quia non legibus, sed consuetudinibus patria illa gubernaretur; ecclesiam quoque metropolitanam Leopoliensem et septem ecclesias illi suffraganeas, multaque monasteria et alia pia loca. Quodque post conuersionem suam omnibus sextis feriis in memoriam passionis Jhesu Christi ieiunauit abstemius, hoc est in pane et aqua, per totamque vitam suam seruauerit quadragesime aliaque ecclesie ieiunia, eciam constitutus in magnis infirmitatibus, a pis- cibus abstinens nisi obr gaciam hospitum; sextaque magna feria, qui die preuio geni- culate lauabat pedes duodecim pauperum, ministrans per se eis in mensa et indutos remit- tens cum decenti elemosina, nunquam aliquid comedebat, pedes visitans ecclesias. Nec diebus cunctis vite sue vinum bibisset, sed aquam puram, nisi iam grauescente nimia senectute quod aque miscebatur parum de zukaro; cumque rexisset in pace et iusticia regnum Polonie, quod pro miraculo reputabatur, susceperat in senectute tres filios mor- tuusque fuerat plenus dierum habens annos. Caput XXIII. Ambasiata vrbis notificantis modum recuperate libertatis, de causaque guerre per papam contra principem Salerni vtrimque asserciones. Recepit insuper sancta synodus litteras Romane vrbis datas vina. die Junii cre- denciales in personam Porcelli cancellarii relaturi causas eorum que in vrbe contigissent; subscripcio autem illorum erat „septem gubernatores libertatis et reipublice Romanorum“. Cancellarius vero ipse credenciam explicans dicebat, quod causante papa siue calamitate temporum post illius creacionem lugubris dies Romanis illuxisset, propterea quod non solum in vrbe, sed in tota Ytalia adstatim parcialitas incepisset, cumque sentiretur de bello, quod facere moliebatur contra Columpnigenam principem Salerni Anthonium, Mar- tini pape heredem, Romani, quibus tam diu assuetis ad pacem nimis molestum erat in guerra versari, supplicauerant pape, quatenus dare pacem vellet, offerentes se acturos cum principe, quod in omnibus obediret. Responderat autem „aut me vultis, aut pacem ; si pacem, ego abiero adstatim, si me, guerram fieri oportet et ego dabo vobis post perpetuam pacem", guerra deinde non solum fines Romanorum, sed Ytaliam peruadente; etenim prin- ceps pro defensione sua arma sumpsisset necdum contra papam, sed patriam propriam, propter quod fiebant sepe deuastaciones ab hostibus de gregibus et armentis Romanorum. Pape camerarium adierant, vt desuper prouideret, quoniam ad papam propter egritudinem vel alias ciuibus Romanis rarus aut nullus erat ingressus; ille vero nunquam prouiderat, sed cum iam fere omnia capta essent, responderat „iam isti Romani pro suis animalibus querulare cessabunt“. Animalibus igitur perditis papam requisiuissent, vt stipendiarios

Strana 718
718 Liber VIII. Caput XXIII. poneret pro custodia, aut quod ciuitas poneret vsque ad collectam messium; quod eciam agere noluit, sed, quod a seculo auditum non fuerat, pro solucione stipendiorum armigeris in pignore (positi sunt) ciues Romani. Sed et preter hec in regimine ciuitatis iusticia non erat, publicis criminibus permissis impune, et qui eiusdem criminis participes, quod tamen summe cauendum est reipublice gubernatoribus, alii plectebantur, alii appellabantur. Quarto itaque anno guerre populus Romanus pati non valens angustias, inediam aliaque plurima dampna, videns autem quas Deus concesserat gratas messes ad collectam prope fieri, supplicauerat pape, quatenus vellet intelligere se cum Nicolao de Fortibrachiis, etenim fieri poterat bona condicio sua, vtque dignaretur super eo intendere, vt messes collige- rentur. Qui respondisset, quod aliunde expectanda essent bona noua, ideoque sustinerent, quia postea bonam pacem illis daret; camerarius vero responderat, quod in Veneciis non essent messes neque collecta, et tamen non deficerent victualia. Fuerat tamen eis tunc propositum, vt animaduerterent, cum populus Romanus non haberet iam quid comedere, timendum esse, quia nescit plebs ieiuna timere; sed papa tune respondisset confidere se de beatis apostolis Petro et Paulo bona sua defensaturis. Hiis igitur sic stantibus, non industria humana, sed credebatur a Deo prouenisse, quod xxix°. die Maii, cum vno ex offi- cialibus capitolii volente gladium tollere ciui cuidam Romano hic resistens clamauerat alta voce "pacem" similique modo circumstantes, populus congregatus "pacem“ acclamans capitolium ascendens deposuerat senatorem, priuandus namque merito papa esset dominio vrbis, quo vti nesciuit. Non igitur conspiracione, prout papa scripserat, sed pocius sancti- monia quadam omne quod contigerat factum esse intelligeretur. Sequenti vero die con- ueniente populo Romano et nobilibus, quia nullus vmquam dederit repudium libertati et paci, cupientes in pace viuere et ab angustiis liberari constituissent septem gubernatores libertatis et reipublice Romanorum, vtque racionem haberent ab eo, detinuissent came- rarium. Eiusmodi facta relacione consequenter dicebat vrbem Romanam firmissime ad- herere concilio, id ipsum demonstrante instrumento publico, cuius vigore nomine ciuitatis incorporati extiterant legatus et Firmanus cardinales, quodque ciuitas ipsa offerebat sacro concilio omnia bona sua ; postremo autem, quod acceperat mandatum a dominis suis guber- natoribus septem, si quid ex parte pape aduersus vrbem peteretur, quod offerret pro ea se responsurum et standum in iudicio patrumque arbitrio et iuri communi. Hiis auditis archi- episcopus Tarentinus, tercius presidencium pape, premittens quia pape teneret locum, ideoque neccesse sibi fore vt responderet, resumptis dictorum illorum quibusdam affir- mabat duo allegata per eum, quibus factum excusare voluit, non sic se habere nec ad excusacionem sufficere. Nam de pace certum esset papam non mouisse guerram, nisi quia princeps teneret bona ecclesie illaque reddere nolens petebat iniuste multa; principemque mouisse guerram primo, nisum capitolium occupare, et nisi tunc multitudo gencium, que a longe vrbem venerant, sumptis armis simul cum gentibus armorum presentibus illi resis- tentibus papam defendissent et ciuitatem, totus status cleri fuerat in periculo destruc- cionis; qua die Romani ciues tamquam fideles principi ipsi viriliter restitissent. Iniusticia rursus allegata per eum illa ex parte pape non erat, sed pocius quorundam ciuium, non tamen omnium; etenim senator cum aliquando propter sua demerita posuisset ad pati- bulum, contingebat quod inde malefactor eripiebatur ante suspendium; cumque vnus surri- puisset alii quinque millia florenorum et propterea duceretur ad carceres, id permissum

Strana 719
Liber VIII. Caput XXIII. 719 non fuisset, aliaque eiusmodi multa erant. Sed vtcumque valde placuisset ei, quia Romani submittebant se concilio sacro super hiis et volebant stare iuri; etenim cum papa esset in concilio per suos presidentes, intelligeretur eos velle stare iudicio pape. Post hec car- dinalis Firmanus, preferens veniam sibi dandam per patres concilii, qui inpremeditate neque vt deceret diserte loqueretur, per Tarentinum quoque archiepiscopum ac per papam, quia pro veritate solum loqueretur, credens se peccare mortaliter nisi diceret, cum eque damp- nabile esset verum tacere et falsum dicere, premissa item protestacione, de quo petebat testimonium, quod non intenderet dicere contra papam, sed solum dicere veritatem, ad quam inuocabat in testes Deum, quando vult eciam in terra testimonium perhibentem, nec non cardinales et qui tunc erant presentes, dicebat se non mirari, si Tarentinus dixisset se credere vera esse que exposuerat, quoniam progeniem duceret de domo illa, que aliud nisi bonum de se, et nisi malum de alia parcialitate credere non posset, cum tamen domus de Columpna semper fuisset catholica et obediens ecclesie. Idque fore certum scismatis sopiti in Constanciensi concilio causam fuisse domum Vrsinorum, nec non disturbii atque scandali, quod proximis diebus fuisset in ecclesia propter dissolucionem concilii, eciam notum erat si causa forte stetisset, de quo erant testes omnes cardinales et specialiter sancti Petri. Dicebat consequenter principem semper fecisse atque se obtulisse facturum quicquid deberet, ac stare iudicio quorumeunque iudicum sibi dandorum, sed papa num- quam voluisset acceptare nec ad iusticiam audire, qui tamen adstatim post mortem Martini pape reddidisset tres arces, in quibus fortitudo erat Romanorum, castrum sancti Angeli, Hostiam et Pontem molarem ; nec vmquam mouisset primo guerram, sed propter necces- sitatem solam defensionis sue arma sumpserat. Cuius rei extiterat causa, quoniam car- dinalibus de Vrsinis et de Comitibus gubernantibus tunc ad instanciam eorum papa fecisset contra eum guerram, (non) propter peticiones iniustas, quas nunquam interposuisset, sed inter alia propter pecunias habendas et thesaurum quendam, quem dicebat illum tenere, in hiisque multa alia maiora interuenissent, ad que referenda non sufficeret sibi dies. Padua- nus vero episcopus, quartus presidencium, conmemorans de oracione facta per cancel- larium multa in contrarium dicebat, sed inter alia quod allegata per eum non sufficerent ad colorandum facta Romanorum; etenim detinuissent papam, qui per duos dies manserat in manibus eorum priuatus propria libertate, captiuassent eciam camerarium cardinalem, propter quod essent excommunicati et interdicti. Huic cancellarius respondebat quantum ad personam pape non sic esse, namque ostenderet breuium, in quo papa dicebat se reces- sisse de vrbe propter suspicionem future detencionis, et sic videbatur adhuc non fuisse detentus ; quo vero ad camerarium iura dictarent clericos obligatos ad raciocinia, quando essent fugitiui, detineri posse. Hermannus Widelers, affirmans se procuratorem illo tem- pore fuisse principis, adiciebat se interfuisse, quando per parentes, amicos consiliariosque suos fuerat illi consultum dimittere fortalicia et terras ecclesie, que posuerat in manibus cardinalium per mensem antequam guerra ei moueretur, nec eam fecisset nisi post mensem a tempore mote sibi guerre, et per cardinalem Placentinum, qui exierat versus Marinum, obtulerat se velle stare ad omnem obedienciam pape, sed neque potuit obtinere. Postremo autem legatus, dirigens verba ad cancellarium, conmendabat eleganciam facte per eum proposicionis, dicens gratum esse admodum concilio de oblacione submissioneque per eum factis ex parte illius vrbis alme.

Strana 720
720 Liber VIII. Caput XXIV. Caput XXIV. Deputacio legatorum in Ytaliam pro recuperandis terris ecclesie, oblacione preuia ducis Mediolani. Cum vero a mense preterito inter maiores concilii tractatum fuisset, vt per syno- dum mitteretur legatus ad recuperandas terras ecclesie, die prima mensis huius Cristoforus de Bellate, ambasiator ducis Mediolani, associatus per Albinganensem episcopum duosque doctores dominii illius deputaciones adiit. In quarum de fide proposuit, quod vt morem gereret domino suo scripsisset in concilio tractari de vno vel duobus cardinalibus ad Ytaliam destinandis pro recuperacione terrarum ecclesie, sed nichil adhuc fuisse conclusum. Dux autem ipse scripserat se laudare admodum et approbare concilii intencionem, quod- que sibi videretur per concilium mittendos esse cum potestate expediendi in eiusmodi oratores solemnes ad papam, dominia et dominaciones Ytalie, et ad capitaneos in inferio- ribus partibus existentes ; etenim sentire possent qui essent ad huiusmodi negocium fauo- rabiles, quorum auxilio et fauore multa fieri possent desuper huiusmodi recuperacione. De semetipso autem dux ipse dicebat, quod offerret se secundum totum posse suum ad omnem fauorem, auxilium et opera pro recuperacione terrarum ecclesie Romane eiusque restau- racione, omnesque cardinales, et specialiter Arelatensis et Firmanus, qui magis viderant et palpauerant, exhibere testimonium posse, quomodo se habuisset circa terras ecclesie de tempore Martini pape V., qui profecto ita se habuerat, quod non solum quoad terras ecclesie Romane, sed neque cuiusuis alterius archiepiscopalis vel episcopalis vmquam instetisset, vt aliquid occuparetur. Premissam autem oblacionem faceret, vt totus orbis, et specialiter patres concilii intelligerent se habuisse semperque habere in factis ecclesie tamquam catholicum principem. Si qui vero ex patribus concilii super hoc alias informati essent, deponerent eiusmodi informacionem, etenim sicut a principio concilii cum omni fide et diligencia, tamquam bonus concilii filius et ecclesie, executus fuisset quamcumque conmissionem sibi a concilio factam, sic et iam intendebat, eciam ac eciam suadens per concilium mittendos esse ad recuperandas ecclesie terras solemnes oratores; quam obla- cionem verbo offerens volebat, quod non sermone, sed experiencia, facto et opere demon- straretur. Adiciebat rursus, quod intellecto de victoria a Deo concessa contra Bohemos hereticos nimium fuerat letus, ac mandauerat facteque extiterant processiones solemnes in dominiis suis ad Dei laudem; gaudebatque specialiter, quoniam iam totus orbis sentiret fructus laborum patrum concilii, pro cuius fauore ipse insteterat hactenus. Albinganensis vero episcopus dicebat notum patribus esse, quantum dominus dux pro concilio semper fuisset, cum huiusmodi tam grandem oblacionem vltroneus atque spontaneus faceret, illam merito fore acceptandam. Presidens autem respondit deputacionem ipsam exultantem in domino et merito gaudentem oblacionem audiuisse suasionemque factam per illustrissimum ducem, quapropter regraciaretur primum Deo, qui talem filium custodiebat ecclesie sue, ipsique duci de tam grata eius oblacione. Cardinalis denique sancti Petri, premittens hanc materiam quamuis patres concilii, specialiter tamen tangere cardinales, ad quos pertinebat vnacum papa patrimonium ecclesie Romane, adiunxit, ne de ingratitudine notaretur, se eciam domino duci regraciari. Octaua vero postea die in ea deputacione iuxta auisamentum dominorum de duodecim cum positum fuisset in deliberacione, attenta oblacione predieta

Strana 721
Liber VIII. Caput XXIV. 721 prouidendum esse per concilium de legato, abbas sancte Justine, presidencium pape quin- tus, contestabatur rem hanc maioris ponderis esse quam extimaretur, quoniam ad id legatum mittere esset in Ytalia ponere ignem, propterea quod papa iam inuocasset bra- chium seculare dominii Venetorum et haberet equorum tria millia, ideoque primo erat consulendus. Fuit autem deliberatum materiam conmitti sancte Crucis et legato cardi- nalibus, vt adiunctis sibi quos vellent desuper auisarent relaturi. Die autem sequenti car- dinalis sancti Petri, premittens se percepisse aliquos reddere se difficiles, et specialiter abbatem sancte Justine, qui dixerat primo papam esse consulendum, dicebat se desiderare, vt patres desuper mittendo dicto legato attencius considerarent; namque ipse ab inicio sui accessus semper clamauerat mittendum fore in Ytaliam legatum, ne, sicut actum extitit, terre ecclesie perdérentur, sed neque fuit exauditus, quoniam salua eorum pace loquendo impedierant dictam missionem sistentes in concilio ex parte pape et Venetorum. Sed et notum erat omnibus terras ecclesie melius stare in manibus abbatis vnius, episcopi, archi- episcopi aut cardinalis, tenentis eas nomine ecclesie et concilii, quam in illis, in quorum manibus constitute erant; attentaque oblacione ducis maxime foret reprehensibile, si ad- statim super eo non prouideretur, mora in ea re periculum datura, nec erat neccesse primo papam consultari, quia eciam si nollet prouideri oporteret. Qui si cum gentibus Venetorum intenderet recuperare, adstatim in Ytalia esset ignis et bellum, quocirca melius fieret per concilii legatos, vtrique parti dominiorum Ytalie minime suspectos. Quamuis autem putaretur oblacionem predictam forte non tam bono animo factam, sed propter nec- cessitatem vel vtilitatem, attendendum id non esset, quia dominiis illis ad suum interesse amplius intendentibus, merito ecclesia pro suo interesse eciam intendere debebat; etenim certum esset clerum in vtroque dominio excoriari satis, nec ibidem seruari ecclesiasticam libertatem. Postremo dicebat se desiderare presentem fuisse abbatem sancte Justine, quia cum eo super hiis maluisset conferre, et vtinam qui in concilio erant de dominio Venetorum auderent libere loqui. Hec autem dixisset ad finem liberandi conscienciam suam, aliud facere non potens quam iuxta ewangelium dicere ecclesie, de dicto suo requisito testimonio. Vnus autem dominii Venetorum allegabat attendi non debere ad oblacionem ducis, qui postea Bononiam cepisset, et quod legatum mittere esset ignem in Ytalia ponere, et quia videretur dari coadiutorem pape, tamquam inutilis esset pro administracione. Gaspar vero de Perusio aduocatus attentos reddebat patres considerare, cardinalem de Hyspania Egi- dium absque gentibus, dumtaxat cum cruce, Ytaliam introiisse, et tamen cum vna parciali- tate contra aliam obtinuisset totum patrimonium, et ita tune fieri posset, si aliquis cardi- nalis mitteretur. Cardinalis autem sancti Petri Veneto illi respondit, quoniam concordia non esset inter Venetos et ducem et sic iam esset ignis, quod legatus in Ytaliam mittendus posset placare. In eo vero quod de coadiutore obiceretur, attendendum esset iuxta auctoritatem apostoli prelatos omnes esse Christi coadiutores, qui tamen sapiencior et potencior quam papa foret ; quid igitur indigni, si mitterentur aliqui adiuturi papam in recuperacione ter- rarum ecclesie? Tandem materia magnis deliberata consiliis ad conclusionem venit, dieque xxu". mensis huius cardinalis sancte Crucis, in aliis velut presidens concilii conclusione facta in hac concludere distulit, racionibus que tunc placuerunt allegatis, presertim quia ipse pronunciandus erat legatus. Sed et legatus die sequenti, conmendatis eorum personis, prout moris est in pronunciacione, conclusit iuxta concordata omnium deputacionum Seriptores II. 91

Strana 722
722 Liber VIII. Caput XXIV. XXV. sancte Crucis et sancti Petri cardinales legatos ex parte concilii ituros esse ad Ytaliam et ad papam, tam pro pace tocius Ytalie et tocius Romane ecclesie vtilitate, quam pro firmanda vera caritate inter sacrum concilium et papam, proque decretorum conseruacione sacri concilii Basiliensis et fauoribus opportunis, deputatis ad hec qui super huiusmodi facerent instrucciones specifice magis declarantes contenta in facultatibus eorum. Habuerunt sane preter clausas missiuas ingentis numeri, quia ad omnes fere tocius Ytalie principes, dominia, communitates, capitaneos gencium armigerarum et terras ecclesie, duas apertas litteras. In quarum altera sancta synodus, nominans eos legatos vniuersalis ecclesie, con- mittebat eis vel eorum alteri de pace procuranda tam apud papam quam inter quoscumque Ytalie principes, dominia, communitates etc.; quodque laborarent et procurarent ciuitates, castra, terras et loca Romane ecclesie occupata ad obedienciam et subieccionem sancte Romane ecclesie, pape et collegii cardinalium reintegrare et reducere, ipsaque regere, protegere et gubernare, redditusque, prouentus etc. nomine pape et cardinalium recipere, exigere et exponere tam per se ipsos vel alterum ipsorum, quam per alios, cum plena et omnimoda potestate et honore legati de latere, mandante sancta synodo in virtute sancte obediencie omnibus vicariis, rectoribus etc. dictarum terrarum, quatenus cum omni obe- diencia et reuerencia eos suscipientes, ipsisque tamquam eidem concilio vniuersalem eccle- siam representanti parerent, obedirent et intenderent. Alia vero facultas erat specialiter quantum ad Romanos, vt possent eos reconciliare pape, remittereque iniurias illi ac suis factas, omnia item crimina, eciam lese maiestatis, restituere, habilitare, dispensare etc. Caput XXV. Synodale statutum cardinales in concilio constitutos vt cum papa sistentes percipere iura capelli. Die vero sexta ante eiusmodi pronunciacionem legatorum conclusum extitit auisa- mentum, vnanimi patrum firmatum deliberacione, quod profecto, sicut et precedens de synodali legacione ad recuperacionem terrarum ecclesie Romane, fauore permaximo exaltat auctoritatem generalium conciliorum, presidentibus pape in id ipsum consencientibus. Erat autem huiusmodi effectus: attento quod existentes in concilio cardinales non modicum laborarent in vinea domini, per sanctam synodum eciam per edictum et ex officio monendos esse Veneciarum et de Comitibus cardinales, camerarios pape et sacri collegii, sub excom- municacionis, priuacionis beneficiorum, officiorum ac dignitatum, eciam cardinalatus, vt infra competentem terminum cardinalibus presentibus in concilio, eciam si absentes de mandato concilii fuissent vel in futurum essent, a principio sacri concilii vsque ad tunc, et successiue vsque ad finem eius de hiis que debita eis forent, si in curia Romana perstetissent, deberent respondere et integre satisfacere. Qui camerarii si iam forte distribuissent, quod facere non debuerant, aliis cardinalibus de pertinentibus ad illos retinerent vsque ad satisfaccionem ipsam cardinalium in loco concilii presencium, vel alias sub penis similibus illos compel- lerent ad restituendum. Quodque monerentur eciam depositarii pape et collegii, ipse quoque papa supplicandus, exhortandus et cum omni reuerencia monendus esset, vt sub penis pre- dictis camerarios et depositarios ipsos ad predictam complendam satisfaccionem compelleret, et casu quo de predictis in vtilitatem suam aliquid fuerat conuersum, quod illud restitueret

Strana 723
Liber VIII. Caput XXV. XXVI. 723 atque contribueret. Cum vero ex huiusmodi conclusione faciendi monitorii effectus non fuerit secutus, vt prouideretur eis efficacius, de mense Nouembris xix°. die sancta synodus voluit, statuit et ordinauit cardinales, qui fuerant et in futuro essent in concilio presentes, omnia et singula solita emolumenta, quomodocumque racione capelli vel alias cardinalibus in Romana curia presentibus et consistoriis secretis interessentibus obuenire solita, cum ea integritate ab inicio concilii vsque in illud tempus percipere debuisse et percipere debere in futurum, quemadmodum illa percepissent et perciperent, si presentes in dicta curia et consistoriis interfuissent. Pro execucione autem ordinacionis huius cardinalibus ipsis in concilio presentibus, vel de mandato eius absentibus, per se vel alium seu alios predicta emolumenta exigendi, recipiendi omnesque et singulos illa soluere debentes per censuram ecclesiasticam, eciam inuocato auxilio brachii secularis, compellendi, cum eis componendi, concordandi et paciscendi eciam de quota de debito toto soluenda, remittendique libere partem debiti, necnon taliter soluentes absoluendi, quittandi et perpetuo liberandi, ac ab omnibus excommunicacionis etc., suspensionis et penis ecclesiasticis absoluendi, necnon super irregularitate dispensandi, omniaque et singula circa premissa ad supradictorum plenariam execucionem quomodolibet opportuna, prout ipsis cardinalibus videretur, agendi, adimplendi et disponendi plenam et liberam auctoritate vniuersalis ecclesie facultatem concessit. Voluit tamen, quod cardinales tam in concilio quam in Romana curia residentes de receptis hincinde ad inuicem redderent racionem, et cum omni fraterna caritate emolu- menta ipsa communiter diuidere, et computa concludere debere et omnino teneri. Caput XXVI. Testimonium synodale de indulgenciis in festo corporis Christi, illarumque summa specifice enumerata. In prima autem congregacione mensis huius, die tercia Iulii, plurimorum instanciis requisito, vt que erant diuini promotiua cultus vbique notificanda forent autentico testi- monio, sancta synodus concessit, vt de indulgenciis per summos pontifices concessis in festiuitate corporis Christi fidem vbilibet factura bulla daretur synodalis omnibus eam habere volentibus. Summa autem eiusmodi indulgenciarum, prout in litteris Eugenii pape quarti sub data vn°. Kalendas Maii pontificatus sui anno tercio, illa est: Vrbanus papa quartus omnibus Christi fidelibus vere penitentibus, qui matutinali officio festi eiusdem in ecclesia, in qua illud celebraretur, interessent, centum, qui vero misse, totidem, et qui in primis ipsius festi vesperis, similiter centum, qui autem in secundis, totidem, illis vero qui prime, tercie, sexte, none et completorii horarum officiis, pro qualibet ipsarum quadraginta, eis autem qui per octauas ipsius festi matutinalibus, vespertinis, misse ac predictarum horarum officiis, similiter centum; subsequenter Martinus V. et Eugenius papa quartus eisdem fidelibus, qui et quociens in ipsius sacramenti profesto ieiunium vel loco illius aliud pium iuxta suorum consilia confessorum facerent, ducentos, et qui in ecclesiis, in quibus illa celebrari contin- geret, officiis interessent, necnon episcopis et aliis prelatis superioribus, qui dictis officiis libenter interessent, sed quominus eis in ipsis ecclesiis interesse possent, pro conseruan- dis suarum dignitatum iuribus et alias tunc legittime impeditis, pro matutinali quadringentos et pro misse officiis totidem, ac eciam pro qualibet vesperarum eciam quadringentos, reli- 91 *

Strana 724
724 Liber VIII. Caput XXVI. XXVII. quarum vero, videlicet prime, tercie, sexte, none et completorii horarum festi ipsius, centum sexaginta, rursus in quibuslibet octauarum diebus pro singulis matutinalium, missarum et vesperarum ducentos, necnon reliquarum horarum officiorum huiusmodi octuaginta; illis preterea qui processiones, in quibus ipsum viuificum sacramentum dicto festo iuxta ipsarum ritus ecclesiarum deferetur, continue secuti forent, ac quibuslibet in festo et octauarum diebus huiusmodi pro pace et tranquillitate ecclesie missas deuote celebrantibus pro singulis ipsarum, necnon aliis in eodem festo eucharistie sacramentum deuote sumentibus ducentos singulis annis, et vice qualibet eis qui, dum corpus dominicum communicandum defertur infirmis, illud cum incenso luminari precedendo vel sequendo venerarentur, similiter ducentos, et qui tunc illud alias deuote secuti forent, centum dies de iniunctis eis penitenciis miseri- corditer relaxarunt, ac quod in festo et diebus octauarum huiusmodi in terris et locis eccle- siastico quauis auctoritate suppositis interdicto, pulsatis campanis, ianuis apertis et alta voce, excommunicatis prorsus exclusis, sed interdictis, vt cicius reconciliari studerent, permissis, et illis qui causam vel occasionem eiusmodi interdicto dedissent, altari nullatenus appro- pinquantibus, misse et officia premissa licite celebrari possent, auctoritate apostolica con- cesserunt, vniuersos patriarchas, archiepiscopos, episcopos et alios ecclesiarum prelatos dicto Eugenio quarto monente et in virtute sancte obediencie mandante in remissionem peccaminum, quatenus dominica precedente festum ipsum per omnes ecclesiarum suarum dioceses publicari facerent predictas indulgencias, insinuante eciam, vt suarum litterarum tenor inter matutinales festi ipsius et eius octauarum lecciones recitaretur. Caput XXVII. Legacio imperialis concilio explicans puncta decem, solemnisque fulminacio sentencie per suum archiepiscopum contra ciues Bisuntinenses. Celebratis congregacionibus sex de mense Augusti incorporati sancte synodo solito federe extitere procuratorie Rodolphus Traiectensis et N. Tricaricensis episcopi, N. de Casa Dei (et) de Columbis Carnotensis diocesis abbates, in personam vero Johannis de Segobia, in theologia magistri, vniuersitas studii Salamantini, assignato eidem loco post ambasiatores vniuersitatis Parisiensis, Dyonisius Mathildis minorum, Augustinus de Cremona Augustinensis, Petrus de Mareffis, Hermannus de Missia Carmelitarum ordinum professores, in theologia magistri, Juncheranus Glandesay decretorum, Wilhelmus Militis in decretis, Gibertus ad Pullos, Petrus Longenti in legibus licenciati, Raymundus Bosche sancte Felicis Tholosane diocesis decanus, Marcus de Franciis prepositus Januensis, Johannes Piuam secre- tarius cardinalis Arelatensis, tres canonici, tres priores, tres quoque alii. Sancta synodus rece- pit litteras imperatoris Romanorum credenciales datas Vlme vn°. Augusti in personas Georgii Fischel militis et Gregorii vicarii quondam Maguntini, vtriusque iuris doctorum, ambasia- torum suorum, quos dicebat se mittere concilio oratores sumptos ex latere suo. Credenciam autem exposuit in decem punctis Gregorius, notificans imperatorem se ipsum, imperium et omnia sua sacre synodo reconmendare, qui propterea, quod non intendebat longe recedere de Basilea, vice sui non misisset concilii protectorem, sed iam intendebat mittere marchio- nem Badensem vel alium; significabat tamen in suo recessu conmisisse ciuibus Basiliensibus circa proteccionem eiusmodi accuracius intendere debere. Item prout concilium instetisset

Strana 725
Liber VIII. Caput XXVII. 725 apud eum, fecisse iam concordiam vsum pietate sua et liberalitate cum duce Bauarie Ludouico, qui simul cum eo Ratisponam ibat super reuocacione Bohemorum ad vnionem ecclesie, circa quam imperator ipse zelo fidei et instancia concilii intendebat summopere laborare; et regraciabatur sacro concilio de ambasiatoribus desuper missis tam solemnibus, letatus specialiter quoniam admodum sibi grati essent. Atqui exhortabatur sanctam syno- dum, vt omnibus aliis pretermissis per eam intenderetur ad reformacionem, specialiter super extirpacione simonie in clero voraginisque vsurarum in laycali populo, in vtroque autem super nonobseruancia et facili dispensacione iuramentorum; rogabat insuper speciali deprecacione, quod sancta synodus intenderet ad ecclesie reformacionem eciam in capite. Intenderetur denique ad recuperacionem terrarum ecclesie, restituendarum ad possessionem summi pontificis; sed et remitti ad forum seculare suum (causas) ducatus Saxonie, Bam- bergensis et Bisuntinensis ciuitatum, permaxime ducatus, causa huiusmodi specialiter ad suum consistorium pertinente; item quod sancta synodus crebro visitaret eum litteris suis, quibus maxime congauderet; postremo vt quemadmodum paratus ipse erat dare brachium seculare suum in fauorem et subsidium ecclesiastici, ita et seculari suo ecclesiasticum exhiberetur. Concludebat autem prefatus exponens, quoniam de hoc atque remissione cau- sarum quedam alia exponenda opportune magis essent coram deputatis ad id dandis per sacrum concilium, in id igitur loci dicenda alia reseruaret. Legatus vero concilii nomine respondit imperatori gracias agens de assistencia sua, quia, sicut semper fuit, erat quoque neccessaria et pro rebus gerendis accommoda; item et de dando protectore, cum veniret, benigne suscipiendo; de concordia rursum cum duce Ludouico deque studio cui incum- beret ad Bohemorum reduccionem, quoniam in hoc negocio sancta synodus plurimum confi- deret de opera eius ; qui regraciari non debuisset de ambasiatoribus destinatis in ea re per concilium, facto hoc non alias quam debito suo cordi patrum concilii super omnia inexi- stente; ad reformacionem autem laborare permaxime erat intencio sancte synodi; quo vero ad remissionem causarum, quoniam materia illa grauis esset, desuper deliberarent deputa- ciones; ad recuperacionem denique terrarum ecclesie requisitam quod ad id intenderet, conmiserat notificandum imperatori per suos ambasiatores, iamque opus illud execucioni tradens sancta synodus pronunciauerat in legatos cardinales sancte Crucis et sancti Petri. Post responsionem hanc cardinalis Rothomagensis, resumens Gregorium dixisse interim, quo deliberaretur de remissione, supersedendum fore in dictis causis, allegabat in causa Bisuntina id iustum non esse, que iam diu per predecessorem suum, eciam ad instanciam imperatoris, in foro ecclesiastico fuerat introducta, ipsique ciues quoniam de facto vsur- pauerant iura ecclesie et spoliauerant, contra eos procedi oporteret, qui alias nunquam bono modo aut concordie acquiescere voluissent, de quibus quoque notum erat, quamuis dicerent se imperiales, in nullo imperatori effectualiter obedire nec respondere; sed et cardinalis ipse confitebatur se habere regalia ab imperatore, que illi occupassent. Super causa quoque Bambergensi replicatum extitit, quoniam esset in puncto terminacionis, super- sedendum non fore. Quod autem Rothomagensis ad dicta prefatorum ambasiatorum impe- rialium verbis replicauerat, factis iam per eum agebat consequenter. Etenim precedenti die xx“ Augusti quamuis per cardinales, presidentes prelatosque maiores concilii rogatus magna cum instancia fuisset vt supersederet, respondens neccesse sibi fore suam defendere ecclesiam, dimissis illis in domo sua ecclesiam adiuit et in seafaldo ligneo alto, ad hoc

Strana 726
726 Liber VIII. Caput XXVII. XXVIII. preparato iuxta portam ecclesie ipsius maiorem, pontificalibus indutus est, simili quoque modo Lausanensis, Bellicensis et Basiliensis eius suffraganei, in habitibus vero consuetis Papiensi, Leonensi et Pergamensi episcopis eidem assistentibus, circumstantibus autem sacerdotalibus indutis presbiteris duodecim et manutenentibus singulis cereos accensos, abinde in terram proicientibus, cardinalis ipse archiepiscopus Bisuntinensis, organo magistri Petri Salomonis recitato processu, sentenciam fulminauit in scriptis contra ciues Bisuntinos, excommunicans, aggrauans et reaggrauans eos cum anathemate interdicta ciuitate, requirens archiepiscopos, episcopos aliosque iurisdiccionem ecclesiasticam habentes, vt noticiam habentes de hiis per litteras eius tamquam tales ciues ipsos denunciarent. Caput XXVIII. Accessus oratorum Anglie primo et Hyspanie consequenter in apparatu magno eorumque prime in concilio proposiciones. Recepit quoque sancta synodus litteras Anglie regis credenciales in personas ora- torum suorum, qui ingressi fuere locum concilii quinta mensis huius in multitudine eque- strium, inter quos fere centum quinquaginta cum arcubus et sagittis, obuiam illis exeunti- bus familiis cardinalium, ambasiatoribus Grecorum, Burgundie quoque et Britannie ducum et Veneciarum, postremo presidentibus pape Tarentino et Paduano, associatis episcopis et aliis dominii Venetorum. Qui xvn". die mensis representarunt se in generali congregacione, quod vero aliis factum non extiterat, vbi tempore proposicionis sessuri erant, posita sunt bancalia tapetibus cooperta ex opposito ad altare in medio ecclesie cum scabello ad pedes, quemadmodum sedere consueuerant cardinales in capite chori; tunc autem sedebant velut in missa a dextro et sinistro latere, vbi alii prelati. Intrantes autem ambasiatores ipsi ex parte chori, per mediam transeuntes congregacionem, sederunt in dispositis sibi banca- libus Robertus Londoniensis episcopus et comes de Morten, item Johannes Roffensis et Bernardus Aquensis episcopi, abbates deinde plures, priores doctoresque diuini et humani iuris. Quorum Londoniensis episcopus exordio consueto presentauit litteras scriptas quinta Maii sub nomine regis Anglie et Francie dominique Ybernie, referentis ad concilii instan- ciam destinasse ambasiatam suam, ex arduis postmodum et bonis causis reuocatam, secundo autem, cum ex parte concilii idem episcopus Londoniensis vt mitteret requisiuisset, mit- tebat ambasiatores suos, optans vt simul collaborarent in hiis que ad cultum Dei et ecclesie reformacionem, ad que per concilium agebatur; rogabat igitur eos in se et se in eis reconmendatos haberi credencia illis prestita. Nominabantur autem in ea littera predicti quatuor aliique sex ambasiatores. Post cuius lecturam Londoniensis episcopus grato, ele- ganti doctoque sermone cum themate „ipse diriget consilium“, conmendans zelum concilii atque laudans, quod ad tam neccessaria sanctaque intenderet opera, quamque neccesse foret super eis intendi, exhortabatur patres confidendum esse de perfeccione desiderati finis operum, ad que congregata extiterat sancta synodus, concludens in quauis pausa ora- cionis sue, quod patribus facientibus quod in se esset, Deo perficiente opus quod in eis ceperat bonum, quamuis magna, difficilia arduaque essent, complerentur, quia ipse dominus diriget consilium ; in prosecucione autem pluries attestabatur dicens se a prefato rege fuisse missos pro Anglie regno. Post cuius oracionem surgentibus Francie Ludouici et

Strana 727
Liber VIII. Caput XXVIII. 727 Scocie regum, comitis quoque Armeniaci ambasiatoribus, eorum primus Lugdunensis archiepiscopus proposuit, affirmans recte Deum sancte synodi Basiliensis direxisse con- silium, que ab inicio sui decretum fecerat, quod per quameumque nominacionem vel ante- lacionem in loquendo, sedendo vel eundo non acquireretur alicui nouum ius nec fieret pre- iudicium cuicumque; ideoque quoniam tam in litteris quam in proposicione Londoniensis episcopi rex Anglorum sepe nominatus fuisset Francorum rex, ipsi protestabantur per hoc nullum ius illi acquiri nec preiudicium fieri Karolo regi Francorum, et ne frequenter atte- diaret, protestacionem hanc volebant repetitam esse, quandocumque contingeret eiusmodi ieri nominaciones. Simon autem de Theramo aduocatus de mandato ambasiatorum Anglie licebat non consentire illos dicte protestacioni vt iniuste et inualide, quinymo et contra protestabantur non solum de nomine, sed de loco et sessione, quam occupabant dicti ambasiatores, debitam domino suo vt regi Francie. Aduersus hec Turonensis archi- episcopus, ambasiatorum Francie tercius, alloquebatur sanctam synodum memorem esse debere, quanta christianissimi Francie reges obsequia prestitissent ecclesie synodoque Basi- liensi, quam Karolus Francorum in suarum neccessitatum articulis semper fouerat haberet- que animum continuandi semper et locum, quem tunc tenebat, a principio concilii semper habuisse tamquam debitum Francie regibus, et quem tenuerat pater ipsius Caroli, rex Francorum indubitatus, propter quod esset debitus filio iuxta testimonium scripture sacre in propheta "et sedebit super solium Dauid patris sui“, in ecclesiastico eciam „mortuus est pater et non est mortuus, reliquit enim filium similem sibi post se“; concludebat igitur protestacionem dicti Symonis non admittendam esse, attento maxime quod amba- siatores dicerent se missos solum pro regno Anglie. Cum vero dictus Symon vellet repli- care, legatus respondere cepit. Sed illis non acquiescentibus Londoniensis episcopus dicebat se non consentire dictis per archiepiscopum Turonensem, quinymo vt prius pro- testabantur; cui Lugdunensis archiepiscopus, se protestari de contrario; fuit autem ver- borum terminus, vtrimque requisito a notariis testimonio. Post que legatus eloquebatur. conmendans proposicionem factam per Londoniensem episcopum, contestatus synodum sanctam gauisam fuisse de ipsorum ambasiatorum aduentu, tum ob deuocionem regie maiestatis ad ecclesiam et concilium, tum ob merita et virtutes eorum, quoniam possent vtiles esse in rebus per concilium gerendis, offerebatque concilium ad grata queuis in ipsius regis fauorem. Pari quoque modo preter contradicciones et protestaciones actum est circa ambasiatores regis Castelle, qui Alfonsus Carillo prothonotarius, Aluarus episcopus Conchensis, Johannes de Silua vexillarius, Alfonsus Campostellane et Segobiensis eccle- siarum decanus, referendarius Ludouicus de Pace, auditores regis Lupus de Galdo et Johannes de Currali, ordinis predicatorum et theologie professores. Hii xxvi°. die mensis huius concilii locum ingressi fuere, triginta mulis supellectili oneratis precedentibus Hyspanorum more pedestrium multitudine portancium balistas et lanceas circumseptis, preeuntibus quoque octuaginta scutiferis, quorum duodecim milites ornatu precioso, sequentibus autem doctoribus multis et capellanis; fueruntque illis obuiam omnes qui in concilio preter cardinalium personas et oratorum Anglie, qui miserunt quatuor doctores cum centum equis, auisato primum cardinali sancti Petri per comitem nullum abinde secu- turum scandalum. In generali autem congregacione specialiter indicta die n°. Septembris, presentatis litteris credencialibus regis Castelle datis xv°. die Aprilis, honore in bancalibus

Strana 728
728 Liber VIII. Caput XXVIII. XXIX. et introitu prout Anglie oratoribus obseruato, proposuerunt organo Conchensis episcopi cum themate „gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei“ artificiosa oracione multiplicatis alle- gacionibus biblie et decretorum conmendantis synodum laboresque eius, et exhortantis ad illa complendum, ad quod et ipsi fuerant destinati. Presidens autem respondit solito more. Caput XXIX. Oblacio Alberti ducis Austrie magnis exaltati laudibus per legatos apostolice sedis, et reformacio officialium iusticie intra corpus concilii Basiliensis et ciuitatis. Recepit item sancta synodus litteras Alberti ducis Austrie et marchionis Morauie datas Wienne xxvIn". Julii credenciales in personam Henrici Fleck, auditoris camere con- cilii. Qui exposuit prefatum ducem ab inicio heresis Bohemorum ab eis multa perpessum dampna illumque in fauorem fidei multa intulisse, tenueratque quasi continue gentes armo- rum ad defensionem patrie sue impediendumque presertim eis transitum Danubii, in quo nisi eis restitisset, magna pars Almanie superioris fuisset euersa ; qui eciam in omnibus exercitibus per legatos apostolice sedis ad extirpacionem illius heresis destinatos semper fuisset dispositus et tamquam pugil fidei strenue militauerat. Cumque post victorias diebus illis contra Bohemos habitas illi qui euaserant cum aliis complicibus in Morauia conglo- barentur, propter quod timebatur de aggressu contra dominium suum, iamque ipse in aduersum licet coaptauerit exercitum suum, erat tamen sibi neccesse vnacum suis auxilium gencium armorum, supplicabat igitur sancte synodo concedi sibi eiusmodi subsidium pro fide militare parato ; quod si de facili per concilium haberi non poterat, prouideret eidem de pecunia aliqua, et si dignaretur quod assignaret ei prouinciam Salezburgensem quoad semidecimam pro dicto auxilio colligendam. Allegante sane dicto Henrico in testimonium fidelitatis et seruiciorum ducis, qui presentes aderant, Julianum et Placentinum cardinales, diuersis temporibus ad extirpacionem dicte heresis legatos de latere per sedem aposto- licam, Julianus affirmabat posse dici, quod inter Almanie principes circa huiusmodi obse- quium fidei solus in tanta strenuitate haberi deberet, non quod alii eciam strenue et lau- dabiliter pro fide non militassent, sed quod dux ipse inter illos singulariter; Placentinus vero contestabatur tempore sue legacionis per Martinum papam quintum eidem imposite prefatum ducem de subditis suis in fidei obsequium congregasse sexaginta millia pugnatorum. Mense quoque isto, cum propter allegaciones aduocatorum et procuratorum magni fierent strepitus et clamores tam in deputacionibus quam in generali congregacione, ordinatum extitit neminem aduocatorum vel alium quemcumque pro causis particularibus, sub pena expulsionis a generali congregacione aliaque eorundem arbitrio infligente, absque speciali licencia presidencium in generali congregacione loqui; conmissum quoque illis fuit contra quoscumque facientes strepitus et clamores in congregacione, vt cohercere et punire eos possent. Ad reformacionem preterea cleri Basiliensis legatus, patriarcha Anthiochenus, archiepiscopus Lugdunensis et Johannes Celi, in theologia magister, deputati fuere et ad reformacionem monasterii Salczensis Ratisponensis episcopus et vicarius Cluniacensis; con- clusa eciam fuit reformacio notariorum et aliorum officialium audiencie rote et iusticie. In isto quippe mense, prout supra narratum est, vbi de extirpacione simonie labores patrum referebantur, solemnes facte fuerant protestaciones per omnes status ecclesie in concilio

Strana 729
Liber VIII. Caput XXIX. 729 constitutos super generali reformacione agenda et decebat, vt iudicio incipiente a domo Dei, ab ea que prope erat, videlicet in officialibus concilii inchoari; etenim quamuis de mense Octobris anno xxxII°. taxa quedam extiterit facta, illa tamen in omnibus non pro- uidente casibus reformacio nunc facta extitit tenoris sequentis. Reformacio intra corpus concilii Basiliensis et ciuitatis. „Hec est ordinacio taxe salarii notariorum in sacro concilio et in causis in eodem ventilantibus scribencium, nec non cursorum et aliorum officialium, qui seruiunt in eisdem. In primis pro citacione ad partes in quibuscumque causis notarius non recipiat nisi vnum florenum, eciam inserta inhibicione, sigillis, cordulis, cera et carta per eundem notarium expeditis. Item pro inhibicione seorsum vnum florenum Renensem cum omnibus aliis emer- gentibus euentibus, vt supra est expressum, et hoc est extra concilium. In concilio vero, vbi vnus auditor alteri inhibet, soluant solidos octo ; si autem citacio per edictum ema- nauerit, pro examinacione testium et informacione summaria addatur florenus medius. Item notarius audiencie contradictarum pro lectura citacionis et quarumcumque litterarum per edictum decretarum, et pro affixione in valuas ecclesie non habeat nisi florenum Renensem pro instrumento et subscripcione. Item cum in aliqua causa proceditur per audienciam, pro parua citacione, que cottidie in audiencia leguntur, non recipiant nisi denarios sex Basilienses, eo quod in Romana curia non soluuntur nisi quadrini quinque. Item similiter pro compulsoria per se vnum florenum Renensem. Item pro monitorio simplici et virtute simplicis conmissionis inserende florenum vnum Renensem, nisi forte materia scripture multa esset et commissio longa cum multis censuris, eciam inuocacione brachii secularis et per edictum, tunc notarius possit recipere medium florenum vltra et non plus, iuxta tamen taxatoris discrecionem infrascripti ad hoc deputandi, ita quod vltra duos florenos Renenses pro talibus grauibus monitoriis recipere non presumat. Item pro sequestracione fructuum vnum florenum Renensem. Item pro executoria duarum duos et trium tres, nisi forte littera multa et processus longus vltra consuetum, tunc in eo casu stetur taxe dicti taxatoris, si partes pecierint. Item pro foliis quindecim registri legalis, in quo registrantur acta cause iudici tradenda, soluatur vnus florenus Renensis. Legale autem registrum intelligitur, si in qualibet parte folii xxx. linee continentur, et in qualibet linea octo dicciones ; caueant tamen notarii, ne multiplicent verba cum synonimis, sed ponant dumtaxat substancialia et vtantur breuiaturis consuetis et legalibus, nec quasi omnia, vt alias solent facere, verba extense conscribant in magnum parcium grauamen. Item simili modo pro tot lineis et dic- cionibus neccessariis pro xx. foliis habeat copista florenum vnum Renensem, ita quod secundum proporcionem minoris vel maioris numeri foliorum soluatur tam pro registro quam pro copiis iuxta calculum dicte taxe. Item pro littera remissionis ad partes soluatur vnus florenus Renensis; pro articulis vero et interrogatoriis inclusis iuxta numerum folio- rum inclusorum, habito respectu ad taxam foliorum registri. Item quod citacio compul- sorie, inhibicionis et conmissionis, que prius extense sunt in registro, quando decrete fuerunt, non extendantur in reportacione de partibus, quia sufficit quod semel sunt regra- ciate, sed fiat simplex mencio de eisdem. Item similiter constitucio procuratoris apud acta, Scriptores II. 92

Strana 730
Liber VIII. Caput XXIX. 730 que in registro extensa est, prout extendi deberet, non debeat postea iterum extendi in forma instrumenti, quia non aliud est nisi multiplicare folia. Item pro examinacione testium in causa beneficiali super articulis de iure partis recipiat notarius pro quatuor testibus florenum vnum Renensem, sed in articulis obiectiuis et in causis prophanis, vbi maior est labor, fiat computacio secundum numerum articulorum, ita quod super decem articulis examinet testes pro vno floreno, et si vltra plures articuli fuerint, semper pro decem medius florenus soluatur, pro paucioribus vero pro rata, non obstantibus quibuscumque interrogatoriis et per partem oblatis, cum ipse alias ex suo officio teneatur testes exami- nare cum omni diligencia. Item pro nota sentencie habeat florenos duos Renenses et non vltra, nisi forte excederet formam consuetam in multitudine scripture, tunc stetur mode- racioni dicti taxatoris. Item pari modo fiat de instrumento sentencie. Item pro absolucione simplici florenum vnum Renensem pro vna persona dumtaxat, si autem plures fuerint, tune recipiat notarius medium florenum vltra, nisi essent vltra sex, tune licet notario habere florenos duos, et si x. et vltra fuerint, capiat florenos tres. Item pro absolucione ad cau- telam, si registrum fiat, soluantur pro registro communia que supra, et tunc pro instru- mento non suscipiat vltra quam superius dictum est de absolucione simplici; si autem registrum non fieret, tunc labor notarii quoad personam, numerum et materiam laboriosam considerandus esset, et si pars cum notario concordare non poterit, ad taxatorem recur- rendum est prout infra describitur deputandum. Item pro instrumento alicuius alterius priuati gesti in congregacione vel in sessione publica sacri concilii, si sit sine insercione scripture alicuius, soluatur medius florenus Renensis, si autem sit cum insercione alicuius appellacionis vel protestacionis, tune habeatur respectus ad quantitatem scripture inse- rende, et in casu dissensionis stetur taxacioni dicti taxatoris. Item quod in tractatibus extraiudicialibus, siue personalibus siue realibus aut pecuniariis, si notarius rogatus pro stipulacione contractus recipiat florenum vnum Renensem pro centenario, non propterea debet habere pro instrumento eciam vnum florenum, sed simpliciter pro laboribus suis sibi sufficiat, non habito respectu ad quantitatem pecunie vel valorem rei. Item pauperibus de premissis omnibus, indigentibus et iurare volentibus se soluere non habere, notarius gratis seruiat, saluo si ad presens non habuerit, sed cum fuerit soluendo, tunc notarius exigere potest taxacionem seu promissionem ; quod si notarius a pauperibus euidenter non haben- tibus pecuniam extorquere presumpserit ac gratis seruire recusauerit, propter quod in iusticia sua leditur aut negligitur, posset recurri ad dictum deputatum, qui illis prouidere habeat. Item cum litigantes vt plurimum accusare notarios et eorum indignacionem aut cau- sarum suarum incurrere timeant, presertim si cum eis ad taxam predictam recurrerent, vel forte notarii in expedicione registri et alia ad eorum officia pertinencia maliciose, quod absit, partes negligerent, sancta synodus volens huiusmodi maliciis obuiare statuit et decreuit, quod si quis notarius huiusmodi tales negligencias vel malicias presumpserit per- petrare, post dictam conmissam negligenciam, nisi suam innocenciam ostenderit, penam priuacionis dicti officii notariatus et infamie maculam incurrat ipso facto. Item ne notarius conmissionem et distribucionem causarum ad suos iudices vel auditoribus, coram quibus scribant, per se vel alium procurare, aut conmissionem huiusmodi de manibus cursorum, vt sibi in ordine veniant, partibus ignorantibus redimere vel occulte presumant, sub nota falsi et infamie et penis predictis hec sancta synodus districte precipit atque mandat. Item

Strana 731
Liber VIII. Caput XXIX. 731 cum non careat scrupulo fraudis occulte, quod quandoque ipsi iudices vel auditores cum falsariis notariis participant, sancta synodus volens huic morbo remedium apponere hoc de cetero non fieri omnino prohibet sub excommunicacionis et graui sermone et infamie et sub priuacionis officii penis, quas penas aut sentenciam excommunicacionis incurrant ipso facto. Item, quod longe turpius est, quidam iudices sunt habentes notarios inexpertos, qui ab ipsis iudicibus officium tale notariatus conducunt pro certo precio, hoc enim cum turpissimum appareat questum, ammodo sub similibus penis fieri prohibet hec sancta syno- dus. Item pro premissis et infrascriptis exequendis et manutenendis hec sancta synodus ali- quem expertum et personam legalem in hoc sacro concilio, ad quem in casu discordie habeatur recursus, deputet si placet cum potestate in premissis, cum differencia exorta fuerit, ipsas scripturas examinandi et non expresse seu nominata taxa taxandi, et nota- rios ad obseruandum taxam predictam compellendi, transgressores et rebelles ab officio suspendendi seu priuandi, si contumacia suaserit eorundem, ipsosque ad restitucionem eius, quod vltra taxam receperint, parti grauate faciendam eciam per censuram ecclesiasticam cohercendi, cum potestate tam iudices et auditores, quam eciam notarios dictas, dummodo sibi summarie de premissis ex officio procedendi legittime constiterit, penas et sentencias predictas incurrisse declarandi, iuretque idem deputandus, quod dictum officium suum fideliter exerceat, vt est moris. Item cum cursores simili modo in officio eorum excedere dicuntur, placet quod magister cursorum pro redempcione et presentacione conmissionis cuiuscumque simplicis vel consistorialis non recipiat nisi blaphardos tres. Item pro vna citacione simplici in audiencia quatuor, et extra denarios sex, et non vltra, et hoc idem de mandato in scriptis exequendo. Item quod nullus in dignitate ecclesiastica vel in sacer- docio constitutus de cetero audeat procuracionis officium publicum et indifferenter in omnibus causis exercere et se venalem prebere, cum illud sit officium vile, sub pena infamie et suspensionis per annum a suis officiis et beneficiis ecclesiasticis, quam ipso facto incur- rant. Nichilominus, si contra talem procuratorem talis excepcio proponitur, auditor seu iudex eam admittat, et si fuerit probata, eum repellat, alioquin processus cum eo vel per eum agitatus sit nullus. Per hoc non prohibentur, quin possint in suis et ecclesiarum suarum, in quibus beneficiati existunt, vel prelatorum suorum ac miserabilium personarum causis procurare. Aduocati vero et procuratores sic se moderare habeant, vt in causis iniquis et iniustis patrocinium non adhibeant, et non ius habenti ad desistendum persua- deant, ne venalitas iusticie in eis sibi locum vendicet; sed Deum pre oculis habentes in causis, quas in se sumpserunt defendentes, vltra quam laborauerint, pecunias pro suis laboribus non extorqueant, sed sint contenti de ipsorum salariis iuxta antiquam taxam Romane curie, et presertim pape Johannis XXII. cum aliorum summorum pontificum, pau- peribus vero gratis seruiant, ita tamen quod in causis, in quibus modicos habuerunt labores et solum terminos seruauerunt, et articulos de iure vel excepciones dederint sine magnis intricacionibus, de medietate huiusmodi taxe contenti sint. Item quod premissa omnia et singula circa huiusmodi salariorum moderacionem expressa et conclusa eciam ad casus et causas pendentes et nondum expeditas extendantur. Premissa autem postquam conclusa fuerunt, in audiencia publica contradictarum singulis publicent mensibus eciam per bullam sacri concilii, ne quisquam de premissis ignoranciam pretendere possit“. Capi- tula vero ista vt obseruari facerent, punituris transgressores concessa fuit potestas Sep- 920

Strana 732
732 Liber VIII. Caput XXIX. XXX. tembrio mense camere, aliis quoque auditoribus concilii. Rursus mense isto Augusti intro- ducta fuit causa Turonensis preeminencie. Siquidem Turonensis archiepiscopus querelam agens, cum sedes sua principalis foret ecclesia sancti Martini Turonensis, decanum et canonicos illius pretendentes se exemptos nolle eum admittere ad ingressum dicte ecclesie erecta cruce, nec celebrare cum pallio, dicentes se habere priuilegia, que requisiti nun- quam voluissent ostendere, cumque de iure id concederetur omnibus archiepiscopis, requi- rebat conmitti presidentibus pape, vt eos monerent de admissione vel infra terminum assig- nandum priuilegia ostenderent. Conmissa igitur causa fuit iudicibus decreturis monitorium contra impedientes, vtque instruerent processum vsque ad sentenciam diffinitiuam, relaturi merita eius, vt sancta synodus ministraret breue iusticie complementum. Introducta quoque fuit causa ecclesie Tornacensis, quam primo sancta synodus studuit per viam pacis termi- nari, ordinato ambasiatorem vnum mittendum esse ad ducem ducissamque Burgundie, exhortaturum eos in fauorem Johannis episcopi dicte ecclesie; causa autem hec necdum vexacionibus magnis patres afflixit, sed et ipsum concilium, prout in sequentibus explica- bitur, grandi periculo exposuit. Caput XXX. Querela patriarche Aquilegiensis contra dominium Venetorum a xv. annis occupancium bona patriarchatus, superque requisito monitorio magne disceptaciones. Mense preterea isto enarranda est controuersia super restitucione bonorum patri- archatus Aquilegiensis, que introducta mense Aprilis terminum in hoc accepit per concor- diam terminari non posse. Siquidem xx. die Aprilis Ludouicus dux de Deck, patriarcha Aquilegiensis, comitatus marchione Brandenburgensi iuniore et multis illustribus, per vica- rium Maguntinum in congregacione proposuit a xv. annis per dominium Venetorum occu- pata fuisse castra, bona et possessiones ecclesie Aquilegiensis, illaque ab eisdem teneri, que inter alias sedes patriarchales in bonis temporalibus permaxime dotata erat. Cum vero a principio accessus imperatoris ad concilium oratores prefati dominii Johannes Franciscus et Andreas Donato proposuissent senatum Veneciarum commendantes de multa fidelitate et obsequiis ad Romanam ecclesiam, quapropter credebatur id precipue seruaturos eos quantum ad ecclesiam Aquilegiensem, prime Romane attinencie propinquioris, quod igitur sancta synodus dignaretur deputare aliquos ex patribus oratores ipsos requisituros super restitucione dictorum bonorum. Ad hec Gaspare de Perusio, Simone de Theramo alioque Simone de Valle aduocatis surgentibus, primus proposuit eam causam, quamuis simpliciter tune proponeretur, esse causam maxime arduam, cumque dominium illud nichil iniuste fecisset, cuius oratores presentes erant, placeret ante omnem deliberacionem eos plene audire. Vicarius autem replicauit necdum temporalia prefate ecclesie fuisse ablata per dictum dominium, sed et ipsi patriarche impedimentum prestabatur ad exercicium spiritua- lium. Presidens vero respondit per concilium desuper deliberandum esse, et in fine con- gregacionis a presidentibus deputacionum nominati sunt Turonensis archiepiscopus, Con- stanciensis, Gebennensis et Dignensis episcopi accessuri oratores Venetorum, vt illis con- mendarent concilii ex parte negocium ecclesie et patriarche ipsius. Quatriduo autem effluxo marchio Brandenburgensis, Magdeburgensis archiepiscopus, Tridentinus, Frisingensis,

Strana 733
Liber VIII. Caput XXX. 733 Curiensis et Augustensis episcopi imperatoris nomine supplicarunt huiusmodi causam per concilium reconmendatam haberi. Post quorum recessum instante patriarcha Aquilegiensi facta est relacio per Turonensem archiepiscopum, primum ex quatuor, intimasse dictis oratoribus imposita eis, qui responderunt non habere mandatum a dominacione sua, sed quamprimum eidem significare vellent et confidebant taliter prouidendum esse, quod domi- nium illud non notaretur ; vltra hec autem non tanquam oratores, sed velut persone sin- gulares dixerant nonnulla tangencia personam patriarche, que quatuor ipsi concordauerant non referre. Sed et patriarcha instante referebat dixisse illos dominium Venetorum se intromisisse ad requisicionem subditorum dicte ecclesie, querulancium patriarcham rigidius se habere quam modestiam deceret prelati ecclesiastici, aliaque pericula exposuerant defendi petentes, propter quod, quecumque facta erant per dominium Venetorum, facta erant ad proteccionem dominii et vasallorum dicte ecclesie. Ad hec patriarcha per vicarium Maguntinum allegabat, tanquam oppositum intelligendum esset, ex huiusmodi relacione constare non habuisse mandatum a dominio, qui se opposuerant peticioni sue. Dicebat rursus ecclesiam Aquilegiensem a beato Petro et sancto Clemente fundatam, a diuis impe- ratoribus abundantissime dotatam fuisse, habuisse comitatum et ducatum Fori Julii mar- chiamque Ystrie, sed a quinquaginta annis propter bellum, quod rex Vngarie habuit contra Venetos, certum castrum inpignoratum fuerat ciuitati; cuius occasione castri, vt non resti- tueretur, dominium Venetorum cum ciuitate illa per machinacionem et violenciam occu- pauerat bona Fori Julii. Patriarcha vero ipse constitutus in concilio Constanciensi obtu- lerat se velle habere concordiam cum Venetis, sed non acceptauerant, nec tempore illo propterea quod omnis conatus tocius Almanie erat contra hereses Bohemorum, potuisset habere gentes ad recuperanda bona dicte ecclesie. Petebat igitur per concilium mandan- dum esse, vt restituerentur sibi dicta bona notorie ad ecclesiam pertinencia, et si quam accionem haberent, offerebat se stare iusticie. Gaspar deinde, dicens se aduocatum dominii, plura generaliter dixit Venetos conmendans de obsequio et fidelitate ad Romanam et ecclesiam vniuersalem conciliaque generalia, quodque eorum magna iusticia esset ad subditos omnesque alios, etenim quamuis potentes semper tamen abstinuissent a bonis aliorum nisi in defensionem sui; ne igitur notaretur, quod placeret spectare responsum dominii illius in breui mittendum. Factum est autem, vt rogatu cardinalis sancti Petri die xxvi°. Aprilis patriarcha concesserit dies xxx., quibus per oratores suos posset haberi a dominio Venetorum mandatum. Qui die sequenti gracias agentes responderunt se fore contentos, infraque eundem terminum sperare a dominio suo graciosum responsum. Quo euenit vt xxVIIa. Maii patriarcha in generali congregacione organo dicti vicarii Maguntini cum predicta conmemorans, et quemadmodum oratores Venetorum coram deputatis missis ad eos visi fuissent confiteri tenere iniuste bona ecclesie sue, causam allegantes quare accepissent, quia propter malum regimen ipsius patriarche, cumque iam transissent xxx. dies dati pro habendo responso, quoniam res notoria esset, supplicabat concedi sibi monitorium aduersus dominium ad restituendum. Gaspare autem respondente necdum transisse xxx. dies, nec illum sufficientem esse terminum, quoniam requirerentur xv. pro accessu (et) totidem pro regressu, ideoque pro re tam ardua placeret differri parumper, materia remissa est ad deputaciones; in quibus sequenti die patriarcha requirebat monitorium, aduocati autem dilacionem octo dierum. Duodecima porro die Junii iuxta concordata deputacionum con-

Strana 734
734 Liber VIII. Caput XXX. XXXI. clusum est, vt tractaretur concordia per sancte Crucis, legatum, sancti Petri et Firmanum cardinales, qui si non possent concordare partes infra spacium mensis vnius, tunc iuxta deliberata deputacionum auctoritate concilii decerneretur monitorium contra Venetorum dominium, quodque ad huiusmodi actum presidentes possent indicere congregacionem. Die autem xxII°. Julii per aduocatum suum Franciscum de Boschis patriarcha, conmemorans factam non fuisse concordiam, peciit relacionem fieri per deputatos; cumque transiisset terminus ad illam assignatus, requirebat concludi monitorium concordatum in deputacio- nibus; sed et Venetis contrasistentibus legatoque dicente dominos suos collegas seque non conuenisse super relacione facienda, mansit in crastino relacionem fieri debere. Quo post proposicionem ambasiatorum regis Polonie, que vero diuturnior, Grecie conciliique nomine responsionem, conclusamque legacionem sancte Crucis et sancti Petri cardinalium ad Ytaliam, patriarcha petente relacionem per cardinales fieri et concludi, e contra autem Venetis audiri petentibus ante conclusionem, relacio facta est, quod patriarcha assentiret administracionem temporalitatis poni ad manus cardinalis sancte Crucis, residuum de red- ditibus se percepturo posituroque vicarium suum in spiritualibus, quodque fieret securitas, ne racione dicte temporalitatis quoduis dampnum perueniret dominio Venetorum. Veneti autem, quia cardinalis sancte Crucis acceptare noluisset, petebant per patriarcham decla- rari modum securitatis, illum dominio significaturi, et sic de concordia tractari posset. Quo audito patriarcha et communis vox multorum concilii dicebant eiusmodi sapere dila- ciones, confuso succedente clamore „concludatur“, „audiencia detur". Recedentibus autem partibus deliberatum extitit, vt die tercio audiencia prestaretur; congregacione vero indicta ad eam non venientibus presidentibus, rumor factus est vt decretum seruaretur, alio ex maioribus concilii presidente in celebranda congregacione. Adueniens deinde Padu- anus episcopus dicebat de consensu parcium indictam primum congregacionem, post- modum autem eciam de consensu dilatam vsque ad diem Veneris ; patriarcha autem primo obsistente, cum vero audisset Lubicensem episcopum ita se intellexisse, dicente paruam dilacionem temporis sibi non multum cure fieri, recessum est. Caput XXXI. Raciones quare decernendum non esset monitorium ex parte iuris dominii et propter seuiciem patriarche. Die igitur conmemorata Veneris xxx°. Julii post audienciam ambasiatoris Roma- norum contradiccionesque et responsiones superius conmemoratas, conclusioneque habita super legacione ad Bohemiam aliisque deliberatis deputacionum, vt eciam super Aquile- giensi causa audiencia prestaretur multi clamarunt, factoque silencio Gaspar de Perusio proposuit primo generalia generaliter, conmendacionem dominii, cause arduitatem, et quod proximum extitisset fieri concordiam, aliaque multa generis huius. Deinde Johannes Fran- ciscus, ambasiator Venetorum, exordiens hactenus super eiusmodi causa non instetisse, volens vt patriarcha intelligeret modestiam, humanitatem atque benignitatem dominii illius, pro tunc autem sencientem, quod pocius inercie et ignauie attribueret, oportebat eum dicere ad defensionem sui. Qui in primis conmemorabat patriarcham ipsum Ludouicum post adepcionem patriarchatus illico se ostendisse illius dominii hostem, etenim cum terra

Strana 735
Liber VIII. Caput XXXI. 735 Fori Julii ostium dumtaxat foret, per quod ingressus poterat esse hostibus patrie, intro- duxerat xxIIII. millia equorum contra dominium, nec voluerat eciam requisitus desistere, sed fuisset causa destruccionis dominii, nisi Deus mirabiliter subuenisset habitis treugis. Querela deinde facta ad Martinum papam V. miserat cardinalem Hyspanum de Fryas ad componendum, cuius primo rogatoriis, monitoriis consequenter litteris requisitus patriarcha per se aut per suos Venecias nunquam venire voluisset; quocirca post relacionem dicti cardinalis factamque proposicionem per oratores dominii Martinus papa adstatim conces- serat licencia data, vt omni via possibili dominium sue indempnitati posset prouidere. Rursus patriarcha ipse ter voluisset inducere gentes ad destruccionem dominii, sed obstante incursione Turcorum, quoniam oportuit eas in Vngaria manere ad resistendum, non introiuissent; itaque oportuit, vt Veneti ipsi, iuxta quod licitum erat de iure nature, cum alias viderent se non posse defendere, terram illam occuparent et sic securi essent. Hiis velut studiose oracione composita prelibatis dicebat se velle ostendere monitorium concedi non posse racionibus sex sigillatim per eum annumeratis: et quia contra naturam esset iudicii incipere ab execucione nisi in speciali casu, quando notorie constaret de iniusticia partis, quod non erat in casu, nam etsi dicebatur patriam illam ecclesie fore et occupatam per dominium, patres concilii de hoc certitudinem non haberent in forma iudicii; et quia dato sic esse, oratores ipsi offerebant se adstatim exhibere mandatum, volentes in iudicio respondere et stare iuri; et quia non iniuste, sed licite occupassent, cum de iure naturali id facere licuisset in suam defensionem, quod offerebant se proba- turos adstatim; et quia hec fecissent pape, qui potuerat super hoc ex racionabili causa disponere; et quia, quemadmodum si maritus petat restitucionem vxoris, que abest propter seuiciam viri, durante seuicia illi restituenda non est nisi data caucione de securitate, sic esset in casu, cum propter patriarche seuiciam id factum esset illaque duraret; postremo quia, cessantibus omnibus istis, in eo talia crimina essent, propter que non solum repelli ab obtinendo deberet, sed eciam si haberet, priuandus esset, quodque dicebat hec velut honeste, non quod modo ista nouiter opponerentur contra eum, sed certum erat in con- cilio causam pendere, in qua contra eum xLIl. crimina opponerentur, pridemque de Foro Julii venissent plurimi opposituri contra eum crimina centum viginti, quos dominium propter sui modestiam retraxisset. Inter eiusmodi exposita verba quedam dixit nota multum ex aduerso, Venetos confiteri se non possidere illam patriam canonice vel ius ad illam habere, sed quod pro defensione dominii oportebat tenere illam durante seuicie patriarche, neque de eiusmodi noticia esset apud patres nisi per suam notificacionem. Dicebat rursus moni- torium dari non debere attentis seruiciis per dominium ecclesie factis, namque relegenti historias pateret plures ex illo dominio pro seruicio ecclesie sanguinem effudisse, quam diebus illis in eo viuerent. Eratque multo melius procedi per simplicem citacionem, quo- niam, etsi daretur, tandem resoluendum esset, cum offerrent se stare iuri, meritoque illa tam grauis materia transire non deberet per verbum "placet“, examinanda pocius peritis- simorum iudicio; etenim nacio Germanica constituisset se partem, supplicando in patriarche fauorem, et sic iudex et pars esse non debebat; siquidem Lubicensis episcopus ex parte dicte nacionis reconmendauerat causam supplicacione data, et dicens ita sibi iniunctum esse.

Strana 736
736 Liber VIII. Caput XXXII. Caput XXXII. Responsio patriarche assencientis terras patriarchatus poni ad manus con- cilii, multeque agitaciones concludi monitorium vel concordie intendendum, deque mul- torum patrum insolenciis in generali congregacione. Post hec patriarcha replicauit, quod vocante eum cardinali Hyspano ad Venecias non iuisset, quia non potuerat habere saluum conductum ; contra vero per dictum doctorem allegabatur. Clamore autem insurgente partibus licenciatis a congregacione, cardinalis Bononiensis inter alia dicebat sibi videri quod, cum in proximo fuisset concordia, prout Gaspar dixerat, dandi essent adhuc dies octo pro concordando, alias fieret iusticia ; etenim melius ipse cognosceret Venetorum condiciones, qui non per rigorem, sed cum bonis modis attrahi possent. Sed vltra hec certum erat papam esse cum eis in hac causa datu- rum omnem fauorem, qui super hoc opponeret se concilio, et tunc veniret disceptacio, iudicio cuius amplius standum esset. Placentinus deinde laudabat dictum Bononiensem, et dicebat tempore quo prouisum fuerat in Constancia patriarche, predixisse hoc secuturum scandalum, sciens ligam que erat cum imperatore; sibi igitur videbatur, quod ex tunc decernendum esset monitorium, parti non tradendum nisi post octo dies, si concordia non fieret. Et tune quasi ab omnibus sepe acclamatum est „placet“, surgentibusque omnibus, cum tardissima iam esset hora, dissoluta est congregacio. In altera vero congregacione Augusti die sexta Franciscus de Boschis, aduocatus patriarche, scripto multa recitauit respondens allegacionibus partis aduerse, vt monitorium non decerneretur; inter vero alia dicebat, quando ius resistit, vt haberi non possit ius in retencione, tunc monitorium dari deberet, eciam si retinens offerret se ad iudicium, exemplo dato quoniam omnes debitores decimarum monerentur sub censuris ad soluendum, ita et in casu, cum essent confessi in iudicio se fore detentores iniustos, nec de criminibus audiendum erat, donec restitucio fieret, neque allegacio de seuicie iuuaret, quando allegans causam daret, vt erat in casu. Contra hec Johannes Franciscus preferens se allegare, prout solitum erat, verbo, non scriptis, dicebat hactenus pro honestate se fuisse locutum super criminibus, sed notorium erat, quod in presencia patriarche eoque mandante abscise manus fuerant plurimis dicendo, „isti abscindantur, non illi, quia fuit pro nostra parte", item combustos fuisse homines eo eciam mandante, et de hiis in concilio in alia causa agitabatur contra eum. Conmemorabat insuper dampna, que prouenissent dominio Venetorum causa sui, introducentis primo XXIIII. millia equorum et octo millia iterum per terram patriarchatus, propter quod necces- sario domini Venetorum habuerant inuadere terram illam; dicebatque se confiteri, prout alias, se non iustos detentores terre illius respectu ecclesie, sed respectu persone patri- arche, aduersus quem, ne restitueretur, competebant eis legittime excepciones, verum si peteretur ex parte ecclesie, parati essent velle dimittere. Postremo autem petiuit audien- ciam coram litteratis personis, audituris raciones quare non decernendum esset moni- torium, namque ipsi volebant coram datis iudicibus sua iura allegare, exhibuitque man- datum a communi Venetorum cum bulla datum vi°. Julii pro ipso Johanne Francisco et Andrea Donato, vt quibusdam visum est deficiente clausula „ratum et gratum“ etc. Post cuius lecturam patriarcha respondens dicebat placere sibi, vt Veneti non sibi, sed resti- tuerent ecclesie bona patriarchatus in manu eius cui mandaret concilium, quia ipse hoc

Strana 737
Liber VIII. Caput XXXII. 737 prosequitur non pro se, sed vt vicarius ecclesie illius cui tenebatur ex iuramento, eratque sibi consciencia, vt de suo tempore perderetur, propter quod requirebat eos, vt adstatim restituerent ad manus concilii. De criminibus vero ne diceretur eum refugere, promittebat non recedere a concilio, sed velle stare et respondere de omnibus obiectis, et si culpa- bilis reperiretur, concilium puniret aut priuaret de ecclesia vel transferret, quomodo pla- ceret, quia sue intencionis solum erat, vt terre semel restituerentur ecclesie. Cum vero hec loqueretur, doctor Johannes Franciscus aliquando interrupit, presertim cum loqueretur de dimissione terrarum ad manum concilii, dicens quod semel determinaretur de persona patriarche ipsius admitti non debere ad restitucionem, quando vero peteretur nomine con- cilii, ipsi responderent. Egressis vero a congregacione partibus contendentibus, in delibe- racione posito quis modus tenendus esset, et apertis diuersis viis, cum xvII. ex maioribus vota sua dixissent ad deputaciones, sequenti autem congregacione Augusti xn". cum depu- taciones de pace et reformatorio deliberassent concedendum esse monitorium, de fide autem et de communibus vt requirerentur oratores Venetorum ponenda esse ad manus concilii bona ecclesie Aquilegiensis, alias monitorium concedi, Johannes Franciscus allegans se grauatos, quia non eis data fuerat supplicacionis copia porrecta in deputacio- nibus per patriarcham, cum tamen sua interesset, item quod non licuisset reuocari conclu- sionem dudum captam dari octo dies ad concordiam tractandam, item quia nunquam voluisset audire raciones suas, dicebat non posse concludi monitorium, quia deputaciones non concordarent, illarum duabus addentibus condicionem. Cui aduocatus patriarche Fran- ciscus de Boschis respondebat supplicacionis copiam merito dandam non fuisse, quoniam ageretur de interpretacione mentis in principe et sic non erat interesse partis; allegabat item concordiam esse circa deliberata deputacionum, id ipsum attestantibus dominis de duodecim, quorum officium erat deliberata decernere an concordarent. Et tunc vnus ex illis, episcopus Cumanus, dicebat nouem fuisse in illo voto, quod concordarent, sed e con- trario archiepiscopus Cretensis. Cardinalis vero sancte Crucis alloquebatur patres, an pla- ceret eis dicere si concordarent aut non deputaciones, et quia clamacione per multos dicebatur concludendum esse, contra per alios, iterum secundo dicebat, si placeret audire relacionem cardinalium super concordia deputatorum, simili autem modo confuse respon- sum est per quosdam acclamato de facienda conclusione. Et tunc Veneti requisierunt, vt ante conclusionem certa scriptura per eos exhibita legeretur, alias protestabantur audien- ciam sibi manifeste negatam; cedulam vero exhibentes dicebant se presentare procura- torium in altera lectum congregacione ad finem solum se ostendendi partes ad dictam requisicionem et non alias, adiciente Johanne Francisco se probaturum deputaciones non concordare super monitorio decernendo, dareque desuper vadium centum pro vno. Cum vero ante hoc lectis concordatis, et requisitis a promotore presidentibus vt concluderent, car- dinalis sancte Crucis conclusisset in aliis preterquam in negocio Venetorum, post presen- tacionem dicte cedule Petragoricensis episcopus contra presidentes clamabat, quare ita se haberent, quoniam ostenderent se parciales et partes, in tantum hoc negocium detinentes cum tamen iudices essent; deinde confusa voce dictum est vt sciptura legeretur, ab aliis vero minime, quoniam contineret appellacionem. Mandato vero presidencium partibus licen- ciatis a congregacione, cedula lecta est per notarium concilii P. Bruneti, narrans grauamina quedam partim conmemorata proxime, quodque negaretur iusticia a patribus, Scriptores II. 93

Strana 738
738 Liber VIII. Caput XXXII. XXXIII. audire nolentibus raciones suas, quare non esset monitorium concedendum, in fine protesta- cione addita vt, si petita per eos non fierent, recurrendum esset ad iudicem competentem. Cumque ceptum esset deliberari, Placentinus cardinalis velut conmote dicebat quomodo hec sic fierent, etenim putandum non erat concilium existere solum in presidentibus pape ; quocirca, si ipsi facere nollent, seruaretur ordinacio concilii supra facienda conclusione. Arelatensis autem, quod deceret super concordia tractatum continuari. Cardinalis vero sancti Petri feruenciori sermone dicebat se mirari de modo, qui in concilio tenebatur, vt in hac re tam grandi pluribusque aliis adstatim, non habita perfecta audiencia, fierent sibilaciones eiusmodi non conuenientes concilii auctoritati, attendendumque foret concilium multos habere emulos, quibus per hec dabatur occasio detrahendi; quare igitur ante omnia non audiebant primo relacionem deputatorum, alias melius fuisset nunquam deputari. Ipsi etenim poterant loqui melius de visis et tractatis per eos, fuerat nempe ipse cum aliis dominis deputatis, nec tamen soli, sed eciam interfuissent Ratisponensis et Lubicensis episcopi, neenon auditor camere. Nec putauerat vmquam ad tantum condescendere Venetos, quia volebant dimittere terras et omnia et ab ipso patriarcha arrendare illa pro certa summa, ex qua locacione manifeste confitebantur se non habere aliquam possessionem; fuisset autem difficultas de tempore arrendacionis et precii quantitate, videlicet post quot annos libere dimissuri erant patriarche ipsi vel suo successori, et quantum pro arrendacione annuatim daturi; fuerat quoque motum, vt de dimittendo tempore concordato darent in fideiussorem marchionem Mantuanum, qui communiter reputatus esset homo magne fidei. Appareret igitur eidem, quod volentes illo modo fauere patriarche amplius nocebant ei, etenim vt plurimum tenentes aliqua iniuste desiderant habere occasionem, vt iudicium sub- terfugiant, quod et tunc fiebat Venetis potentibus querulare de audiencia, quomodo nollent audire, sed adstatim sibi fierent sibila et clamores, et quomodo id esset concilium, si sic agatur. Propter quod sibi videbatur, quoniam mora modici temporis non noceret, conti- nuandum esse adhuc tractatum per quatuor dies requirendosque esse oratores Venetorum, vt dimitterent bona ecclesie in manibus concilii, data eis bona securitate, sin autem, in congregacione proxima monitorium decerneretur. Cumque predicta aliaque multa generis huius dixisset, concludebat veniam a patribus petens, quia tam aspere fuisset locutus. Aliis post dictum cardinalem deliberantibus vt requirerentur predicti oratores, aliis vero quod minime, quoniam hoc non dicerent nisi due deputaciones, aliis quoque non posse concludi, quia non concordarent, scrutatis votis singulorum placuit conclusumque fuit per primos quatuor deputatos, assumptis secum illis qui primo interfuerant tractatui concordie, vt pax et concordia per quatuor dies tractaretur, que si fieri non posset, offerentes eis secu- ritatem requirerent oratores Venetorum patrimonium dicte ecclesie Aquilegiensis ponere ad manus concilii, si vero non acquiescerent, die quinta per sacrum concilium monitorium petitum a patriarcha decerneretur, quodque deputaciones fidei et de communibus purifica- rent adiectas per eas condiciones. Caput XXXIII. Relacio tractate concordie, cui patriarcha publice acquiescere noluit, et de concluso monitorio appellacione interposita Venetorum. Qua adueniente die in generali congregacione desuper hac causa specialiter indicta legatus legit cedulam de appunctuatis in concordia huius summarii effectus: vt

Strana 739
Liber VIII. Caput XXXIII. 739 Venetorum oratores confiteri deberent in generali congregacione se non habere nec habu- isse ius aut titulum ad bona patriarchatus Aquilegiensis, sed spectare ad ipsam ecclesiam, quodque locarent ab ipso patriarcha temporalitatem vsque ad sex annos annuatim pro sex millibus florenorum, solucione in duobus terminis facienda. Et per quatuor menses ante finem dictorum annorum per duos eligendos ab vtraque parte declararetur securitas danda per patriarcham, ne ab ipso patriarchatu nocumentum proueniret dominio Venetorum, illis vero non concordantibus per tercium eligendum, qui eciam si non concordarent, id fieret per collegium cardinalium, maiorem aut minorem partem, vel eciam duos ex ipsis qui vellent de- clarare, et ita sexto anno omnia dicte ecclesie restituerentur, pro quo fideiussor esset marchio Mantuanus, sub pena eciam, si non restituerentur, quinquaginta millium florenorum pro sin- gulis annis, quibus restitucio differretur, interdicti quoque eo ipso in omni dominio Venetorum per concilium imponendi. Item vt per patriarcham poneretur vicarius et prouisor vnus in spiritualibus non suspectus dominio, cui iurandum esset per officiales, quos dominium poneret ad temporalitatem gubernandam, quod restituerent in tempore antedicto, et si con- tingeret patriarcham mori vel transferri, quod restituerent infra mensem. Quodque officiales ipsi darent fauorem officiali patriarche, dominiumque permitteret, quinymo daret fauorem, vt per patriarcham recuperarentur quecumque temporalia de bonis ecclesie ipsius, ab ali- quibus particularibus occupata; permitteret quoque exules ex hac causa repatriare, si non essent potentes ad inferendum dampnum dominio. Vtque oratores ipsi desuper hiis dominium consulere possent, darentur xxII. dies, et si capitulata non concederentur, non se oppo- nerent, sed concilium decerneret monitorium, de termino cuius in eo assignando ad resti- tuendum xxII. dies defalcarentur. Cardinalis autem Firmanus dicebat contineri eciam in illa concordia, vt desuper hiis per deputatos fieret extensio substancia non mutata. Legatus vero relacionem concludens dicebat differenciam fuisse in modico , videlicet inter sex et octo annos videlicet quantum ad restitucionem, et inter quinque sexque millia florenorum quantum ad precium, et quoniam patriarcha petebat, vt oratores Venetorum se obligarent, quatenus haberent hoc sic vt premittitur concordatum infra xxII. dies ab eis petitos pro consulendo dominium. Patriarcha autem dixit se nullo modo velle consentire, neque confidere de cardinalibus eciam conmissariis vel aliis, super hoc expertus iam quot dilaciones sibi fuissent adaucte; nec exire volebat congregacionem, nisi exiret simul Cretensis archie- piscopus, quem dicebat illa die iuisse ad sufflandum desuper in fauorem Venetorum. Tandem exeuntibus partibus et lecto concordato dominorum de duodecim, quod omnes deputa- ciones concordarent, si vsque ad diem precedentem secuta non fuisset concordia, die ista in generali congregacione ad hoc specialiter indicta decerneretur monitorium per patriar- cham petitum, scrutatis insuper votis singulorum fuerunt CLIII. vota vt adstatim decerneretur, sed eius effectus per dictos xxII. dies suspenderetur, octuaginta octo vero vt tune non decer- neretur, sed concordia non secuta die xxI°. De beneplacito autem patrum patriarcha per legatum rogatus concilii ex parte et obsecratus est, predicentem ei quod eciam in aliis concilio indigeret, quodque appunctuata in dicta cedula concordie accommoda viderentur, vt obtinerentur bona patriarchatus, nec in parui temporis spacio dampnum inferretur ; quod igitur consentire vellet, vt post xxI. dies, si concordia non sequeretur, decerneretur moni- torium, de quo poterat esse securus. Qui adstatim fixe respondit quod nullatenus vellet, sed volebat stare deliberacioni deputacionum et generalis congregacionis; promotoribus 93°

Strana 740
740 Liber VIII. Caput XXXIII. igitur instantibus conclusum est iuxta vota maioris partis patrum monitorium vsque ad xxil. dies effectu eius suspenso. In sequenti autem congregacione dicti oratores Venetorum organo sepedicti Johannis Francisci requisiuerunt reuocari grauamina per concilium eis illata, protestantes quod non obstante quacumque honestate decretum fuisset prefatum monitorium, et in quantum grauamina non reuocarentur, quod appellabant ad ipsum Basi- liense concilium informandum, vel ad futurum, et ad quemeumque alium iudicem competen- tem presentata de hiis cedula. Reclamacioneque facta an legi deberet, legatus accepit eam ad se dixitque esse appellacionem ad idem concilium informandum, quodque super hoc videretur in deputacionibus. Dicta hec fuerunt de primo termino cause huius Aquilegiensis per concordiam non terminate, quamuis multi intercesserint labores, quemadmodum super reformacione ecclesie, de qua et presertim super extirpacione symonie octauus liber iste digessit. Sequitur colleccio nona de principio dato ad vnionem Grecorum.

Strana 741
741 (Incipit liber nonus.) Caput I. Prohemium colleccionis none. Quare decuit vt sancta Basiliensis synodus labo- raret pro vnione Grecorum. eneralium institutor conciliorum saluator noster, Dei virtus et sapiencia, firmata illa esse voluit, et quando dixit se esse in medio congregatorum in nomine suo, et quando professus est rogacione sua patrem daturum paraclitum, mansurum cum eisdem congregatis in eternum, qui cum sit spiritus veritatis, docturus erat eos omnem veritatem et sugge- sturus, quecumque filius, vt quem in nomine filii pater mitteret per id quod accepit a filio eundem, esset clarificaturus. Quo fit vt, quoniam generalium synodorum per doctrinam filii spiritus sanctus est gubernator, magna semper frequenciorque in eis fiat mencio de filio et de spiritu sancto ad errorum exterminacionem sapiencium in aduersum, precipue autem de spiritu sancto, vt ab eo predicta impleantur, vtque instituantur dispensatores ministeriorum ecclesie, qui pleni sunt spiritu sancto. Quonam modo factam legimus men- cionem in conciliis generalibus celebratis de tempore apostolorum, vel, vt propria sit magis locucio, in accionibus synodalibus vnius continuati concilii eorum tempore. In prima qui- dem ita Petrus exorsus est „viri fratres, oportet impleri scripturam, quam predixit spiritus sanctus per os Dauid"; in secunda autem "considerate ergo fratres viros ex vobis boni testimonii septem, plenos spiritu sancto, quos constituamus super hoc opus"; in tercia, sane que principalior expressiusque demonstrat formam synodi generalis, de spiritu sancto tam intrinsecus mencionem legimus factam, vt denotetur velut idem tribunal esse congre- gatorum in Christi nomine et spiritus sancti: dixerunt quippe "visum est spiritui sancto et nobis“, que sentencia repetita per Jacobum legitur in accione quarta. In primo quoque post apostolorum tempora Niceno concilio, quamuis pro tunc nulla fieret dubitacio de spi- ritu sancto, mencionem tamen de illo facientes velut clausura symboli esset, vltimo dixe- runt verbo "et in spiritum sanctum". Iam vero in sequentibus conciliis, quoniam de eius substancia processioneque multi insurrexerunt errores, frequentata repeticione legimus mencionem factam de spiritu sancto. Quatenus autem nomen eius a generalibus semper

Strana 742
742 Liber IX. Caput I. frequentaretur conciliis, nomen cuiuslibet eorum semper exprimitur facta mencione de spi- ritu sancto, siquidem dicitur „sacrosancta generalis synodus N. in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans". Profecto inter omnes generales synodos post tempora celebratas apostolorum quod illarum aliqua sedente tam fuerit eius multi- plicatum nomen, vix aut nunquam legitur, quemadmodum de sancta Basiliensi synodo et in scriptis et in locucione communi, in scriptis tam in decretis et generalibus epistolis destinatis per orbem, quam in vocacionum missiuis et ex officio litteris, expedicionis quo- que negociorum particularium, munitis omnibus plumbo concilii. Diuulgatissimum autem fuisse nomen Basiliensis synodi atque celeberrimum fecit differencia inter eam et summum pontificem, ita vt ora plebeorum communi loquerentur sermone inter papam et Basiliense concilium questionem esse super capitulo „frequens". Quoniam igitur semetipsa tociens nominauerat se generalem synodum legittime congregatam in spiritu sancto, quando post durissimam atque diuturnam contencionem cum papa id obtinuit per totum orbem christia- num, vt tamquam talis et indubitata reputaretur, iustum vtique fuit tota sua intendere vir- tute, vt quemadmodum de ipsa, confessio quoque in omnibus, qui christiano gloriantur nomine, vnanimis esset de spiritu sancto. Prima namque confessio ex hiis, vt generalis synodus esset et in spiritu sancto legittime congregata, vnanimis erat et in occidentali et in orientali ecclesia, non vero secunda, Grecis fateri nolentibus quemadmodum Latinis spi- ritum sanctum procedere a patre et filio, sed a patre per filium. Cumque de spiritu sancto filius dixisset „ille me clarificabit, quia de meo accipiet“, nec limitauit "tanquam per me procedens a patre", sed racione reddita "quia de meo accipiet“, magisque expressa est filii clarificacio, vt christiana veritate confiteamur spiritum sanctum procedere a patre et filio, quam a patre per filium, quanto habitudo preposicionis prime iuncta cum verbo signi- ficante originem vel substanciam magis denotat racionem principii, hine igitur decuit, quin ymo debitum fuit, vt sancta Basiliensis synodus intenderet ad vnionem ecclesie orientalis cum catholica, eandem confessionem spiritus sancti de processione eius a filio vtraque pariter depromente. Porro synodum Basiliensem vrgebat ad hoc, vt desuper intenderetur, eciam prima eius institucio facta auctoritate Martini pape V. ordinantis vt intenderet ad extirpandas hereses, pacem inter catholicos principes et ceteros christianos componendum, reformacionem quoque tocius cleri et ecclesiastici status, nec non reduccionem orientalis ecclesie. Decebat rursus eam intendere ad dictam clarificacionem de spiritu sancto, que multum fructuoseque laborauerat ad clarificacionem alterius confessionis de filio; etenim magna fidelium multitudine affirmante generalium conciliorum auctoritatem a potestate pape dependere ideoque illam absque eorum consensu dissoluere posse, obtinuit per inno- uacionem decreti magne synodi Constanciensis, vt tota catholica ecclesia conquieuerit in vnanimi confessione, quod generalis synodus habet inmediate a Christo potestatem illique obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papali prefulgeat dignitate, tamquam generalis concilii potestas non ex hominibus sed sit ex Deo. Ceterum ad vnionem ecclesie orientalis intendere debuit, ad quam in omnibus fere generalibus conciliis celebratis apud Latinos fuerat elaboratum, et tamen diuturnitate residencie Basiliensis synodus illa precellit, attento quod suo tempore Greci fatebantur vnionem ipsam nisi in generali concilio fieri non posse; pecierunt autem, vt assensum preberet pontifex summus, quem prebuit eciam vicibus ite- ratis, sed quomodo postea fecit non est modo dicendum per singula, grandis quippe

Strana 743
Liber IX. Caput I. II. 743 sermo est et interpretabilis ad dicendum, nec colleccione ista nona sed aliis explicandus. Atqui in libro hoc iam constituto pre manibus narrandum est de principio vnionis orientalis ecclesie modoque illam prosequendi per sanctam synodum declaratis, quod et factum est in sessione publica Septembrio mense solemniter celebrata, cuius alia gesta primo se offe- runt enarranda. Caput II. Plures ordinaciones synodales, inter alias vt concilio presentes per alios visi- taturi reciperent procuraciones, de ingressu oratorum Hyspanie et iniciato scandalo sed non secuto cum Anglicis. Septembrio mense celebratis congregacionibus sex vnaque sessione, iuracione con- sueta incorporati fuere nomine procuratorio Secouensis, Saonensis et Abulensis episcopi, Bernardus electus Albiensis, N. sancti Pauli de Mezano Placentine, de Platea Secouensis, Fernandus sancti Leonardi Salamantine, procuratorie Montis monachorum Bambergensis diocesis abbates, Johannes de Quesneyo theologie, Johannes ex Comitibus decretorum doctores, Wernerus de Ausses in decretis, Simon de Brolio in legibus licenciati, Theo- dericus Herrost decanus sancte Marie ad gradus Coloniensis, Hermanus Penthel in ecclesia Myndensi, Hugo Pellicerii Latriensis archydiaconi, Goswinus Mule prepositus sancti Symeonis Treuerensis, Thomas Roden procurator generalis, Herueus de Cornubia abbreuiator, cano- nici quinque et alii nouem. Recepit sancta synodus litteras sanctissimi domini Eugenii pape regraciantis venerabilibus fratribus et dilectis filiis in sancta Basiliensi synodo con- gregatis de compassione per eos habita audita sua detencione, deque destinata ambasiata pro liberacione nepotis sui cardinalis Veneciarum camerarii detenti per Romanos, item pro- liberacione Bononie facta archiepiscopi Tarentasiensis. Imperatoris quoque conmendaticias super causis particularibus, ad cuius forum remissa est causa iniuriarum et diffamacionum per Henricum Bauarie ducem exposita contra marchionem Missniensem. Accepit item lit- teras ciuium, nobilium et aliorum multorum in fauorem electi Albiensis; episcopi eciam Patauiensis significantis se diffidatum per seniorem Ludouicum Bauarie ducem, super quo fuit decretum synodale monitorium aduersus illum, et deliberatum per cancellariam litteras in forma tradi contra clerum diffidantes. Fuit preterea conmissum archiepiscopo Armacano, primati Ybernie, vt confirmaret eleccionem Mindensis ecclesie suffraganee, suppleturo defectus prouenientes ex non obseruata forma synodalis decreti. Juxta vero morem nomi- nati sunt precognitores quatuor ordinacione facta, vt semel in ebdomada cum cancellario conuenirent super vna cum eo signandis conmissionibus de equitate iusticie aliisque repel- lendis. Que ordinacio Julio sequente aggrauata est magis; etenim cum vicecancellarius signaret conmissiones de maiori iusticia, si vidisset in eis subscriptas conformiter manus trium precognitorum, singulusque eorum seorsum signans conmissionem absque clausura tradebat parti, vt aliis presentaret, reperta fraude vt aliquando configeretur subscripcio vniusque vel plurium, ordinatum fuit vt vicecancellarius eiusmodi conmissiones non signaret nisi illis presentibus, et deinde vt conmissiones ab vno in alterum nisi clause signeto non remitterentur. Nominati eciam fuere iuxta morem iudices octo ad trimestre, et loco car- dinalis sancti Petri ad vincula, qui x°. mensis huius ad Ytaliam recessit cum eoque eiusmodi

Strana 744
744 Liber IX. Caput II. synodalium gestorum collector, datus est absque prefixione temporis iudex fidei cardinalis Arelatensis, illi videlicet sancti Petri concesso familieque sue confessionali modo quo in concilio presentibus magnarum tempore festiuitatum. Id eciam indultum extitit cardinali Bononiensi, qui mense isto a concilio recessit, quodque de beneficiis familiarium suorum disponere posset, eosque absoluere et cum illis dispensare. Sequenti vero mense die vui". familiaribus cardinalium concilio incorporatorum generaliter concessa extitit licencia, vt beneficia sua possent permutare cum quibuscunque personis, illaque simpliciter vel ex dicta causa in manibus cuiusuis legati de latere vel ordinariorum resignare, reseruacionibus apo- stolicis statutisque non obstantibus ecclesiarum. Cuinque minus diligenter obseruaretur synodalis conclusio presidentes deputacionum per diem ante conuenire debere, vt in cra- stinum per omnes deputaciones super eadem materia deliberaretur designatis loco et tem- pore, quia hora quarta et in Augustinensi, adiecta est contra non conuenientes pena sus- pensionis ab ingressu deputacionum per dies xv., indulto vt impediti per alios comparerent. Et quoniam passim multe expediebantur bulle, vt prelati possent facere visitari ecclesias aliaque loca iurisdiccionis eorum per alios recepturos procuraciones, interdictum fuit, ne similium fieret expedicio litterarum absque scitu sacrarum deputacionum. Sequenti autem mense indultum fuit hoc ipsum presentibus in concilio, Junio quoque anni xxxv. specifice magis, vt tam prelati quam alii in concilio presentes per procuratores debitas eis iure vel consuetudine procuraciones cum ea integritate perciperent, ac si personaliter visitarent, nichil tamen a suppositis concilii recepturi; cum vero eiusmodi indultum censeretur con- cilio preiudicium afferre qui receperant multis a concilio recedentibus illico, prouisum est data limitacione, quamdiu in concilio constituti essent. Atqui post accessum oratorum Hyspanie magna cum attencione mense isto laborarunt concilii prestanciores, vt inter Anglie et ipsos, Francie quoque oratores scandala non orirentur, nota inuicem radicata lite cum hiis super iure regni, cum illis super primitate sedis; nec deerant indicia futurorum. Etenim die xxx°. congregatis cardinalibus aliisque concilii patribus, associaturis recedentem ad Ytaliam legatum cardinalem sancte Crucis, oratores Anglie eciam affuere, gentibus eorum accinctis fere omnibus gladiis et manutenentibus baculos, superuenientibus eciam Hyspanis preter Conchensem episcopum absque armis ; cum auisante Turonensi archiepis- copo sentiretur illos precedere velle oratores regni Francie, cardinales, quo inmediate exierunt portam, ad propria redierunt, vt, vbi ordo non esset, conatus ad precessionem non foret. Sequenti vero die oratores Hyspanie cum visitarent cardinales, familie eorum tam equestres quam pedestres comitabantur enses accinctos et baculos portantes; concilio autem, ciuitate quoque ordinantibus per neminem sub penis arma portari, requisitisque vtrimque principalibus, ad tempus scandala tepuere, conmisso legato ceterisque presiden- tibus concilii in ea re prouidere excepta pena excommunicacionis. Sed et super primitate sedis in deputacionibus fidei et pacis deliberatum est ex parte sacri concilii regis Castelle ambasiatores rogari, vt se incorporarent, et quod eis assignaretur locus primus et inme- diatus post ambasiatores christianissimi regis Francie in voce et honore. Quoniam vero res ipsa in magnam creuit disceptacionem, alie deputaciones due pro tempore isto non deli- berarunt, sed datis deputatis vt eos concordarent, incorporati fuerunt vtriusque regis ambasiatores modo et tempore infra referendis.

Strana 745
Liber IX. Caput III. 745 Caput III. Diligencia synodalis in conducendo oratores Grecorum, primaque allocucio ad eos, ante illam et post spem dantes de secutura vnione. Nunc autem recitandum est id, quod principaliter mense isto et duobus primis sancta intendit synodus, decretandum videlicet publice modum et formam prosequende vnionis Grecorum, ad que ordine sequenti deuentum est. Cum sancta Basiliensis synodus, instituta ad reduccionem ecclesie orientalis, respondisset primis oratoribus pape cordi suo maxime inherere Grecos sicut et alios ecclesie reconciliare, quodque pro ea re sancta atque nec- cessaria omnibus viribus laborare intendebat, Januario mense anni xxxIII. Anthonium Sudensem episcopum et Albertum de Crispis, prouincialem Lombardie ordinis Augustinensis et theologie professorem, in Greciam destinauit, apud imperatorem Romeorum et patriar- cham Constantinopolitanum facturos instanciam, vt solemnes ambasiatores suos mitterent ad concilium, cum quibus de modo prosequende vnionis Latine et Grece ecclesiarum posset tractari. Qui die xu°. mensis Julii anno domini xxXIII°. Basileam applicuerunt tres nominati in decreto imperatoris Romeorum et patriarche Constantinopolitani solemnes oratores, in comitiua habentes viginti equos. Hiis honoris causa obuiam exiere familie cardinalium omnesque prelati preter presidentes pape. Septima vero sequenti die generalem concilii congregacionem introierunt, sederuntque assignato eis loco in sinistro latere infra patri- archam Aquilegiensem et supra oratores regum miles primo, abbas secundo et alius miles tercio, cum eis vero tamquam acturi relacionem de eorum ambasiata predicti concilii oratores Sudensis episcopus et Albertus de Crispis. Illi autem presentarunt duas litteras, alteram cum sigillo cereo, alteram cum plumbo, Grece et Latine scriptas, quarum primam notarius concilii, aliam Johannes Aurispa doctor vtriusque lingue peritus sciencia et eloquencia inter- pretatus est, attestatus idem Grecis quod Latinis litteris contineri, videlicet imperatorem et patriarcham notificare sancte synodo predictos oratores concilii accessisse eos, quos grate susceperat et concilii litteras super vnitate et vnione ecclesie vtriusque, pro qua vt fieret tempore Martini v. et Eugenii In1. sedentis diligenciam ipsi fecissent, diuersas mittentes ambasiatas; eratque eis desiderium, vt celebraretur synodus vniuersalis iuxta morem anti- quarum, ad quam ipsi personaliter vellent venire, vnde et mitterent dictos tres ambasiatores suos, quibus desuper commisissent, et rogabant credenciam illis dari. Datum harum litte- rarum xv°. Octobris anno xxxIII°. Post eiusmodi leccionem oratores concilii surgentes dicebant, quod datis litteris concilii imperatori et patriarche instetissent pro aduentu dictorum oratorum, quod Deo gracias iam erat impletum ; relacionem vero de contingentibus in eorum ambasiata in alterum diem facere reseruabant. Et tunc legatus, cui conmissum erat, ex parte concilii proponere voluit, sed oratoribus Grecie audiri primo petentibus gerens morem cessit et proposuit abbas, dicto Johanne Aurispa interprete, referens serenis- simum imperatorem Romeorum moderatorem et patriarcham suum reuerendissimum salutare patres congregacionis salute in Christo, qui est omnium salus. Qui missos per concilium oratores omni gratitudine et benignitate receperant, similiter et concilii epistolas super vnitate et pace ecclesie orientalis et occidentalis, pro qua misissent anno transacto ad Romanum papam, sed videntes et cognoscentes sancta desideria patrum concilii ad id opus tam sanctum iam diu ipsis desideratum, omnem diligenciam desuper facientes misissent 94 Scriptores II.

Strana 746
746 Liber IX. Caput III. IV. eos desuper ad tractandum et concordandum; quibus spes erat de optato fine, et offerebant se ad omnia, que racionabilia essent, ita vt per eos nunquam remaneret, quin sequeretur perfectum opus. Post hec legatus, qui ea die, vt melius verba eius audirentur a tota congre- gacione, erat quippe magna, constitutus a latere in medio prelatorum, exponens causam laudabilis moris in ecclesia Latina exordium sumi ex aliqua auctoritate sacre scripture, vt, quia veritas domini manet in eternum, immobile fundamentum suscipiat exponenda oracio, cum themate ewangelii in missa cantati , si quis diligit me, sermonem meum seruabit, et pater meus diliget eum, et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus", primo allocutus est de obseruancia preceptorum diuinorum, que nimis custodiri ipse voluit Deus, consequenter singularia quedam de amore Dei, quam fructuose homini assit, prosecutus est laudans denique pacem, quanto illam synodus Basiliensis desideraret, et presertim ecclesie orientalis cum occidentali. Exponebat impedimenta pacis huius, offendiculum in limine ostii, per quod ad pacem debebat intrari, differenciam videlicet in hiis que fidei, que plenius examinata reperiretur quod esset forte verbalis; etenim ex confessis ab vtraque parte in tot tantisque veniente neccesse erat, vt ex hiis veritas manifestaretur vnanimis vtrimque confessionis habende. Postremo enarrans quam grauissima dampna passa fuisset patere- turque christiana religio a quadringentis annis post dissidium Grecorum, et presertim quo- modo hostes fidei ex diuisione hac gauderent et prosperarentur, fidem catholicam irridentes, explicans rursum quot quantaque bona ex vnione eorum sequerentur, obsecrabat amba- siatores ipsos, vt intendere vellent et acquiescere ad ea que pacis essent, quatenus ex eo comprobarent se ipsos diligere Deum et diligi ab eo, mansionem propterea certissime apud eos facturo. Ab inicio autem exposite oracionis huius Greci pecierunt, vt particulatim Greca eis interpretaretur lingua, sed responso eis vt post finem tota simul exponeretur, dicto Aurispa incipiente interpretari quidam ex antiquioribus diucius famem sustinere non valentes, etenim declinabat iam dies, dicebant fore melius, vt eis scripto traderetur ad domum ; quorum peticioni ceteri annuerunt post interpretacionem exordii producciori sermone interpretati in Greca lingua, quam fuerat expressum Latina. Sed et abbas ipse, oratorum secundus, ante dissolucionem congregacionis sequencia verba dixit: " Oportebat, sacra synodus, aliqua dicere de laude tua et conmendacione, sed quoniam pro nunc tempus opportunum non video, in aliud tempus differam; tantam enim video laudem et magnitudinem tuam, vt silencio preterire non valeam". Caput IV. Proposicio oratorum Grecie in magna eloquencia, responsioque ex parte concilii differenciam principalem illis aperientis. Post eiusmodi proposicionem die v°. ambasiatoribus Grecorum in generali con- gregacione constitutis, exposituris eorum legacionem, abbas parumper Greca lingua syno- dum allocutus est. Cuius, ne tedio patres afficerentur audientes et non intelligentes, Johannes Aurispa interpres oracionem Latine scriptam legit, premittens oracionem ipsam tanti esse splendoris in eloquencia Greca, quod eam prout in Greco transferre non potuisset. Effectus autem predicte oracionis est, quod de gloria et laude patrum dicturus a Deo inmortali auxilium inuocabat et fauorem, precipue cum ea laus eius grauis esset, vt

Strana 747
Liber IX. Caput IV. 747 quicumque de ea diceret, multum a dignitate operum synodi et patrum deficere neccesse esset, ymo si antiqui clarissimi doctores et qui nostra etate viuunt adessent, dignam patrum gestis oracionem nequaquam haberent; cum igitur hec multis acciderent, quid sibi eueniret paruam in dicendo vim habenti, preterea quod nondum corpore bene valeret et vix iam a longo et diuturno morbo liberatus esset, quin eciam reliquias male valitudinis aliquas ferret. Laudabat deinde opera sancta ad que concilium intendebat, et specialiter quoniam ad pacem, multa memoratu digna de illa specificans, ex cuius contrario et celum a principio propter angelorum discordiam, et elementa ipsa mundusque maior splendore relicto turbarentur, homoque eciam parua pars mundi, ita vt ex dissidio nedum innumera dampna hominibus prouenirent, sed eciam in animalibus brutis, insensibilibus quoque agris, ciuitatibus, castris, oppidis, villis, dato exemplo de Babilone, quod illum circumeuntem clarissimum et fortissimum murum diruisset diuisio, et sacra Iherosolima ciuitate demolita omne genus Iudeorum captiuum duxerit ad Assirios, horumque magnum imperium euer- terit, Persarum quoque, Grecorum et Romanorum, in Ytalia eciam ciuitates et proximis diebus Galliam florentem. Laudans rursum patres de magnitudine sapiencie exponebat legacionem iniunctam eis, affirmans tempus esse opportunum, vt ad vnionem Grece et Latine intenderetur ecclesiarum, quibus discordia quedam instigante omnium malorum principe nata esset, causis neque probatis neque magnis, neque alterutri parcium multum nocentibus. Surreperat quippe scisma ipsum temporis opportunitatem sibi sociam inue- niens, illa enim tempestate Greci discordia ciuili laborabant; et quamuis per paruum tem- pus partes coniuncte fuerant, postea iterum peiora prioribus illa visa fuissent, orbemque temporis prorogacio ignorancia et obscura quadam nube compleuerit tantamque litem ad inuicem et controuersiam parauit, vt altera alteram partem aliud a recto sentire putaret, vtraque solum ad sentencias suas inspiciente nichilque omnino animaduertente ad magnum vnius ecclesie Christi corpus. Cumque sancta synodus ad sacram Grecorum ecclesiam legatos misisset pro vnione componenda, ipsique Greci iam sepe ad Romanam, nesciebat quo pacto apud illos, ad quos missi erant, nichil conficere potuissent. Contestatus deinde non paruam esse, quin et permaximam christianorum multitudinem Grecorum ecclesie sub- iectam, sigillatim specificabat regna, principatus, terras atque dominia illius. Et postremo allocutus patres, cum eorum virtus non aliter ac solis resplenderet, orabat atque obsecra- bat, vt studium et cupiditatem, quam spiritus sanctus pro vnione facienda largiretur eis, tradere fini accelerarent, nulli rei parcentes que diue ecclesiarum vnioni conduceret, enu- merans bona ex eiusmodi secutura vnione. Vltimum autem eius verbum, quod ad dicta nudius quintus ab reuerendissimo in Christo patre et domino suo legato, viro quidem eru- ditissimo et miti hac nostra etate exemplo, multis longisque vti eum laudibus neccesse erat, pro eius singulari eloquencia et doctrina, quod sine temporis spacio fieri recte non posset, res enim magne magnis ornari laudibus deberent, que longo egerent tempore ac ocio et vi in dicendo non parua; sed si Deus daret, oracionem pro illo faceret opportunam. Perlecta dicta oracione abbatis continente plus folia quatuor, cuius verba, prout scriptis tradita, vt plurimum in hac relacione expressa fuere, legatus medio interprete dicebat se de mandato concilii quedam expositurum ipsis reuerendis ambasiatoribus, non putaturis, quia primo loco sederet, hoc eidem competere pro sapiencia, virtute aut eloquencia in eo preeminente, quoniam in ea patrum congregacione tam essent viri preclari atque perfecti, 94.

Strana 748
748 Liber IX. Caput IV. V. vt ab eorum minore excederetur. Explicans vero intentum dicebat synodum sacram magno cum gaudio et exultacione audiisse elegantem oracionem suam, quam conmendabat vt omni dignam laude, tam elegancia verborum quam pondere sentenciarum, et quoniam prestaret spem ad tam diu desideratum pacis et vnitatis finem inter Latinam et Grecam ecclesiam. Sed hanc pacem concilium considerans intendebat permaxime consistere in vnitate et con- formitate fidei, sine qua nunquam vera pax haberi potest et est impossibile Deo placere, pace autem in vnitate fidei consistente habita, facile omnia alia, quecumque videbantur in dissensione vel differencia esse, componerentur; quapropter, cum eximie conmendasset pacem sermone suo, decebat vt sic compleretur et monstraretur, alias nobis omnibus con- tingeret illud ewangelii „seruus sciens voluntatem domini sui et non faciens vapulabit multis", dicturo illi domino : "ex ore tuo te iudico, serue nequam". Ceterum quia nimis con- mendasset, laudans concilii patres tanta cum diligencia intendere ad opera propter que congregati et specialiter ad pacem, ex hoc plurimum letarentur, non quidem propterea in iactanciam aut superbiam se extollentes, sed quia senciebant ex operibus suis Deum glori- ficari, posseque dici seruos vtiles, quia fecissent quod facere debuissent. Audierant rursum patres enumeracionem populorum, regnorum et principatuum sub obediencia ecclesie orien- talis constitutorum ; non vero legatus ipse putabat neccesse enumerare magnitudinem populorum, principatuum atque regnorum sub ecclesia Romana, equidem notum toti orbi erat quanta potencia, magnitudine, sapiencia, virtute, opibus et fortitudine ecclesia Romana preemineret per orbem resplendens ; sed gauderet concilium ex ipsa enumeracione, quo- niam, sicut sperarent, si pax fieret et vnitas, gloria eorum esset gloria nostra et nostra eorum. Cum vero multa exposita fuissent de voluntate et desiderio ad pacem, generalia tamen, ex quibus, nisi ad specialia descenderetur, pax et vnitas non fierent, igitur, quoniam ad singularia venire oporteret, pro hiis videndis atque tractandis concilium deputaret ex elegancioribus aliquos paucos conuenturos cum oratoribus ipsis, ideoque placeret eis ex- hibere capitula sua et instrucciones, secundum quod habebant ab imperatore et patriarcha, et sic res perduci posset ad finem, quodque diem dicerent eisdem placitum ad conuen- cionem. Hiis expositis legatus versa facie ad Francie oratores dicebat respondisse hec prout sibi visum fuisset, ideoque, si placeret, emendarent et desuper dicerent. Quibus respon- dentibus actum bene nec addendum, abbas respondit, quod super propositis oportebat eum consulere socios milites, sed deputatos per concilium assignari multum placeret eis ; quo vero ad tempus et locum se fore ad mandatum concilii, quemadmodum preciperet acturos, sed id vnum dictum esse volebant se omnino esse dispositos ad opus perficiendum. Legatus autem respondit, quoniam magna pars agendorum consisteret in bonis tractatoribus, pro sermone tunc dicto patres concilii et Deo gloriam et ipsis oratoribus reddere gracias. Caput V. Diligencia concilii super composicione tractatus Grecorum, de regno Bosgne tenente errores Manicheorum difficultataque conclusione decreti de neophitis. Biduo autem sequenti per deputaciones deputati sunt ex maioribus concilii, prout habet forma decreti, qui per mensem frequencius conuenerunt cum dictis oratoribus et super loco ycumenici concilii, et super expensis faciendis, deque portu vltimo ecclesie

Strana 749
Liber IX. Caput V. 749 Latine, ad quem descendere de mari debuissent, item et de tempore accessus oratorum concilii ycumenici; super quo sicut et tunc inter concilii deputatos et ipsos oratores maxima fuit difficultas habita, ita et postea, quomodo infrascripta declarabunt, periculo- sissima diuisione ecclesie Latine secuta. Quamuis autem cum oratoribus ipsis multo opere laboratum est, vt consentirent in Basileam, locum vtique ab omnibus in concilio constitutis approbatum, trahi nunquam potuere, ostendentes de quibus in decreto fit mencio acceptas instrucciones tenoris sequentis. Instrucciones imperatoris Constantinopolitani super loco ycumenici concilii. „Hoc imponit imperium meum vnacum sanctissimo et michi patrono vniuersali patriarcha et cum eius diua et sacra synodo nostris legatis, domino Demetrio Paleologo dicto Methothiti prothouestiario, et honorandissimo in sacris monachis domino Ysidoro, et domestico nostro domino Johanni Lascari Dissipato, vt tractent in eorum legacione ad sacrosanctam synodum Basiliensem, catholice ecclesie et senioris Rome personam repre- sentantem. Et de synodo quidem vt ad hunc modum sit, hoc est vt sit synodus vniuer- salis, apostolica, canonica, sine violencia libera, et vt mediante Deo ordinetur pro vnione ecclesiarum Christi pacifice et fraterne, sine contencione aut dilacione vel quoquo modo impedimento alio, et quicquid vtreque concordes partes ostenderint et determinauering vt fiat. Et si Deus iuuerit vt equanimitas, vnitas et concordia fiat, tunc habeat imperium et ecclesia Grecorum ritus et honores suos secundum antiquam regularem consuetudinem, vt et ecclesia Romana a nobis habebit antiquos regulares ritus et honores ipsius. Sin, quod absit, concordia, vnitas et vnanimitas non fieret, vt teneantur nichilominus cum omni libertate et sine aliqua dilacione eorum expensis honorifice et cum eorum galeis nos reducere vsque Constantinopolim. Et quod galee et homines, qui ad custodiam vrbis remanserant, nullo modo recedant vsque in finem reuersionis nostre, atque illine pacifice discedant, et in hiis vt caucio fiat; caucio vero sit in hunc modum, hoc est vt fiant littere sacrosancte Basiliensis synodi, catholice ecclesie et senioris Rome personam represen- tantis, que quidem littere dentur per manus ipsius sacrosancte synodi in presencia omnium. De loco eciam ex nostra parte promittatis sine scripturis et cum scripturis, quod volumus et nos venire omni pacto, nisi aut mors interueniat aut impedimentum aliquod verum et manifestum et quod fugi vitarique non possit; dicimus autem locum Calabriam, et si hoc impossibile aliqua neccessitate esset, vt condescendatis ob ipsam neccessitatem in Ancho- nam, et hoc quidem postea pro neccessitate dicatis; et si hoc illis eciam aliquo modo persuaderi non poterit, vt synodus fiat in ciuitate aliqua iuxta, vt ex neccessitate condes- cendatis ad ciuitates non maritimas, Bononiam scilicet aut Mediolanum, vel aliam in Ytalia dignam ciuitatem, exceptis duabus communitatibus; extra Ytaliam vero dicimus Budam, vel Wiennam, aut ex neccessitate Sabaudiam." Post vero plurimas agitaciones inter deputatos concilii et oratores Grecorum die xxvia. Augusti cedula vtrimque concordata posita in deputacionibus, quamuis ibidem difficultates ingererentur super materia loci, nichilominus placuit in generali congre- gacione, Septembris die tercia synodali conclusione secuta desuper. In qua per episcopum

Strana 750
750 Liber IX. Caput V. Terbipolensem propositum est per concilium intendi debere ad reduccionem regnicolarum Boxgne Manicheorum errore infectorum, de quibus tanta spes foret conuersionis sicut et Grecorum, inter cetera referentem plures eorum victorias habitas contra Turcos quasi miraculose ; quodque in maxima veneracione se ipsum habuissent dudum inter eos con- stitutum, videntes namque eum mitra infulatum et indutum pontificalibus cum tanta humili- tate venerabantur, vt vix potuisset retrahere eos a deosculacione pedum; allegabat deinde illis compaciendum fore, quia magna oppressi multitudine Turcorum anno precedenti depopulati fuissent per eos. Cum vero legatus proponenti huic respondisset, quatenus de expositis daret auisamenta per deputaciones deliberanda, nominando personas ire volentes, respondit libenti animo mandatum suscipere, contestatus, vt id opus perficeretur, paratum se eciam subire martirium. Circa materiam istam Februario mense anni xxxV. imperator Romanorum significauit concilio regem Boxgne submisisse se sibi, et quoniam vellet ab errore conuerti, hortabatur diligenciam fieri per concilium pro eius suorumque regni- colarum reduccione ; menseque Junio Johanne de Ragusio instanciam faciente conmissum est legato et Arelatensi cardinalibus presidentibus pape, abbati de Scocia et vicario Frisingensi prouidere de ambasiatoribus ad ipsum regnum mittendis, deque aliis necces- sariis et opportunis. In dicta rursus congregacione, cum diebus illis tam per deputatos quam per deputaciones deliberata extitisset forma decreti de Iudeis et neophitis, postquam lecta est concludenda, episcopus Foroiuliensis, ambasiator regis Ludouici Cecilie, surgens dicebat attendendum fore, quoniam principes forte non consentirent in clausula determinante Iudeis baptizandis manere bona sua, que prius habebant; etenim dominus suus rex Cecilie, quandocumque conuertebantur, illa haberet, sed et pluries liberalem faciebat eis donacionem, ideoque non esset statuendum illud sub pena anathematis in decreto contenta, sed fieri possent exhortaciones. Huic legatus respondebat reges non eo ipso fore dominos bonorum, que subditi sui habent, vt possint de eis ad nutum disponere, quare, si remanentibus Judeis in iudaismo non tollerentur bona, quanto minus ad Christum conuersis ; in hiis preterea, que fidei erant, ecclesia non ad commoda principum, sed attendere debebat ad fidei incrementum, et quoniam, si tollerentur bona eis, manifeste cedebat in retraccionem a suscepcione fidei, oportebat ecclesiam prouidere. Magister vero Johannes de Segobia premittens, quoniam ex proposicione dicti episcopi videbantur notari principes christiani, dicebat, quantum ipse cognosceret de rege Castelle, ex dicta causa formam decreti mutari non debere, quoniam in regnis suis, cum Iudei conuertebantur ad fidem, necdum non tollerentur eis bona, sed ex magnis donariis eorum multi diuites fierent; et cum sancte memorie magister Vincencius circa annos domini MCCCCXII. coram rege predicasset, multipharie suadens Iudeorum conuersionem, vt in maiori multitudine conuerterentur, concesserat omnibus baptizandis libertatem ab omni exaccione regalium debitorum per x. annos, et ita fuerat illis obseruatum. Deinde cardinalis Arelatensis de prefato rege Ludouico dicebat credendum fore eum dispositum ad omne, quod incremen- tum concerneret fidei, qui eciam suis expensis prosequebatur contra dogmatizantes in ad- uersum, dato exemplo vnius quem duci fecerat in vrbem, vbi combustus est. Postremo Tarentinus archiepiscopus dicebat in regno Neapolitano Iudeos et neophitos vt commu- niter pertinuisse quondam ad iurisdiccionem episcoporum, et adhue in pluribus ciuitatibus per eundem nominatis pertinere, quamuis eciam in multis ad principes pertinerent, quod

Strana 751
Liber IX. Caput V. VI. 751 credebat factum Dei iudicio ad magis conterendam per ipsos perfidiam Judeorum; quamuis igitur non solum ad principes, sed eciam ad prelatos bona eorum pertinerent, tamen cum dicta clausula decreti concerneret incrementum fidei, non propterea desisti deberet. Et sic forma decreti conclusa est nemine contradicente. Caput VI. Conclusio decreti Grecorum, non permissa tamen correccione facta per Taren- tinum, et iuramentum Grecorum solemne prestitum in publica sessione. Die autem sexta Septembris mane deliberata in deputacionibus, hora vero tercia post meridiem in generali congregacione forma decreti Grecorum perlecta, quoniam ex illa fuerat remota clausula per archiepiscopum Tarentinum posita in exordio "et quamquam Bohemorum negocium" etc., cardinali Placentino acri vultu audacique sermone instanciam faciente illam remanere, Tarentinus respondit, quemadmodum sancta synodus in spiritu sancto congregata erat, ita deceret in decretis eius omnia verba cum modestia posita esse, vt ex hiis non videretur quisquam pungi, attento maxime papam iam adhesisse et quod prosequeretur concilium cum omni caritate ; nec id fecisset ex capite suo, sed legati con- sultacione. Ad que Placentinus nec illud eciam legato licere, ipso et aliis singulis haben- tibus vnam vocem, et quoniam dicta clausula esset pro honore concilii, manere deberet; ymo cum esset tunc proxima spes ex decreto ipso ad vnionem habendam Grecorum, deceret in crastinum fieri processionem ad honorem tam felix principium annuenti. Tarentinus vero ad hec respondit id nullo decere modo, quia secundum litteram adstatim legendam patres concilii videre possent tristia noua de ruptura facta contra gentes, que pro ecclesia et papa erant, et sic videretur processio fieri, quoniam pars ecclesie succubuisset; certumque erat anno isto maiorem fuisse causam, vt processiones fierent pro liberacione pape ab affliccione et oppressione, qua constitutus erat Rome, cum abinde exiit, et ita multi ex patribus voluerant factum fuisse, sed restiterant aliqui, quos pro honore non decebat eum nominare, propter quod ipse destiterat a sollicitacione. Legato denique affirmante se posuisse clausulam illam ex bono zelo, pertinere credente ad maiorem exhortacionem de spe habenda vnionis Grecorum, nec intendente quemlibet contristari, a patribus vero responsum est placere eis vt clausula remaneret; et deinde interrogans legatus, an vellet aliquis super dicta forma decreti, vt non concluderetur, in contrarium allegare, silentibus cunctis dicens „in nomine patris, et filii, et spiritus sancti“ conclusit crastino celebrandam sessionem super dicta forma decreti. Fuitque lecta missiua mencionata per Tarentinum ducis Mediolani, data xxx°. die Augusti, cum exordio respexisse Deum super exercitum suum in partibus Romandiole militantem, etenim, prout auisatus fuerat per suorum litteras, magnificus ac semper victoriosissimus Nicolaus Piezlinus, suum locum tenens capitaneus generalis ac ductor exercitus sui, contra aduersarios suos obtinuisset victoriam, captiuatis Nicolao de Tolentino, Petro Johann, Paulo de Vrsinis, N. domino de Fauencia, et aliis quinque capitaneis in littera nominatis, deque aliis hominibus captis numerus esset ad cen- tenaria et ad millenaria de equis ; significabat autem hec pro consolacione, prosperitatem remque suam reputans concilii. Die igitur assignata celebrata fuit xix°. sessio sancte synodi Basiliensis, cantante missam de spiritu sancto Arustensi episcopo, ambasiatore regis Dacie ;

Strana 752
752 Liber IX. Caput VI. completis vero cerimoniis cum decantato euangelio „ego sum pastor bonus“ Lectorensis episcopus in ambone constitutus mandante concilio legit decretum de modo vnionis faciende Grecorum. Quo perlecto et responso ab omnibus per verbum "placet“, legato et de Cypro cardinalibus, Tarentino quoque et Paduano presidentibus pape, nec non prefato episcopo missam qui celebrauit, ad altare maius astantibus in pluuialibus et mitris tenentibusque librum euangeliorum et crucem, Grecorum oratores, qui in missa et sessionis tempore sederant loco designato superius, astantes eciam prope altare, seculares duo manus ponentes super librum euangeliorum et crucem magna cum reuerencia, ipse vero abbas tenens stolam supra collum sacerdotali modo cruciatam ad pectus, quam vnus de familiaribus suis, prout visum est, ad hoc apportarat, cancellatis quoque manibus supra pectus et incli- nato capite iurarunt in animam imperatoris et patriarche Constantinopolitani, quod obser- uarent omnia contenta in ipso decreto et prout in eo continebatur; iurarunt eciam in animam propriam se facturos diligenciam et quantum in eis esset daturos operam cum dictis imperatore et patriarcha, vt complerentur per eos. Ad clausulas autem iuramenti huius qui seculares interpretante cardinali de Cypro responderunt ita se iurare, abbas vero per semetipsum alta voce in Greca lingua illud pronunciauit. Quibus receptis iura- mentis publicatum est eodem qui primum episcopo pronunciante decretum de Judeis et neophitis. Quorum tenores sequuntur. Sessio xix°. sancte Basiliensis synodi de compactatis inter concilium et Grecos pro vnione eorum, et de neophitis. 64. 1434. 7. Sept. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legitime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Sicut pia mater pro filiorum salute semper anxia est, nec vmquam quiescit, donec si qua inter ipsos dis- sensio sit sopita fuerit, sic et multo amplius sancta mater ecclesia, que filios ad perpetuam vitam regenerat, omni conatu laborare consueuit, vt omnes, qui christiano nomine cen- sentur, sublato omni dissidio eandem fidei vnitatem, sine qua salus esse non potest, fraterna caritate custodiant. Quamobrem huius sancte synodi ab inicio sue congregacionis precipua cura fuit recens illud Bohemorum antiquumque Grecorum dissidium prorsus extinguere, et eos nobiscum in eodem fidei et caritatis vinculo perpetuo copulare ; Bohemos igitur viciniores primo, deinde Grecos per nostras litteras et oratores pro sancta vnione facienda cum omni caritate ad hoc sacrum concilium vocauimus. Et quamquam Bohemorum negocium multi ab inicio non solum difficile, sed pene impossibile extimarent nostrosque tamquam superuacuos et inutiles iudicarent labores, attamen dominus noster Jhesus Chri- stus, cui nichil impossibile est, sic salubriter rem ipsam vsque ad hunc diem direxit, vt multo amplius hec ipsa Bohemorum vocacio ecclesie sancte profuerit, quam multi poten- tissimi exercitus, qui sepe Bohemiam armata manu ingressi sunt. Que res eo ampliorem spem nobis prebet, vt hanc Grecorum vnionem cum omni fiducia et constancia prose- quamur; quod quidem eo libencius aggredimur, quo ipsos ad hanc vnionem plurimum affectos conspicimus. Vt primum enim serenissimus Grecorum imperator et patriarcha Constantinopolitanus per nostros requisiti sunt oratores, mox tres insignes viros de hiis,

Strana 753
Liber IX. Caput VI. 753 qui apud eos magne videntur auctoritatis, quorum primus ipsum imperatorem consanguini- tate attinet, ad hanc sanctam synodum destinarunt sufficienti ipsius imperatoris mandato cum bulla aurea et eius propria manu subscripta ac patriarche litteris munitos, qui tam in generali congregacione quam coram nostris commissariis feruentissimum imperatoris et patriarche tociusque ecclesie orientalis ad hanc vnionem desiderium exponentes nos mirum in modum ad tam sancti operis prosecucionem pulsant ac cottidie excitant, duo inter alia firmiter constanterque asserentes, vnionem ipsam nisi in synodo vniuersali, in qua tam ecclesia occidentalis quam orientalis conueniat, fieri nullatenus posse, et in ea synodo si fiat, ut infra conuentum est, omnino ipsam vnionem secuturam. Hiis auditis summa nobis leticia ac iocunditas nimirum accessit. Quid enim ecclesie catholice felicius gloriosiusque contingere vmquam posset, quam quod tot orientales populi, qui numero hominum ab hiis qui nostre fidei sunt non multum distare videntur, in eadem nobiscum fidei vnitate con- iungantur ; quid vtilius aut fructuosius ab exordio nascentis ecclesie populus christianus vidit et audiuit, quam quod tam diuturnum perniciosumque scisma penitus extirpetur? Vnde et aliam rei publice christiane Deo propicio vtilitatem accrescere confidimus, quoniam ex hac vnione, cum facta fuerit, plurimos ex nefanda Machometi secta ad fidem catholicam conuerti sperandum est. Quid igitur pro tam piis et salutaribus rebus per Christi fideles temptandum faciendumque non esset; quis catholicus pro tanto nominis christiani et orthodoxe fidei incremento non modo caducam huius mundi substanciam, sed et corpus et animam exponere non deberet? Quocirca omnem cogitatum nostrum iactantes in Deum, qui facit mirabilia magna solus, venerabiles sancte Romane ecclesie cardinales presidentes sedis apostolice, patriarcham Antiochenum, archiepiscopos et episcopos, abbates magistros- que et doctores in numero competenti deputauimus, vt vna cum ipsis Grecorum ambasia- toribus rem istam tractare et quo ordine ad execucionem deducenda esset prospicere deberent. Qui tam inter se quam cum ipsis oratoribus sepenumero conuenientes, habito inter se digesto consilio, ad infrascripta cum ipsis deuenerunt capitula, que postea secun- dum morem huius sacri concilii per sacras deputaciones mature deliberata, ac deinde per generalem congregacionem conclusa firmataque solemniter extiterunt. Quorum tenor vna- cum mandato ipsius domini imperatoris sub bulla aurea sequitur et est talis. Conuencio deputatorum sacri concilii cum ambasiatoribus Grecorum. Ambasiatores serenissimi domini imperatoris Grecorum et patriarche Constanti- nopolitani, videlicet dominus Demetrius prothouestiarius Paleologus Methotides, venera- bilis Ysidorus abbas monasterii sancti Demetrii et dominus Johannes Dissipatus eiusdem imperatoris familiaris, conuenientes cum dominis deputatis sacri concilii primo exposuerunt, quod si ecclesie occidentali placeret, vt hec synodus Constantinopoli celebraretur, ecclesia orientalis propriis expensis ibidem conueniret, nec oporteret vt ecclesia occidentalis pre- latis orientalibus aliquas expensas faceret, quinymo dominus imperator in quibus posset prelatis Latinis Constantinopolim venturis subueniret ; sin autem placeret vt prelati ecclesie orientalis ad terras Latinorum pro predicta synodo accederent, neccessarium fore propter legittimas causas vt expensis ecclesie occidentalis venirent. Et cum dictis dominis depu- Scriptores II. 95

Strana 754
754 Liber IX. Caput VI. tatis videretur multis de causis hane vnionem commodosius fieri posse in hac ciuitate Basi- liensi, vbi actu concilium congregatum est, sepe ac multum apud ipsos oratores insteterunt, vt hic locus pro hac sancta vnione eligeretur, offerentes impensas ad hoc neccessarias. Sed ipsis oratoribus respondentibus, quod, cum instrucciones limitate de certis locis per ipsos imperatorem et patriarcham eis date sint, non possunt hune locum eligere, qui in ipsis instruccionibus nominatus non esset, domini deputati sacri concilii, cognoscentes sanctam et perfectam concilii intencionem, que est vt pro honore Dei et profectu fidei catholice nullis parcatur laboribus et impensis, iudicarunt non expedire, vt propter locum dumtaxat tantum bonum negligeretur. Acceptarunt igitur, si placeat sacro concilio, vnum de locis inferius nominandis cum hoc, quod, sicut inferius est conuentum, mittantur aliqui vel aliquis ad ipsum dominum imperatorem, patriarcham et alios, quibus persuadeant per efficaces raciones, vt in hac ciuitate Basiliensi velint assentire. Loca nominata sunt Cala- bria, Anchona vel alia terra maritima, Bononia, Mediolanum vel alia ciuitas in Ytalia, extra Ytaliam Buda in Vngaria, Wienna in Austria et ad vltimum Sabaudia. Conuenerunt tandem dicti domini deputati cum ipsis dominis ambasiatoribus in hiis que sequuntur, si sacro con- cilio placeant. Primo dicti ambasiatores promiserunt, quod ad huiusmodi synodum con- uenient imperator Grecorum et patriarcha Constantinopolitanus et ceteri tres patriarche, archiepiscopi et episcopi et alii ecclesiastici, qui commode venire poterunt; similiter venient ab omnibus regnis et dominiis, que subiciuntur ecclesie Grecorum, cum plena potestate et mandato vallato iuramento et aliis clausulis opportunis, tam ex parte secularium domi- norum quam prelatorum. Item quod mittatur vnus vel plures ambasiatores ex parte sacri concilii cum octo millibus ducatorum pro facienda congregacione prelatorum ecclesie orientalis ad Constantinopolim, que octo millia expedientur ab ipsis ambasiatoribus sacri concilii, prout ipsi domino imperatori et ipsis ambasiatoribus sacri concilii videbitur, ita tamen quod si dicti prelati nollent Constantinopolim venire, vel postquam in Constantino- polim venerint, nollent ad synodum predictam accedere, tunc teneatur dictus imperator reddere dictis ambasiatoribus sacri concilii quicquid pro ea re expenderint. Item quod ecclesia occidentalis soluat expensas quatuor galearum grossarum, quarum due sunt de Con- stantinopoli et due aliunde, pro conducendo, cum tempus erit, ad portum vestrum et redu- cendo Constantinopolim dominum imperatorem, et patriarchas et prelatos ecclesie orien- talis cum suis vsque ad numerum septingentarum personarum. Quibus ipsa occidentalis ecclesia impensas faciet hoc modo : quia pro expensis ipsius imperatoris et ipsarum septin- gentarum personarum a Constantinopoli vsque ad portum nostrum vltimum dabit ipsi impe- ratori quindecim millia ducatorum, a dicto autem vltimo portu vsque ad locum diete synodi, deinde quamdiu manebunt in synodo, et vsque ad reuersionem ipsorum vsque ad Constan- tinopolim faciet dicto imperatori cum dictis septingentis personis impensas honestas. Item quod infra decem menses incipiendos a mense Nouembris proxime sequenti teneatur sacrum concilium mittere duas galeas grossas et duas subtiles versus Constantinopolim cum tricentis balistariis, super quibus galeis erunt ambasiatores sacri concilii et dominus Demetrius pro- thouestiarius Paleologus, primus de ipsis ambasiatoribus domini imperatoris; qui quidem ambasiatores sacri concilii habebunt secum quindecim millia ducatorum danda domino imperatori pro expensis suis et patriarcharum et prelatorum ac aliorum veniencium vsque ad numerum septingentarum personarum faciendis a Constantinopoli vsque ad portum

Strana 755
Liber IX. Caput VI. 755 vltimum, ad quem debebunt applicare vt supra. Item predicti ambasiatores sacri concilii ituri cum predictis galeis ordinabunt, quod decem millia ducatorum erunt parata ad expo- nendum, si neccessarium fuerit, pro custodia ciuitatis Constantinopolitane propter peri- culum, quod posset interuenire a Turcis ciuitati tempore absencie dicti imperatoris, que pecunie exponentur per aliquem a dictis ambasiatoribus concilii deputandum, prout necces- sitas fuerit. Item ordinabunt predicti ambasiatores sacri concilii de expensis galearum subtilium et tricentorum balistariorum pro custodia ciuitatis Constantinopolitane tempore absencie domini imperatoris, et quod gentes dictarum galearum et ipsi balistarii iurabunt in manibus imperatoris fideliter se habere, et capitanei eorum sint quos imperator insti- tuerit; item quod predicti ambasiatores habeant expensas duarum galearum grossarum tot quot expendi consueuerunt in armando tales galeas. Item quod huiusmodi ambasia- tores sacri concilii ituri cum predictis galeis ad Constantinopolim nominabunt domino imperatori portum ad quem vltimo debebit applicare, et locum vnum de prenominatis, in quo esse debeat dicta vniuersalis synodus; laborabunt tamen cum omni instancia, vt civitas ipsa Basiliensis eligatur, prout sperandum est. Item quod hoc sacrum concilium Basiliense interim stabit in Basilea firmiter, nec dissoluetur legitimo impedimento cessante, quo inter- ueniente, quod Deus auertat, pro continuacione sui iuxta disposicionem capituli „frequens“ ad aliam ciuitatem se transferet; et in casu quo dominus imperator non contentaretur de isto loco, tune infra mensem, postquam prefatus dominus imperator applicuerit ad dictum portum vltimum, sacrum concilium se transferet ad vnum de predictis locis nominatis, per ipsum sacrum concilium, vt supra dictum est, eligendum. Item quod in omnem euentum predicta omnia vtrimque adimpleantur; item quod predicta omnia fient firmiori modo, cum maiori robore et securitate quo fieri possunt per sacrum concilium, videlicet per decretum et sub bulla. Item quod predictis omnibus conclusis et concordatis ac vt premittitur firmiter roboratis summus pontifex expressum prebeat assensum per suas patentes bullas, et quod predicta omnia et singula intelligi debeant bona fide, sine dolo et fraude et absque impedimento legitimo et manifesto. Hiis omnibus adimpletis dicunt supradicti ambasiatores Grecorum et promittunt, quod omnino venient, eciam si bellum foret et instaret ciuitati, et ob earum omnium rerum confirmacionem tradent mandatum prefati imperatoris sub bulla aurea sacro concilio, et pro dicto imperatore ipsi et alii iurabunt scribendo et subscribendo propter firmam et veram fidem, quod fieri debeat cum Deo vniuersalis sancta synodus, si mors imperatoris non interuenerit aut impedimentum aliquod manifestum et verum, quod fugi vitarique non posset. Postremo petitum est ab ipsis ambasiatoribus Grecorum, vt ex- ponerent quedam nomina in eorum instruccionibus contenta, et primo quid intelligant per verbum „synodus vniuersalis". Responderunt, quod papa et patriarche sint in dicta synodo per se vel procuratores suos, similiter et alii prelati sint ibidem vere vel representatiue, promittentes vt supra, quod dominus imperator Grecorum et patriarcha Constantinopoli- tanus intererunt personaliter. "Libera et inuiolata“ hoc est, quod vnicuique liceat libere dicere iudicium suum sine cuiuscumque impedimento vel violencia. „Sine contencione“, hoc est contencione rixosa et contumeliosa, non tamen excluduntur disputaciones et col- laciones neccessarie, pacifice, honeste et caritatiue. „Apostolica et canonica" hec nomina quomodo intelligi debeant, et de modo procedendi in synodo, remittunt se ad ea que ipsa vniuersalis synodus declarabit et ordinabit. Item quod imperator Grecorum et eorum 95*

Strana 756
756 Liber IX. Caput VI. ecclesia habeat honores suos, hoc est quos habebat tempore exorti presentis scismatis, saluis semper iuribus, honoribus, priuilegiis et dignitatibus summi pontificis et Romane ecclesie, et imperatoris Romanorum, et quod si qua dubitacio oriatur, stetur declaracioni prefati vniuersalis concilii. Sequitur tenor mandati dicti imperatoris sub bulla aurea, translati de Greco in Latinum. Quoniam missi fuerunt ad sacrosanctum concilium generale Basiliense nostri et imperii nostri ambasiatores, familiaris noster prothouestiarius Demetrius Paleologus Metho- tides, et honorandissimus in sacris monachis abbas sacri monasterii sancti Demetrii et familiaris noster Johannes Dissipatus, ad constitucionem a nobis sollicitati generalis et ycumenici concilii pro vnione premeditata ecclesiarum Christi et dedimus eis ambasiatoribus perfectam et plenam potestatem et bayliam super et in predictis, mandat, diffinit et ordinat imperium nostrum per presens crisobulum suum, quod omnia et singula illa que ordinaue- rint, promiserint, iurauerint, fecerint et constituerint per scripturam siue scripturas super predictis prefati nostri ambasiatores, reputentur a nostro imperio et affirmata sint tam- quam si a persona nostra presencialiter facta, ordinata, promissa et iurata forent; et si contingeret impedimentum aliquod vel mors in aliquo dictorum ambasiatorum, tune quod factum est et promissum erit per duos ex eis, firmum et validum sit tamquam si per omnes tres factum foret. Et in robur et firmitatem predictorum iurat imperium nostrum per iura- mentum debitum et condecens nobis tamquam christiano fideli imperatori, et per oracionem et benediccionem sancti mei imperatoris domini et patris nostri felicis memorie et per animam meam. Factum est presens crisobolum imperii nostri a mundi creacione sexmille- simo nongentesimo quadragesimo secundo, et domini nostri Jhesu Christi a natiuitate MCCCCXXXIII°. die vndecima Nouembris Constantinopoli in palacio nostro imperiali, et sub- scriptum litteris rubeis manu nostra propria cum pendente aurea bulla. Tenor vero litterarum patriarche Constantinopolitani sub bulla plumbea, que de Greco in Latinum translate sunt, sequitur et est talis. Joseph gracia Dei archiepiscopus Constantinopolitanus, noue Rome vniuersalis patriarcha, reuerendissimis cardinalibus Romane ecclesie et reuerendis episcopis et omnibus aliis deuotis congregatis in synodo Basiliensi. Condignam et condecentem mitto vobis omnibus ea qua teneor caritate et amicicia spirituali salutem. Litteras reuerencie vestre suscepimus per reuerendum Anthonium episcopum Sudensem et fratrem Albertum de Crispis sacre theologie magistrum, oratores vestros, ex quibus et eciam relacionibus pre- fatorum bene notauimus optimam disposicionem atque intencionem Deo amabilem, quas vestra reuerencia pro tota christianitate gerit et specialiter pro nobis, id est pro vnitate ecclesie sancte Christi. Et super hoc letati fuimus maximum, quoniam hortamini nos pro- illis, pro quibus et nos iam diu hortati fuimus instanter ecclesiam Romanam; multociens

Strana 757
Liber IX. Caput VI. 757 enim scripsimus et misimus illuc pro vnitate predicta, vt omnibus patet, tantis legacionibus factis ex parte nostra et tanta sollicitudine ostensa ; non permiserunt tamen circumstancie rerum, vt finem acciperet nostra voluntas et tractatus. Ad presens igitur de istis hiisdem et consimili et eadem disposicione vestre reuerencie scribimus, querentes fieri concilium ycumenicum sub presencia omnium personarum neccessario debencium adesse secundum antiquum ordinem et consuetudinem, et tale concilium fieri canonicum, liberum, inuiolatum, et simpliciter secundum formas antiquorum ycumenicorum conciliorum, et illud omne, quod Deo dante in tali concilio vnanimiter et concorditer conclusum fuerit, hoc firmum haberi indubitanter et sine contradiccione et lite quacumque. Que omnia dicta fuerunt aut con- cessa et confirmata a sancta Romana ecclesia per plures legaciones ad eam nostra parte factas ; impedita vero fuit istorum conclusio et effectus propter temporales circumstancias, vt supra dictum est. Sed quoniam vestra reuerencia in presenti tempore tantam prompti- tudinem ostendit, quod legacionem specialem fecit pro istis et hortata nos fuit litteris et relacionibus suorum oratorum, propter hoc et nos mittimus ambasiatores nostros, fami- liarem imperii prothouestiarium Demetrium Paleologum Methotidem, et honorandissimum in sacris monachis abbatem sacri monasterii sancti Demetrii Ysidorum et Johannem Dissi- patum, per quos petimus et rogamus vestram reuerenciam quod ad hoc Deo amabile opus vnionis conferatis omnem curam et sollicitudinem, vt fiat et concludatur dictum laudabile opus, vestris studio et diligencia nostris correspondentibus. Cum vero sint aliqua necces- saria ad hoc et eius operis executiua, commisimus de istis predictis nostris ambasiatoribus, qui vestre reuerencie lacius et clarius omnia referent et manifestabunt, placeatque vestre reuerencie eisdem plenam fidem adhibere. Datum in vrbe Constantinopoli MCCCCXXXIII. die xv°. Octobris. Suprascripta igitur capitula et conuenciones hec sancta synodus auctoritate vniuer- salis ecclesie presenti decreto approbat, ratificat et confirmat, statuitque et decernit, et pollicetur ea et eorum quodlibet seruare et inconcussa tenere, vt premittitur; que cum ad incrementum fidei orthodoxe vtilitatemque ecclesie catholice et tocius populi christiani per- tineant, omnibus Christi fidem diligentibus grata plurimum et accepta esse debent. Et quo- niam, vt prescriptum est, ipsi Greci propter nonnullas causas postulant, vt sanctissimus dominus Eugenius papa quartus dictis capitulis et conuencionibus expresse consenciat, ne propter hoc tantum bonum negligatur, ipsum dominum Eugenium hec sancta synodus cum omni caritate obsecrat et deprecatur, et per viscera misericordie Jhesu Christi cum quanta potest instancia exorat et requirit, vt in fauorem fidei et ecclesiastice vnitatis prefatis capi- tulis et conuencionibus, synodali decreto approbatis et ratificatis, per suas litteras more Romane curie bullatas expressum assensum prebeat. Datum in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia Basiliensi solemniter celebrata septimo Idus Septembris anno a natiuitate domini MCCCCXXXIII°.“ De Judeis et neophitis aliud decretum pronunciatum in eadem sessione. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legitime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Saluatoris nostri Jhesu

Strana 758
758 Liber IX. Caput VI. Christi sequens vestigia hec sancta synodus illud gerit potissime in visceribus caritatis, vt omnes ewangelicam veritatem agnoscant et in ea, postquam agnouerint, fideliter perse- uerent. Proinde vt Judei aliique infideles ad orthodoxam conuertantur fidem, quique ad ipsam conuersi fuerint, in illa constanter permaneant, hiis salubris institutis prouidere decernens in primis statuit, vt omnes dyocesani quosdam in litteris diuinis bene eruditos aliquot vicibus annuatim deputent in locis, vbi Judei aut alii infideles degunt, ad predi- candum et explanandum taliter fidei catholice veritatem, vt ipsi infideles, qui audiunt, suos valeant errores recognoscere ; ad quam predicacionem sub penis tam commercii per fideles illis interdicendi, quam aliis ad hoc opportunis ipsos infideles cuiuscumque sexus, in annis discrecionis constitutos, accedere compellant. Ipsi autem dyocesani et predicantes ita se erga illos propicios ac caritate plenos exhibeant, vt non solum propalacione veritatis, sed et aliis humanitatis officiis ipsos Christo lucrifaciant. Christianos autem cuiuscumque status aut dignitatis quomodolibet impedientes, ne Judei ad huiusmodi predicacionem conueniant aut arceantur, notam fautorie infidelitatis incurrere ipso facto decernit. Vt autem hec pre- dicacio eo sit fructuosior, quo predicantes linguarum habuerint periciam, modis omnibus seruari precipimus constitucionem editam in concilio Viennensi de duobus docere debentibus in studiis ibidem expressis linguas Hebraicam, Arabicam, Grecam et Chaldeam, que efficacius obseruetur. Rectores ipsorum studiorum inter alia que in assumpcione rectoratus iurant, hoc eciam addi volumus, operam se pro ipsius constitucionis obseruacione daturos. In conciliis eciam illarum prouinciarum, in quibus huiusmodi studia constituta sunt, omnino disponatur vt hii, qui predictas linguas docturi sunt, stipendia debita percipere valeant. Sacros insuper canones renouantes precipimus tam dyocesanis quam potestatibus secu- laribus, vt modis omnibus prohibeant, ne Judei aut alii infideles christianos aut christianas in familiares seu seruientes aut filiorum suorum nutrices habeant, ac ne christiani cum ipsis in eorum festiuitatibus, nupciis et conuiuiis aut balneis seu nimia conuersacione com- municent, aut medicos, aut matrimoniorum prosenetas seu aliorum contractuum mediatores de publico constitutos assumant, nec aliis publicis preponant officiis, aut ad gradus quos- cumque scolasticos admittant, nec eis locentur predia aut alii redditus ecclesiastici. Pro- hibeantur eciam libros ecclesiasticos, calices, cruces et alia ecclesiarum ornamenta sub pena perdicionis rei emere, aut pignori sub pena amissionis pecunie mutuate accipere ; sub grauibus quoque penis cogantur aliquem deferre habitum, per quem a christianis euidenter discerni possint. Quorum vt euitetur nimia conuersacio, in aliquibus ciuitatum et oppi- dorum locis a christianorum cohabitacione separatis habitare compellantur, et ab ecclesiis longius quam fieri potest, nec diebus dominicis et aliis solemnibus festiuitatibus apothecas apertas tenere vel in publico laborare presumant. Si quis eorum ad fidem catholicam con- uerti voluerit, bona sua quecumque habet mobilia et immobilia ei intacta illesaque per- maneant; quod si huiusmodi bona ex vsura ac illicito questu fuerint acquisita, ac note sint persone, quibus foret restitucio de iure facienda, quia non dimittitur peccatum nisi resti- tuatur ablatum, illis restitui omnino oportet. Hiis vero personis non extantibus, quia talia per manus ecclesie in pios essent vsus conuertenda, hec sancta synodus vicem gerens vni- uersalis ecclesie in fauorem concedit suscepti baptismatis, tanquam in pium vsum apud ipsos remanere debere, sub pena diuini anathematis tam ecclesiasticis quam secularibus interdicens, vt nullam super hiis quouis quesito colore molestiam inferant aut inferri

Strana 759
Liber IX. Caput VI. 759 paciantur, sed magnum se fecisse lucrum existiment, dum tales Christo lucrati fuerint. Et quoniam, vt scriptum est, „qui habuerit substanciam mundi huius et viderit fratrem suum neccessitatem habere, et clauserit viscera sua ab eo, quomodo caritas Dei manet in ipso“, si ipsi conuersionis tempore inopes aut indigentes fuerint, per viscera misericordie Dei nostri omnes tam ecclesiasticos quam seculares hec sancta synodus exhortatur, vt ipsis conuersis manus porrigant adiutrices. Ipsi quoque dyocesani non solum christianos ad sub- ueniendum illis exhortentur, sed tam de redditibus ecclesiarum, prout poterunt, quam de hiis, que ad pauperum vsus per se ipsos conuertenda deuoluuntur, huiusmodi neophitos sustentare non negligant, ipsosque a detraccionibus (et) contumeliis paterna affeccione defendant. Et quoniam per graciam baptismi ciues sanctorum et domestici Dei efficiuntur, longeque dignius sit regenerari spiritu quam nasci carne, hac edictali lege statuimus, vt ciuitatum et locorum, in quibus sacro baptismate regenerantur, priuilegiis, libertatibus et inmunitatibus gaudeant, que racione dumtaxat natiuitatis et originis alii consequuntur. Curent insuper sacerdotes baptizantes et hii qui de sacro fonte suscipiunt, tam ante baptismum quam post illos in articulis fidei ac legis noue preceptis, catholicisque ecclesie ritibus diligenter instruere; et tam ipsi quam dyocesani operam dent, ne cum Judeis vel infidelibus saltem per longum tempus penitus conuersentur, ne, sicut nouiter contigit ab infirmitate curatis, modica occasio ad pristinam perdicionem recidiuos efficiat. Et quoniam experiencia teste mutuam inter se neophitorum conuersacionem ipsos in fide nostra fra- giliores reddere et saluti ipsorum plurimum officere compertum est, exhortatur hec sancta synodus locorum ordinarios, vt, quantum pro incremento fidei viderint expedire, curent et studeant neophitos ipsos cum originariis christianis matrimonio copulare. Prohibeatur et hiis neophitis sub grauibus penis, ne mortuos more Judeorum sepeliant, aut sabbata alias- que solemnitates et antique secte ritus quoquo modo obseruent, sed et ecclesias et pre- dicaciones nostras prout et alii catholici frequentent, et in omnibus se christianorum moribus conformes reddant. Contemptores autem predictorum per sacerdotes, in quorum parrochiis siti sunt, aut alios, ad quos de iure vel antiqua consuetudine de talibus inquirere spectat, ac eciam per alios quoscumque dyocesanis vel inquisitoribus heretice prauitatis deferantur, et inuocato si opus fuerit auxilio brachii secularis per eos taliter puniantur, quod et aliis transeat in exemplum. De hiis omnibus in conciliis prouincialibus et syno- dalibus diligens fiat inquisicio, et tam circa episcopos et sacerdotes in premissis negli- gentes, quam ipsos neophitos et infideles predictorum contemptores opportunum adhibeatur remedium; si quis autem cuiuscumque gradus vel preminencie huiusmodi neophitos, ne ad obseruacionem ritus christiani seu alicuius premissorum compellantur, foueat atque defen- dat, penas contra fautores hereticorum promulgatas ipso facto incurrat, neophiti vero si se corrigere post canonicam monicionem neglexerint, qui ad vomitum iudaizantes redire comperti sunt, contra eos tamquam perfidos hereticos secundum sacrorum canonum insti- tuta procedatur. Si qua vero ipsis Judeis vel infidelibus indulta seu priuilegia per quos- cumque ecclesiasticos vel seculares, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis vel imperialis existant, concessa iam sint vel in futurum concedi contingat, vergencia quoquo modo in detrimentum catholice fidei aut nominis christiani, seu quorumcumque premis- sorum, hec sancta synodus cassa et irrita esse decernit, decretis et constitucionibus apo- stolicis ac synodalibus, que super premissis condita sunt, in suo robore duraturis. Et vt

Strana 760
760 Liber IX. Caput VI. VII. huiusmodi sancte constitucionis iugis memoria habeatur, et ne quisquam ipsius ignoranciam pretendere possit, iubet hec sancta synodus, vt per singulas cathedrales et collegiatas eccle- sias, aliaque pia loca, in quibus vberior est fidelium concursus, semel in anno ad minus infra diuina promulgetur. Datum in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia Basi- liensi solemniter celebrata septimo Idus Septembris anno a natiuitate domini MCCCCxxxIII°. Caput VII. De appunctuamento pape circa vnionem Grecorum aliter quam per concilium et de eius instruccionibus, deque gestis in legacione cardinalium sancte Crucis et sancti Petri, et de bulla consensus pape iuxta decretum concilii. Post edicionem preinserti decreti de vnione Grecorum die decima presidentes legi fecerunt litteras pape eis destinatas super appunctuamento per eum deliberato circa factum vnionis Grecorum, lecteque fuerunt instrucciones et capitula data Cristoforo Garatono magi- stro in artibus, secretario suo, in Greciam nuncio destinato, tenoris sequentis. „Sanctissimus dominus Eugenius diuina prouidencia papa quartus pro habenda sanc- tissima vnione inter ecclesias occidentalem et orientalem, et presertim ad ciuitatem Con- stantinopolitanam mittet vnum ex reuerendissimis patribus sancte Romane ecclesie cardina- libus legatum de latere cum prelatis, doctoribus, magistris et aliis, vt opus esse videbitur, cum ampla facultate et potestate agendi omnia et singula, per que prefata vnio et caritas inter occidentalem et orientalem ecclesias predictas suum plenum consequatur effectum. Item quod prefatus legatus cum prelatis etc. iter arripiet cum galeis et nauigiis versus ciuitatem Constantinopolitanam anno etc. et signato tempore, et iter suum continuabit iuxta posse, donec perueniat ad ciuitatem predictam. Item quod serenissimus dominus Johannes Paleo- logus Romeorum imperator ac reuerendissimus dominus Joseph patriarcha Constantinopo- litanus interim operam dabunt cum effectu suis propriis sumptibus, vt qui parte sua fuerint euocandi euocentur et citentur, ita vt omnes a die aduentus dicti legati vsque ad mensem pariter veniant, et statim finito illo mense procedatur ad proponendum et disputandum, discuciendum et concordandum super differenciis inter vtramque ecclesiam, et presertim veniant reuerendissimi patres domini patriarche Antiochenus, Jherosolimitanus et Alexandri- nus. Item quod prefatus legatus tamquam legatus sedis apostolice suscipietur, tractabitur et honorabitur per prefatos dominos imperatorem et patriarcham et suos, sicut legati sedis apostolice de latere solent suscipi, tractari et honorari, et omnes, qui cum eo erunt, secun- dum eorum condecenciam. Item quod prefatus dominus legatus gaudebit plena securitate et libertate, quod libere poterit ad ciuitatem prefatam Constantinopolim venire, stare et redire, quandocumque sibi videbitur et placebit, sine vlla molestia, iniuria vel offensa, iuxta omnem possibilitatem prefatorum dominorum imperatoris, patriarche et suorum, eciam si contingat ipsam vnionem, quod absit, non sequi; et idem per omnia de omnibus et singulis prelatis, doctoribus, magistris et aliis dicitur, qui venient cum dicto legato, quod venire, stare et redire poterunt cum legato predicto ac separatim ab eo etc. Inter cetera in dispu- tacionibus que fient licebit prefatis domino legato, prelatis et aliis qui cum eo erunt, libere proponere, promouere, arguere, respondere, replicare et dicere, quantum et quociens eis videbitur opportunum pro intelligenda, declaranda et consequenda veritate, vt decens

Strana 761
Liber IX. Caput VII. 761 est; et similiter liceat omnibus, qui ex parte ecclesie orientalis ad disputandum deputati fuerint, ita vt in ipsis proposicionibus, disputacionibus et dictis vtraque pars ad inuicem se benigne supportet et honoret verbis indecentibus omnino cessantibus, vt omnia cum pace et caritate fiant, nam alias ad ipsam veritatem venire impossibile esset. Item quod congregatis prelatis et aliis ex vtraque parte procedatur per viam disputacionis arguendo et respondendo vt supra et vt disputancium moris est, interponendo pro argumentorum disposicione auctoritates ewangeliorum et aliarum sanctarum scripturarum, et eciam sanc- torum patrum et doctorum. Quicquid in accionibus et sessionibus concludetur et ordinabitur, per vtramque partem inuiolabiliter seruari debeat, et mandetur sub penis et censuris per omnes subditos vtriusque ecclesie tam occidentalis quam orientalis inuiolabiliter obseruari et illibate custodiri debere, sicque vt in idem velle et sapere omnes huius sancte religionis auctore Christo deseruiant et in vnitate spiritus sancti pariter intendant“. Ad concludendum vero vna cum prefatis capitulis dictus Cristoforus habuit litteras facultatis, in quibus litteris papa eidem concessit facultatem sub hiis verbis: „Te fide et sapiencia in nostris ac prefate Romane ecclesie arduis negociis longa experiencia comprobatum, ac precipue huius pacis et vnionis zelatorem, de venerabilium fratrum nostrorum consilio commissarium nostrum et sedis apostolice, ac specialem nun- cium tenore presencium constituimus et eciam deputamus, quem eciam ad ipsam orientalem ecclesiam veluti pacis angelum prouidimus destinandum. Tibique cum prefato carissimo in Christo filio Johanne imperatore ac venerabili fratre nostro Joseph Constantinopolitano patriarcha, nec non omnibus et singulis aliis venerabilibus fratribus nostris patriarchis, archiepiscopis, episcopis, principibus, vniuersitatibus, communitatibus, collegiis et aliis qui- buscumque tam ecclesiasticis quam secularibus, cuiuscumque status, ordinis, preeminencie, gradus vel condicionis existant, communiter et diuisim proponendi, promouendi, tractandi, conueniendi, practicandi et concludendi circa vnionis partes, que anno preterito per te tractata sunt, de locis et temporibus huius vnionis tractande et consequende, item de via, forma, modo, ordine et personis, cum quibus tam pia et sancta opera tractari, concludi et finiri possint et debeant, insuper agendi, gerendi, statuendi, disponendi et ordinandi omnia et singula, que in premissis et cirea premissa discrecioni tue neccessaria videbuntur aut quomodolibet opportuna, auctoritate apostolica plenam et liberam tenore presencium con- cedimus facultatem, ratum et gratum habituri quicquid in premissis per te tractari, con- cludi et disponi contigerit, idque faciemus auctore domino inuiolabiliter obseruari. Tu igitur iniunctum tibi huiusmodi oneris officium pro nostra et sedis apostolice reuerencia suscipias, quo fructus proueniant quos speramus, et tu pro susceptis laboribus meritum consequaris felicitatis eterne. Datum Florencie anno incarnacionis dominice MCCCCxxxIII". tercio Idus Julii, pontificatus nostri anno quarto. Hec primo dum notificata fuerunt deputatis concilii biduo ante proxime descriptam sessionem, cum instancia fieret vt ab illa supersederetur, id ipsum minime visum est, sed quod procedendum foret ad publicacionem decreti; cum autem isto die notificata fuerunt, visa sunt quam multis ex patribus minime conuenire; sed de hoc eciam mencio fiet, quando referetur de conclusione eorum cum Grecis. Id autem per instrucciones et facultates con- memoratas euidenter inspici potest, vtrum iuste succenseatur concilio conclusisse modum prosequende vnionis Grecorum irrequisito papa, a quo concilium fuerat institutum specialiter 65. 1434. 13. Jul. Scriptores II. 96

Strana 762
Liber IX. Caput VII. 762 pro reduccione ecclesie orientalis, et cuius presidentes consenserant nomine suo, et attento tempore destinacionis ipsius Christofori, per mensem fere post accessum oratorum Grecie, qui venientes ad instanciam concilii fuerunt cum imperatore Romanorum constituti in oppido Vlme Constanciensis diocesis ante natalem Johannis Baptiste; et vtrum iuste ac condecenter agebatur conmitti vni magistro in artibus concludendum, super quo in concilio tractabatur cum oratoribus Grecorum ad concilii instanciam eiusque impensis e gracia cum plena facultate ad concilium iam peruentis, quo residebant cardinales duo, archiepiscopus vnus et vnus episcopus pro apostolica sede presidentes, erantque alii cardinales sex, archiepiscopi quoque multi, plurimi vero episcopi et abbates, sed et diuini ac humani iuris doctores plus numerosa multitudo. Nec minus considerabatur, si orientalem ecclesiam decebat terram ingredi duabus viis, tempore quo per suos oratores agebatur cum generali synodo, in contrarium datarum eis instruccionum cum vno pape oratore tractare et concludere. Sed adhuc audietur, si temptatum sit supplantare, en altera vice, nunc autem texenda narracio est de execucione prefati decreti de vnione Grecorum. Etenim cum per diem ante publica- cionem appunctuacionis ipsius destinatus fuisset per concilium Simon Freron pro pape habendo consensu a Grecis postulato, exposita per eum instancia concilii papa per litteras suas directas concilio sub data xn°. Kalendas Nouembris et publicatas in generali congre- gacione die v°. illius respondit, quoniam intelligeret sancte Crucis et sancti Petri cardinales ex sacro concilio proficiscentes ad eum in proximo applicaturos, ante responsionem dandam vellet cum eisdem conferre, quos velut plene informatos et ipsi vnitati valde affectos non dubitabat; itaque cum primum venissent, habito cum eis et aliis fratribus suis consilio iuxta omne desiderium patrum plene responderet. Dicti vero sancte Crucis et sancti Petri cardi- nales, illi super dominii Veneciarum ducatis mille duobus totidemque alteri super Mediolani clero assignatis, exeuntes a Basilea diebus supra notatis, quamprimum simul applicuerunt ad terras ducis Mediolani, honorifice suscepti et tractati magnifice extitere in omnibus expensis per officiales ducis vbique locorum suorum, preter diem vnum quo magno cum gaudio tenuit eos in castro de Castellione sue originis edificato et dotata ecclesia per eum cardinalis Placentinus, qui a Basilea recesserat illico post publicacionem decreti de vnione Grecorum, dum alterum de neophitis publicaretur. Intrarunt autem Mediolanum xxul'. Sep- tembris honorificentissime recepti in processione cleri et sub palliis magnis atque preciosis sustentatis per ciues maiores; postque dies septem peruenit Mediolanum dux ipse, capitaneis captiuatis, de quibus supra mencio fiebat, post eius ingressum ductis in castrum. Die autem sequenti prima Octobris Placentino cardinali, consiliariis quoque ducis comitantibus, dux recepit eos in castro ad secundam portam, vbi de mulabus descenderunt. Quibus prelatisque eum precedentibus introductis in aulam audiencie preparatam, proposuit cardinalis sancte Crucis in vulgari Ytalico legacionis eorum causas, ad tractandam pacem in Ytalia et recu- peracionem terrarum ecclesie sub fiducia oblacionis facte per oratorem suum patribus concilii; cum vero in proposicione nominabat eum appellans dominum, deponebat ille quociens biretum ex capite. Qui respondit per semetipsum eciam longiori sermone proponentis, con- cludens, quod ipsorum cardinalium erat ordinare suique officii prosequi; datisque deputatis specialia tractaturis cum ipsis cardinalibus, quinta die recesserunt abinde Venecias, habituri dominacionis consensum pro tractanda pace inter ducem et eos, in quorum dominio eciam largitate publica tractati extiterunt. Habito vero responso, vt quomodo papa vellet

Strana 763
Liber IX. Caput VII. 763 ita agerent, multa magnaque clenodia de argento ipsis cardinalibus propinarunt; vrbana autem locucione illa non acceptantes dicebant se constituere eos dictorum vasorum, quando peterent reddendorum, custodes. Qui transeuntes per terras marchionis Ferrariensis in illis simili tractati modo, octaua die Nouembris applicuerunt Florenciam, a cuius dominis in auena, vino, cera et confeccionibus fuit eis magnifice propinatum. Exposuerunt autem lega- cionem suam pluris extimatam prius, etenim multi arbitrabantur eos destinatos velut coad- iutores in administracionem papatus; sed et legacioni eorum quod non tam appreciata fuerit, causa extitit, quoniam, quod ipsi vel alter fuerat procuraturus, erat iam completum, liberacione facta cardinalis Veneciarum et Romana vrbe reddita dominio pape. Ilud autem prefati legati obtinuerunt, vt papa, quemadmodum concilium requisiuit, consensum dederit ad prosecucionem vnionis Grecorum per litteras tenoris sequentis. Littera de consensu pape, vt concilium prosequatur vnionem Grecorum. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei venerabilibus fratribus et dilectis filiis in sacro Basiliensi concilio congregatis salutem et apostolicam benediccionem. Existi- mantes olim, eciam dum eramus in minoribus constituti, quantum esset grata et accepta Deo nostro reduccio ouium, que sub nomine christiano censentur, ad vnum ouile et vnicum pastorem, vt vera fides in omni eluceret semper et verbo et opere, iuxta possibilitatem nostre infirmitatis egimus, vt Greci ad vnitatem Romane atque catholice ecclesie redu- cerentur. Itaque ante annos plurimos rem hanc multa cum diligencia promouere cura- uimus, inter cetera, quantum in nobis fuit, apud felicis recordacionis Martinum papam quintum, predecessorem nostrum, operam dedimus, vt oratores suos ad carissimum in Christo filium nostrum Romeorum imperatorem et ipsorum patriarcham Constantinopoli- tanum propterea destinaret; qui cum suos diuersos oratores ad ipsum predecessorem misissent, continuata cura solliciti fuimus, vt res ipsa optatum finem sortiretur. Denuo post assumpcionem nostram ad summi apostolatus apicem eadem renouantes, vt alia pre- tereamus, anno preterito cum oratoribus prefatorum imperatoris et patriarche, qui Romam ad nos venerunt, vna cum venerabilibus fratribus nostris, assistente eciam carissimo in Christo filio nostro Sigismundo Romanorum imperatore semper augusto, multa practica- uimus. Cumque hii oratores in hoc viderentur persistere, vt in ciuitate Anchone prelati et alii in numero copioso ex vtraque ecclesia conuenirent, inter quos et prefatus Romeorum imperator adesset, et nos cognosceremus rem hanc, prout petebatur, expensas maximas et difficultates inexecrabiles parere et forsan sine fructu aliquo, pro tunc cum eis nichil con- clusimus, sed ad prefatos imperatorem et patriarcham aliquem mittere deliberauimus, qui negocium huiusmodi cum ipsis plene tractaret, et super eo finale responsum ipsorum imperatoris et patriarche ac aliorum suorum intelligeret. Misimus itaque mense Julio anni preteriti dilectum filium magistrum Christoforum Garatonum secretarium nostrum, Grece lingue peritum, qui post multos sermones cum prefatis imperatore et patriarcha ac multis aliis ex Grecorum maioribus habitos tandem comperit ipsos omnes id eligere, vt legatus sedis apostolice cum prelatis et aliis ex nostris doctissimis viris ad vrbem Constantinopolim transmittatur, vbi et prelati et alii maiores ex ipsis Grecis vna cum prefatis imperatore et 96 * 66. 1434. 15. Nov.

Strana 764
764 Liber IX. Caput VII. patriarcha pari modo conueniant, ibique per viam disputacionis, sicut alias in sexta synodo factum fuit, veritate patefacta vtraque ecclesia optatum vnionis et pacis consequatur effec- tum. Sic tam ex ipso Christoforo, quam ex litteris imperatoris et patriarche predictorum id continentibus plane percepimus, quodque magis carissimus in Christo filius imperator Trapezontis et plurimi ei adherentes in hoc eciam pari voto conueniunt. Que cum per pre- fatum Christoforum ad nos reuertentem delata essent, parato animo acceptauimus ; nam id nos plurimum optabamus, quoniam per hunc modum de ipsa vnione et concordia bona spes redditur, et multo minori impensa et que tollerabilis sit opus. Accedit ad hoc, quod patriarcha Armenorum, veluti per litteras certas nobis constitit, eo tempore eciam Con- stantinopolim venturus sit et in hanc rem pariter consensurus, sicut in domino bene spe- ramus. Propterea mense Julii preterito ipsum Christoforum Constantinopolim iterum desti- nauimus cum nonnullis capitulis, que menti vtriusque partis plane satisfacere videntur, ipsique iniunximus, vt secundum ipsorum tenorem cum imperatore et patriarcha ac aliis supradictis omnino concludat, super quo sibi plenum mandatum dedimus; quod pro Dei miseracione amodo factum existimauimus. Horum siquidem capitulorum copiam dudum per nostros presidentes ad vos deferri iussimus. Post hec vero dilectus filius Simon Freyron nuncius vester cum vestris litteris, conclusa quedam inter vos et oratores ipsorum impe- ratoris et patriarche continentibus, ad nos venit. Que legimus diligenter vestramque affec- cionem circa tam pium opus in domino commendamus; verum hoc paululum admirari cogimur, quod in re tanta et tam graui, tamque diu desiderata et a nobis tractata aliquid per vos conclusum sit non solum nobis inconsultis, verum eciam irrequisitis, presertim cum ea sint conclusa et promissa, que ex pluribus causis non tantum difficilia, sed eciam impossibilia multis esse videantur, et que non spem rei conficiende, sed desperacionem pocius afferant menti nostre ; affeccionem tamen vestram, vt premisimus, meritis laudibus commendamus. Ex quibus fit, vt eandem rem diligencius animaduertendam esse videatur: a vobis namque vno modo conclusum est, orator noster forsan et verisimiliter alio modo conclusit; quid si vno tempore de eadem re varie et diuerse fiant conclusiones, profecto ridiculum erit et, quod magis est, forte ex hac dissensione scandalum pariturum, saltem non parum dedecoris nobis omnibus allaturum. Quid preterea, si iuxta modum conclu- sionis vestre ad eam vnionem pertingere, veluti expertissimi viri autumant, impossibile esse contingat, nonne ad pudorem et confusionem cedet tocius catholice et militantis ecclesie? Que ne accidant, summopere cauendum est; illa igitur media nobis et venerabilibus fra- tribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus eligenda videntur, que breuiora atque expediciora sunt et ad eius sanctissime vnionis finem consequendum magis verisimilia. Hec non ad obuiandum rebus per vos gestis scribimus, cum ad eundem finem, quem vos optatis, nostra tendat intencio, et ideirco nostra parum referat, qua via aut quo medio is finis sequatur, sed ad pleniorem informacionem vestram. Verum tamen vt nostram sinceram et puram voluntatem plane perspiciatis, si obmissis que supra diximus, per eum modum, quo cum prefatis oratoribus conclusistis, rem ipsam tandem prosequi intenditis, ex nunc pure et libere nostrum, prout petitis, prebemus assensum. Datum Florencie anno incarnacionis dominice MCCCCxXXuI°. xvuI°. Kalendas Decembris, pontificatus nostri anno quarto."

Strana 765
Liber IX. Caput VIII. 765 Caput VIII. De incorporacione oratorum Hyspanie et Anglie regum magno peracta labore, item prelatorum regni Castelle aliorumque multorum. Relatis superioribus de modo et forma per concilium datis prosequende vnionis Grecorum, continuata historia gestorum sancte Basiliensis synodi Octobrio mense anni XXXIIII., incorporacio facta extitit regum Castelle et Anglie. Datis nempe deputatis ad tractandum concordiam inter oratores eorum primo visum est, vt controuersia de preeminencia vnius supra alterum regum pertractanda in concilio non esset per viam iusticie, sed vt oratores Castelle miscerentur inter oratores regis Francie, quemadmodum actum extiterat in magna Constanciensi synodo, in qua pro pacis et concordie (bono) eciam nacio Almanie cesserat Anglicane nacioni. Quod satis non extitit pro habenda pace ; etenim cum primo in conclu- sione cuiuslibet decreti vnus pro parte cardinalium, alius pro Ytalie, tercius pro Francie, quartus pro Anglie, quintus pro Almanie nacionibus ex illarum presidentibus responderet, propter differenciam inter Anglicos et Hyspanos, que post nacionem Gallie primo respon- deret, predicto multorum respondencium ordine cessante obseruatum fuit, vt Ostiensis car- dinalium primus pro toto concilio diceret verbum „placet“ pro consensu tocius concilii. Quamuis autem in sancta Basiliensi synodo, quia non per naciones quemadmodum in illa, sed per deputaciones procederetur, et in illis seorsum pro contencione vitanda facta distri- bucione, non appareret, in generali congregacione tamen neccesse erat, vt euidenter pateret, quis primo sederet primamque vocem, cum in ea deliberaretur, haberet in respon- dendo, in processionibus quoque, fortasse autem, ymo sic intellecto, vt primo inquiri vota haberent ab hiis qui in dextro regum ambasiatoribus, quam in sinistro sedentibus latere, quomodo fiebat inter cardinales et patriarchas, ambasiatores regis Castelle contenti pro tunc fuerunt, vt locum haberent post ambaisatores Francie inmediate sessuri, amba- siatores vero Anglie post patriarcham Aquilegiensem supra ambasiatores regum Dacie et Polonie. Intelligencia vero oratorum Hispanie de preeminencia sedencium a latere dextro semel practicata fuit feria quarta in capite ieiunii, quoniam accesserunt ad altare suscepturi cineres imponendos supra capita eorum, quoniam primi post patriarcham fuerunt ambasia- tores regum et principum a latere dextro sedentes, deinde qui a sinistro, post illos ceteri prelati vsque ad minorem dextri lateris, et sinistri consequenter, hoc seruato ordine in ambasiatoribus sedentibus deorsum, et tunc preeminencia non apparuit velut dato honore loco, non vero determinate principibus per suos representatis oratores. Siquidem vbi nec- cesse fuit ostendi, ne contencio oriretur, quis ipsorum regum esset maior, ab accione publica cessatum est in die purificacionis a consueta fieri processione, racioneque eadem cessabatur a scrutinio votorum in generali congregacione. Fuit et altera difficultas, quia tam illis quam istis iurare nolentibus omnes clausulas iuramenti prestari soliti per incor- porandos, deputati condescenderunt, vt dumtaxat iurarent de fideliter laborando pro statu et honore sacri Basiliensis concilii et de dando bonum et salubre consilium iuxta eorum consciencias. Et ita admissi fuerunt ad incorporacionem xxu". mensis huius : pro rege Castelle Alfonsus Carillo prothonotarius, Aluarus episcopus Conchensis, sedentes in bancha superiori, Johannes de Silua vexillarius regis, Alfonsus Garsie de sancta Maria Compostel- lane et Segobiensis ecclesiarum decanus, referendarius et consiliarius, Ludouicus de Pace,

Strana 766
766 Liber IX. Caput VIII. IX. legum doctores et auditores regis, Lupus de Galdo prouincialis Castelle, Johannes de Cur- rali ordinis predicatorum et theologie professores, Johannes Gondissalui scolasticus Segon- tinus secretarius, regis Castelle oratores; regis vero Anglie Robertus Londoniensis et Bernardus Aquensis episcopi loco designato superiori, in inferiori vero Edwardus comes de Morten, Nicolaus Elasconensis, Wilhelmus Eboracensis monasteriorum abbates, Wil- helmus prior, Norwicz Bromfert nobilis, Thomas Lanczelacz Certoplorius Rodi ordinis sancti Johannis Jherosolimitani, Johannes Collule miles, et magister Thomas Bromis vtrius- que iuris doctor, decanus Garibonensis. Hac die pro solemnitate actus nulli alii incorporati extitere et, tamquam satis extitisset in huiusmodi incorporacione concordantibus partibus facta, illico dissoluta est congregacio. Sed in sequenti Hyspanorum multitudo aliisque congregacionibus quinque mensis huius ordine solito designati preter nominatos incorpo- rati extitere integrum prestantes iuramentum procuratorie Johannes Toletanus Hyspania- rum primas, Sancius Compostellanus, Didacus Yspalensis archiepiscopi, Gondissaluus Pla- centinus personaliter, procuratorie Burgensis, Legionensis, Cartaginensis, Ouetensis, qua- tuor hii in regnis Castelle et Legionis inmediate apostolice sedi subditi, Salamantinus et Lucinensis episcopi, Johannes Didaci de Ceruatos Burgensis, Jacobus de Fossato sancti Bartholomei Papiensis, Johannes de Lererez Tudensis, Johannes Figuli Selczensis Argen- tinensis, procuratorie sancti Tenfredi Aniciensis, ordinis sancti Sepulchri et sancte Sabine Placentine diocesis, et omnes regni Castelle premonstratensis ordinis abbates, Anthonius Egidii decretorum, Carolus de Odelmaglie de Teruisio legum doctores, Andreas de Mal- uenda in theologia, vsque in finem concilii permanens, Johannes Figuli, Walterus Ramel- marde, Nicolaus Amessen in decretis, Johannes Arui in legibus licenciati, Predznogius de Grandi Gneznensis, Nicolaus Loizleioz Carnotensis, Arnoldus de Brunckenwiczen, Arnoldus de Boncken Rigensis prepositi, Petrus de Porreis de Camacis Samorensis, Garsias Martini de Vamondi de Regina Compostellane diocesis archidyaconi, Petrus Remigii scola- sticus Toletanus, Johannes Lomellin ambasiator ducis Burgundie, Petrus de Mena, cano- nici sex, priores quatuor aliique vn. procuratores diuersorum episcoporum aut capellani. Caput IX. De satisfaccione facta per eiusmet oratorem ad xI. displicencias per impe- ratorem de concilio conmemoratas, ambasiataque Romanorum ciuium in synodo contra papam, et de querela patrum quod oratores Hyspanie non prestiterunt integre iura- mentum. Suscepit sancta synodus litteras pape, significantis concilio eius contemplacione non surrogasse aduersarium in abbacia sancti Audorini Rothomagensis diocesis, et exhor- tantis quatenus eo faceret modo circa ecclesiam Traiectensem. Litteras quoque impe- ratoris, constituentis pro se ad in concilio residendum Johannem Lubicensem episcopum, Gregorium Hamberg vicarium Maguntinum et Georgium Vischel militem, doctores. Dictus vero episcopus in precedenti congregacione relacionem faciens de ambasiata synodali sibi aliisque pluribus conmissa ad dietam Ratisponensem super factis Bohemorum, inter cetera dicebat se imperatori respondisse alleganti aduersus concilium vndecim displicencie sue causas : quod reformacio non fiebat, quod timeret de dissolucione concilii, quod non fieret

Strana 767
Liber IX. Caput IX. 767 restitucio terrarum ecclesie Romane, quod non procederetur per naciones, quod super ducatu Gelrie pecierat auxilium brachii spiritualis et dati fuerant iudices, quod tractarentur in concilio cause prophane, item de certa causa prioris Capelle, et quia fuerat citatus suus cancellarius, de causa quoque ducatus Saxonie, et postremo de Bambergensi et Bisuntina causis. Auisabat insuper, quod expediret ad factum Bohemorum vt prouideretur Alberto duci Austrie, et specialiter domino de Rosenberg, qui fidelis extiterat debellator et per- manebat Bohemorum hereticorum, ad retinendumque gentes indigebat decem millibus ducatorum. In fine autem mensis huius recepit sancta synodus Romanorum ambasiatores, quorum Johannes de Baroncellis, aduocatus consistorialis, perlectis credencialibus litteris constitutus in ambone, loco quo primo auditi fuerunt ambasiatores Venetorum, pape deinde portantes litteras adhesionis, exponere incipiens ambasiator rogatus est per archiepiscopum Turonensem, vt cum omni caritate loqui vellet de sanctissimo papa Eugenio. Ille autem nota faciens priuilegia et libertates, que suo amplificabat sermone, Romane vrbis, lacius exponebat guerras, molestaciones, vexaciones et dampna, que propter papam Romani pertulerant coacti perinde se defendere pacem et libertatem querentes; postremo autem supplicabat sacro concilio quatenus darentur eisdem deputati audituri instrucciones eorum et peticiones eorum exaudituri. Sed et archiepiscopus Tarentinus ad singula respon- debat proposita, iustificacionem pape prosecutus et iniustificacionem Romanorum. Requisita quoque fuit sancta synodus per baliuum Austrie, associatum comite de Dyerstein Johanne et multis nobilibus, quatenus dietam indicerent, in qua pro parte ducum Austrie et Bur- gundie conueniretur ad pacificandum differencias exortas et tunc vigentes durantibus treugis inter duces ipsos initis. Niuerniensis autem episcopus, ambasiator Burgundie ducis, culpas huiusmodi differenciarum imponebat gentibus ducis Austrie. Qui responderunt, si que facta erant in aduersum treugarum per aliquos de subditis suis, displicebat duci Austrie, sed et aliqui de suis eciam fuerunt captiuati ; nichilominus rogabant concilium, vt remedium apponeretur. Quibus legatus respondit votiue ad petita concilium offerens et rogans eos consentire dietam huiusmodi in ciuitate Basiliensi tenendam esse. Hec de gestis per extra aduenientes. Quoniam vero super eleccionibus, quarum confirmacio a concilio petebatur, frequentes instancie fiebant, super obseruacione terminorum petitis a concilio conmissionibus releuantibus, sancta synodus ordinauit, vt in eisdem causis procederetur simpliciter et absque figura iudicii. Et quoniam papa vocauerat sub priuacionis pena omnes litterarum apostolicarum scriptores certo assignato tempore ad Romanam curiam venturos, quod erat in preiudicium concilii, declarauit actu presentes vel absentes de eius licencia sub processibus pape comprehensos non fore ; transacto deinde anno papa asseruit illos exceptos fuisse. Ad instanciam ambasiatorum regis Francie constitutus est synodali aucto- ritate cardinalis Arelatensis iudex concordatorum inter papam et regem ipsum loco sancti Marci et sancti Eustachii cardinalium bone memorie, ad causas autem incorporatorum Julianus concilii presidens; eiusmodi autem facta conmissio cardinali Arelatensi confirmata est Julio mense, non obstante facta mense Junio generali aduocacione causarum. In isto preterea mense post incorporacionem Hyspanie et Anglie ambasiatorum factam remissis tribus clausulis iuramenti soliti non mediocris disceptacio facta est, die illo ambasiatoribus regis Francie pro se sibique adherentibus organo archiepiscopi Turonensis requirentibus, vt similia que ipsi iuramenta prestarent, vel ab eis prestita per concilium relaxari; cum

Strana 768
768 Liber IX. Caput IX. X. vero illis tunc non fuerit data responsio, qui de obediencia et fauore dicti regis Francie congregati deliberarunt requestam illam prosequendam fore. Quibus in altera eorum con- gregacione legatus exposuit causas, quare condescendere oportuit ad predictam remissionem iuramenti ; illis vero non contentis, datis iam deputatis per deputaciones ad concordandum desuper, presidentibus videlicet pape, patriarcha Antiochenus in generali congregacione multa allegauit, quare et Hyspani et Anglici debuerunt quemadmodum et alii solita prestare iuramenta. Cui legatus respondit suo et deputatorum nomine, et tandem in congregacionum secunda Nouembris, cum magna desuper huiusmodi prestacione iuramenti aut relaxacione allegata extiterint per Turonensem archiepiscopum cum themate „locutus sum in lingua mea, notum fac michi, domine, finem meum“, racionibus deductis per legatum respondendo et contestando habere se scrupulum de illa disparitate, alios in concilio prestitisse iura- menta, alios vero minime, decanus Compostellanus allegacione iurium et racionum multi- plicacius respondebat, ostendens ad omissa iuramenta astringi non debere reges eorum vel ambasiatores ipsos. Simili quoque modo episcopus Aquensis, adiciens episcopos in con- cilio sistentes iuramento astringi non debere. Abinde patriarcha Antiochenus horum racio- nibus cum responderet, multorum allegacione iurium affirmabat iuramenta iam prestita vt relaxarentur non conuenire. Sed velut diffiniens Londoniensis episcopus publice conte- status est se aliosque Anglie oratores deliberatos illud minime facere, neque prudencie esset frustra inniti, et nichil aliud quam odium querere, propter quod supplicabat dominos de concilio contentos esse debere. Post horum omnium longiorem sermonem legatus et Arelatensis cardinales, Tarentinus eciam conmemorantes ex allegatis motiua quedam et raciones, exhortabantur vt preteritis rumoribus eiusmodi patres concilii intendere vellent, quod erat vtile magis et honestum, ad ea propter que concilium extiterat congregatum, remissaque materia fuit deliberanda per deputaciones. In sequenti autem congregacione ambasiator regis Dacie, episcopus Lexouiensis, seriosa oracione historiam narrans genea- logiamque et magnificenciam regum Dacie, Swecie atque Norwegie, quasi reges illorum preferre videretur cunctis, vnde per nonnullos existimabatur eum petiturum preeminenciam sedis super alios, regis electa mediocritate protestatus est assignacionem loci factam ora- toribus regis Anglie supra se ipsum alios ambasiatores regis Dacie non preiudicare debere, quin opportunitate data in Basiliensi vel alio generali concilio peterent locum sibi debitum. Caput X. De impedimentis ad reformacionem natis ex acceleracione, terminoque dato in causa cardinalis Rothomagensis archiepiscopi Bisuntini contra suos ciues. Nouembrio mense in quinque congregacionibus eius incorporati fuere iuramento consueto serenissimus dominus Ladislaus Polonie rex, cuius ambasiatores Stanislaus epi- scopus Poznaniensis, Nicolaus Lazochki prepositus Cracouiensis, Johannes Luchonis Gneznensis canonicus, litteras missiuas et mandatum exhibentes facta arengacione de triumphis patris predecessoris laudibusque regis ipsius, sederunt infra ambasiatores regis Dacie ; incorporatus eciam fuit Sigismundus magnus dux Lithuanie, item reuerendissimus dominus Prosper sancti Georgii ad velum aureum sancte Romane ecclesie dyaconus car- dinalis, de Columpna vulgariter nuncupatus, Nicolaus Tiburtinus, N. Mantuanus episcopi,

Strana 769
Liber IX. Caput X. 769 Johannes Bellare ordinis minorum magister, Martinus Questri, frater Petrus de Aguillar baccalarii in theologia, Jacobus Clant, Rodulphus Hammi in decretis, Gunethocus de Tenna, Bertrandus Melon in legibus licenciati, Simon de Bronuilla Lingoniensis, Judocus Cometi sancti Germani Montis Hannonie decani, Hugo Sauxeris Venciensis, Martinus in ecclesia sancti spiritus prepositi, Fridericus scolasticus Bambergensis, Petrus Piczon can- tor Maclouiensis, Emanuel Barre vestiarius Noamasensis, Johannes de Rasere ordinis sancti Johannis Jherosolimitani procurator, priores duo, canonici quinque et v. alii capellani et familiares cardinalis prefati. Suscepit sancta synodus litteras Portugalie regis, supplicantis pro N. episcopo vt per concilium fieret cardinalis. Item recepit ex multis ambasiatoribus suis per eam destinatis ad dietam Ratisponensem Johannem Polomar, Ratisponensem et sancti Florini prepositos, prioremque conuentus predicatorum Basiliensis, referentes con- memorata superius de Bohemorum sine conclusione abinde recessu; ipseque prior pre- dicatorum magno cum affectu exhortatus est patres concilii, vt intenderent ad reforma- cionem sui conuentus, que adiuuante Deo plenopere facta extitit. Recepit item noua per litteras notificatas a presidentibus de liberacione Rome facta cardinalis Veneciarum redi- cioneque vrbis ad dominium papé, pro quibus gracias Deo reddens celebrari fecit solemnem missam per Lubicensem episcopum, ambasiatorem imperatoris. A mense vero preterito post edicionem decreti Grecorum laboriose intenderunt patres super edicione decretorum ad reformacionem pertinencium, presertim de numero et qualitate cardinalium, de causis, de friuole appellantibus et de concubinariis deque reformacione decreti eleccionum per concilium editi, apertissime intuentibus cunctis in quarumlibet fere vacacione ecclesiarum duos fieri competitores, electum a capitulo et a papa promotum, quod fuit inter alia ini- cium dissidii magni post ad duos annos in ecclesia suborti. Horum decretorum deliberanda materia frequenter posita in deputacionibus interrupcionem suscepit frequencius, et propter disceptacionem de remissione iuramenti Hyspanorum et Anglicorum, et propter vexaciones causarum Bisuntine, Aquilegiensis et aliarum ecclesiarum, et propter differenciam maiorem super eicius expedienda reformacione subortam; siquidem auisato vt numero pari de nacionibus assignati ad hoc deputarentur, Anglici pretendentes se habere quintam nacio- nem quemadmodum in Constanciensi concilio, assignari de se instabant; ne vero pro- gressum haberet huiusmodi nacionum contencio, cessatum est a predicta assignacione, itaque vt reformacio non fieret, quod ad expedicionem fiebat, impedimenta prestabat, quamuis nullius desuper studiosa machinacione. Id autem bonum mense isto diuina coope- rante prouidencia actum est, vt multe ex illa prouenientes cessauerint occupaciones, pace data cause Bisuntine, in qua mense Augusto magno cum apparatu fulminata extitit sen- tencia diffinitiua contra ciues Bisuntinenses per archiepiscopum eorum cardinalem Rotho- magensem. Septembrio vero mense mandato per concilium omnibus et singulis rectoribus parochiarum religiosisque diocesis eius sub penis iuris, quatenus denunciarent et euitarent eos in diuinis, ciues ipsi tercia die Octobris comparentes in generali congregacione per Stephanum de Nouaria aduocatum proponi fecerunt inprimis catholicam fidem se tenere firmiter profitentes, quodque archiepiscopus Bisuntinus eorum esset protector; et narra- bant tempore quo cardinalis ipse obtinuerat dictam ecclesiam, de cuius mandato factum extitisse quendam concordie tractatum, per eum de consensu capituli approbatum, ipsosque ciues nunquam imposuisse tallias supra clerum, ymo credebant in partibus illis non esse Scriptores II. 97

Strana 770
770 Liber IX. Caput X. locum, vbi clerus tantam sicut Bisuntinus haberet libertatem, querelam agentes, cum ipse esset vicecancellarius, quod appellassent a processibus factis per eum, neque potuissent obtinere conmissionem cause. Vnde petebant libere audiri in sua iusticia, qui ad instan- ciam deputacionis de pace supersedissent a prosequendis iniuriis illatis sibi per processus factos ab ipso archiepiscopo eorum ; etenim ad magnam ciuium verecundiam et confu- sionem fecerat eos venales, cum tamen omnia facta per eos circa regalia fecissent de man- dato imperatoris, prout constaret litteris patentibus eius. Supplicabant igitur per concilium dari sibi deputatos visuros innocenciam eorum, insuspectos autem ne haberent occasionem impugnandi, iudices eciam per viam concordie causam terminaturos, et postremo vt con- cilium faceret reparari iniurias, taliterque procederet, vt ad aliud iudicium eis non esset recursus. Ad hee cardinalis replicabat affirmans ciues recepisse ad se cognicionem vnius hominis condempnati de heresi, quem ipse adhue petebat sibi restitui; qui nunquaim in propria causa signauerat conmissiones, sed precognitores concessa illis per concilium facultate, dicebatque in ciuitate tantam esse astriccionem, vt nullus abinde exire posset nisi cum buleta ad modum Ytalie ; rursus quando paratus erat ad fulminandum sentenciam, procuratorem ciuium obtulisse viam concordie, quam acceptauerat, sed ille contentus esse noluerat de duobus mensibus; placeretque sibi oblacio ciuium sopiri controuersiam per viam concordie, neque opus erat sibi fieri conminaciones, qui eciam si deberet dimittere pellem, non obmitteret prosequi sue ecclesie libertatem. Conmissa deinde fuit appellacionis causa patriarche Antiocheno, archiepiscopo Cretensi, Papiensi et Pergamensi episcopis, cum potestate citandi ciues eciam per edictum; sed cardinali ipso affirmante, quod in contemptum litispendencie atrociter interfecissent sacerdotes duos, extrahentes eos de ecclesia, vnumque alium familiares suos, ad eius supplicacionem dictis iudicibus concessum est, si reperirent vera esse, propter que debebat dari ciuitas in predam eiusque persone in captiuitatem, auctoritate sacri concilii ad instar processus pape Gregorii processum eius- modi fulminarent. Iterumque ad instanciam procuratoris fiscalis eisdem iudicibus conces- sum est, si requisiti ciues infra breue tempus eis prefigendum ea de quibus emenda fieri deberet non repararent, notorietate insistente criminum vocatis vocandis, eciam cardinali, si partem facere vellet, procederent. Deinde consenciente eodem cardinali ita quod assi- gnaretur breuis terminus et ciues abstinerent a via facti, deputati sunt episcopus Constan- ciensis Rothomagensis prouincie, prior Chamberiaci et decanus Polingniaci, nomine sacri concilii ituri ad ciuitatem Bisuntinam pro concordia tractanda inter partes, quodque tem- pore prosecucionis eius suspenderent interdictum in ciuitate et locis quibus transirent. Opponens vero se ad huiusmodi facultatem procurator dicti cardinalis auditus minime extitit; nec sancta synodus voluit, vt super noua iniuria emergente allegata per car- dinalem contra ciues procederetur, quamdiu tractatores essent in concordie prosecucione. De mense autem Julii vtraque supplicante parte ex certa sciencia approbari concordie tractatum inter eas factum, sancta synodus conmisit episcopo Ebroicensi et Henrico Rascop iuxta formam et stilum cancellarie expedire.

Strana 771
Liber IX. Caput XI. 771 Caput Xl. Quomodo cessauit meditata a duobus iam annis contencio, ne Henricus Anglie rex duas ambasiatas haberet in concilio sub nomine Anglie et Francie regnorum, de alia eciam meditacione Romane curie contra expedicionem bullarum que fiebant in concilio. Celebratis congregacionibus quatuor Decembrio mense incorporati fuere solito cum iuramento procuratorie Quinqueecclesiarum, Verdensis et Calaguritanus episcopi, sancti Prudencii, sancti Andree abbates, Angelus de Perusio vtriusque, Judocus ordinis Teutoni- corum decretorum, Franciscus Ludeken decretorum, Ludouicus ex Marchionibus legum doc- tores, Aymericus Balheti, Maternus de Franckfordia in decretis, Nicolaus Gehe ambasiator regis Francorum, in legibus licenciati, Martinus Questi in theologia baccalarius, Laurencius Leberhier Baiocensis, Gregorius Thome omnium Sanctorum Pragensis decani, Johannes Fer- nandi Begentile Baiocensis, Johannes Trouel Rameranus Wladislauiensis archidyaconi, cano- nici sex, priores tres. Sancta synodus cum Symone Freyron, desuper referente gesta per legatos concilii sancte Crucis et sancti Petri cardinales seque in Romana curia, recepit litteras pape de consensu eius super decreto Grecorum specificato superius ; quibus receptis consensu notificato neccesse illis fuit studiosius intendere ad habendum octo millia ducatorum appor- tandorum per concilii oratores in Greciam ituros. Litteras quoque recepit ciuium Pilznensium, gracias agencium synodo sancte de subuencione facta obsidionis tempore, et propter assig- nacionem eis factam ex imposita semidecima ad soluendum que contraxerant debita. Cleri eciam fidelis in regno Bohemie credenciales, qui per doctorem quendam, narrantem eorum bonam fidem nec non mala et dampna que passi ab hereticis fuerint, et futura imminencia, supplicarunt eisdem per concilium prouideri. Mense preterea isto differencia illa, super qua, prout relatum extitit libro m°. capitulo xLII°., Gallici prouiderant a duobus iam annis transactis, ne in publicum prodiret habitura prosecucionem, magna diligencia facta est, hoc est vt oratores Henrici Anglie regis concilio incorporarentur sedem petituri nomine regni Francie, cuius appellabat se regem. Siquidem post presentacionem episcopi Londoniensis, comitis de Mortein aliorumque ambasiatorum suorum in generali factam congregacione xvn°. Augusti, profitencium se ambasiatores esse prefati regis pro regno Anglie, xxx°. sequenti die Basileam ingressi sunt Chauton Lexouiensis et Zenon Baiocensis episcopi, vtque in ingressu eorum honorarentur tamquam ambasiatores regni Francie, diligentia facta fuit cedulis affixis notificantibus horam ingressus eorum; sed per Gallicos remotis nonnullis earum obuiam eis processerunt familie dominorum cardinalium paucique ex aliis nonobe- diencie illius. Deinde post recessum prefati comitis infra mensem ab incorporacionis die cum presentiretur Anglicorum conatus, vt in suum consensum traherent Germanicam nacio- nem, illa et per Gallie et Hispanie, Cecilie, Scocie et Cypri oratores preauisata desuper extitit. Denique in generali congregacione comparentibus dictis episcopis xvu“. die mensis huius Londoniensis episcopus, proponens episcopos ipsos diu iam in concilio stetisse audienciam petentes, exhortabatur illam eisdem prestari proposituris tamquam ambasia- toribus Henrici regis Anglie et Francie pro suo Francie regno. Quo audito verbo Francie, Hyspanie, Cecilie, Cypri et Scocie regum ambasiatores surgentes opponebant se sub illo nomine audiri non debere, eleuaciore a natura sermone ei prestito contestante archi- 97*

Strana 772
772 Liber IX. Caput XI. XII. episcopo Lugdunensi, si audiri velint tamquam episcopi, quietissime audirentur, sed nun- quam paterentur tamquam pro regno aut ecclesia Francie locuturos ; fuitque tam vehemens insultus et clamor, vt eciam si loquebantur audiri non potuerant. Et tunc Londoniensis episcopus quandam cedulam in medio porrexit, legi requirens et testimonium petens ; que lecta publice non fuit, sed dicebatur illius esse effectus, quod dicti episcopi proposituri erant multa bona pertinencia ad pacem regni Francie; datisque sequenti mense deputatis materia sopita est. In isto autem mense, quemadmodum in superiori et abinde quam plu- rimis, concessum est sub plumbo concilii expediri bullas si neutri, prouisionis noue, aliorum- que multorum indultorum super supplicacionibus signatis per papam vel eius mandato, recognitis signis earundem supplicacionum in Romana curia consuetis, fauore in ea re prestito supplicantibus ipsis, et quoniam minor erat taxa expedicionis litterarum, et quia annate non soluebantur in concilio ; sed diu eiusmodi fauor dari non potuit, in curia pro- uiso Romana supplicaciones partibus non tradi, donec soluerentur annate. Confirmata quoque priuilegia fuere Romanorum pontificum concessa ordini sancti Johannis Jherosoli- mitani, vt de beneficiis in eo vacantibus per ipsum ordinem dumtaxat iuxta eorum stabi- limenta prouideretur. Fuit eciam concessa perpetua conseruatoria omnibus monasteriis ordinis premonstratensis in regno Castelle constitutis, et Ottoni de Nouaris Martino papa v. sedente dudum accepta, permaxime vt gauderet priuilegiis concilii, veluti ab inicio incorporatus extitisset, quodque in concilio constitutus perciperet emolumenta protho- notariatus, ac si in Romana curia exercicium dicti officii haberet. Cum autem pro semi- decima in Germania soluenda multe bulle a concilio emanassent sub censuris et penis, quas iam incurrerant multi absolui petentes, fuit conmissa Juliano potestas absoluendi, dispensandi et quittandi quantum ad illos de Germania eciam nomine concilii; vnde prop- terea quod multe conmissiones eidem fiebant, quam maxima multitudo bullarum expe- diebatur absque scitu cancellarie, nec aliud plumbatores attendebant nisi subscripcionem manuum eius. Mense vero sequenti dicta conmissio fuit ampliata et in personis, quia ipsi Juliano et deputatis super facto Bohemorum, et in potestate, quia conmissum vt possent monere, compellere et cohercere sub censuris ecclesiasticis et aliis formidabilibus penis omnes non soluentes, impedientes et iniuriantes, omnes quoque collectores constitutos non respondentes. Gesta anni XXXV. Caput XII. De ambasiata cum plenissima facultate super factis Bohemie, ordinacione re- gistrorum in concilio, et decretis quatuor in materia reformacionis. Anno a natiuitate domini nostri Jhesu Christi MCCCCXXXV°. Januario mense cele- bratis congregacionibus quatuor sessioneque vna, incorporati sancte synodo fuere solitum prestantes iuramentum procuratorie Riualiensis episcopus, Johannes Lauancanis Insulensis ambasiator ducis Burgundie, Nicolaus Grauis Wratislauiensis prepositi, canonicique duo vnusque alius. Sancta synodus accepit litteras pape patres concilii exhortantis intendere, vt succursus exhiberetur monasterio Rhodi ordinis sancti Johannis Jherosolimitani. Recepit ambasiatores suos destinatos Magunciam pro pace tractanda inter ciuitatem et clerum ab

Strana 773
Liber IX. Caput XII. 773 ea extrapositum, qui organo Johannis de Polomar de pace iam composita et expositis in dieta Franckfordensi relacionem fecerunt conclusione data quam maxime neccessarium fore per concilium intendi ad reformacionem. Mense vero Marcii ad instanciam cleri spe- cialiter confirmatus est per concilium illiusmodi concordie Maguntine tractatus, cum sup- plecione defectuum et cum censuris inuocacioneque brachii secularis, ac recidiuacione in casu oriture iterum contencionis insertis concordatis in approbacione synodali. Destinauit preterea Constanciensem episcopum, prefatum Johannem Turonensem et Cameracensem decanos, Thomam de Wienna in theologia magistros, et prepositum sancti Florini amba- siatores synodales ad dietam tenendam Wienne cum oratoribus Bohemorum super eorum reduccione, data eis potestate tractandi et concludendi iuxta compactata Prage, aliaque omnia et singula pro illorum reduccione faciendi et concedendi salua fide. In dies autem semper excrescente permaxima multitudine bullarum, que sub nomine concilii expediebantur, propter defectum registrorum supplicacionum et bullarum multi contingebant defectus; conclusum quapropter fuit, vt admisso vicecancellario presidentes ordinarent fieri vtrum- que registrum, deputatique sunt trimestrio duraturi precognitores Lubicensis, Placentinus et Gurezensis episcopi, prothonotariusque ambasiator regis Castelle; iudices vero Petra- goricensis episcopus et doctores septem, vltra solitum iuramentum prestantes non par- ticipaturos esse lucri cum notariis suis. Postque magnas plurimasque agitaciones inter deputatos deliberacionesque frequentes et plus quam maturas in sacris deputacionibus concluse sunt forme decretorum de concubinariis, de interdictis indiscrete non promul- gandis, quodque super interlocutoria secundo appellari non licet, item de excommuni- catis nisi post denunciacionem non vitandis, quod primo fuit ordinatum fere de verbo ad verbum in concilio Constanciensi et reperitur inter concordata cum Martino papa v. et nacione Germanica. Quamuis autem duo decreta alia primo deliberata fuissent, videlicet de pacificis possessoribus, quod in alia sessione publicatum est, et de causis vt in concilio non tractarentur nisi incorporatorum cetereque actu pendentes, propter opposiciones multas a concilio supersessum est, vt sequenti die sessio vicesima sancte synodi Basiliensis paci- fice celebraretur. Et cantauit missam de spiritu sancto Tarentinus archiepiscopus, secundus tunc presidencium pape, post vero ceremonias completas cum decantato ewangelio „sint lumbi vestri precincti et lucerne ardentes“ dicta decreta publicauit in ambone constitutus episcopus Lectorensis sub tenore sequenti. Sessio vicesima sancte Basiliensis synodi. De concubinariis puniendis. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Quicumque clericus, cuiuscumque status, condicionis, religionis, dignitatis, eciam si pontificalis vel alterius pre- eminencie existat, qui post huius constitucionis noticiam, quam habere presumatur per duos menses post publicacionem eiusdem in ecclesiis cathedralibus, quam ipsi dyocesani omnino facere teneantur, postquam eadem constitucio ad eorum noticiam peruenerit, fuit publicus concubinarius, a percepcione fructuum omnium beneficiorum suorum trium men- 67. 1435. 22. Jan.

Strana 774
774 Liber IX. Caput XII. sium spacio sit ipso facto suspensus, quos suus superior in fabricam vel aliam euidentem ecclesiarum vtilitatem, ex quibus hii fructus percipiuntur, conuertat. Nec non et huius- modi publicum concubinarium, vt primum talem esse innotuerit, mox suus superior monere teneatur, vt infra breuissimum terminum concubinam dimittat ; quod si non dimiserit, vel dimissam aut aliam publice resumpserit, iubet hec sancta synodus, vt ipsum suis omnibus beneficiis omnino priuet. Et nichilominus hii publici concubinarii, vsque quo cum eis per suos superiores post ipsarum concubinarum dimissionem manifestamque vite emendacionem fuerit dispensatum, ad suscepcionem quorumcumque bonorum, dignitatum, beneficiorum et officiorum sint inhabiles. Qui si post dispensionem recidiuo vomitu ad huiusmodi publicum concubinatum redierint, sine spe alicuius dispensacionis ad predicta prorsus inhabiles exi- stant. Quod si hii, ad quos talium correccio pertinet, eos vt predictum est punire negle- xerint, eorum superiores tam in ipsos de neglectu, quam in illos pro concubinatu modis omnibus digna punicione animaduertant. In conciliis eciam prouincialibus et synodalibus aduersus tales punire negligentes vel de hoc crimine diffamatos eciam per suspensionem a collacione beneficiorum vel alia condigna pena seueriter procedatur. Et si hii, quorum destitucio ad summum pontificem spectat, per concilia prouincialia aut suos superiores propter publicum concubinatum reperiantur priuacione digni, statim cum processu inqui- sicionis ipsi summo pontifici deferantur. Eadem diligencia et inquisicio in quibuscumque capitulis generalibus et prouincialibus quoad suos seruetur, penis aliis contra predictos et alios non publicos concubinarios statutis in suo robore permansuris. Publici autem intelli- gendi sunt non solum hii, quorum concubinatus per sentenciam aut confessionem in iure factam, seu per rei euidenciam, que nulla possit tergiuersacione celari, notorius est, sed qui mulierem de incontinencia suspectam et infamatam tenet et per suum superiorem admonitus ipsam cum effectu non dimittit. Quia vero in quibusdam regionibus nonnulli iurisdiccionem ecclesiasticam habentes pecuniarios questus a concubinariis percipere non erubescunt, paciendo eos in tali feditate sordescere, sub pena malediccionis eterne precipit, ne deinceps sub pacto, composicione aut spe alicuius questus talia quouis modo tolerent aut dissimulent, alioquin vltra premissam negligencie penam duplum eius quod propterea acceperint, resti- tuere ad pios vsus omnino teneantur et compellantur. Ipsas autem concubinas seu mulieres suspectas prelati modis omnibus curent a suis subditis, eciam per brachii secularis auxi- lium si opus fuerit, penitus arcere; qui eciam ex tali concubinatu procreatos filios apud patres suos cohabitare non permittant. Jubet insuper hec sancta synodus, vt eciam in pre- dictis synodis et capitulis hec constitucio publicetur, et quilibet suos subditos ad ipsarum concubinarum dimissionem moneat diligenter. Iniungit preterea omnibus secularibus viris, eciam si regali prefulgeant dignitate, ne vllum qualecumque inferant impedimentum quo- cunque quesito colore prelatis, qui racione officii sui aduersus suos subditos pro huiusmodi concubinatu procedunt. Et cum omne fornicacionis crimen lege diuina prohibitum sit et sub peccati mortalis pena neccessario euitandum, monet omnes laycos, tam vxoratos quam solutos, vt similiter a concubinatu abstineant; nimis enim reprehensibilis est, qui vxorem habet et alienam mulierem accedit, qui vero solutus est, si continere nolit, iuxta apo- stoli consilium vxorem ducat. Pro huius autem diuini obseruacione precepti hii ad quos pertinet tam salutaribus monitis quam aliis canonicis remediis cum studio laborent.

Strana 775
Liber IX. Caput XII. XIII. 775 De excommunicatis certo modo non vitandis. Ad vitandum scandala ac multa pericula, subueniendumque conscienciis timoratis statuit, quod nemo deinceps a communione alicuius in sacramentorum administracione vel recepcione, aut aliis quibuscumque diuinis vel extra pretextu cuiuscumque sentencie aut censure ecclesiastice, seu suspensionis aut prohibicionis ab homine vel a iure generaliter promulgate teneatur abstinere, vel aliquem vitare, aut interdictum ecclesiasticum obseruare, nisi sentencia, prohibicio, suspensio vel censura huiusmodi fuerint in vel contra personam, collegium, vniuersitatem, ecclesiam aut locum certum aut certam a iudice publicata vel denunciata specialiter et expresse, aut si aliquem ita notorie excommunicacionis sentenciam constiterit incidisse, quod nulla possit tergiuersacione celari aut aliquo iuris suffragio excusari. Nam a communione illius abstineri vult iuxta canonicas sancciones ; per hoc tamen huiusmodi excommunicatos, suspensos, interdictos seu prohibitos non intendit in aliquo releuare aut eis quomodolibet suffragari. De interdictis non leuiter ponendis. Quoniam ex indiscreta interdictorum promulgacione multa consueuerunt scandala euenire, statuit hec sancta synodus, quod nulla ciuitas, oppidum, castrum, villa aut locus ecclesiastico supponi possint interdicto, nisi ex causa seu culpa ipsorum locorum aut dominii, seu rectorum vel officialium. Propter culpam autem seu causam alterius cuius- cumque priuate persone huiusmodi loca interdici nequaquam possint auctoritate quacumque ordinaria vel delegata, nisi talis persona prius fuerit excommunicata ac denunciata seu in ecclesia publicata, ac domini seu rectores vel officiales ipsorum locorum auctoritate iudicis requisiti huiusmodi personam excommunicatam infra biduum inde cum effectu non eiecerint, aut ad satisfaciendum compulerint; qua eciam post biduum eiecta, recedente vel satis- faciente, mox diuina resumi possint, quod eciam in pendentibus locum habeat. De friuole appellantibus. Vt lites cicius terminentur, super eodem grauamine aut super eadem interlocu- toria vim diffinitiue non habente nullatenus liceat secundo appellare, quodque ante diffini- tiuam friuole vel iniuste appellans vitra condempnacionem expensarum, dampnorum et inter- esse in quindecim florenis auri de camera per appellacionis iudicem condempnetur. Datum in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata x1°. Kalendas Februarii anno a natiuitate domini MCCCCXXXV°.“ Caput XIII. Plures ordinaciones ad direccionem agendorum in concilio, concessionesque multis generales, et institucio rote causarum. Februario mense septem congregacionibus celebratis incorporati extitere federe consueto procuratorie Beneuentanus archiepiscopus, Guilielmus electus Maclouiensis, Petrus

Strana 776
776 Liber IX. Caput XIII. sancti Johannis de Sordina Aquensis diocesis abbas, Johannes Philippi ordinis Carmeli- tarum et theologie professor, Petrus Baionis Calomondensis decanus Luciensis diocesis, canonici tres, priores quinque et octo generis communis. Sancta synodus recepit litteras imperatoris credenciales in personam Conradi comitis de Winsberg, camerarii hereditarii imperii, expositaque fuit credencia organo Georgii militis ambasiatoris imperialis, refe- rentis Bohemos hereticos reposuisse ad manus imperatoris omnia fortalicia que tenebantur per eos, et requirebat vt semidecima pro reduccione imposita illorum non expenderetur in alios vsus. Exponebat insuper, quod rex Boxgne submiserat se eidem imperatori, qui christianus erat, regnum quoque eius regno Vngarie propinquum, sed multis infectum erroribus, cumque vellent ad fidem conuerti, hortabatur diligenciam fieri per concilium circa reduccionem eorum. Item quod fecerat fieri iusticiam in regno Vngarie de illis, qui expoliauerant ambasiatores Grecorum in transitu venientes ad concilium, suspensique fuerunt proinde septem barones; et singulariter petebat vt per concilium daretur iudex vnus in causis fiscalibus imperii et ipsius camerarii super debitis exigendis. Fuit rursus per Lubicensem episcopum aliosque ambasiatores imperiales synodus requisita super remit- tendis causis prophanis et specialiter ducatus Saxonie, de qua extitit deliberatum iuxta superius enarrata spectari per sex menses iusticiam fieri imperiali auctoritate. Super causa autem Magdeburgensi, quoniam ciues subterfugientes concilii iudicium obtinuerant a sede apostolica conmissiones multum preiudiciales, declaratum est illas effectum sortiri non debere. Quod eciam in causis multorum incorporatorum concessum est circa processus contra decreta sacri concilii auctoritate sedis apostolice emanatos ; fuitque ordinatum, vt legatus aliique presidentes pape mitterent ambasiatores pro tractanda concordia inter archiepiscopum Magdeburgensem ciuesque suos super querela de spoliacione castrorum facta per illos. Multis quoque episcopis in concilio constitutis, aliis eciam isto aliisque mensibus, velut indifferenter omni petenti concessum est, vt per presbiteros possent facere recon- ciliari ecclesias vel cimiteria polluta ; item quod possent testari vsque ad summam per eos designatam. Fuit preterea ordinatum, vt pro custodia clauium quatuor bulle concilii depu- tarentur persone graues et possidentes beneficium, a quibus racio villicacionis exigi posset, quodque, vt fidem facerent, in litteris expediendis sub bulla sacri concilii omnes quatuor clauigeri subscriberent se manibus propriis, et scriberetur dies expedicionis iuxta consue- tudinem Romane curie, neque partibus traderentur, donec fuissent registrate. Ad subscrip- cionem autem huiusmodi ne fieret quibusdam ingestis difficultatibus, Septembrio ordi- natum extitit, vt clauigeri ipsi tres saltem vel duo illorum cum expedientibus litteras in cancellaria conuenirent, expeditas recepturi, et reiecturi que transire non debere videretur eis, absque preiudicio tamen officii vicecancellarii; sed eciam ordinacio hec in obser- uacione non longi temporis prescripcione firmata est. Vnacum prescriptis ordinacionibus concessum fuit, quod domini de duodecim potestatem haberent puniendi iuxta benepla- citum notarios concilii hora conuencionis eorum ad deliberandum, concordandum vel dan- dum auisamenta non venientes ad ipsos. Preterea requirente fiscali procuratore procedi contra detractores concilii iuxta decretum "porro“ prime sessionis, conmissum fuit legato, vt contra personas delatas procederet, non vero, prout ille petebat, generalem faceret monicionem sub censuris. Sed et mense Augusto illi concessum est, vt in causis conmissis aut conmittendis concernentibus officium suum procedi posset coram vno vel duobus ex

Strana 777
Liber IX. Caput XIII. XIV. 777 deputatis, quos ipse eligeret, vsque ad sentenciam exclusiue. Die vero quinta mensis huius Februarii, cum iam a multis citra mensibus per dominos de xii. data fuissent quam plurima auisamenta pro sedacione scandali detrahentis honori concilii de multitudine conmissariorum ad diffiniendas iusticie causas, pro quietandis eciam querelis parcium et procuratorum nequeuncium satisfacere terminis iudicii rote, fuit synodaliter conclusum quod quatuor alii, quod factum extitit, adderentur prefatis octo, et eo ipso quod iurassent in generali con- gregacione, omnes et singule cause conmittende ac eciam conmisse coram diuersis iudi- cibus pendentes, cathedralium ecclesiarum causis et aliis maioribus exceptis, pro aduocatis haberentur et in quibus pendebant terminis iudicibus rote conmitterentur debite distri- buende, demptis causis in quibus conclusum foret et registra visa essent per conmissarios assensu parcium, interueniente dolo et fraude; et tunc sentenciare possent conmissarii priores iudices, de assensu tamen et consilio ipsorum dominorum de rota. Qui vltra soli- tum iuramentum prestarent mundas habere manus nec turpe lucrum recipere, neque per- mittere notarium aut alium quemeumque practicare pro habendo quippiam pro ferenda sen- tencia aut eciam lata, nec participare cum salariis notariorum directe vel indirecte ; pro- mitterent quoque punire notarios transgressores synodalis ordinacionis super taxa salarii eorum iuranda per ipsos, quos eciam punire haberent concilii auctoritate vsque ad suorum priuacionem officiorum ; quodque in futurum aliis quam ipsis xn. de rota, cathedralium et maioribus exceptis, cause non conmitterentur, alias tam conmissio quam processus eius vigore factus eo ipso foret nullus. Caput XIV. De gestis in Lausanensi causa relacio, votaque deputatorum et opposicio ducis Sabaudie. Mense isto super duobus laboriose intenderunt patres vno communi alteroque priuato negociis, materia videlicet indulgenciarum pro vnione Grecorum in narracione Aprili explicanda, et Lausanensis causa episcopatus, iam a quatuor ferme annis multas quasi continuas dante vexaciones. Siquidem post regressum a duce Sabaudie cardinalis Arelatensis et aliorum sibi condeputatorum concordia non adepta, vt via simplicis iusticie pro parte electi requisita procederetur, loco episcopi Foriiuliensis, absentis a concilio de mense Decembris, surrogatus est cardinalis Firmanus et concessum, quod vnus aut duo ex quatuor datis iudicibus seruatis terminis quemadmodum in Romana curia in causis summa- riis procedere posset vsque relacionem faciendam exclusiue, et tandem vt dicta conmis- sione non obstante procederetur iuxta tenorem prime conmissionis, que erat via monitorii, vigore cuius citacio emanauit. Requisicione deinde facta per promotores concilii in gene- rali congregacione, quatenus mandaretur conmissariis relacionem facere de processu, Bel- licensi autem episcopo dicente non ita fieri debere, sed mature procedendum esse modo consueto in causis beneficialibus, materia remissa est ad deputaciones et concordarunt omnes, vt non obstante conmissione quacumque relacio fieret, deputacione pacis auisante, priusquam sentencia ferretur, audiendum fore Sabaudie ducem et quoscumque in huius- modi causa sua interesse putantes. Vicesima igitur octaua Januarii mensis conmissarii relacionem facere incipientes compleuerunt die prima mensis huius, qua tantus erat rigor Scriptores II. 98

Strana 778
778 Liber IX. Caput XIV. frigoris, vt in ecclesia accensi fuerint de carbonibus ignes; fueruntque auditi aduocati hincinde quantum eis placuit, et requirente legato si ampliora proponere vellent, respon- derunt nichil aliud pro tunc se dicturos. Relacione autem in scriptis facta lectaque de mandato conmissariorum per notarium concilii, auditis eciam ad plenum Bellicensi nomine ducis Sabaudie et Lubicensi episcopis imperatoris nomine, Richardus procurator ducis Sabaudie et Johannis de Prangino electi ab illatis prout asserebat grauaminibus prouo- cauit et appellauit ad illum vel illos, ad quem vel ad quos de iure poterat et appellare debebat, petens desuper instrumentum. Sequenti vero congregacione auditis aduocatis Stephano de Nouaria electi et Simone de Valle promoti parcium, legatus ad memoriam patrum reducens clausulam iuramenti per eos prestiti de minime reuelando vota, ex quibus verisimiliter presumeretur oriri odium vel scandalum, et presertim id obseruaturos esse in huiusmodi causa, exhortatus est conmissarios, quatenus dicere patribus vellent quid eis desuper processu videretur. Qui habita paulisper inter se deliberacione organo cardinalis Firmani, submittentes dicta sua correccioni sancte synodi, exposuerunt quod visis litteris promocionis ipsi Ludouico per sedem apostolicam facte, consecracionis quoque eidem impense per cardinalem Arelatensem visaque eleccione, quam de se pretendebat esse fac- tam aduersarius Johannes de Prangino, litteris preterea incorporacionis ipsius Ludouici sacro concilio et translacionis eius de Lausanensi ad Auinionensem ecclesiam, in quibus multa generalia et generaliter pro causa reuelabantur, decreto insuper concilii Constan- ciensis de prelatis non transferendis inuitis, decreto eciam octaue sessionis Basiliensis incipiente "ambiciosorum", clausula denique decreti vndecime sessionis cassantis et irritantis omnes translaciones, decreto deinde xin°. sessionis "vt sacri“, pro infectis habente que- cumque contra incorporatos fierent, litteris item adhesionis pape, per quas reuocauerat acta quecunque contra supposita concilii, decem itaque hiis specifice aliisque multis con- numeratis, prefati conmissarii attestati sunt visum fuisse eis et tunc videri ad ecclesiam Lausanensem ius competere Ludouico de Palude, ad eam promoto primo per apostolicam sedem. Auditaque eorum intencione legatus requisiuit, vt cogitare vellent de sentencia componenda, exhortatus patres concilii vt in deputacionibus desuper vellent deliberare. Sed et in altera congregacione lectis credencialibus litteris ducis Sabaudie per Nicodum Festi, alterum oratorum eius, presentatis, de huius mandato Stephanus de Nouaria cre- denciam exponens, multa dudum per eum allegata repetens, quod ius non competeret ad ecclesiam Lausanensem ipsi Ludouico astruebat propterea quod fuisset translatus ad eccle- siam Tarentasiensem metropolitanam et in prosequendo translacionem istam non fecerat debitum suum. Allegabat preterea super processu contra surrogacionem cardinalis Firmani, et quia fuerat sibi denegata copia registrorum, nec in dicta conmissione de hoc fuerat mencio facta, et quia non fuerunt admisse excepciones date contra conmissionem, et quia requisiuisset in deputacionibus, vt procederetur via iuris iuxta concordata cum duce, nec fuerat exauditus, cumque huiusmodi grauamina peruenissent ad noticiam ducis, misisset propterea ad concilium oratores suos. Concludebat igitur petens, reiectis omnibus agitatis in processu, cum vnicus terminus substancialis seruatus dumtaxat fuisset, dari sibi iudices cognituros via iuris et iusticiam ministraturos. Hoc idem pecierunt oratores Friburgenses et Bernenses, protestati alias prouidere sibi velle de remedio opportuno, prout et si non annuebatur peticioni eorum, quod auerteret Deus, timebant euenire concilio impedimentum.

Strana 779
Liber IX. Caput XIV. XV. 779 Cum autem Lubicensis episcopus nomine imperatoris postulasset, vt Ludouicus in iusticia reconmissus haberetur, et quod hanc requisicionem non ad instigacionem Ludouici, sed de mandato faceret imperatoris, heraldus quidam ducis Sabaudie presentauit litteras eius, inclusa copia littere transmisse Ludouico per ducem, effectus huius: informatum esse quod ad suggestionem ipsius Ludouici Lubicensis episcopus et promotores concilii falso asserentes multa protulerant in generalibus congregacionibus contra ducem et eius domi- nium, que in cedula continebantur. Et tunc Lubicensis episcopus iterum excusabat Ludo- uicum, protestatus ad illa contenta respondere velle imperatoris nomine. Ipse vero Ludo- uicus contestabatur nunquam in vita sua dixisse publice vel occulte, quod ducem irritare deberet, neque contenta in dicta cedula, inuocans patres vt de hac re testimonium per- hiberent. Legatus autem aliique duo pape presidentes, similiter et cardinalis Firmanus vna eademque voce sigillatim contestati fuerunt ab ipso Ludouico vel promotoribus contenta in dicta cedula nunquam audiuisse, neque aliud quod cedere posset et deberet ad irrita- cionem ducis siue in materia temporalitatis siue alias. Audito deinde Simone de Valle aduocato, respondente ad allegata per Stephanum et alios, legatus oratoribus ducis respondit congregacionem sacram multum dolere, quod illustrissimus Sabaudie dux per sinistras informaciones irritatus esset, sed de propositis deliberaretur per deputaciones. Caput XV. Responsio ducis Sabaudie ad ambasiatam synodalem super Lausanensi causa, et sentencia diffinitiua. Post quarum deliberacionem destinati sunt ambasiatores ad ducem episcopus Vexio- nensis et scolasticus Andegauensis, de meritis processus instructuri eum. Qui regressi retulerunt xxi'. die Marcii in generali congregacione, quod expositis coram duce quibusdam generalibus de auctoritate generalium conciliorum, et presertim quomodo ad illa pertineret controuersias super ecclesiis cathedralibus terminare, informauerunt de iusticia Ludouici ad ecclesiam Lausanensem iuxta narrata superius, conmemorantesque excusaciones Ludouici et testimonia patrum exhortati fuerant ducem, quatenus omnem rancorem contra Ludo- uicum remouere velit, nec vellet recedere ab ordinacione concilii desuper ipsa ecclesia facienda. Ducem autem respondisse, quamuis libenter eos videret, materiam illam tamen non esse tanti effectus, vt concilium debuisset mittere talem ambasiatam ; regraciatusque de bona doctrina et de expositis dicebat semper optasse pacem illius ecclesie et pro illa dedisse operam, sed ambasiatores sui, quamuis habuissent gratam audienciam, in concilio modicum reportassent. Alio rursus die quod ambasiatoribus ipsis coram duce Nicolaus Festi, premittens multiplici causa honorandos esse, lacius exposuerat desiderium ducis ad pacem dicte ecclesie eiusque labores. Deinde vicarius Lausanensis in hiis que iuris alle- gauerat contra citacionem et monitorium, quia in ista causa procedendum non fuisset quo- modo in Treuerensi, quodque Ludouicus ipse ordinacionem factam coram duce violasset, eo quod haberet causam prosequi via iuris, neque illi faueret decretum Constanciensis concilii de prelatis non transferendis inuitis, non habens clausulam irritantis decreti, simi- liter nec littera adhesionis, quia generalis; excusacio autem Ludouici licet in publico locum haberet, in latibulis tamen et in angulis multa dixisset de duce detrahendo honori suo ; 98 °

Strana 780
780 Liber IX. Caput XV. XVI. nec verisimile erat Lubicensem episcopum debere agnoscere statum ciuitatis Lausanensis et patrie, nisi informatus fuisset aliunde. Altera quoque die abbas Habundancie et alius doctor exhortati fuerunt episcopum et scolasticum ambasiatores ipsius, si quas vias pro concordia tractanda haberent, illas ostenderent, multa aduersus processum allegantes, item de compromisso et pronunciacione, ac de translacione ipsius Ludouici; ad que responderant illis post offerentibus se omnia domino suo relaturos. Cui oratores ipsi, si dubia haberent de expositis per eos, fidem se facturos per publica documenta, exposuerant, quod nunquam fuisset visus similis actus in concilio generali, vt per heraldum fieret talis intimacio, rogantes vt mitigaret animum suum, recepturus Ludouici excusacionem et admissurus ad ecclesiam prout de iure. Dux vero tunc respondisset, quia illa esset noua materia, vellet deliberare, et die altero per vnum ex suis responderat scripsisse pluries et misisse ambasia- tores ad concilium pro interesse suo, et quia concilium non aduertebat, miserat heraldum, quod iudicabatur ad illorum ad quos mittebatur honorem, non mittentis. Quo vero ad excusacionem admittendam Ludouici ipsumque ad ecclesiam Lausanensem responderat se paratum fuisse semper ad pacem, neque de conmisso contra eum faciebat magnum factum, contentusque erat de concilio, sed non de ipso Ludouico. Completa relacione quantum ad principale, prout moris narrarunt honores et bona suscepta a duce, abbate Habundancie et Johanne de Prangino competitore. Post hec die v°. Aprilis in id concordantibus deli- beracionibus sacrarum deputacionum, supplecione defectuum, si qui interuenissent in pro- cessu, facta per presidentes, nomine et auctoritate sacri concilii per notarium eius pro- nunciata est sentencia diffinitiua, declarans ipsi Ludouico de Palude ius competere ad dictam ecclesiam Lausanensem. Quo regraciante sacro concilio de bona iusticia, amba- siator ducis Sabaudie episcopus Bellicensis causatus non potuisse habere iudices super interesse ducis in dicta causa, protestabatur eius nomine per illam, si sentencia dici mere- batur, nullum duci afferri preiudicium. Cui legatus respondit de illo actu ducem male con- tentari non debere, quoniam intencio concilii non erat duci aut interesse suo preiudicare, datis iudicibus per Dei graciam iusticiam ministraturis. Hac profecto sentencia etsi iure terminum accepit causa, non propterea conquieuit, frequentes et magnas vsque in annum XLII. dans patribus vexaciones, vt quantas sancta synodus fecerit difficultates in eam ad- mittendo, maiores extiterit passa in terminando. Caput XVI. Instancia ducis Burgundie, vt per synodum attenderetur ad pacem Francie ; institucio rote pro audiencia causarum, alieque ordinaciones. Mense tercio celebratis octo congregacionibus incorporati sancte synodo fuere iuracione solita procuratorie duces Slesie in personam Johannis Helling canonici Osnabur- gensis, et Milonis de Carra Astensis episcopus, abbates Bonecumbe Ruthinensis et sancte Crucis sancti Andree diocesis, Johannes Marie, Humbertus Phalange decretorum doctores, Petrus Siluestris in vtroque, Johannes de Barbeis in decretis licenciati, Wilhelmus Thuri- buli decanus Morauiensis cubicularius pape, Johannes Martini thesaurarius Baiocensis, Rugerus Consul scolasticus Assardensis Coloniensis, Stephanus Foregi precentor de Ro- manis Viennensis diocesis, canonici tres, prior vnus et alii nouem vel baccalarii, curati aut

Strana 781
Liber IX. Caput XVI. 781 capellani, quorum duo Paduani episcopi presidentis concilii. Sancta synodus duplicatas recepit litteras ducis Burgundie, significantis super pace regni Francie indictam tenendam- que dietam Attrebati prima die Julii, requirentis vt hortaretur partes ad pacem ipsam amplectendam. Materia vero remissa ad deliberacionem sacrarum deputacionum, per car- dinales presidentes pape et deputatos certis datis auisamentis, nudius quintus in generali congregacione presidentes pape organo legati sanctam trinitatem ad hoc inuocantis, dicendo in nomine patris et filii et spiritus sancti, concluserunt per sanctam synodum scri- bendas litteras duci Burgundie suarum responsiuas, conmendantes zelum eius ad pacem christianissimi regni Francie eumque exhortantes, vt continuaret vsque ad sancti operis consummacionem, quodque tempore medio sancta synodus ordinaret notabilem et insignem ambasiatam de maioribus suppositis eius ad prefatam dietam, et per litteras suas exhor- taretur vtramque partem ad pacem; de quibus episcopus Niuerniensis, ducis Burgundie ambasiator, requisiuit testimonium. Cum vero de mense Januarii destinatus fuisset syno- dalis nuncius Henricus canonicus Turicensis pro relaxacione Johannis Dorlando, nepotis minus propinqui felicis recordacionis Martini pape v., captiuati per Jacobum Truchsessen saluo conductu non obstante imperatoris, dispositusque est processus contra captiuantem tamquam impedientem venientes ad concilium, in septima congregacione huius Jacobus ipse, assistentibus ei marchione de Rötelen et comite de Loinis aliisque multis nobilibus, per Guilielmum de Constancia exposuit detencionis causam, quia peregrino quodam ex Germania Rome defuncto dictus Johannes acceperat quingentos ducatos eius, requisitusque vxori et heredibus tradere noluerat; renunciata vero sibi querela Jacobus ipse detinebat, donec dictam redderet summam et expensas desuper factas; petebat igitur, quoniam ambo meri laici essent et causa prophana, vt concilium non se impediret. Allegacioni iuris pro ipso Johanne respondente Stephano de Nouaria aduocato et petente vt monitorium effectum sortiretur, legatus exhortabatur militem detentorem, vt pro honore concilii vellet relaxare caucione mediante, aut quod poneretur in carceribus ciuitatis Basiliensis, darenturque iudices ex Germanica nacione iusticiam ministraturi ; illo vero non annuente fuit conmissum legato aliisque presidentibus, vt conuocatis partibus prouiderent, prout eis videretur. Item pro bona ordinacione agendorum in sacro concilio fuit conclusum, vt omnes supplicaciones, ad instanciam eciam maiorem pertinentes, consuete expediri per deputaciones signarentur per vicecancellarium et quatuor deputatos, quorum tres Placentinus Gurezensisque episcopi et decanus Compostellanus. Sed et deputacio pacis remisit ad precognitores ; et quoniam dominus vicecancellarius cirogram paciebatur, quod signaret per aliquem deputatum ab eo, quodque omnes cause iusticie conmitterentur dumtaxat iudicibus in rota, ambasiatoresque principum raro venientes frequentarent deputaciones, et quod auditor camere ex officio procederet contra paruipendentes censuras concilii et suorum conmissariorum. De con- sensu vero parcium, et tamen durauit post ad annos multos, conmissa est causa Marsi- liensis cardinali de Cypro ministraturo iusticiam. Fuit quoque constitutis personis eiusdem ordinis in concilio instantibus ordinatum, vt capitulum prouincie Maguntine ordinis sancti Benedicti Nurenberge celebrandum fieret in parua Basilea diocesis Constanciensis eius- dem prouincie. Fuerunt eciam conclusa decem ex capitulis conceptis per legatum pro auisanda reformacione ecclesie in carthusia parue Basilee sequestratum, equidem Februario ad huiusmodi opus obtinuerat a concilio licenciam per tres septimanas. Per cardinalem

Strana 782
782 Liber IX. Caput XVI. XVII. vero Firmanum licencia petita, in deputacionibus fuit conmissum legato aliisque presiden- tibus et deputatis deputacionum exhortari eum ad remanenciam in concilio, sin autem auditis causis eius ad recessum licenciam darent. Pecierat quoque Februario cardinalis de Cypro, qui exhortacioni acquiescens mansit missusque postea est legatus ad pacem Francie. Ille vero recessit ad Romanam curiam, cardinalis quoque Rothomagensis, et receptus est ad exercicium vicecancellarie. Item cum Januario oratores deputarentur conclusuri super pace Bohemie, et prepositus Cracouiensis, ambasiator regis Polonie, in publica concione attestatus fuisset regem patrem moderni inclite memorie tanta fidei magnitudine viguisse, vt requisitus per Bohemos acceptare noluisset regnum eorum, quamuis tunc Lugdunensis archiepiscopus assistentibus aliorumque regum ambasiatoribus supplicauerit, vt illius alio- rumque regum famam denigrantes audiri non deberent, mense isto oratores Pruthenorum organo Simonis de Valle aduocati verbis dicti prepositi obstitere, contestantes eum fuisse confederatum Bohemis, allegantes in testimonium litteras Romanorum imperatoris, et petentes deputatos qui audirent eos. Quod eciam idem prepositus requirebat, affirmans data audiencia dicere velle ordinem ipsum non solum inutilem esse, sed tamquam scan- dalosum ecclesie catholice et persecutorem amouendum. Legatus autem exhortatus est ipsos inuicem contendentes huiusmodi verba amplius non esse facturos. Caput XVII. Requisicio Hyspanorum super primitate sedis ipsorum ad Anglicos concludi petencium, dataque illis responsio. Fuit vero alia controuersia maior non sermonibus contumeliosis, sed periculosis requisicionibus. Etenim cum statim post ambasiatorum Hyspanie accessum que fidei et pacis deputaciones deliberassent de primitate sedis eorum in voce et honore post amba- siatores Francie, obtenta postmodum certa super hoc deliberacione tercie deputacionis, xvii". die mensis huius Lectorensis episcopus in generali surgens congregacione propo- suit, quod inter dominos de duodecim concordari non potuissent deliberaciones deputa- cionum obsistente abbate Eboracensi et altero de nacione Anglicana. Abbas vero adstatim dicebat, quod episcopus ipse ex nacione Hyspanica et ideo parcialis, quamuis presidens esset dominorum de duodecim, cum de preeminencia sedium deliberandum erat, recedere debuit; sed ipse noluit. Post horum verba decanus Compostellanus, vnus ex ambasiatori- bus regis Castelle, allegans ordinaciones concilii, vt deliberata sacrarum deputacionum et concordata dominorum de duodecim perlecta in generali congregacione concludi deberent per aliquem ex presidentibus pape vel ex prelatis aliis consedentibus, requirebat supplicans Tarentino et Paduano presidentibus, deinde cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, epi- scopis, Lugdunensi archiepiscopo aliisque prelatis constitutis in dextro latere, et demum Londoniensi episcopo aliisque de sinistro, vt lectis deliberacionibus sacrarum deputacionum concluderent iuxta ordinaciones concilii. Ipse vero Londoniensis episcopus, primus amba- siatorum Anglie, requeste non consenciens porrexit cedulam, quam eciam in deputacio- nibus legi fecerat, per quam protestabatur, si conclusio fieret, de denegata iusticia; dic- tusque Eboracensis abbas allegabat Lugdunensem archiepiscopum ceterosque ambasiatores regis Francie vocem habere non debere, quoniam assisterent ambasiatoribus Hyspanie.

Strana 783
Liber IX. Caput XVII. 783 Cumque Simon de Theramo, aduocatus regis Anglie, assistente sibi Stephano de Nouaria, proponere incipiens regem Anglie nominasset Francie regem, multique strepitus et rumores facti extitissent, turbacione magna obscurante congregacionem Tarentinus honesto sermone allocutus summe displicere sibi de modis qui tenerentur, dicebat sibi videri pro bono pacis et concordie Paduanum seque presidentes cum legato adhuc cartusie constituto aliisque cardinalibus et patribus concilii visuros deliberata sacrarum deputacionum super peticione ambasiatorum Hyspanie, velleque deliberare ad honorem concilii et prout de iure faciendum esset. Prima vero congregacione sequentis mensis, (presentibus) legato aliisque duobus presidentibus, Conchensis episcopus, secundus ambasiatorum Hyspanie, iuxta for- mam expressam per decanum requisiuit presidentes aliosque prelatos, quatenus concludere vellent iuxta deliberata trium deputacionum, aliasque de denegata sibi iusticia prout in oblata cedula protestabatur; Londoniensis autem episcopus iuxta quam alias dederat repe- tens cedulam protestabatur. Post quorum verba lectis deliberacionibus sacrarum deputa- cionum, decanus idem quod episcopus Conchensis requirebat premissis forma et modo. Et tunc presidentes habita inter se paulisper deliberacione organo legati dicebant, quod absentibus partibus allocuti primo patres concilii postmodum responderent, facturi tantum vt sperabant, quod honor sacri concilii seruaretur et partes deberent merito contentari. Lubicensis deinde episcopus, ambasiator imperatoris, surgens in medium dicebat ad impe- ratorem, non vero ad concilium pertinere dare et assignare loca in generalibus conciliis, propter quod requirebat in ea materia nichil ordinari inconsulto imperatore. Quanti pon- deris eiusmodi requisicio sit, ostendit responsio data per imperatorem, dum a concilio requireretur, quod dignaretur intendere super terminanda controuersia sedium inter ora- tores ducis Burgundie et electorum imperii, prout narratum est ab eo libro (vi.) cap. (xXXIX.) Seorsum igitur partibus factis, legatus retulit ad eum sistentem in monasterio cartusien- sium venisse presidentes, dominos de xII. et alios prelatos, sed visis deliberacionibus sacrarum deputacionum et conmemoratis que per deputatos concilii ordinata fuerant ante incorporacionem ipsorum contendencium, concluserant quod deliberaciones deputacionum nullo modo poterant concordari, neque concilium debebat se amplius intromittere; de quo promotores nomine concilii pecierunt testimonium, similiter et Londoniensis episcopus nomine ambasiatorum Anglie; quamuis autem ista sic processissent, nichilominus, si vide- retur patribus, conuenire possent dati deputati pro tractanda concordia facturi prout eisdem videretur pro honore sacri concilii. Cumque multa hine inde super huiusmodi narra- cione et auisamento a patribus dicerentur, legatus rogabat eos intendere, quatenus huius- modi similesque controuersie de cetero sedarentur. Responso autem a maioribus per ver- bum "placet", partibus in presencia constitutis legatus prenarrata conmemorans respondit ad peticionem Hyspanorum, quod deliberaciones deputacionum non concordarent, et ideo non posse concludi, et ita ipse respondebat conclusionem aliquam non denegando. Post hec Junio mense, quoniam pro parte Hyspanorum instancia fiebat iusticiam ministrari, inhibi- cione facta vicecancellario et precognitoribus, vt nichil innouarent, deputatis data est facultas ad ea que pacis essent prouidendi et inhibendi.

Strana 784
784 Liber IX. Caput XVIII. Caput XVIII. Ad subsidium fidei contribucio magna patrum concilii, et disputacio grauis- sima super indulgenciis concedendis si per concilium vel papam. Congregacionibus quatuor celebratis Aprilio mense incorporati fuere cum iura- mento solito Ludouicus de Glandeto Marsiliensis, procuratorie Aurensis, Zamorensis et Ploczensis episcopi, abbas Deueror premonstratensis Aniciensis diocesis, Bardinus Samp- sonis ordinis Carmelitarum in theologia magistri, Guilielmus Testa, Johannes Cansa, Tho- mas Jossolini in decretis, Communis Rolenti in legibus licenciati, Nicolaus sancti Tiburtini Ratisponensis, Johannes Flack Wesaliensis Treuerensis diocesis prepositi, Bartholomeus Alkeri Carcasonensis, Thomas Marminck Lumercensis, Marcus de Milo Astensis archidya- coni, canonici tres, priores duo et quinque alii. Sancta synodus recepit litteras pape super vnione Grecorum infra specificandas. Item Alberti ducis Austrie, requirentis per sanctam synodum deputari visitatores ad reformacionem cleri et omnium laycorum dominii sui. Item comitis Pardiaci credenciales, cuius nuncius doctor quidam exponens comitem ad instan- ciam capituli recepisse proteccionem ecclesie Albiensis in fauorem electi propterque id per litteras apostolicas fuisset declaratus rebellis, interdicto posito in dominio eius, petebat, quoniam ea que fecerat fecisset vigore litterarum sacri concilii, per ipsum reuocari que- cumque mandata et facta in contrarium, amouendo interdictum, quodque in partibus con- mitteretur alicui, vt lite in concilio pendente nichil permitteret innouari. Principale vero opus, ad quod mense isto sancta synodus intendit, fuit vt modus faciende vnionis Gre- corum decretatus per concilium traderetur execucioni, tractatu non obstante ex parte pape absque scitu concilii inito cum Grecis. Siquidem habito pape consensu patres concilii ponentes manus ad aratrum, primo incipientes a semetipsis magno vtique zelo fidei splen- dentibus et maximo flagrantibus desiderio ad perficiendam vnionem Grecorum, sub spe future solucionis eorum pluribus nunquam facte, dono eciam multi qui mille, qui quin- gentos, qui centum, qui et infra iuxta quod poterant, contribuerunt duodecim fere millia ducatorum, quorum nouem millia in cambio posita fuere loco octo specificatorum in decreto pro facienda congregacione ecclesie orientalis, alia pro expensis oratorum concilii iturorum in Greciam et ambasiatorum Grecie rediturorum Constantinopolim. Sed vltra hec quoniam manifeste agnoscebant iuxta capitula, ad que se obligauerant, neccessariam fore maximam summam pecuniarum, ad illam habendam varios excogitantes modos illum con- gruere magis arbitrati sunt, vt per sanctam synodum plenaria alieque indulgencie con- cederentur ; sed inter patres nonnulli obstitere, affirmantes ad personam pape dumtaxat pertinere indulgenciam plenariam concedere. Materia hec vehementi spiritu adueniente, vtrum de celo vel terra non dicitur, adeo excreuit vt concussit magnas columpnas con- cilii et quod concilium ipsum vix ad interitum vsque deduxit. Fuerat quippe multorum intencio vt per decretum de vnione Grecorum firmum permaneret concilium, quoniam, postquam promiserat, vt adimpleret manere oportebat, promissorum adimplecione tractum requirente temporis ; atqui ex secunda via conclusa iuxta instrucciones superius annotatas dissolucio concilii patulo imminebat, si legatus mittendus erat Constantinopolim pro facienda vnione. Duabus namque causis concilium firmantibus, Bohemorum reduccione et

Strana 785
Liber IX. Caput XVIII. 785 vnione Grecorum, cum ista finem illo accepisset modo, vt illa eciam terminum acciperet excogitabatur per innouacionem processuum factorum contra Bohemos in Senensi concilio ; quocirca etsi magna disceptacio habita est super concessione indulgenciarum, quoniam illa concilium firmabat, nec minor fuit vt tractatus Constantinopoli compactatus haberet pro- secucionem. Quomodo autem opitulante Deo prima disceptacio conquieuit secunda non preualente, conpendio enarratur. Datis etenim deputatis vt super materia indulgenciarum conferrent et in sacris deputacionibus aut generali referrent congregacione, post magnas agitaciones inter deputatos, quorum maxima pars sustinuit indulgencias per concilium dari posse et quod sic fieri pro tunc expediret, deliberacione facta in deputacionibus, vndecima die Februarii in generali congregacione lectum est concordatum deputacionum de fide, de pace et de communibus, deliberasse quod bulle indulgenciarum pro dicta vnione expedi- rentur sub nomine sacri concilii, et quod papa prebiturus assensum scriberet regibus, prin- cipibus et nacionibus, exhortans fauorabiles esse tam pio tamque sancto operi, quodque suspenderet omnes alias similes indulgencias durante ista. Sed vt papa scriberet regibus et nacionibus, deputacio de pace dixit se velle deliberare, deputacio vero de reformatorio seorsum deliberabat, vt papa illas indulgencias concederet sacro concilio approbante. Lecto huiusmodi concordato Antiochenus patriarcha requirebat diem sibi assignari, in quo super dicta materia plene posset audiri, id idem requirentibus presidentibus pape Taren- tino et Paduano, affirmantibus sic conuenire pro honore sacri concilii et pape. Extemploque Turonensis archiepiscopus ad plenum auditus concludebat prout deputacio reformatorii, cuius erat suppositum. Lugdunensis vero archiepiscopus in aduersum sensit, quod presente felicis recordacionis Martino papa v. sancta Constanciensis synodus dabat indulgencias. Cardinalis deinde Arelatensis pro iustificanda deliberacione sacrarum deputacionum referens auisata deputatorum publice legi fecit conclusionem habitam inter eos. Et tunc pro parte nacionis Germanice lecta est cedula certa protestacionis, casu quo indulgencie concede- rentur, Lubicensi episcopo nomine nacionis verbo id ipsum protestante. Decanus autem Compostellanus dicebat sibi videri deliberata deputacionum non concordari, ideoque oppor- tunum vt iterum super ea re deliberaretur. Postremo legatus, conmemoratis requisicionibus factis per presidentes et patriarcham Antiochenum, racione data vt res mature in concilio procederent, sicut moris erat, exhortabatur patres vt crastino vellent in deputacionibus deliberare, die tercia futura generali congregacione, in qua prefati domini tres et alii qui- cumque audirentur plene, quantum dicere vellent. Quo die Tarentinus archiepiscopus resumens legati verba quod veritas vincit, post multa generaliter exposita dicebat non fuisse neccesse, vt tam graues preiissent disputaciones, et legit copias quarundam litte- rarum destinatarum pape per oratorem suum de conclusione facta Constantinopoli cum imperatore et patriarcha de modo faciende vnionis orientalis ecclesie cum Latina, affir- mabatque Tarentinus ipse, si aliter per sacrum fieret concilium, reduccionem Grecorum nunquam posse sortiri effectum. Legatus tunc suasit, vt per eum vocatis de quibus sibi videretur auisaretur de remediis opportunis; cuius dictum placuit, siquidem agnoscebat, quod patrum multitudo incongruentissimum arbitrabatur, vt Constantinopoli fieret synodus vniuersalis, per quam diffiniendum esset quid tenendum pro catholica fide. Habita igitur cerciori noticia de actis Constantinopoli per secretarium pape, quodque ambasiatores Gre- corum venissent ad papam habentes in mandatis, vt accederet consensus concilii, facta 99 Scriptores II.

Strana 786
786 Liber IX. Caput XVIII. XIX. patrum congregacione apud Augustinenses xvn“. Februarii auisatum extitit prestolandum esse ipsorum oratorum aduentum, et ita crastino in generali congregacione legatus noti- ficauit, Tarentino tune dicente se non credere intencionis pape fuisse ecclesiam vniuer- salem Latinam conuenire debere Constantinopoli per modum concilii generalis. Caput XIX. Responsio synodalis eciam consencientibus Grecis, vt tractatus initus per con- cilium execucioni tradatur, non vero qui per papam factus post illum, destinatisque desuper oratoribus ad papam et Grecos. De aduentu autem oratorum imperatoris Constantinopolitani ad papam scriptor historie huius de hiis que vidit et audiuit testimonium perhibet. Siquidem Georgius et Emanuel nominati in litteris pape ingressi sunt Florenciam papa ibidem constituto xxI°. die Januarii, ingressum eorum honorantibus familiis pape et cardinalium. Quinto autem die post missam affuerunt in capella pape, reconmendacione communi litteras presentantes, et papa Ytalico respondens ydeomate dicebat eos bene venisse, seque libenter eos videre con- templacione serenitatis imperatoris eorum et patriarche, adiciens vtinam cum bono pro- posito et intencione pro vnione facienda, et quod ipsi recognoscerent sanctam Romanam ecclesiam, que eciam eorum mater erat. Illi autem responderunt, quod venissent pro vnione et desiderantes eam assequi sperabant; deinde, prout in palam venit, in camera pape pro- posuerunt coram eo et cardinalibus tractatum Constantinopoli factum. Die vero sexta Februarii oratoribus ipsis inuitatis per cardinalem sancti Petri legatum concilii, post pran- dium habita longiori collacione, cui intererat qui loquitur, de comparacione modi pro- sequende vnionis eorum, vel decretati per concilium, vel conclusi ex parte pape in Con- stantinopoli, cum maiorem difficultatem oratores ipsi facerent pro eo, quod haberi non posset tanta pecuniarum summa, sicut neccessaria erat, cardinalis respondit apud eccle- siam Latinam difficultatem hanc parui esse momenti, dato exemplo Martinum papam v. pro- recuperanda ciuitate Bononiensi exposuisse quadraginta millia ducatorum, quoniam ex decima imponenda vel ex annatis facile haberi posset, et locus, in quo celebraretur yeu- menicum concilium, mutuaret septuaginta millia ducatorum. Et tune aperuerunt inten- cionem suam, conmissum eis fuisse instare pro secunda via, sed si non possent obtinere, tantum affectarent vnionem, quod vellent in alias consentire contentique erant, prout illis suaserat, adire concilium Basiliense, rogantes pro festina expedicione. Sed et in presencia pape, an remittendi essent, per quosdam non parua ingesta est difficultas ; ostenso tandem concilium Basiliense fuisse a principio institutum pro reduccione ecclesie orientalis, quod- que pape presidentes consensissent nomine eius in modum per concilium decretatum, qui tempore prior erat tractatu Constantinopoli inito, et quod papa iam dedisset litteras sui consensus, remissi fuere ad concilium dicti oratores; qui, id annotantibus sancte synodi scribis, die v°. Aprilis in concione publica patrum comparuere. Et presentate sunt duppli- cate littere summi pontificis, quarum altera credencialis in personam Cristofori secretarii sui, pro credencia habunde conmendantis personam pape et amplificantis sanctam inten- cionem, propositum et opera eius vsque in dies illos pro reduccione Grecorum antea et post assumpcionem eius ad papatum, item exponentis tractatum per eum Constantinopoli

Strana 787
Liber IX. Caput XIX. 787 factum ; suadebat autem tractatum illum acceptandum esse, allegans difficultatem implendi primi et promptitudinem secundi: difficultatem propter infirmitatem grauissimam patriarche accedere non valentis, ciuitatis quoque Constantinopolitane periculum expensarumque magnitudinem ad illius consummacionem, promptitudinem vero secundi, quia iam publicatus esset per totum orientem, et quia imperator Constantinopoli constitutus multo pluribus inibi sibi competentibus modis posset Grecos inducere, et quoniam conclusioni habende tamquam facte in laribus propriis obuiare postea aut resistere non valerent. Presentate eciam fuerunt alie littere pape ad concilium, et ostense que presidentibus dirigebantur. quarum tenor subscribitur ; item littere cardinalium sancte Crucis et sancti Petri, recon- mittencium oratores ipsos sacro concilio. Quorum Emanuel Dissipatus, quod nomen Grece sonat bis factum consulem, narrabat gesta per eos cum summo pontifice, requirens con- cilium pro complemento negocii vt iuxta concordata et compactata Constantinopoli vellet consensum prebere. Materia autem remissa deliberanda per deputaciones, post discus- siones magnas xxvn°. die in generali congregacione deliberacionibus publicatis repertum est deputaciones tres concordare seruandum fore decretum de prosequenda vnione Gre- corum publicatum sessione xix°. et ex parte sacri concilii oratores Grecorum Basilee con- stitutos requirendos fore in generali congregacione, quatenus permanere vellent in decreto ipso et iuramento tam solemniter prestito, mittendosque fore ex parte concilii ambasiatores ad imperatorem et patriarcham Constantinopolitanos ; deputacio vero fidei vlterius auisabat mittendum esse ad papam, vt ei notificarentur raciones et cause, quare sacrum concilium secundam viam non acceptauit; illa autem de communibus, si ambasiatores Grecorum non vellent in decreto persistere, quod per sanctam synodum scribendum esset regibus et prin- cipibus cunctisque christianis illos deuiasse a promissis. Non predictis conformia omnes senciebant in deputacione reformatorii, cuius supposita erant Tarentinus et patriarcha Antiochenus, qui pecierant audienciam, Turonensis quoque archiepiscopus, qui in generali congregacione allegauerat per papam, non vero per concilium concedendas esse indul- gencias. Fuerunt enim XXXIIII. vota cum deliberacione aliarum trium, sex autem vt secunda via simpliciter acceptaretur, triginta quoque octo eiusdem opinionis erant, sed adiciebant verba hec „salua fide et honestate ecclesie“ ; secundum quam opinionem presidens depu- tacionis concluserat. Legatus autem seruata ordinacione concilii conclusit in generali congregacione iuxta deliberacionem trium deputacionum; cui conclusioni dixerunt se non consentire Tarentinus et Paduanus presidentes pape. Sed legatus, execucioni demandans factam per eum conclusionem, de mandato concilii respondit Cristoforo secretario pape, amplificacione vtique magna per eum tunc expositis racionibus, que exprimuntur in littera pape super hac materia destinata, quibus nullatenus secundam, sed primam esse prose- quendam viam ostendens respondebat, quod facile responderi quibat allegatis per eum racionibus difficultatis et promptitudinis. Confirmantibus autem eius responsionem et primis et secundis oratoribus Grecorum, quando audierunt responsionem concilii secundam viam minime acceptare volentis, ipse Cristoforus respondit, laudans oracionem legati circa fac- tam eidem responsionem, affirmansque papam in materia fuisse indifferentem semper dice- bat "velit Deus, quod res ista in bonam conclusionem deueniat“, seque velle referre pape omnia eidem exposita et portare litteras concilii, si darentur ei. Deinde legatus respondens oratoribus Grecorum plenius conmemorabat, que sancta synodus vsque in dies illos magno 99.

Strana 788
788 Liber IX. Caput XIX. cum labore et expensis fecisset super dicta vnione, que tanta quidem essent, quanta ecclesia Latina a quingentis annis post ortum dissidium fecisset vmquam, attenta presertim facta iam obligacione. Referebat preterea cum primis oratoribus difficultates habitas ante publi- cacionem decreti, et quomodo volens gerere morem, quamuis non fuisset neccessarium, ex quo presidentes sui in concilio existentes id concludebant, obtinuerat tamen consensum pape. Quodque intendebat oratores suos mittere in Constantinopoli exhortaturos et requisituros imperatorem et patriarcham super via prima amplectenda et prosequenda, nec non adim- pleturos que in concordatis continebantur, intencione profecto concilii firma sistente sem- per, vt execucioni traderentur omnia in decreto contenta; cui videlicet concilio, sed Grecis maior esset confusio ab inceptis desistere, publicato iam decreto illo in tota chri- stiana religione, iuramento quoque per ipsos oratores vigore auree bulle prestito. Decla- rabat rursus quomodo in materia ipsa prosequende vnionis idem fore desiderium eandem- que intencionem concilii, pape et Grecorum; nec mirandum, si imperator et patriarcha, forte nescientes concordata per suos in concilio, aliam acceptassent viam, Deo permittente illam que videbatur contrarietas et difficultates secutas abinde, vt ex incompentencia modi secundi illius via prima maiori robore solidaretur. Emanuel vero, secundus secundorum oratorum Grecie, respondebat ad exposita per legatum se nichil velle dicere nisi quod rogabat sacrum concilium, quatenus vellet dare operam, vt hoc sanctissimum opus vnionis suum gloriosum finem consequeretur, regraciatus sacro concilio de benigna recepcione sua et collegarum suorum. Johannes vero Dissipatus, tercius oratorum primorum, dicebat se illosque contentos de omnibus expositis per legatum, offerens se et suos velle dirigere oratores concilii Constantinopolim ituros, erantque contenti de data responsione sancte synodi, in prima via stare volentes. Et produxerunt litteram vnam imperatoris Constan- tinopolitani directam eisdem, iniungentem quatenus adhiberent diligenciam capitula Con- stantinopoli conclusa per concilium acceptari ; quod si obtinere non possent, manerent in primis conclusis. Et tune Georgius, primus secundorum oratorum, notificauit patribus patriarcham sibi dixisse, si concilium assentire nollet capitulis conclusis Constantinopoli, eciam si super humeros ferri deberet, ipse vellet venire ad terras Latinorum iuxta conclu- sionem factam per primos ambasiatores, qui habuerant potestatem ipsum obligandi. Viden- tibus autem fructum date responsionis per legatum, placuit patribus, vt que dixerat verba scriberet in Greciam per litteras. Vt autem fuerat auisatum et deliberatum, quod tamen nunc exprimitur per anticipacionem, sancta synodus de mense Junii misit oratores suos ad papam Johannem Bachenstein et Matheum Menage, exposituros secunde prosequende vie raciones, superque materia indulgenciarum et decretorum concilii obseruacione, presertim de annatis. Eodem igitur mense in Greciam destinatis Johanne de Ragusio et Simone Freyron in theologia, item Henrico Menger in decretis doctoribus, portantibus secum cedulam concilii nouem millium ducatorum, et vnacum ipsis redeuntibus Grecorum orato- ribus, tenores sequuntur litterarum, de quibus facta est mencio, pape videlicet (et) impe- ratoris Constantinopolitani.

Strana 789
Liber IX. Caput XIX. 789 Secunde littere pape de eius consensu super materia Grecorum. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus et dilectis filiis in sacro Basiliensi concilio congregatis salutem et apostolicam benediccionem. Jam pridem orator noster, quem, vt alias scripsimus, mense Julio preterito Constantinopolim misimus, ad nos reuersus est. Cum eo venerunt duo oratores carissimi in Christo filii Johannis Paleologi Romeorum imperatoris illustris, et venerabilis fratris Joseph Constan- tinopolitani patriarche, videlicet dilecti filii nobiles viri Georgius et Emanuel Dissipato ger- mani fratres ad nos destinati. Ex hiis plane intelleximus quicquid inter prefatos impera- torem et patriarcham et ipsum oratorem nostrum in re sanctissime vnionis consequende actum fuerit. Audiuimus inter cetera quanto studio et reuerencia imperator ipse sanctam Romanam ecclesiam complectatur ac dignitatem sedis apostolice veneretur ; ex qua re de conficienda illa vnione sanctissima optimam spem non indigne concipimus. Horum oratorum opera apud nos fuit, vt capitula, que vltimo Constantinopolim misimus, a nobis peterent confirmari, paucis tamen additis que ad rem facere videbantur, asserentes nullo pacto ad ipsam vnionem deueniri posse per eum modum, quem alios oratores, qui ex Constantino- poli ad vos venerant, vobiscum conclusisse intelligunt. Nos vero, quantum ad ipsa capitula pertinebat, plene respondimus ostendimusque nullius adieccionis opus esse, sed capitula illa iuxta plenum intellectum ad eam rem conficiendam integre satisfacere. Quo factum est, vt prefati oratores in eum modum, quo ex ipsis capitulis declarauimus, consentire decre- uerint, dicentes se ab imperatore et patriarcha prefatis hoc in mandatis habere, vt decla- racioni et modificacioni nostre, si quam facere nos contingeret, suum prestarent assensum; ob quam rem pecierunt iterum prefata capitula sic declarata a nobis confirmari. Nos autem, etsi hic modus ad consequendam ipsam vnionem melior et apcior, ymo ferme solus vide- retur, horum tamen postulacioni continuo non acquieuimus, obstantibus hiis que per alios oratores apud vos aliter et longe diuerso modo conclusa sunt, vtpote qui ex omni parte pacem, vnitatem et concordiam querimus. Decreuimus itaque de consilio venerabilium fra- trum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium oratores istos ad vos remittere, vt et circumspecciones vestre quecumque a prefatis imperatore et patriarcha ad nos detulerunt, ad liquidum intelligant, ac tandem id possint eligere, quod ad conficiendam seruandamque illam sanctissimam vnionem melius et commodius accedere videatur. Si auditis recensitis- que omnibus, que hii oratores ad vos attulerint, eorum postulacioni iuxta modum capitu- lorum, de quibus supra diximus, annuere censueritis, et nos parati erimus vobis annuentibus consentire et iuxta modum predictum, qui vt premisimus eligibilior et apcior nobis semper visus est, causam suscipere. Si vero iuxta modum inter vos et alios oratores conclusum causam hanc prosequi statueritis, non intendimus dissentire, quamuis modus ipse a multis pene impossibilis iudicetur, rogantes omnipotentem Deum, vt quod hominibus impossibile videtur, pro sua misericordia reddatur facile; vt enim alias scripsimus, nostra parum refert, qua via aut quo medio is finis sequatur. Ille autem diuinus spiritus, in cuius nomine omnis synodus congregatur, det vobis id ipsum sapere secundum Jhesum Christum, quo eterno 68. 1435. 22. Febr.

Strana 790
790 Liber IX. Caput XIX. patri gratum reddatis seruicium semenque vestrum cadens in terram bonam fructum cen- tuplum afferat in paciencia. Datum Florencie anno incarnacionis dominice мeсeсххxuI°. octauo Kalendas Marcii, pontificatus nostri anno quarto. Johannes de Seccacis. “ Tractatus aliorsum per imperatorem Constantinopolitanum cum papa factus. 69. 1434. „Factis legacionibus nonnullis pro disposicione catholice et vniuersalis synodi ab vtrisque Dei et ecclesiarum partibus, vt sollicitata et commeditata vnio locum habeat, propter aliquas circumstancias et casus temporum nondum tale optimum et sanctum opus in finem venire potuit. Beatissimus autem in Christo pater et dominus Eugenius in presen- ciarum papa quartus, sacrosancte Romane ecclesie summus pontifex, multum ad hec desi- derium et sollicitudinem demonstrans, anno preterito misit ad nos nuncium suum virum venerabilem Cristoforum Garatonum , in artibus magistrum, ad omnia fidelem et familiarem suum, vt certitudinem susciperet a nobis de disposicione et voluntate, quam ad tam sin- gulare opus vnionis haberemus. Qui veniens et certitudinem a nobis coram suscipiens, quale desiderium et zelum ad hoc haberemus, ad prefatum beatissimum papam rediens fidem exhibuit per litteras et per que a nobis de nostra ad hec disposicione intellexit; nunc autem missus a predicto et sacrosancta Romana ecclesia cum vniuersali potestate et facultate venit, vt omne quod ordinaret, constitueret et nobiscum componeret super materia synodi predicte, robur ad omnia et firmitatem susciperet, sicut in litteris, quas ad nos detulit de predictis, cognosci potest. Quarum litterarum tenor sequitur et est talis : Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Cristoforo magistro in artibus, con- tinuo conmensali et secretario nostro ac apostolice sedis nuncio speciali, salutem et apo- stolicam benediccionem. Inter omnes curas, que ex apostolice dignitatis officio ex superna disposicione nobis credito cordi nostro semper insistunt, illam precipuam facimus, vt omnes christiane religionis professores in vere pacis vinculo iunctos videamus, vt, quem- admodum ad eam diuina gracia pari sunt sorte vocati, sic eius religionis auctorem eodem veritatis lumine intelligant et consequantur, idem sit spiritus, idem caritatis affectus iuxta illud quod de sanctis legimus "multitudinis credencium erat cor vnum et anima vna". Cumque ex hiis que cum carissimo in Christo filio Romeorum imperatore illustri et vene- rabili fratre Joseph patriarcha Constantinopolitano (egisti), de vtriusque ecclesiarum occidentalis et orientalis vnione spem bonam in domino susceperimus, vt que per tanta temporum spacia insimul seiuncte fuerunt, in vnam tandem fidei pietatem conuertantur, te fide et sapiencia in nostris ac prefate Romane ecclesie arduis negociis longa experiencia comprobatum, ac precipue huius pacis et vnionis zelatorem de venerabilium fratrum nostrorum consilio conmissarium nostrum et sedis apostolice ac specialem nuncium tenore presencium constituimus et eciam deputamus, quem eciam ad ipsam orientalem ecclesiam veluti pacis angelum prouidimus destinandum, tibique cum prefato carissimo in Christo filio Johanne imperatore ac venerabili fratre nostro Joseph Constantinopolitano patriarcha, nec non omnibus et singulis aliis venerabilibus fratribus nostris patriarchis, archiepiscopis, episcopis, principibus, vniuersitatibus, communitatibus, collegiis et aliis quibuscumque tam 15. Nov.

Strana 791
Liber IX. Caput XIX. 791 ecclesiasticis quam secularibus, cuiuscumque status, ordinis, preeminencie, gradus vel con- dicionis existant, communiter et diuisim proponendi, promouendi, tractandi, conueniendi, practicandi et concludendi circa vnionis partes, que anno preterito per te tractata sunt, de locis et temporibus huius vnionis tractande et consequende, item de via, forma, modo, ordine et personis, cum quibus tam pia et sancta opera tractari, concludi et finiri possint et debeant, insuper agendi, statuendi, disponendi et ordinandi omnia et singula, que in premissis et circa premissa discrecioni tue neccessaria videbuntur aut quomodolibet oppor- tuna, auctoritate apostolica plenam et liberam tenore presencium concedimus facultatem, ratum et gratum habituri quicquid in premissis per te tractari, concludi et disponi con- tigerit, idque faciemus auctore domino inuiolabiliter obseruari. Tu igitur iniunctum tibi huiusmodi oneris officium pro nostre et sedis apostolice reuerencia suscipias, quo fructus proueniant quos speramus, et tu pro susceptis laboribus meritum consequaris felicitatis eterne. Datum Florencie anno incarnacionis dominice мecCcxXXIIII°. tercio Idus Julii, pon- tificatus nostri anno quarto. Exhibitis autem et datis nobis litteris predictis pro vniver- sali potestate et facultate earundem constituit et promisit nobis per litteras eius manu publici notarii Petri de Moyrago confectas, quod predictus beatissimus papa fieri faciet prefatam vniuersalem et catholicam synodum hic in ciuitate nostra Constantinopoli et veniet legatus de latere, ipsum beatissimum papam et omnem ipsius potestatem representans, cum omnibus qui in tali synodo neccessarii videantur, de omnibus nacionibus et dominacionibus principalibus, que sub obediencia sancte Romane ecclesie sint, facietque ipse beatissimus papa, quod synodus Basiliensis, nisi fuerit dissoluta, antequam nostri ambasiatores ad con- spectum sanctissimi domini pape (fuerint), huic vniuersali synodo annuet. Quodque habeat dictus legatus in synodo predicta beatissimi pape locum a dextraque nostra sedeat, et fiat synodus predicta canonice, libere, absque vi atque contencione aliqua, propositis sacris et diuinis ewangeliis et aliis sacris scripturis et libris sanctorum patrum, possintque proponere (et) argumentare quociens et quantum ex vtraque parte quecunque voluerint, vt inuencio veritatis et cognicio haberi possit, iuxta ordinem vniuersalium et catholicarum synodorum, que facte sint sine iniuriosis et indecentibus verbis. Et eciam habeat predictus legatus cum omnibus suis libertatem, quando voluerint sine impedimento redire posse et sine ali- qua lesione vel mora iuxta eorum complacenciam et voluntatem. Que autem secundum communem consensum et concordiam vtriusque partis in processu et fluxu sancti spiritus concludentur, illa omnia ab vtraque parte firma perpetue sint et inuiolabiliter obseruentur cum penis et censuris ecclesiasticis. Quesiuit autem ipse Cristoforus, vt hec omnia con- firmet, roboret et perficiat imperium nostrum cum sanctissimo domino nostro vniuersali patriarcha a parte nostra et sanctissime orientalis ecclesie Dei, et ad firmiorem securitatem ab imperio nostro crisobolum de hiis fieri quesiuit. Quapropter imperium nostrum, hec omnia recipiens et confirmans longo desiderio huius diuine rei, insimulque certificatum ex facultate vniuersali et particularibus commissionibus et capitulis, que predictus nuncius et secretarius habebat, vera omnia hec et indubia esse, presens crisobolum exhibuit, quo distribuit et determinat, quod cum omni sollicitudine et cura iuxta omnem ipsius potes- tatem predictam catholicam et vniuersalem synodum hic in ciuitate Constantinopolitana fieri faciet, existentibus in ea omnibus qui neccessarii sint ex patriarchalibus omnibus nacionibus, regibus et principibus huic nostre sanctissime Dei ecclesie subiectis in signato

Strana 792
792 Liber IX. Caput XIX. tempore per ambasiatores nostros, qui nune per nos mittuntur, viros nobiles Georgium Dissipatum et Manuelem eius fratrem, familiares et dilectos imperii nostri, videlicet per annum vnum postquam per beatissimum papam capitula hec confirmata, subscripta, rati- ficata et designata fuerint dictis ambasiatoribus. Et fiat synodus predicta veniente hic a beatissimo papa cardinale legato de latere, qui ipsum beatissimum dominum papam et omnem ipsius potestatem representet, cum omnibus qui in tali synodo neccessarii videantur, de omnibus nacionibus et dominacionibus principalibus, que sub obediencia sancte Romane ecclesie sint; facietque ipse beatissimus papa, quod synodus Basiliensis, nisi fuerit dissoluta, antequam nostri ambasiatores ad conspectum ipsius sanctissimi domini pape fuerint, huic vniuersali synodo annuet, quodque habeat dictus legatus in synodo predicta beatissimi pape locum a dextraque nostra sedeat. Et fiat synodus predicta canonice, libere et absque vi atque contencione aliqua, propositis sacris et diuinis ewangeliis et aliis sacris scripturis et libris sanctorum patrum, possintque proponere, argumentare et demonstrare quociens et quan- tum ex vtraque parte quecunque voluerint, vt inuencio veritatis et cognicio haberi possit, iuxta ordinem vniuersalium et catholicarum synodorum, que facte sint sine iniuriis et inde- centibus verbis. Et eciam habeat predictus legatus cum omnibus suis libertatem, quando voluerint sine impedimento redire posse et sine aliqua lesione vel mora, iuxta eorum com- placenciam et voluntatem. Que autem secundum communem consensum et concordiam vtriusque partis in processu et fluxu sancti spiritus concludentur, illa omnia ab vtraque parte firma perpetue sint et inuiolabiliter obseruentur cum censuris et penis ecclesiasticis, vt perfecta vnanimitas et pax existat et ad vnam intencionem et consideracionem, sicut antea erat, conuersio et restitucio fiat. Ad horum autem demonstracionem et securitatem presens crisobolum imperii nostri factum est anno a constitucione mundi vi M°. et quadra- gesimo, a natiuitate vero domini MecccxxxIIII". indiccione autem xn". et die xva. mensis Nouembris." Littera pape ad presidentes super eodem tractatu. 70. 1435. 22. Febr. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Juliano tituli sancte Sabine sancte Romane ecclesie presbitero cardinali, apostolice sedis legato, ac venerabi- libus fratribus Johanni Tarentino archiepiscopo et Petro Paduano episcopo, nostro et apo- stolice sedis nomine in sacro generali Basiliensi concilio presidentibus, salutem et aposto- licam benediccionem. Mense preterito dilecti filii nobiles viri Georgius et Emanuel Dissi- pato vna cum oratore nostro, quem Constantinopolim miseramus, ad nos venerunt, per carissimum filium Johannem Paleologum Romeorum imperatorem illustrem ac venerabilem fratrem Joseph patriarcham Constantinopolitanum ad nos destinati, qui nobis quecumque inter prefatos imperatorem et patriarcham ac ipsum oratorem nostrum acta sunt, serie retulerunt. Ex quibus cum pro affeccione et reuerencia, quam ipsum imperatorem huie sancte et apostolice sedi deferre percepimus, tum pro modo, qui in practicam venit, veluti imperatori Greco et toti fere Grecie multum accommodo, de facto consequenda sanctissima vnione spem bonam concepimus. Horum oratorum opera fuit et quidem cum multa instan- cia, vt capitula, que olim Constantinopolim misimus et que infra sequuntur, aliquibus

Strana 793
Liber IX. Caput XIX. 793 additis confirmare vellemus, asserentes nullo modo ex pacto per alios oratores apud sacrum concilium Basiliense concluso ad optatam vnionem deueniri posse. Nos autem, quantum ad ipsa capitula pertinet, plene respondimus ostendimusque alia addicione opus non esse, sed capitula illa plene intellecta ad complendam materiam sancte vnionis plene sufficere. Quo factum est, vt predicti oratores in eum modum, quem ex dictis capitulis declaramus, assentire decreuerunt, dicentes se ab ipsis imperatore et patriarcha in mandatis habere, vt declaracioni et modificacioni nostre, si quam facere contigerit, suum darent assensum; et hac de causa pecierunt iterum ipsa capitula sic declarata confirmari. Nos vero, etsi modus iste iuxta ipsa capitula ad consequendum optatum finem melior et apcior videatur, non tamen peticioni ipsorum acquieuimus, obstantibus ipsis que per alios oratores cum ipso sacro concilio aliter et longe diuerso modo conclusa sunt. Quamobrem de consilio venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium oratores ipsos ad prefatum concilium remittere decreuimus, qui que acta sunt referent, ac prefati imperatoris mentem, postulacionem et quecumque ad rem pertinencia nota facient, vt ipsum sacrum concilium, ea omnia (intelligens) ad liquidum, id possit eligere, quod in huiusmodi vnionem consequendam propius accedere videatur. Si itaque auditis et recen- sitis omnibus prefatum sacrum concilium eorum postulacioni iuxta formam capitulorum, de quibus supra diximus, annuere statuerit, et nos eciam parati sumus pariter assentire, atque in huiusmodi rei euentum vobis, de quibus specialem in domino fiduciam obtinemus, cum prefatis et aliis, quos pro parte imperatoris et patriarche communiter vel diuisim forsitan interuenire contigerit, nostro et apostolice sedis nomine promouendi, concludendi et firmandi, ac disponendi et ordinandi iuxta ipsorum capitulorum continenciam de predicto- rum fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica plenam et liberam tenore presencium concedimus facultatem. Tenor capitulorum in forma talis est. Sanctissimus dominus noster Eugenius diuina prouidencia papa quartus pro habenda sanctissima vnione, vt supra pre- mittitur, mittet ad partes orientales, presertim ad ciuitatem Constantinopolitanam, vnum ex reuerendissimis patribus sancte Romane ecclesie cardinalibus legatum de latere cum pre- latis, doctoribus, magistris et aliis, vt sibi opus esse videbitur, cum ampla facultate et potes- tate agendi et faciendi omnia et singula, per que prefata vnio et caritas inter orientalem et occidentalem ecclesias predictas suum plenum consequatur effectum. Item quod prefatus legatus etc. cum predictis prelatis hine iter arripiet cum galeis versus ciuitatem Constan- tinopolitanam infra annum, postquam hec capitula per ipsum dominum papam fuerint con- firmata, et iter suum continuabit iuxta posse, quamdiu perueniat ad dictam ciuitatem Con- stantinopolitanam. Item quod serenissimus Johannes imperator et reuerendissimus dominus Joseph predicti operam dabunt cum effectu suis propriis expensis, vt qui pro parte sua fuerint euocandi euocentur. Et placet sanctissimo domino nostro, quod fiat synodus gene- ralis ex latere ecclesie orientalis ex omnibus nacionibus ipsi ecclesie subiectis seu adhe- rentibus, ita vt infra mensem a die aduentus dicti legati ad ciuitatem Constantinopolitanam predictam omnes qui venturi sunt venient, et presertim reuerendi patres domini patriarche Antiochenus et Jherosolimitanus etc., et statim finito illo mense procedatur ad proponen- dum et disputandum, discuciendum et concordandum super differenciis inter vtramque ecclesiam. Item quod prefatus legatus tamquam legatus sedis apostolice suscipietur, trac- tabitur et honorabitur per dictum serenissimum dominum imperatorem et reuerendissimum Seriptores II. 100

Strana 794
794 Liber IX. Caput XIX. dominum patriarcham et suos, sicuti legati sedis apostolice de latere solent suscipi, tractari et honorari, similiter omnes prelati, doctores, magistri et alii qui cum eo venient, tractabuntur et honorabuntur, vt tales tractari et honorari solent. Item quod prefatus legatus gaudebit plena securitate et libertate, ita quod libere poterit ad prefatam ciuitatem Constantinopolitanam venire, stare et redire, quandocumque sibi videbitur et placebit, sine vlla molestia, iniuria vel offensa, iuxta omnem possibilitatem predictorum dominorum imperatoris, patriarche et suorum, eciam si contingat dictam vnionem, quod absit, non sequi; et idem per omnia de omnibus et singulis prelatis, doctoribus, magistris et aliis qui venient, stabunt et redibunt cum dicto legato vel separatim ab eo. Inter cetera quod in disputacionibus que fient licebit prefatis dominis legato, prelatis, doctoribus, magistris et aliis libere proponere, promouere, arguere, respondere, replicare et dicere, quantum et quociens eis videbitur opportunum pro intelligenda, declaranda et consequenda vnitate vt decens est; et simi- liter liceat omnibus qui ex parte ecclesie orientalis predicte ad disputandum deputati fuerint, ita quod in ipsis disputacionibus et proposicionibus et dictis vtraque pars inuicem benigne supportet et honoret, verbis indecentibus omnino cessantibus, et omnia cum pace et tranquillitate fient, nam alias ad ipsam veritatem venire impossibile esset. Item quod congregatis prelatis et aliis ex vtraque parte, vt supra premittitur, procedatur per viam disputacionis arguendo et respondendo vt supra, et vt disputancium moris est interponendo pro argumentorum disposicione auctoritates euangeliorum et aliarum sacrarum scriptu- rarum, atque eciam sanctorum patrum et doctorum. Item quod quicquid super differenciis inter vtramque ecclesiam existentibus ex communi concordia et vtriusque partis concludetur et ordinabitur, inuiolabiliter obseruari debeat per vtramque partem, et mandetur sub penis et censuris debitis per omnes subditos vtriusque ecclesie, tam occidentalis quam orientalis, inuiolabiliter obseruari et illibate custodiri, sicque vt in idem velle et sapere omnes huius sancte religionis auctori Christo deseruiant et in vnitate spiritus sancti pariter intendant. Datum Florencie anno incarnacionis dominice MCCCCXXXIIII°. octauo Kalendas Marcii, ponti- ficatus nostri quarto. Ego Jordanus episcopus Sabinensis manu propria subscripsi. Ego Antonius tituli sancti Marcelli presbiter cardinalis propria manu subscripsi. Ego Nicolaus tituli sancte Crucis presbiter cardinalis manu propria subscripsi. Ego Johannes cardinalis sancti Petri ad vincula manu propria subscripsi. Ego Johannes cardinalis sancti Sixti manu propria subscripsi. Ego F. tituli sancti Clementis presbiter cardinalis manu propria subscripsi. Ego Ludouicus sancte Marie in Cosmedin dyaconus cardinalis manu propria sub- scripsi. Responsio seu missiua concilii ad papam, quod non licet super materia fidei celebrari synodum in Constantinopoli, prout per eum fuerat practicatum. 71. 1435. 5. Mai. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, sanctissimo domino Eugenio pape quarto. Veniens ad nos dilectus ecclesie filius Cristoforus Garatonis orator vester exposuit huic sancte synodo seriose ac discrete ea que apud Constantinopolim egerat. Quibus per sacras deputaciones

Strana 795
Liber IX. Caput XIX. XX. 795 plene matureque discussis ac consideratis omnibus que in tanta re attendenda sunt, visum est honori huius sacri concilii ac sanctitatis vestre, imperatorisque et patriarche Constan- tinopolitani, ipsius quoque rei execucioni multo magis expedire, vt capitula apud hanc sanctam synodum primo tam solemniter conclusa nomine vniuersalis ecclesie, ipsius quoque imperatoris et patriarche Constantinopolitani per eorum ambasiatores plenum desuper habentes mandatum, quibus postea sanctitas vestra expressum prebuit consensum, amplecti pocius quam secunda apud Constantinopolim conuenta debeamus, presertim cum ipsi Greci, tam primi quam secundi ambasiatores, sepenumero professi sunt sine vniuersali synodo hanc vnionem fieri nequaquam posse, nec factam diu durare. Quod si quisquam dixerit satis esse ipsos eam existimare futuram synodum vniuersalem, licet nos particularem seu regio- nalem censeamus, iudicet vnusquisque quantum hoc expediat et quem finem res habitura sit, si ad tollendas discordias precedentes nouam superinducamus discordiam, et de ipsa synodo, que fundamentum huius rei est, varia atque aduersa hinc inde senciantur. Neque illud visum est expedire, vt certitudo fidei catholice, qua nichil firmius atque cercius apud ecclesiam esse potest, quasi per compromissum quoddam in legato vel legatis et aliis ex parte Grecorum conuenientibus remitti debeat, vt quod illi super differenciis, que inter nos et ipsos Grecos sunt, fidem ipsam tangentibus concorditer deliberauerint, id per totam ecclesiam ratum habeatur. Nec eciam vllo pacto visum est vniuersalem synodum hoc tempore apud Constantinopolim, in faucibus Thurcorum sitam, pocius quam apud terras, que Romane ecclesie vnitatem tenent, celebrari debere. Super quibus tam ipse Cristoforus, quam oratores nostri mox ad sanctitatem vestram venturi eandem plenius ac lacius certificabunt. Datum c Basilee tercio Nonas Maii anno domini MCCCCXXXV°. Caput XX. Legacio synodalis destinata pro pace Francie componenda, sentencia quoque in causa Gurczensis ecclesie. Maio mense vna celebrata est congregacio generalis, et incorporati fuere Johannes de Lysura decretorum doctor, Anthonius Morelli decanus Annessiaci Gebennensis diocesis, vnusque alius pro certis monasteriis canonicorum regularium Salczeburgensis diocesis. Sancta vero synodus omissis deputacionibus per deputatos suos, quibus ad id concesserat potestatem, principaliter vacauit, vt solemnis fieret legacio ad dietam tenendam Attrebati pro pace procuranda Francie. Dieque xxa in generali congregacione, postquam Niuernien- sis episcopus, ambasiator ducis Burgundie, gracias agens nomine eius de litteris per sacrum concilium illi destinatis, expositis auisamentis quibusdam super materia pacis, exhortatus est patres ad prosecucionem, et legatus equo iure de exhortacione et auisamentis gracias duci egit, allocutus patres vt egre non ferrent neglectas per illos dies deputaciones, quo- niam deputati magna cum sollicitudine et diligencia intenderant super ambasiata concilii quantocius expedienda, et retulit conclusionem habitam deputatorum quantum ad personas mittendas, que per eum nominate placuerunt sancte synodo, quodque instrucciones illis dande fierent per deputatos. Cum vero presentes qui erant, honestatis causa velut indignos se reputantes, suam quisque fecisset excusacionem, ambasiatores regis Francie alloqueban- tur rogantes eos, quatenus vellent se habere vt pacis tractatores; et tunc presidentes pape legati organo auctoritate et nomine sacri concilii in nomine patris et filii et spiritus 100 *

Strana 796
796 Liber IX. Caput XX. XXI. sancti pronunciauerunt reuerendissimos in Christo patres H. Penestrinum episcopum, de Cypro vulgariter nominatum, et N. tituli sancte Crucis in Jherusalem ad hoc ipsum per papam constitutum, sancte Romane ecclesie cardinales, de latere, Nicolaum vero Vexionensem et Matheum Albinganensem episcopos, Dacie et ducis Mediolani, Nicolaum Cracouiensem prepositum, Polonie regum ambasiatores, et Guilielmum Hugonis archidyaconum Metensem doctores, legatos et oratores synodales ad prosequendum sacratissimum opus pacis regni Francie cum potestate eis danda per deputaciones. Qui iuxta morem concilii iurauerunt conmittenda eis fideliter prosequi; postquam autem recesserunt, qualibet ebdomada cele- brabatur communiter apud Augustinenses pro pace regni Francie missa solemnis. Destinatis autem ambasiatoribus in Angliam Septembrio specificandis mense, isto vero, scilicet Maio, facta primum relacione per cardinalem Arelatensem, in id conuenientibus suis condeputatis Lugdunensi et Cretensi archiepiscopis ac Papiensi episcopo, lata est sentencia pro Johanne Scharleman, ad ecclesiam Gurczensem per sedem apostolicam promoto a mense . anni . . . . . ., et deducto ad concilii noticiam affixas fuisse cedulas quasdam appellacionis ad concilium vel sedem apostolicam, mense Julio sequenti decreuit, declarans eiusmodi appellaciones friuolas esse atque nullas, et appellantes puniendos tamquam synodalium sen- tenciarum preuaricatores. Caput XXI. Responsio legatorum concilii sancte Crucis et sancti Petri cardinalium ad papam super tribus destinatorum anno priori. Per mensem Junii celebratis congregacionibus quinque, sessione vero vna, cetui patrum coaucti fuere prestito iuramento procuratorie Sifridus Caminensis episcopus, Jacobus Vileti ordinis Carmelitarum magister, Arnoldus de Glisines baccalarius in theologia, Johan- nes Bernardi in decretis licenciatus, Cristanus Feruisii de Gausea, Simon de Borriselis Rothomagensis, Robertus Mergon Bituricensis decani, Johannes de Promester Scalpensis in Caminensi ecclesia archidyaconus, Andreas Borbart thesaurarius Vlbergensis, Petrus Juuenis personatus de Giseguen Cameracensis diocesis, canonici duo et alii quatuor. Sancta synodus recepit litteras imperatoris, quoniam audiuerat ciues Leodienses sub imperio con- stitutos super causis prophanis et criminalibus per nonnullos trahi ad concilium, rogantis et obsecrantis concernencia forum temporale cum spirituali per sacram cohortem non con- misceri. Litteras quoque sancte Crucis et sancti Petri cardinalium, legatorum suorum in Romana curia constitutorum, datas Florencie xi. Maii, excusancium se vsque in illos dies non scripsisse super negocio pacis Ytalie et recuperacione terrarum ecclesie Romane; propter varios successus nichil certum significare valuerant, siquidem expectauerant pacem, et ecce turbacio, etenim dum stringerent pacem, labebatur ex manibus; que si secuta fuerat, significassent eius principia mediaque et finem, sed post multos labores spes omnis euaserat pacis conficiende. Id autem pretereundum non putabant, pacem ipsam consummari non potuisse ob causam regni Cecilie, super qua dux Mediolani disponebat se intromittere in fauorem ducis Barrensis, papa ad id non annuente; et quidem illo affirmante ita decere pro honore suo conseruando propter conuenciones quasdam initas cum ipso duce Barrensi, papa replicabat absque mandato suo de terris ecclesie neminem debere vllo pacto se impe- dire quouis colore vel causa; venienteque marchione Extensi ad presenciam pape, qui

Strana 797
Liber IX. Caput XXI. XXII. 797 pollicitus pacem se daturum pape cum duce. Mediolanum accedebat experturus desuper vires suas, optabant autem vt dextera Dei assisteret, cum eis propter peccata sua id explere pro suo voto non fuisset concessum. Quod vero alter ipsorum cardinalium mittendus fuerat ad recuperandas terras ecclesie, pape non fuisset visum speranti aliis mediis rebus sue- currere ; qui cardinalem sancte Crucis mittebat ad Gallias pro pace conficienda, cardinali sancti Petri certis bonis respectibus in curia remanente. Item recepit litteras Constan- ciensis episcopi et suorum collegarum, destinatorum ad tenendam dietam cum Bohemis Wienne, sed de hiis altero loco mencio fiet. Facta est relacio per deputatos organo Dig- nensis episcopi de assercionibus erroneis contentis in libro Augustini de Roma de Christo integro; que vero ille sint, explicatur sessione xxuu'. de earum condempnacione. Con- missum quoque fuit legato facultas, vocatis secum duobus aut tribus nacionis illius cuius essent, conuocandi et compellendi prelatos, qui ad concilium non venerant aut miserant, illos specialiter qui sub colore veniendi receperant pecunias ; fueruntque aduocate cause omnes a quibuseunque conmissariis in concilio constitutis, ordinato quod dumtaxat iudi- cibus octo de rota et tunc pendentes et future conmitterentur. Caput XXII. Auisamentum multas explicans causas ad tollendas annatas, abinde processo vt super simonia fieret reformacio. Completum est mense isto, quod elaboratum ab annis quatuor velut impossibile repu- tabatur, decretum videlicet de symonia, de communibus et minutis seruiciis, vacanciisque et annatis a curia Romana, emolumentoque sigilli, velut speciem sapientibus symonie tollendis a cunctis ecclesie prelatis ; per quod decretum sermone paruo quoad scripturam, sed quoad substanciam magno, facta est reformacio in capite et in membris, de qua iam et frequen- tissime et accuratissime prefuerant disputaciones, profunde et mature deliberaciones; sed quod humana infirmitas nequit anxie laborans tempore multo, diuina assistente virtute per- ficitur in momento. Die quippe tercia porrecto in sacris deputacionibus auisamento omnium fere corda patrum commota subito extitere ad consensum eius ; cum vero auisamentum illud esse videretur in denigracionem fame Romanorum pontificum et cardinalium suorum- que officialium, per legatum et in deputacione pacis auisatum extitit, vt effectus dicti aui- samenti deliberaretur ad concludendum, non vero precedencia sequenciaque peticionem illius. Etenim in auisamento exordiente sanctam synodum congregatam extitisse ad facien- dam reformacionem illamque debite fieri, si in pace et tranquillitate liberius et deuocius ecclesie atque monasteria ecclesiasticeque persone Deo famularentur, sed ad hec impedi- mento esse vexaciones et molestias, quas paciebantur a temporibus nonnullorum pontificum Romanorum propter introductas exacciones annatarum, communium et minutorum serui- ciorum per Romanos pontifices et suos cardinales in promocionibus ad prelaturas et colla- cionibus beneficiorum, asserebatur ex hiis maxima inconueniencia secuta hactenus et quod dietim sequebantur. Ex multisque vt dicebat stringendo pauca annumerabat primum ruinas et desolaciones ecclesiarum et monasteriorum, membrorumque et edificiorum per patrimonii et bonorum ipsarum ecclesiarum vendiciones et inpignoraciones ad graues vsuras, annuasque pensiones eciam personis laicis, alienacionesque iocalium, librorum,

Strana 798
798 Liber IX. Caput XXII. crucum, calicum, paramentorum eciam, capsarum, nec non corporum sanctorum et reli- quiarum. Alterum propter citaciones precipites eciam ad loca remotissima, excommuni- caciones, anathemata et interdicta personarum ecclesiasticarum sepe visum, non potuisse eos multis annis in ecclesiis deseruire, et soluere non valentes mortuos in terra prophana fuisse sepultos. Denique propter huiusmodi impotenciam solucionis ecclesias et monasteria defraudari et diuino carere cultu, personasque ecclesiasticas, eciam religiosas et regu- lares, victu et vestitu aliisque distribucionibus carentes, discurrere et vagari. Sed et propter eiusmodi exacciones incredibiles regna (et) dominia auro et iocalibus suis preciosissimis sine regressu et recompensacione destitui. Adhue et indignorum fieri promocionem ad bene- ficia et dignitates, spretis viris solemnibus et litteratis frequencius, cum videretur haberi consideracio ad promptitudinem solucionis pocius quam ad conscienciam et virtutes. In- super inmoderatas propterea fieri ampliaciones reseruacionum et variaciones in totalem iurisdiccionis et auctoritatis omnium prelatorum inferiorum eneruacionem et euacuacionem, multiplicaciones quoque translacionum in graue preiudicium ecclesiarum, vt ex pluribus vacanciis maiores pecuniarum summe extrahi possent. Fieri abinde rursus frequenter pac- ciones minus licitas minusque honestas, obligacionesque ad vsuras terribiles, et consequenter noue legis constituciones, regulasque intricatas et exorbitantes de personis et pro rebus ecclesiasticis. Propter hec eciam fieri nutriciones diuisionum, impedimenta quoque et rup- turas celebracionis generalium conciliorum, ne circa premissa adhiberi posset remedium. Ab eo demum fomite, cum eiusmodi exacciones fierent ad ministrandum mensis, proue- nirent distracciones Romanorum pontificum ab omni quasi execucione papalis officii, ita vt vix verbo Dei et oracioni instare valerent, ac neccessitati vel vtilitati vniuersalis ecclesie intendere possent, sed prophanis vacarent occupacionibus, a quibus se penitus deberent absoluere. Narrabat postremo ex huiusmodi exaccionibus fieri preditaciones superfluas pau- carum personarum pape attinencium, per quas vix vmquam visum fuisset contigisse bonum vniuersali ecclesie, quinymo per successores Romanorum pontificum tam citra quam vltra montes contra ipsam ecclesiam ingestas fuisse tribulaciones, rebelliones et guerras cum aliis multis inconuenientibus notoriis et manifestis. Premissis igitur hiis xII. inconuenientibus dice- bat prefatum auisamentum, quod videretur ex tunc pro bono vniuersalis ecclesie et tocius chri- stianitatis per synodum Basiliensem decreto irreuocabili statuendum, Romanum pontificem, cardinales et Romane curie officiales ab omni vacanciarum seu annatarum aut primorum fructuum quarumcumque prelaturarum seu beneficiorum exaccione et leuacione de cetero omnino cessare, declarandumque eiusmodi vacancias aut minuta seruicia eisdem nullo iure nullaque racione deberi, quinymo sicut de facto vsurpata et introducta, ita de iure et de facto cessare ; ad omnesque occasiones et palliaciones tollendas inhibendum cunctis eccle- siasticis, ne pretextu cuiuscumque promocionis aut prouisionis per Romanum pontificem vel eius auctoritate, aut alias quouis modo facte vel faciende quicquam nomine premis- sorum aut equiualentis directe vel indirecte quouis quesito colore seu palliacione ante vel post promocionem per se vel alium soluere aut solui facere haberent, neque promissionem aut spem dare soluendi, sub penis a iure contra symoniacos statutis, infamie quoque et inhabilitacionis ipso facto ad quecumque beneficia habita et habenda, eciam si pontificales dignitates aut superiores existerent ; et cum declaracione in contrarium facientibus nullum ius nullumque titulum in ipsis prelaturis et beneficiis competere, aut fructus suos facere

Strana 799
Liber IX. Caput XXII. XXIII. 799 posse, eciam si purgacio postea vel absolucio sequeretur eius qui conscius esset solu- cionis aut promissionis illius, paccionemque et obligacionem eciam iuramento solidatam nullius roboris existere, nec censuras quascumque eciam a Romano pontifice aut eius auctoritate quemquam ligare posse. Et quoniam Romanum pontificem, per quem salus gregis dominici procuranda erat, minus decebat se huiusmodi studiis directe vel indirecte quomodolibet impedire, quod exhortarentur per synodum reges et principes christiani ecclesias, monasteria personasque ecclesiasticas suorum dominiorum ab huiusmodi oppres- sionibus protegere et defendere, et super hiis fieri decretum cum clausula irritante facta in contrarium. In fine autem prefati auisamenti dicebatur, cum racionabile esset eccle- siasticas personas summo pontifici, qui caput est omnium, et cardinalibus pro suis statu et oneribus sibi incumbentibus supportandis subuenire iuxta suas possibilitates, expedita tamen primitus et ante omnia pro ecclesiastica libertate conclusione et publicacione pre- fati decreti, quod per sacrum concilium caritatiue subueniendo pape et cardinalibus, iuxta tamen quedam ipsi concilio significanda et ipsarum ecclesiarum et ecclesiasticarum per- sonarum facultates, oblacio facienda esset ante dissolucionem concilii cum bona maturitate et sinceritate et vnanimi consensu, ad laudem Dei et honorem ecclesie et absque indebito grauamine cuiuscumque. Caput XXIII. Diligencia omnium patrum concilii, vt fieret decretum contra symoniam et annatas, sed multis quietatis contradiccionibus presidentibus pape manentibus in dissensu. Eiusmodi auisamento dominorum de xi. premissa lacius explicante posito in depu- tacionibus, quia solum tangebat reformacionem capitis, insolubili racione conuictis qui illi erant assencientes, vt quomodo Romano pontifici litterarum suarum, ita eciam inferioribus prelatis sigillorum emolumenta auferenda essent, velut subitanea inspiracione super vtro- que habitus est consensus, et necdum in beneficialibus, sed in aliis que pure erant spiri- tualia. Die igitur ipsa tercia in generali congregacione lecto concordato, quod omnes deputaciones concordarent in ipsis auisamentis, Tarentinus et Paduanus, antequam fieret conclusio, organo Tarentini patres exhortabantur, quatenus vellent desuper mature adhuc deliberare, quoniam si annate et alia tollebantur, antequam alia prouisio sufficiens fieret pape et cardinalium collegio aliisque inferioribus prelatis, plurimum lederentur diminuto eorum statu. Et allegantes beneficium protestacionis ad defensionem et conseruacionem iuris atque iusticie a iure diuino et humano pariter indultum fore, dicentesque sentire patres concilii Basiliensis velle tollere annatas consuetas et alia iura summo pontifici aliis- que prelatis de iure, consuetudine, priuilegio vel statuto debita, non facta eis prius aliqua prouisione, de qua possent onera ecclesiarum supportare et secundum statum suum viuere condecenter, quod in grauissimam lesionem et enorme preiudicium, necnon in vilipendium sancte sedis apostolice et aliarum sedium redundaret, ipsi igitur duo dictarum sedium nomine atque suo, neenon aliorum ipsis adherere volencium protestabantur nullo modo consentire premissis, ymo expresse in omnibus contradicere, petentes a notariis de sua protestacione et contradiccione publicum instrumentum, quodque possent addere, dimi- nuere, mutare, corrigere et lacius declarare. Videntesque promotorem concilii Hugonem

Strana 800
800 Liber IX. Caput XXIII. Barardi petere et instare pro conclusione facienda iuxta deliberata deputacionum et con- cordata dominorum de xII., surgentes a sedibus recesserunt a generali congregacione, dicentes se persistere in protestacionibus suis, adicientesque, si contrarium concluderetur, quod tali conclusioni fiende auctoritate sue presidencie contradicebant et se opponebant. Robertus vero de Anglia nomine dominorum, quorum procurator erat in concilio, item pro archiepiscopo Cantuariensi et toto clero eius prouincie protestabatur se adherere dictorum presidencium protestacioni. Quem requirebat procurator fiscalis fidem facere de mandato, alias protestatus agere contra eum de periurio, casu quo excederet fines mandati; et tune presidentes iterum protestabantur in concilio non esse libertatem protestandi, sed Lubi- censis episcopus, ambasiator imperatoris, affirmabat esse libertatem puram. Protestacioni autem presidencium adhesere Petragoricensis episcopus nomine prouincie Burdegalensis, Cretensis archiepiscopus nomine prouincie sue, item Pergamensis, Pharensis, Aurelianensis et Dignensis episcopi, abbasque Vidauiensis Ytalicus; sed frater Rayson, procurator ordinis sancti Johannis Jherosolimitani, dicebat casu quo ordo comprehenderetur in decreto annatarum, se pro toto suo ordine adherere. Auditis vero protestacionibus hiis, post multas exhortaciones per cardinales legatum et Arelatensem factas super prouisione facienda pape et cardinalibus, Tarentino et Paduano absentibus legatus in nomine spiritus paracliti auctoritate vniuersalis ecclesie et Basiliensis concilii, non obstantibus contradic- cionibus, conclusit, quod nec in curia Romana nec alibi pro confirmacione eleccionis, postu- lacione, prouisione, collacione, eleccione, presentacione, institucione de quibuscumque ecclesiis, eciam metropolitanis, dignitatibus, officiis, ordinibusque ecclesiasticis de cetero quicquam penitus ante vel post soluatur racione bulle vel sigilli, annatarum, communium et minutorum seruiciorum, portuum, deportuum, primorum fructuum, retribucionum, aut quocumque titulo vel nomine, pretextu cuiuscumque consuetudinis aut alia quauis causa et racione, directe vel indirecte, solum scriptoribus et registratoribus litterarum siue minu- tarum pro ipsorum labore competenti precio soluendo, eciam cum adieccione penarum pro conseruacione decreti huius. Post hec sedente congregacione die septima Tarentinus per promotorem et Paduanus per procuratorem fiscalem cum notariis concilii requisiti venire ad eandem congregacionem, in qua concludenda erat forma decreti, crastino autem ad sessionem pro publicando illo et aliis tangentibus diuinum cultum, allegantes fuisse pro- testatos non consentire, ymo contradicere, inherentes protestacioni responderunt se non posse venire; aduersus quos a congregacionibus abstinentes post menses duos fuit inchoatus processus. Londoniensis vero episcopus requisitus venit, et tune lectis formis decretorum de annatis, pacificis possessoribus et de cultu diuino, legatus conclusit crastino tenendam sessionem ; conclusit eciam per sanctam synodum intendendum esse ad faciendum pro- uisionem pape et cardinalibus, et donec illa fieret, ab omnibus aliis supersedendum nego- ciis. Ad quod fuerunt deputati Tarentinus, Lugdunensis, Turonensis, Mediolanensis archi- episcopi, Lubicensis, Aurelianensis, Conchensis, Londoniensis, Niuerniensis et Pharensis episcopi, decanus Compostellanus, vicarius Frisingensis, Robertus de Anglia, Galeacius de Mantua, et cum hiis trium alii eciam deputacionis de pace, quibus sepe fuit per concilium iniunctum ad eiusmodi prouisionem faciendam omnino intendere. Quare autem facta non extiterint, responsiones synodales Nouembrio et Maio mensibus oratoribus date et legatis pape manifestant sermone generali. Etenim videbatur obsistere ad dictam prouisionem

Strana 801
Liber IX. Caput XXIII. 801 faciendam, quod papa non se ostendebat obseruatorem decretorum concilii, nec minus ceteris omnibus maior suborta differencia loci pro celebrando ycumenico concilio. Quamuis certe die isto, quo conclusio facta est de annatis tollendis, multis attestantibus tunc inter- essencium, animus omnium ferme patrum fuerit, vt statim post celebratam sessionem pro- uidendum esset, et suo arbitratu facile putabatur, nichilominus quando requisitus papa de acceptacione decreti ipsius distulit respondere, maiores in dies videbantur excrescere difficultates, eciam aliunde impedimentis superuenientibus ne prouisioni faciende inten- deretur. Fuit autem sessio hec sancte Basiliensis synodi xxi. appellata communiter de annatis celebrata absentibus dumtaxat Tarentino et Paduano, prothonotarioque de Hyspania forte quia mitra carens, sed assistentibus legato, de Cypro, Arelatensi et de Columpna cardinalibus, et cum eis patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis prelatis numero XLVIII., celebrante missam episcopo Vexionensi, et post letanias completas Lectorensi episcopo legente decreta sequentis tenoris. Sessio XxI°. de symonia extirpanda et annatis tollendis emolumentisque sigilli pre- latorum et de cultu diuino. "Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. In nomine spiritus sancti paracliti statuit hec sancta synodus, quod tam in curia Romana quam alibi pro seu in confir- macione eleccionum, admissione postulacionum (et) presentacionum, prouisione, collacione, disposicione, eleccione, postulacione, presentacione, eciam a laicis facienda, institucione, installacione et inuestitura de ecclesiis eciam cathedralibus et metropolitanis, monasteriis, dignitatibus, beneficiis, officiisque ecclesiasticis quibuscumque, nec non benediccionibus et sacra benediccione ac pallio de cetero nichil penitus ante vel post exigatur racione litte- rarum, bulle, sigilli, annatarum, communium et minutorum seruiciorum, primorum fructuum, deportuum, aut sub quocumque alio titulo, colore vel nomine, pretextu cuiusuis consuetudinis, priuilegii vel statuti, aut alia quauis causa vel occasione, directe vel indirecte, solum scrip- toribus, vel abbreuiatoribus et registratoribus litterarum seu minutarum pro ipsorum labore competenti salario soluendo. Huic autem sacro canoni si quis exigendo, dando vel promit- tendo contraire presumpserit, penam incurrat aduersus symoniacos inflictam, et in ipsis dignitatibus ac beneficiis taliter obtentis nullum ius ac titulum acquirat, obligaciones quo- que, promissiones, censure et mandata, et quicquid in preiudicium decreti huius saluber- rimi fieri continget, nullas obtinere vires atque irrita censeantur. Et si, quod absit, Romanus pontifex, qui pre ceteris vniuersalium conciliorum exequi et custodire canones debet, ad- uersus hanc sanccionem aliquid faciendo ecclesiam scandalizet, generali concilio deferatur, ceteri vero pro modo culpe iuxta canonicas sancciones per suos superiores digna vlcione puniantur. 72. 1435. 9. Jun. De pacificis possessoribus. Quicunque non violentus, sed habens coloratum titulum, pacifice et sine lite pre- laturam, dignitatem, beneficium vel officium triennio proximo hactenus possedit vel in Scriptores II. 101

Strana 802
802 Liber IX. Caput XXIII. futurum possidebit, non possit postea in petitorio vel possessorio a quoquam, eciam racione iuris nouiter impetrati, molestari excepto hostilitatis casu vel alterius legitimi impedimenti, de quo protestari et illud iuxta concilium Viennense intimare teneatur ; lis autem hoc casu quoad futuras controuersias intelligatur, si ad execucionem citacionis, iurisque sui in iudicio exhibicionem, ac terminorum omnium obseruacionem processum fuerit. Ordinarii autem diligenter inquirant, ne quis sine titulo beneficium possideat; quod si talem quan- documque repererint, declarent ius illi non competere, (et) vel huic si sibi videatur, nisi sit intrusus vel violentus aut alias indignus, vel alteri ydoneo prouideatur. Quomodo diuinum officium in ecclesia celebrandum sit. Si quis principem seculi rogaturus habitu honesto, gestu decenti, prolacione non precipiti sed distincta, attenta quoque mente se ipsum ac verba sua studet componere, quanto diligencius in sacro loco omnipotentem oraturus Deum hec omnino facere curabit. Statuit igitur sancta synodus, vt in cunctis cathedralibus ac collegiatis ecclesiis horis debitis, signis congrua pulsacione premissis, laudes diuine per singulas horas non cursim aut festi- nanter, sed agiatim et tractim et cum pausa decenti, presertim in medio cuiuslibet versiculi psalmorum, debitam faciendo inter solemne et feriale officium differenciam, reuerenter ab omnibus persoluantur. Horas canonicas dicturi cum tunica talari ac superpelliciis mundis, vltra medias tibias longis, vel cappis iuxta temporum ac regionum diuersitatem ecclesias ingrediantur, non capucia, sed almusicias vel birreta tenentes in capite. Qui cum in choro fuerint grauitatem seruent, quam et locus et officium exigunt, non insimul aut cum aliis confabulantes seu colloquentes, aut litteras seu scripturas alias legentes; et cum psallendi gracia ibidem conueniant, muta ac clausa labia tenere non debent, sed omnes, presertim qui maiore funguntur honore, in psalmis, ymnis et canticis Deo alacriter modulentur; cum dicitur gloria patri et filio et spiritui sancto, omnes consurgant; cum nominatur gloriosum illud nomen Jhesus, in quo omne genu flectitur celestium, terrestrium et infernorum, omnes caput inclinent. Nemo ibidem, dum hore in communi publice cantantur, legat vel dicat priuatim officium, nam non solum obsequium, quo obnoxius est, choro subtrahit, sed alios psallentes perturbat. Super hiis debite obseruandis aliisque ad diuini officii prose- cucionem ac chori disciplinam spectantibus decanus vel cui onus incumbit diligenter inui- gilet, hine inde, ne quid inordinate fiat, circumspiciens. Horum autem transgressores illius hore, in qua circa predicta excesserint, vel alia maiori, prout transgressionis grauitas exigit, plectentur pena. Quo tempore quisque debeat esse in ecclesia. Qui in matutinis ante finem psalmi „venite exultemus", in aliis horis ante finem primi psalmi, in missa ante vltimum kirieleyson vsque in finem diuino officio non inter- fuerit, nisi forte neccessitate cogente ac petita et obtenta a presidente chori licencia dis- cedere oporteat, pro illa hora absens censeatur, saluis ecclesiarum consuetudinibus, si que

Strana 803
Liber IX. Caput XXIII. 803 forte circa hoc arcciores existant. Idem in hiis obseruetur, qui a principio vsque in finem in processionibus non permanserint. Pro cuius execucione deputetur aliquis, personas sin- gulas notandi onus habens statuto tempore non conuenientes, iuramento astrictus agere fideliter et nulli parcere. Jubet eciam sancta synodus, quod in illis ecclesiis, in quibus sin- gulis horis certe distribuciones statute non sunt, omnino eciam de grossis fructibus, si opus sit, deputentur, vt iuxta mensuram laboris plus minusue quisque capiat emolumenti, tollens prorsus abusum illum, quod in vna dumtaxat hora presens tocius diei distri- buciones vsurpat, et illum, quo prepositi vel decani aut alii officiales ex hoc solum quod officiales sunt, licet actualiter pro vtilitate ecclesie non absint, cottidianas distribuciones percipiunt. Qualiter hore canonice extra chorum dicende sint. Quoscumque eciam alibi beneficiatos seu in sacris constitutos, cum ad horas canonicas teneantur, admonet hec sancta synodus, si oraciones suas Deo acceptas fore cupiunt, vt non in gutture vel inter dentes, seu degluciendo aut sincopando dicciones, nec colloquia vel risus intermiscendo, sed siue soli siue associati diurnum nocturnumque offi- cium reuerenter verbisque distinctis peragant ac in tali loco, vnde a deuocione non retra- hantur ; ad quam se disponere et preparare debent iuxta id quod scriptum est "ante ora- “ cionem prepara animam tuam, ne sis quasi qui temptet Deum. De hiis qui tempore diuinorum vagantur per ecclesiam. Quicumque in ecclesia beneficiatus, presertim de maioribus, diuinorum tempore per ecclesiam vel foris circa ipsam deambulando vel cum aliis colloquendo vagari visus fuerit, non solum illius hore, sed tocius diei presenciam ipso facto amittat. Qui si semel correctus non destiterit, per mensem distribucionibus careat vel grauiori, si pertinacia ex- egerit, pene subiaceat, ita vt tandem desistere cogatur. Prohibeatur eciam, ne diuina officia tumultuosi quorumeumque per ecclesiam discursus impediant aut perturbent. Regu- lares, qui in conuentualibus ecclesiis circa predicta excesserint, graui pena superiorum arbitrio castigentur. De tabula pendente in choro. Vt cuncta in domo Dei ordinate procedant et quilibet sciat quid sibi agendum inminet, statuatur tabella aliqua continue pendens in choro, in qua quid per vnumquemque ex canonicis vel aliis beneficiatis in singulis horis per ebdomadam aut maius tempus legen- dum cantandumue sit, (scribatur). Qui autem secundum quod ibi descriptum fuerit facere per se vel alium neglexerit, pro qualibet hora distribuciones vnius diei amittat. 101 *

Strana 804
804 Liber IX. Caput XXIII. De hiis qui in missa non complent credo vel cantant cantilenas, vel nimis basse mis- sam legunt aut sine ministro. Abusum aliquarum ecclesiarum, in quibus credo in vnum Deum, quod est sim- bolum et confessio fidei nostre, non complete vsque ad finem cantatur, aut prefacio seu oracio dominica omittitur, vel in ecclesiis cantilene seculares voce admiscentur, seu missa eciam priuata sine ministro aut preter secretas oraciones ita submissa voce dicitur, quod a circumstantibus audiri non potest, abolentes statuimus vt qui in hiis transgressor inuentus fuerit, a suo superiore debite castigetur. De pignorantibus cultum diuinum. Abusum eciam illum cultui diuino manifeste derogantem, quo nonnulli eccle- siarum canonici contrahentes debita sic (se) creditoribus obligant, vt, nisi statuto tempore satisfaciant, a diuinis cessetur officiis, abolentes et obligacionem huiusmodi, eciam si iure- iurando firmata sit, irritam decernentes statuimus, vt qui talem illicitum contractum fece- rint, trium mensium fructus ipsi ecclesie applicandos ipso facto amittant, et quamdiu diuina non resumpserint, nullos ex ipsa ecclesia prouentus percipiant. De tenentibus capitula tempore misse. Prohibet sancta synodus, vt tempore misse maioris, presertim diebus solemnibus, capitula seu actus capitulares aut alii tractatus per canonicos non celebrentur, nisi forte vrgens et euidens ingrueret neccessitas ; qui vero ad talem horam capitulum indixerit, a distribucionibus cottidianis per ebdomadam sit suspensus, neque ipsi canonici pro illa hora ipsas distribuciones lucrentur. De spectaculis in ecclesia non faciendis. Turpem eciam illum abusum in quibusdam frequentatum ecclesiis, quo certis anni celebritatibus nonnulli cum mitra, baculo ac vestibus pontificalibus more episcoporum benedicunt, alii vt reges ac duces induti, quod festum fatuorum vel innocentum seu puero- rum in quibusdam regionibus nuncupatur, alii laruales ac theatrales iocos, alii choreas ac tripudia marium et mulierum facientes homines ad spectacula et cachinaciones mouent, alii conmessaciones et conuiuia ibidem preparant, hec sancta synodus detestans statuit et iubet tam ordinariis quam ecclesiarum decanis et rectoribus sub pena suspensionis omnium prouentuum ecclesiasticorum trium mensium spacio, ne hec aut similia ludibria, neque eciam mercancias seu negociaciones nundinarum in ecclesia, que domus oracionis esse debet, et eciam cimiterio exerceri amplius permittant, transgressores per censuram eccle- siasticam aliaque iuris remedia punire non negligant. Omnes autem consuetudines, statuta

Strana 805
Liber IX. Caput XXIII. XXIV. 805 et priuilegia, que hiis non concordant circa hec decretis, nisi forte maiores adicerent penas, irritas esse hec sancta synodus decernit. Datum in sessione publica solemniter celebrata in ecclesia maiori Basiliensi v'. Idus Junii anno a natiuitate domini MCCCCXXXV°.“ Cap. XXIV. Saluus conductus imperialis secundus non obstante diffidacione contra ducem Burgundie, auisamentaque illius ad robur concili; littera regis Francie contestantis se abbatem sancti Martini Turonensis et papam episcopum, protestacionesque super vocibus diffinitiuis. Celebratis congregacionibus quatuor Julio mense incorporati fuere procuratorie Wratislauiensis et Constanciensis nouiter electus episcopi, Nicolaus abbas de Brusenhusen Augustensis aliique duo eiusdem, sancti Petri Erffordensis Maguntinensis diocesis abbates, Arnoldus Wiff, Johannes Mobilis, ordinis Augustinensis et theologie professores, Anthonius de Berunciis doctor, Johannes Torrandi licenciatus in decretis, Robertus Magistri Bituri- censis, Sigerus de Kirckenberg in Oesuort Traiectensis, Johannes Albonus de Moritonio Aluertensis diocesis decani, frater Arnoldus sancti Andree prope Fuldam Maguntinensis, frater Johannes sancti Johannis prope Hersfeldiam Herbipolensis, Hillebrandus Gazonitz Czizensis prepositi, Guigo Oliuerii infirmarius Arelatensis, Johannes Wertieler scolasticus de Wissenstad Constanciensis diocesis, priores duo et alii quatuor. Suscepit sancta syno- dus litteras imperatoris credenciales in personas Lubicensis episcopi et Georgii Vischel doctoris ac militis, ambasiatorum suorum. Episcopus autem retulit de mandato legati eoque instante dictum Georgium adiisse imperatorem, ne concilium aliquam ruinam pate- retur propter diffidacionem eius factam contra ducem Burgundie, super quo imperator prouiderat sufficienter, concedens nouas litteras salui conductus sub data Trouanie Strigo- niensis diocesis xxIII". Maii proxime lapsi, quarum pro tunc lectarum coram patribus effec- tus est : Cum pro tempore, quo exordium sumebat Basiliense concilium, imperator ipse omnibus ecclesiasticis et secularibus personis venientibus ad illud, presentibus et receden- tibus saluum conductum concessisset, quemadmodum sibi tamquam aduocato et primo pro- tectori sancte Romane ecclesie et sacrorum conciliorum digne conueniebat, easdem per- sonas in suam specialem proteccionem assumens, intelligens tamen quod nonnulli, licet superuacue, dubitarent, (ne) propter diffidacionem suam factam Philippo duci Burgundie pro recuperacione iurium imperii concessa libertas posset ledi seu infringi, animo deliberato et ex certa sciencia iterum de nouo et ex superhabundanti, licet opus non esset, predictas personas in suam specialem saluam guardiam, tuicionem et proteccionem recipiebat, grato et deuotissimo animo volens et ordinans non obstante diffidacione premissa in sua custodia imperiali esse, mandans vniuersis et singulis principibus etc. Referebat preterea dictus episcopus ex parte imperatoris testimonium eius, nullam esse obsidionem Bohemis tam grauem quam concilii Basiliensis continuacionem et spem reduccionis Grecorum; propter quod hortabatur concilium, vt conuocaret prelatos et qui recesserant et qui non venerant, intendens semper magna cum diligencia ad reformacionem. Quodque prouideret circa elec- ciones, cum vacantibus ecclesiis fierent prouisiones due, parte eligencium et pape, quem iuxta eidem promissa, attento quod fecisset iniuneta sacri concilii, domini de concilio vene-

Strana 806
806 Liber IX. Caput XXIV. rarentur vt patrem, facturi diligenciam circa recuperacionem terrarum ecclesie, et quod causas mere prophanas conmissas in concilio vellent remittere ad forum seculare. Item dicebant imperatorem habere querelam, propterea quod per concilium non adiuuaretur brachium seculare ad execucionem imperialium mandatorum, cum deceret gladium spiri- tualem cum temporali gladio concurrere ad futura vitandum scandala. Postremo quod rogabat sacro concilio esse reconmissas causas patriarche Aquilegiensis, Walrami postulati Traiectensis, abbatis Maristelle et incolarum Cameracensium. Ambasiatores vero ducis Bur- gundie, auditis litteris imperialis salui conductus, organo Niuerniensis episcopi obtulerunt se laboraturos pro similibus litteris habendis a duce, affirmantes nunquam aliquam rebel- lionem conmisisse aduersus imperatorem, velleque laborare pro concordia inter ipsos habenda. Legatus autem more consueto regraciatus imperatori et ambasiatoribus suis pro obtento saluo conductu respondit concilium continuari debere esse propositum atque intencionem patrum et propter Bohemorum atque Grecorum causas, et propter refor- macionem perficiendam, cuius magna pars per decretum de annatis iam expedita fuerat. Vtque non essent competitores duo in singula vacancium ecelesiarum sancta synodus iam miserat ambasiatores suos ad papam, exhortaturos eum ad obseruanciam decretorum con- cilii et presertim de eleccionibus. Miserat rursus duos cardinales legatos in Ytaliam pro componenda pace et recuperacione terrarum ecclesie, sed papa vti eis simul vel eorum altero noluerat, dicens se tenere alios modos ad recuperandum ; quem patres magno vene- rabantur affectu, quamuis decreta concilii non seruantem. Quo vero ad causas prophanas, si que tales essent in concilio scribente imperatore, prouideretur; prouidebat eciam per vicecancellarium et precognitores, vt gladius spiritualis in auxilium esset gladio temporali. In premissa vtique relacione cum imperator conmendauerit concilio inter alias causas incolarum Cameracensium, quid intellexerit patuit in congregacione sequenti presentata littera eius date vnius cum dicta credenciali xxIII". Maii, per quam significabat sue maiestati expositum fuisse cum querela, per aliquos assertos iudices concilii, quantum in eis erat, reuocatam fuisse sentenciam suam imperialem latam inter dictos ciues et capitulum ecclesie eiusdem ciuitatis ; de quo dolebat videre non valens, qua honestate sentencia sua in causa prophana, partibus coram eo sponte litigantibus, potuerit debueritque reuocari, et alle- gacione quare censeri debuit iustissime lata, de eiusque nullitate neminem preter se cog- noscere posse, dicebat se habere causam ammiracionis suoque iudicio lamentacionis pro- babilis, qui possibilibus honoribus et fauoribus, sicut tenebatur, amplexus fuerat semper concilium ; rogabat igitur sic honeste prouideri, vt occasio eidem non preberetur quere- lantibus non prouidendi. Perlecta huiusmodi littera aduocati pro vtraque parte allegabant esse isti, minime vero illi. Suscepit eciam sancta synodus litteras regis Francie, quibus exordiens nouitates discordiam parere, dicebat se intellexisse dilectum et fidelem suum archiepiscopum Turonensem predecessorum limitibus minime contentum contra ecclesiam beatissimi Martini Turonensis, cuius summus pontifex proprius episcopus ipseque rex abbas et protector, nouitatem eleuantem pro sue libito voluntatis mouisse questionem, quam viri- liter coram conmissariis concilii prosequeretur; et quoniam priuilegia et insignia liber- tatum dicte ecclesie rex iuramento defensare teneretur, si contingeret eum vlterius pro- sequi, vellet audiri; rogabat igitur, quatenus causam vlterius prosequi non permitteret. Causa ista de mense Augusti anno precedenti conmissa ad archiepiscopi, Januario autem

Strana 807
Liber IX. Caput XXIV. XIV. 807 mense ad capituli instanciam datis iudicibus in causa appellacionis a processibus, futuro mense per sanctam synodum approbata est concordia facta inter ipsum archiepiscopum Turonensem et Bituricensem archiepiscopum ac Jordanum Morini, procuratores regios, nee non scolasticum Andegauensem, procuratorem capituli. Recepit quoque regis litteras alias, significantis se merito gratum et acceptum habere per deputatos concilii latam fuisse sen- tenciam pro consiliario suo episcopo sancti Poncii ; sed quoniam aduersarius adhuc inpetere non desistebat, sacratissimam concionem ardentibus votis et regiis scriptis deprecabatur, vt cepta perficeret et consolidaret vsque ad finem tanto tempore concupitum. Siquidem causa ista introducta fuerat die quarta Junii anno domini xxxIII°. sancta synodo ad instan- ciam electi conmittente Vticensi, Aurelianensi, Pergamensi et Ebroicensi episcopis, con- firmaturis eleccionem si canonicam reperirent, et ministraturis iusticiam per papam translato ad eandem ecclesiam episcopo Carcassonensi, pro quo Pardiaci comes pluries multique prelati lingue Oxitane, et rex Francie semel scripsere concilio, causam eius conmendantes. Sane preterito mense in decreto annatarum statuto scriptoribus, abbreuiatoribus et regi- stratoribus litterarum soluendum fore salarium competens, vt de huiusmodi competencia equum fieret iudicium, ad taxandum salarium pro dictis officialibus in litteris expediendis deputati sunt Ebroicensis et Lausanensis episcopi, Barduicensis et Januensis prepositi. Episcopus vero Conchensis suo et aliorum episcoporum in concilio presencium nominibus protestabatur, vt nulli de cetero incorporandi preter episcopos haberent iudicatiuam, sed consultiuam vocem, de contrario contestante Dyonisio eius ambasiatore nomine Pari- siensis vniuersitatis et omnium eidem adherere volencium, de quo in congregacione altera cedulam porrexit nomine omnium minoris status in concilio incorporatorum et incorporan- dorum, adherencium et adherere volencium ; sed legatus cedulam ad se recepit, ne desuper noue orirentur contenciones. Episcopus autem ipse Conchensis necdum mense isto, sed frequentissime, quamdiu fere in concilio fuit, suam continuabat protestacionem, execucione carentem omnium incorporatorum pro tempore deliberancium votis computatis; quomodo autem conclusiones fiebant a maiori parte, et que maior censebatur, plus sepe infra fit mencio. Caput XXV. Littera ambasiatorum concilii ad Greciam ex Veneciis super cambio et Cri- stoforo Garatono, instanciaque ciuitatis Nurenbergensis vt synodus destinaret ad pacem Bauarie. Congregacionibus celebratis septem Augusto incorporati extiterunt procuratorie Sagiensis et Eduensis episcopi, Eglossus sancti Galli Constanciensis, procuratorie sancti Seueri Adurensis diocesis abbates, Lucas de Senis minorum ordinis magister, Johannes Erfford baccalarius in theologia, Wilhelmus Frone doctor, Thomas Lepingue, Johannes de Domulle in decretis, Johannes Quinquini, Petrus de Gellia in legibus licenciati, Ste- phanus de Orba Montis Belligardi Bisuntinensis, Gerardus Segerode beate Marie Traiec- tensis diocesis decani, Johannes Muminthe scolasticus Treuerensis, Rogerius Militis sancti Ciriaci Senonensis, Nicolaus Pare in Flengen Missniensis diocesis prepositi, Petrus de Tin- tuuilla archidyaconus Eduensis, canonici quatuor, prior vnus et alii tres. Sancta synodus

Strana 808
808 Liber IX. Caput XXV. XXVI. cum illius oratoribus recepit litteras pape et cardinalium specificandas infra. Alias quoque Johannis de Ragusio, Simonis et Henrici, oratorum suorum in Greciam destinatorum, ex Pole via. huius, referencium propter pestem Veneciis maxime vigentem post perplexitates magnas, vtrum in nauibus abinde recessuris ascendere deberent, Deo se et iter suum con- mittentes, concluserant cum periculo eorum negocia ecclesie agere, quam saluis cor- poribus retardari ; soluerantque de naulo pro se ipsis et oratoribus Grecorum cXLVII. ducatos, per illosque societatis cambii de Medicis tractati in cera, confeccionibus et vinis valde habunde et de pecunia pro expensis ad libitum, et quamuis medietas eorum et Grecorum febribus decubuerat, gracia tamen Dei erant sani omnes; eratque ibi Garatonus iturus Constantinopolim, sed ad quid nescirent nondum cum eo locuti. Recepit eciam litteras ciuitatis Nurenbergensis, notificantis propter litem inter episcopum Herbipolensem et Alber- tum comitem de Wertheim, prouisorem datum ecclesie ipsius, nedum ecclesiam ipsam, sed et totam patriam et ducatum Franconie ad totalem ruinam deuenire atque destruccionem ; similiter et propter controuersiam hostilitatis iam pluribus annis durantem inter Fridericum marchionem Brandenburgensem et Ludouicum Bauarie ducem eorumque complices in non modicum terrarum et principatuum discrimen, sub spe vero pacis tunc suspensam vsque ad festum beati Michaelis, secuturis abinde dampnis irreparabilibus nisi prouideretur; et quia non agnoscebant eiusmodi periculis tantis quenquam sollicitudinis sue partes interponere, ciues ipsi tamquam zelatores pacis sancte synodi humiliter implorabant auxilium, quatenus pro salute dicte ecclesie et dictorum principatuum prouidere vellet de remedio opportuno, vt suo presidio sublatis dampnis et periculis litigantes reducerentur ad pacis et concordie vnitatem. Sancta vero synodus sollicitudinem habens continuo ad pacis opus, pro quo exti- terat congregata, illico deputauit ad procurandam eiusmodi vnitatem et pacem Walramum comitem de Morze postulatum Traiectensem, abbatem quoque de Mulbron et Rodulphum de Rudesheim doctorem, ituros Nurenbergam super dicta causa. Pro differencia quoque sedanda super ruptura treugarum inter nobiles Burgundie et Austrie ducum placuit acces- suros esse ad dietam indictam Niuerniensem episcopum, marchionem de Rötelen et Johannem Lamelin, ambasiatores ducis Burgundie, per quos tractatus concordie initus fuit approbatus a sancta synodo mense futuro. Referente namque ipso episcopo fuerat ordinatum, vt ex parte synodi et ciuitatis Basiliensis mitteretur ad rectores patriarum Burgundie et Austrie pro securitate viarum, sed non fuerant obseruate consuete solemnitates; fuerunt autem Octobrio sequente mense cum potestate plenissima pro dicta securitate conficienda desti- nati ad Brisacum Lubicensis episcopus et Johannes Celi oratores synodales. Caput XXVI. Super canonizacione beate memorie Petri de Luczemburg producuntur volu- mina miraculorum et decernitur remissio. De mense vero Junii surrogacione facta cardinalis Arelatensis in causa ipsa, xul“. mensis huius Johannes abbas Cistercii ex parte cardinalis de Fuxo presentauit in generali congregacione litteras illius atque processum factum super canonizacione sancte memorie Petri de Luczemburgo, sancti Georgii ad velum aureum olim sancte Romane ecclesie dyaconi cardinalis, supplicans omni cum humilitate et reuerencia patribus concilii, quatenus

Strana 809
Liber IX. Caput XXVI. 809 dignarentur procedere ad ipsius canonizacionem, conmittentes deputatis vt omnia producta diligenter viderent, visa in sacris deputacionibus relaturi. Eandem fecere supplicacionem ambasiatores omnium regum et principum in concilio sistentes, loquente desuper archi- episcopo Lugdunensi, et nomine vniuersitatis Parisiensis studii Dyonisius de Sabrenois eius orator. Littera vero cardinalis de Fuxo, episcopi Albanensis, Auinione et comitatus Venesini pro pace vicarii et apostolice sedis legati, data Insule Venesini Caualicensis diocesis xxI°. Julii anno xxxv°., notificabat sancte synodo, quod exequens eius mandata data Basilee xn°. Junii, vt informaciones factas desuper dicta canonizacione, que in ciuitate Auinionensi haberen- tur, transmitteret, impeditus ad dictam ciuitatem accedere conmiserat Andree Sancii decretorum doctori vices suas. Cuius litteras de diligencia per eum facta vna cum pro- cessibus, informacionibus et iuribus per se receptis maturaque deliberacione recognitis, (que) tradiderat in duobus voluminibus magnis duobusque quinternis papiri tela coopertis et suo sigillo clausis, mittebat sancte synodo per Bartolomeum Rubert, ordinis celesti- norum professorem, recepto ab eo iuramento de fideliter portando ; qui eciam se fideliter portasse iurauit in manibus legati. Qui conmendacione facta de meritis sancti viri exhor- tatus est patres, vt quia multi eorum, quibus anno xxxII°. conmiserat sancta synodus, vita functi vel erant absentes, noui darentur deputati, producta atque exhibita mature exami- naturi et relaturi in generali congregacione. Inter ipsa autem reportata continebatur con- missio Martini pape v. data Constancie vi°. Idus Maii pontificatus sui anno primo, facta Petro episcopo Sabinensi, Johanni tituli sancti Sixti et Petro tituli sancti Crisogoni pres- biteris cardinalibus ad instanciam Caroli regis Francorum coram papa ipso et cardinalibus factam, exponentis quod ad tumulum ipsius recolende memorie Petri de Luczemburgo car- dinalis multi variis detenti languoribus recepissent vsque in illos dies et continue reciperent sanitatem, alias diuina clemencia Petrum ipsum multis et magnis miraculis clarificare non cessante; et quia non decebat in terris illum sine veneracione relinqui, quem sancta con- uersacio et miracula sanctum clamabant, mandabat quatenus ipsi tres vel duo aut vnus de vita et conuersacione dicti Petri, miraculis et ceteris circumstanciis veritatem inquirentes diligenter se informarent inuenta fideliter relaturi eidem, vt in negocio canonizacionis exequi valeret debitum officii sui; et si personaliter circa examinacionem testium commode vacare non possent, locorum dyocesanis aut eorum officiariis seu in spiritualibus vicariis, vel aliis personis ydoneis conmittere valerent. Erat vero altera scriptura data Auinione die sexta Octobris anno a natiuitate domini MCCCCXVIn°., per quam dictus Petrus tituli sancti Crisogoni cardinalis, Cameracensis vulgariter nuncupatus, de consensu predictorum epi- scopi Sabinensis et sancti Sixti cardinalium conmittebat Auinionensi, Parisiensi et Geben- nensi episcopis, eorumque et cuiuslibet ipsorum vicariis, officialibus et loca tenentibus, nec non decano sancti Petri et preposito sancti Desiderii Auinionensis vices suas. Tercia rursus scriptura Guidonis episcopi Auinionensis, super transsumpto dicti processus faciendo conmittentis quatuor notariis fideliter processus originales copiare et cum illis collacio- nare. Fuerunt autem per sanctam synodum deputati ad videndum et examinandum dictos libros et omnia producta super dicta canonizacione legatus et Arelatensis cardinales, pa- triarcha Antiochenus, Lugdunensis et Mediolanensis archiepiscopi, Lubicensis, Aurelianensis, Conchensis, Burgensis, Aquensis et Auximanus episcopi, elemosinarius regis Aragonum, prepositus de Polonia, Robertus de Anglia, vicarius Frisingensis, Johannes de Turrecre- Scriptores II. 102

Strana 810
810 Liber IX. Caput XXVI. XXVII. mata et Johannes Celi, alii quoque pro deputacione pacis; coram quibus producti testes in manibus legati iurantes recognouerunt bullas, sigilla, signa, subscripciones et manus notariorum contenta in illis scripturis productis coram sancta synodo. Que specialiter con- misit prefatis deputatis, vt in facto dicte canonizacionis decernerent remissorias compul- soriasque litteras ad partes pro habendis scripturis et informacionibus super miraculis et alis dictam concernentibus causam. Post hec de mense Marcii anni sequentis receptis per sanctam synodum regis Francie, Burgundie ac Sabaudie ducum litteris, supplicancium vt super canonizacione ipsa intenderet, deputati decreuerunt litteras remissorias, vt probacio haberetur de miraculis, que per carum suum continue Deus operabatur, aliisque circum- stantibus. Fuit item ordinatum mense isto, vt contendentes super ecclesiis cathedralibus venirent personaliter ad concilium. Concessa quoque incorporatis graduatis gracias ex- pectatiuas habentibus certa prerogatiua, ne fraudarentur per antelaciones et prerogatiuas concessas actu presentibus in curia Romana, quarum altera vt actu presentes in curia preferrentur eciam doctoribus absentibus, cum vero in ordinacione concilii facta mencio non extitisset de magistris in medicina, Decembrio mense comprehensi fuere. Conmissum quoque fuit legato et Arelatensi cardinalibus, vt prouidentes indempnitati prelatorum et aliorum, qui mutuauerant pecunias pro negocio Grecorum, obligare possint eisdem con- cilium et expedire litteras opportunas sub nomine concilii ad collectores apostolicos et alia loca, vnde satisfaccionem possent habere, conuencione tamen seruata concordata inter thesaurarios concilii et pape. Fuit eciam conmissum dictis cardinalibus et aliis deputatis, vt datis illis instruccionibus prouiderent de ambasiatoribus mittendis ad principes pro decla- randa iusticia et neccessitate sacri concilii in Grecorum et aliis negociis. Instante preterea legato et annunciante se auisasse multa bona pro reformacione, placuit vt per decem dies patres vacarent in deputacionibus super reformacione, nulla materia alia in eis de mane ponenda, sed quod in sero conuenire possent pro aliis negociis expediendis. Caput XXVII. Instituitur processus aduersus presidentes pape, vt protestaciones reuoca- rent, summariaque fit relacio de propositis pro aut contra decretum annatarum per ora- tores synodales ac pape et apostolicos in concilio. Cum vero presidentes pape persisterent in suis protestacionibus contra decretum annatarum, fuit litteris desuper expeditis conmissum Antiocheno et Aquilegiensi patriarchis, Lugdunensi ac Bituricensi archiepiscopis, Aurelianensi, Aquensi et Lectorensi episcopis, vicario Frisingensi et Dyonisio de Sabrenois, humani iurisque diuini doctoribus, vt quo- niam per decretum sancte synodi Constanciensis declaratum extiterat generalia concilia habere inmediate potestatem a Christo et quemlibet catholicum, eciam si Romanus esset pon- tifex, obedire illis debere in pertinentibus ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, si vero non faceret, condigne penitencie subiciendum esse et ad alia remedia contra talem procedendum; Johannes autem archiepiscopus Tarentinus et Petrus Paduanus episcopus, presidentes pro papa in Basiliensi concilio, prefatum decretum nec non et alia decreta Basiliensia manutenere et defendere iurassent, qui postea aduersus decretum de annatis nonnullas protestaciones nominibus suis et aliorum adherere volencium publice

Strana 811
Liber IX. Caput XXVII. 811 fecissent, in eisque remanerent in scandalum vniuersalis ecclesie et Basiliensis concilii et violacionem iuramenti per eos prestiti, cupiens sancta synodus remedium adhibere conmit- tebat et mandabat predictis, quatenus ipsos Johannem et Petrum auctoritate concilii canonice et peremptorie requirerent, vt infra terminum eis assignandum iuramentum predictum inuiolabiliter obseruarent et in vim obseruancie dictas protestaciones et alia quecumque aduersus eorum iuramentum et decreta predicta attemptata et presumpta cassarent, reuoca- rent et annullarent illis publice renunciantes, vt hiis peractis vna cum aliis congregatis in vinea domini laborarent, non vero parentes ad deputaciones, congregaciones, sessiones et alios actus dicti concilii decernerent non esse admittendos, et nichilominus contra ipsos ad vlteriora procederent, prout iusticia et decreta conciliorum requirerent. Die igitur xl°. mensis huius prefati deputati, inserto tenore dictarum litterarum, premittentes se dictos presidentes cum caritate, mansuetudine et honestate requisiisse, exhortantes vt iuramen- tum et alia contenta in litteris synodalibus obseruarent, sed ipsi distulerant, requisiti per procuratorem fiscalem auctoritate sibi conmissa predictas concilii litteras et suas eisdem insinuantes, canonice ae peremptorie requirebant et monebant, quatenus infra sex dies con- tenta in litteris concilii obseruarent et in vim obseruancie reuocarent etc. mandantes per quemcumque eiusmodi scripta illis notificari. Que monicio fuit eis notificata die xI". mensis huius, sed concessa eis postmodum per concilium fuit trina vice dilacio octo dierum, tandemque sub spe boni maioris processus emanauit, et quoniam ad grauiora oportebat vna- nimiter intendi. Siquidem in mense hoc venerunt ad concilium oratores pape, super materia annatarum a papa et cardinalibus conmissionem habentes, regressique sunt a Romana curia Johannes Bachenstein et Matheus Menage, concilii oratores destinati ad papam desuper dicta materia et aliis. Oratores vero pape, qui applicuerant vicesima, representarunt se in generali congregacione die xxvia., quo die ante eorum ingressum fuerat lecta littera ora- torum in Grecia mencionem faciens de ituro in Greciam C. Garatono. Fuerunt autem ad eorum proposicionem dumtaxat presentes Tarentinus et Paduanus presidentes pape, quo- rum primus forte nesciens de notificacione dicte missiue allocutus est patres causa vt dicebat, quia suspicarentur de transitu Cristofori Garatono ad Greciam, fecitque legi clau- sulam quarumdam litterarum per episcopum Ceruiensem ad ipsos presidentes destinatarum, significantem relacionem factam per ipsum Cristoforum pape de responsione data per con- cilium et quod papa disponebat aduenientibus Grecis venire ad concilium. Quid autem proposuerint pape oratores in suis nominati litteris, alloquente die ista in congregacione eorum primo, secundo deinde apud sanctum Franciscum, sancta synodus explicat in data eis responsione, vt pape videlicet et cardinalibus prouisio fieret loco eorum que ablata vide- bantur ex decreto annatarum, aut suspendi execucionem decreti donec illa fieret. Littere vero pape credenciales dicebant, quod mitteret ad sacram Basiliensem synodum pro non- nullis arduis negociis suum, Romane ecclesie et sedis apostolice statum et honorem con- cernentibus dilectos suos Ambrosium ordinis Camaldulensis generalem et magistrum Anthonium de Sancto Vito, causarum palacii apostolici auditorem, oratores suos ad pacem ecclesie sincera voluntate dispositos et nonnulla alia suo nomine prudencie patrum exposi- turos. Cardinalium autem littera sub hoc titulo „sacrosancte synodo Basiliensi episcopi, presbiteri et dyaconi sancte Romane ecclesie cardinales reconmendacionem et votiuam in domino caritatem" dicebat prefatis oratoribus ex parte pape accessuris ad presenciam 102*

Strana 812
812 Liber IX. Caput XXVII. XXVIII. patrum conmisisse nonnulla sua ex parte reseranda. Littere vero iste eiusdem date erant Florencie vicesima secunda Julii, qua die oratores concilii Johannes de Bachenstein et Matheus Menage tradiderunt coram notariis et testibus episcopo Ceruiensi ex parte pape et cardinalium illas requirenti et offerenti se presentaturum eisdem proposiciones per eos factas biduo ante coram papa et cardinalibus aliisque astantibus multis, quarum summa refertur in responsione per papam presencialiter et eius parte in concilio data per dictos Ambrosium et Anthonium oratores suos. Caput XXVIII. Responsio data per papam oratoribus concilii verbo et replicacio in oppo- situm, de paceque Ytalie facta per legatum concilii. Id autem explicatur, quod die decima Augusti post missam, in qua supra ambasia- tores regum sederant, in camera paramenti astantibus cardinalibus et maioribus curie Romane, vocatis ad se dictis oratoribus concilii papa respondit audisse per eos proposita ex parte dilectorum filiorum suorum existencium in sacro concilio Basiliensi. Et quantum ad primum de reduccione Grecorum concilium sciret et dominus sancti Angeli, quomodo ad id semper fuisset desiderium suum, et egisset post assumpcionem suam iuxta vires atque eciam in concilio Constanciensi, vbi cum aliis fuerat, sed non potuisset perfici. Quo vero ad indulgencias, de quibus esset dictum per eos in proposicionibus, quia tenebatur alius modus et sperabat per illum fieri posse, libenter vellet dare operam ad omnia que essent in gloriam Dei, exaltacionem fidei et sancte Romane ecclesie et vniuersalis, ad pacem quoque componendam inter christianos principes et in populo, simul eciam ad reformacionem morum et extirpacionem viciorum in populo christiano. Quo autem ad alia proposita per eos super decreto eleccionum, et de annatis, et de causis non remittendis de Basilea ad curiam Roma- nam, ac scriptoribus non vocandis, quoniam materia hec magna esset et opus erat maiori de- liberacione, similiter quia ipsi oratores eciam non haberent a concilio super hiis mandatum sufficiens, intendebat cum suis mittere responsum legendum ibidem in publica congregacione ; quantum vero ad alia per ipsos die hesterno proposita quod responderet eisdem hora ves- pertina. Itaque semper in omnibus prout dixerat concernentibus gloriam Dei etc. reperirent eum bene dispositum, vt quomodo proposuerant, sicut pater et filius vnum sunt, ita ipsi fratres et filii sui existentes in concilio cum eo vnum essent. Audita responsione ista ora- tores concessa eis supplicata licencia vt paulisper deliberarent, post breue colloquium Johannes de Bachenstein respondit, quod audissent responsionem verbalem sanctitatis sue, sed concilium iniunxisset eis requirere in scriptis, et ita fieri supplicabant; quodque ad omnia per eos proposita mandatum esset eis sufficiens, bis de hoc mencione facta. Collega vero eius Matheus Menage magna cum reuerencia loquens dicebat se plene intellexisse respon- sionem verbalem, iamque primo consideranti similem dari debere, occurrebat verbum fes- tiuitatis diei illius sancti Laurencii sancto Sixto pape loquentis "quid in me displicuit paternitati tue; nonne degenerem me probasti“. Etenim quoniam ipsis destinatis a sancta synodo Basiliensi legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representante, fuerat iniunctum habere responsum in scriptis, iamque tamdiu expectantibus daretur eis responsum generale, ipsique nomine sacre synodi, que auctoritate duorum generalium conciliorum et duorum

Strana 813
Liber IX. Caput XXVIII. 813 summorum pontificum legittime congregata erat et que a Christo inmediate auctoritatem et potestatem receperat, rogassent et requisissent sanctitatem, quatenus concurreret cum ipso concilio super materia Grecorum et obseruaret decreta reformacionis iam edita, ad quod eciam tunc rogabant, supplicabant et requirebant sanctitatem suam, vt esset cum concilio vnum, sicut et nos vnum sumus, loquendo de patribus concilii; supplicabant igitur et requirebant, quatenus dignaretur dare eis responsum specificum et in scriptis. Nam salua- tor in euangelio de parentibus carnalibus dicens, quod filiis petentibus ab eis panem pro pane non porrigunt lapidem, neque pro pisce serpentem, neque pro ouo scorpionem, concluserat „si ergo vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis pater celestis dabit spiritualia bona petentibus se.“ Cum igitur venissent a sacra synodo petituri panem vnitatis et concordie sanctitatis sue cum concilio, forte multi intelligerent responsionem illam verbalem et sic generalem esse lapidem duricie et diuisionis atque cuiusdam a concilio separacionis; petissent quoque piscem, qui quoniam nutritur in aquis, significat veritatem diuine scripture et fidei, sed quoad materiam reduccionis Grecorum multi intelligerent dari serpentem, tortuositate sua significantem et suggerentem ad dis- cordiarum fomenta; item petissent ouum, requirentes obseruanciam decretorum in materia reformacionis, sed eciam multi intelligerent dari scorpionem intoxicacionis et veneni, vt decreta irritarentur. Itaque si patres carnales non dabunt illa filiis petentibus, quanto magis sanctitatem suam, qui erat supremus pater et presidens in ecclesia, prout supplicassent, decuit vt daret eisdem nomine sacre synodi requirentibus responsum congruum, in quo non crederetur dari occasionem vt illa intelligi possent. Etenim cum synodus fuisset congregata propter tria, fecisset hactenus magnam diligenciam vt obtinerentur. Nam per Dei graciam heresis Bohemorum, que tam pestifere inuadebat ecclesiam, synodo operam dante pene iam extineta foret, sicut post accessum suum eciam de hoc litteras recepissent. Item super pace, quia fecerat pacem inter ducem Burgundie et Austrie, in domo quoque Bauarie atque in multis ecclesiis et locis Almanie; miserat sepe eciam super pace componenda solemnes ambasiatores ad Franciam, et ad ipsam inclitam nacionem Ytalie duos reuerendissimos cardi- nales, quos insuper miserat ad recuperandum patrimonium ecclesie iam perditum, et conso- landum sanctitatem suam, que satis in turbacione erat. In materia eciam reformacionis fecerat plura decreta celeberrima, quamuis sepe atque grauissime fuisset primo impedita; ad quam reformacionem sanctitati sue concurrenti sancta synodus diceret verbum scriptum in canticis "veni dilecte mi, ingrediamur in agrum“ simul collecturi spicas, que effluxerunt de manibus messorum precedencium, reformando que omissa ab eis fuerant. Concludebat autem se oratores concilii supplicare, rogare et requirere sanctitatem suam dari eisdem super propositis speciale responsum et in scriptis, vt sua sanctitas cum concilio esset vnum, sicut vnum erant congregati in concilio. Papa autem respondit, quia tune illa proposuis- sent, se deliberaturum cum fratribus suis cardinalibus et responsurum. Die ista x°. Augusti post occasum solis pronunciata est pax generalis inter papam, ducem Mediolani, Venetos et Florentinos confederatosque eorum per Placentinum et sancti Petri cardinales et per marchionem Estensem constitutos in camera paramenti.

Strana 814
814 Liber IX. Caput XXIX. Caput XXIX. Relacio de gestis cum papa per oratores concilii eciam super pallio pro archiepiscopo Rothomagensi, requisicioque presidencium pro habendo pape responso, postea dato, et contra synodalem responsionem replicaciones. Oratores vero ipsi Johannes et Matheus, dato eis generali quod audierant responso in scriptis per cedulam secretarii et per bullam pape, illa presentantes in generali congregacione exposuerunt die n°. Septembris gesta per eos Florencie cum papa et cardi- nalibus, exhibentes instrumentum subscriptum a notariis de tradicione suarum proposicio- num Ceruiensi episcopo, quarum tenore apparet de grauissimis exhortacionibus et iteratis requisicionibus pape factis per eos (concilii) nomine, vt in facto indulgenciarum, cuius for- mam conceptam exhibuerunt, concurreret cum concilio, quodque durantibus illis suspen- deret alias similes, dignatus mittere ad concilium aliquos ex reuerendissimis patribus atque prelatos et doctores, vt vnacum aliis interim se disponerent pro disputacione habenda cum Grecis. Apparet eciam in eisdem proposicionibus de magis aggrauatis adhuc requisicio- nibus factis pape nomine concilii, vt se eidem conformaret in facto reformacionis, et pre- sertim quod obseruaret decreta eius de eleccionibus, reuocando acta in contrarium, item et de annatis, quod sub plumbo concilii eidem presentarunt. Retulerunt eciam id expo- nente Matheo Menage, quod plurimum irritauit animos patrum aperte videncium in Romana curia minime attendi ad decretum de annatis. Etenim referebat post magnas diligencias apud collegium cardinalium remissos fuisse ad cardinalem de Comite, qui noluisset dare pallium petitum pro archiepiscopo Rothomagensi, nisi eius nomine obligarent se ad sum- mam tricentorum florenorum reciperentque terminum pro residuo vacancie infra annum soluende. Respondentibus vero se non habere ad id potestatem, idem cardinalis volebat eis dare pallium, si promitterent nunquam se daturos illud ipsi archiepiscopo, nisi primum soluisset ipsis tricentos florenos, quod facere noluerant. Eiusmodi itaque relacio causam prestitit, vt quia in Romana curia habere sine pecunia non potuit, concilii auctoritate pallium sibi daretur, datumque fuit xi“. die Decembris per archiepiscopum Lugdunensem ex concessione facta Octobrio mense, consencientibus eciam presidentibus pape. Exhibuerunt eciam dicti oratores alterum instrumentum de petita responsione, vt daretur eis sub bulla, quam presentarunt, et vna cum ea responsionem subscriptam per Pogium secretarium suum, item litteras cardinalium credenciales ipsis, cardinalis quoque sancti Petri, conme- morantis propter infirmitatem non potuisse laborare amplius super propositis per dictos oratores, deque pace Ytalie conclusa. Sexta autem die Septembris in generali congre- gacione, verbum portante archiepiscopo Lugdunensi, deputati retulerunt se die hesterno allocutos presidentes et oratores pape in capitulo ecclesie maioris ob id inibi constitutos, exponentes causas quare concilio opus esset scire responsionem pape datam ad peticiones oratorum concilii, super quibus et verbo et scriptis promiserat et lacius et plenius respon- surum per oratores suos; requisiuerant igitur, vt omne quod habuerant, presertim in materia indulgenciarum, exhibere vellent. Qui responderant se a papa post eorum a Flo- rencia recessum nullum responsum habuisse aut nuncium, sed sperarent se habituros infra paucos dies, propter quod rogabant se et papam excusatos haberi. Replicato autem per oratores concilii fuisse affirmatum se a Florencia redeuntes bis in itinere vidisse homi-

Strana 815
Liber IX. Caput XXIX. 815 nem, qui dicebatur equitator pape et ad concilium venire, item cum papa de mense Maii per Cristoforum Garatonum habuisset noticiam de conclusione concilii non secundam sed primam viam esse amplectendam, et sic iam multum precessisset temporis ad captandam deliberacionem, responderant se opinari de morte nuncii, ex quo non venisset, seque mirari quare nondum fuisset eis responsum aliquod destinatum, quod pro certo, si haberent, in medium producerent; sed mora modici temporis nociua non esset, per quam deprecabantur expectari. Legatus autem respondens super eo deputaciones esse deliberaturas, hortabatur patres vt id fieret modeste et omni cum maturitate, videbaturque sibi deputandos esse ex maioribus quosdam, visuros quid agendum et in deputacionibus relaturos. Post septima die Octobris in generali congregacione per Paduanum episcopum facta excusacione, quod tam diu remoratum fuerit in respondendo clausule littere episcopi Ceruiensis, referentis diligencias in Romana curia propterea factas, Anthonius de sancto Vito premittens se illius- modi instrucciones de vulgari Ytalico in Latinum transtulisse substancia non mutata, legit responsiones pape datas ad proposita coram eo per oratores concilii. Legatus vero respondit concilio placere amplius dilacionem illam contigisse negligencia quam culpa, quia vero materia esset magni ponderis, quod placeret eis illam in scriptis dare ; quod se facturos celeriter responderunt. Et deinde tercia Nouembris legatus responsionem concordatam coram deputatis conceptam per eum pronuncians mente tenus nomine concilii dedit pre- fatis Ambrosio et Anthonio oratoribus pape. Qua audita surgens Anthonius dicebat multas fuisse per legatum tactas raciones, quibus respondere prolixum foret, sed ad quedam iuxta sui ingenioli paruitatem responderet, vt quemadmodum crebro dixerat, videbatur ei expe- dire attendendam esse bonam affeccionem et voluntatem, quam papa haberet, et si aliquis esset, qui diceret decreta concilii non fuisse obseruata, ascriberet se, namque ipse diceret causas racionabiles nonobseruacionis. Duo autem pecierant circa decretum de annatis, suspensionem aut prouisionem pape fiendam, cumque habere non possent aliquid, petebant copiam responsionis date, supplicantes vt in decretis fiendis de cetero caritatiue et cum modestia procederent patres, qualitatibus temporum et pensatis circumstanciis personarum; quod si fieret, obseruarentur inuiolabiliter. Recederent igitur cum beniuolencia et bene- diccione sacri concilii, ipsi sacro concilio valedicentes. Post que verba domini de concilio regraciabantur eisdem, quod benigne multum se habuerant cum patribus. Responsionum vero duarum pape suspensiuarum, tercie deinde absolute, et quarte concilii sequuntur tenores. Responsio pape manu secretarii, copia cedule per dominum Pogium secretarium pape dominis ambasiatoribus sacri concilii oblate. „Sanctissimus dominus noster papa venerabilibus viris, oratoribus sacri Basiliensis concilii, super propositis et petitis per eos responsum requirentibus hoc modo respondit, quod mens et intencio ac omne studium suum semper fuit intendere et vigilare ad ea que honorem Dei, salutem animarum, ac bonum tocius ecclesie et reipublice christiane concer- nerent, signanter ad extirpacionem heresum, reformacionem morum, ac pacem populi chri- tiani, et specialiter ad reduccionem Grecorum et ecclesie orientalis ad veram et catholicam

Strana 816
816 Liber IX. Caput XXIX. fidem. In qua re quantum laborauit primum Constancie, deinde Rome tempore felicis recor- dacionis Martini pape v. predecessoris sui, dum esset in minoribus, postremo postquam ad apostolatus apicem assumptus fuit, fere omnibus notum est, ita vt non ociose estimet quod, si in ea re sibi credulitas fuisset adhibita, iam ad optimum finem prouentum fuisset, aut saltem eiusmodi reduccio magnum principium haberet. Quantum eciam ad negocium indul- genciarum, eleccionum, annatarum, causarum, et vocaciones scriptorum et abbreuiatorum Romane curie respondit, quia materie grandes sunt et discussione ac declaracione indi- gent, se vnacum fratribus suis sancte Romane ecclesie cardinalibus decreuisse respondere per suos sacro concilio, quod quam primum facere intendit, sperans responsiones suas tales esse debere, quod iusticie et honestati conueniant, ipsique sacro concilio et omnibus pie sencientibus ad Dei honorem, caritatem, et pacem ae bonum vniuersalis ecclesie grate et accepte merito sunt ete. Et ego Pogius, domini nostri pape secretarius, suprascriptam responsionem de mandato sue sanctitatis scripsi manu propria et subscripsi." Suprascripcio: „Venerabilibus fratribus etc. " Responsio pape sub bulla eius. 73. 1435. 9. Aug. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus ac dilectis filiis in sacro concilio generali Basiliensi congregatis salutem et apostolicam benediccionem. Venientes ad nos dilecti filii Johannes de Bachenstein, decretorum doctor, et Matheus Menage, magister in artibus et baccalarius in decretis, nonnulla ex parte vestra nobis exposuerunt. Hos parato animo et decenti honore suscepimus eisque gratam audienciam dedimus; demum ad eorum proposita succincte respondimus, promittentes nos per oratores nostros lacius et plenius vobis ad singula responsuros. Itaque deuociones vestras exhortamur in domino, vt quecumque hii omnes ex parte nostra dicturi sunt, grate et benigne audire velitis; spe- ramus enim ea talia futura esse, que veluti pietati et iusticie conueniencia vobis et omnibus in Christo pie sencientibus ad honorem (Dei), caritatem et pacem ac bonum vniuersalis ecclesie merito sunt accepta. Datum Florencie anno incarnacionis dominice MCCCCXXXV°. quinto Idus Augusti, pontificatus nostri anno quinto. Responsio pape per suos oratores ad peticiones concilii super indulgenciis et decreto annatarum etc. „Responsiones facte per me Anthonium auditorem nomine fratris Ambrosii prioris generalis et meo pro parte sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii diuina prouidencia pape quarti in generali congregacione ad peticiones factas per oratores sacri concilii MCCCCXXXV°. Nuncii et oratores a sacro hoc generali destinati concilio ad sanctissimum in Christo patrem et dominum nostrum dominum Eugenium diuina prouidencia papam quar- tum, venerabiles scilicet et doctissimi viri magister Matheus Menage, sacre professor theo-

Strana 817
Liber IX. Caput XXIX. 817 logie, et Johannes Bachenstein, decretorum doctor, iniunctum eis prosequentes, reueren- dissimi reuerendique in Christo patres et viri electissimi, plura diuersis oracionibus in presencia ipsius domini nostri beatissimi exposuerunt, quoad placuit corroborantes exhor- tatorias suas peticiones auctoritatibus cum racionibus, tum quoque persuasionibus, ornate sane atque diserte. Que cum omnia reuerendissimis paternitatibus vestris et dominacioni- bus nota fore conspicimus, ad vniuscuiusque exhortatorie petiti responsionem descendere congruencius iudicamus, quam eorundem dominorum oratorum singula repetamus proposita. Verum non declinantes ab ordine per eos ipsos egregie custodito, vice et nomine ipsius sanctissimi domini nostri, cuius sumus nuncii et oratores inmeriti, frater Ambrosius prior generalis et ego Anthonius auditor, respondebimus eorum singulis peticionibus conclusiue, ne verbis inmorari videamur, ex qua tamen responsione satis aperte colligi poterit, quid eorum quisque dixerit pecieritque. Ad primum igitur, reuerendissimi patres vosque viri elegantissimi, per ipsum magistrum Matheum primo propositum respondemus atque dicimus, quod sanctissimus dominus noster inter alias res quantumcumque graues reduccionem Grecorum et ecclesie orientalis ad veram et catholicam fidem semper sibi precipuam fecit. In qua quidem re quantum laboris cureue sumpserit primum Constancie, deinde Rome tempore felicis recordacionis Martini pape v., postremo postquam ad apicem apostolatus assumptus fuit, multis notum est, presertim plerisque ex vobis, reuerendissimi reuerendi- que patres, sicque viam illam omni quo melius potest studio vnacum hoc ipso sacro con- cilio paratus est prosequi, gaudetque plurimum quod hec reduccio Grecorum vobis, patri- bus et dominis reuerendissimis facilis videatur, quam quidem primum per sanctitatem suam promotam aliqui philateriam antiquam et cantilenam vocabant, et hoc quoad primum. Quo vero ad secundum, hoc est ad materiam indulgenciarum, sic breuiter respondemus. Modus iste habendi pecunias, reuerendissimi patres, grauis est eo quod ex questu pro- ueniat, qui in similibus superiori tempore multa mala attulit exempla populo christiano. Item aduentus Grecorum, cuius gracia hoc queritur, omnino incertus est, quamquam eorum oratores aliquid certum conclusisse videantur, nam et alias multa polliciti sunt, que tamen aut rerum vel temporum neccessitate vel alia causa mutato consilio non seruarunt. Nemo in rem incertam aliquid conferre disponet, sed suspicabitur pocius gracia turpis questus et lucri id fieri. Regnum Cypri et insula Rodi, terrarum christianorum fortissima propugna- cula, ex hoc scandalum et iacturam grauem pacientur, similiter et multa pia opera, que ad indulgencias huiusmodi promouentur, si contingat hos Grecos non venire ; tunc plane arbi- trabitur quispiam vos illusisse, et predam quandam hac ficcione quesiisse, et dicet "ecce, qui in multitudine diuiciarum gloriantur, et preualere voluerunt in vanitate sua“, sicque quod pro pietate quesitum erat, ad impietatem ascribetur, quod omnino cauendum videtur, apud eos maxime qui ad sancta opera conuenisse se profitentur. Quare concludimus, reue- rendissimi patres, quod ante omnia expectandum sit imperatoris et patriarche finale respon- sum et habenda certitudo de aduentu eorum; qua habita siue per viam indulgenciarum siue alio modo, qui melior et conueniencior forsan sit aut esse videatur, sanctissimus dominus noster se paratum offert ad concurrendum cum hoc sacro generali concilio, et omnes possibiles fauores impendendum, et hoc quoad secundum. Ad tercium vero bre- uissime dicimus, quod ipse sanctissimus dominus noster tunc eciam paratus est cardinales et prelatos et alias litteratas personas ad tam pium opus et locum electum mittere, ymo et Scriptores II. 103

Strana 818
818 Liber IX. Caput XXIX. si contingat eligi locum, ad quem sanctitas sua commode accedere possit, personaliter interesse curabit; interim autem deputabit viros aliquos doctissimos, qui super differenciis Grecorum et Latinorum plene conferant et disputent, quamquam ista materia reperiatur plene discussa; et hec omnia quoad proposita per venerabilem virum magistrum Matheum. Accedimus modo ad peticionem venerabilis decretorum doctoris domini Johannis, et primo quoad obseruanciam decretorum huius sacri concilii sic breuissime respondemus, quod sanctissimus dominus noster quantum potuit decreta huius sacri concilii amplexus est et seruare voluit, et in futurum se paratissimum offert; et si in preteritum aliquo particulari casu aliter factum esse videatur, id ex iustis et neccessariis causis, si res diligenter inue- stigetur, factum fuisse comperietur, et itidem in decreto de eleccionibus seruatum esse videbitur. Quo vero ad articulum causarum hoc damus responsum, quod sanctissimus dominus noster non intendit ex causis, que in curia recipiuntur, scandalum aliquod facere, sed cum mos sedis apostolice sit, vt norunt vestre dominaciones reuerendissime, vnicui- que ministrare iusticiam, non est mirum, si ad se concurrentes susceperit eisque iusticiam per viros doctissimos et in talibus valde expertos ministrari iussit; nec semper constat a principio, cum causa conmittitur, de omni circumstancia iudicis, a quo ad curiam intro- ducitur, videlicet qua auctoritate iudex processerit. Curauit sanctissimus dominus noster materiam licium pro viribus excidere, et quandoque requisitus causas eciam ad hoc sacrum generale remittere concilium. Sed mirantur multi et non dolere non possunt, quod sacrum hoc generale concilium, quod pro rebus maximis et vniuersale bonum concernen- tibus congregatum esse se profiteatur, ad innumerabiles priuatarum et minimarum rerum causas occupetur, et quotquot pro ea re venientes indifferenter admittat, et sepe in curia Romana ceptas ad se retrahit ; quo fit vt multi se incorporari procurant, non vt communi vtilitati consulant, sed priuatis eorum commodis, et sepius cum alterius partis grauamine, et signanter officialium curie Romane, qui sub eo pretextu hic sepe trahuntur. Quod plu- rimi ex vobis, reuerendissimi reuerendique patres, circumspicientes dixerunt pluries et proclamarunt huiusmodi particulares causas et alia priuata negocia per hoc sacrum con- cilium non esse admittenda; et magister Simon Freyron, alias orator huius sacrosancte synodi, ad ipsum sanctissimum dominum nostrum accedens dixit sacrum concilium ad ea velle prouidere et a se modo abdicare, et hoc quoad articulum causarum. Quo autem ad scriptores et abbreuiatores qui de hoc sacro concilio dicuntur ad curiam vocati, dicimus illos qui tempore mandati in hoc sacro generali concilio incorporati erant, fuisse in ipso mandato semper exceptos, sicque ex eo mandato nichil contra huius sacri concilii supposita esse innouatum ; si qui autem postea et iam mandato preuenti in fraudem et elusionem incorporari curauerunt, extiment reuerendissime paternitates vestre an iure fecerint, et hoc breuissime quoad scriptores et abbreuiatores. Quo vero ad decretum annatarum etc. licet alias per me multa dicta sunt, tamen vtile et non superfluum fore putauimus, si iterum ad id pauca quedam subiciamus, vt in omnibus vno satisfecisse videamur sermone. Breuis- sime itaque sic respondemus, quod nemo satis admiratur, quod in re tam grandi irrequisitis sanctissimo domino nostro atque sacro collegio et aliis quorum interest, tam cito et in- sperate conclusum fuerit; quod si vmquam faciendum fuit, hoe precipue tempore obmit- tendum videbatur, quo Romana ecclesia et multe alie pro malignitate temporis innumera- bilia dampna sunt passe. Si qui in hiis pretendebantur abusus, hiis prouidendum erat sine

Strana 819
Liber IX. Caput XXIX. 819 priuacione substancie, aut saltem simul prouisio debita facienda erat, vt sic iusticia et pax obuiarent sibi. Vnde reuerendissimi patres dominique prestantissimi, interim vnde viuent, qui hactenus inde vite sustentacionem ducebant? Vnde ecclesiarum suarum onera suppor- tabunt, cum preter Romanam ecclesiam multi prelati sunt, qui ex possessionibus aut deci- mis parum vel nichil recipiant? Vnde sedes apostolica impensas faciet, prouidendo nec- cessitatibus vniuersalis ecclesie pro hiis que pertinent ad pacem et extirpacionem heresum et errorum, et ad alia concernencia bonum publicum tocius populi christiani? Jure igitur, reuerendissimi patres, manutenenda erant ista, saltem donec aliter fieret sufficiens pro- uisio; de qua prouisione sufficienti facienda per sacrum hoc generale concilium sanctis- simus dominus noster vult esse bene contentus iuxta desiderium sacri huius concilii, pro- uiso quod taliter fiat, quod stabilis et firma permaneat, et hoe quoad vltimum ad laudem Dei omnipotentis. Amen." Responsio synodalis data a presidente concilii super acceptacione decretorum per papam facienda primo quam eidem a concilio fiat prouisio loco annatarum. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Hodie in nostra generali congregacione dilectus ecclesie filius Julianus tituli sancte Sabine sancte Romane ecclesie presbiter cardinalis, apostolice sedis legatus, presidens in hoc sacro generali Basiliensi concilio, dilectis ecclesie filiis Ambrosio priori Camaldulensi et Anthonio de sancto Vito, palacii apostolici causarum auditori, oratoribus sanctissimi domini Eugenii pape quarti, infrascriptam responsionem dedit in modum qui sequitur. Deceret huius sacri concilii dignitatem, vt cum sanctissimi domini nostri pape oratoribus nunc respondendum sit, tali viro hoc onus iniungeretur, qui et sacro concilio et ipso summo pontifice dignam oracionem faceret ; sed cum loco tantum et non meritis hoc respondendi officium tribui hactenus solitum sit, excusabit consuetudo, si vestris ornatissimis oracionibus par aut similis non reddatur oracio. Excusari et ego iure debeo, qui hunc primum locum non ambitu aliquo, sed superioris iussu contraque meum instinctum consecutus, quem eciam non voluntas, sed neccessitas ad respondendum coegit; semper familiariter ego, quemadmodum apud vos domi soleo, nunc vobiscum colloquens magis quam perorans, vestrarum oracionum assumam partes, quibus nomine sacri concilii respondebo. Et a vobis inicium dicendi faciens, vene- rabilis domine generalis, qui primum Lactancii aut Ciceronis stilo hic perorastis, quatuor ex vestra oracione principaliter colligo : primo hanc sanctam synodum ad caritatem pacem- que et vnitatem cum domino nostro conseruandam exhortati estis ; secundo sanctum pium- que eius propositum ac desiderium explicastis ad hec tria opera, quibus hoc sacrum con- cilium intendit; tercio quod sedem apostolicam potentem esse et opibus habundare nec- cesse sit, vt oppressos releuet et indigentibus subueniat; postulastis demum loco anna- tarum, quas decretum nostrum proxime editum abstulit, prouisionem sedi apostolice suf- ficientem fieri. Vos autem, domine Anthoni auditor, duo precipue apud fratres minores eciam disertissime complexus estis : primo quod hee annate iure naturali, diuino et humano tollerari poterant ; secundo quod aut suspendatur decretum, aut debita sedi apostolice fiat 74. 1435. 3. Nov. 103

Strana 820
820 Liber IX. Caput XXIX. prouisio. Exhortacio quam primo loco, domine generalis, ad pacem caritatemque et vnitatem fecistis, sancta quidem est et salubris et omni accepcione digna, quam quilibet christianus vtraque manu amplecti debet; que quam sit neccessaria et vtilis in se quilibet palam expe- rietur, quantumlibet enim homo sit diues et potens, omnia habens nature et fortune bona, si pace et vnitate cum proximis careat, nichil iocunditatis, nichil leticie sentire vmquam poterit, sed plurimas animi molestias atque angustias secum vbique deferet. Nos eciam non passi sumus hoc munere pacis ab ipso summo pontifice preueniri; nam sepenumero ac per nostros oratores nouissime Florenciam destinatos id ipsum sue sanctitati nunciauimus, optantes vt vnum essemus caritate ipse et nos, sicut Christus pro discipulis suis orans dicebat „oro, pater, vt vnum sint, sicut et nos vnum sumus". Ipse igitur summus pontifex pacem et vnitatem nobiscum habere desiderat et nos secum, ipse illam nobis nunciat et nos sibi; quid ergo restat quod ipso et nobis pacem et vnitatem optantibus inuicemque nunciantibus pax ipsa non sit? An quia sic alter alteri pacem optamus et nunciamus, pacifici dicendi sumus ? An eciam quia inter dissidentes, vt modo in christianissimo regno Francie factum est, pacem componere satagimus, filii Dei vocabimur, si pacem inter nos inuicem non habeamus ? Non quidem ; inquit enim beatus Jheronimus super Matheum in verbo illo „beati pacifici" : "Ille vero pacificus est, qui prius in se ipso, deinde inter alios pacem querit“. Ipse et nos vnum corpus ecclesie sumus, qui regimur sub vno Christo capite nostro, ipse et nos ciuitas Dei sumus, ipse et nos vna domus domini sumus; si in hoc corpore, si intra huius ciuitatis ecclesiastice menia, si intra huius domus domini parietes dissensiones, emulaciones odiorumque bella versentur, quis ipsum et nos pacificos recte nuncupabit, eciam si in toto orbe terrarum pacem efficeremus? Quid ergo cause est, cum vterque tam bonam et sinceram ad pacem se voluntatem habere dicat, quod inter nos et ipsum non mediocres dissensionum scintille apparent, que nisi caute extinguantur, veren- dum est ne in maximam erumpant flammam? Quid opus est indiciis aut coniecturis huius discordie causas inuestigare? Audiamus quid in nobis loquatur dominus Deus noster, quo- niam loquitur pacem in plebem suam; inquit Deus per os psalmiste „misericordia et veritas obuiauerunt sibi, iusticia et pax complexe sunt se“, demonstrat profecto nobis dominus Deus noster, quod pax sine iusticia esse non possit, ymo vt illa sit, iusticiam precedere oportere. Cum ergo ita sit, aliter enim esse non potest cum sic veritas attestetur, nec- cessarium est, si dominus noster veram pacem et vnitatem inter nos et ipsum fore desi- derat, vt ea que ad iusticiam spectant prius ipse premittat, hoc est vt ecclesie vniuersali ius suum tribuat. Quod est illud ecclesie ius, que sunt ille iusticie partes, que veram pacem precedere debent? Non certe alie nisi, cum ecclesia vniuersalis spiritu sancto dirigatur et eam vniuersale concilium representet, vt ecclesia (decreta) synodalia diligenter seruet et per alios suo exemplo et iussu seruari faciat, ita vt sui antecessores, sancti Romani pon- tifices, quorum vitam in testimonium sanctitatis eciam miraculis illustrauit Deus, fecerunt, cum summa veneracione vniuersalium conciliorum canones suscipientes et per alios inuio- labiliter obseruari facientes; qui sine maxima atque vrgentissima causa aduersus ea non disponebant quicquam, nec ab aliis aliter fieri paciebantur. Inquit enim beatus Damasus „absit a me, vt sanctorum patrum canones absque ineuitabili causa transgrediar vmquam“. Et magnus ille Gregorius vt sancta Dei euangelia concilia vniuersalia venerari affirmat, et non solum quatuor illa primeua, sed et omnia, dum ea racione vtitur, que omnibus vniuer-

Strana 821
Liber IX. Caput XXIX. 821 salibus conciliis communis est. Beatus quoque Gelasius vniuersalis ecclesic statuta asse- uerat nullam esse sedem quam magis exequi oporteat quam primam. Non satis michi esset vsque in crastinum, si singulos tam summos pontifices quam sanctos doctores recensere pergam, qui saluberrimam conciliorum doctrinam super ceteras alias efferebant, venera- bantur et obseruabant. Nec sic faciendo quicquam Romani pontificis auctoritati deperit aut detrahitur, ymo adicitur et accreseit ; quicquid enim in sacris constituitur conciliis, sua eciam auctoritate statuitur, que semper ibidem refulget vt prima ac precipua pre omnibus, caput et directrix, et cum aut personaliter aut auctoritatiue semper in synodis vniuersalibus intersit, ipseque sit ecclesie rector et pastor, decreta conciliorum eciam sua et sedis apo- stolice dici non inmerito possunt. Nos enim, vt dixi, vnum ecclesie corpus sumus et ipse huius corporis caput sub capite Christo ; quicquid igitur fit ab hoc corpore ecclesiastico, eciam si omnia membra in idem concurrant, sicut in corpore naturali accidit, magis tamen ac precipue operacio queuis capiti appropriatur et ascribitur, ab ipsoque magis quam ab alio corporis membro procedere censetur. Itaque non secus synodalia decreta pro suo debito et honore exequi debet ac per alios seruari facere, quam si ab ore proprio dictata ac promulgata essent; dum enim ipse presens est, ipse concludit, ipse statuit, ac sub nomine et persona eius omnia decernuntur; dum abest, sui presidentes, qui vice eius fun- guntur locumque apostolicum tenent ac personam pontificis representant, per sacrum con- cilium deliberata concludunt. Per concilialia autem statuta in nullo sue derogatur potestati, quin pro tempore, loco causisque et personis, vtilitate vel neccessitate suadente, moderari dispensarique possit, atque vti summi principis epicheia, que ab eo auferri nequit. Hec ergo sancta synodus non opes, non quid aliud ab eo postulat, sed et hoc dumtaxat, vt quemadmodum sui egerunt antecessores circa decretorum synodalium obseruanciam, ita et ipse facere dignetur ; quod si fecerit, prout putamus et ex toto corde obsecramus, tunc preeunte iusticia mox leta fronte soror eius iocundissima succedet, pax que sine iusticia, germana sua antiquiore, incedere non consueuit. Quod si forsitan et ipse summus pontifex dicat, quemadmodum et vos in cordibus vestris nunc dicere suspicor, eciam ex parte huius sacri concilii precedere oportere iusticiam sibique ius suum per nos tribui debere, nemo nostrum ita irracionabilis est aut esse debet, quod alio iure in se, alio in aliis vti contendat, et ab alio sibi fieri iusticiam petat, ipse alteri deneget. Videamus et inter nos cum caritate discuciamus, si quid est in quo concilium ius sedis apostolice grauet, ledat, offendat, minuat; et ecce nulla erit vt spero difficultas, quin omnia ad iusticie rectitudinem et regule normam dirigantur; sic igitur vtrimque faciendo tunc rei euidencia animum vtrius- que ad vnitatem paratum demonstrabit, et tunc vere pacifici erimus ac filii Dei vocabimur. Hine ad secundam vestre oracionis partem se michi competens responsum offert; sic enim vt predictum est faciendo tunc euidenter cognoscimus et vbique palam fatebimur sancti- tatem suam ad hec sancta opera, propter que conuenimus, veram perfectamque voluntatem gerere, tune nos super omnes precipui laudatores ac precones erimus. Tercio loco dicitis oportere sedem apostolicam habundare ac potentem esse exemplo illorum Romanorum pon- tificum, qui beato Athanasio, beato Johanni Chrisostomo, ac beato Thome Cantuariensi de sedibus propriis pulsis opem subsidiaque neccessaria contulerunt, beati quoque Gregorii, qui vsque in Jherusalem indigentibus vite neccessaria ministrabat. Nos nec re nec verbo contradicimus, ymo non est illa sedes nec esse potest tam potens, tam locuples, quin eam

Strana 822
822 Liber IX. Caput XXIX. pro vtilitate ecclesie locupleciorem potencioremque esse vellemus, quamquam affirmamus et in illa et in aliis episcopalibus sedibus desiderari magis copiam habundanciamque vir- tutum et meritorum, quam opum aut diuiciarum; nec certe fecimus aut quicquam facere intendimus, per quod illa sancta sedes iacturam seu diminucionem aliquam auctoritatis vel facultatis pati posset. Quod si recte cuncta animaduertantur atque omni passione sopita iudicentur omnia, nemo asserere cum racione poterit quicquam per hoc nostrum decretum in diminucionem, derogacionem seu preiudicium sedis illius fore attemptatum. Et quam- quam multe ad id suppetant raciones, tres nunc satis esse iudico: primo cum nemo infi- cietur multos in exaccione harum annatarum solitos fieri abusus, cum eciam hine multi scandalum paterentur et serupulum in conscienciis, ac modus ipse exigendi onerosus esset ecclesie et apud multos speciem mali continere viderentur. Nos hiis omnibus hoc decreto prouidimus, sequentes doctrinam Christi mandantis nemini incuciendum esse scandalum, et apostoli Pauli precipientis ab omni specie mali abstinendum, regulas quoque canonicas ac legales, que nonnulla prohibent licet in se non mala, ob hoc tantum quod vel speciem mali continent vel occasionem prebeant delinquendi. Nonne et gratis offerre et elemosinam dare pium est et caritatis opus? Sed quoniam tempore baptismi nummos proicere in con- cham speciem pretendebat mali, emendari et aboleri talem consuetudinem iussit ecclesia. Nichil quidem nouitatis per hoc decretum in ecclesia introductum est, sed precepta et exempla Christi executi sumus ac sanctorum patrum renouauimus instituta. Quid fecimus, audite et considerate queso diligenter; statuimus, quod beneficia et ordines ecclesiastici gratis conferantur. Numquid hoc est scelus aliquod aut sacrilegium? Nonne saluator noster hanc ipsam nobis neccessitatem imponit, dicens „gratis accepistis, gratis date“? Quid fecimus? Statuimus quod spiritualia pacto, conuencione seu contractu, aut opera nummu- lariorum non distribuantur; sed et Christus, Deus noster, in domo domini hoc fieri videns flagello de funiculis facto, zelo iusticie succensus, expulit inde omnes vendentes et emen- tes, ac mensas nummulariorum euertit, et cum ipse cetera crimina verbo tantum detestatus sit, hoc vnum manu propria terribili punicione correxit. Quid fecimus? Decreuimus quod res spirituales sine pecunie interuentu ministrentur; at beatus Petrus, primus Christi vicarius, domini mentem cottidiana conuersacione intelligens, cum Simon Magus pro gracia spiri- tuali pecuniam afferret, eum abhorruit, maledixit, repulit dicens "pecunia tua tecum sit in perdicionem". Nonne sacrorum conciliorum, sanctorum Romanorum pontificum probatorum- que doctorum codices hiis prohibicionibus pleni sunt, vt videlicet pro rebus spiritualibus et ecclesiasticis nichil ante vel post ab inuito exigatur ? Hoc fecimus, hoc statuimus ; con- queratur ergo qui vult, si tamen iuste id possit, de illis qui nobis talem legem dederunt, quorum decreta renouauimus, non nostra fecimus. Quis ergo iam dicere audebit sedem apostolicam aut alias per hoc tam salubre ac neccessarium statutum depauperatas aut lesas fore ; ymo reccius dicet, qui racione vtitur, honestatas expolitasque et ad decorem pristine forme redactas. Secunda vero ab omni calumpnia nostrum decretum euidenter defendit; per ipsum non interdicitur, quin pro vite sustentacione aliisque ecclesie neccessitatibus summus pontifex aliarumque ecclesiarum episcopi caritatiuum subsidium indicere, decimam seu aliam quotam imponere fructusque aliquorum beneficiorum ad tempus reseruare, vel alias subuencionum species petere possint. Satis ista essent, nisi et terciam reddere pro- misissem ; quamquam autem sic decretum sit et bene decretum, non tamen adhuc auditum

Strana 823
Liber IX. Caput XXIX. XXX. 823 est, quod hee sancta synodus nolit sedi apostolice dignam et competentem prouisionem facere, ymo hoc per suos oratores iam pridem nunciauit et pollicita est, si tamen obser- uancie decretorum synodalium, vt dignum est, racionem habuit. Et veluti in corpore natu- rali reliqua membra suo capiti neccessaria prouideant et vt vite et sustentacionis influxus ab illo in ipsa descendat, sic quidem equum est et racioni consonum, vt ecclesie per orbem diffuse summo pontifici suisque pastoribus indigentibus, vt ab illis salubriter regantur et gubernentur, neccessariam subuencionem porrigant. Nichil autem ad bene regendam con- seruandamque ecclesiam eque vtile et neccessarium est, quam vt synodales canones, quos a spiritu sancto dictatos credimus, non negligantur aut contempnantur. Illud autem silencio pretereundum non est, quod nec beato Athanasio, nec beato Johanni Crisostomo, nee beato Thome Cantuariensi per Romanos pontifices, nec pauperibus Jherosolimitanis per beatum Gregorium de hiis annatis subuentum est ; neque enim adhuc hec vocabula in ecclesia Dei audiebantur, neque eciam alii sancti episcopi preclara caritatis et pietatis opera de emo- lumentis sigillorum explere consueuerant. Ex hiis facile responsio patet ad ea que primo loco vos, domine Anthonine, explicastis, quoniam et si pro vite sustentacione et aliis iustis neccessitatibus pastoribus ecclesie ius naturale, diuinumque et humanum prouisionem facere iubeant, modum tamen istum vel illum saltem pro semper non precipiunt. Illud autem con- stat quod, quanto exaccio aliqua plus habet abusus seu oneris aut scandali, vel maiorem speciem mali, tanto amplius a iure naturali et diuino discrepat; que huic diebus nostris vsitato modo exigendi annatas admixta esse nec vos nec quisquam veritatis amicus inficiari poterit. Quamquam autem modus aliquis exigendi vsitatus in ecclesia, si tamen onerosus aut abusiuus esse incipiat, nulli negare fas est, quin modum illum ecclesia possit in alium leuiorem vel honestiorem conuertere. Ea autem que pertinent ad vite sustentacionem seu vtilitatem aut neccessitatem ecclesie, que quidem de iure naturali et diuino esse fatemur, neque abstulimus, neque auferre licitum videtur; ymo, vt plus dicam, eciam preter multos sustentandi modos, qui in iure statuti sunt, hec sancta synodus, vt predictum est, summo pontifici prouisionem facere obtulit, si et ipse circa synodalium decretorum obseruanciam animum vt decet inclinauerit. Quod vero de suspensione decreti postulastis, nulla racione decere videtur, vt tam salubre decretum conformeque per omnia legi ewangelice et sancto- rum patrum institutis suspendi aut irritari debeat. Postremo vterque vestrum prouisionem sufficientem sedi apostolice faciendam poposcit; ad quod sancta synodus respondet se circa hoc id deliberaturam, quod secundum Deum et racionem expediret, taliterque factu- ram, quod nemo de ipsa sancta synodo poterit cum racione conqueri. Datum Basilee in congregacione nostra generali tercio Nonas Nouembris anno a natiuitate domini MCCCCxxXV°.“ Caput XXX. Testificacio pape prosecutores eleccionis Maclouiensis iusticiam refugere; responsio Anglie regis, acceptantis dietam ad pacem regni Francie. Circa requisiciones concilii ad papam et pape ad concilium, eorumque inuicem non concordes nimium responsiones, disparitates propterea demonstrantes intencionum circa modum vnionis prosequende Grecorum et circa decretorum obseruacionem, transicio de mense in mensem facta est, sed hystorie continuacione ad narranda igitur gesta dictorum

Strana 824
824 Liber IX. Caput XXX. mensium conuertit se calamus. Habitis sex congregacionibus Septembrio mense aggregati sancte synodo extitere Johannes Intermontium Gebennensis, Johannes in Scuterin Argen- tinensis diocesum abbates, Thomas de Laybarde secretarius regis Scocie, Albertus Verewind in decretis, Johannes Quintini de Ortenberg in legibus licenciati, Johannes de Attolia archidyaconus in ecclesia Morauiensi, canonici septem, prior vnus et duo alii. Sancta sy- nodus recepit litteras pape, notificantis vacante dudum ecclesia Maclouiensi transtulisse ad eam Trecorensem episcopum, quem alias dux Britannie sepe conmendauerat per litteras suas, presentata vero eleccione ad ipsam ecclesiam Maclouiensem de persona elemosinarii ipsius ducis obtulerat viam iusticie, vt dandi conmissarii eleccionem visuri partesque examinaturi relacionem vt moris est facerent in secreto consistorio ad effectum iusticie consequendum ; sed qui presentauerant eleccionem acceptare noluerant, dicentes se id facere non posse nisi consultis duce et elemosinario prefatis, itaque reiecta oblacione iusticie recessissent. Hec autem significabat pro exprimenda veritate, intelligens fautores elemosinarii dissemi- nasse in concilio fuisse sibi iusticiam denegatam, mendaciis et fictis coloribus suam causam honestare volentes; vellent igitur, prout eorum decebat sapienciam, similes calumpnias respuentes aures non prebere obloquentibus tam aperto defendentibus se mendacio. Suscepit item litteras imperatoris, possibiles sibi sacro cetui referentis graciarum acciones, quod post varias Ludouici de Palude, episcopi Lausanensis, passas vexaciones tulerat pro eo sen- tenciam diffinitiuam ; cui se conformans concesserat regalia et alia principibus atque vasallis sacri imperii fieri consueta, deuotissimo studio flagitans, vt sancta synodus eidem Ludouico omni cura et vigilancia assistens operam daret possibilem, vt ipsius ecclesie Lausanensis pacificam et quietam nancisceretur possessionem, se ipso eidem non denegaturo amminicula possibilia in hiis que suam concernerent iurisdiccionem. Litteras quoque Henrici Anglie regis datas xin°. Iulii, quod post eidem per Johannem Pulchripatris theologie et Stepha- num de Nouaria legum doctores, synodales oratores, credenciam seriosius explicatam deliberacionemque habitam cum suis consiliariis responsiones super auisatis tam verbo quam in scriptis monstrari fecisset, de quibus oratores ipsi plenius nossent informare, qua- rum personas multimode dignas apud sanctitates patrum internis affectibus reconmitti precabatur. Alias eciam ducis Clocestrie, referentis partes suas non segniter apposuisse, vt dicti Johannes et Stephanus graciosam inuenissent celsitudinem regiam et sanctissimis sacri concilii desideriis inclinatam, de quo ipsi referrent. Effectus autem regie responsionis scripto date hic est, quod cum dicti oratores concilii narrassent concilium fuisse auisatum per illustrem principem, regie sue celsitudinis auunculum carissimum, Burgundie ducem, requisitum per ducem Borbonii et certos alios velle intendere ad generalem pacem regni Francie, prelocutum fuerat de dieta vna siue conuencione tenenda in villa Attrebatensi prima die Iulii, quantum ad locum et tempus iam acceptata per ipsum ducem et partem alteram regie sublimitati aduersantem, cum firma intencione ad eam de principibus sui sanguinis et aliis consiliariis suis transmittendi cum plenissima potestate, ad quam eciam sacrum concilium intendebat aliquos de maioribus transmittere; quamobrem concilium hortabatur, vt dictam conuencionem acceptans de suis parentibus et consiliariis mittere vellet cum plenissima potestate pacem perficiendi. Sublimitas regia dicebat se constanter tenere in mente minime latere sacrum concilium neque latere posse, cuius et qualis dispo- sicionis omni tempore fuerit erga ipsum pacis bonum; namque sui animi disposicionem ad

Strana 825
Liber IX. Caput XXX. XXXI. 825 id flexam et inclinatam aperuerat primo beatissime memorie pape Martino v. per medium reuerendissimi patris cardinalis Anglie crebro ad ipsam pacem hortantis, et demum quia repetitis vicibus Basileam miserat oratores ad pacem ipsam plenam potestatem habentes. De sua eciam disposicione ad pacem constabat testimonio cardinalis sancte Crucis a sede apostolica in regnum Francie ea de causa legati, serenissimi quoque Sigismundi Roma- norum imperatoris eam postulantis per responsiones et scripta regia pluries sibi trans- missa ; ac eciam de hoc testimonium perhibebant diete et conuenciones varie inter partes dissidentes appunctuate, primo apud Altisiodorum, et deinde apud Carbolium, quibus car- dinalis sancte Crucis interfuisset. Nichilominus sua celsitudo inclitissimorum progenitorum suorum, qui pacis et vnitatis intimi semper extiterant zelatores, vestigiis inherendo ad Dei laudem et honorem et ad euitandum christiani sanguinis effusionem, ymo pro quiete et tranquillitate subditorum regnum Francie inhabitancium, et presertim ob reuerenciam hor- tamentorum tam sanctissimi Eugenii summi pontificis quam concilii eiusdem, vt realiter ficcione quauis exclusa insinuaret disposicionem, quam omni tempore erga bonum pacis gerebat in pectore, suam ambasiatam solempnem cum potestate plenaria dictam pacem assequendi ad locum memoratum effectualiter destinaret. Rogabat vt concilium sacro- sanctum tales mitteret, qui essent pacis amatores et absque parcialitate quacunque suas operas efficacius interposituri, que pacis essent erga partes ipsas vellent effectualiter pro- curare. Juxta premissa Johannes Pulchripatris de gestis in ambasiata relacionem fecit die quarta mensis huius, absente collega suo Stephano, quia manente captiuato in partibus inferioribus Almanie. Qui quarta die Nouembris in concione sacra seriose conmendans statum et modum ac mores regis, infortunium exposuit, quod in regressu ad concilium pertulit, querela data contra latrones quosdam Maguntine diocesis, qui captiuantes expo- liauerant eum rebus et bonis suis; petenti vero iusticiam sibi ministrari et sue prouideri indempnitati Simon de Theramo aduocatus contra aduocatum aduersabatur, allegans cau- sam remitti ad forum imperiale ; sed ille quod petebat obtinuit iudices sibi dari. Recepit preterea sancta synodus Johannem de Polomar prepositumque sancti Florini et Egidium Carlerii, oratores suos super negociis Bohemie destinatos, aliis apud oppidum Brunne Olo- mucensis diocesis remanentibus, de quorum relacione sistitur explicanda futuro mense per ambasiatores imperatoris ; verumtamen super expositis per eosdem ad referendum ea elec- toribus imperii destinati fuere dictus prepositus sancti Florini et Rodulphus de Rudesheim, conmissione eciam super pacificacione ecclesie Treuerensis quatenus electores ipsi operam darent. Caput XXXI. Vtrum innouari deberet decretum Toletani concilii contra appellantes a con- cilio multe agitaciones, secuta prouisione differenciam assignante sentenciarum per con- cilium aut conmissarios, specialesque regule cancellarie super litterarum expedicione. Quoniam autem in multis causis, eciam in generali congregacione diffinicione habita, appellaciones interponebantur, vel pro colore ad ipsum Basiliense concilium, vel ad futurum, vel ad papam, vel generaliter ad illum seu illos ad quos deberet et posset recurri, ymo coniunctim ad omnes, mense isto in publicam omnium patrum nocionem Scriptores II. 104

Strana 826
826 Liber IX. Caput XXXI. deuenere que desuper hiis inter Calcedonensis concilii gesta leguntur, et decretum septimi concilii Toletani, cuius primo et illius tenores sequuntur. Decretum Toletanum contra appellantes a concilio. „Vndecime accionis articulo decretorum vniuersalium perhenne dedimus firma- mentum, scientes quod multimoda semper Deus opposicione iudiciorum erumpnas releuet oppressorum, et sicut malis exigentibus hominum permittit exerceri penurias vlcionum, ita cum voluerit grauedines releuat pressurarum. Hinc et decreta precedencium patrum ad contencionis iurgium radicitus euellendum rite synodalem fieri censuere conuentum, vt illic de diuersitate iudiciorum preterite lites habeant terminum, vbi spiritus sanctus vniuersalem ordinauerit ecclesiam. Ab hoc ergo spiritu sancto succensi, ne quilibet in posterum aut impune valeat conmoueri aut generalia statuta conuellere, plena decernimus vnanimitate connexi, vt quecumque pro fidei causis ecclesiasticisque negociis aut in preteritis gestis, aut in presentibus constitutis, aut in futuris eciam decretis vel sunt vel fuerunt diffinicione conscripta vniuersalis auctoritatis, nullus hiis deinceps contradicere audeat, nullus ea reuerberare presumat, nullus non implere contendat. Nam si quis ex religione contra hec inobediens aut susurrans, aut certe lacerator aut inuidus, ac non pocius eorundem fautor extiterit gratuitus, et honoris sui et communionis sancte lugeat amissione mulctatus. Cum vero quelibet sancta synodus agitur ac pacifice inter pontifices quippiam diffinitur, si pau- ciores per nescienciam aut contencionem forte dissenciant, aut conmoniti plurimorum (sen- tencie cedant, aut ab eorum) cetu cum dedecore confusionis abscedant aut excommuni- cacionis annue (sentenciam) luant. Calcedonense scriptum, quod appellare a concilio non decet. Item in sacro concilio Calcedonensi accione xi. ita scribitur : „Regula est, vt ab electa synodo non liceat appellare, isti igitur hac ipsa sunt eleccione dampnati", et vltra subiungitur "hec est fides patrum; qui preter ista sapit, hereticus est, qui vero aliter sapit, anathema sit". Et inferius subiungitur „appello a te“, quasi diceret „refuto te“. Et in principio subiungitur hee clausula „cesset igitur iam prophana contencio; nam vere impius atque sacrilegus est, qui post tot sacerdotum sentenciam opinioni sue aliquid trac- tandum relinquit“, et subiungitur „quisquis enim post veritatem repertam aliquid vlterius discutit, mendacium querit“ Grauissimis itaque agitacionibus inter patres habitis, vtrum liceret appellare a con- cilio, ne videretur noua adinuencio, sed quod iam ab antiquo facta fuisset determinacio, post deliberaciones magnas lecto in generali congregacione, quod concordarent tres depu- taciones, vt renouarentur decreta Toletani et Calcedonensis conciliorum declarareturque non solum in causis fidei, sed eciam in omnibus causis, que per concilium conciliariter terminarentur, locum habere, Arelatensis cardinalis, presenciens futuras refragaciones, in eum finem multa preloquens supplicabat dominis de concilio, vt omnia fierent in pace. Post quem Turonensis archiepiscopus nomine proprio et regis Francie, cuius erat amba-

Strana 827
Liber IX. Caput XXXI. 827 siator, supplicauit vt circa dictam renouacionem maturius meliusque deliberaretur, alias requisito a notariis instrumento protestabatur contradicere, et actu eciam illi contradi- cebat racione reddita in grauibus materiis, vt apparebat per instrucciones eis datas, quas producere se offerebat, ambasiatores regis consentire non posse nisi primum rege consulto. Deinde Conchensis episcopus, allegatis racionibus quibusdam in aduersum dicte renoua- cionis, supplicabat dari deputatos visuros et examinaturos, vtrum deberent renouari, fac- turos postmodum relacionem. Burgensis vero episcopus nomine suo et regis Castelle sibi- que adherencium requirebat supersederi, et quod audirentur in deputacionibus contra ipsam innouacionem dicere volentes ; cuius protestacioni adhesere Dignensis, Pergamensis et Taurinensis episcopi. Lubicensis autem episcopus, ambasiator imperialis, contradicens dictorum protestacionibus dicebat decreta illa arma esse Basiliensis concilii, seque illis adherere ; simili modo Lugdunensis archiepiscopus, primus ambasiatorum regis Francie. Niuerniensis autem, ambasiator Burgundie ducis, petebat dari deputatos ; item collega eius Johannes Amelin, prior quoque Paterniaci, in quantum sub illis decretis dux Sabaudie com- prehenderetur. Ebroicensis eciam episcopus illius erat voti deputatos dari. Legatus autem, respondens primo ad allegata per Turonensem archiepiscopum, decreta conciliorum per papam interpretari debere, dicebat id verum non esse sedente concilio, quoniam eius est interpretari cuius est condere, secus autem concilio non sedente. Quo vero ad materiam dicebat non fuisse concilii mentem, prout ipse credebat, vt decreta ipsa non viderentur et examinarentur per deputatos ad conficiendum, ideoque videretur sic concludendum, vt videantur et examinentur, deputatis desuper conuenturis et examinata relaturis. In quibus- dam eciam aliorum concordatorum concludens fecit quasdam limitaciones. Fueruntque deputati vna cum legato patriarcha Antiochenus, Lugdunensis et Mediolanensis archiepiscopi, Lubi- censis, Conchensis, Burgensis, Aquensis, Niuerniensis, Lectorensis et Lausanensis episcopi, Jordanus Morini, prepositus Cracouiensis, Johannes Pulchripatris, electus sancti Poncii de Castrono et de Cerrato abbates, vicarius Frisingensis, Dyonisius de Sabrenoys, Lismorensis et Ebredunensis archidyaconi, Johannes de Monte nigro, Johannes de Turrecremata, Ro- dulphus de Porta, Johannes Celi, Matheus Menage, Nicolaus Hermenstein et Wilhelmus de Constancia. Deputatis supradictis eciam conmissum est, vt auisarent super facto indulgen- ciarum, quod videbatur profecto acceleracionem requirere, cum ex illis speraretur pecunia habenda ad preparacionem galearum, de quibus erat promissum; quantalibet tamen acces- serit tunc diligencia, ad illarum publicacionem deueniri non potuit vsque ad mensem Aprilis. Sed ex premissa deputacione tam multarum insigniumque personarum quamuis non fuerit facta innouacio, prouisum fuit quantum ad rem de qua agebatur; etenim sequenti congregacione conclusum est, et quantum ad appellaciones, et quantum ad personas illas prosequentes datis iudicibus ad procedendum, expediteque desuper extitere littere syno- dales sub data tercio Nonas Nouembris anno currenti, quibus primo declaratum est licitum minime fore a sentenciis latis per synodum appellare. Deinde quod a sentenciis latis per conmissarios et iudices concilii omnes et singulas appellaciones ad sedem apostolicam quomodolibet interiectas vel interponendas in futurum, nec non restituciones aduersus dictas sentencias, conmissiones et processus super illis et illarum occasione per quoscumque iudices siue conmissarios habitos pro tempore, et illorum pretextu latas et ferendas sen- tencias et super illarum execucione decretos ac decernendos processus, quasuis eciam 104.

Strana 828
828 Liber IX. Caput XXXI. pénas et censuras continentes, et quecumque inde secuta auctoritate vniuersalis ecclesie sancta synodus ex certa sciencia tamquam friuola cassabat, irritabat et annullabat, et pro infectis habere volebat, decernens nullius fore roboris vel momenti. Et nichilominus con- mittebat Ludouico patriarche Aquilegiensi, Martino episcopo Lectorensi, Johanni vicario Visuuensi et Thome preposito Gneznensi, quatenus aduersus partes prosequentes, iudices et notarios, et quoscumque predicta exequentes sub obediencia et excommunicacionis sen- tencie late aliisue penis merito formidandis, citando eciam per edictum, procederent ad priuacionem beneficiorum et dignitatum, et declararent inhabiles ad futura obtinenda; quodque vnus ex dictis quatuor in premissis causis occurrentibus vsque ad diffinitiuas sentencias exclusiue audire vel in hiis procedere posset. Et ne ipsi appellantes preten- derent se grauari, pollicebatur sancta synodus post latas suorum iudicum et conmissa- riorum sentencias, eciam si in rem transiuissent iudicatam, de grauamine querulanti gra- ciam vel iusticiam promptissime ministrare. Vnde concessum est cardinali Arelatensi vice- cancellario et precognitoribus, vt signarent omnes supplicaciones iusticie preterquam in causis maioribus cathedralium ecclesiarum, legato autem, quatenus auctoritate concilii circa omnes supplicaciones (concernentes) defectum natalium, matrimonia, conscienciam, et similes dispensaret, examinaret et prout sibi videretur prouideret, facultate hac et superiori vsque ad mensem duraturis, alio postea mense eciam concessa. Introductaque extitit causa Sagiensis ecclesie, plurimas datura vexaciones, ad instanciam promoti per sedem apostolicam, conmissa Petragoricensi episcopo, abbati de Cerratos, preposito Gnez- nensi et Raymundo Taloni. Super officiis quoque scriptorum, quorum infrascripta sunt nomina, abbreuiatorum eciam et registratorum facte sunt regule et ordinaciones ad bonam direccionem exercicii eorum communiter et ad instar obseruancie in Romana curia solite. Ideoque illarum relacione pretermissa id dumtaxat narratur ordinatum extitisse scriptores plures numero xxv. esse non debere, et quia tunc erant quadraginta quatuor, de vacanti non esse prouidendum, donec ad dictam summam redigerentur, et quicumque per semet- ipsum non scriberet, eo ipso priuatus esset officio; quecumque preterea littere, eciamsi plumbate, non habentes signa cancellarie quod nulle essent et scinderentur; omnesque supplicaciones magne importancie legendas publice in cancellaria, expeditasque litteras per manum vicecancellarii tradendas esse ad bullandum vni ex clauigeris quatuor ; quodque quintus denarius salarii scriptorum et registratorum esset deputatus pro salario cantorum capelle concilii. Sequuntur nomina ipsorum XLIV. scriptorum. Nomina XLIV. scriptorum concilii. Petrus Bruneti. Thomas Chesneloti. Erardus Rousselli. Georgius Frey. Johannes Dieulefist. Bartholomeus de Bat- tiferris. Nicolaus de Viterbio. Nicolaus de ciuitate Ca- stelle. Johannes de Roca Petri, alias Maubert. Johannes Fredenborch. Andreas de Panigaliis. Johannes de Faresterm. Conradus Crailin. Bartholomeus Poigiare. Walterus Cossel. Johannes Campion. Petrus Paulus preposi- tus Albingensis. Johannes de Dicke. Wilhelmus de Cruce. Johannes Cimi. Johannes Fabri. Jacobus de Tiburre. Johannes Helpsem. Bertoldus Kerne- becke. Arnulph Champe- rich. Euerardus Oelp.

Strana 829
Liber IX. Caput XXXI. XXXII. 829 Bernardus Vridag. Nicolaus Bouis. Henricus Attendor. Johannes de Colonia. Henricus Tonhem. Rugherus Schoer. Robertus Malherbe. Ludouicus Schaet. Franciscus Chiom. Nicolaus Pontanus. Anthonius de Colle. Bartolomeus Bouschot. Johannes Ganfredi. Johannes Peregallus. Jacobus de Cerueriis. Petrus Ymaginis. Johannes Schwe- hontten. Michael Galteri. Caput XXXII. Differencia super materia sacrilegii, retardans Bohemos acceptare pacem, explicatur quanti sit ponderis; littereque de vocacione prelatorum ad concilium. Oetobrio mense celebratis congregacionibus octo, processione vna, sessioneque altera fuerunt incorporati procuratorie abbates ordinis monachorum nigrorum Halbersta- densis diocesis, et Guilielmus de Littera archidyaconus Marsiliensis, Thomas de Stampmo doctor, Johannes Kremmucher licenciatus in decretis, Georgius Vulf prepositus omnium sanctorum Argentinensis, Bernardus Dorslan Primisliensis Semdomirensis archidyaconus, Johannes de Scalom sacrista Dyensis, Johannes Euros thesaurarius Fornensis, Alfonsus Lupi de Heredia precentor Conchensis, frater Yuo Hinrici ordinis minorum de obseruancia, canonici tres, prior vnus et alii quatuor. Sancta synodus recepit litteras imperatoris cre- denciales in personas episcopi Dignensis et Nicolai Stock, ambasiatorum suorum, recon- mendancium personam et imperium, regna omniaque eius bona, sacro concilio offerencium assistenciam et promptitudinem exequendi omnia synodalia mandata, necnon exponencium seriose seruicia eius, opera et labores ad obsequium sancte matris ecclesie, et pro honore ac stabilimento sacri concilii in ea parte, concludencium fore patres obligatos pro sua intercedere salute ad Deum, specialiter autem reconmendancium illius parte negocium Bohemorum, et manifestancium specifice differencias, que non potuerunt complanari in dieta Brunne tenta per concilium et illorum oratores propter clausulam in tercio contentam articulo determinato per concilium, quod bona ecclesie ab aliis quam ab hiis, quibus admi- nistracio canonice est conmissa, vsurpari sine sacrilegii reatu non possunt. Namque Bohemi pecierant addi vnum verbum, vt diceret iniuste vsurpari, quod oratores concilii concedere noluerant, ne data videretur licencia vsurpandi bona ecclesiastica; addito namque verbo illo, si iam ex annexis sensus verbi non alteraretur, significari videbatur tamquam liceret bona ecclesiastica vsurpari, sed non quando vsurpacio fieret iniuste, velut vsurpacio bono- rum ecclesiasticorum non esset de per se malum, sed indifferens, vt iuste vel iniuste fieri posset, quomodo si quis adderet ad illud „non furtum facies, non mechaberis, non occides, aut non falsum testimonium dices" "iniuste“. Sane, quamuis non tam publicaretur, inter ceteras causas difficultas reduccionis Bohemorum non parua hec erat de restitucione bono- rum ecclesiasticorum; etenim destructis ecclesiis et monasteriis aliisque Deo dicatis locis cum cepissent illorum bona inmobilia, graue admodum illis fiebat, quod erat notorium, confiteri vsurpata ab eis fuisse illorum bona, eoque nitebantur pro illo verbo „iniuste", vt iuuare se possent non iniuste vsurpasse. Legatus autem remittens materiam ad deputacio- nes, more consueto regraciatus est imperatori et oratoribus ipsis. Recepit quoque litteras domini de Rosenberg, strenue militantis continuo aduersus Bohemos, et specialiter contra Thaboritas, quorum in certo conflictu habito diebus illis prostrauerat octingentos ; eius

Strana 830
830 Liber IX. Caput XXXII. autem personam et acciones omni dignas laude conmendabat Johannes de Polomar, sup- plicans reconmissum haberi in aliquo subsidio pro sustentandis gentibus armorum. Habita autem noticia de desideratissimo bono pacis videlicet inter regem Francie et ducem Bur- gundie concluso per legatos concilii et pape in dieta Attrebatensi, pro accione graciarum die nona celebrata missa solempni per cardinalem Arelatensem, facta est synodalis pro- cessio, in qua fuerunt xLIV. mitre, factique sunt ignes magne leticie per subditos ipsorum principum et suorum confederatorum. Sub huius data diei enarratis causis reduccionis Bohemorum vnionisque Grecorum et aliis, quare adhuc oportebat manere sacrum con- cilium, quodque ad disputaciones habendas cum Grecis neccessarii essent viri litterarum studio eruditi, vt interim vacarent, sancta synodus datis deputatis ad procedendum decreuit litteras ad cardinales, patriarchas, archiepiscopos, episcopos, abbates, ceterosque eccle- siarum prelatos et capitula, qui nondum ad concilium venerant aut suos cum patribus con- tinue presentes et laborantes non destinauerant, requirens, monens et in virtute prestiti iuramenti et sancte obediencie mandans, quatenus personaliter, et si legittime prepediti, causa prepedicionis sancte synodo legittime intimata, personaliter non possent, per solemnes et doctos viros infra mensem post insinuacionem litterarum versus concilium mitterent, vt tractandis ecclesie neccessitatibus interessent, alioquin contra ipsos absque alia vocacione per suos conmissarios procedere vellet ad penas grauiores. Mense quoque isto post magnos labores, quorum particeps fuit horum scriptor anno xxiv°. cum illis de ordine suo, dum Basilee, et dum esset Florencie, post latam sentenciam cum ipso principali, sed et appro- pinquante diffinicione in concilio labores ipsi fuerunt excrescentes, Ytalicorum multis, item et mendicancium in aduersum conantibus, nichilominus facta est condempnacio tractatuum et assercionum Augustini de Roma super materia de Christo integro, libellis et defensoriis eius eo die publice concrematis, reseruato dumtaxat originali vno cum aliis libellis con- dempnatis Auinione custodiendo. Celebrata itaque est sessio vicesima secunda sancte Basi- liensis synodi, XLII. prelatis consedentibus cum pluuialibus et mitris, decantante missam Niuerniensi episcopo, et post completas letanias cum euangelio secundum Johannem „iam die festo mediante" vltra solitum preuia collacione ad materiam pertinente Dignensi epi- scopo publicante decretum tenoris sequentis. Sessio XXII. condempnans libellos Augustini de Roma de Christo integro. 75. 1435. 15. Oct. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Cum inter cetera pietatis opera ad conseruandam fidei catholice veritatem extirpandosque errores et hereses hec sancta synodus potissime conuenerit, nostre sollicitudinis precipuum studium est illico, vt pullulare aliquid nouerimus, quod fidei christiane puritatem offendere et splendorem luminis in mentibus fidelium quomodolibet obnubilare possit, penitus rescindere agrumque domi- nicum a noxiis zizaniis et vepribus cum omni diligencia expurgare. Proinde quendam libellum editum a magistro Augustino vulgariter dicto de Roma, archiepiscopo Nazareno, cuius primus tractatus de sacramentis vnitatis Christi et ecclesie, siue de Christo integro intitulatur, secundus de Christo capite et eius inclito principatu, alius de caritate Christi

Strana 831
Liber IX. Caput XXXII. 831 circa electos et eius infinito amore, tamquam non sanam et erroneam in fide doctrinam continentem cum suis defensoriis dampnat et reprobat. Et potissime scandalosam illam assercionem, erroneam in fide, in ipso libello contentam, quam pie fidelium aures sine horrore audire non possunt, videlicet Christus cottidie peccat et ex quo fuit Christus cottidie peccauit, quamuis pro capite ecclesie Christo Jhesu, saluatore nostro, dicat se non intelligere, sed ad membra sua, que cum Christo capite vnum esse Christum asseruit, in- telligenciam eius referendam esse dicat, neenon et proposiciones istas et eis in sentencia similes, quas in articulos dampnatos in sacro Constanciensi concilio incidere declarat, vide- licet non omnes fideles iustificati sunt membra Christi, sed soli electi finaliter in perpetuum regnaturi cum Christo; secundum ineffabilem prescienciam Dei sumuntur membra Christi, ex quibus constat ecclesia, que tamen non constat nisi ex eis, qui secundum propositum eleccionis vocati sunt; non sufficit Christo vniri vinculo caritatis, vt aliqui efficiantur membra Christi, sed requiritur alia vnio. Has eciam que sequuntur: humana natura in Christo vere est Christus ; humana natura in Christo est persona Christi; racio supposi- talis, determinans humanam naturam in Christo, non realiter distinguitur ab ipsa natura determinata ; natura humana in Christo procul dubio est persona verbi, et verbum in Christo natura assumpta est realiter persona assumens ; natura humana assumpta a verbo ex vnione personali est veraciter Deus naturalis et proprius, Christus secundum voluntatem creatam tantum diligit naturam humanam (vnitam persone verbi, quantum diligit naturam diuinam) ; sicut due persone in diuinis sunt equaliter diligibiles, ita due nature in Christo, humana et diuina, sunt equaliter diligibiles propter personam communem; anima Christi videt Deum tam clare et intense, quantum clare et intense Deus videt se ipsum. Quas quidem proposiciones et alias ex eadem radice procedentes, in predicto libro contentas, tamquam erroneas in fide dampnat et reprobat hec sancta synodus. Ne igitur per huiusmodi doctrinam in errorem quempiam fidelium prolabi contingat, districte precipit, ne quisquam prefati libelli doctrinam, et presertim suprascriptas proposiciones vt premittitur dampnatas et reprobatas, ac eciam eius tractatus defensorios docere, predicare, defendere aut approbare presumat; eos autem, qui secus egerint, tamquam hereticos et alias animaduersione cano- nica puniendos decernit. In nullo autem per hoc derogare intendit dictis aut scriptis sanctorum doctorum in prenominatis materiis loquencium, quinymo ea recipit et amplec- titur iuxta eorum veram intelligenciam, per eos aut alios catholicos doctores in theologica scola communiter expositam. Nec per hanc sentenciam persone prefati auctoris preiudicare intendit hec eadem sancta synodus, quia, etsi debite vocatus fuerit, causas tamen absencie allegauit et in aliquibus suis scriptis et alias doctrinam suam determinacioni ecclesie sub- misit. Ceterum hec sancta synodus mandat et precipit omnibus archiepiscopis, (episcopis), cancellariis vniuersitatum et inquisitoribus heretice prauitatis, ad quorum spectat officium, quatenus diligenciam solertem adhibeant et prouideant, ne aliqui dictos librum et libellos defensorios habeant (aut presumant) penes se conseruare aut tenere illos, ymo ipsos pre- dictis assignare habeant, vt de illis faciant prout iura disponunt, alias contra tales canonica animaduersione procedatur. Datum in sessione publica in ecclesia (maiori) Basiliensi p“ solemniter celebrata Idus Octobris anno a natiuitate domini MCcCCxxxV"

Strana 832
832 Liber IX. Caput XXXIII. Caput XXXIII. Relacio de pace Francie cum duce Burgundie, absque spe vlla receden- tibus Anglicis a dieta; prouisio addicionalis supra decretum Constanciense contra mole- stantes venientes ad concilium vel recedentes aut mandata exequentes. Octo celebratis congregacionibus Nouembrio mense incorporati fuerunt episcopus Merseburgensis, Ludouicus comes de Werten, Mauricius de Spiegelberg comites, canonici Colonienses, Conradus Velh theologie, Lambertus Acker decretorum doctores, Walterus cancellarius Cathenensis secretarius regis Scocie, Petrus Galhardi in decretis, Hugo Amici in legibus licenciati, Petrimandus de Saconayo sancti Stephani Narbonensis, Conmanus omnium sanctorum Argentinensis, N. procurator ducis Burgundie prepositi, canonici duo. Sancta synodus recepit episcopum Vexionensem, prepositum Cracouiensem et archidyaco- num Metensem, ambasiatores suos a dieta Attrebatensi. Qui verbi ductore episcopo rela- cionem fecerunt de gestis super pace conclusa inter Carolum regem Francie et Philippum ducem Burgundie, Anglicis acceptare nolentibus oblaciones multas et magnas, que tracta- toribus vise erant iuste et racionabiles, sed recesserant a dieta sine aliqua spe future bone responsionis ad pacem ; et tunc facta declaracione, quod federa promissionis et iuramenti facta per ducem Burgundie regi Anglie, continencia eum pacem facere non posse cum rege Francie nisi interueniente Francie et Anglie regum consensu ac statuum ipsorum regnorum, quod notorie essent nulla et inualida, vtpote toti reipublice nociua et inimica, caritati de directo contraria et aduersa, ac contra bonos mores prestita et tractata, quod- que pacem particularem cum rege Francie recusando et eciam differendo grauiter peccaret, exhortacione igitur facta ipsi duci ad pacem componendam, et deinde plurimis maximisque oblacionibus XL. numero, tam pro emenda sceleris perpetrati in personam patris sui Johannis ducis Burgundie occisi per gentes regis Francie, quam eciam pro pace ipsa magnis dona- cionibus dominiorum, reddituum, iurisdiccionum, libertatum et exempcionum ipsi duci factis, inter regem Carolum Francie et ipsum ducem pax conclusa fuerat. Que per sanctam syno- dum fuit approbata, supplentem quoscumque defectus, qui interuenire poterant in premissis. Post relacionem hanc legatus gracias egit oratoribus ipsis, Niuerniensi episcopo nomine ducis, cuius ambasiator erat, petente de relacione et approbacione instrumentum. Deputati vero fuerunt iudices vltra numerum octenarium solitum quatuor, etenim aduocatis causarum (diffinicionibus) ab omnibus conmissariis augeri numerum fuit neccesse, nominatique sunt Gurczensis episcopus, archidyaconus Metensis, scolasticus Andegauensis, Raymundus Taloni, Januensis et Barduicensis prepositi, officialis Parisiensis et Nicolaus Hermenstein, Nicolaus de Hunghaiam, Jacobus de Actinguiaco, Galeacius de Mantua et Matheus Nithart. Ad instanciam quoque procuratoris fisealis dati sunt deputati, qui absque figura iudicii ter- minorumque obseruacione, facti veritate dumtaxat inspecta, procederent, citando eciam per edictum in valuis ecclesie Basiliensis, contra omnes qui personas ecclesiasticas et secu- lares, nee non incorporatos sacro concilio et eorum familiares ad concilium venientes seu recedentes ab eo, citaciones et bullas aut quascumque litteras ex parte concilii seu iudicum et conmissariorum eius deferentes et exequentes, inuadere, arrestare, detinere, mutilare aut spoliare bonis suis, vel iniuriis affligere, dictasque scripturas rumpere, dilaniare, in

Strana 833
Liber IX. Caput XXXIII. XXXIV. 833 terram violenter proicere seu de manibus eas deferencium aut exequencium amouere, vel execuciones impedire vel perturbare temerarie presumerent; quodque grauatos possent a quibuscumque promissionibus, iuramentis et aliis obligacionibus liberare et absoluere, et in pristinam libertatem restituere, ipsaque iuramenta et obligaciones et quecumque inde secuta cassare et annullare, et super hiis quascumque sentencias decernere cum inuoca- cione brachii secularis. Caput XXXIV. Scandalum exortum Hyspanis remouentibus a sede Aquensem episcopum ambasiatorem Anglie, deque venia petita et concessa absolucione. Mense vero isto super controuersia sedium inter Hyspanos et Anglicos magnum contigit disturbium modo et forma sequentibus. Duodecima die in generali congregacione Conchensi (et) Burgensi episcopis, vexillario regis, doctore et magistris in theologia, duobus supranominatis oratoribus regis Castelle, id ipsum petentibus lecta est quedam cedula protestacionis super preeminencia loci dictorum ambasiatorum regis Castelle super ambasiatores regis Anglie. Post cuius lecturam illico Conchensis et Burgensis episcopi ascenderunt locum, vbi sedebat Aquensis episcopus a sinistro latere, Conchensique epi- scopo illi dicente „recedatis abhinc et date nobis hune locum", ille respondit se non reces- surum nisi sentenciato hoc ipso per concilium; cumque Conchensis et Burgensis expulis- sent eum a loco, adstatim intrauerunt locum congregacionis familiares, qui latitabant retro sedes in naui ecclesie, quorum alter, vt descripsit notarius referens, magnus et niger gla- dium euaginatum vibrauit supra Aquensem episcopum. Quo expulso loco illo sedit Con- chensis episcopus et dictus vexillarius in bancha inferiori, vbi sedebat alter ambasiatorum regis Anglie ordinis cruciferorum barbatus. At vero magister Anglicus, ascendens et volens sedere vbi primo erat Aquensis episcopus, per illum Hyspanum, qui euaginauerat gladium, fuit de alto in bassum proiectus, cui inminebat periculum fraccionis colli fortasse, nisi quia cecidit super scolasticum Lubicensem, nulla tamen in omnibus hiis sanguinis effu- sione interueniente. Sed eiusmodi visis magnus fuit rumor, cunctis fere protestantibus de violencia et quod in concilio non esset libertas, dissolutaque fuit congregacio generalis. Quo audito rumore ciuitas eciam conmota fuit, et pro parte eius vna cum Georgio milite, ambasiatore imperatoris, adeuntes Hyspanos obtinuerunt ab eis caucionem iuratoriam a concilio non recedere vsque ad conclusionem per ipsum fiendam et quociens placeret con- cilio se eidem cum sua familia representare. Legatus autem, Arelatensis et de Columpna cardinales, presidentes quoque pape aliique pauci ad domum nondum reuersi, vocatis ad se ambasiatoribus imperatoris et magistro ciuium, quibusdam eciam Hyspanis, congregauerunt se in ecclesia de prouidendi modo visuri. Coram quibus Aquensis episcopus petebat Hy- spanos pena corporali puniri, et talem fieri emendam ecclesie et concilio, quod aliis cederet in exemplum, idem petente procuratore fiscali pro interesse concilii. Deliberato autem illo die sero futuras esse, prout factum est, deputaciones, sequenti die dominica positum fuit interdictum in ciuitate Basiliensi, non tamen in diocesi. Altero autem die in generali con- gregacione, Aquensi episcopo sedente in loco vbi primo vtque supra punicionem petente, lecto concordato dominorum de duodecim, iuxta deliberacionem deputacionum placuit dandos Scriptores II. 105

Strana 834
834 LiberIX. Caput XXXIV. esse deputatos, qui ambasiatores imperatoris et consulatum ciuitatis requirerent pro secu- ritate patrum concilii, et quod attenta manifesta offensa maiores domini Hyspanie ecclesia- stici, qui illam conmiserant, cum omni honestate arrestarentur, minores vero ecclesiastici, sed expresse nominatus Fructus montis archidyaconus Segobiensis, et seculares, qui reperirentur culpabiles, incarcerarentur, donec per concilium aliter foret prouisum, ipsi- que deputati facultatem haberent declarandi excommunicatos omnes culpabiles, diligenter se informaturi de consulentibus et stimulantibus Hyspanos ad ipsum delictum perpetrandum, pari forma puniendis sicut delinquentibus; quodque fieret decretum generale aduersus similia conmittentes, declaraturum eos infames et omnibus beneficiis suis priuandos; sancta vero synodus scriberet imperatori, Francie et Castelle regibus aliisque principibus desuper hac materia, prout ad honorem concilii expediret. Die autem tercia, quo positum est interdictum, iuxta auisamenta dictorum deputatorum concessa est facultas eisdem tol- lendi ipsum interdictum, accepta ipsa caucione ab Hyspanis de stando mandatis concilii et ipsorum deputatorum, aliaque faciendi que pro honore concilii expedire iudicarent, eciam si opus esset citandi per edictum aliquos se representare eisdem sub pena priuacionis omnium suorum beneficiorum et inhabilitacionis. Prima autem congregacione sequentis mensis concessa deputatis potestate absoluendi Hyspanos, congregacione secunda legatus nomine omnium deputatorum narrauit processum per eos factum vsque ad absolucionem ad cautelam inclusiue, dicens reseruatam fuisse accionem iniuriarum omnibus contra eos agere volentibus, exhortabaturque patres vt Hyspanos reuertentes ad gremium sancte matris ecclesie in vlnas suas reciperent, eos gratanter amplexaturi sicut fratres redeuntes ad matrem. Lubicensis autem episcopus et Georgius, ambasiatores imperatoris, licet pro- testabantur se illi actui non interesse aut consentire, nisi satisfaccio fieret primo impera- tori, prout alias fuerunt protestati, nichilominus ambasiatores principum conduxerunt eos ad congregacionem. Qui loquente Conchensi episcopo protestantes quicquid dicerent honore regis sui semper saluo manente, narrabant omni cum reuerencia et honore, qualiter alias verbo et scripto rogauerant sacrum concilium, quatenus vellet eos ponere in loco post regem Francie, prout deputaciones sacre deliberauerant; sed fuissent eis dilaciones date et facte per concilium, quibus et requisicionibus conmemoratis cum omni reuerencia et humilitate, si qui ex patribus occasione scandali predicti contra eos rancores sumpsissent, illis dimitterent et indulgerent. Legatus autem respondit, sicut illa die tristicie tristes fuissent, sic die ista de reuersione eorum gaudebant, et propter reuerenciam sacri con- cilii honoremque regis, cuius erant ipsi ambasiatores, sancta synodus parcebat eis ; de quo gracias egerunt, excusantibus conscios non fuisse actus perpetrati per illos Tarentino et Paduano, quorum innocenciam legatus contestabatur. Quarta vero congregacione quatuor- decim familiares ipsorum Hyspanorum incarcerati, in medio congregacionis discooperti capitibus, maximo vigente frigore, et ad terram geniculati, verbum faciente pro eis Lecto- rensi episcopo, omni cum humilitate supplicabant pro indulgencia et absolucione; prima autem per synodum concessa conmissa est episcopo eidem facultas absoluendi, protestante Aquensi episcopo de iniuriis suis prosequendis. Mense isto lata est diffinitiua sentencia in causa patriarchatus Aquilegiensis, sequenti referenda mense Decembrio.

Strana 835
Liber IX. Caput XXXV. 835 Caput XXXV. Sentencia in causa Albiensi, sed maioris continencie in causa patriarchatus Aquilegiensis, et agitur per modum concordie. Quo Decembrio mense fluente celebratis sex congregacionibus incorporati fuere Anselmus Ogerii Carmelitarum magister, Arnoldus Sabate heremitarum ordinum bacca- larius in theologia, Thomas Josselini licenciatus in decretis, Robertus Tremmach decanus Domblauensis, Petrus Firare scolasticus Stendochiensis, canonici tres, priores tres et alii octo. Instante procuratore fiscali dati sunt deputati, qui vnacum legato et presidentibus pape conuenientes reuiderent auisamenta et deliberata sacrarum deputacionum super materia reformacionis, potestate eis concessa concordandi et concludendi, clausula de reseruacio- nibus excepta. Facta autem relacione de controuersia ecclesie Albiensis, in qua erant com- petitores duo, translatus alter per papam et per capitulum alter electus, lata est sentencia diffinitiua pro electo decima nona mensis huius. Super qua controuersia, diebus exceptis relacionis et sentencie, a die xxIIn“. Septembris anni domini мeecexxxIIl., qua sancta synodus recepit litteras in fauorem electi, mencio facta est in xi. congregacionibus, allegacionibus factis hincinde parcium. Quoniam autem rex Francie scripserat contra per- sonam electi, obtinuit vt sancta synodus scriberet regi Francie, collegio cardinalium et principibus nominandis, quodque fierent processus executoriales sub censuris et cum inuo- cacione brachii secularis etc., ipseque non obstante munere consecracionis sibi impen- dendo et impetracionibus quibuscumque retineret beneficia, donec obtineret pacificam pos- sessionem, dispositurus de hiis que sibi tamquam ordinario competerent, necnon quod aduersus obedire renuentes fulminatis processibus per se vel per alium procedere posset, declarando eos incurrisse censuras et penas, eademque concilii auctoritate absoluendo ad gremium ecclesie redire volentes. Controuersia autem super patrimonio ecclesie Aquile- giensis, que primum terminum, hoc est concordia terminari non potuisse, accepit anno elapso, secundum terminum, hoc est sentenciam diffinitiuam, accepit mense preterito. Cum enim de anno domini MCCCCXXXIIII. XVIII". Augusti, effectu eius suspenso ad xxII. dies, de- cretum fuisset monitorium ad instanciam patriarche Aquilegiensis contra Venetos tenentes bona dicti patriarchatus, die octaua Octobris patriarcha requisiuit, vt deputati ad refor- mandum monitorium, quod eciam aduersarii pecierant, relacionem desuper facerent; ipse etenim contentus erat, vt non extenderet se ad totam terram, quam Veneti occupabant. Atqui Tarentinus, excusans legati absenciam, supplicauit expectari presenciam eius, qui conceperat nonnulla, per que illa die fortassis concordia fieret, et conclusit super omnibus concordatis excepta Aquilegiensi causa et vna alia. In sequenti autem congregacione ambasiatores Venetorum instanciam fecerunt, vt de monitorio remoueretur pena interdicti in casu noncomparicionis, neque extenderetur ad marchionatum Hystrie, quem Veneti tenebant ex titulo, allegantes monitorium expediri non debere, quia non fuerant auditi plu- ries coram conmissariis comparentes, et quia patriarcha attemptauerat contra inhibicionem faciendo affigi dictum monitorium, de quibus aliisque generis huius porrexerunt cedulam in scriptis. Post hec xix°. Nouembris oratoribus Venetorum producentibus mandatum et requirentibus sibi dari iudices iuxta modum et formam per eos petitam, aduocatus pa- 105 *

Strana 836
836 Liber IX. Caput XXXV. XXXVI. triarche, lecto monitorio productisque testimoniis quatuor de execucione illius, petebat pro- cedi secundum ordinem iuris, declarando Venetos incidisse penas in monitorio contentas, et tamquam super notorio et confessato ferri sentenciam ; partibusque inuicem contenden- tibus legatus materiam remisit ad deputaciones. Die vero xnu". Januarii anni huius xxXV. ad audiendum causas, propter quas Veneti non tenerentur parere monitorio, omnibus depu- tacionibus in id concordantibus, facturi desuper relacionem in congregacione generali deputati (sunt) cardinalis de Cypro, Lugdunensis et Turonensis archiepiscopi, Conchensis, Placentinus et Aquensis episcopi, decanus Compostellanus et archidyaconus Segobiensis, eisdem conmisso postea quod duo vel tres ex ipsis possent procedere cum legato aut de Cypro cardinalibus. Hic autem n°. die Junii nomine omnium deputatorum relacionem fecit, illam scripto legente notario concilii. Aduocati quoque parcium allegaciones iuris in scripto legerunt, producente patriarche aduocato instrumentum superius conmemoratum confes- sionis publice ambasiatoris Venetorum Johannis Francisci, quod Veneti terram patriarchatus non iuste possiderent; qui tune respondit Venetos non contendere cum ecclesia Aquile- giensi, sed cum patriarcha capitali inimico eorum, si vero ecclesia contra eos procederet, facerent vsque ad minimum adimplentes mandata sacri concilii, supplicans deputatis raciones videre allegatas per eum, quare Veneti dicto monitorio obedire non tenerentur, vtrum admissibiles essent, et referri in generali congregacione ; et produxit super dicta confes- sione aliud instrumentum signatum per alios notarios concilii. Seorsum autem factis in generali congregacione partibus contendentibus deputati legi fecerunt certas allegaciones vota eorum per certos articulos continentes, materiaque remissa est ad deputaciones. Die vero xxIx°. Julii iuxta deliberata trium deputacionum ordinatum est, vt per totum mensem Augusti de concordia tractaretur, infra quem ambasiata mitteretur ad Venetos, an conten- tari vellent restituere patriarchatus bona ipsi patriarche, aut quod sacrum concilium reci- peret patriarchatum ad se realiter et vere, deputaturum abinde aliquem non probabiliter suspectum ipsis, fidelem tamen patriarche, discretum, sufficientem regere et custodire in temporalibus omnia bona patriarchatus nomine patriarche ad certos annos declarandos, infra quos patriarcha terras patriarchatus intraturus non esset; quodque infra dictum mensem Augusti prefixus esset peremptorie terminus Venetis ad producendum coram depu- tatis que producere vellent super marchionatu Ystrie et aliis bonis, similiter et patriarche; casu autem quo Veneti relaxare nolint bona patriarchatus, lapso dicto termino nulla amplius concessa dilacione sentencia ferretur pro iusticiam habente. Fuitque destinatus ad domi- nacionem Venetorum premissa intimaturus scolasticus Andegauensis, qui relacionem fecit xin“. Octobris de responsione data, consonante minime requisicionibus factis. Caput XXXVI. Narratur sentencia diffinitiua, et quare fuit tam durum litigium multiplex causa. Vtraque abinde parte petente relacionem fieri, Venetorum dummodo copia daretur, vt replicare possent, patriarche autem, quod facta relacione concilium deliberaret vtrum esset audiencia eis danda, vicesima secunda Octobris concluso vt Veneti audirentur quantum dicere vellent, de mandato concilii per promotorem eius Bartholomeum de Fraxino fuit

Strana 837
Liber IX. Caput XXXVI. 837 intimatum oratoribus Venetorum venire ad eandem congregacionem, quoniam deputati parati essent relacionem facere. Qui responderunt quod si interessent possent replicare quod forte offenderet dominos de concilio, ideoque peterent particularem sibi audienciam assignari; iterumque missus ad eos retulit se eos non reperisse. Et tune de mandato con- cilii patriarcha suisque procuratoribus et aduocatis, similiter et partis aduerse a congre- gacione recedentibus, organo Burgensis episcopi fecerunt relacionem deputati, inter cetera dicentes Venetos dedisse certas postillas super erroribus in narracione facti expressi alias in relacione, quodque sepe attemptassent viam paeis, quam consequi non potuerant, et hor- tabantur patres, quatenus ante vel post pronunciacionem dignarentur ad pacem intendere. Die igitur xviI". Nouembris ambasiatores Venetorum, sencientes de sentencia ferenda, alle- gantes grauamina quedam sibi illata, specialiter quoniam deputaciones concluserant iuxta peticionem pro parte patriarche exhibitam, et eius copiam habere non potuerant, ideo ante- quam sentencia ferretur, appellabant a quatuor deputacionibus supplicantes, vt omnia cum pace fierent, micius cum Venetis agi, presertim quia per eos non stabat quominus fieret iusticia, quodque de illa re loqui amplius non intendebant. Post hec autem, quia deputacio pacis sic deliberauerat, pro eius parte rogatus est patriarcha, vt vellet expectare vsque ad primam diem Veneris post festum epiphanie. Qui respondit per Venetos in dilacionibus huiusmodi pluries circumuentum se fuisse, ideoque non consentiret ; sed post sentenciam, si concilium requireret, absque detrimento ecclesie et honore suo semper saluo faceret quod posset. Ipso itaque petente lata est sentencia Venetos propter noncomparicionem incur- risse penas in monitorio contentas, concessumque est Januario mense in ipsius patriarche fauorem scribendas esse per concilium litteras pape, ne forte recurrentes ad eum Venetos super dicta causa per viam appellacionis vel alias contra decreta Calcedonensis et Toletani conciliorum, quorum tenor insereretur, audiret, sed eos remitteret ad concilium, quomodo fecerat de ciuibus illius in causa Magdeburgensi. Harum expedicione litterarum conmissa legato et Arelatensi cardinalibus, vocatis ad se de quibus videretur, mense Marcio fuit ad- missa supplicacio eius, vt in sessione publica declararetur appellacionem per Venetos inter- positam a sacro concilio nullam esse et condempnatam cassacioneque dignam. In altera vero congregacione fuerunt dati deputati visuri de expensis, in quibus Veneti condempnati extiterant, et de quantitate atque valore fructuum bonorum dicti patriarchatus a tempore occupacionis, relacionem desuper facturi. Ipse autem patriarcha de mense Maii, ab intro- duccione cause annis completis duobus, iurauit ad pectus posita manu expensas per eum factas in dicta causa ascendere ad ducentos florenos, fructus vero patriarchatus vltra ducenta millia florenorum de camera; vtrum autem verisimilitudinem habeat eiusmodi assertus valor, coniici potest ex tempore occupacionis et concordie tractatu appunctuato per cardinales, singulo vsque ad certos annos per Venetos dandum fore sex millia flore- norum patriarche, locaturo eis patriarchatum. Quocirca perspicue agnosci potest de vexa- cionibus in eiusmodi causa per sanctam synodum passis, vtraque parcium pro re tanti con- tendente valoris, sed, quod intensius, pro honore non mediocriter aut suo opposito con- tingente, vtrimque accedentibus fauoribus magnis necdum extra porrectis precibus, sed intus fauentibus suppositorum multis, attento eciam congregacionum numero, in quibus de eiusmodi controuersia sermones habunde facti extitere ; triginta quippe quatuor fuerunt, quarum tercia fere pars dumtaxat pro ista causa, et si in xxiIII. de secundo termino eius per

Strana 838
838 Liber IX. Caput XXXVI. XXXVII. notarios concilii expressa fuissent merita, quomodo in decem de primo, quo tempore con- cilio aderat scriptor presencium, palpabilius adhuc sentiretur de vexacionibus datis in gene- rali congregacione, vbi conclusiones, adauctis profecto in deputacionibus, vbi fiebant deli- beraciones. In hiis autem laboribus passis pro iusticia dicte patriarchalis ecclesie terminus eciam imponatur relacioni gestorum in sancta Basiliensi synodo anno domini MCCCCXXXV°. Caput XXXVII. Sequuntur gesta anni xxxvi. Concessio indulgenciarum auctoritate concilii ad missas interessentibus; fiunt quoque executores decretorum alieque ordinaciones. Anno a natiuitate domini nostri Jhesu Christi MCCCCXXXVI°. Januario mense quinque celebratis congregacionibus sancte Basiliensi synodo solita prestantes iuramenta incorpo- rati extitere Albertus comes de Wertheim coadiutor episcopi Herbipolensis, Hubertus de Cremat decanus Domblensis, Johannes Filioli baccalarius in vtroque, prepositus Grassensis, permanens vsque in finem concilii, canonici tres et vnus alius. Fuit autem ordinatum per sanctam synodum, vt interessentibus missis concilii in festiuitatibus maioribus septem toti- demque quadragene, diebus vero dominicis et minoribus festiuitatibus anni quinque toti- demque quadragene indulgenciarum auctoritate sacri concilii concessi forent, huiusmodi indulgencias annunciaturis facturis sermones, et sermone non existente promotore concilii. Fueruntque dati deputati ad obseruacionem decretorum concilii, executores quoque et inquisitores contra inobedientes vsque ad sentenciam exclusiue, quodque duo ex illis pro- cedere possent, Aquensis videlicet, Lectorensis et Lausanensis episcopi et vicarius Frisin- gensis ; singulariter autem super decreto de concubinariis vt alias deputati vna cum legato conuenientes eciam per viam inquisicionis procederent contra tales, duoque possent vsque ad sentenciam exclusiue, concessa eis facultate requirendi consules, vt communes mulieres segregarentur. Item ordinatum extitit aduocatos et procuratores non intrare deputaciones supplicaciones porrecturos et super eis allegaturos, sed dare eas suasque raciones et motiua dicere referendariis nominatis per deputaciones. Item pulsandam campanam esse in maiori ecclesia die qua tenende essent deputaciones per tractum quarte partis hore vnius, vt omnes venirent; similiter et diebus quibus misse dicerentur conciliares. Quodque liber decretorum sub bulla sacri concilii poneretur custodiendus in ecclesia Basiliensi, in cancel- laria et in domo legati, auditoresque rote et alii quicumque iudices secundum illa iudi- caturi essent et causas diffinituri, eciam partibus non petentibus aut illa non producentibus, quoniam ius commune plus faceret quam „execrabilis“ aut alia queuis extrauagancium. Quod eciam ordinaciones facte super taxa notariorum et scriptorum et abbreuiatorum auctenticarentur bulla sacri concilii, executoribus ad earum obseruanciam deputatis Lausa- nensi et Albiensi episcopis et preposito Januensi. In fine preterea mensis concluso iam monitorio fuit ordinatum, vt per ebdomadam futuram cessantibus officiis audiencie can- cellarie et precognitorum singulis diebus missa celebraretur solemnis de spiritu sancto, post quam deputati in materia reformacionis vacare haberent per tres horas ante totidem- que post prandium, exhortatis suppositis concilii ad ieiunium vel elemosinas, si ieiunare non possent, orare singulariter Deum, vt compleretur reformacionis opus. Et ita concor- data est pro magna parte reformacio capitis descripta sessione vicesima tercia.

Strana 839
Liber IX. Caput XXXVIII. 839 Caput XXXVIII. Altricaciones vt non fieret pape monitorium reuocaturo acta per eum contra suam adhesionem et decreta concilii, sed conclusum bis extitit forma desuper con- cordata. Die autem xul“. mensis huius cum inter multa concordata particularia et communia proxime conmemorata lectum fuisset, quod concordarent omnes deputaciones requiri et moneri papam, quatenus reuocaret omnia et singula per eum suaque auctoritate attemp- tata contra decreta Basiliensis concilii, generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris concernencia, et eciam in causa ecclesie Grassensis infra certum terminum sibi prefigendum, alioquin sacrum concilium contra ipsum procederet iuxta contenta in decreto concilii Constanciensis, Tarentinus et Paduanus, offerentes se ituros personaliter ad papam exhortaturi eum ad obseruanciam decretorum sacri concilii, et cooperaturi vt omnia bene disponerentur, vt supersederetur a conclusione dicti monitorii pro ea die in- stantissime supplicarunt. Sed et Dignensis et Aurelianensis episcopi, Cecilie et Francie regum oratores, opponebant se nisi consultis regibus suis, Niuerniensis autem et Maclo- uiensis episcopi nomine Burgundie et Britannie ducum rogabant supersederi ad tempus, illo offerente se missurum ad papam nuncium pro obseruacione decretorum. Lubicensis denique episcopus non opponebat se aut rogabat, sed dicebat se credere imperatorem habere gratum, si differretur ad tempus. Johannes de Turrecremata tamquam vicarius generalis ordinis predicatorum contradicebat, contestatus quod totis temporibus vite sue contradiceret, asserens se ad hoc expresse habere mandatum. Officialis demum Coloniensis archiepiscopi et Johannes de Lysura pro archiepiscopo Maguntino supplicabant cessari ab omni via, per quam scisma oriri posset; item nomine ducum Saxonie Friderici et Sigismundi eorum procurator Lambertus, et Andreas Pfaffendorff procurator ordinis Pruthenorum, ad- herens supplicacioni facte parte electorum imperii; abbas quoque Cistercii pro toto suo ordine petebat ad tempus conclusionem differri. Legatus autem preterquam in monitorio conclusit in omnibus, inter que vnum erat Vexionensi episcopo conmittendam esse causam Grassensis ecclesie, in qua papa admiserat appellacionem a sentencia in concilio lata, que in rem transiuerat iudicatam. Fuerunt quoque sequenti mense declarata nulla esse acta in Romana curia in preiudicium dicti episcopi; vnde pro parte eius Johanne Filioli querelante mundum in errore poni, quia velut vnus diceret „ego sum Cephe" alius vero "ego sum Pauli", dicebant isti „ego obedio concilio", illi „ego obedio pape“, data est occasio, vt super dicto monitorio deliberaretur. Sequenti vero congregacione, quia, quanto plus discu- ciebatur, racioni consonum censebatur eiusmodi diuisiones et scismata de ecclesia tolli, magna cum maturitate preuiis deliberacionibus repertum fuit concordare omnes sacras deputaciones in dicto monitorio, solemniter requirendum et monendum esse papam etc. Quodque iuxta auisamenta legati deputarentur duo aut tres notabiles ambasiatores ituri ad papam, danda potestate legato et Arelatensi cardinalibus, Lubicensi episcopo et archi- episcopo Lugdunensi eligendi illos et prouidendi de equis et expensis, infra decem vel duo- decim dies recessuros et iuraturos in congregacione generali facere ac dicere quicquid eis per concilium foret iniunctum, nec stare Florencie vltra mensem vel acceptare bene-

Strana 840
840 Liber IX. Caput XXXVIII. ficium, dignitatem aut quicquam aliud, eciam si motu proprio offerretur. Florencie vero con- stituti peterent audienciam in consistorio generali coram papa et cardinalibus ; casu autem infirmitatis pape eciam in consistorio in presencia cardinalium et tocius curie ambasiatam exponerent, cardinales rogaturi vt papam inducerent ad ea que sacrum peteret concilium. Audienciam vero communem si habere non possent, sigillatim exponerent ambasiatam suam cardinalibus, expresse illis dicentes audienciam publicam habere non potuisse; et nichilo- minus ante portam ferream palacii apostolici, in presencia notarii secum ducendi et quos habere possent, alta voce legerent proposicionem eorum, protestantes audienciam habere non potuisse. Adirent eciam rectores ciuitatis Florentine cum litteris credencialibus con- cilii, exposituri illis effectum ambasiate, et rogantes quod vellent intimare pape; et si hi is diligenciis factis habere audienciam non possent, ad concilium redirent. Effectus autem proposicionis esset manifestare, quanta cum modestia et paciencia se habuisset concilium post dissolucionem factam per papam, ita vt toti orbi notorium fuerit de mente concilii ad vnitatem et pacem ecclesie, nichilque magis abhorrere quam scissuram et diuisionem. Factaque deinde mencione de adhesione eius et de attemptatis per ipsum contra honorem, decreta et supposita concilii, conmemorarent per Ceruiensem episcopum primo, deinde per abbatem sancte Justine, tercio per sancte Crucis et sancti Petri cardinales fuisse requisitum ad obseruanciam decretorum, et demum per Johannem de Bachenstein et Matheum Menage presertim decretorum de eleccionibus et de annatis ; sed hiis non obstantibus cottidie multa attemptarentur contra illa et concilii supposita, quod nichil aliud esse videbatur quam in- ducere mundum in transgressionem vel errorem, vt quomodo ipse qui caput est transgre- diebatur, ita et alii exemplo suo vel transgrederentur, vel extimarent concilia generalia nullam habere potestatem. Narrantes deinde quanta scandala intollerabilia ex hoc in chri- stiana religione nasci poterant, presertim si de eleccionibus et de annatis decreta non sortirentur effectum, adicerent patres in concilio sistentes paratos esse pocius mori, quam pati auctoritatem ecclesie sic conculcari. Conclusio autem esset sanctam synodum, non valentem amplius illa tollerare, per ipsos oratores deprecari, obsecrare ac solempniter et peremptorie requirere et monere papam, quatenus ob reuerenciam Christi et ecclesie pacem et vnitatem populi christiani honoremque sue sanctitatis vellet a talibus abstinere, efficaciter seruaturus decreta et tenorem adhesionis sue. In quorum testimonium infra xxv. dies a die monitorii ipsius papa publice ac solemniter in consistorio publico deberet facere legi litteras more Romane curie bullatas tenoris infrascripti, infraque totidem ad sacrum con- cilium destinare legendas in congregacione aut sessione ; quod si non faceret, concilium protestabatur coram Deo et hominibus sine alia dilacione aut citacione transactis xxV. diebus vltimis procedere contra ipsum iuxta decreta Constancienis concilii. Sequitur forma litterarum. Forma litterarum obediencie pape ad concilium. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad futuram rei memoriam. Omnes appellaciones interpositas vel interponendas ad nos a sentenciis latis per sacrum concilium, vel conmissarios aut iudices eiusdem ipso durante annullamus et irritamus, mandantes sub

Strana 841
Liber IX. Caput XXXVIII. XXXIX. 841 pena excommunicacionis late sentencie omnibus iudicibus et conmissariis auctoritate nostra deputatis, ne super illis procedere audeant. Reuocamus eciam omnia grauamina, et quic- quid factum est dicta auctoritate nostra contra tenorem nostre adhesionis, ac contra decreta ipsius sacri concilii; ratificamus et comprobamus omnia decreta ipsius sacri concilii Basiliensis, et presertim de eleccionibus et de annatis, pollicemurque sine dolo et fraude " illa manutenere ac seruare. Eiusmodi substancie erant auisamenta legati concludencia, si aliquibus forte videre- tur hoc esse graue, dari posse deputatos qui adderent, minuerent etc. Caput XXXIX. Circa monitorium pape instrucciones deputacionum addicionales supra in- strucciones legati, omnibus temperamento conclusis. Bene autem dicebat "forte“, nam et in deliberacionibus deputacionum multa pre- scriptis addebantur. Siquidem notantes adhesionem pape fuisse verbalem dicebant, quod essent specificanda in quibus papa contra illam fecerat et decreta; monendumque fore, vt sine mora concurreret daturus sicut concilium indulgencias; in reuocacioneque attempta- torum exprimendas esse personas et causas, decernendo nulla, si contingeret eum facere in futurum contra decreta et adhesionem; deque monitorio vt fieret publica sessio; fieret rursus mencio de reseruacionibus, quas faciebat iurare episcopos nouiter factos; et quod diceretur admisisse appellacionem super condempnacione libelli Augustini de Roma; item quod parte pape fierent quitancie de habitis in camera sacri concilii, et casu quo papa audienciam dare nollet, monerentur cardinales eum relinquere. Quibus auditis legatus, priusquam concluderet, dicebat iniungendum esse oratoribus ituris ad papam, quatenus ambasiatam suam primo inciperent cum omni lenitate et mansuetudine, vt papa et cardinales plus animarentur acquiescere peticionibus concilii; papa autem nolente acquiescere oratores possent protestari et alia facere iuxta deliberata et concordata, sollicitaturi papam tam in camera quam in missis priuatis acquiescere peticionibus concilii, ad idque pape suadendum hortaturi cardinales tam publice quam priuate; quodque honestarentur peticiones pape fiende de quitanciis annatarum et aliis per deputatos dandos in hac materia, et postremo quod pro verificacione monitorii huius fieret summaria informacio per conseruatores decre- torum. Cum hiis vero addicionibus et condicionibus premissis, que omnibus placuerunt, legatus conclusit monitorium contra papam suprascriptum; super quibus et conclusione predictis deliberacione facta in sacris deputacionibus, reperto quod omnes ratificarent ipsas et approbarent, xxvnc. mensis huius fuit eciam conclusum secundo dictum monitorium. Quod vero oratores ipsi adituri papam non recesserint in termino statuto, causa fuit quia expec- tarunt relacionem faciendam per Henricum Menger, oratorem concilii regressum ex Grecia. Fuit et altera efficacior forte, intenta a paucis materiam aggrauantibus, tamquam conanti- bus illam perficere, sed quod a multis non intellectum est, rem ipsam ad complecionem desiderii eorum fieri arbitrantibus, vt conclusum euanesceret monitorium execucionis defectu. Deductis namque primis deliberatis ad noticiam pape, priusquam oratores synodales nomi- narentur, inmediate sexta die Februarii per papam fuerunt Florencie pronunciati legati venturi ad Basiliense concilium sancte Crucis et sancti Petri cardinales, sub quorum spe Scriptores II. 106

Strana 842
842 Liber IX. Caput XXXIX. XL. aduentus tam in materia indulgenciarum pro vnione Grecorum, quam in execucione dicti monitorii dilaciones interfuere. Fuit equidem die xvn°. Februarii conclusum episcopum Vexionensem, abbatem Conchensem et Dyonisium de Sabrenoys ituros ad papam super dicto monitorio, alios rursum ad principes ostensuros iusticiam concilii super eodem, nominandos per deputatos qui predictos tres elegerant. Illi vero tres, audita relacione Henrici Menger exposita xx°. Februarii, in prima congregacione Marcii iuxta deliberata iurarunt vltra commune iuramentum oratorum de fideliter exercendo officium sibi conmissum, quod in- iuncta fideliter exequerentur, et nichil reciperent eciam motu proprio oblatum, nisi in euen- tum votiue expedicionis. Sed in altera inmediate sequenti nona die Marcii Tarentino et Paduano pape nomine supplicantibus supersederi in facto indulgenciarum vsque ad terminum xx. dierum, infra quos dicti cardinales legati pape venturi erant, illis autem non venientibus, vel non portantibus rem in dicta materia indulgenciarum que videretur aut deberet sufficere, promittebant concurrere cum sacro concilio, supplicacio eorum admissa fuit per verbum "placet“, et sic predicti ambasiatores perstitere, sperato omnia esse complananda per aduentum legatorum. Caput XL. Relacio de pace iam facta Treuerensis ecclesie, regnique Bohemie suscepta fidei et ecclesie vnitate, conclusione eciam firmata cum Grecis ad vnionem procedendum iuxta ordinacionem concilii, item et quedam ordinacio pro libertate omnium generalium conciliorum. Congregacionibus decem celebratis Februario mense incorporati fuere concilio procuratorie Theodericus archiepiscopus Maguntinus nouiter electus, Johannes Nulfus abbas Altesilue ordinis Cisterciensis, Johannes Milleti de Aspero monte, Caspar de Frowis decretorum doctores, Johannes Sliczenrode factus postea promotor concilii, canonici tres, prior vnus et alii duo. Sancta synodus recepit litteras prefati archiepiscopi Maguntini, quibus exposita credencia supplicabat excusatum haberi, ne veniret ad concilium personaliter. Ad- uersus quem opponentibus se promotoribus concilii, et petentibus conmitti examinacionem causarum per eum allegatarum vel deputacionibus vel deputatis pro conuocacione prelatorum, legatus alloquebatur patres excusatum haberi vsque ad aduentum Grecorum, quo in tempore ipse nec alii excusari minime valerent a personali comparicione. Recepit quoque noua gratis- sima a tribus partibus, et primo oratores suos prepositum sancti Florini et Rodulphum de Rudesheim, referentes de pace tractata in ecclesia Treuerensi inter Rabanum archiepisco- pum et Vlricum de Manderscheit, supplicantes illam per concilium ratificari, responsione secuta per verbum „placet“. Item magistrum Martinum Berweri, vnum ex oratoribus suis super causa Bohemorum destinatis, qui presentatis litteris imperatoris, similiter Constan- ciensis episcopi et aliorum collegarum credencialibus, retulit de acceptacione facta capi- tulorum per Bohemos in dieta Brunne coram imperatore tenta. Exhibuit quoque patentes litteras sub data die vi“. Januarii anno currenti imperatoris ipsius, munitas sigillo magno cereo sue maiestatis, quarum tenore imperator iurabat atque vouebat manutenere et manu- teneri facere compactata in Brunna cum Bohemis, nec permittere quemquam de regno Bohemie coartari ad communicandum sub vtraque specie ; has autem litteras dicebat expe- ditas fuisse magna cum difficultate, de consensu tamen baronum et aliorum presencium

Strana 843
Liber IX. Caput XL. 843 regni Bohemie. Suscepit et tercio felicia noua regresso a Constantinopoli Henrico Menger, tercio ex oratoribus suis, qui presentatis litteris credencialibus collegarum Johannis de Ragusio et Simonis Freyron exhibuit litteras imperatoris et patriarche Constantinopolitani ad concilium, alteras cum bulla plumbea, alteras autem munitas aurea bulla, de appro- bacione compactatorum cum ambasiatoribus suis, eorum videlicet que continentur in decreto sessionis xIx°., cum modificacionibus expressis in sessione xxIIII°., quarum tres fuerunt prin- cipales: correccio prohemii decreti xix°. sessionis, prorogacio temporis, et obligacio ad expensas fiendas reducendumque Grecos in Constantinopolim casu non secuture vnionis. Referens autem ambasiator gesta, narrabat primo qui contigerat defectum circa pecuniam nouem millium ducatorum positam in cambio, quia tempore accessus eorum nedum ipsam receperant responsuri de illa; sed astiterat Deus negocio ecclesie sue, quoniam ciues Perenses adhibentes fidem verbis eorum pecuniam fuisse depositam in cambio de Medicis, ob seruicium sacri concilii obtulerant se dare eis omnem pecuniam neccessariam pro negocio, (propter) quod missi fuerant. Retulit demum de proposicione facta per eos coram dictis imperatore et patriarcha, que lecta in presencia patrum continebat narracionem gestorum inter concilium et oratores Grecorum, eorumque iuramentum prout in decreto; gesta deinde cum oratoribus secundis, et quomodo papa remisisset opcionem sacro concilio, quam mallet, primam aut secundam viam eligendi, ipsique Grecorum oratores exhibuerant mandatum acceptandi viam conclusam cum oratoribus primis ; postremo autem exhor- tacionem, vt imperator decretum ipsum approbaret sua bulla aurea confirmaturus. Narrabat item imperatorem suscepisse litteras concilii maxima cum reuerencia, qui contestatus se habere affeccionem bonam ad consecucionem vnionis regraciabatur sacro concilio; visi- tauerantque specialiter patriarcham in ecclesia sancte Sophie in magno sedentem honore, indutum pluuiali, habentem candelam ante se ardentem, circumdatum multitudine prela- torum ; et deinde quod datis deputatis facta inuicem collacione de difficultatibus et peti- cionibus quibusdam eorum, quarum inter alias maxima reputata fuit de correccione verborum, que in exordio decreti continebantur, sed assistente gracia spiritus sancti omnia fuerunt concordata. Referebat insuper de Cristoforo Garatono, Constantinopoli fecisse ac dixisse que pro honore pape Henricus ipse volebat preterire. Hec de gestis extra concilium. Intra autem pro pace tractanda in patria Basilee circumuicina inter comitem de Rupe et dominum de Montericuto nominati sunt Arelatensis cardinalis, patriarcha Aquilegiensis, Lugdunensis archiepiscopus, Lubicensis episcopus et Georgius ambasiatores imperatoris. Cum vero in principio mensis huius positum fuisset interdictum propter casum verberacionis perpetra- tum in personam Ludouici Schack, in decretis licenciati et scribe concilii, sublato illo fuerunt dati deputati adituri ciues super emenda delicti illius; et quoniam malefactores defendebantur racione loci exempti quo se retraxerant, auisante legato ordinatum fuit, quod molestatores verberantes aut mutilantes supposita sacri concilii Basiliensis et quorum- cunque aliorum conciliorum, seu ambasiatores in eo sistentes, aut manus violentas inicientes in eos, gaudere non deberent inmunitate ecclesiarum aut priuilegiis quorumcunque loco- rum quomodolibet priuilegiatorum. Supplicanti vero cardinali de Cypro fuit concessum, vt confessor eligendus per eum, ipsius audita diligenter confessione, auctoritate concilii remis- sionem plenariam omnium peccatorum semel in anno, quoad viueret, impartiri valeret. 106

Strana 844
844 Liber IX. Caput XLI. Caput XLI. Diuersitas sentenciarum super clausula decreti irritantis, si addenda foret decretis de reformacione capitis. Sane cum a Decembrio mense super reformacione capitis decreta concepta per legatum et per deputatos ac deputaciones quasi deliberata iam forent, roboracionemque apponendam esse in aliquibus clausulam decreti irritantis, legatus huiusmodi instancie se opponens omni conatu restitit, ita vt visitauerit personaliter deputaciones multa in aduersum allegans, inter alia, si clausula apponeretur, se a concilio recessurum, et fortasse ea causa, vt eciam super hoc resistere amplius posset, iam a duobus citra mensibus in generali congregacione, tempore quo concordata concludere debebat, quod tamen non consueuerat, saltem ita fre- quenter quasdam faciebat modificaciones, sed et specialiter vbi petebatur clausula decreti irritantis, sub illa concludere denegauit. In penultima vero congregacione huius, cum inter predicta decreta super decreto de numero et qualitate cardinalium sub dicta clausula con- cludere noluisset, Johannes de Bachenstein allegans papam subiectum fore concilio gene- rali iuxta capitulum „frequens", et iuxta epistolam concilii eciam in beneficialibus et aliis per concilia generalia formam dari et modum summis pontificibus, petebat dari deputatos, inter quos disputacio fieret super dicta clausula decreti irritantis. Respondente vero legato decretum irritans fieri non posse nisi salua epicheia in hiis, que neccessitatem aut vtili- tatem reipublice contingerent, ipse Johannes dicebat, si non esset alius qui concluderet super decreto irritanti iuxta deliberaciones et concordata dominorum de duodecim, quod ipse concludebat, conclusionem eius minime attendentibus patribus, cum nec esset de numero consedencium, anteque eum essent quam plurimi, nec desuper requisiti sicut nec ipse. Atqui mense futuro xvia. die in generali patrum conuentu desuper dicta clausula, vtrum posset deberetque apponi, multis altercacionibus et disputacionibus magnis agitatum extitit, poni minime debere aut posse allegantibus Dignensi ac Niuerniensi episcopis et prouinciali Lombardie, oppositum vero multipharia racione deducentibus patriarcha Antio- cheno, archiepiscopo Lugdunensi, Aquensi et Placentino episcopis, vicario Frisingensi, Gaspare de Perusio et Simone de Theramo aduocatis. Sed et prefatus Johannes de Bachen- stein die xxuI"., quia generalis fiebat conclusio, vt in crastinum sessio celebraretur ad publicacionem decretorum tangencium reformacionem capitis, produxit cedulam quandam subscriptam nomine patriarche Aquilegiensis, excusantis se illo die ad congregacionem venire non posse, sed in ea cedula votum exprimeret suum, vt circa decretum de numero et qualitate cardinalium aliudque reformacionis decreti eleccionum clausula decreti irritantis apponenda esset, cum tres deputaciones in id concordarent, et trina vice dicta clausula in deputacionibus fuisset deliberata et conclusa semel in generali congregacione, tangens in hoe conclusionem factam per dictum Johannem; quodque deputati potestatem non habuissent inmutandi deliberata deputacionum, sed dumtaxat decretorum concipiendi for- mas ; vbi autem secus fieret, protestabatur nomine suo et adherencium de impedimentis contra decreta concilii, quoniam attemptata per dictos deputatos essent nulla, et se oppo- nebat. Qua protestacione, quemadmodum de allegata per eum conclusione, non obstante legatus conclusit dicens preterquam in decreto irritanti, quod verbum frequenter

Strana 845
Liber IX. Caput XLI. XLII. 845 repeciit in factis per eum conclusionibus, eciamsi in concordatis de dicta clausula mencio non fiebat mense isto, preterito et futuro. Caput XLII. De reformacione perfecta in Austria sub Alberto duce, conclusione decreti fiendi super nullitate appellacionum a concilio, introducta ad disputacionem materia de sancta concepcione beatissime virginis. Marcio, cuius decursu congregacionibus quinque vnaque sessione celebratis, incor- porati extitere Petrus Augustensis prouincie Maguntine, tamquam ambasiator imperatoris, procuratorie in personam Marquardi Stiten, Osiliensis episcopus, Theodericus sancti Michaelis Hildeszemensis, procuratorie sancti Saluatoris Lodouensis et monasterii Obra- censis abbates, Wimannus de Wachtendunch doctor, Henricus de Conburg licenciatus in decretis, Johannes Paulagi in theologia, Anthonius Barrabolus in vtroque baccalarii, frater Thomas Poluti preceptor sancti Anthonii Foresii, frater Hermannus de Cronenberg con- mendator domus Treuerensis sancti Johannis Jherosolimitani, canonici quatuor, priores tres et alii septem. Sancta synodus recepit litteras pape in fauorem Rodulphi Traiectensis episcopi exhortatorias, vt manuteneret pacem ecclesie illius et patrie Traiectensis, cum Walramo nullum ius competeret. Litteras quoque Austrie ducis Friderici, supplicantis remitti per sanctam synodum ad eum contendentes super ecclesia Gurczensi, quoniam vellet, prout decebat, inter eos pacem componere ; Alberti autem gracias agentis de facultate reformacionis in patria sua concessa episcopo Constanciensi, Johanni Polomar, ac Turo- nensi et Cameracensi decanis, et preposito sancti Florini, oratoribus concilii, laudata facta per eos execucione, de qua fructus iam magnus fuisset secutus. Siquidem mense Maio anno xxxv°. predictis quinque seu maiori parti conmiserat sancta synodus, tam per se quam per alios omnes et singulas personas, eciam si pontificali aut ducali prefulgerent dignitate, nec non cathedrales et monasteria cuiuscumque religionis, ordinis ac sexus, aliasque ecclesias et loca exempta et non exempta, in dominio dicti ducis, ac eciam in ciuitate et diocesi Pata- uiensi existentes, in capitibus et in membris, nee non vniuersitatem Wiennensis studii in via morum et celestium obseruacione mandatorum, et in quibuseumque ad honorem Dei et salutem anime pertinentibus reformare posse et debere per omnia iuris remedia iuxta canonicas sancciones, inutilia, deformia et dampnosa euellendo penitus et dissipando, vtilia vero, neccessaria et fructuosa edificando, plantando et irrigando, confirmando elecciones abbatum et inferioris status, si remoueri eos contingeret, vel prouidendo de eorum dignitate, si eleccio de indigna persona fieret. Quodque cum eis vel ab ipsis constituendis concurre- rent ordinariam habentes potestatem, dummodo ipsi facturi submitterent se reformacioni, concessa quoque potestate omnimoda in forma pleniori a censuris, criminibus, iuramentis et ceteris absoluendi, consuetudines, iuramenta, statuta irracionabilia abolendi et alia salu- bria instituendi, nec non quicquid ad veram reformacionem accommodum vel neccessarium foret faciendi, clausulis item derogatoriis in pleniori forma specificatis, mandando in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena omnibus eciam pontificalis dignitatis, vt nullum impedimentum facerent aut procurarent, sed obedirent predictis conmissariis, assistentes consiliis et auxiliis opportunis. Juxta vero hanc formam durante synodo multis,

Strana 846
846 Liber IX. Caput XLII. ymo quam plurimis fuit concessa potestas reformandi monasteria et alia pia loca, vel eorum prepositis id supplicantibus, vel aliis ad reformacionis opus reputatis ydoneis. Fuit autem conclusum in id concordantibus deputacionibus tribus, vt fieret decretum generale, cassans et declarans nullas fore quascumque appellaciones interpositas et interponendas a senten- ciis latis et ferendis in generalibus congregacionibus Basiliensis et aliorum generalium conciliorum rite et legittime congregatorum; quodque mencio fieret de interiectis appella- cionibus in causis Grassensis, Gurczensis, Lausanensis, Aquilegiensis et Albiensis eccle- siarum. Ad instanciam quoque procuratoris fidei conmissa fuit causa iudici fidei contra Joseph de Lupio, canonicum Mediolanensem, qui occasione semidecime a mandatis concilii appellauerat ad papam, dicens tribunal pape maius esse quam concilii, opposicione minime attenta quam faciebat Dignensis episcopus, dicens papam esse supra concilium generale habendo respectum ad supremitatem et monarchiam, certo modo per eum declarato, sed procuratore fidei de verbis eius petente testimonium, vt eadem deduceret in iudicium. Fuit preterea conmissum, vt non obstante excommunicacione, qua illi insordebant, legatus scri- beret litteras quibusdam conmendaticias in fauorem et vtilitatem suppositorum concilii; et concordantibus deputacionibus sibi conmittendum fore expediendas prout sibi videretur omnes dispensaciones, pro quibus ad concilium fiebant supplicaciones, concludere id noluit, cum illa de fide diceret se velle desuper deliberare. Conclusit autem vt omnes notarii con- cilii admitterentur per iudices de rota, iuraturos distribuere eis in suo turno conmissiones quemadmodum aliis, ad duo hec, vt effectualiter obseruarentur, deputato ipso executore ; item per sanctam synodum in generali congregacione vel sessione fieri edictum publicum, vt omnes communitates, vicarii et officiales, seu alii quicumque reformacionem terrarum Romane ecclesie desiderantes deberent infra quatuor menses per se vel alios comparere ad informandum, vt adhiberi posset remedium, deputacione de communibus adiciente vt lex fieret generalis, et illa de pace volente vt supersederetur. Ad concipiendum vero formam edicti ipsius deputati fuerunt patriarcha Antiochenus, episcopus Aquensis et vicarius Fri- singensis. Fuit eciam conclusum, vt super ista proposicione "magis pium est credere animam beatissime Dei genitricis fuisse in instanti sue infusionis in corpore preseruatam a peccato originali, quam credere ipsam virginem in originali peccato fuisse conceptam“, iudex causarum fidei vel eius substitutus mandaret conuenire singulos magistros et doctores, dicturos super ipsa proposicione quicquid dicere aut allegare vellent, ex quorum votis eliceretur conclusio, examinanda postmodum per sacras deputaciones, et demum decre- tanda. Deputacio autem de pace auisabat statuendum esse terminum, infra quem singuli cogitare haberent super dicta materia, dicturi postea votum suum sine argumentacionibus in generali congregacione, a maiorique et saniori parte fieri decretum. Predicta conclusione captata in generali congregacione vicesima tercia mensis huius, sexta hinc die post pran- dium in refectorio conuentus minorum facta patrum conuencione de omnium consensu iudex fidei, cardinalis Arelatensis, conmisit pro parte affirmatiua dicte proposicionis, vt viderent et allegarent coram patribus, Johanni de Romeyo thesaurario Anniciensi et Petro Porquerii prouinciali Aquitanie ordinis minorum, essetque cum eis magister Thomas de Corcellis; pro parte vero negatiua Johanni de Turrecremata procuratori et Johanni de Monte nigro pro- uinciali Lombardie ordinis predicatorum, omnibus hiis theologie professoribus. Fuit quoque mense isto legato, Tarentino et Paduano presidentibus celebrata maxime continencie, sed

Strana 847
Liber IX. Caput XLII. 847 et permaxime auctoritatis xxIII°. sessio sancte Basiliensis synodi, ad singulare robur omnium declaracionum et determinacionum fidei per easdem factarum Basiliensi Constanciensique synodis annumeratis xI. conciliis generalibus per ipsum magnum Constanciense concilium specificatis, secundum quorum tradicionem electus in summum pontificem profiteri debet se firmiter credere et tenere sanctam fidem catholicam, et illam vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare, et vsque ad animam et sanguinem confirmare, defensare et predicare, ordinato insuper quod si illam non fecerit, eleccio sua pro infecta habeatur. Celebrauit autem missam Lausanensis episcopus, et post completas cerimonias, euangelio decantato secundum Johannem „amen, amen dico vobis, qui non intrat per ostium“, Lectorensis episcopus de mandato in ambone constitutus legit decreta tenoris sequentis. Sessio XXIII°. De reformacione ecclesie circa papam et curiam Romanam, et primo de eleccione summi pontificis. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Quoniam salus populi pastor bonus, merito per hanc sanctam synodum, quantum per humane legis fieri potest industriam, niti decet, vt Romanus pontifex, qui gregis dominici primus et summus pastor, talis fiat talisque perseueret, qui cunctarum animarum saluti et tocius christiani orbis vti- litati prouideat et tanto officio digne satisfaciat. Proinde instituciones tam sacrorum con- ciliorum, quam summorum pontificum super Romani eleccione pontificis editas innouans hec sancta synodus, et eis quedam salubria adiciens statuit, vt quocienscumque sedem apostolicam vacare contigerit, sancte Romane ecclesie cardinales presentes in loco quo summi pontificis eleccio celebranda est, decima die postquam sedes vacauerit, omnes in cappellam aliquam vel locum prope conclaue conueniant, inde precedente cruce bini cum deuocione cantando "veni creator spiritus" incedentes locum conclauis ingrediantur, quo nonnisi duos familiares neccessarios quilibet introducat ; cerimoniarum autem gracia duo clerici, quorum vnus saltem sit notarius, eciam admitti possint. Camerarius vero cum hiis, quibus conclauis custodia conmissa fuerit, curet ne quis preter predictos conclaue ingre- diatur ; ipse autem post ingressum cardinalium clausis foribus cum deputatis intret et sin- gulorum cardinalium cellas diligenter perquirat, exceptisque infirmorum aut debilium medi- cinalibus, si qua ibidem victualia vel confecciones reperiantur, amoueat; exiens inde claudensque conclauis custodiam sollicite obseruet, ae singulis diebus cibaria, que cardi- nalibus deferuntur, accurate perquirat, nec introferri permittat nisi quod pro moderata refeccione neccessarium videatur, decretis huius sacri concilii promulgatis in quarta et septima sessionibus in suo robore firmiter permansuris. 76. 1436. 22. Mart. Juramentum cardinalium. Sequenti die cardinales omnes coram hiis qui in conclaui fuerint, audita missa de spiritu sancto sacram sumant eucharistiam, et antequam scrutinium inchoent, ante- positis sanctis euangeliis iurent sub hac forma „ego talis cardinalis iuro et promitto

Strana 848
848 Liber IX. Caput XLII. omnipotenti Deo patri et filio et spiritui sancto, ac beato Petro apostolorum principi eum eligere in pontificem, quem credam ecclesie vniuersali in spiritualibus et temporalibus vtilem et tante dignitati ydoneum, nec illi vocem dare, quem verisimiliter sciuero pro- missione aut dacione alicuius rei temporalis, seu prece per se vel alium interposita, aut alias qualitercumque directe vel indirecte pro se eleccionem procurare, electoque in pon- tificem non prius obedienciam facere, quam iuret iuxta formam decreti sacri Basiliensis concilii ; ita me Deus adiuuet, cui in die tremendi iudicii redditurus sum de hoc iuramento et cunctis operibus meis racionem". Post hec quilibet eorum cedulam dabit, in qua vltra tres non nominet, inter quos si vltra vnum nominauerit aliquis, sit extra cardinalium colle- gium; neque vna die nisi vnum fiat scrutinium, et inmediate post missam lectis cedulis, nisi duarum parcium in vnum vota concurrant, mox comburantur; ante autem sex com- pleta scrutinia accessus ad quemquam fieri non possit. Recogitent eo tempore cardinales et attenta mente considerent, quantum sibi ipsis meritum vel demeritum, quantumque populo christiano fructum vel preiudicium bonum vel malum eligendo pontificem facturi sunt; in nulla profecto re magis domini nostri Jhesu Christi graciam vel iram assequi possunt, quam cum de vicario eius suis preficiendo ouibus agitur, quas ita dilexit, vt pro ipsis et mori et crucis tormentum pati dignatus fuerit. De professione eiusdem summi pontificis. Statuit sancta synodus, vt electus in papam eleccioni de se facte per infrascripti modi expressionem consentire teneatur. Quam expressionem si presens in curia, per cardi- nales, vel extra per eorum aliquem vel alium ab ipsis ad hoc habentem mandatum, in pre- sencia notarii et decem saltem personarum (fieri conuenit, qui) presentata sibi eleccione, requisitus infra diem naturalem ab hora requisicionis (si) non fecerit, eleccio sua pro- infecta habeatur, et ad aliam in nomine domini cardinales procedere teneantur. Expresso autem, vt predicitur, huiusmodi consensu, cardinales eidem vt summo pontifici mox obe- dienciam debitam exhibeant; postquam vero per cardinales obediencia prestita fuerit, nulli de eius pontificatu ambigere fas sit. Forma consensus. „In nomine sancte et indiuidue trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, ego N. electus in papam omnipotenti Deo, cuius ecclesiam suo presidio regendam suscipio, et beato Petro apostolorum principi corde et ore confiteor et profiteor, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuero, me firmiter credere et tenere fidem catholicam secundum tradicionem apostolorum, generalium conciliorum et aliorum sanctorum patrum, maxime autem sancto- rum octo conciliorum vniuersalium, videlicet primi Niceni, secundi Constantinopolitani, tercii Ephesini primi, quarti Calcedonensis, quinti et sexti item Constantinopolitani, septimi item Niceni, octaui quoque Constantinopolitani, necnon Lateranensis, Lugdunensis, Vien- nensis, Constanciensis et Basiliensis generalium eciam conciliorum, et illam fidem vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare et vsque ad animam et sanguinem confirmare, defensare

Strana 849
Liber IX. Caput XLIII. 849 et predicare, ritumque pariter sacramentorum ecclesiasticorum ecclesie traditum omnimode prosequi et obseruare. Polliceor eciam fideliter laborare pro tuicione fidei catholice, ex- tirpacione heresum et errorum, reformacione morum ac pace in populo christiano. Juro eciam prosequi celebracionem conciliorum generalium et confirmacionem eleccionum iuxta decreta sacri Basiliensis concilii. Hane autem professionem mea manu subscripsi, et tibi omnipotenti Deo, cui in die tremendi iudicii redditurus sum de hoc et cunctis operibus meis racionem, pura mente super altare offero, quam in primo publico consistorio solemp- niter repetam." De professione eiusdem summi pontificis. Ne lapsu temporis hec tam salubris constitucio de memoria summi pontificis elabatur, singulis annis die quo anniuersarium celebratur eleccionis vel coronacionis sue, intra missarum solemnia primus cardinalis, qui ibidem affuerit, publice et alta voce coram summo pontifice legat sic: „sanctissime pater, attendat sanctitas tua et diligenter con- sideret promissionem hanc, quam die eleccionis tue Deo fecisti“. Postea eam legens in fine dicat: "curet igitur sanctitas tua pro honore Dei et salute anime tue, et vtilitate vniuersalis ecclesie predicta omnia pro viribus obseruare bona fide, sine dolo et fraude. Recogites eciam, cuius vicem geras in terris, illius videlicet qui animam suam pro ouibus suis posuit, qui ter, antequam oues suas beato Petro conmitteret, peciit an ipsum diligeret, quique sicut iustus iudex et quem nullum latet secretum, racionem exiget a te de omnibus vsque ad minimum quadrantem. Memineris quid beatus Petrus aliique sibi succedentes pontifices fecerunt, qui nil aliud cogitabant nisi honorem Dei, propagacionem fidei, publicum ecclesie bonum, salutemque et vtilitatem filiorum suorum, et tandem imitantes magistrum et domi- num animas suas pro conmendatis ouibus exponere non dubitauerunt. Noli tibi aut tuis thesaurizare in terris, vbi tinea et erugo demolitur, vbi fures et latrones effodiunt, sed the- sauriza tibi in celis. Non sis acceptor personarum, nec sanguinis, nec patrie aut nacionis ; omnes filii Dei sunt et tue cure ac custodie pariter conmissi; dicas exemplo Christi "qui fecerit voluntatem patris mei, qui est in celis, ille meus frater, mater et soror est“. In distribuendis dignitatibus et beneficiis non carnem, non munera, non quid aliud temporale, sed solum Deum, et virtutes atque hominum merita tibi preponas. In corrigendis exces- sibus ecclesiasticam exerce disciplinam, memor quam graciam Phinees, quamue penam Hely, alter iniurias Dei vleiscendo, alter dissimulando meruerunt ; pauperes autem et mise- rabiles personas defende, iuua et sustenta, ad omnes autem paternam habe caritatem“. Post expleta coronacionis solemnia, ac singulis annis post eleccionis anniuersarium, cum fra- tribus suis octo saltem continuis diebus summus pontifex vigili cura pertractet exequi quod tam solemniter Deo pollicitus est. In primis igitur perscrutetur, in qua orbis parte chri- stiana religio vexetur a Turcis, Sarracenis, Tartaris et aliis infidelibus, in qua regione viget heresis, scisma, vel quelibet supersticionis species, in quibus prouinciis mores et diuinorum obseruancia mandatorum rectaque viuendi norma tam in statu ecclesiastico quam seculari dilabuntur, vbi eciam libertas ecclesiastica conculcatur, inter quos reges principesque et populos vigent odia vel bella, vel bellorum metus, et vbique sicut pius pater cum fratribus 107 Scriptores II.

Strana 850
850 Liber IX. Caput XLIII. suis remediis opportunis diligenter prouidere studeat. Hiis vniuersalibus expeditis negociis ad ea que proximiora sunt manum apponens, mox domum, familiam et curiam Romanam, vbi et prout neccessarium fuerit, exemplariter componere veraciterque reformare incipiat, et tam circa magnos quam paruos inquirens et inquiri faciens, quiequid emendacione dignum repererit, corrigere nullatenus differat aut dissimilet, sciens duplex esse peccatum, vnum quod ibi perpetratur, aliud longe grauius quod inde sequitur. Quicquid enim ibidem agitur facile trahitur in exemplum, vnde fit vt languescente capite reliquum postea corpus morbus inuadat. Pontificalis domus ac curia tamquam speculum mundum esse debet, in quo omnes prospicientes ad eius exemplum se componant et viuant; proinde ab ea penitus dissipet et euellat quicquid symoniace labis, quicquid concubinarie sordis, quicquid denique vel Deum offendere vel homines scandalizare potest. Curet ne officiales perperam officia sua admi- nistrent, ne quemquam grauent, nec per concussionem aut illicite quicquam extorqueant, et vt hii qui officialibus prepositi sunt ipsorum excessus inultos non paciantur. Neminem permittant vestibus ac coloribus per sacros canones prohibitos vti; clerum Romanum, qui sibi principaliter et inmediate subiectus est, principaliter in omni ecclesiastica honestate reformet, et presertim vt cultus diuinus in ecclesiis vrbis cum ea qua decet veneracione et disciplina obseruetur; populum quoque vrbis, que peculiaris eius est parrochia, doceat, instruat et in viam salutis dirigat. Imperet cardinalibus, vt titulos ac parrochias suas, prout eorum incumbit officio, visitent et reforment ; prelatum aliquem magne sciencie probateque et exemplaris vite in vrbe vicarium constituat, qui vice sua cleri et populi episcopalem curam gerat, de quo, an oneri suo diligenter incumbat, sepe perquirat. Post hec cum eis- dem fratribus de temporalitate ecclesie Romane bene salubriterque regenda accurate cogi- tans prouideat, vt prouincie, ciuitates, oppida, castra, terre ipsi ecclesie subiecte iuste ac pacifice gubernentur, tali quidem moderamine vt inter regimen ecclesiasticorum et secu- larium principum sic distet, sicut inter patrem et dominum. Non questui, sed proteccioni ac tutele intendat, et paterna caritate cunctos fouens non tam subditos, quam filios exi- stimet; et quoniam spiritualem temporalemque ipsorum curam habet, inuigilet omnes par- cialitates ac sediciones inde amouere, presertim Guelforum et Gebellinorum, et quecumque hiis similia perniciosa nomina, animas corporaque pariter perimencia. Omnem det operam penis spiritualibus et temporalibus, et quibuscumque potest modis, sublatis inde cunctis dissensionum fomentis, eos vnanimes ad deuocionem ecclesie conseruare. Ad regendum prouincias ac ciuitates principales destinet cardinales vel prelatos integre et incorrupte fame, quos non inhiare pecuniis, sed iusticie et paci subditorum intendere verisimile sit, quorum legacio biennio aut ad plus triennio elapso expiret. Et quia dignum est vt quilibet sue villicacionis racionem reddat, deputetur expleta legacione aliquis vel aliqui insignes viri, qui sue administracionis racionem, nec non querelas ac peticiones prouincialium audiant et iusticiam exhibeant; et quod ipsi commode facere nequeunt, pape deferant, qui omnino gesta eorum scire studeat, et si quid illicite perpetrasse ipsos constiterit, nulla- tenus inultum dimittat, vt et successores sui que non licerent suo exemplo facere refor- mident; et ne officiales manus forsitan ad illicita apponant, competens salarium, vnde viuere honeste possint, eis constituatur. Sepe eciam summus pontifex inquirat quomodo tam legati, gubernatores et conmissarii, quam Romane ecclesie vicarii ac feudatarii sub- ditos regunt, et an nouis gabellis et exaccionibus grauent; quicquid autem austeritatis

Strana 851
Liber IX. Caput XLIII. 851 seu iniusti oneris super ceruices subditorum fieri cognouerit, nequaquam toleret, pati enim impium est vt hii quos papa per se paterne regeret per alios tirannice tractentur. Statuta et consuetudines antiquas, quibus prouincie ac terre salubriter regi consueuerunt, inuiolata seruari faciat ; quod si qua postea irracionabiliter vel ad emulacionem seu par- cialiter edita sint, causa cognita retractentur et reformentur. Infra annum ab eleccionis die Romanus pontifex ad se oratores seu procuratores prouinciarum ac principalium ciuitatum ecclesie Romane accersiat, et ostendens erga eos paterne caritatis affectum, ab ipsis de statu et condicione patriarum, et quemadmodum predecessoris sui tempore recti sunt, num eciam aliquo iniusto grauentur onere, et quid pro salubri ipsorum regimine faciendum sit, perscrutetur, et tandem in omnibus vtilitati et indempnitati ipsorum ac bono publico pro- uisionis remedia tamquam filiis adhibeat ; hoc idem saltem de biennio in biennium repetere non pigeat. Inter cetera que feudatarii, capitanei, gubernatores, senator, castellani aliique precipui officiales vrbis et terrarum ecclesie iurare solent, hoc eciam adiciatur, vt in eorum institucione iurent, quod sede vacante ad mandatum cardinalium ciuitates, terras, loca, arces et castra ac gentes nomine Romane ecclesie tenebunt et tradent libere ac sine con- tradiccione. Ne summus pontifex carnalitatis trahi videatur affectu magis quam iudicio racionis, atque vt scandalis obuietur, que experiencia teste sepe secuta sunt, nullum de cetero consanguineum vel affinem vsque ad tercium gradum inclusiue ducem, marchionem, comitem, feudatarium, emphiteotam, vicarium, gubernatorem, officialem, castellanum alicuius prouincie, ciuitatis, oppidi, castri, fortalicii aut loci Romane ecclesie, nec super hiis iuris- diccionem seu potestatem aliquam habere, nec capitaneum seu conductorem gencium armorum faciat aut esse permittat. Ipsi quoque cardinales summo pontifici secus agere volenti nequa- quam assenciant, quodque succedens pontifex aliter facta prorsus retractet et reuocet. Juxta Nicolai pape quarti constitucionem statuit sancta synodus, vt ad sancte Romane ecclesie car- dinales omnium fructuum, reddituum, prouentuum, mulctarum, condempnacionum et censuum, de quibuscumque terris et locis Romane ecclesie subiectis proueniencium, medietas pertineat, institucioque et destitucio omnium rectorum gubernatorumque et custodum, quocumque nomine censeantur, qui preerunt dictis terris et locis, ac eciam dictorum fructuum collec- torum de consilio et consensu ipsorum cardinalium fieri debeat. Ipsos igitur cardinales admonet sancta synodus, vt terras et subditos Romane ecclesie ab iniuriis et oppressionibus protegant, de paceque et salute ac bono ipsorum regimine cogitantes apud summum pon- tificem, et vbi opus fuerit, ipsos omni fauore promoueant. Et si de omnibus Romane ecclesie terris magna cura summo pontifici et cardinalibus esse debeat, ad vrbem tamen Romanam mentis intuitum sedulo conuertere, et ad ipsam tamquam peculiarem filiam et principalem eorum parrochiam, in qua beatorum Petri et Pauli ac innumerabilium Christi martirum et sanctorum sacra corpora requiescant, vbi sedes est Romani pontificis, vnde et ipse ac Romanum denominatur imperium, et ad quam omnes christicole deuocionis causa confluere solent, singularem quandam caritatem et precipuum affectum gerere tenentur, vt in pace, tranquillitate et iusticia gubernetur, in suisque ecclesiis, menibus, viis et secu- ritate stratarum detrimentum non paciatur. Quocirca statuit hec sancta synodus, vt de quibuscumque vrbis redditibus et prouentibus aliqua competens porcio ad conseruacionem ecclesiarum, menium, viarum, poncium securitatisque itinerum ipsius vrbis et districtus per aliquos viros probate fame, de consilio cardinalium eligendos, re ipsa exponatur. Sicut 107*

Strana 852
852 Liber IX. Caput XLIII. seruum seruorum Dei summus pontifex se profitetur, ita opere comprobet, et cum ad ipsum tamquam ad communem patrem vndique homines confugiant, adiri se ab hominibus facile permittat. Vnam ergo saltem in ebdomada diem pro publica statuat audiencia, in qua omnes, presertim pauperes et oppressos, pacienter et benigne audiat et quantum cum Deo potest exaudiat, cunctisque sicut pater filiis, prout cuique opus fuerit, iuxta vires consilio et auxilio prouideat; et si corporali neccessitate impeditus fuerit, alicui vel cardinali vel alteri insigni viro omnia sibi relaturo conmittat, omnibusque curie officialibus iubeat, pre- sertim vicecancellario, penitenciario et camerario, vt ipsos pauperes cito gratisque expe- diant, memor apostolice caritatis qua Petrus et Paulus inuicem dextras dederunt, vt pau- perum memores essent. Diebus vero dominicis et festiuis ad missam exeat publicam, post quam aliquanto temporis spacio indigentibus audienciam prebeat. Singulis ebdomadis, vel saltem in mense bis, consistoria publica teneat, in quibus negocia ecclesiarum cathedralium et monasteriorum, seu principum aut vniuersitatum, aliaque magni ponderis audiat, lites autem et causas minores remittat ad vicecancellarium ; ipse autem quanto amplius potest litigiis ac minoribus negociis se eximat, vt maioribus intendat liberius. Quoniam sancte Romane ecclesie cardinales pars corporis Romani pontificis esse censentur, reipublice admodum expediens est, vt iuxta vetustum morem grauia et ardua negocia de ipsorum consilio (et) direccione, causa quoque mature cognita, deinceps fiant, presertim causarum fidei decisiones, sanctorum canonizaciones, erecciones seu suppressiones, diuisiones, sub- iecciones, vniones ecclesiarum cathedralium et monasteriorum, promociones cardinalium, confirmaciones et prouisiones de ecclesiis cathedralibus et monasteriis, priuacionesque et translaciones abbatum, episcoporum et superiorum, leges seu constituciones, legaciones de latere, seu vicariorum et nunciorum auctoritate legatorum de latere fungencium conmis- siones, noue religionis institucio, exempciones noue ecclesiis, monasteriis vel capitulis, aut ipsarum iam factarum reuocaciones saluo decreto sacri Constanciensis concilii de pre- latis non transferendis inuitis. De numero et qualitate cardinalium. Cum summo pontifici sancte Romane ecclesie cardinales in dirigenda christiana republica collaterales existant, neccesse est vt tales instituantur, qui sicut nomine, ita re ipsa cardines sint, super quos ostia vniuersalis versentur et sustententur ecclesie. Statuit igitur sancta synodus, vt deinceps eorum numerus adeo sit moderatus, quod nec sit grauis ecclesie, nec superflua numerositate vilescat. Qui de omnibus christianitatis regionibus, quantum fieri commode poterit, assumantur, vt noticia rerum in ecclesia emergencium facilius haberi et super hiis maturius deliberari possit, sic tamen quod numerum XXIIII. inter hos qui nunc sunt et assumendos non excedat, ita quod de vna nacione vltra terciam partem respectu cardinalium pro tempore existencium, ac de vna ciuitate et diocesi vltra vnum inde oriundum, et de ea nacione, que nunc vltra terciam partem habet, vsque ad ipsius tercie partis reduccionem esse nequeant. Sint viri in sciencia moribusque ac rerum experiencia excellentes, non minores xxx. annis, magistri, doctores seu licenciati cum rigore examinis in iure diuino vel humano; sit saltem tercia vel quarta pars de magistris

Strana 853
Liber IX. Caput XLIII. 853 aut licenciatis in sacra scriptura. Inter hos autem viginti quatuor esse aliqui poterunt, admodum pauci, filii, fratres aut nepotes regum seu magnorum principum, in quibus cum circumspeccione et maturitate morum competens litteratura sufficiat. Non fiant cardinales nepotes ex fratre vel sorore Romani pontificis aut alicuius cardinalis viuentis, non ille- gitime nati, non corpore viciati, nec alicuius criminis aut infamie nota respersi. Predicto autem numero xxun. pro magna ecclesie neccessitate vel vtilitate duo alii, in quibus vite sanctitas vel eximie virtutes refulgeant, quamquam memoratos (gradus) non habeant, ac de Grecis, cum Romane ecclesie vniti fuerint, insignes aliqui viri adici poterunt. Non fiat cardi- nalium eleccio solum per auricularia vota, sed illi solum assumi possint, in quos facto vero scrutinio ac publicato maiorem partem cardinalium per subscripcionem manus proprie con- stiterit collegialiter consensisse ; desuper eciam apostolice littere cum subscripcione car- dinalium conficiantur, decreto huius sacri concilii in quarta sessione solemniter publicato, quod incipit „item cum multiplicacio cardinalium" etc. in suo robore inuiolabiliter per- mansuro. Cum recipient cardinales sue dignitatis insignia, quorum significacio est, vt pro bono vniuersalis eeclesie sanguinem proprium, si opus sit, non vereantur effundere, iura- bunt in publico consistorio, si sint in curia, si vero absentes, in manibus alicuius episcopi et publice, cui per litteras apostolicas, in quibus forma iuramenti inserta sit, conmissum " fuerit, in hune modum. Juramentum cardinalium. „Ego N., nuper assumptus in sancte Romane ecclesie cardinalem, ab hac hora in antea ero fidelis beato Petro vniuersalique et Romane ecclesie, ac summo pontifici eiusque successoribus canonice intrantibus. Laborabo fideliter pro defensione fidei catholice, extir- pacioneque heresum et errorum ac scismatum, reformacione morum ac pace in populo christiano. In alienacione rerum et bonorum eccclesie Romane, aut aliarum ecclesiarum et beneficiorum quorumeunque non consenciam, nisi in casibus a me permissis, et pro alienatis ab ecclesia Romana recuperandis pro posse operam dabo. Non consulam quidquam summo pontifici, nec subscribam me nisi secundum Deum et conscienciam meam. Que michi per sedem apostolicam conmissa fuerint fideliter exequar. Cultum diuinum in ecclesia tituli mei et eius bona conseruabo. Sic me Deus adiuuet“. Pro conseruandis cardinalium titulis, quo- rum aliqui tam in diuino cultu quam edificiis nimium proch dolor in obprobrium sedis apostolice et ipsorum cardinalium collapsi sunt, statuit sancta synodus, vt de redditibus (et) prouentibus terrarum Romane ecclesie, quorum medietas iuxta constitucionem Nicolai pape ad cardinales, vt predictum est, pertineat, decima pars eius, quod spectat ad quemlibet cardinalium, proprio titulo singulis annis applicetur, et nichilominus vel in vita vel in morte quilibet cardinalis tamquam proprio titulo relinquat vnde communiter vna persona susten- tari possit; quôd si non fecerit, tam pro hoc quam pro dicta decima parte bona omnia ipsius cardinalis obligata sint vsque ad debitam satisfaccionem, et ad execucionem huius oneramus primum cardinalem illius ordinis, de quo ipse defunctus erat. Visitet per se quilibet cardinalis presens in curia, absens vero per vicarium ydoneum, singulis annis titulum suum clericosque et populum ecclesiarum subiectarum, et cum diligencia inquirat

Strana 854
854 Liber IX. Caput XLIII. et salubriter prouideat super cultu diuino, bonisque ipsarum ecclesiarum, ac vita et moribus clericorum et parrochianorum, de quibus, cum sue sint oues, in districto Dei iudicio racionem redditurus est; et tam quoad tempus visitandi, quam quoad alia seruet que instituta sunt in decreto nostro de conciliis synodalibus. Et si quemlibet cardinalium tam ipsa dignitas, quam propria perurgeat pollicitacio pro memoratis sanctis laborare operibus, nichilominus vt eo efficacius res fiant, quo singulis quasi peculiariter distribuuntur, episcopi cardinales indagare curent, que regiones heresibus, erroribus, supersticionibus nouis aut veteribus infecte sint, presbiteri vbi mores et diuinorum mandatorum obseruancia et ecclesiastica disciplina deficiant, dyaconi qui reges et principes seu populi bellis agitentur vel agitari timeantur, et tanquam apes argumentose tam apud summum pontificem, quam inter se ipsos diligenter et accurate negocia hec sancta promoueant, operam dantes vt vbi neccessarium fuerit salubri remedio prouideatur. Ipse autem summus pontifex tamquam communis omnium pater et pastor non solum rogatus et sollicitatus, sed proprio motu vbique inuestiget inuestigarique faciat, et quam potest omnibus filiorum morbis salutarem conferat medici- nam. Si quando papam, quod absit, negligentem aut remissum, seu agentem que non decent, ipsi cardinales inspexerint, filiali reuerencia et caritate tamquam patrem obsecrent, vt officio pastorali honorique ac debito suo satisfaciat. Et primo quidem aliquis vel aliqui de per se, deinde, si se non corrigat, omnes collegialiter, accersitis quibusdam notabilibus prelatis, predicentes quod si non abstinuerit proximo generali concilio deferent, nec pro salute ipsius pontificis et bono publico eius odium vel quicquid aliud timeant, dum tamen reuerenter et caritatiue id agant. Multo magis si quem ex cardinalibus aliquid perperam seu reprehensione dignum facientem papa cognouerit, paterna semper caritate et iuxta doctrinam ewangelicam corrigat. Sic alter in alterum, pater in filios et filii in patrem, caritatis opera exercentes ecclesiam Dei exemplari ac salubri moderamine gubernent. Prelatos et quos- cumque alios presertim insignes viros ad curiam Romanam proficiscentes cardinales benigne et honorifice tam publice quam priuate pertractent, et apud summum pontificem eorum negocia gratis ac liberaliter reconmissa faciant. Et cum ei, qui communis est omnium pater, cardinales assistant, personarum acceptores fierivel aduocatos valde indecens est; propterea interdicit hec sancta synodus, vt tamquam iudicis collaterales parcialitatem nullam accipiant, eciam si de terra parciali originem ducant, nec sint principum aut communitatum, seu aliorum contra quemquam cum precio vel sine parciales protectores aut defensores, sed exuti omnem passionem in sedandis concordia vel iusticia litibus pape assistant; principum autem et quorumcumque, presertim pauperum ac religiosorum, gratis et sine vllo questu promouere iusta negocia tamquam caritatis opus persuadet sancta synodus et conmendat. Cum affabilitate et benignitate seruent cardinales grauitatem ac modestiam, que huic con- gruunt dignitati, pietatem autem, que secundum apostolum ad omnia vtilis est, seruent ad omnes. Affines suos, saltem bene meritos ac pauperes, quamquam negligere non debeant, non tamen ita ipsos opum aut beneficiorum multitudine accumulent, vt alii inde scandalum paciantur. Caueant ne bona ab ecclesiis profecta, vltra quam neccessitatis racio postulat, in carnem et sanguinem effundant. Cum tales sic ambulare in magnis pontifex inspexerit, arguat atque obuiet vt decet, neque enim culpe erit expers, si iuxta officium suum corri- genda non corrigat. Familia, mensa, suppellex rerum et equorum tam pape quam cardi- nalium nec numerositate, nec fastu aut pompis, neque alio excessu reprehensibilis sit; ita

Strana 855
Liber IX. Caput XLIII. 855 domum et que in domo sunt moderate componant, vt alii non scandalum, sed frugalitatis capere exemplum possint. Tam summus pontifex et cardinales, quam ceteri episcopi con- stitucionem beati Gregorii in generali synedo editam seruare studeant, cuius tenor hic est, quam hec sancta synodus innouat: "Cum pastoris vita exemplo debeat esse discipulis, ple- rumque clerici, qualis in secreto sit vita sui pontificis, nesciunt, quam tamen seculares pueri sciunt; de qua re presenti decreto statuimus, vt quidam ex clericis vel eciam ex monachis electi in ministerio cubiculo pontificali obsequantur, vt is, qui in loco regiminis est, tales habeat testes, qui veram eius in secreto conuersacionem videant, et ex sedula visione exemplum profectus sumant“. Pascalis eciam pape verba aduertant dicentis: „Epi- scopi leccioni et oracioni vacent, et semper presbiteros et dyaconos, aut alios boni testi- monii clericos habeant, vt secundum apostolum et sanctorum patrum instituta possint irreprehensibiles inueniri". Non expedit reipublice, vt cardinalibus, quos rebus arduis vni- uersalis ecclesie intentos fore oportet, alie cause quam eleccionum ecclesiarum cathedra- lium aut monasteriorum, vel principum aut vniuersitatum, seu similes per papam aut can- cellariam delegentur; minores igitur litigiose cause in auditorio rote, quod ad hoc insti- tutum est, conmittantur. Neque papa neque cardinales familiares suos quasi munera accep- turos ad confirmatos vel prouisos prelatos de cetero mittant, ne, quod per se facere non decet, per alios fieri paciantur. Quod aliquando factum est, vt pro annulo in assignacione tituli cardinalibus tradito post mortem eius aliqua pecunie summa vel res alia de bonis suis arripiatur, de cetero non fiat, cum labores eorum pro republica impensi exequias, si pauperes forent, pocius de publico mereantur. De eleccionibus. Licet dudum hec sancta synodus, abolita per eam generali omnium ecclesiarum et dignitatum electiuarum reseruacione, prouide decreuerit, vt predictis ecclesiis et digni- tatibus per canonicas elecciones et confirmaciones prouideri deberet, volens eciam speciales seu particulares ipsarum ecclesiarum et dignitatum electiuarum prohibere reseruaciones, per quas libera in eisdem eligendi et confirmandi facultas impediri posset, quodque adversus hoc decretum Romanus pontifex nichil attemptaret, nisi ex magna, racionabili (et) euidenti causa in litteris apostolicis nominatim exprimenda, quia tamen contra ipsius decreti men- tem non pauca sine huiusmodi causa gesta sunt, vnde grauia hactenus successerunt et grauiora in dies timentur scandala, cupiens hec sancta synodus hiis obuiare, nolensque vt ipsius decreti mens, que fuit omne obstaculum a canonicis eleccionibus tollere, suo fru- stretur effectu, statuit vt elecciones in dictis ecclesiis sine impedimento aut obstaculo omnino fiant, que causa cognita iuxta iuris communis et dicti nostri decreti disposicionem confirmentur vel infirmentur. Verum tamen si forte aliquando contingat eleccionem aliquam eciam alias canonicam fieri, que in perturbacionem ecclesie aut patrie, vel boni publici vergere timeatur, summus pontifex, cum ad ipsum confirmacio delata fuerit, si talem vrgen- tissimam causam adesse manifeste cognouerit, ea prius mature discussa ac parte plene defensa, accedente postea Romane ecclesie cardinalium aut maioris partis subscripcione, huiusmodi causam veram sufficientemque fore attestancium, reiecta tali eleccione ad capi-

Strana 856
856 Liber IX. Caput XLIII. tulum vel conuentum remittat, vt infra tempus iuris vel aliud iuxta loci distanciam ad aliam, ex qua venire talia non formidentur, eleccionem procedant. De reseruacionibus beneficiorum. Et quia multiplices ecclesiarum et beneficiorum hactenus facte per summos ponti- fices reseruaciones non parum ecclesiis onerose extiterunt, ipsas omnes tam generales quam speciales siue particulares de quibuscumque ecclesiis et beneficiis, (quibus) tam per elec- cionem quam collacionem aut aliam disposicionem prouideri solet, siue per extrauagantes „ad regimen" et „execrabilis", siue per regulas cancellarie aut alias apostolicas consti- tuciones introductas, hec sancta synodus abolet, statuens vt de cetero nequaquam fiant, reseruacionibus in corpore iuris expresse clausis et hiis quas in terris Romane ecclesie directi seu vtilis dominii mediate vel inmediate subiectis fieri contigerit, dumtaxat exceptis. De Clementina „litteris". “ Licet in apostolicis vel aliis litteris quibuscumque aliquem dignitati, beneficio aut iuri cuicumque renunciasse aut priuatum esse, seu aliquid aliud egisse, per quod ius pro- prium auferatur, narratum sit, huiusmodi littere in hiis non preiudicent, eciam si super ipsis gracia vel intencio narrantis fundetur, nisi per testes et alia legittima constiterit docu- menta. Datum in sessione publica ipsius sancte synodi, in ecclesia maiori Basiliensi solem- niter celebrata x1'. Kalendas Aprilis anno a natiuitate domini MCCCCXXXVI°.“

Strana 857
857 (Incipit liber decimus.) Caput I. Incipit colleccio decima de loci eleccione per celebracione ycumenici concilii. Exordium libri decimi, quia locus est principalis circumstancia operis boni, quod disponere de illo pertinet ad primum auctorem, et secus agentes punitos grauiter, quodque concilium Basiliense erat minister primus prosequende vnionis Grecorum. Locum precipuam fore circumstanciam operis boni saluator noster docuit verbo et mul- tiplici demonstrauit exemplo. Docuit sane precipiens inuitatum non primo, sed nouissimo recumbere loco, quod exemplo firmauit, quando, sicut qui ministrat, in medio erat disci- pulorum suorum; exemplum item dedit, quando frequenter exiit in desertum locum solus orare. Docuit autem, quando precepit vt clauso ostio intra cubiculum orarent discipuli sui, non assimilati ypocritis amantibus in synagogis et in angulis platearum stantes orare. Item preterea docturus discipulos ascendit in montem; turbas vero cum erudiret, stetit in loco campestri. Quod autem magna consideracione dignum, quoniam dixit se iturum ad patrem, vt discipulis suis pararet locum, tamquam disposicio et ordinacio loci eleccioque illius operacio sit condecens auctorem primum operis boni, cuius est suas simulque in loco operancium ad finem intentum dirigere acciones, quemadmodum architectoris inter omnes edificatores domus, et ducis exercitus inter omnes suos conmilitones. Sic profecto sancti patres institutores ordinum de locis, que religiosos incolere decet, disposuerunt, quomodo eciam disponit omnis artifex primus, habens secum cooperantes ministros. Etenim qui primus auctor est operis attendere circumstancias debet ex quibus constat, an bene vel male fiat, locus autem precipua est circumstanciarum; siquidem finis, quia nomen dat operi, velut forme racionem habere videtur, et opportunitas temporis loci qualitatem alias- que respicit circumstancias, ex quibus dependet; loci vero competencia precedente, tam- quam principalis circumstancia sit operis boni, ad auctorem primum pertinet disposicio eius. Quocirca graues penas pertulisse legimus de loci competencia in aduersum mentem primi auctoris agere disponentes. Etenim, prout docet nos vltima canonica Jude, permaxime Seriptores II. 108

Strana 858
858 Liber X. Caput I. puniuit Deus angelos, qui non seruauerunt principatum, prout illis mandauerat Deus, vt hominem custodirent in omnibus viis suis, sed domicilium suum, hoc est locum celi empi- rei, sedesque eis paratas a Deo alias cupientes sublimiores animo reliquerunt, militare cupientes sub eorum primo, qui vt supra omnia dominaretur, supra astra celi exaltare pre- sumebat solium suum; docente namque Johanne in apocalipsi, illo in terram proiecto, cum eo missos extra locum domicilii, quod dereliquerunt, in iudicium diei magni vinculis eternis sub caligine iudicio reseruauit Deus. Sed et primum hominem, quem posuit Deus in paradiso voluptatis vt operaretur et custodiret illum, quia voluit esse sicut Deus, velut existens vbique custodire posset, aut si non voluit, quia audiuit vocem vxoris id ipsum cupientis, de loco ipso voluptatis, quem vt sapiens homo custodire noluit, eiecit eum Deus et emisit vt terram, de qua sumptus fuerat, operaretur, apertis in sui malum oculis eius, vt sciret miserias experimento, quas suaui speculacione nouerat primo. Et rursum, quia ordinaret Deus eductos filios Israhel ex Egipto in terram promissionis profecturos, quot- quot voluerunt constituere sibi ducem et in Egiptum reuerti, aliter disponentes de loco, quam primus decreuerat eorum ductor, prostrati sunt in deserto. Item omnibus notum est, quam acerrimam vlcionem expertus fuerit Roboam, qui, ne perderet regnum Israhel, exco- gitato consilio mutauit sacrificii locum. Dicta hec generali sermone pro exordio collec- cionis decime huius consequenter habent se ad premissa colleccione nona. Illa quippe de modo et forma vnionis prosequende Grecorum narrauit ibique finem imposuit, vbi nichil putabatur iam superesse impedimenti, sed omni conatu tradenda fore compactata execu- cioni. Etenim consencientibus tribus vnio prosequenda erat, concilio, papa et Grecis : iam- que triplex accesserat consensus Grecorum, et per oratores primos eorum, et per secundos, secundo non obstante inito cum papa tractatu, demumque per imperatorem et patriarcham destinatis secundo plumbea et aurea bulla; parique numero perstabat et pape consensus, per suos presidentes primo, predicta modum et formam in concilio concludentes, per litteras quoque primas et per secundas eius a secundo desistentis tractatu ; loco autem consensus concilii erat desiderium et sollicitudo continua eius, tota virtute sua conantis perficere quod promiserat. Vtque generali relicto sermone singularia enarrentur, in quibus consistunt operaciones, de omnibus circumstanciis sancti huius operis inter concilium et Grecos vnanimis erat consensus, de tempore, de expensis aliisque omnibus requisitis, pre- cipua tamen circumstancia restante de competencia loci, cuius disposicionem, cum post Deum esset primus auctor operis, Greci reliquerant arbitrio concilii, papa quoque consensu triplici. Siquidem concilium Grecos ad se vocauerat, tractatum cum ipsis inierat, illos ad se omnem impensam faciens conducere debebat et iam pro congregacione eorum in Constan- tinopolim magnam fecerat, deque vnione ipsa sentencia per concilium erat ferenda. Pre- cipuis igitur accionibus ad ipsum spectantibus, concilium merito erat primus auctor cen- sendus, vtque dicatur religiosa fide et vocabulo operis huius sancti primus minister et seruus, propter quod ad ipsum principaliter spectabat de competencia loci ordinare ad complementum operis; quod quia datis impedimentis factum non extitit, qualia quamue magna dissidia et scandala secuta fuere, duce Deo narranda suo ordine explicabunt. Id autem offert se conmemorandum, sancta Basiliensi synodo a principio generaliter instituta ad tria sancta opera, extirpacionem heresum, morum reformacionem, et pacem procurandam in populo christiano, sicut duo in litteris apostolicis specialiter designata fuerant, extirpacio

Strana 859
Liber X. Caput I. 859 videlicet heresum e regno Bohemie et reduccio ecclesie orientalis, ita ad duo hec sancta synodus intendit tota sollicitudine; et sicut propter dissolucionem, que certe, nisi alias prouisum extitisset, erat impedimentum datum ab inicio concilii ad extirpacionem heresis illius, tam plurima tamque magna interuenere, vt eorum comparacione velut minimam par- tem obtineat narracio gestorum super dicta extirpacione Hussitarum e regno Bohemie, ita pari successu propter differenciam loci actum est de vnione Grecorum. Sicut enim tunc multe sessiones facte fuere, vt illa pape dissolucio legittima non reputaretur, declarando illam fieri non potuisse, citando papam vt ad concilium veniret, vt adhereret monendo, si vero non adhereret suspendendo, et postremo recipiendo adhesionem eius, ita et nunc, vt nemo obediret Ferrariensi congregacioni (racione) loci illius, qui non erat dispositus a concilio, non pauciores fuere celebrate sessiones, graui pena, quia deposicionis, secuta eum qui aliter a concilio de loci competencia disposuit; propter quod sedit amplius tem- pore multo, quam alias mansura erat sancta synodus. Quemadmodum autem circa primum dissidium inter papam et concilium prime attemptate dissolucionis, vt plenior noticia in- tuentibus adesset, scripture principales ac raciones vtrimque date allegate inserteque fuere, ita et propositi est in hoc dissidio grauiori, prout iam factum extitit in proxima colleccione exponente modum formamque prosequende vnionis. Erat quippe disposicio loci circum- stancia principalis circa eiusmodi Grecorum vnionis prosecucionem, erat rursus permaxime existimacionis apud omnes fideles, quod experiencia demonstrauit maximis principibus maximisque communitatibus tanta offerentibus sancte synodo, vt in locis eorum concilium ycumenicum celebraretur. Quod profecto est ad laudem et gloriam nominis saluatoris nostri, dignantis assistere conciliis generalibus, qui vt professus est se esse in medio congre- gatorum in nomine suo, ita vult hospicii sui vberem esse mercedem, vt, quomodo tempore legis scripture benedixit Deus fideles, apud quos mansit archa testamenti, ita et legis gracie, apud quos manet Dei ecclesia legittime congregata, necdum locis illis tribuens nomen eternum, sed et magnum temporalis commodi incrementum; quocirca magnopere decertatum est circa loci eleccionem. Liber itaque decimus narraturus est de gestis per sanctam synodum circa loci disposicionem, cuius eleccio per Grecos et consequenter per papam synodo fuerat remissa. Cepit autem in palam venire dissidium per legatos suos papa requirente eligi locum pro concilio et sibi ydoneum, sanctamque synodum statim se transferre ad illum, vt vnione facta concilii et pape in vno loco intra Ytaliam, extra quam multis ex causis egredi se non posse dicebat, longe melius dari possent vie ad pecunias habendum et alia preparatoria pro Grecorum aduentu; peticionibus quorum non statim admissis, a concilio illico recessere tres presidentes sui, altero manente, videlicet Juliano legato, quem eciam papa preteriit, aliis duobus nominatis in facultatibus concessis. Quo euenit, vt in concilio presidente ipso facte fuerint loci preparaciones iuxta ratificata iam tercio pacta cum Grecis, publicato primum decreto indulgenciarum pro habendis vel in partem expensis. Nune igitur referendum primo est ordine consueto de gestis Aprilio mense, quo originem accepit differencia loci, velut architectonica multas secum trahens controuersias dependentes. 108*

Strana 860
860 Liber X. Caput II. Caput II. Accessus legatorum duorum pape ad concilium pro complanandis differenciis, primaque eorum proposicio et ostensio facultatum. Celebratis Aprilio mense congregacionibus quinque sessioneque vna, et proces- sione altera ad instanciam ciuium pro fructibus anni, quos habunde concesserat Deus, incorporati fuere Baltasar monasterii in Czenna abbas, frater Stephanus Anthonii ordinis sancti Benedicti Mediolanensis in theologia magister, Johannes de Camuta decretorum doctor, canonici quatuor et alii duo. Sancta synodus recepit litteras regis Aragonum datas Gayete, excusantis se propter difficultates suas toti orbi notas nondum misisse oratores, sed iam quasi diuino incitatus nuncio audiens vigilanciam et sollicitudinem patrum ad opera, propter que erant congregati, presertim ad Bohemorum reduccionem atque Gre- corum, quamuis oratores sui postremo venturi (erant) ad laborandum in vinea domini, cupiebat tamen particeps laborum esse, quorum gloriosus (sperabatur) fructus, ideoque statim missurus erat oratores pro illa prouincia, qui iam bis incitauerat, ymo compulerat prelatos doctoresque diuini et humani iuris regnorum suorum Aragonie etc. venturos esse. Fuit autem ordinatum legato auisante, vt, quoniam plures conmissarii absentaturi erant se a loco concilii, cum iam informati essent de causarum meritis, dimitterent vota sua in scriptis coram notario et cum subscripcione proprie manus. Mense isto magna cum solli- citudine et vigilancia per patres concilii laboratum extitit super decreto publicando indul- genciarum, a quo legatorum expectacione, prout Januario mense narratum extitit, concilium supersederat. Quorum legatorum secundus, videlicet sancti Petri cardinalis, cum applicuisset Basileam xxVII". die Marcii feria secunda post dominicam de passione, feria sexta obtinuit supersederi in expectando collega suo vsque ad feriam quartam post pasca, saneta synodo ordinante, vt ea die indulgencie ipse concluderentur et sequenti in sessione publica decre- tarentur, quodque presidentes pape suas resumerent promissiones, Tarentinus videlicet et Paduanus. Vtriusque autem nomine patres alloquens primus eorum in eadem congregacione Deo gracias agebat, verificanti promissum eorum infra dies xx., cardinali sancti Petri actu iam in concilio sistente alioque proxime accessuro, cum quibus oporteret loqui in omni modestia et sic materiam indulgenciarum conduci; a promissionibus vero factis non intendebant rece- dere. At vero cum sequenti die applicuisset cardinalis sancte Crucis, feria secunda post ramos palmarum in domo habitacionis eius legati ipsi visitati extitere per deputatos concilii, quorum Lugdunensis proposuit patrum congratulacionem de aduentu sperato eorum, compassionem- que ob infirmitatem quam primus paciebatur eorum, desiderii quoque aduentus eorum cau- sam, quoniam patres festinarent vt decretum indulgenciarum publicaretur, qui iam expecta- uerant per xx. dies ad supplicacionem presidencium pape et ad instanciam cardinalis sancti Petri vsque ad feriam quartam post pasca; sed cum iam in loco forent constituti, quam maxime gratum foret patribus audire desuper iniuncta per papam eisdem, et quia propter indisposicionem credebant eum non posse accedere ad generalem congregacionem, con- cilium mitteret qui audirent eos in camera et postea referrent. Ipsis autem deputatis car- dinalis sancti Petri, premittens sic habere mandatum ab altero, qui nec plene sufficiebat ad expressionem sermonis, respondit quod gracias agerent de ipsorum visitacione, vere-

Strana 861
Liber X. Caput II. 861 cundiam passi quod ad eos venissent, et quamuis placerent proposita, infirmitate tamen obstante tunc iniuncta ipsis aperire non poterant, sed feria quarta hora nona ante meridiem id vellent. Qua hora in generali congregacione patribus expectantibus legatos ipsos vel alterum, vt iniuncta aperirentur, Julianus legatus absenciam excusauit primi, quia nouum accidens superuenerat infirmitatis, et secundi, quia dispositus non esset ad referendum, eo quod primus haberet instrucciones et postremo de curia Romana egressus plenius fuerat informatus, ideoque rogabant sibi indulgeri intendentibus vigilia pasce de sero verbo exponere, aut inualescenti morbo in scriptis dare. Deputatis igitur expectantibus in ecclesia sancti Petri, cardinalis sancte Crucis ex domo sua proxima illi in sella gestatoria portatus proposuit, conmemorans concilium misisse alias eum et sancti Petri cardinalem ad Ytaliam super tribus : pace procuranda, recuperacione terrarum ecclesie et concordia manutenenda pape cum concilio. Primo autem concesso a Deo per manus sancti Petri et Placentini car- dinalium, secundum magna parte prouenisset, terrarum multis redactis ad manum pape et Romane ecclesie ; super tercio autem fecissent quantum fieri poterat et decebat secundum tempus, iamque super eodem papa ad concilium misisset eos, et sibi videbatur quod vtriusque partis esset conformitas in desideriis et affeccionibus, idque eciam sperabat futu- rum in operacionibus, si patres concilii concurrere vellent. Etenim non lateret eos, quam zelo feruenti et pio desiderio papa semper continuasset ad sancta opera, propter que con- cilium congregatum erat, illa et sacrum concilium prosecutus cum omni caritate et fauore, et tune eciam id ipsum intenderet. Cumque propter infirmitatem suam tantum distulisset proposicionem, arbitratus alias non posse exponere, concepisset cedulam paruam, in qua summatim continebatur quod predixerat verbo, sed iam non conueniret illam presentari; omniaque dicta per se volebat subiecta esse correccioni cardinalis college suppleturi. Cum vero magister Thomas camerarius illius cedulam attulisset, pluribus legi petentibus Julianus legatus alciori sermone exhortabatur non curandum esse, quia plura exposita essent verbo quam in ea continebantur ; similique modo archiepiscopus Tarentinus, allegans id semper fuisse de more in sancta synodo aliisque consistoriis magnis, eciam apud gen- tiles, oratores exponere primum verbo generaliter legacionis materiam, deinde specialia per plures tractatus deueniendo specificare. Quo audito sermone patriarcha Aquilegiensis et vicarius Frisingensis acclamabant, quare tam diu in verbis detinerentur, quia ab anno et vltra nunquam fuerant data nisi verba, et in Tarentinum dirigentes sermonem dicebant tractatus minime conuenire in materia fidei, in qua pure ac simpliciter procedendum erat, prefato magistro Thom a illis obsistente, quod male respondissent; sed Juliano legato iterum alloquente pat res expectandum esse vsque ad diem lune, ita recessum est. Predicta autem die conuenientibus deputatis apud cardinalem sancte Crucis, eius collega exponens detencionis sue causam in Romana curia, quia ex tractatu pacis quelibet parcium debuit nominare confederatos suos vsque ad v. menses, prout et fecerant papa, dux Mediolani, dominacionesque Venetorum et Florentinorum, inter quos pax composita extiterat, dicebat, quoniam cardinalis sancte Crucis dixerat die illo ostendenda esse specialia, iuxtaque doctri- nam Bernardi nulla melior relacio quam breuis et recta, non intendens multa dicere exhi- bebat suarum litteras facultatum infrascripti tenoris. Quibus perlectis Julianus legatus con- memorabat legatos ipsos bis requisitos fuisse, quatenus dicerent si quid speciale circa materiam indulgenciarum haberent, semperque generaliter respondissent, si patres con-

Strana 862
862 Liber X. Caput II. currere vellent cum papa, nedum indulgencias, sed eciam habituros maiora. Similiter et Arelatensis, referens plenius que acta fuerunt super materia indulgenciarum, exhortabatur si quid speciale haberent quod vellent aperire; cumque id ipsum requireret patriarcha Antiochenus, Tarentinus respondit de actis ibidem requirens testimonium a notariis, quod eciam pecierunt promotores concilii. Sequuntur tenores litterarum. Facultas generalis legatorum pape. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis Nicolao tituli sancte Crucis in Jherusalem et Johanni tituli sancti Petri ad vincula sancte Romane ecclesie pres- biteris cardinalibus, apostolice sedis legatis, salutem et apostolicam benediccionem. Dum onus vniuersalis gregis dominici superna disposicione nobis iniunctum diligenter atten- dimus, et quod singulis christiane reipublice, maxime nunc in sacro Basiliensi concilio, occurrentibus per nos ipsos debitum apostolice seruitutis exequi non valemus, animo nostro reuoluimus, nonnunquam viros fide feruentes, dignitate et sciencia preditos et rerum agen- darum experiencia conspicuos in partem nostrorum et ecclesie Romane negociorum assu- mimus, vt dum tempus postulat, eorum operacionibus vices nostras supplentes, ministerium nobis conmissum diuina assistente gracia iuxta vires nobis ab alto concessas execucioni mandare possimus. Cumque in sacro generali Basiliensi concilio nonnulla ardua negocia Dei honorem, statum ecclesie et bonum tocius reipublice concernencia agenda et expe- dienda incumbant, igitur vos, vite integritate et sapiencia preclaros, magnitudine consilii conspicuos, ac in maximis nostris et dicte ecclesie negociis diuturna experiencia compro- batos, legatos de latere cum plena et omnimoda potestate legatis concedi solita de vene- rabilium fratrum nostrorum Jordani Sabinensis, Brande Portuensis episcoporum, Johannis tituli sancti Laurencii in Lucina, Anthonii tituli sancti Marcelli, Johannis tituli sancti Sixti, Francisci tituli sancti Clementis, Angelotti tituli sancti Marci presbiterorum, Lucidi sancte Marie in Cosmedin, Prosperi sancti Georgii ad velum aureum et Dominici sancte Marie in via lata dyaconorum prefate ecclesie cardinalium consilio, auctoritate apostolica tenore presencium facimus, constituimus et eciam deputamus, vosque ad prefatum concilium pro predictorum expedicione negociorum tamquam pacis angelos prouidimus destinandos. Quo- circa circumspeccioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatenus iniunctum vobis ministerium huiusmodi pro diuina, dicte sedis ac nostra reuerencia ad honorem Dei, ecclesie atque nostrum, salutem quoque et pacem tocius populi christiani iuxta datam vobis a domino prudenciam laudabiliter exequamini, quod ex vestris operibus fructus optati pro- ueniant, quos speramus, vosque deinde illam que pias causas agentibus superna retri- bucione impenditur gloriam consequi mereamini felicitatis eterne. Datum Florencie anno incarnacionis dominice MCCCCXXXV°. XIII°. Kalendas Marcii, pontificatus nostri anno quinto. Ego Jordanus episcopus Sabinensis subscripsi. Ego Branda episcopus Portuensis subscripsi. Ego Johannes tituli sancti Laurencii in Lucina (presbiter) cardinalis subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli presbiter cardinalis (manu) propria sub- 77. 1436. 17. Febr. scripsi.

Strana 863
Liber X. Caput II. 863 Ego Johannes tituli saneti Sixti presbiter cardinalis manu propria subseripsi. Ego Ff. tituli sancti Clementis presbiter cardinalis manu propria subscripsi. Ego A. tituli sancti Marci presbiter cardinalis manu propria subscripsi. Ego Lucidus sancte Marie in Cosmedin dyaconus cardinalis manu propria sub- scripsi. Ego Prosper sancti Georgii ad velum aureum dyaconus cardinalis manu propria subscripsi. Ego Dominicus sancte Marie in via lata dyaconus cardinalis manu propria sub- scripsi. De curia A. Ferrarii. " Alia facultas super tribus differenciis determinato modo. Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis Nicolao tituli sancte Crucis in Jherusalem, Johanni tituli sancti Petri ad vincula et Juliano tituli sancte Sabine sanete Romane ecclesie presbiteris cardinalibus, apostolice sedis legatis, ac venerabilibus fratribus Johanni archiepiscopo Tarentino et Petro episcopo Paduano, pro nobis in sacro Basiliensi concilio presidentibus, salutem et apostolicam benediccionem. Non est insolitum inimico hominis superseminante zizaniam, vt eciam inter eos qui pari pietate contendunt et in vnum finem conueniunt, ex ipsis procedendi mediis, qui pro diuersitate humanorum sen- suum in semet differentes redduntur, nonnunquam varia dissidia, que mutuam caritatem vulnerent, oriantur. Hoc autem inter nos et nonnullos ex venerabilibus fratribus et dilectis filiis sacri generalis Basiliensis concilii superiori tempore euenisse conspeximus, quod tamen diuina annuente gracia tandem concordie locum et pacis inuenit. Postmodum vero, quasi inter nos et ipsos noua emergeret differencia, per nouos oratores eius (concilii) generalis de seruanda eorum conclusione cum Grecis, de dandis indulgenciis, de causis supposito- rum dicti concilii non admittendis, de officialibus nostris ad nostram curiam non vocandis, de eleccionibus expectandis aut eciam confirmandis, de annatis, seruiciis communibus et similibus non recipiendis fuimus requisiti. Ad que omnia per nostros oratores respondimus, et licet ex illis responsionibus eidem sacro concilio satisfecisse speremus, prospeximus tamen non esse inconsultum, si quid difficultatis vel scrupuli aut suspicionis forsitan superesse contingeret, abundancius prouidere et desiderium ipsum ad vnitatem et pacem amplius aperire, ita vt eciam vel paruo nubilo sublato de medio ad ea que honorem Dei ac bonum reipublice christiane concernunt, ante diuine claritatis faciem vnis ac serenis animis inten- damus. Hiis igitur diligenter attentis vestris circumspeccionibus, de quibus plurimam in domino fiduciam obtinemus, omnes et singulas differencias, difficultates et suspiciones, si que predictorum occasione, vt prediximus, superesse aut in futurum emergere forte con- tingeret, concordandi, tollendi, sedandi et sopiendi, sufficienti tamen prouisione quoad annatas, communia seruicia et alia in quadam ipsius generalis concilii ordinacione contenta prius facta ac per naciones et prouincias approbata et recepta, necnon alia in premissis et circa premissa faciendi, per que ad veram et perfectam caritatem ac vnionem (et) concordiam inter nos et prefatos fratres et filios nostros pro Dei gloria, exaltacione orthodoxe fidei 78. 1436. 1. Mart.

Strana 864
864 Liber X. Caput II. christiane, ac conseruacione honoris et dignitatis apostolice sedis peruenire posse videritis, de consilio venerabilium fratrum nostrorum Jordani Sabinensis et aliorum nouem superius nominatorum etc. sancte Romane ecclesie cardinalium plenam et liberam tenore presencium concedimus facultatem, ratum et gratum habituri quicquid per vos in premissis ordinatum, concordatum fuerit et conclusum, idque faciemus auctore domino inuiolabiliter obseruari. Datum Florencie anno incarnacionis dominice Meccexxxv'. Kalendis Marcii, pontificatus nostri anno quinto. „Ego Jordanus“ etc. cum aliis novem cardinalibus in superiori bulla subscriptis. „De curia F. de Laude. Tercia facultas pro certis causis particularibus. 79. 1436. 17. Febr. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis Nicolao tituli sancte Crucis in Jherusalem, Johanni tituli sancti Petri ad vincula et Juliano tituli sancte Sabine sancte Romane ecclesie presbiteris cardinalibus, apostolice sedis legatis, ac venerabilibus fratribus Johanni archiepiscopo Tarentino et Petro episcopo Paduano, pro nobis in sacro Basiliensi concilio presidentibus, salutem et apostolicam benediccionem. Cum intellexerimus nonnullos veluti asserentes se electos seu postulatos ad quasdam cathedrales ecclesias vel eciam mo- nasteria, vel alias in eis ius competere, alios per nos de consilio fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium promotos ad sacrum Basiliense concilium in iudicium trahere, ex quibus graues inter eos lites et ipsarum ecclesiarum seu monasteriorum tam in spiri- tualibus quam in temporalibus multa et varia incommoda oriuntur, nos, veluti pacis et con- cordie inter se dissidencium et vtilitatis ecclesiarum ac monasteriorum amatores, volentes hiis discordiis et dispendiis opportune consulere, vestris circumspeccionibus, de quibus plenam in domino fiduciam obtinemus, omnes et singulas differencias inter prefatos asserentes se electos seu postulatos, et per nos promotos, et alios quoscumque in predictis sua interesse putantes, complanandi, concordandi, componendi et sopiendi, necnon statuendi, disponendi, obligaciones quascumque, eciam per pensionum imposicionem, hinc inde communiter vel diuisim faciendi, ac omnia et singula gerendi et faciendi, que ad plenam concordiam necces- saria videbuntur aut quomodolibet opportuna, de consilio venerabilium fratrum nostrorum Jordani Sabinensis“ etc., prout in superiori, „plenam et liberam tenore presencium conce- dimus facultatem, ratum et gratum habituri quicquid per vos in premissis ordinatum, con- cordatum fuerit et conclusum, idque faciemus auctore domino inuiolabiliter obseruari. Datum Florencie anno incarnacionis dominice MCCCCXXXV°. XIII°. Kalendas Marcii, pontificatus nostri anno quinto. Ego Jordanus episcopus Sabinensis“ etc. prout in superiori, cum subscripcio- nibus aliorum in numero decem cardinalium. „De curia Johannes de Collis. “

Strana 865
Liber X. Caput III. 865 Caput III. Post datam scripto responsionem legatorum pape assignatur dies ad conclu- sionem decreti indulgenciarum aliorumque de requirendo pape legatos interesse; cedula responsionis legatorum pape. Sequenti vero die post exhibitas preinsertas bullas celebrata missa in ecclesia maiori legatus retulit que proxime dicta et acta in domo cardinalis sancte Crucis, lectisque bullis coram patribus dicebat sibi videri per aliquos dies differendam esse conclusionem super materia indulgenciarum, sed de hoc deputaciones deliberarent; ad recipiendum vero specialia quedam per legatos in scriptis danda ituros esse deputatos, quibus fuit iniunctum vt exhortarentur legatos interesse crastino in congregacione ad concludendam formam indulgenciarum, aut quod darent in scriptis specialia que desuper habuerant a papa. Conue- nientibus igitur deputatis ipsis in domo habitacionis cardinalis sancte Crucis, per ipsummet, ibidem constitutis collega eius cardinali sancti Petri, Tarentino et Paduano presentibus, cedula data est tenoris sequentis. Sequitur cedula responsionis legatorum pape. „Quoniam sanctissimus dominus noster papa semper desiderauit felicem consumma- cionem sanctorum illorum operum, ad que hoc sacrum concilium extitit congregatum, vt euidenter apparet ex adhesione sua dudum prestita et ex consensu dato decreto huius con- cilii pro reduccione Grecorum, vt peramplius eciam sue sanctitatis sanctum propositum et intencio nota fiant in illis, que hoc sacrum concilium visum est a sanctitate desiderare, nos Nicolaus tituli sancte Crucis in Jherusalem et Johannes sancti Petri sancte Romane ecclesie presbiteri cardinales et apostolice sedis legati pro vniuersali bono, et eciam vt omnis dis- cordie materia precidatur, nomine sanctissimi domini nostri dicimus et offerimus infra- scripta. Et primo quantum ad decretum huius sacri concilii de eleccionibus sanctitas sua parata est elecciones expectare et illas, si canonice fuerint, confirmare iuxta formam decreti prenominati, nec non decretum de annatis in hoc sacro concilio publicatum recipere et seruare, facta cum effectu prouisione sedi apostolice et prelatis, quorum interest, iuxta promissionem sacri concilii. Secundo beatitudo sua in omnibus aliis iustis et racionabilibus peticionibus et sue sanctitati possibilibus vult et intendit sacro concilio conplacere et satisfa- cere. Tercio quoniam instat tempus, quo de loco eligendo pro vnione Grecorum agi debeat, exhortatur sanctitas sua, deprecatur et requirit sacrum concilium, vt pro consummacione tanti operis, ad quod perficiendum presencia sanctitatis sue est maxime neccessaria et ipsi Greci petunt, vt velit eligere locum ydoneum tam pro ipso sacro concilio, quam pro sua sanctitate et eciam pro Grecis. Nam tempus artat, vt de loci eleccione tractetur et concludatur inmediate, quoniam certissimum est opus esse maxima pecunia et in promptu pro mittendo ad Grecos cum galeis ad eos conducendos, necnon neccesse est pacta pro securitate con- cilii a loco eligendo ac partibus circumstantibus habere et firmare, insuper prelatos et magistros ac doctores neccessarios pro tanta re inuitare et conuocare, et multa alia querere vtilissima pro huiusmodi materia componenda. Facta namque vnione sanctissimi domini Scriptores II. 109

Strana 866
866 Liber X. Caput III. nostri et concilii in vno loco longe melius dari poterunt vie ad dictas pecunias et ad sub- sidia opportuna, et ad alia preparatoria pro aduentu Grecorum facienda, et sic forte non erit opus indulgencias dare, nam per alios modos inuenientur pecunie plures et magis in promptu, prout ipsa res requirit, quam sperari verisimiliter ex indulgenciis possit. Ipseque eciam sanctissimus dominus noster ad hoc omnes fauores sibi possibiles dabit, et si quid aliud erit appunctuandum inter sacrum concilium et suam sanctitatem, longe opportunius et perfeccius et stabilius fiet ipso sacro concilio et sanctissimo domino nostro in vno loco simul conuenientibus. Ex hac eciam vnione cessabunt multa scandala et dissidia, que ex separacione concilii et pape timentur euenire, et multa similiter bona prouenient, et signanter generalis reformacio tam diu desiderata, et indubitanter per totum orbem acceptanda et obseruanda. Quarto si tandem domini de sacro concilio vellent vt darentur indulgencie, licet iste modus non videatur pluribus conueniens ex multis racionibus, et potissime attentis guerris et mala condicione, quibus fere tota christianitas vexatur et exhausta est, nec modus iste credatur sufficere ad tantam pecuniarum summam recuperandam, quanta opus est de presenti, tamen vt sanctitas domini nostri in hoc eciam videatur morem gerere sacro concilio, paratus est auctoritate apostolica et iuxta obseruanciam sanctorum patrum, pre- decessorum suorum Romanorum pontificum, et iuxta ritum hactenus in vniuersali ecclesia obseruatum indulgencias plenarias per vniuersum mundum in forma expedienti publicare sacro approbante concilio, prouiso tamen quod pecunie, que ex dacione huiusmodi indul- genciarum prouenient, in alium vsum quam reduccionis Grecorum non conuertantur. Hec omnia sanctissimus dominus noster per organum nostrum tamquam racionabilia et amplec- tenda offert, et petit acceptari per sacrum concilium pro quiete et pace vniuersalis ecclesie, et pro execucione efficaciori felicium operum que sperantur; quod si hec sacrum concilium admittat, vt speramus, fructum maximum et vniuersale bonum inde prouenire debere non dubitamus. Cedula hac lecta coram omnibus per notarium concilii Petrum Bruneti, post mutuam inuicem inter deputatos locucionem Julianus legatus honestioribus quibus poterat verbis exponens conclusionem deputacionum exhortabatur legatos, vt congregacioni generali, in qua concludenda erat forma indulgenciarum, interessent antiquorum more conciliorum, in quibus legati sedis apostolice interesse requirebantur, et ita confiderent deputati domina- ciones eorum acturas. Circa cedulam vero responsionis eorum dicebat deputatos non habere potestatem, sed crastino referrent in deputacionibus. Deinde cardinalis Arelatensis aper- cius loquens de conclusa per concilium requisicione legatorum, vt interesse deberent decretacioni, dicebat propter expectacionem eorum tam diu fuisse protelatam conclusionem. Ad hec autem respondens cardinalis sancte Crucis dicebat propter grauitatem rei non potuisse cicius respondere, ymo festinancia in tam grauibus rebus vexasset eos multum; quo vero ad requisicionem quod oporteret eis dari copiam omnium, ad que requirebantur interesse. Facto autem verbo a latere, presidentes pape Tarentinum et Paduanum ex pro- missione per eos facta, si legati grata concilio non portarent, obligatos fore ad interes- sendum, illi respondebant minime teneri, quia legati venissent infra terminum et portassent talia, per que sacrum concilium merito contentari deberet. Die igitur sequenti feria quarta post pasca lecta dicta cedula in deputacionibus, iuxta deliberacionem ipsarum vnanimem in generali congregacione ad hoc specialiter indicta, cui non interfuerunt Tarentinus et

Strana 867
Liber X. Caput III. IV. 867 Paduanus, ordinatum extitit conclusionem et decretacionem indulgenciarum isto et crastino fiendas differri vsque ad dies Veneris et Sabbati, quibus fieri deberent; quodque legati requi- rerentur sub debito iuramenti prestiti et prelature, debito quoque fidei, ad quod tenebatur quilibet christianus, vt sessioni vellent personaliter interesse, ad requirendum eos deputatis Vexionensi et Lectorensi episcopis, postulato Traiectensi, ambasiatore archiepiscopi Maguntini et Johanne Celi, tribus eorum fidei, pacis et de communibus presidentibus sacrarum depu- tacionum. Fuit eciam conclusum, vt post decretacionem ipsam omnibus aliis postpositis sacrum concilium vacaret ad prouisionem faciendam pape, cardinalibus et prelatis. Crastino autem in refectorio fratrum minorum congregatis cardinalibus et episcopis multisque aliis patribus legatus parte sacri concilii Tarentinum et Paduanum presidentes pape requisiuit, vt sequenti ad conclusionem et Sabbati diebus ad decretacionem forme indulgenciarum inter- esse vellent et in ea materia concurrere; qui responderunt se credere satisfactum fuisse pollicitacioni eorum, seque fore absolutos ex quo cardinales venerunt. Caput IV. Responsio presidentis concilii ad cedulam legatorum pape, exposito per con- cilium concedi posse indulgencias et debere. Hac rursus die apud cardinalem sancte Crucis, constitutis ibidem sancti Petri car- dinali, Tarentino et Paduano, conuenientibus sancti Angeli et Arelatensi cardinalibus et prefatis deputatis, paucisque aliis et notariis concilii, Julianus legatus dato exordio, quod ex mandato patrum violentatus, plus obediens quam prudens, allocuturus esset, respondens ad cedulam legatorum, et signanter quoad articulum de indulgenciis, dicebat quod iam decimus mensis ageretur, quo oratores synodales destinati fuissent ad papam, supplicantes pro concursu eius in materia indulgenciarum. Qui deinde responderat per oratores suos sibi placere, quando certificaretur de proposito accessus Grecorum, de quo iam fere a qua- tuor mensibus fuisset certificatus; cumque ad prosecucionem vnionis foret neccesse habere maximam summam pecuniarum et inter alios modos habendi, vt concessio indulgenciarum fieret, visus erat magis conuenire, fuerat tamen dilata, ne pronunciaretur, expectando pape concursum. Propter quod magno cum desiderio expectatus fuerat ipsorum legatorum accessus, tamquam per eorum aduentum negocio ipso vnionis Grecorum felicem habituro progressum; sed visa cedula responsionis eorum patres non receperant illam consolacionem quam sperabant, quamuis non essent adhuc totaliter desperati, quin legati ipsi nomine pape concurrere vellent et de facto concurrerent. Siquidem non videbatur patribus concilii per cedulam eorum satisfactum, nec congruere responsionem contentam in illa, cum dicebatur quod modus ille indulgenciarum pluribus non videbatur conuenire; nam et illi plures, cuiuseumque dignitatis essent, tenebantur acquiescere iudicio sacri concilii et ecclesie vniuersalis, modo quippe illo viso sacro concilio conueniente, et si alias pluribus videretur, decebat illos plures se concilio conformare. Sed et quod esset conueniens manifestum erat de se, primum quia in eo nulli inferebatur violencia, sed et sponte offerrent quicumque vellent, propter quod erat multo conueniencior quam per imposicionem decime; item quia consuetum erat per ecclesiam pro neccessitate vel magna vtilitate indulgencias con- cedi, vt pro passagio terre sancte, cum tamen reduccio Grecorum opus esset merito maius, per quod tot millibus animarum procurabatur salus; erat eciam consuetum concedi 109*

Strana 868
868 Liber X. Caput IV. pro minoribus piis causis, pro reparacione poncium, villarum, ecclesiarum et monaste- riorum. Fuerat denique modus iste consuetus per Martinum papam v. ac eciam ipsum Eugenium concedendo plenariam indulgenciam contra hereticos in Almania, recenter quoque Eugenius concessisset indulgenciam huiusmodi pluribus monasteriis, prout attestarentur qui dicebant se bullas vidisse; erat preterea in Romana curia modus ille consuetus, quia omni homini volenti expendere pecuniam concedebatur bulla de indulgencia plenaria. Sed vltra hec modus ipse erat conueniens, eciam nullo respectu habito ad summam pecuniarum, tamquam expediens saluti omnium christianorum occasione data vt omnia peccata sua integre confiterentur, ieiunaturi et oraturi, prout illis iniungebatur. Nec videbatur sufficere aut excusare racio in cedula allegata de guerris multis, cum guerrarum tempore plura peccata committerentur et sic homines, plus indigentes absolucione, libencius indulgencias acceptarent, videntes in foribus inminere sibi mortis periculum. Sed omnia hec cessabant, etenim gloriam Deo a decem annis citra christiana religio non fuisset plus quam tunc erat absque guerris generalibus. Quod autem modus ille non sufficeret et ad quantam requirebatur pecuniarum summam habendam, respondebat, eciam si fieret pronunciacio indulgenciarum, non propterea concilium intelligebat, quod iste solus modus per se esset sufficiens; auisati quippe fuerant alii multi modi, quibus suo tempore intendebat vti, sed visum fuerat primo incipiendum ab isto. Item quoad obseruanciam sanctorum patrum alle- gatam per eos eciam iste modus erat conueniens, nam perscrutanti omnia gesta octo conci- liorum, que papa iurat, similiter et aliorum, constabat, quandocumque papa non erat in concilio presens, omnia acta illorum facta fuisse sub nomine concilii, quando vero presens, quoniam ipse est primus ecclesie minister, et velut os ac vertex ecclesie et caput concilii, ad ostendendam vnitatem pronunciacio fiebat nomine pape sacro approbante concilio. Quodque ad concilium spectaret dare indulgencias, non facta mencione de antiquis, con- stabat ex gestis magne Constanciensis synodi sessione xvua., que interessentibus misse et processioni qualibet dominica fiendis centum, totidemque celebrantibus missas, et xL. dies indulgenciarum dicentibus semel in die Pater noster et Aue Maria pro prosperitate itineris Sigismundi tunc Romanorum regis, euntis Perpynianum pro vnione ecclesie, concessit; item in concilio Senensi, in quo papa Martino sistente Rome velut in foribus sub nomine concilii fuit concessa indulgencia plenaria omnibus prosequentibus ad extirpacionem here- ticorum; nec vmquam fuisset visum, vt papa diceret „sacro approbante concilio", nisi in concilio constitutus. Cum igitur notum esset toti orbi papam esse Florencie in Ytalia et concilium Basilee in Almania, quomodo posset dicere indulgencias concessurus „sacro approbante concilio"? Sed vltra hec ipsis constabat, quando admissi extiterant in presi- dentes per sacrum concilium, de consensu eorum fuisse decretatum, quod omnia acta Basi- liensis concilii, sicut hactenus fuerat obseruatum, fierent et expedirentur sub nomine et bulla sacri concilii. Quod vero in cedula dicebatur de eligendo ydoneo loco, hoc esset alterius temporis in consideracione. Concludens igitur, quoniam supra modum et quanto- cius neccesse erat pecunias haberi pro Grecorum vnione, et modus indulgenciarum erat conueniens ac iuxta ritum et obseruanciam ecclesie, ipsique legati plurimum desiderarent vnionem fieri, vt omnia fierent cum vnitate et pace, nomine deputatorum et sacri concilii per viscera misericordie Dei nostri et per caritatem Jhesu Christi Dei et domini nostri exhortabatur et requirebat eos, quatenus die Sabbati ad consolacionem omnium patrum

Strana 869
Liber X. Caput IV. V. 869 dignarentur sessioni interesse. Etenim hoc non erat contra honorem sedis apostolice, cum assuetum foret legatos interesse conciliis, nec eciam contra honorem pape concurrere, qui misisset presidentes suos ad concilium ; si namque foret contra honorem sedis apostolice, nunquam pro illo instaret, quia notum erat omnibus, quantum vsque in eam diem inste- tisset in concilio pro honore sedis apostolice et pape, intendebatque eciam instare. Caput V. Magne collaciones inter presidentes pape et deputatos concilii super indulgen- ciarum concessione, aliis quoque; item requisicio sub debito fidei legatos sessioni interesse. Vt autem legatus siluit, illico Paduanus episcopus, cui verba non dirigebantur, dicebat se fuisse presidentem in Senensi concilio ideoque de gestis illius bene informatum ; ibi tamen nunquam fuissent pronunciate indulgencie festiuis et dominicis diebus, nisi dum- taxat nomine pape, cuius oppositum Basilee fiebat, quia auctoritate concilii decretum quod indulgenciarum inibi factum; et omnia alia, priusquam fierent, mittebantur examinanda per papam, et non aliter quam ipse ordinaret transibant; et presidentes pape aliter fuisse illic quam Basilee tractatos, quoniam ad eos pertinebat congregaciones facere, promouere et dirigere materias in concilio tractandas, nominibus eorum in decretis expressis; fuisseque tunc datas indulgencias per modum statuti, non vero sic erat in forma indulgenciarum concludenda. Ad hec respondens legatus dicebat forcius fuisse actum in Basiliensi con- cilio, quia non solum nomine pape, sed nomine sui legati, ipsius videlicet qui loquebatur Juliani, a principio concilii indulgencie pronunciabantur, et si papa concessisset, de quo fuit requisitus per Johannem Pulchripatris, eciam ita fieret ; fiebat eciam mencio de pre- sidentibus pape, prout constabat de se in prima, et de omnibus quinque in xvna. sessione, sufficiebatque semel factam fuisse per decretum de presidentibus nominacionem, quorum nomina et aliorum assistencium per notarios concilii in omnibus gestis referebantur; vtque vltimo eius dicto responderet, interrogabat eum, vtrum vellent consentire, si forma decreti indulgenciarum fieret per modum statuti. Quo inmediate respondente quod minime, legatus dicebat indifferens esse, si concilium statueret dari indulgencias, vel sine illo verbo illas concederet. Tarentinus deinde allegans dictum philosophi, quod vna hirundo ver non facit, dicebat non esse habendum respectum ad accionem concilii Senensis, illa, quia vna, non faciente, actusque esse suppositorum, ideoque indulgenciarum concessionem ad primum ierarcham, non vero ad concilium pertinere, eius allegacione per astantes non multum attenta, quoniam de huiusmodi questione disputacionibus multis habitis conclusum exti- terat. Siquidem inter alia in noticiam concilii venerat doctrina Augustini, quam pro arti- culo fidei ponit in libro de agone christiano dicens "nec eos audiamus, qui negant ecclesiam Dei omnia peccata posse dimittere; itaque miseri, dum in Petro petram non intelligunt et nolunt credere datas ecclesie claues regni celorum, ipsi eas de manibus amiserunt.“ Sed omissis allegacionibus, quia non ad id conuenerant, legatus respondebat illi, cum ecclesia non erraret, sufficiebat semel fuisse actum, vt abinde sumeretur exemplum. Tarentinus autem in alia diuertens dicebat papam omnia fecisse pro concilio, et concilium nichil pro eo, exemplificans de adhesione facta, et consensu prestito super decreto de modo vnionis Gre-

Strana 870
870 Liber X. Caput V. corum; cuius verbis opposita contestatus respondebat archiepiscopus Lugdunensis. Mul- tisque generis huius sermonibus datis, post deliberacionem inter legatos et presidentes habitam cardinalis sancte Crucis respondebat, dicens respectu personarum suarum velle interesse, et consentire complacereque sacro concilio, sed quod nomine pape consentirent in indulgenciis, videbatur eis ea que obtulerant per cedulam debere sufficere, et vltra parati erant omnia facere racionabilia et possibilia pro bona vnitate et pace; vnde rogabat merito attendendum esse pocius ad bonam caritatem. Cum vero post hec multa vtrimque dicerentur, archiepiscopus Lugdunensis interrogauit presidentes, vtrum penes se haberent bullas pape indulgencias concedentis, ex quo dixissent eum velle concedere. Respondit autem Paduanus non, sed patres si vellent mitterent pro eis; adiciendoque modum indul- genciarum non esse conuenientem dicebat, quod per vnum magnum dominum exbursanda presto essent quinquaginta millia ducatorum, quorum decem millia statim daret pro illis, qui mutuauerunt pecunias destinatas Constantinopolim per cedulam cambii, et essent xL. millia pro aliis expensis, et vltra hec disponeret quatuor galeas, de quibus omnibus certitudo fieret per cambium. Qui interrogatus per archiepiscopum Lugdunensem, vnde illa solue- rentur, respondebat quod de indulgenciis, et subriserunt multi, cum prius dixisset illum modum non conuenire. Tarentinus vero dicebat, si concilium vellet venire ad terram ali- quam ecclesie, quod papa dono offerret quinquaginta millia ducatorum, dummodo esset terra, in qua ipse perciperet introitus, quoniam illos haberet ex sistencia concilii; cui fuit dictum, ergo patres concilii illa soluere deberent. Lecta deinceps coram eis per notarium promissione facta per presidentes ipsos et ratificacione, vt concurrere deberent cum con- cilio in indulgenciis, dixerunt quomodo alias se non teneri, quia venissent legati, defec- tumque esse concilii cum illis non concordantis; lecta vero scriptura per notarium, que oppositum dicere videbatur, illi tacuerunt. Recedentibus deinde cardinalibus aliisque maio- ribus manentes presidentes deputacionum, quibus conmissum erat, verbum faciente cum omni reuerencia et humilitate Vexionensi episcopo, requisierunt legatos et presidentes interesse decretacioni. Quibus Tarentinus et Paduanus velut acrius conminantes dicebant, quod oporteret reuelare pudenda et sciri modum, qui tenebatur super facto Grecorum, quia non essent pueri, laudantes Cristoforum Garatonum quod induxisset Grecos ad consensum. Quorum preteritis verbis, redeuntes secundo presidentes deputacionum fecerunt legi requi- sicionem de interessendo, quomodo scripta erat in prothocollo, sub debito fidei et pre- lature ac in virtute prestiti iuramenti. Qua audita, cardinali sancti Petri petenti copiam vt responderet, promotor dixit a concilio petendam esse, quia non haberet super hoc con- missionem; et tune cardinalis ipse dicebat non decere teneri similem modum, nec oportere verba venari, quomodo procuratores ac substitutos Romane curie, aliterque tractandos esse legatos, nec tantum compelli, quia forte dicendum et defendendum esset dacionem huiusmodi indulgenciarum non esse de pertinentibus ad fidem.

Strana 871
Liber X. Caput VI. 871 Caput VI. Tres interrogaciones magne astucie ad presidentem concilii et responsio ad illas magni roboris, conclusioque decreti indulgenciarum, preter legatos et duos presi- dentes pape, qui poterant interesse, consencientibus omnibus. Die igitur assignata Veneris xII'. Aprilis, post lectum concordatum de reuocacione appellacionum a sentencia concilii in Aquilegiensi, et bulle infra conmemorande date per papam in Lausanensi causis, lecta sunt concordata in Constantinopoli per oratores concilii, bulleque aurea et plumbea imperatoris et patriarche, formeque decretorum et indulgen- ciarum ac aliorum in negocio vnionis Grecorum. Et tune postquam ex ambasiatoribus electorum imperii vnus dicebat se stare super facto indulgenciarum in protestacione alias concorditer facta per nacionem Germanie, surgens Niuerniensis episcopus, prelocuto se id facere ad serenacionem multarum conscienciarum, verba dirigens ad legatum interrogat eum de tribus: si foret ipse presidens apostolicus et presideret ibidem auctoritate sedis apostolice, et nomine pape ac ex conmissione ipsius ; secundo vtrum constiterit sibi, aut de fama, se ab huiusmodi presidencia reuocatum fuisse; postremo quomodo intenderet tunc concurrere cum sacro concilio in facto indulgenciarum, tamquam legatus et presidens, vel sicut persona singularis ? Ad hec autem legatus conmendans iustam fore interroga- cionem, quodque deceret testimonium perhibere veritati, respondit esse notum, prout in prima constabat sessione, se esse presidentem apostolicum, constitutum cum plena facul- tate per felicis recordacionis Martinum papam v. et per Eugenium modernum pro celebra- cione Basiliensis concilii, et specialiter ad extirpacionem heresis Bohemorum et pro reduc- cione Grecorum, et tamquam talis congregauerat concilium, et pro tali semper se gessit, precedens alios cardinales antiquiores et digniores, quod alias facere non debuit; et reuera nunquam sibi constitit nec intellexisset, nedum publice, sed neque clam, se reuocatum vnquam ; et quod intendebat concurrere cum sacro concilio in huiusmodi negocio indul- genciarum tamquam presidens apostolicus, legatus, cardinalis, et omni modo sibi possibili. Ad robur autem et confirmacionem dictorum per ipsum illico, requirente promotore, dicens in nomine patris et filii et spiritus sancti, super dicta forma indulgenciarum et aliis con- cordatis conclusit; allocutus deinde patres, vt excusatos haberent cardinales sancte Crucis et sancti Petri, interesse non valentes illum pro inualiditate, et alium quia impeditum ex iustis causis, allegans notum esse de integritate animi eius, qui eciam in curia pro fauore concilii viriliter egit, eamque integritatem in eo semper manere. Post congregacionem vero affixe sunt cedule in locis publicis, crastino celebrandam esse publicam sessionem, celebrataque est xxuI". sessio sancte synodi Basiliensis, processione solemni preuia per ciuitatem cum reliquiis, interfueruntque ambasiatores omnium principum preter Castelle et Anglie regum, inter quos erat super primitate sedis contencio. Post vero decantatam mis- sam per cardinalem legatum et completas letanias cum ewangelio secundum Matheum „respiciens Jhesus in discipulos suos dixit Simoni Petro: si peccauerit in te frater tuus“, Lectorensis vero episcopus de mandato concilii legit decreta tenoris sequentis, et fuit decantatus ymnus Te Deum laudamus in iubilo vocis alternatim et organis.

Strana 872
872 Liber X. Caput VI. Vicesima quarta sessio sancte synodi Basiliensis de confirmacione compactatorum cum Grecis, de saluo conductu eorum, de synodalibus indulgenciis. 80. 1436. 14. Apr. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans. Quia ambasiatores nostri ad Constantinopolim trans- missi vice et nomine eiusdem sancte synodi serenissimo imperatori Romanorum et reue- rendissimo domino patriarche Constantinopolitano propter nonnullas causas promiserunt capitula, alias in hac sancta synodo super modo vniuersalis et ycumenici et vtriusque ecclesie concilii celebrandi hinc et inde conclusa et firmata, dare et cum effectu exhibere sub consueta huius sancte synodi bulla plumbea, data presenti, et sub tenore de verbo ad verbum subsequenti, nolens hee sancta synodus obmittere aliquid eorum, que pro vnione ecclesiarum Christi fieri possunt, dictam suorum ambasiatorum promissionem presenti decreto acceptat, approbat, ratificat et confirmat, et prefata capitula de verbo ad verbum, prout per prefatos ambasiatores promissum est, presentibus inserit sub tenore qui sequitur. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Cum inter cetera toti populo christiano neccessaria opera, propter que hoc presens sanctum concilium extitit congregatum, vnio occidentalis et orientalis ecclesiarum Christi precipuum et maximum sit, merito pro hac perficienda ab inicio sue congregacionis omni conatu laborauit. Etenim quam primum potuit, ad serenissimum imperatorem Grecorum et reuerendissimum patriar- cham Constantinopolitanum cum litteris suos transmisit ambasiatores, ad ipsos cum omni caritate et instancia exhortandum, quatenus et ipsi cum plena potestate mitterent aliquos, qui nobiscum tractarent de modo dictam sanctam vnionem consequendi. Qui mox vt requi- siti fuerunt tres insignes viros de hiis, qui apud eos magne videntur auctoritatis, quorum primus ipsum imperatorem consanguinitate attinet, ad hanc sanctam synodum destinarunt, sufficienti ipsius imperatoris mandato cum bulla aurea et eius manu propria subscripto ac patriarche litteris munitos. Qui tam in generali congregacione, quam coram conmissariis nostris feruentissimum ipsius imperatoris et patriarche, tociusque ecclesie orientalis ad hane vnionem desiderium exponentes nos mirum in modum ad tam sancti operis pro- secucionem pulsant et cotidie excitant, duo inter alia firmiter constanterque asserentes, vnionem ipsam nisi in synodo vniuersali, in qua tam ecclesia occidentalis (quam orien- talis) conueniant, fieri nullatenus posse et in ea synodo, si fiat vt infra conuentum est, ipsam vnionem secuturam sperari. Hiis auditis summa nobis leticia et iocunditas nimi- rum accessit; quamobrem omnem cogitatum nostrum iactantes in Deum, qui facit mira- bilia magna solus, venerabiles sancte Romane ecclesie cardinales, presidentes sedis apo- stolice, patriarcham Antiochenum, archiepiscopos, episcopos, abbates, magistrosque et doctores in numero competenti deputauimus, vt vna cum ipsis Grecorum ambasiatoribus rem istam tractare et quo ordine ad execucionem deducenda esset prospicere deberent. Qui tam inter se quam cum ipsis ambasiatoribus sepenumero conuenientes, habito inter se maturo et digesto consilio, ad infrascripta cum ipsis deuenerunt capitula, que postea secundum morem huius sacri concilii per sacras deputaciones mature deliberata, et deinde per generalem congregacionem conclusa firmataque solemniter extiterunt. Quorum tenor

Strana 873
Liber X. Caput VI. 873 vnacum mandato ipsius domini imperatoris sub bulla aurea sequitur et est talis: "Amba- siatores serenissimi domini imperatoris Grecorum et domini patriarche Constantinopolitani" etc., prout et quemadmodum in decreto Grecorum superius inserto cum data eiusdem de verbo ad verbum lacius continetur. Et quia tempus superius expressum, infra quod predicta debeant adimpleri, effluxit non propter defectum alicuius parcium, sed quia ita contigit variis interuenientibus tractatibus, hec sancta synodus tempus, per prefatos sere- nissimum dominum imperatorem Grecorum et reuerendissimum patriarcham Constantino- politanum parte ex vna, et ambasiatores huius sancte synodi parte ex altera statutum et firmatum, quod est a mense Maio inmediate sequenti ad annum, ita quod per totum mensem Maii ad annum sequentem vtraque parcium sit parata ad exequendum supradicta, quantum ad quamlibet parcium attinet, acceptat, et promittit se impleturam, quantum ad ipsam per- tinet, infra dictum tempus quicquid in suprascriptis capitulis continetur. Datum in sessione publica huius sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata xviI°. Kalendas Maii anno a natiuitate domini NCCCCxxXVI°.“ Forma salui conductus dati domino imperatori Grecorum et patriarche Constantino- politano a sacro concilio Basiliensi. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans. Quia auctore domino in regione nostra occidentali et obediencia ecclesie Romane est vniuersalis et ycumenica synodus celebranda in qua iuxta concordata in hac sancta synodo et in Constantinopoli denuo ratificata tam occidentalis quam orientalis ecclesia conuenit, vt cunctis erga eandem ecclesiam orientalem nostre intencionis sinceritas pateat et omnis suspicio, que circa securitatem et libertatem venien- cium oriri posset, de medio auferatur, tenore presentis decreti hec sancta synodus Basi- liensis, nomine et vice tocius ecclesie occidentalis et omnium de eadem ecclesia cuiuscum- que status, eciam si papali, imperiali, regali, pontificali vel quacumque alia inferiori spiri- tuali vel seculari prefulgeant dignitate, potestate vel officio, decernit, dat et concedit serenissimo imperatori Romeorum, reuerendissimis patriarchis Constantinopolitano, Ale- xandrino, Antiocheno et Jherosolimitano, ceterisque vsque ad numerum septingentarum personarum, eciam si imperiali, regali, archiepiscopali, episcopali, et cuiuscumque alterius status, dignitatis aut condicionis fuerint, ad predictum vniuersale et ycumenicum concilium in regione occidentali, vt premittitur, celebrandum venientibus aut venturis, plenum et libe- rum saluum conductum, omnesque predictos et quemlibet ipsorum tam in personis quam in honoribus et rebus quibuscumque ipsorum, in omnibus regnis, prouinciis et dominiis, territoriis, communitatibus, ciuitatibus, castris, oppidis, villis et omnibus locis obediencie nostre ecclesie occidentalis, per que siue eundo, siue stando, siue eciam redeundo transi- turi sunt aut eos transire contigerit, in suam tutam securamque saluiguardiam recepit et recipit per presentes, promittens et concedens omnibus et singulis ex ipsis hoc presenti edicto synodali tutam ac liberam facultatem accedendi et veniendi in et ad dictam ciuitatem seu locum, in qua vel in quo erit dictum sacrosanctum vniuersale concilium celebrandum, ibique standi, morandi, residendi, habitandi, cum omnibus inmunitatibus, libertatibus et Scriptores ll. 110

Strana 874
874 Liber X. Caput VI. securitatibus, quibus illi, qui erunt de obediencia ecclesie Romane, habitabunt; disputandi eciam et raciocinandi, iura et auctoritates allegandi, et omnia alia libere et sine cuiusquam impedimento dicendi, faciendi et tractandi, que pro vnione ecclesiarum christianitatis eis expedire videbitur et opportunum; inde eciam semel et pluries, et tociens quociens eis et cuilibet eorum videbitur et placebit, simul et separatim, et cum eorum bonis, rebus, pecu- niis, et sine, pro libito recedendi et redeundi tute, libere et impune, omni impedimento reali et personali cessante penitusque remoto, eciam si talis vnio, quod absit, non sequere- tur nec effectum haberet. Quo casu et in omnem alium prefati serenissimus imperator, domini patriarche et alii supra nominati nostris dumtaxat expensis et galeis, absque aliqua dilacione temporis omnique impedimento remoto, cum eisdem honoribus, beniuolencia et amicicia, quibus ad prefatum vniuersale celebrandum concilium deducentur, eciam in Con- stantinopolim reducentur, siue vnio sequatur in dicta celebranda synodo ycumenica, siue non ; non obstantibus in predictis vel aliquo predictorum quibuscumque differenciis, discor- diis et dissensionibus ad presens vigentibus, et que in futurum oriri et vigere possent inter dictas ecclesiam occidentalem et orientalem, seu inter ipsam ecclesiam Romanam et ei subiectos et congregatos, et prefatum serenissimum imperatorem et alios ecclesie Con- stantinopolitane aggregatos, et non obstantibus aliquibus sentenciis, decretis, condem- nacionibus, iuribus et decretalibus, quomodocumque et qualitercumque factis et prolatis seu fiendis, et eciam (non) obstantibus aliquibus represaliis et debitis publicis vel priuatis, et non obstantibus aliquibus criminibus, excessibus, culpis et delictis, si qua per predictos vel alterum eorum quomodocumque et qualitercumque conmissa et perpetrata forent; et generaliter non obstantibus quibuscumque aliis, eciam si talia forent de quibus necces- sarium esset specialem in presentibus facere mencionem. Et si contingat aliquem vel aliquos ex nostris eis vel alicui eorum iniuriari, quod absit, vel aliquam molestiam inferre in persona, honore, rebus et aliis quibuscumque, taliter excedens iudicabitur per nos aut nostros vsque ad condignam et racionabilem satisfaccionem parti lese; et e conuerso si aliquis ipsorum alicui ex nostris aliquam vt premittitur iniuriam inferat, iudicabitur per eos vsque ad condignam et racionabilem satisfaccionem ei, qui iniuriam passus est, secun- dum morem et consuetudinem vtriusque partis. De aliis autem criminibus, excessibus et culpis quibuscumque quelibet parcium cognoscet et iudicabit de suis. Hortatur autem hec sacrosancta synodus vniuersos Christi fideles, et nichilominus auctoritate vniuersalis ecclesie in virtute spiritus sancti et sancte obediencie mandat et precipit omnibus et singulis pre- latis, regibus, ducibus, principibus, officialibus, communitatibus et aliis singularibus per- sonis, cuiusuis status, condicionis et dignitatis existant, nostre occidentali ecclesie aggre- gatis, quatenus predicta omnia et singula inuiolabiliter obseruent et quantum in eis est obseruari faciant, dictosque serenissimum imperatorem et patriarchas, et alios omnes et singulos antedictos, ad dictum sacrum celebrandum concilium accedentes et inde rece- dentes, simul et diuisim, fauorabiliter et reuerenter honorent et tractent, ac honorari et tractari faciant. Si qua vero dubitacio circa saluum conductum et contenta in eo oriri con- tigerit, stabitur declaracioni prefate vniuersalis synodi celebrande. Vult autem hec sancta synodus presentem saluum conductum valere et in suo robore permanere, quousque ad vltimum dicti serenissimus imperator, patriarche et alii supradicti, cum suis nobilibus et famulis vsque ad numerum vt premittitur septingentarum personarum, aliisque rebus e

Strana 875
Liber X. Caput VI. 875 bonis sint reuersi in et ad ciuitatem Constantinopolitanam. Si quis autem contra predicta aut aliquid predictorum aliquid facere quoquo modo temptauerit, indignacionem omni- potentis Dei et dicte sancte synodi se nouerit incursurum. Datum" vt infra in bulla indul- genciarum. Aurea bulla domini imperatoris Grecorum. „Quoniam destinate fuerunt ab imperio meo et sanctissimo domino ycumenico patriarcha ambasiate ad sacrosanctam ecclesiam Romanam, videlicet ad beatissimum papam dominum Martinum quintum et ad modernum similiter sanctissimum papam dominum Euge- nium, similiter et ab ipsis transmisse fuerunt multociens ad nos pro vnione ecclesiarum Christi, et multis laboribus cum multa diligencia vtrimque factis, tamen propter aliquas cir- cumstancias temporaneas non peruenit ad finem tale bonum et sanctum opus vnionis. Post hec autem destinauit ad nos de hac ipsa re ambasiatores suos sacra synodus in Basilea congregata, sacrosanctam ecclesiam Romanam representans; propter quod et nos nostros destinauimus, videlicet familiarem imperii mei Demetrium Paleologum Methotidem, et hono- randissimum in sacris monachis abbatem sacri monasterii sancti Demetrii Ysidorum, et familiarem imperii mei Johannem Lascari Dissipatum. Qui illuc accedentes ostenderunt in ipsa quedam neccessario ab ea tractari in preparacionem et constitucionem vniuersalis et ycumenici concilii, in quo neccesse est tractari et celebrari et perfici Deo duce predictam sanctam vnionem; que quidem hec ipsa synodus Basiliensis acceptauit, et promisit illa adimplere. Vnde et ambasiatores suos ad nos destinauit fratrem Johannem de Ragusio ordinis predicatorum professorem et in sacra pagina magistrum, Henricum Mengher decre- torum doctorem, canonicum Constanciensem, et Simonem Freyron sacre theologie bacca- larium, canonicum Aurelianensem, cum decreto ipsius generali, in quo de hiis continebatur particulariter in capitulis. Perlecto itaque tali decreto apud nos, quedam ex hiis, que con- tinebantur in eo, non placuerunt nobis vt in ipso iacebant, prohemium videlicet talis decreti et capitulum, in quo scribebatur de modo reuersionis nostre a loco celebrandi con- cilii ad Constantinopolim, si permittente Deo, quod absit, non fieret vnio ecclesiarum Christi in tali synodo, quia non exprimebatur in eo de hoc determinate et manifeste. Pre- dicti autem ambasiatores videntes displicenciam et resistenciam nostram, nec aliter rem ipsam posse habere progressum, concesserunt et promiserunt curare in predictis, videlicet quod dicta sancta synodus dabit et exhibebit nobis capitula in dicto decreto contenta cum prohemio modo et forma, quibus in litteris ipsorum promissoriis continetur, et circa reuer- sionem nostram de synodo in Constantinopolim in casu, quo non sequeretur dicta vnio, quod absit, facere et adimplere prout habetur in forma salui conductus predicti. Hiis itaque sic progressis et inter nos concordatis, pecierant et ipsi ambasiatores, vt promittamus et nos absque contradiccione ire et accedere ad locum, in quo celebrabitur Deo concedente vtrimque catholica et ycumenica synodus, qui quidem locus esse debet vnus ex nominatis in decretis, quicumque ordinabitur per dictum sacrum concilium Basiliense, sicut in supra- dicto decreto ipsius sacri concilii contineretur; eciam quod exire debeamus hinc a Constan- tinopoli in accedendo versus locum celebrandi ycumenici concilii a principio sequentis Junii indiccionis decime quinte, sicut conuentum est inter nos et ipsos ambasiatores sacri 110"

Strana 876
876 Liber X. Caput VI. concilii. Et quia eciam ad maiorem cautelam et firmitatem horum omnium pecierunt fieri litteram crisoboli imperii mei, grato animo racionabili peticioni eorum annuens presens sigillum largitur et concedit, per quod acceptat et determinat et promittit, quod si dicta sacra synodus Basiliensis remedium apposuerit in predictis, videlicet si predicta capitula in supradicto decreto contenta cum prohemio in forma, sicut hic per ambasiatores ipsius synodi concordatum est, nobis direxerit, et compleuerit omnia in eisdem capitulis scripta opportune, similiter et fecerit saluum conductum cum capitulo de modo reuersionis nostre ad Constantinopolim, vt predicitur, reliqua eciam vt ambasiatores ipsius nobis promiserunt et nobiscum conuenerunt, exibit et imperium meum cum Deo sine contradiccione a Constan- tinopoli secundum predictum tempus, cum presanctissimo domino ycumenico patriarcha Constantinopolitano et ceteris debentibus interesse, ad accedendum ad locum vbi celebra- bitur sanctum catholicum et ycumenicum concilium, absque impedimento racionabili, vero et manifesto, eciam si bellum, quod absit, ab infidelibus foret et instaret ciuitati nostre Constantinopolitane. Et in robur et firmacionem et conseruacionem inmobilem subscriptorum iurat imperium meum per debitum michi iuramentum tamquam christiano et fideli impe- ratori, per oracionem sancti mei domini et imperatoris patris imperii mei famosissimi et felicis memorie, et per animam meam, factumque est super istis presens crisobolum imperii mei in anno sex millesimo nongentesimo quadragesimo quarto in mense Nouembri indic- cionis quarte decime, a natiuitate vero domini Jhesu Christi MCCCCXXXV°. die vicesima sexta mensis Nouembris. Bulla plumbea domini patriarche Constantinopolitani. „Quoniam destinate fuerunt ab humilitate nostra et potentissimo et sancto meo imperatore ambasiate ad sacrosanctam ecclesiam Romanam, videlicet ad beatissimum papam dominum Martinum quintum et ad modernum similiter sanctissimum papam dominum Eugenium, similiter et ab ipsis transmisse fuerunt multociens ad nos pro vnione eccle- siarum Christi, et multis laboribus cum multa diligencia vtrimque factis, tamen propter aliquas circumstancias temporaneas non peruenit ad finem tale bonum et sanctum opus vnionis. Post hec autem destinauit ad nos de hac ipsa re ambasiatores suos sacra synodus in Basilea congregata, sacrosanctam ecclesiam Romanam representans ; propter quod et nos nostros ad eam destinauimus, videlicet familiares potentissimi et sancti mei impera- toris, in spiritu sancto dilectos filios nostre humilitatis, videlicet Demetrium Paleologum Methotidem, et honorandissimum in sacris monachis abbatem sacri monasterii sancti Demetrii Ysidorum, et Johannem Lascari Dissipatum. Qui illuc accedentes ostenderunt in ipsa quedam neccessario ab ea tractari in preparacionem et constitucionem vniuersalis et ycumenici concilii, in quo neccesse est tractari et celebrari et perfici Deo duce predictam sanctam vnionem; que quidem hec ipsa synodus Basiliensis acceptauit et promisit illa adimplere. Vnde et ambasiatores suos ad nos destinauit fratrem Johannem de Ragusio ordinis predicatorum professorem, in sacra pagina magistrum, Henricum Mengher decre- torum doctorem, canonicum Constanciensem, et Simonem Freyron sacre theologie bacca- larium, canonicum Aurelianensem, cum decreto ipsius generali, in quo de hiis contine-

Strana 877
Liber X. Caput VI. 877 batur particulariter in capitulis. Perlecto itaque tali decreto apud nos, quedam ex hiis, que continebantur in eo, non placuerunt nobis vt in ipso iacebant, prohemium videlicet talis decreti et capitulum, in quo scribebatur de modo reuersionis nostre a loco celebrandi con- cilii ad Constantinopolim, si permittente Deo, quod absit, non fieret vnio ecclesiarum Christi in tali synodo, quia non exprimebatur in eo de hoc determinate et manifeste. Pre- dicti autem ambasiatores videntes displicenciam et resistenciam nostram, nec aliter rem ipsam posse habere progressum, concesserunt et promiserunt curare in predictis, videlicet quod dicta sancta synodus dabit et exhibebit nobis capitula in dicto decreto contenta cum prohemio modo et forma, quibus in litteris eorum promissoriis continetur, et circa reuer- sionem nostram de synodo ad Constantinopolim in casu, quo non sequeretur dicta vnio, quod absit, facere et adimplere prout habetur in forma salui conductus predicti. Hiis itaque sic progressis et inter nos concordatis, pecierunt et ipsi ambasiatores, vt promittamus et nos absque contradiccione ire et accedere ad locum, in quo celebrabitur Deo concedente vtrimque catholica et ycumenica synodus, qui quidem locus esse debet vnus ex nominatis in decretis, quieumque nominabitur per dictum sacrum concilium Basiliense, sicut in supra- scripto decreto ipsius sacri concilii continetur; eciam quod exire debeamus hinc a Con- stantinopoli in accedendo versus locum celebrandi ycumenici concilii a principio sequentis Junii indiccionis decime quinte, sicut conuentum est inter nos et ipsos ambasiatores sacri concilii. Et quia eciam ad maiorem cautelam et firmitatem horum omnium pecierunt fieri sigillum nostre humilitatis, humilitas nostra grato animo racionabili peticioni eorum annuens presens sigillum largitur et concedit, per quod in spiritu sancto disponit, quod si dicta sacra synodus Basiliensis remedium apposuerit in predictis, videlicet si capitula in dicto decreto contenta cum prohemio in forma, sicut hic per ambasiatores ipsius synodi con- cordatum est, nobis direxerit, et compleuerit omnia in eisdem capitulis scripta opportune, similiter et fecerit saluum conductum cum capitulo de modo reuersionis nostre ad Con- stantinopolim, vt predicitur, reliqua eciam vt ambasiatores ipsius nobis promiserunt et nobiscum conuenerunt, exibit et humilitas nostra cum potentissimo et sancto meo impe- ratore cum Deo sine contradiccione a Constantinopoli, secundum predictum tempus et cum ceteris debentibus interesse, ad accedendum ad locum vbi celebrabitur sanctum catholicum et ycumenicum concilium, absque impedimento racionabili, vero et manifesto, eciam si bel- lum, quod absit, ab infidelibus foret et instaret ciuitati nostre Constantinopolitane, et in robur et confirmacionem supradictorum factum est presens sigillum nostre humilitatis in mense Nouembris indiccione quarta decima anno ab Adam seu mundi constitucione sex 6 millesimo nongentesimo quadragesimo quarto, a natiuitate vero domini MeCCCxXXV°. Forma seu decretum indulgenciarum publicatum in eadem sessione. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis Christi fidelibus salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Vox illa iocunditatis et leticie ad populum Israeliticum olim de celo lapsa, eadem nunc per os huius sancte synodi in auribus populi christiani insonans clamat „consolamini, consolamini, popule meus, dieit dominus Deus vester; loquimini ad cor

Strana 878
878 Liber X. Caput VI. Jherusalem, et aduocate eam, quoniam completa est malicia eius et dimissa est iniquitas illius". Merito letari et consolari te debes, plebs christiana, cui hiis nouissimis diebus tanta leticie causa offertur, quanta vix vmquam experta es ; vno enim eodemque tempore plenariam omnium peccatorum veniam consequeris, et fratres tuos, quorum innume- rabilis est multitudo, quingentis ferme annis a tuo consorcio segregatos, tibi proxime reuniri speras. O quanta erit ista iubilacio, o quam suaue cordibus christianorum orietur gaudium, cum primum homines Deo, et ipsi inter se fraterna caritate conciliabuntur! Quas igitur Christo nostro pro hac duplici leticia, qua nulla maior desiderari potest, gracias agemus ! Quis domini misericordias ad plenum narrabit, qui populum christianum variis vndique calamitatibus hoc tempore afflictum tanta gaudii nouitate consolatur! Ecce, popule Dei, adest tibi annus iubileus, annus remissionis omnium peccatorum, annus generalis vnionis ecclesie! Proinde loquimini omnibus Christi fidelibus, qui in sancta habitant Jhe- rusalem, peregrinate in terris ad cor eius consolando, et aduocate eos ad hanc duplicem leticiam, quoniam malicia tam diuturni scismatis, quod innumerabilia ecclesie sancte Dei mala intulit, auxiliante domino, vt confidimus, cito complebitur et finem accipiet, iniquitas quoque peccatorum, que huius scismatis et ire Dei causa fuit, diuina clemencia remittetur. „Consurge igitur, consurge ; induere fortitudine tua, Syon; induere vestimentis glorie tue, Jherusalem, ciuitas sancta“ ! Quam fortis et gloriosa eris tu, mater ecclesia, cum omnes qui Christum colunt ab occidente in orientem eodem fidei et caritatis vinculo vnitos con- spicies! Ingemuisti hactenus nimio dolore afflicta, cum a seuissimis Turcis et Sarracenis aliisque christiani nominis inimicis patereris iniurias, iacturas, persecuciones et obprobria, et nemo consolari te poterat, cum passim videres filios tuos omnis sexus, etatis et digni- tatis in seruitutem trahi, et, quod seruit ute deterius est, plurimos ab vberibus tuis abstractos ad impium Machometi cultum perduci. Harum autem calamitatum quid aliud quam hoc diuturnum et pestiferum scisma causa extitit? Sed diuino munere appropinquat iam tempus vt omni penitus extincto dissidio vnitas sancta fiat, que cum impleta fuerit atque hii magni populi occidentales et orientales fraternum fedus simul inierint, nemo tunc fortitudini tue resistere poterit. Tunc abiectis lugubribus consurges regina ecclesia, in vestitu deaurato circumdata varietate, et qui te olim persequentes conculcabant, procident coram te, et venient ad te qui detrahunt tibi, et adorabunt vestigia pedum tuorum. O vos omnes, qui christiano nomine censemini, expergiscimini iam talia audientes, plaudite manibus et iubi- late Christo salutari nostro ! "Ecce nunc tempus acceptabile, ecce dies salutis" ; ecce, iam pater misericordiarum et Deus tocius consolacionis visitat nos in habundancia gracie atque felicitatis ! Assurgite et occurrite illi in humilitate spiritus, in oracionibus, in elemosinarum largitate, vt qui pro peccatis nostris iuste iratus tam diu hoc scisma durare passus est et multis persecucionum flagellis, ab hiis qui intus, et ab hiis qui foris sunt, vos cedi per- misit, nune purgatis et emend atis indulgens sanctam inter vos vnionem inspiret, vnitisque non solum perdita restauret, sed et vobis vestros subiciat inimicos. Audistis pridem solemnes ambasiatores serenissimi imperatoris Grecorum et patriarche Constantinopolitani ab hac sancta synodo accersitos Basileam conuenisse, et tandem Deo propicio conclusisse nobis- cum modum huius sancte vnionis perficiende, assensu sanctissimi domini Eugenii pape accedente, vt videlicet ad locum synodi vniuersalis tam nostri quam sui archiepiscopi et episcopi, ipseque imperator et patriarcha Constantinopolitanus, aliique orientalis ecclesie

Strana 879
Liber X. Caput VI. 879 patriarche accedant. Vt autem tantum opus cercius firmaretur, tres nostros oratores postea Constantinopolim destinauimus, vt ab ipsis imperatore et patriarcha ratificacionem eorum que hic sui concluserant ambasiatores obtinerent. Que omnia ipse imperator et patriarcha iuxta decreti nostri capitula ratificarunt et approbarunt, ac litteras Latino Grecoque ser- mone scriptas et eorum manibus subscriptas, bullisque aurea et plumbea munitas, per vnum ex tribus nostris oratoribus ad nos nuper reuersum transmiserunt. Et cum ad ipsam synodum propriis expensis tam procul de partibus orientalibus Greci proficisci nequeant, opus fuit vt expensas in veniendo standoque et redeundo neccessarias, et quasdam alias pro custodia ciuitatis Constantinopolitane, ne imperatore absente a Turcis forsitan expu- gnari posset, polliceremur. Et quamquam huiusmodi impense nonnullis graues viderentur, nos tamen animaduertentes, quantus Dei honor et profectus ecclesie, quanta exaltacio fidei orthodoxe, quantum incrementum nominis christiani, quot millium animarum salus, quanta- que vtilitas et innumerabilia bona populo christiano hine forent prouentura, non solum ipsas impensas, sed et personas proprias fore exponendas dignum esse iudicauimus, spem ponentes in domino, cuius negocium agitur, et in caritate ac deuocione fidelium, qui dum talia intellexerint subsidiis et auxiliis opportunis non deerunt. Si Christus, Deus noster, sanguinem suum toto preciosiorem mundo pro nostra redempcione effudit, si eius vestigia secuti apostoli atque alii sancti viri pro salute proximorum et incremento fidei corpora sua morti libenter obiecerunt, quid nos facere oportet, a quibus nonnisi caduca huius mundi substancia efflagitatur? Si reges et principes pro recuperandis expugnandis- que ciuitatibus et oppidis multo ampliorem summam exponere soliti sint, si denique pro augendis facultatibus et vanitatibus seculi se et sua multis periculis homines subiciunt, et, vt exemplo vtamur saluatoris, querens aliquis preciosam margaritam, cum inuenerit ipsam, vendit omnia sua bona et emit illam, nonne ecclesia Dei et vniuersus populus chri- stianus facere hanc impensam poterit et debebit, ex qua nichil terrenum, nichil caducum, sed omnia que supra memorauimus bona succedunt? Si vna dumtaxat anima Christo carior est quam totum mundi aurum, nos, vbi millia millium saluanda sunt, auari aut negligentes videbimur ? Consueuit aliquando ecclesia ad liberandum de manibus infidelium terram sanctam, seu pro debellandis hereticis indicere generale pas sagium conuocareque reges et principes et alios bellatores, vt armis ista peragerent, necnon et pro aliis iustis causis ab omnibus christianis subsidium postulare, ad que vt prompciores efficeret, donis spiritualibus plenarie remissionis peccatorum inuitauit. Profecto si veterum reuoluantur hystorie, nulla vmquam fuit causa iustior quam ista est, nec pro qua christicole omnes se et sua libencius exponere deberent; hic enim non solum ad recuperandum terram inten- ditur, sed eciam millia millium animarum, pro quibus mediocre subsidium petitur, vnde impense Grecis promisse, sine quibus tam sanctum opus perfici nequit, inueniri possint. Quis igitur pro tanto vniuerse ecclesie bono, proque tanto anime sue merito porciun- culam rerum suarum, quas dono Dei obtinet, denegare audebit? O felicem et preciosam elemosinam, que regnum celorum promerebitur, et que tantam fidei catholice vtilitatem dabit! O beatum illum hominem, quem dominus ad tam sanctum opus inspirauerit; „hune“ quidem, sicut scriptum est, „in die mala liberabit dominus“! Licet autem ex debito chri- stiane professionis quisque ad hoc sanctum negocium pro viribus contribuere ac subuenire obnoxius sit, nichilominus vt eo libencius omnes faciant quo se hic et in futuro seculo

Strana 880
880 Liber X. Caput VI. peramplius remunerandos fore intellexerint, decreuit hec sancta synodus, vniuersalem representans ecclesiam sponsam Christi, affluenter aperire spirituales thesauros, quos ipse saluator ascendens in celum sibi reliquit. Omnibus igitur Christi fidelibus vtriusque sexus, qui ad hoc sanctum opus tantum contribuerint, quantum quisque vna integra ebdomada pro sue persone ac familie, si eam habuerit, refeccione exponit, vel si de propriis viueret exponeret, religiosis quoque, pro quibus conuentus suus aut superior, vel alius iuxta pre- dictam racionem erogauerit, omnium suorum peccatorum, de quibus corde contriti et ore confessi fuerint, auctoritate omnipotentis Dei et de eius misericordia confisa, illam ple- nariam remissionem impartitur semel in vita et semel in mortis articulo, quam ecclesia concedere solet omnibus euntibus Romam tempore iubilei, vel cruce signatis ad recupe- racionem terre sancte tempore passagii generalis ; et in retribucionem iustorum salutis eterne pollicetur augmentum, ita tamen quod per annum integrum, si vixerint, singulis sextis feriis impedimento cessante, aut si dictis sextis feriis ex precepto ecclesie, regulari obseruancia, iniuncta penitencia, voto vel alias ieiunare teneantur, vna alia die singularum septimanarum eiusdem anni, qua ad ieiunandum non sint astricti, ieiunent, aut ad iudicium sui confessoris in alia pietatis opera conmutent, ac eciam eadem die, qua ieiunabunt vel vt premittitur ieiunare deberent, si sint clerici septem psalmos vel missam, si sint laici septem pater noster et sepcies ave Maria dicere sint astricti, vel alia pietatis opera iudicio sui confessoris agant. Quod si conuentus tales sint, qui nichil in communi possi- deant, vel alie persone victum vera mendicitate querentes seu alias contribuere non valentes, ne huius spiritualis muneris sint expertes, si vitra ieiunium vt predicitur obseruandum singulis diebus vnius anni predictos psalmos vel missam si clerici, si laici predictas ora- ciones, cessante legittimo impedimento, eo modo quo supra exprimitur, supplendo dixerint, vel alia pietatis opera sui confessoris iudicio vt premittitur exercuerint, ac pro felici huius negocii consummacione Deum suppliciter exorauerint, eandem plenariam remissionem con- sequantur. Erogantibus (autem) ad idem opus quantum vna die pro se sueque familie expensis, vel si de propriis viuerent exponerent, septem annos et totidem quadragenas de iniunctis sibi penitenciis elargitur. Et vt hii omnes ad huiusmodi indulgencie graciam apciores existant, omnibus sacerdotibus secularibus et regularibus alias discretis, quos in confessores pro huiusmodi consequenda indulgencia elegerint, indulget vt confessionibus eorum auditis ipsos a quacumque excommunicacionis, suspensionis aut interdicti sentencia, a iure vel constitucione, seu eciam non nominatim, sed generaliter ab homine lata, et a quibuscumque aliis, propter que eciam apostolica sedes esset merito consulenda, imposita satisfaccione et restitucione hiis quorum interest facienda (absoluant), salutarem iniungant penitenciam et debite absolucionis, in foro penitenciali dumtaxat, in forma ecclesie bene- ficium impendant; quam satisfaccionem et restitucionem si infra terminum a confessore statutum facere neglexerint, huiusmodi indulgencia in nullo suffragetur; ac cum clericis super irregularitate occulta, alias quam ex bigamie vel homicidii voluntaria causa con- tracta, dispensent. Super votis vero peregrinacionis aut aliis similibus, que Christi fideles emiserunt, eciamsi vltramarina aut alia loca sanctorum Petri et Pauli et Jacobi aposto- lorum visitare vouerint, seu alias non impletis dispensandi eisdem confessoribus eciam facultatem concedit, ita tamen quod ipsi, cum quibus taliter dispensari continget, ex- pensas, quas ad loca huiusmodi vel pro aliis votis implendis iuxta ipsorum confessorum

Strana 881
Liber X. Caput VI. 881 taxacionem fecissent, ad hane causam eciam contribuant. Et vt nulli cuiquam peccati rubigo remaneat, vult et indulget hee sancta synodus, vt quicumque ex vsurario vel non debito questu seu qualitercumque illicite aut indebite aliquid percepisset, seu bona ablata aut queuis incerta possideat, si non extant vel ignorentur persone quibus facienda esset resti- tucio, aut res quascumque tenentes, cuiuscumque status seu religionis existant, in quorum detencione consciencie eorum grauantur, vel que de iure ad pias causas per ecclesiam deberent exponi, huiusmodi res et bona seu valorem, nec non et qui arma vel alia pro- hibita infidelibus vel hereticis portauerint, lucrum quod inde perceperint ad hoc opus iuxta suam et sui confessoris conscienciam et estimacionem tradere teneantur. Jubet insuper eadem sancta synodus, vt habita huius decreti noticia omnes dyocesani in cathe- dralibus, collegiatis et parrochialibus, in quibus eis visum fuerit, ac eciam generales ordi- num mendicancium in conuentualibus ecclesiis eis subiectis mox disponant, quatenus ver- bum Dei per predicatores ydoneos ad populum annuncietur predictas indulgencias publi- cando, et fideliter exhortando ad subsidium in tam piissima causa impendendum; quibus predicatoribus et predicacionem audientibus, ac eciam omnibus aliis qui circa predictam extimacionem subsidium aliquod vel auxilium in hac re dederint, centum dies de iniunctis penitenciis singulis vicibus in forma ecclesie relaxat. Ne autem in colligendis et conser- uandis pecuniis fraus aliqua conmittatur, ordinat sancta synodus, quod in qualibet cathe- drali in ciuitatibus, in oppidis vero et aliis locis in principali ecclesia (ponatur) vnus cippus, truncus vel capsa, vbi tamquam in gazophilacio domini quilibet pecunias erogandas, ac incerta et ablata seu illicite quesita reponere possit et debeat; cuius sint tres claues, quarum vnam teneat episcopus, vel cui voluerit ipse conmittere, pro quolibet trunco in omnibus locis ciuitatis et diocesis, capitulum aliam in cathedrali, prelatus seu rector in principali, terciam timoratus aliquis quem ciuitas, oppidum seu locus deputare voluerit; qui diebus per eos statuendis talem cippum, truncum vel capsam coram notario vel duabus fide dignis aperiant personis, et pecunias ad fidas manus deponant, eas sine fraude, diminucione vel contradiccione illi vel illis assignaturi, (quem vel) quos hec sancta synodus deputauerit. Quod si in campestribus locis vel alibi periculum seu detrimentum in conseruacione pecuniarum per modum superius expressum verisimiliter timeretur, dioce- sani vel ad colligendum huiusmodi pecunias ab hoc concilio deputandi, prout magis expe- diens visum fuerit, vtiliter prouideant. Quicumque autem, eciam si pontificali aut regali prefulgeat dignitate, fraudem, furtum siue rapinam circa predictas pecunias, seu impedi- mentum ex proposito et maliciose in hoc sanctissimo opere fecerit, vltra indignacionem omnipotentis Dei et reatum supremi sacrilegii sentenciam excommunicacionis incurrat, a qua nisi prius plenaria facta restitucione et impedimento sublato absolui non possit. Vult autem hee sancta synodus, quod elapso biennio a die presentis decreti predicte indulgencie ac facultates nemini concedi valeant, preterquam in mortis articulo quoad illos, qui infra biennium, vt supra dictum est, contribuerint, quodque personis illis, que sub spe huius gracie et indulgencie aliquid conmiserint, in nullo huiusmodi gracia ac spiritualis con- cessio suffragetur. Et quia difficile foret presentes litteras singulis exhiberi, decernit hee sancta synodus, vt earum transsumpto manu publica auctoritate archiepiscopi in tota prouincia, et ordinarii in sua diocesi, proprio sigillo munito, tamquam litteris originalibus plena fides in omnibus adhibeatur. Datum in sessione publica huius sancte synodi solem- Scriptores II. 111

Strana 882
882 Liber X. Caput VI. VII. niter celebrata in maiori ecclesia Basiliensi xville. Kalendas Maii anno a natiuitate domini MCCCCXXXVI°.“ Caput VII. De multitudine synodalium ambasiatorum ad publicandum indulgencias et disponendum de loco concilii, deque inhibicione sublata ambasiatoribus Hyspanie eorum- que tenta sede. Congregacionibus octo celebratis vnaque processione Maio mense incorporati fuere N. procuratorie Bremensis archiepiscopus, N. beate Marie de Vipalda Cretensis, Johannes in Ryma Salczeburgensis, Johannes in Lapide sancti Michaelis Halberstadensis diocesum abbates, Gregorius Burongondin in medicina licenciatus, Valentinus de Melchscheit beate Marie Stetinensis Caminensis diocesis prepositus, Jacobus de Belloforti cantor sancti Dionisii Leodiensis, canonici quatuor, prior vnus et alii tres. Sancta synodus recepit litteras regis Castelle, reconmendantis ambasiatores suos; vniuersitatis quoque Parisiensis studii laudantis decretum de annatis publicatum et causantis contra prelatos aliquos, eciam maiores, non obseruantes illud, supplicantis preterea vt remedium apponeretur. Cum vero fuisset iuxta ordinacionem concilii celebratum capitulum prouincie Maguntine ordinis Cisterciensis apud paruam Basileam, quo magna interfuit abbatum multitudo, aui- sante abbate Cistercii fuit conmissum eidem, vt xiI. ex illis, de quibus sibi videretur, in concilio remanerent. Mense isto super tribus principaliter elaboratum extitit: responsione danda legatis pape ad cedulam presentatam per ipsos, super sedibus Hyspanorum, vtque decretum de indulgenciis concessis pro vnione Grecorum vbique publicaretur, (et) pecunie aliaque neccessaria haberentur a loco eligendo. Ad quod opus fuerunt destinati quam plures per concilium, explicandi tempore quo et ipsi suas ambasiatas exponent de materia loci, et quia tam illi quam isti rei publice causa mittebantur, concessum petentibus extitit, vt absentes gauderent priuilegiis et prerogatiuis incorporatorum concilii. Super sedibus autem Hyspanorum actum sic extitit. De mense Januarii congregacione secunda cedula per- lecta nomine oratorum ipsorum, qua supplicabant declarari per concilium vtrum locus assignatus oratoribus regis Anglie in loco sinistro fuisset assignatus eis tamquam hono- rabilior et eminencior post ambasiatores regis Francie, prout ipsi in deputacionibus et aliis locis frequenter dixissent, per legatum responsum extitit, cum ipsis fuit assignatus locus, nunquam fuisse dictum an ipse vel alius locus eminencior esset vel non. Postrema autem die Marcii Georgius ambasiator imperatoris, quibusdam ciuibus Basiliensibus asso- ciatus veniens ad domum Johannis de Silua, vexillarii regis Castelle, qui primus post epi- scopos erat oratorum eius, allegans quoniam in casu supra narrato deieccionis episcopi Aquensis, oratoris regis Anglie, de sede quam tenebat in concilio fregisset saluum con- ductum imperatoris, quod oportebat eum emendam facere, conabatur personam habere conducturus extra ciuitatem, contestatus ita se habere mandatum ab imperatore, de quo ostendebat litteras datas Decembrio mense. Cum vero illud exequi non facile sibi foret, superuenientibus legato et sancti Petri cardinalibus, item oratoribus Francie, Walramo postulato Traiectensi et aliis multis, post multas hinc inde interlocuciones, ciuibus Basilien- sibus respondentibus velle se pocius interponere ad sedandum et intercedendum pro con-

Strana 883
Liber X. Caput VII. VIII. 883 cordia quam ad exequendum, Georgius nulla facta execucione abscessit; qui conabatur, prout vnus de maioribus assistentibus dicebat sibi, vel personam habere aut securitatem in cambio decem millium ducatorum. Deinde quarta die mensis huius in generali congre- gacione iuxta auisamentum legati concessa potestate sibi aliisque deputatis super dicta materia, vt super mandato quodam et inhibicione facta per ipsos dictis oratoribus Hyspanie super facto sedium quod possent facere et prouidere, prout eis videretur faciendum pro bono sacri concilii, ipsa die sero conuenientibus deputatis apud sanctum Franciscum, oratores regis Castelle instanciam fecerunt, supplicantes quatenus inhibicionem alias fac- tam eisdem per ipsos deputatos in facto sedium inter ipsos et ambasiatores regis Anglie tollerent et amouerent. Qui deliberacione habita sequenti die in eodem loco constituti eisdem responderunt, legato pronunciante ordinacionem tenoris sequentis: "Audita peti- cione vestra tollimus illam inhibicionem, quam alias fecimus super facto sedium. Per hoc tamen non intendimus preiudicare decretis sacrorum conciliorum Constanciensis et istius Basiliensis, in quibus cauetur de nominacione et sessionibus etc.“ Die vero sexta Maii in ecclesia maiori, cum adstatim facienda esset processio solemnis super negocio Bohemorum, congregatis ibidem cardinalibus et aliis patribus, priusquam prelati induerentur pluuialibus et mitras super capita ponerent, legatus conmemorans predictas instanciam et peticiones Hyspanorum responsionemque deputatorum ad eam, Lubicensis episcopus, iam indutus pon- tificalibus pro missa celebranda, imperatoris nomine et pro interesse eius, similiter et regum quorum intererat seu interesse poterat, protestabatur. Vexionensis quoque epi- scopus regis Dacie, item Raymundus Taloni regis Cecilie ambasiatores protestabantur, quemadmodum fecerant deputati in cedula responsionis, non fieri preiudicium aliquod dominis suis. Post quorum verba adstatim ambasiatores regis Castelle, Conchensis, Pla- centinus et Burgensis episcopi, ascendentes bancham superiorem sederunt inmediate post patriarcham Aquilegiensem primo, et supra Vexionensem episcopum ambasiatorem regis Dacie secundo locis, in eadem bancha sedentes, inferiori autem ab eodem latere supra Raymundum Taloni, ambasiatorem regis Cecilie, vexillarius et alius miles ac doctor, item magistri in theologia duo, oratores regis Castelle, nullo in eadem bancha eos precedente, adstatimque nullo alio reclamante siue protestante prelatis iam indutis pontificalibus, ambasiatores ipsi regis Castelle processionaliter euntes tenuerunt locum inmediate post ambasiatores regis Francie. Caput VIII. Synodali data responsione pape legatis, alteriusque allegacione secus illique dato responso, presidentes pape suum a concilio notificarunt recessum. Super tercio, responsione videlicet danda legatis, auisamento lecto dominorum de duodecim raciones decem explicante, quare primo oportuit intendi ad publicacionem indul- genciarum, postmodum autem lecta in eisdem deputacionibus concepta responsione. que placuit, conmissum fuit ipsis dominis de duodecim ac primis deputatis, vt nomine concilii dictam responsionem emendarent et nomine deputacionum concluderent. Conclusa vero conciliariter extitit die x1“. mensis huius in generali congregacione, et quod responsio ipsa danda erat; adstatimque presentibus sancte Crucis et sancti Petri cardinalibus legatis, 111 *)

Strana 884
884 Liber X. Caput VIII. Tarentino quoque et Paduano presidentibus pape, allocucione facta primo cardinalibus ipsis per legatum Julianum, conmemorantem de eorum expectacione deque responsione data per eos, et quomodo post deliberacionem vnanimem sacrarum deputacionum sancta synodus conclusisset responsionem dandam, vt melius caperetur, lecta est primo cedula data per ipsos nomine pape ad peticiones concilii, et deinde synodalis responsio tenoris infrascripti. Post cuius lecturam Dignensis episcopus surgens dicebat illam non fuisse expeditam aut deliberatum desuper modo quo debuisset, quibusdam petentibus copia non concessa, nec vocatis ad conclusionem; et vltra hec dicebat, quod fundare ecclesie potes- tatem dandi plenariam indulgenciam super auctoritatibus in eadem responsione tunc reci- tatis non videbatur ei posse fieri, ymo insanum esse, propter quod non consenciebat in ea responsione, ymo se opponebat instrumentum petens. Aduersus quem abbas de Scocia surgens, premittens non esse tacendum, vbi de suppressione fidei agebatur, petiuit ipsum episcopum Dignensem se ipsum declarare super hiis que dixerat, ne aures audiencium in- fecte manerent. Abbas autem Virgiliacensis legebat scripto plures auctoritates, quibus patres videre poterant ecclesie competere potestatem concedendi indulgenciam plenariam. Deinde cardinalis sancte Crucis nomine suo et aliorum presidencium multa allocutus, quod deceret inter papam et concilium concordiam esse, nec videretur sibi responsionem datam in id conducere, allegabat inter cetera verba scripture "expectauimus pacem, et ecce tur- bacio", exhortans patres, vt pro bono pacis consequende vellent moderare verba in ipsa responsione posita, quoniam nimis essent acerba et dicta minus reuerenter contra summum pontificem. Dicebat rursus clausulam positam in fine responsionis de oblacione concordie contrariam esse omnino hiis que in responsione premittebantur; verum tamen si domini persistere volebant in responsione eis data, offerebat se eandem referre pape ; de qua car- dinalis ipse et Tarentinus archiepiscopus dari sibi copiam pecierunt. Julianus vero legatus ad dicta per cardinalem respondens inter cetera dicebat, quod stante discordia inter duos contendentes oportebat dari modum, vt pax consequeretur, in modo vero illud esset potis- simum, vt alteri quod suum est redderetur. Vt ergo inueniretur modus concordie inter concilium et papam, videndum erat quid ad summum pontificem, et quid ad sacrum con- cilium pertineret, vt vnicuique redderetur quod suum esset. Sed notorium esse ad con- cilium pertinere reformacionem summi pontificis et Romane curie, eratque propterea dignum admiracione, vbi sacrum concilium tulerat sentenciam in generali, prout contigit in causa Lausanensi, fuerantque excommunicati inobedientes et rebelles dicte sentencie, quod papa absoluerat eos, ymo excommunicauerat ipsum episcopum Lausanensem, pro quo sen- tencia lata fuerat, omnesque sibi adherentes, interdicens loca vbi resideret; ex quibus sequebatur (quod locus) vbi sacrum concilium, vbi dictus episcopus residebat, interdictus esset. Que omnia vergebant in maximum scandalum eneruacionemque auctoritatis ecclesie et generalium conciliorum eandem representancium, vt in futurum generalibus conciliis nulla prorsus reuerencia haberetur, decretis publicatis in facto reformacionis siue aliis qui- buscumque nunquam seruandis. Verbaque posita in responsione ipsa, que dicebat nimis acerba esse, erant tanto cum moderamine posita, vt sacrum concilium non posset dicere minus attentis omnibus circumstanciis; verum quod deputati dati alias possent cum ipsis dominis videre, si eisdem placeret aperire aliquam viam, quamuis dixerant se non posse facere alias quam obtulerant. Arelatensis vero cardinalis post hec dicebat verba allegata

Strana 885
Liber X. Caput VIII. 885 per cardinalem sancte Crucis „expectauimus pacem, et ecce turbacio“ magis sacro concilio conuenire et patribus eius, qui magno cum desiderio expectauerant ipsorum legatorum aduentum, vt per eorum medium pax tractari posset atque compleri; mirandumque fore, dum essent duo tam insignes viri ad regendum orbem sufficientes, non habere facultatem plenam ad tractandum et faciendum concordiam. Postremo autem Tarentinus archiepi- scopus et episcopus Paduanus, pape presidentes, dixerunt se pro tunc facere vltimum actum in concilio, et cum bona gracia dominorum intedebant recedere vnacum domino sancte Crucis; quod et fecerunt die xxi°. mensis huius, manente in concilio cardinali sancti Petri et actus conciliares continuante. Tenor sequitur synodalis responsionis. Responsio sydodalis data legatis pape, quod posset concilium concedere indulgencias plenarias pro vnione Grecorum, quod oblacio pape quoad accepcionem decretorum non est sufficiens, nec agendum esse modo de mutacione concilii. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Cuperet hec sancta synodus vobis dilectis ecclesie filiis, Nicolao tituli sancte Crucis et Johanni tituli sancti Petri ad vincula presbiteris cardinalibus, legatis sedis apostolice, tam iocundo animo responsum facere, quam leto vestrum prestolabatur aduentum. Putabat aduenientibus vobis non dolendi aut conquerendi de sanctissimo domino Eugenio causam, sed gracias eidem agendi tribui debere. Sperabamus etenim tante dignitatis viros ea secum deferre, que nos merito consolarentur, et talia vobis esse conmissa, per que piis iustisque sacri concilii desideriis satisfacere possetis, presertim cum tam crebro et instanter, prout ipsi nostis, oratoribus et litteris nostris ipse sanctissimus dominus Eugenius requisitus extiterit, et eo potissime, cum nonnisi sancta et racionabilia a sua sanctitate efflagitarentur, ad que qui- dem non solum pro vniuersalis ecclesie reuerencia, cuius decretis et monicionibus quisque mortalium parere tenetur, sed et pro sua tam solemni pollicitacione in litteris adhesionis facta flecti vltro debuisset. Quid et si sanctorum illorum operum, propter que hoc conci- lium congregatum est, sua sanctitas, prout in prohemio vestre cedule nuper oblate expri- mitis, felicem consummacionem desiderat semper, cur verbis facta compensans decreta reformacionis, pro qua precipue hec congregacio synodalis facta est, non seruat, et vt seruet tociens requisitus tamdiu differt? Si hoc verum est, quod inicium vestre cedule continet et in secundo articulo repetitur, cur ea que nos et ecclesiam conturbant de medio non tolluntur? Quamquam autem multa per ipsum hactenus facta sunt, que nos merito contristant, videntes ex synodalium iam transgressione decretorum multa in ecclesia Dei orta esse et grauiora in dies scandala oritura, nichilominus libenter preteritorum obli- uisceremur, si iam post tot requisiciones et moniciones talia inspiceremus, per que et pre- terita repararentur, et in futurum spes foret hanc summi pontificis intencionem aliquando opere compleri. Humana intencio nisi per opera hominibus constare non potest; quomodo persuaderi rebus sic stantibus nobis potest talem esse summi pontificis intencionem, cum cottidie opera dissimilia videamus? Nam et post vestrum a sua sanctitate recessum non- nulla admodum grauia contra decreta et personas huius sacri concilii, ac sentencias eciam conciliariter latas facta esse didicimus. Sed non mediocriter admiramur quod, cum non 81. 1436. 11. Mai.

Strana 886
886 Liber X. Caput VIII. solum in decretis de eleccionibus et annatis consistat ecclesie reformacio, nec super hiis solum, sed super omnibus concernentibus capitis et membrorum ecclesie reformacionem suam sanctitatem sepenumero exorauerimus et requisiuerimus, ipse super duobus dumtaxat respondet, nec super hiis quidem sufficienter ; nam circa decretum de eleccionibus ambigue, circa vero decretum de confirmacionibus et prouisionibus dignitatum et beneficiorum, et administracione rerum spiritualium sine exaccione faciendis condicionaliter respondet, et tali quidem condicione, que, sicut in litteris facultatis vestre, tam difficilis est, vt pene impossibilis iudicetur. In decreto enim de eleccionibus offertis suam sanctitatem velle ex- pectare elecciones; quid si a proximo superiori ordinario confirmacio alicuius eleccionis iuxta disposicionem iuris communis petatur, numquid ordinarios suo iure vti libere per- mittet, sicut sacri canones statuunt ? Quo vero ad decretum de annatis decuisset magis suam sanctitatem decretum hoc libere seruare ac seruari facere, quam condicionem adicere, iuxta sanctorum patrum instituta et decretum sacri concilii Constanciensis, diffiniens omnem hominem, eciam papalis dignitatis, decretis et mandatis generalium conciliorum parere debere in hiis que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris. Et cum huiusmodi decretum de annatis conforme per omnia sit decretis sanctorum patrum, sancte faceret, si verbis vteretur beati Leonis, dicentis „ideo permittente domino pastores hominum sumus effecti, vt, quod patres nostri siue in sanctis canonibus, siue in mundanis affixere legibus, excedere minime debeamus; contra sanctorum quippe saluberrima agimus statuta, si, quod diuino statuerunt consultu, intactum non conseruamus". Congruencius ergo fuisset decretum ipsum tam salubre suscipere, et postea ab ecclesia prouisionem postulare; quam secundum indigenciam facere non recusamus, presertim si suam sanctitatem ad obseruanciam reformacionis efficaciter dispositam videamus. Que quidem prouisio forsitan iam facta esset, nisi ex parte sue sanc- titatis ac suorum quedam contigissent, que hanc prouisionem distulerunt. Illud autem quam difficile sit, quod per omnes naciones et prouincias prouisio hec decernenda cum effectu acceptetur iuxta tenorem facultatum vestrarum, vos ipsi iudicetis; nam si vna minima pro- uincia difficultatem in acceptando talem prouisionem fecerit, tunc decretum hoc seruare non volet; quod quam absurdum sit et eciam quam prolixum, habere omnium prouin- ciarum mundi consensum, vos ipsi optime cognoscitis. Cum ergo decretum hoe sanctum et racionabile sit, seruari merito ab omnibus sine difficultate debet; quod si quis postea prouisioni per hoc sacrum concilium decernende obtemperare recusauerit, poterit sua sanc- titas auctoritate apostolica et vniuersalis ecclesie per iuris remedia tales compescere. Sed si forte contingeret, quod non arbitramur, huiusmodi prouisionem per concilium non decerni, nonne tam sua sanctitas quam prelati per multos honestos modos, in iure com- muni descriptos, a suis subditis in vrgenti neccessitate subsidia obtinere poterunt; quo modo enim ante adinuencionem annatarum et aliorum abusuum, per decretum sublatorum, et summi pontifices et prelati se sustentabant. Ea que in secundo continentur articulo de intencione sue sanctitatis in omnibus iustis et racionabilibus peticionibus et sibi possibilibus complacendi et satisfaciendi sacro concilio, magna laude et graciarum accione digna sunt, si ex animo prodeunt. Quod tune cognoscemus, si ea que pro honore Dei et bono publico sancta synodus ordinat et ab eo seruari postulat, sua sanctitas more predecessorum suorum non infringat, imitando beatum papam Gelasium, dicentem nullam magis quam primam

Strana 887
Liber X. Caput VIII. 887 sedem statuta vniuersalis synodi exequi oportere. Meminisse suam sanctitatem cupimus eorum que in sua pollicitus est adhesione, videlicet quod ipsum sacrum concilium Basi- liense cum omni deuocione et fauore prosequi intenderet, et deinceps a nouitatibus et gra- uaminibus seu preiudiciis inferendis ipsi sacro concilio, vel suppositis eius et adherentibus, realiter et cum effectu desisteret; sed proch dolor cottidie contraria fieri audimus, et vsque nunc cum paciencia toleramus, si forte tociens rogatus et obsecratus desistat. Hec certe non solum dum fiunt moleste ferimus, sed et cum referre neccessitas nos compellit dolore afficimur ; quis enim non doleat, quod summa et saluberrima conciliorum auctoritas hoc tempore ita depereat ac contempnatur? Quomodo nos tolerare id amplius possumus aut debemus, vt, quos hec sancta synodus iustis ex causis excommunicat, ipse absoluit, et quos nos absoluimus, sua auctoritate excommunicantur? Non hoc sonant sue adhesionis littere; non ita agebat ille beatissimus papa Gregorius, cuius in explanandis scripturis spiritus sanctus irradiabat intellectum: is de vniuersalibus conciliis inquit "cunctas vero, quas prefata veneranda concilia personas respuunt, respuo, quas venerantur, amplector, quia, dum vniuersali sunt consensu constituta, se et non illa destruit quisquis presumpserit absoluere quos ligant, aut ligare quos absoluunt; qui aliud sapit, anathema sit". Nos vero nil aliud optamus, nisi vt sic agat, quod vera caritas inter hoc sacrum concilium et suam sanctitatem illibata seruetur. Quomodoque sperare possumus suam sanctitatem finito con- cilio eius decreta inuiolabiliter seruare, et ab aliis pro suo officio seruari facere, nisi ante cum effectu reparet que contra decreta ac personas huius sacri concilii gesta sunt? Hec sancta synodus contentari aut silencio preterire, nec de ipso huiusmodi spem in futuro con- cipere poterit. Tercius vero cedule articulus duo continet, primum de eligendo sine mora locum concilii pro aduentu Grecorum, ad quem sua sanctitas commode accedere possit, cum neccessaria sit eius presencia, secundum de transferendo concilium ad locum illum, et ibidem de pecuniis prouidere. Quoad primum ita sacrum concilium negocium hoc mature disponet, quod in eligendo loco nichil conmittetur negligencie, nec in cassum labi tempus permittet ; tempore autem opportuno talis loci eleccio fiet, quod a nemine redargui po- terit, ad quem quidem de ecclesia Latina omnes commode poterunt proficisci. Presenciam autem sue sanctitatis ibidem nos eciam plurimum desideramus, et cum eciam ipse suam presenciam neccessariam fore cognoscat, speramus quod illam nulla racione in tanta fidei causa, qua nulla potest esse maior, subtrahere debebit. Quamobrem tempore debito et suam sanctitatem et alios ecclesie prelatos, vt in loco concilii eligendo assint, cum omni diligencia rogabimus et conuocabimus, nec credendum est, quod quisquam illue proficisci recusaturus sit, quo viderit Grecos tam procul et de vltramarinis partibus accedere, et pre- sertim patriarcham Constantinopolitanum longo senio et valitudine graui confectum, qui vidende vnionis desiderio pollicitus est, eciam si super humeros hominum deferri opor- teret, ibidem conuenire. Vtinam ipse pontifex summus se taliter exhibuisset, ac saltem nunc se exhiberet, quod circa locum eligendum et sue sanctitati merito gratum cercius respondere possemus. Circa vero translacionem reminisci vos volumus, quod solemni decreto obligati sumus vsque ad certum tempus hic permanere, vnde ante illud sine nota et periculo rupture tractatus Bohemorum et interrupcione reformacionis, in qua laboramus, transferri non posset. Et cum in tempore translacionis imperator et patriarcha in loco concilii conuenturi sint, merito ante translacionem pecunias reperiri neccessitas compellit.

Strana 888
888 Liber X. Caput VIII. Pro eo autem, quod sua sanctitas, cum ibidem fuerimus, omnes polliceatur fauores possi- biles, merito suam sanctitatem conmendamus, et quidem nulla in re vtilius bona ecclesie exponi possunt quam in hoc, vbi de salute agitur innumerabilium animarum, ac de fide catholica augenda et conseruanda ; optimus enim thesaurus est, qui operatur id quod san- guis Christi operatus est. Ad quartum articulum de indulgenciis alias nostri deputati plene vobiscum conferentes, probantesque hune modum fore conuenientem atque ydoneum atque in huiusmodi rebus vsitatum, vos nostro nomine cum caritate et humilitate magna deprecati sunt, vt nomine sedis apostolice iuxta litteras facultatum vestrarum in hiis promulgandis indulgenciis interesse ac concurrere velletis, quatenus cunctis innotesceret omnia concilii negocia, et presertim huius reduccionis Grecorum, concordi atque vnanimi ecclesie consensu procedere, et ne quis dissidii rugam inter nos, qui alios ad vnitatem reducere cupimus, esse suspicaretur. Vos autem tunc aliud non posse, quam quod in cedula ipsa contineretur, respondistis, dicentes aliud in mandatis non habere, quod quidem durum ac triste nobis fuit audire. Interrogati eciam a predictis deputatis, an litteras apostolicas indulgenciarum per eum modum, quem in cedula obtulistis, ipse summus pontifex vobis dedisset concilio presentandas, respondistis nullas apud vos habere, sed opus esse vt ad papam denuo mit- teremus. Nos animaduertentes summam et in promptu, vt ipsi fatemini, pro pecuniis repe- riendis inminere neccessitatem, et omnem dilacionem admodum esse plenam discrimine, considerantesque quod per decem menses instanter super hoc papa exoratus et requisitus fuerat, requisiuimus tandem vos, vt vna nobiscum in tam sancto negocio, vt supra dictum est, concurratis. Auctoritate vniuersalis ecclesie, que in conciliis vniuersalibus adesse non dubitatur, in nomine domini qui dixit "vbi duo vel tres conueniunt in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum", et "de quacumque re consenserint super terram, fiet illis a patre meo, qui est in celis", et "quecumque ligaueritis super terram, erunt ligata et in celo, et que- cumque solueritis super terram, erunt soluta et in celo", ad ipsas indulgendas proces- simus. Ex parte igitur nostra quicquid modestie et honestatis, interposito magno temporis interuallo, adhibitis eciam multis precibus, fieri potuit, factum extitit. Eciam nune magno- pere optaremus litteras apostolicas super huiusmodi indulgenciis exhiberi, vt nichil discor- die in ecclesia Latina notari posset; quas summus pontifex, si illud habet propositum satisfaciendi et complacendi sacro concilio, iam huc destinare deberet, cum tantum ab oblacione vestra tempus effluxerit, quod nune vel infra paucos dies commode transmitti possent. Et quoniam in ipso articulo dicitis, quod modus indulgenciarum pro subsidio Grecorum reperiendo non videtur pluribus conueniens, opportunum fore arbitramur aliqua hiis scriptis adicere, vnde pateat hune modum minime calumpniari debere. Inprimis qui- cumque illi sunt, equius agerent, si more sanctorum patrum deliberacioni vniuersalis ecclesie iudicia sua submitterent. Hec sancta synodus non repente, sed matura ac digesta consultacione hune modum valde esse conuenientem iudicauit, de quo si quis hesitet, ad ea que pro temporibus patrum nostrorum fieri consueuerunt respiciat. Nonne, cum pas- sagium generale pro recuperacione terre sancte indictum fuit, proque aliis magnis ecclesie neccessitatibus indulgencie generales concesse sunt? Nonne et proximis annis bis aut plu- ries pro extirpanda heresi Wicleuistarum modis ydoneis id ipsum actum est? Si ergo pro illis hic indulgenciarum modus ydoneus iudicatus est, cur et nunc pro reduccione Gre- corum, quo nichil forte potest dici maius, non censebitur conueniens? Quid et si pro

Strana 889
Liber X. Caput VIII. 889 reparacione poncium aut villularum exustarum summi pontifices, et ipse summus modernus pontifex eciam ad instanciam priuatarum personarum plenarias concesserunt, eur et nunc instante ecclesia fit tanta dilacio, nec solum ad reperiendum subsidium, sed pro salute innumerabilium animarum, que per manus porrigentes adiutrices vigore istarum indulgen- ciarum Deo reconciliabuntur? Modus iste merito conueniens atque ydoneus existimandus est; obieccio autem illa de guerris christianitatis non videtur sufficiens, cum et aliis tem- poribus vrgentibus guerris, ac forte maioribus, concessas esse, et nunc per suam sancti- tatem concedi manifestum sit. Nec modus iste cuiquam christiano neccessitatem imponit, sed allicit, vt spe premii spiritualis de bonis a Deo collatis modicum aliquid contribuat tam moderate, quod nulli quidem difficile videri potest; ymo et tempore guerrarum , quo pluribus criminibus homines irretiri solent, conueniencior hic modus videtur, vt homines de contricione et penitencia cogitantes facilius a guerris ipsis desistant. Nec hiis conce- dendis indulgenciis illud obstat, quod ad tantum opus sufficere non credantur, ita enim posset dici de aliis modis si preponerentur; sed excogitati sunt cum indulgenciis istis eciam et alii modi, quos tempore suo exequemur. Demum obtulistis suam sanctitatem, vt videatur morem gerere huic sacro concilio, paratam esse auctoritate apostolica et iuxta obseruanciam sanctorum patrum ac ritum in vniuersali ecclesia hactenus obseruatum ple- narias indulgencias publicare sacro approbante concilio. Certe decuisset, cum se paratum dicat, vt sua sanctitas, que tam diu super hoc fuerat requisita, tales litteras vobis tradi- disset huic sancte synodo presentandas ; quantam autem ordinacionem hoc nobis prebeat, ymo et multis suspicionem, vos forsitan audire potuistis. Primo ipse requisitus per oratores nostros ipsis respondet ac nobis rescribit, quod per generalem Camaldulensium et dominum Anthonium, suos oratores, super hoc intencionem suam sacro intimabit concilio. Hii duo offerunt suam sanctitatem, cum certitudo erit aduentus Grecorum, velle in indulgenciis vel in alio modo cum concilio conuenire, et omnes fauores possibiles prestare. Mittitur postea dominus Leonardus ad dilectum ecclesie filium cardinalem sancte Sabine, suum presiden- tem, quod in negociis concernentibus sacrum concilium intendit sequi suum consilium. Ipse cardinalis hoc nobis intimato remittit dominum Leonardum, consulens satisfacere suam sanctitatem debere sacro concilio in peticione indulgenciarum et aliis ad commune bonum spectantibus. Sperabatur ipsum dominum Leonardum infra mensem cum dimidio debere reuerti, sed adhuc non comparet, sed post sex menses destinauit vos legatos. Veniunt noua et nuncii tam ad ipsum pontificem quam ad nos de certitudine aduentus Grecorum; exo- ramus et requirimus vos, vt desiderio concilii circa indulgencias satisfaciatis; respondetis debere nos iterum mittere ad papam, qui hoc faciet. Quid sibi velint tot dilaciones ac cir- cuitus magis volumus admirari et dolere, quam temere aliquid suspicari aut iudicare; sal- tem, vt predictum est, vel iam vel infra paucos dies huiusmodi litteras venire et opere intencionem suam compleri opus esset, vt verum esse cognoscamus, de quo plurimum gau- debimus, ipsum morem velle sacro concilio gerere. Ad obseruanciam vero sanctorum patrum et ritum ecclesie ipsi deputati alias responderunt, et recte quidem; nam in illis octo primis vniuersalibus conciliis et in reliquis, in quibus summus pontifex non per se, sed per legatos interfuit, omnia queuis, siue decisiones fidei et condempnaciones et ana- thematizaciones hereticorum, siue ligandi atque soluendi potestatem, siue reformacionem ecclesie, siue alia quecumque ecclesiastica, communia aut priuata negocia concernencia, 112 Scriptores II.

Strana 890
890 Liber X. Caput VIII. IX. sub nomine synodi facta, sancita et promulgata sunt. Cur ergo alius modus in hac re modo obseruandus sit, nulla racio dictat. Si sua sanctitas hic personaliter adesset, non diffitemur, quin ipse loqueretur pro omnibus, quemadmodum fieri solitum est, vt vnitas designetur ecclesie. Et vt ad recenciora veniamus, et ad hanc specialiter indulgenciarum causam, proximum generale concilium Senense, quod in foribus Romane vrbis erat, in qua felicis recordacionis Martinus residebat, sub hiis verbis „sacrosancta generalis synodus Senensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans“ etc. statuit, quod quicumque capientes hereticos et in potestatem ordinariorum vel inquisitorum heretice prauitatis effectualiter ponentes, vel eos, quos retinere seu capere non possent, de eorum territoriis omnino expellentes aut bannientes, seu eciam requisiti brachium secu- lare contra tales prestantes, eam indulgenciam consequantur, que dari consueuit proficis- centibus in subsidium terre sancte ; hanc autem, que in subsidium terre sancte dari con- sueuit, plenariam fore nemo est qui nesciat. Nee quidem ex tali decernendi modo, quem vniuersalia seruant concilia absente papa, quicquam auctoritati sedis apostolice deperit. In omnibus (actis) synodalibus semper prima ac potissima refulget illius sancte sedis aucto- ritas, ac deinde patriarcharum et antistitum, tociusque ecclesie vniuersalis, quam generalia concilia legittime congregata representant. Est preterea consencientibus omnibus aposto- lice sedis presidentibus hic synodaliter ordinatum, vt in hoc concilio, cum papa sit absens, omnia sub nomine ac bulla huius sacri concilii expediri debeant. Quod postremo dicitis de pecuniis ex indulgenciis colligendis, vt fideliter conseruentur et ad alium non exponantur vsum, gratissimum nobis est, et id ipsum huic sancte synodo cordi esse ex modo, qui in litteris indulgenciarum atque in instruccionibus executorum huius negocii dandis conti- netur, satis euidenter coniicere potestis. Nichilominus, si quem modum conceperitis, non renuimus, ymo contenti sumus, vt vos vnacum aliis deputatis sacri concilii curam preci- puam habeatis, quatenus pecunie hine colligende ad hune dumtaxat vsum fideliter expo- nantur. Vt autem sincera huius sacri concilii intencio tam nobis quam omnibus innotescat, offerimus, vt hii qui alias fuerunt deputati, vel alii mox deputandi conferant et practicent vobiscum omnem honestam ac racionabilem viam concordie. Datum Basilee in congre- c gacione nostra generali v°. Idus Maii anno a natiuitate domini MCCCCXXXVI°. Caput IX. Mandatum regis Castelle remanere suos ambasiatores vsque ad consum- macionem, contencioque secundo introducta inter curatos et mendicantes. Mense Junio nouem factis congregacionibus incorporati fuere procuratorie Sifridus Caminensis episcopus, Jacobus Villeti ordinis Carmelitarum theologie professor, Johannes Bernardi in decretis licenciatus, Cristannus Vernisii de Ganseyo, Simon de Burgeris Rotho- magensis, Robertus Mergon Bituricensis decani, Arnoldus de Glimes prepositus de Mersen Leodiensis, Johannes de Premester Sculpensis, Johannes de Brandestord in Scalpeg Cami- nensis archidyaconi, Andreas Barbaro thesaurarius Olbergensis, Petrus Juuenis personatus de Gissgen Cameracensis, canonici duo et alii tres. Sancta synodus recepit litteras Francie regis infra specificatas ; item regum Castelle et Portugalie certis ex causis decimam, impositam pro facto Bohemorum per felicis recordacionis Martinum papam v. pontificatus

Strana 891
Liber X. Caput IX. X. 891 sui anno . in suis regnis non habuisse cursum, ideoque ex illa pecuniam non esse haben- dam. Ambasiatores vero regis Castelle, Conchensis, Placentinus et Burgensis episcopi, notificarunt sacro cetui se recepisse a rege litteras, mandantes eisdem in concilio remanere vsque ad consummacionem. Mense isto introducta fuit secundo causa dure disceptacionis et importunitatis maxime inter mendicantes et curatos. Etenim cum cardinalis sancte Crucis tamquam legatus sedis apostolice dedisset litteras in fauorem mendicancium, et Johannes Leodegarii ab eo curatorum quorundam nomine certam interposuisset appellacionem, in qua non multum honesta et de mendicantibus et de sancto Francisco nonnulla interposuit verba, correccionem appellacionis submittens postea iudicio concilii et rote, xul. ex mendicantibus quatuor ordinum generalem adeuntes congregacionem, verba proferente Stephano de Nouaria aduocato, multa proposuerunt, inter alia duo transsumpta exhibentes, alterum extrauagantis que incipit "vas eleccionis“ Johannis pape xxII., alterum de testimonio epi- scopi Parisiensis et quorundam doctorum eiusdem studii, quod confessus peccata sua pote- statem habenti non tenetur iterum confiteri ; alter vero eorum xil. legit tune protestacio- nem verba eciam quedam continentem non magne honestatis. Johannes vero Pulchripatris, primus ambasiatorum studii Parisiensis, et primam vocem communiter habens inter curatos, plures proposiciones in generali congregacione fecit, allegans standum esse pocius capitulo „omnis vtriusque sexus" quam dicte extrauaganti, et quis intelligendus foret proprius sacerdos, conclusione intenta fratres mendicantes non posse audire confessiones parro- chianorum, vbi proprius sacerdos ydoneus esset et vellet et posset audire, oppositum dedu- cente Johanne de Montenigro, prouinciali predicatorum. Ipse autem Johannes Pulchripatris quamuis dicte protestacionis sepius copiam pecierit, illam habere non potuisse causabatur, agente fortassis legato, qui scripturas, vnde contenciones maiores poterant insurgere, ne communicarentur frequenter operam dedit. Vnde contencionibus in dies excrescentibus eodem auisante conclusum est, quod littera cardinalis sancte Crucis et eius effectus, appel- lacio quoque Johannis Leodegarii suspenderentur, donec per concilium aliter foret delibe- ratum, datique sunt deputati ad auisandum de modo concordie, videndamque supplicacionem mendicancium et formam appellacionis ipsius Johannis Leodegarii nouiter datam, inqui- rendum eciam contra illos qui primam formam appellacionis vendi fecerunt et publicarunt. Fueruntque deputati Placentinus, Dignensis et Ebroicensis episcopi, Johannes Lamelin ambasiator ducis Burgundie, Virgiliacensis et Conchensis abbates, Dyonisius de Sabrenays, Lismorensis, Metensis archidyaconi et Marcus. Fuit autem declaratum mendicantes ciui- tatis Veneciarum, qui dicebantur habere annuatim circa XL. millia ducatorum, obligatos fore ad solucionem imposite semidecime ; cumque deliberatum fuisset de conmendis in futurum tollendis, legatus concludere noluit noticiam forte habens proponendorum die quarto. Caput X. Sex peticiones regis Francie super loco ycumenici concilii et aliis concer- nentibus. Siquidem vltima congregacione mensis huius sancta synodus recepit litteras regis Francie credenciales in personas archiepiscopi Lugdunensis, Simonis Caroli militis, Alani de Coctini prepositi Turonensis, Guillermi Charrerii, Nicolai de Capella decani Carnotensis, 112

Strana 892
892 Liber X. Caput X. Martini Queschel et Petri de Messone licenciati in legibus. Qui sedentes in bancha supe- riori vbi episcopi, absente archiepiscopo ob infirmitatem verbi ductore ipso Carolo milite, proposuerunt exponentes affeccionem bonam regis ad concilium eiusque deuocionem ad illud, permaxime racione seruiciorum eidem impensorum per concilium in prosecucione pacis sui regni, offerentes vt concilium tam persona regis, tam principibus suis et bonis existentibus in dicto regno vteretur, tamquam si ad ipsum pertinerent; illaque ex parte regis sacro concilio reconmendantes laudabant opera per concilium facta, contestantes intencionem fore regie maiestatis ad solidacionem concilii, minime vero ad dissolucionem, congratulantis laboribus circa decreta iam condita, que laudabat et amplectebatur, pre- sertim de eleccionibus et de annatis, que sibi inerant cordi pre ceteris, laudanti precipue formam datam in decreto de eleccionibus, quamuis multi eligendi non essent vtiles ad ipsas ecclesias propter fortalicia custodienda, quocirca rex in eleccionibus ipsis magnum habebat interesse. Quo vero ad decretum de annatis hortabatur, vt aliunde pape prouideretur, prelatisque regni sui non amouerentur conmende neccessarie eisdem pro sustentacione et decencia status eorum, attentis guerris in regno Francie vrgentibus. Quamuis autem illas suadens in prosecucione sue proposicionis exposuerat, concludens indicauit ex parte regis fieri peticiones sequentes post scripto traditas: quod cum reuerencia et honore tractetur papa, vt debitus ordo regiminis in ecclesia conseruaretur ; quod pro neccessitatibus vniuer- salis ecelesie et competenti statu ipsius pape supportandis prouisio de facto ex tune assigna- retur et statueretur ; quod pro aduentu Grecorum de eleccione loci ex tunc tractaretur, vt talis locus eligeretur, vbi papa commode posset interesse; quod pro manutenencia concilii, prosperitate agendorum et ad obuiandum periculis scismatis omnino instaretur ad tollendum differencias et contrarietates inter papam et concilium, quod melius nequiret fieri quam per conuencionem in vno loco pape et concilii; quod obseruancia decreti de eleccionibus non sic astringeretur, quin interesse regis conseruaretur, sed ille respectus haberetur, eui obtemperandum esset ; quod non citarentur prelati regni ad concilium, sed loco assignato concilii pro Grecis rex magnam multitudinem prelatorum et doctorum mitteret; quod pre- latis decreto annatarum grauatis prouideretur, dimitterenturque eis conmende per papam ad instanciam regis concesse; postremo vt prouideretur contra abusus et scandala, que fiebant circa sentencias et elecciones, collacionesque beneficiorum et tractum causarum ad curiam Romanam. Proposicionis huius singulis partibus resumptis legatus gracias agens regi vt moris laudabat propositum eius et sollicitudinem, et circa generalia generaliter locutus specialia reseruabat deliberacioni sacrarum deputacionum, hortatus patres vt pauci de prestancioribus eligerentur concepturi responsionem super propositis et petitis. Que sequentis mensis penultima congregacione, allocucione preuia per legatum facta, conmen- dantem zelum regis, exponentem quoque quanta fecisset sancta synodus pro honore pape eiusque statu, et quomodo patres debito affectu venerarentur, data est ad proposita dic- torum oratorum ; illa autem perlecta respondentes se desiderasse particulariorem, offere- bant se nichilominus ad exhortandum papam super vnitate et pace ecclesie. Responsio vero scripto exhibita est infrascripti tenoris.

Strana 893
Liber X. Caput X. 893 Responsio sacri concilii Basiliensis ad peticiones per ambasiatores regis Francie eidem concilio factas et supra descriptas. „Pro summo christianissimi regis Francie ad hoe sacrum concilium affectu pro- que fauoribus continuis, quibus hanc sanctam synodum semper prosecutus est, sicut pri- dem in generali congregacione, ita et nunc suam serenitatem plurimum conmendamus et dignis laudum preconiis merito attollimus, maximasque eidem, sicut dignum est, agimus gracias et agemus semper; offerimus nos prompto animo ad omnia et sibi et sue christia- nissime domui beneplacita paratissimos, exorantesque omnipotentem Deum, vt sibi et omni sue posteritati pro suis meritis et hac feruenti quam ad sanctam Dei ecclesiam habet caritate digne in hoc et in futuro seculo retribuat. Et quoniam vos, venerabiles predicti christianissimi regis oratores, ea que publice in generali congregacione eleganter propo- suistis, postea inter deputatos nostros ad duas tantum redegistis conclusiones, et eas insimul aliquot diebus cum eisdem deputatis pertractastis, videlicet de eligendo loco pro aduentu Grecorum, ad quem sanctissimus dominus Eugenius et alii ecclesie Latine prelati commode accedere possent, ac de prouisione sedi apostolice et reliquis prelatis per sacrum concilium facienda, hec duo nos breuiter absoluentes ad primum respondemus, quod hec sancta synodus ea que Grecis pollicita est curabit adiuuante Deo, cuius res agitur, exe- cucioni in omnibus demandare, nec in tempore eligendi loci aliquis conmittetur defectus. Nunc autem commode huiusmodi eligendus locus nominari non posset, quoniam, cum nostros ad diuersas mundi regiones oratores transmiserimus, scrutaturos loca et locorum neccessarias commoditates, ab ipsisque locis securitatem ae saluum conductum postula- turos, non solum pro ipsis Grecis in certa forma, prout conuentum est cum imperatore et patriarcha Constantinopolitano, sed eciam pro omnibus ad concilium venturis, ante ipsorum oratorum reditum inconsultum nimium foret locum eligere, de cuius condicione et obla- cione certa adhuc non habetur noticia. Neccessarium igitur arbitramur ipsos prestolari debere, vt cognitis et exploratis locorum qualitatibus et circumstanciis illum postea, in quo hec sancta vnio commodius ac felicius perfici valeat, iuxta nostri decreti formam eligere possimus. Postquam autem ipsi ad nos reuersi fuerint oratores, quod in proximo forte spe- ramus, iuxta nostrum ac regie serenitatis desiderium talem Deo nos inspirante eligemus locum, ad quem summus pontifex et alii prelati, quorum magnam copiam in ipso concilio adesse neccessarium iudicamus, commode proficisci poterunt. Quoad secundum de proui- sione sacrum concilium illam modis debitis et racionabilibus facere nunquam recusauit, nec modo recusat. Communis patrum intencio hec est, vt congrua ac racionabilis secundum indigenciam fiat prouisio, et in hoc post aduentum vestrum intuitu eciam regie serenitatis non parum diligencie adhibitum est; et quoniam res ista non parui est ponderis omnesque christianitatis concernit ecclesias, ita prudenter ac mature tractari conuenit, vt omnes, cum facta fuerit, illam sine contradiccione amplectantur. Cum primo hec materia practicari cepit, licet in facienda prouisione dissensio non foret, in modo tamen faciendi non leues. quemadmodum in arduis solet contingere negociis, difficultates emerserunt, et dum ali- quibus certus modus conueniencior, aliquibus alius videretur, omnibus racionabiles pro- ponentibus causas, nonnullis eciam eorum quorum hic vicem gerunt, quorum interest,

Strana 894
894 Liber X. Caput X. XI. consultacionem expectantibus, censuit sacrum concilium prouisionem istam cum ea qua vellet concordia et vnanimitate nunc non posse decernere. Quod quidem nec summo pon- tifici, nec prelatis aut prefato christianissimo regi ingratum esse debet; cum enim ipsi desiderent prouisionem decernendam stabilem fore ac vniuersalem, et que ab omnibus acceptetur, moleste ferre non debent, si aliquantisper predictis ex causis differatur, vt postea talis fiat, de qua ipsi merito debeant contentari. Deprecamur igitur regiam sereni- tatem, vt bonam ac rectam huius sacri concilii voluntatem considerans, has nostras racio- nabiles responsiones cum ea caritate, qua dicimus, benigne suscipiat, et sicut hactenus honorem fauoremque vniuersalis ecclesie et huius sacri concilii illam representantis dili- gentissime more suorum progenitorum semper prosecutus est, ita quemadmodum speramus et certi sumus, in futurum continuare dignetur, pro quo apud homines summam laudem et apud dominum nostrum Jhesum Christum, ipsius ecclesie sponsum, eternam gloriam con- sequetur." Caput XI. Notificacio de recepta vnitate ecclesie per Bohemos factaque obediencia traditis auctenticis litteris. Congregacionibus habitis decem Julio mense aggregati fuere sancte synodo con- sueta prestantes iuramenta Johannes Militis Sagiensis, Julianus ordinis predicatorum Bo- sanus, procuratorie N. Bambergensis episcopi, Stephanus beate Marie Burgunodin, Leo- nardus de Villebreue sancti Florentini Carnotensis prouincie, procuratorie sancte Marie ad Portam clausam, sancti Michaelis Vallis magne Agatensis et Tridentinensis diocesum abbates, Wernerus comes de Wittenstein canonicus Coloniensis, Henricus de Judeis, Fran- ciseus de Pistorio, Alfonsus Aluari doctores, Nicolaus de Capella in vtroque, Wernerus de Aufes, Wilhelmus Rolandi, Johannes Textoris, Johannes Wetin in decretis, Alanus de Cot- tenni, Johannes Prestan in legibus licenciati, Johannes Crete prepositus beate Marie Got- tensis Maguntinensis diocesis, canonici nouem, prior vnus et alii tres. Supradictorum incorporatorum Alanus de Cottenni et Nicolaus de Capella, ambasiatores regis Francie, exemplum habentes iuramenti prestiti per oratores Hyspanie et Anglie, clausulam vltimam coliti iuramenti, non recedere a concilio sine licencia eius aut deputatorum, iurare nolue- runt, sed admissi fuere firmatis iuramento primis quatuor clausulis. Sancta synodus in die sancti Jacobi cum diuina celebrarentur, recepit litteras oratorum suorum in Bohemiam destinatorum de finali concordia et pace habita cum Bohemis; vnde post missam fuit decantatus ymnus Te Deum laudamus in iubilo vocis et organis. Eiusmodi litterarum sub data Iglauie va. huius effectus erat, vt exultaret et iubilaret synodus sacrosancta altissimo depromens graciarum acciones, quoniam desideratus ecce dies aduenisset, quo laborum suorum meterent fructus in area dominica plenos reportaturi manipulos. Ea quippe die maiestate imperiali infulis imperialibus decorata sedente in publico foro ciuitatis illius, numerosa populi multitudine assistente, coram ipsis oratoribus synodalibus gubernator, nobiles, ciuitatumque ambasiatores regni Bohemie eisdem oratoribus compactata obtulerant litteris auctenticis munita, proque execucione eorum de tenenda obseruandaque atque defendenda ecclesiastica vnitate et pace litteras alias secundum formam conceptam Brunne

Strana 895
Liber X. Caput XI. XII. 895 editas, et deinde quatuor ad id deputati cum pleno et auctentico mandato, nomine omnium tam ecclesiasticorum quam secularium, reuerenciam et obedienciam canonicam presti- terunt; quas iuxta conmissa eisdem acceptantes pronunciauerant pacem seruandam ipsis Bohemis per vniuersum populum christianum, gaudium et leticiam cordis de ea re attestan- tibus lacrimis pre vbertate leticie ab oculis erumpentibus, cantibusque et plausibus omnium adstancium. Caput XII. De preparatoriis ad disputacionem cum Grecis, fine disputacionum in materia concepcionis beatissime virginis, concessioneque sedis prime oratoribus regis Castelle post oratores regis Francie. Mense isto positus est finis per concilium duobus priuatis, sed magnis negociis, in quorum altero velut continue, causa videlicet Traiectensis ecclesie, in altero de sedibus oratorum Hyspanie quamuis pauciores, sed aliquando duriores intercesserant agitaciones. Actum quoque extitit de disposicione pro finiendis aliis duobus communibus, quia fidem tan- gentibus, de sancta concepcione beatissime virginis et de articulis concernentibus vnionem Grecorum. Circa istud quartum, referendum nunc primo, magna facta sunt preparatoria, vt patres in concilio sistentes dispositi inuenirentur pro disputacione habenda cum Grecis tempore accessus eorum. Etenim primo omnibus Basilee constitutis fuit mandatum in vir- tute sancte obediencie, vt omnes libellos aut tractatus habentes de erroribus Grecorum, reprobacioneque aut defensione eorum traderent videndos ad manus Dignensis et Niuer- niensis episcoporum aliorumque deputatorum; auisatumque vt ad concilium conuocarentur periti vtriusque lingue, de quibus noticia habebatur, videlicet Andreas archiepiscopus Col- locensis, Ludouicus de Vtino ordinis minorum in theologia professor, Franciscus Wileffus, Ambrosius generalis Camaldulensium, Guarinus de Verona, Witermus de Feltro, Johannes Aurispa abbas Gataferrate, Anthonius de Reurande Mediolanensis ordinis minorum, porta- turi secum libros et tractatus de predictis Grecorum erroribus; librique omnes viderentur per congregatos magistros et doctores, distribuendis illis sigillatim materiis super quibus disputaciones erant future. Quodque fierent littere ad vniuersitates generalium studiorum, vt de suis mitterent portaturos secum tractatus et libros, qui super dicta materia in eis haberentur ; cardinali item de Fuxo, mandaturo diligenciam fieri in palacio Auinionensi pro libris inibi inuestigandis super dictis materiis ; similique modo faceret Lugdunensis archi- episcopus, cum inibi celebratum fuerit concilium pro reduccione ipsorum Grecorum. Mitte- retur eciam ad oratores concilii Constantinopoli constitutos vt itidem facerent, portaturi secum libros, quos Greca Latinaque lingua scriptos desuper ipsis differenciis reperirent. Vt autem doctores iuris diuini et humani, tam in concilio presentes quam aduenturi, liben- cius permanerent, fuit auisatum synodali ordinacione secuta desuper Octobrio mense, quatenus vltra grossos fructus suorum beneficiorum, qui permanentibus in concilio decreto prime sessionis decernente fuerant assignati, perciperent eciam distribuciones cottidianas vnius ex beneficiis suis, per eosdem electi. Prefatique Dignensis et Niuerniensis episcopi execucioni tradentes synodalia auisamenta, visis libris eisdem presentatis et quos ipsi habere potuerunt, relacionem coram patribus facientes dixerunt se reduxisse illorum

Strana 896
896 Liber X. Caput XII. errores, prout in multis tractatibus conmemorabantur, ad xLII., qui, prout videbatur eis, restringi poterant ad xvinl., vel ad decem tantum ; factaque est distribucio super singulo eorum assignatis ex magistris et doctoribus opponente vno et respondente altero, imposito illis onere vt, postquam materiam studiosius vidissent, desuper eisdem conmissis arguerent publice et responderent. Ordinata hec cum extiterint ad preparamentum certaminis futuri cum Grecis, aliud certamen de sancta concepcione virginis beatissime quantum ad ipsos disputantes conquieuit xxun'. mensis huius. Siquidem post deputacionem factam mense Marcii assignatis quatuor pro et contra disputaturis, frater Petrus Porquerii Aprilis die xx°. coram patribus in refectorio fratrum minorum, vbi omnes allegaciones audite fuere, mane et sero scripto recitans legit in paruo sexterno, summarie referens triginta esse aucto- ritates scripture sacre, ex quibus magis pium erat credere concepcionem beatissime virginis fuisse absque originali peccato; dicebat eciam xxx. esse doctores id tenentes, eorum nomi- nibus recitatis; attestabatur item generaliter referens triginta et vnum esse modos sol- uendi allegandas in contrarium auctoritates et raciones. Collega item eius scripto recitauit nonnulla miracula circa dictam materiam. Episcopus eciam Montis Albani miraculum narrauit in eius personam desuper contigisse, multa referens de disputacione (habita) Parisius super ea materia et determinacionibus doctorum. Illo autem primo ex deputatis adstatim recedente a concilio, preparatorium disposituro pro capitulo generali minorum in sua pro- uincia celebrando, biduo sequenti harum colleccionum relator, magister Johannes de Se- gobia, stricto desuper eidem per cardinalem Arelatensem, iudicem fidei, facto mandato ac eciam sub debito fidei onus accepit defendendi virginei honoris in concilio generali. Et post hec die n°. Maii primus deputatorum ex aduerso, magister Johannes de Montenigro, prouincialis Lombardie ordinis predicatorum, primam fecit allegacionem, secundam autem quarto sequenti die, terciam quoque et vltimam decima mensis predicti; ipse vero Johannes de Segobia primam vicesima dicti mensis, alteram u°. Junii, sequentem v°., quartam xix°., aliam xxII°., sextam mane, et sero xix°. huius postremam tandem fecit, vt proxime extitit designatum. Cuius intencio non est referre dictarum contenta allegacionum, quemadmodum fecit Deoque auctore intendit super materia auctoritatis vniuersalis ecclesie, pro qua diu permansit sancta Basiliensis synodus in certamine ; sed id refert, cum post dictas septem allegaciones per eum factas a dicto Johanne de Monte nigro receperit trium suarum alle- gacionum continenciam in tribus sexternis, porrexit ipse Johannes de Segobia magistro Johanni de Turrecremata in oppositum, quod nunquam fecit, allegaturo, de per eum allegatis librum continentem viginti sexternos et amplius. Qui liber publice mandato iudicis pronunciatus adstatim copiatus fuit per quamplurimos. Ipse autem Johannes de Turre- cremata xi“. die Marcii anno sequenti preferens, quamuis cerneret concilium occupatum, tamen quia per aliquos non attente considerantes interpretabatur dilacio ad alium respec- tum, dixit offerre se dispositum ad faciendum relacionem conmissam eidem in materia con- cepcionis. Presidens vero illi respondit non videri sibi pro tunc desuper intendendum, quo- niam in factis Grecorum et Bohemorum oportebat ex neccessitate concilium intendere ; etenim die illo extitit ordinatum diebus Martis et Sabbati omni septimana fieri allegaciones in materia Bohemorum, et decreta est tercia intimacio ad eos vt venirent, quoniam sancta synodus inciperet ad discussionem articuli de communione sub vtraque specie, vtrum esset de precepto vel neccessitate. Secundum autem negocium conmemoratum de primitate sedis

Strana 897
Liber X. Caput XII. XIII. 897 oratorum Hyspanie inmediate post oratores Francie regum, completum fuit xxviIl". mensis huius. Siquidem in generali congregacione inter alia concordata dominorum de duodecim lecto quod vnanimis deliberacio esset omnium sacrarum deputacionum, prout deputacio fidei deliberauerat Septembrio mense anno xxxIn°., post protestaciones factas per procu- ratores aut eorum subditos Anglie, Vngarie, Dacie, Polonie, Renati Cecilie, Scocie, impe- ratoris, Aragonum et Portugalie regum nominibus, quorum aliqui verbo, alii scriptis pro- testabantur ipsorum iuri preiudicium non fieri, conclusum est litteris synodalibus sub data v°. Kalendas Augusti, declaracionis die, expeditis, ambasiatoribus Johannis Castelle et Legionis regis, neenon regum Castelle et Legionis pro tempore existencium primum locum et inmediatum post ambasiatores regis Francie pro tempore existentis in honore et voce assignari debere, quem vt premittitur sancta synodus tunc assignauit, decernens ambasiatores regis Castelle et Legionis pro tempore existentis in congregacionibus et locis aliis generalis concilii pro tempore celebrandi dictum locum futuris temporibus tenere et habere posse ac debere, contradiccionis obstaculo quouis semoto. Caput XIII. Relacio diffinitiuaque sentencia in causa Traiectensis ecclesie, sed resistencia possessionis papa id ipsum exhortante. Postremo inter gesta mensis huius referendum est de termino in causa Traiec- tensi, ab inicio introducta concilii, sopita autem morte Suederi episcopi contingente mense anno Resuscitata est deinde Maio mense anno xxxIV°. postulacione Walrami comitis de Mörse facta per canonicos obedientes processibus concilii. De qua causa in xxxvIII. congregacionibus magnis allegacionibus vt plurimum et parcium et aduo- catorum mencio facta extitit. Tandem mense precedenti die vui“. per deputatos abbatem de Ceruatos et archidyaconum Metensem facta est relacio, constare ex meritis processus de noniure Rodulphi de Diesphelt, quoniam impetrasset ecclesiam ipsam contra prefatum Suederum concilio incorporatum, et sic incurrisset priuacionem et inhabilitacionem, id ipsum contestantibus concilii Basiliensis decretis „ambiciosorum", "vt sacri"; item ex defectu mentis concedentis, quoniam in bullis prouisionis Rodulphi ponebantur due condiciones, si per obitum Suederi eius ecclesie disposicio ad sedem apostolicam pertineret, nec id per- tineret obstante decreto concilii de eleccionibus ; item quod esset nulla racione homicidii, quatenus de illo constaret, nam rehabilitacio facta Rodulpho dicebatur in omnibus, preter- quam in homicidio voluntario; nec erat sublata macula, quam incurrerat vigore decreti „vt sacri" ; ex contrarietate quoque, quia pars Rodulphi non faceret vacacionem ecclesie per mortem Suederi. Respondebant eciam ad allegaciones in contrarium factas de nullitate confirmacionis aut postulacionis racione loci, numeri et ordinis. Auditis deinde aduocatis multa prout moris contra relacionem facti et iuris allegantibus et respondentibus, m°. die mensis huius auditis allegacionibus procuratoris aduerse partis, quibus respondebat aduo- catus Walrami, legatus interrogacione preuia, an esset aliquis volens dicere in ea materia quare concludi non deberet, nemine fragrante et loquente, desuper conclusit ferendam sentenciam. Que apertis ianuis, instantibus promotoribus concilii et procuratore Walramf, lata est, legato primum exhortante ipsum, vt non statim illam mitteret ad partes vel exę- Scriptores II. 113 ř

Strana 898
898 Liber X. Caput XIII. XII queretur, sed expectaret sacrum concilium missurum pro pace procuranda, vel disposi- turum aliter pro bono pacis. Effectus autem sentencie fuit per sanctam synodum admittl postulacionem factam ad ecclesiam Traiectensem de persona dicti Walrami, supplendo omnes defectus si qui interuenissent, et preficiendo eum in episcopum et pastorem, decla- racione preuia nullum ius ad ipsam ecclesiam Rodulpho competere. Et deinde Septembrio mense facultas concessa est ipsi Walramo aggrauandi processus, eciam cum inuocacione brachii secularis, contra inobedientes, obedientes vero absoluendi et cum eis dispensandi. Nouembrio autem mense impedimentis superexcrescentibus, ne possessionem adipisceretur, pro altero illorum, de quo permaxime doluere patres, sencientes tantam inter concilium et papam grassari differenciam, lecta est in generali congregacione copia litterarum pape directarum vniuersis prelatis et capitulis, necnon baronibus, militibus et nobilibus, ac communitatibus ciuitatis et patrie Traiectensis, significantis se accepisse nonnullos pacis emulos et vnitatis perturbatores publice, facies habentes et caudas ad inuicem colligatas, de vanitate in id ipsum conuenientes, contra salutarem prouisionem per ipsum de Traiec- tensi ecclesia prefato Rodulpho factam Walramum de Mörse, vt intellexerat publicum et notorie diffidatum inimicum et hostem dicte ciuitatis, de facto postulasse in episcopum Traiectensem, que postulacio dicebatur confirmata ab archiepiscopo Coloniensi, et contra dictum Rodulphum tractum in causam in synodo Basiliensi diffinitiuam sentenciam repor- tasse, a qua episcopus ipse et dicti vniuersi ad sedem apostolicam appellarunt, intendentes in ipsius episcopi obediencia constanter et firmiter permanere. Eorum igitur constanciam ipsis innatam et coeuam in Deo plurimum conmendans, exhortabatur et obsecrabat in vir- tute sancte obediencie et in suorum peccaminum remissionem iniungens, quatenus eidem Rodulpho vt vero episcopo Traiectensi in singulis parentes contra quoscumque eius aduer- sarios defenderent, apprehendentesque ex laicalibus personis, ad quas hoe spectabat, scu- tum et arma exurgerent veluti pugiles et athlete intrepidi cum sanctissimo Christi confes- sore Martino patrono eorum, et sub eius clipeo in adiutorium ecclesie Traiectensis. Nam et papa ipse appellaciones receperat illasque terminandas certis iudicibus conmiserat, et alias eisdem ministrari faceret iusticie complementum; quocirca in suis apostolicis pre- sidiis et angelico fauore confisi se ipsos integros, caritatiuos, constantes et firmos exhi- berent, vt preter suam sedisque apostolice graciam et benediccionem humane laudis pre- conium proinde merituri, inter benedictos eterni patris filios a dextris in eterna requie mererentur collocari. Hiis perlectis electus ipse Walramus aduocatusque eius Simon de Theramo alloquebantur patres se non credere eiusmodi litteras emanatas de scitu pape, qui cum non consensisset concedi plenarias indulgencias pro vnione Grecorum, verisimile non foret illas voluisse concedere impugnantibus sentenciam synodalem; supplicabant igitur per sanctam synodum auisari, an de suo seitu processisset, et post eius respon- sionem prouidendum aduersus concilio rebelles. Caput XIV. Testimonium oratorum concilii Grecos dispositos esse ad vnionem ; (deque) treugis in Bauaria, et circa Basileam facta pace auctoritate concilii. Per mensem Augusti sex congregacionibus celebratis incorporati extitere pro- curatorie Strigoniensis archiepiscopus, Johannes Vabrensis personaliter, ac Gerardus sancti

Strana 899
Liber X. Caput XIV. 899 Poncii Thomeriarum episcopi, sancti Nicolai Verdunensis, Arnoldus in Kyrether Colo- niensis, Guilielmus sancte Katherine Rothomagensis, Cuno in Silgenstad Maguntine dio- cesum, Fridericus de Porckahusen abbates, Albertus de Varadino doctor, Johannes Pre- positi in decretis, Johannes Gieneran in legibus, Petrus Knapp in medicina licenciati, Johannes Solutoris baccalarius in vtroque, frater Bartholomeus de Medicis sanctorum Petri et Pauli humiliatorum prepositus, canonicus vnus et vnus alius nobilis rector parrochialis. Sancta synodus recepit litteras ducis Mediolani, supplicantis confirmari eleccionem de abbacia sancti Ambrosii Mediolanensis factam iuxta tenorem synodalis decreti, et pro- fitentis in suis territoriis obseruari facere decreta sacri Basiliensis concilii; alias rursum regraciantis de conmissione facta confirmacionis predicte. Recepit item litteras oratorum suorum Johannis de Ragusio et Symonis Freyron Constantinopoli existencium, significan- cium causas quare fuit neccesse, vt mutarentur verba prohemii positi in decreto xix°. ses- sionis, prout iam factum extiterat sessione xxuua.; rursum quantum intellexissent nimiam fore deuocionem et desiderium omnium Grecorum ad vnionem. Quodque iam expendissent maiorem summam pecuniarum, quas in cambio habuerant nouem millium ducatorum, in destinandis nunciis ad vocandum Grecos pro celebrando in Constantinopoli concilio suo ; fuisseque Constantinopoli factam processionem pro vnione ecclesiarum tanta cum deuo- cione et lacrimarum abundancia, quantam vmquam vidissent in ecclesia Latina. Enarrabant preterea bis factas esse per Turcos in regno Vngarie depredaciones quam multorum mil- lium christianorum, sed prout intellexerant per multos peritos legis illius maledicte, inci- piebant iam dubitare de veritate eius, comprehendentes Machometum fuisse prophetam mendacem, qui predixerat legem suam non amplius duraturam quam per octingentos annos, iam transactos ab eius inicio, quod fuit ante tempus Eraclii imperatoris. Audiuit eciam sancta synodus oratores suos Lubicensem episcopum et Nicolaum de Cusa de Bauaria regressos, narrantes ex guerrarum acerbitate inter ducem Henricum Bauarie marchionem- que Brandenburgensem incendia et deuastaciones villarum ac oppidorum quasi in maiori parte Bauarie, in dietaque per eos statuta conuenisse fere omnes principes tocius, quorum assistencia potuissent obtinere treugas ad quatuor annos; sed oportuerat Ludouicum Bauarie ducem, vt assentiret ille treugis, dare ad manus Henrici aduersarii certum castrum vt demoliretur, ex quo sibi dampna proueniebant. Cumque fuisset conuentum sigillata super concordia ibidem facta intra certum tempus dari debere, sequenti mense sancta synodus recepit litteras prefatorum Henrici ducis et marchionis, querulancium Ludouicum ducem non impleuisse compactata, similiter et causancium aduersus concilium tamquam non plene informatum propter citacionem decretam aduersum eos et ipsum Ludouicum, pro suscipienda iusticia in concilio comparituros, aduocato Ludouici excusante defectum, quoniam ob dominiorum latitudinem cicius non potuisset obtinere consensum omnium sub- ditorum suorum. Mense quoque isto firmata est pax inter comitem de Nouocastro et Rodulphum de Ramenstein illustrem, referentes gracias sancte synodo de laboribus per patres habitis. Siquidem Februario mense fuerat conmissum Arelatensi cardinali, patri- arche Aquilegiensi, Lugdunensi archiepiscopo, episcopo Lubicensi et Georgio militi, amba- siatoribus imperatoris, super dicta pace intendere, tentaque Basilee dieta per supradictos, necnon legatum et sancti Petri cardinales aliosque prestanciores paucos concilii post mul- tos tractatus concordatum fuit, vt castrum, super quo erat contencio, maneret cum ipso 113*

Strana 900
900 Liber X. Caput XIV. XV. comite, daturo dicto Rodulpho xxxv. millia florenorum; factaque est relacio per tres ex oratoribus concilii super materia loci, enarranda postea cum aliis relacionibus factis. Caput XV. De adepcione regni Bohemie per imperatorem concilio mediante, paceque tractanda inter eum et duces Burgundie et Mediolani, magnisque concessionibus indul- gencias recipientibus concilii. Septembrio et Octobrio mensibus celebratis in singulo eorum sex congregacioni- bus, et nona die Septembris generali pro vnione ecclesie orientalis processione vsque ad conuentum predicatorum, decantante missam cardinali Arelatensi, incorporati vero extitere Johannes Sagiensis episcopus, Ludolphus in Fleckdorpp Padebornensis, Johannes Martinus sancti Andree Vercellensis, Albertus in Hardhusen Magdeburgensis, Marsinus beate Marie Vallisrone Parmensis, procuratorie de Septimo Florentine, sancti Petri in Celo aureo Papiensis, Anthonius Silue cane Aquensis diocesum abbates, Anthonius Cipriani electus Arietinus, Donatus de Mediolano ordinis minorum magistri, frater Nicolaus de Senis ordinis predicatorum licenciatus in theologia, Cataldinus de Visso in vtroque, Dyonisius de Clu- ciano in legibus, Johannes Martwick in medicina doctores, Petrus Mirardeti, Conradus Possinger, Gerardus de Hoya, Johannes Rodenheim, Jacobus de Latauallaria, Nicolaus Cordis in decretis, Rolandus de Pentecoendit in legibus licenciati, Oliuerius Madent, Johannes Bonipatris baccalarii in vtroque, Germanus Brieti, Johannes Peregallus, scriptor postea factus litterarum concilii, permanens vsque ad eius finem, Franciscus Artaudi Tri- castrinensis prepositus, Gundissaluus de Ceruantes scolasticus Hyspalensis, Jacobus An- chorri archidyaconus Massiliensis, Johannes Prachreth secretarius ducis Bauarie Ludouici, plebanus habens tria millia communicancium, canonici sex, priores duo et alii septem. Sancta synodus recepit litteras Romanorum imperatoris credenciales in personam Georgii militis oratoris sui, referentis eum reconmendare se sacro concilio, quodque credebat auxilio oracionum suarum profuisse eidem, vt obtinuerit regnum Bohemie; qui in ciuitate Pragensi vigilia Bartholomei instituerat nouos officiarios quinquaginta, confirmare nolens sibi presentatos, qui tempore preterito bona aliorum occupauerant sectam Bohemicam manutenentes, ex institutisque per eum creauerat xvii. gubernatores, illos quos remouerat ab officiis assumens in consiliarios suos. Alias quoque suscepit litteras eius ad litteras respondentis concilii super pace tractanda inter eum et Burgundie ac Mediolani duces, referentisque in eos culpas, quia prius non egissent, vt sancta synodus eos induceret ad satisfaciendum de iniuriis sibi factis, hortatura eos facere debitum suum recognoscentes eum caput et dominum; conmiseratque Lubicensi et Augustensi episcopis Georgioque suis oratoribus desuper hiis, quibus credendum foret, in eisdem litteris inter cetera explicans per oratores ducis Burgundie, quando fuit in concilio, fuisse prouocatum ad iracundiam. Ipsi quoque episcopi ferebant ducem ipsum male se habuisse, qui alias scribens imperatori intitulauerat serenissimo domino Sigismundo, qui se dicit Romanorum imperatorem. Sus- cepit eciam litteras ducis Mediolani, agentis gracias sancte synodo pro interposicione sua ad dictam pacem tractandam, offerensque se ad eam mittebat mandatum, vt compleretur, Cristoforo de Velate consiliario suo; qui auditis litteris imperatoris excusabat dominum

Strana 901
Liber X. Caput XV. 901 suum, similiter et Robertus Ailon, ambasiator eius, ducem Burgundie, aduersus quem principalis querela erat imperatoris propter Holandiam, nolente eo recognoscere in feudum, imperatore dicente ius illius non peruenire ad successores nisi per lineam masculinam ; fuit autem ordinatum, vt mandata paucis ostenderentur ad partem. Ad pacem quoque tractan- dam inter reges Aragonum et Renatum conmisit sancta synodus Arelatensi et sancti Petri cardinalibus, vt vocatis ad se Dignensi episcopo Renati et elemosinario Aragonie regum oratoribus, auisaturi de personis ambasiatorum mittendis ad eos, instruccionibus et viatico illorum referrent concilio, vtque scriberetur duci Mediolani, interposituro vices suas pro componenda inter dictos reges concordia. Cum vero iuxta auisamentum legati, affirmantis id multum prodesse ad reformacionem quarumcumque religionum, eciam mendicancium, deli- beratum fuisset per tres deputaciones conformiter synodale fieri statutum, nullum admitti debere ad professionem ante xviII. annum, nec ante illud tempus censeri professum tacite vel expresse, quodque eiusmodi statutum extenderetur ad personas vtriusque sexus, legatus ipse, magnas presenciens contradicciones, concludere noluit mense isto nec sequenti. Fuit autem ordinatum, vt mitterentur ambasiatores ad papam, exhortaturi eum concurrere cum concilio super indulgenciis, suspendendo omnes alias, item pro imponendis decimis et aliis subsidiis ad prosecucionem vnionis Grecorum; iuxta vero deliberacionem trium deputa- cionum eciam super obseruancia decretorum concilii, sed ambasiata cursum non habuit vsque post factam loci eleccionem. Fuit autem specialiter declaratum, vt vigore bulle in- dulgenciarum illas recipientes absolui possent in foro confessionis a quibuscumque senten- ciis excommunicacionis, interdicti ac suspensionis, eciam si absolucio sedi apostolice reser- uata fuisset; in foro eciam contencioso per suos ordinarios, satisfaccione parti facta. Item concessa est facultas patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis deputatis seu deputan- dis, communiter et diuisim, vbilibet constitutis ad publicandas indulgencias, (vt) possent prouidere in foro penitenciali illis, qui ordines eciam sacros interueniente symoniaca pra- uitate, sacramenta ecclesiastica regularesque obseruancias suscepissent aut ministrassent, absoluendo et super irregularitate dispensando; item illis, qui dicto aut alio quouis modo indebite assecuti fuissent beneficia quecumque secularia vel regularia, facta resignacione in manibus confessoris, absolucione et dispensacione preuia collaturi de nouo beneficia ipsa, dummodo non esset alteri ius quesitum, quodque de fructibus male perceptis, seu de male detentis bonis aut indebite acquisitis distribueretur ad opus Grecorum, prout illis esset possibile, vel secundum iudicium deputatorum ipsorum. Eiusmodi autem potestas Nouembrio mense fuit concessa quatuor deputatis pro existentibus in concilio, istisque ae eciam illis prouidendi in foro consciencie, eciam quoad abbaciales, episcopales ete. digni- tates, declarato quod nomine familie eciam intelligeretur vxor, dummodo bona coniugum diuisa non essent. Quo vero ad nominacionem iudicum, trimestrio fieri consuetam, fuerunt pro maiori parte, quemadmodum in transacto, continuati iudices rote, donec de aliis proui- deretur, absencium loco facta surrogacione. Preterito, presenti ac futuro mensibus, quibus vacauit sancta synodus auditura relaciones super loco ycumenici concilii, multopere patres intenderunt, vt, quoniam vnanimis omnium fere deliberacio erat in perpetuum fieri abo- licionem graciarum expectatiuarum, auisarentur conuenientes modi, quibus per ordinarios collatores prouideretur de beneficiis vacantibus in fauorem presertim virorum litteratorum et studiorum generalium ; quocirca facte sunt plures conuenciones patrum, eciam seorsum

Strana 902
902 Liber X. Caput XV. XVI. in suis nacionibus, pro concordandis qualificacionibus personarum, quibus beneficia essent conferenda, auisato inter alia de certa quota vacancium beneficiorum actu permanentibus in studiis distribuenda. Caput XVI. Destinacio oratorum synodalium ad loca pro ycumenico concilio, petendo mutuum septuaginta millium ducatorum. Quamuis autem de hiis magna sollicitudo foret, minor tamen non fuit, qua synodus vacabat ad audiendas relaciones oratorum suorum destinatorum super ydoneitate atque commoditate loci pro celebrando vnacum Grecis ycumenico concilio, quibus oratoribus communes instrucciones date sunt tenoris sequentis. Instrucciones pro oratoribus ituris ad videndum loca pro celebracione concilii futuri. „Presentatis litteris sacri concilii premissaque salutacione et benediccione, narra- bitis primo diligenciam sacri concilii factam apud dominum imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum, vt veniant ad terram Latinorum pro vnione facienda. Deinde quanta gloria, vtilitas et profectus resultabit fidei catholice et ecclesie vniuersali, et toti populo christiano ex ista vnione, si Deus dignatus fuerit eam concedere, prout sperandum est ex bonis principiis, que vsque nunc videmus. Hec quia constant vobis et late continentur in decreto super materia Grecorum et prohemio decreti indulgenciarum, non opus est hic recenseri, et ista extendetis, prout vobis videbitur expedire. Item cum ista res concernat honorem Dei et bonum tocius christianitatis, est communis omnium christianorum, prop- terea sacrum concilium in re ista tam sancta et communi confidenter requirit omnes chri- sticolas, sperans quod nullus subtrahet fauores et auxilia in tam pio opere. Quod pro tanto bono, quod ex ista vnione sequi potest, sacro concilio non visum fuit parcere quibuscum- que laboribus et expensis, explicabitis ea que sacrum concilium promisit istis Grecis, vide- licet expensas pro imperatore Grecorum et patriarcha Constantinopolitano et ceteris patri- archis, archiepiscopis et episcopis, et reliquis vsque ad numerum septingentarum perso- narum, in veniendo ad locum futuri concilii, et manendo in illo, et redeundo vsque ad Constantinopolim, sicut pro veniendo ad concilium; item decem millia pro casibus, si qui contingerent circa ciuitatem Constantinopolitanam absente imperatore; item xv. millia ducatorum pro expensis solum personarum septingentarum per mare; item expensas qua- tuor galearum grossarum, conducendo Grecos de Constantinopoli et reducendo eos, qua- rum galearum grossarum due debent esse de nostris, et due ipsius imperatoris; item ex- pensas duarum galearum subtilium et quadringentorum balistariorum pro custodia ciuitatis Constantinopolitane, quamdiu imperator fuerit absens; facto computo ascendunt iste ex- pense, que sunt certe, ad ducenta millia ducatorum, galee autem extimantur ad non modicam summam. Cum tanta summa pecuniarum neccessaria sit, ne tantum bonum ex defectu pecuniarum intercedat, ne eciam ecclesia catholica paciatur aliquam notam, si circa premissa in aliquo deficeret, sacrum concilium omnem curam et diligenciam adhibet,

Strana 903
Liber X. Caput XVI. 903 prout facere tenetur, in reperiendis huiusmodi pecuniis in tempore opportuno. Et quam- quam aliquos modos dederit, iam alios dabit, presertim imponendo semidecimam vel decimam vniuersalem, per quos forsitan non erit neccessarium mutuum alienum; nihilominus propter casus, qui possunt contingere, expediens iudicat hec sancta synodus omnem facere pro- uidenciam, ne in tempore ex parte nostra, quod absit, aliquis contingat defectus. Quare sacrum concilium, magnam spem habens de N., destinat vos ad sciendum in casu, quo sacrum concilium Basiliense per totum mensem Januarii proximum daret litteras suas, in quibus polliceretur se transferre in aduentum Grecorum ad ciuitatem suam, an vellet facere hec que sequuntur: videlicet, si sacrum concilium indiguerit, per totum predictum men- sem Januarii mutuare in numerata pecunia et nomine mutui manualiter tradere illi vel illis, qui habuerint speciale mandatum a sacro concilio, septuaginta millia ducatorum seu flore- norum auri de camera ; item tradere pro habitacione Grecorum xxx. vel xxv. domos com- munes cum lectisterniis gratis ; item si post aduentum Grecorum ad predictam ciuitatem sacrum concilium indigeret, mutuare duabus vel tribus vicibus quinque millia ducatorum pro qualibet vice; item dare plenam securitatem pro venientibus ad dictam ciuitatem causa concilii iuxta formam hic conceptam, quam vobiscum portabitis. Narrabitis, quantum hono- rem et gloriam ipse ac patria sua et tota sua posteritas, quantamque vtilitatem omnes ciues et subditi sui percipient ex ista celebracione vniuersalis concilii, dicendo quod non potest minus durare quam per annum, sed forsitan durabit multo plus; item confluent principes et prelati, et alii viri omnis status ex omni parte mundi, et verisimiliter erit maxima multitudo gencium, et erit celebrius concilium quam a longis temporibus fuit; deinde quanta vtilitas et commoditas resultabit loco vbi celebrabitur, quilibet potest con- iecturare. Et quia sacrum concilium predictas pecunias, quas petit nomine mutui, intendit omnino restituere, cupit scire quam caucionem honestam et ipse vellet dominus vel com- munitas habere a sacro concilio super restitucione facienda. Inquiratis, an posset dare modum prestandi nobis duas galeas grossas armatas pro conducendo dictos Grecos de Con- stantinopoli vsque ad vltimum portum, et similiter duas galeas subtiles armatas pro eundo Constantinopolim ad manendum ibidem pro tuicione ciuitatis, quamdiu imperator et patri- archa erunt absentes, obligati similiter si possent inuenire nobis vnum capitaneum cum tricentis balistariis mittendis Constantinopolim pro tuicione ciuitatis, mansuris ibidem quamdiu predicti imperator et patriarcha erunt absentes; obligati enim sumus pro defen- sione ciuitatis ab insultibus Turcorum tenere ibidem duas galeas subtiles et tricentos bali- starios expensis nostris tanto tempore, quo predicti imperator et patriarcha erunt extra Constantinopolim pro hac causa. Hoc obsequium de hiis duabus galeis grossis et duabus subtilibus et tricentis balistariis esset sacro concilio valde gratum et alleuiaret nos a multis curis; expense autem pro conducendo dictas galeas grossas et subtiles et tricentos bali- starios Constantinopolim deducerentur de dicto mutuo septuaginta millium ducatorum. Et ista poteritis dicere in prima exposicione, petendo quod super hiis velit plene deliberare et, quantocius fieri potest, dare certum responsum propter neccessitatem, que imminet sacro concilio, implendi omnia predicta in tempore. Rogetis eciam, vt velit indulgencias plenarias concessas per sacrum concilium promouere, et sollicitatoribus earum deputatis per sacrum concilium prebere omnem fauorem et auxilium. Si respondendo vel conferendo vobiscum dixerit peticiones istas esse magnas et difficiles, poteritis replicare, quod forte

Strana 904
904 Liber X. Caput XVI. non erit neccessarium quod omnia predicta fiant, quia forsitan aliunde venient pecunie sacro concilio, vnde poterit istis expensis satisfacere ; tamen quia possunt contingere multi casus, et quia neccesse est omnia facere in tempore, ideo sacrum concilium causa fidei merito adhibere debet omnem prouidenciam, ne aliquid posset sibi obici et consequenter toti christianitati: vnde vult esse de omnibus supradictis certum, tamquam si sciret omnia predicta esse neccessaria. Item poteritis replicare de vtilitate, quam percipiet patria sua ex hac celebracione concilii, item de restitucione omnimoda facienda de predicto mutuo. Si forte diceret quare prelati qui sunt in concilio non mutuant istas pecunias, poteritis respondere, vel eciam in prima proposicione dicere, si vobis visum fuerit, per modum responsionis tacite obieccioni, quod patres qui hic sunt vsque nunc in facto Grecorum exposuerunt circiter xvI. millia ducatorum siue florenorum ; item plurimas et maximas ex- pensas fecerunt pro negociis Bohemorum, ac pro pace Francie ac certarum aliarum par- cium orbis in mittendo legatos et oratores ; item et in aliis negociis publicis multa expo- suerunt; item steterunt hic in terra aliena alii quinque annis, alii quatuor, alii tribus, cum maximis expensis, et eciam mansuri sunt vsque ad finem: propterea nemo mirari debet, si ipsi exhausti recurrunt ad fideles christianos in causa fidei pro suffragio, et nonnisi pro causa mutui. Si finaliter facerent difficultatem de tota summa, poteritis petere ab eis quan- tam summam vellent mutuare , quicquid deliberauerint siue de tota summa, siue de parte, ac eciam de tempore implendi, et de modo securitatis veniencium ad concilium iuxta for- mam conceptam. Facite omnino, quod habeatis responsum certum ad singulas peticiones sub sigillo vel sub manu notarii, oportet enim nos omnino esse certos de intencione sua. Inminet non solum nobis, sed fidei et toti christianitati magnum periculum et confusio, si aliquis defectus in re vel in tempore contingeret; obligati enim sumus, quod per totum mensem Maii nostre galee grosse et subtiles et tricenti balistarii cum summa viginti quin- que millium ducatorum in numerata pecunia sint in Constantinopoli; vnde oportet, quod in principio mensis Januarii nostre galee recedant versus Constantinopolim, et sic oportet saltem per duos menses ante habere omnia parata. Si forte dicat, quod sicut credit nuncio nostro, ita et nos multo magis propter magnum periculum fidei et ecclesie expedit habere talem certitudinem, nichilominus offeratis tradere transsumptum autenticum et sub manu publica de hiis instruccionibus, et quod ita faciat ipse de responsione sua. Animaduertite quod non simpliciter loquamini de translacione concilii, sed sub condicione, videlicet in casu quo concilium vellet se transferre, an velit facere que predicta sunt, vt superius est expressum. Predicta poteritis extendere et ampliare, prout visum fuerit, salua tamen sub- stancia earum instruccionum. Inquiratis diligenter de pensione domorum, de foro et precio victualium, vt de omnibus nos clare in reditu vestro informare possitis. In omnem euentum, siue predictis peticionibus respondeat affirmatiue vel negatiue, rogetis ex parte sacri con- cilii, quod velit vobis dare saluum conductum pro Grecis vsque ad numerum mille perso- narum transeundo, veniendo et redeundo ad locum concilii celebrandi, iuxta formam con- ceptam quam portabitis vobiscum. Huiusmodi autem saluum conductum similiter petimus ab omnibus principibus et communitatibus, per quorum dominia transituri sunt Greci, ita sumus ipsis Grecis obligati. Predicta omnia diligenter et sine protraccione aut mora exe- quamini, semper habendo ante oculos, quanto periculo subicitur fides et ecclesia, si in aliquo premissorum circa rem vel tempus, quod absit, deficeret.“

Strana 905
Liber X. Caput XVII. 905 Caput XVII. Oblaciones magnifice Venetorum, ducis Mediolani presertim, Florentinorum et Senensium, si apud eos concilium celebraretur. Habentes eiusmodi instrucciones a mense Maio fuerant missi oratores synodales in Ytaliam, Germaniam et Franciam : in Ytaliam ad ducem Mediolani, Venetos, Florentinos et Senenses, intimacione facta per concilium siue per subditos eorum regi Aragonum et Januensibus presertim pro saluo conductu; in Germaniam ad imperatorem pro Buda, ad ducem Albertum pro Vienna, item ad Argentinam et alia quedam loca, de quorum habita responsione facta publice magna mencio non extitit, quia de principali super mutuo plu- ribusque aliis peticionibus votiue non responderunt; fuerunt eciam missi in Franciam, ad ducem Sabaudie et ad Auinionem. Fuitque habitum responsum primo a dominio Venetorum per Simonem de Valle, qui tercia die Augusti retulit in generali congregacione, conme- morata magnificencia status eorum, deque magnis honoribus sibi factis contemplacione concilii, qui offerebant pro loco ycumenici concilii omnes terras patriarchatus Aquilegiensis, cuius patriam, preter castra quatuor nominata per eos, durante concilio volebant ponere ad manus concilii, vel quatuor cardinalium qui sibi grati essent, quodque interim tracta- retur de concordia inter ipsos et patriarcham ; volebant eciam concedere quatuor galeas armandas Veneciis ad expensas concilii, et saluum conductum petitum pro Grecis et per- sonis concilii, et mutuare concilio bonam summam pecuniarum sub debita securitate faciende solucionis. Prima autem sequenti congregacione per Ysidorum de Rosate facta est relacio de oblacionibus ducis Mediolani pro celebracione ycumenici concilii, de quibus constabat instrumento publico munito sigillo ducis ipsius, cuius effectus erat ducem ipsum preter ciuitatem Mediolani offerre omnia loca dominii sui nominatis presertim qua- tuor pro celebrando ycumenico concilio, ad omnesque peticiones contentas in preinsertis instruccionibus respondebat affirmatiue se contentum omnia illa concedere. Quod vero ad singularem magnificenciam eidem reputatum est, vt rehabere posset septuaginta millia florenorum, quos mutuare intendebat, aliam non petebat caucionem nisi vt positis cippis in aliquibus locis dominii sui de pecuniis prouenturis ex oblacionibus indulgenciarum fieret satisfaccio; oblacio hee multis inuidiam fecit, largius quam primo ad peticiones concilii postea respondentibus. Augusti autem xviIIa. die Gaspar de Perusio aduocatus retulit seriose gesta cum Florentinis, qui per litteram missiuam sacro concilio se reconmendantes, multi- pharie suadebant apud eos fore opportunitatem loci pro celebracione concilii yeumenici, ad petita per concilium se ipsos offerentes, sed super mutuo septuaginta millium flore- norum propter mandati defectum responsione certa non data. Retulit eciam fuisse apud ciues Senenses, qui voluerant desuper consuluisse imperatorem, respondissent tamen, sub spe consensus illius, ad alias peticiones concilii propinque satis, sed non posse mutuare vltra triginta millia ducatorum. Ista quoque die facta est relacio per abbatem N. missum ad ducem Austrie Albertum, quod offerret Viennam omniaque a concilio petita preter mutuum septuaginta millium florenorum, racione reddita se fuisse exhaustum in sustinenda guerra contra Bohemos. Lectaque est missiua imperatoris ad concilium, hortantis synodum expectare aduentum patriarche Aquilegiensis desuper materia loci ad eum destinati. Scriptores II. 114

Strana 906
906 Liber X. Caput XVII. XVIII. Deinde Senensium orator Baptista de Valencia, legum doctor, quarta die Septembris pro- posuit ciuitatem Senarum scripsisse Romanorum imperatori domino suo, quatenus eam offerret sacro concilio pro celebracione concilii cum Grecis, quodque post recessum Gas- paris de Perusio iterum deliberacione habita ratificauerat omnia illi promissa; et quia tune non obtulerat nisi xxx. millia ducatorum, et summa fortassis non videretur sufficere, supplicabat sacro concilio, vt ipsam eligeret pro loco ycumenici concilii, namque sperabat vt non desereret concilium in suis neccessitatibus, aut saltem quod de loco concilii con- clusio non fieret donec mitteret, quod adstatim facere volebat, et haberet responsum a ciuitate ipsa. Innotuit post hec sancte synodo per litteras auctenticas Florentini communis datas xxvII". Augusti eos concedere omnes peticiones factas ex parte sacri concilii, et non tantum summam septuaginta, sed eciam, si opus esset, vsque ad centum millium flore- norum velle sacro concilio mutuare, sub caucione arbitrio facienda Juliani legati, sancti Petri ad vincula et Arelatensis cardinalium, vel duorum ipsorum, quodque circa taxacionem aut pensionem domorum preciaque rerum ad victum pertinencium remittebant se discre- cioni legati. Caput XVIII. Multe requisiciones imperatoris Romanorum, ne de Basilea concilium muta- retur, oblacioque ciuitatis Auinionensis pinguior pluribus aliis. Die vero xI". mensis Septembris patriarcha Aquilegiensis, missus ad imperatorem super materia loci, credencialibus litteris datis pauca referens verbo, scripto presentauit responsionem eius, in effectu continentem querelas ipsum habere aduersus concilium, quia nondum facta fuisset reformacio, et si concilium recederet ex Basilea ante completam reformacionem, quomodo mundus contentaretur, cui tociens vt fieret promiserat sancta synodus, promiseratque eciam nisi illa facta non mutare locum. De hac autem promissione, que pocius est obsecracio condicionata suppositorum concilii, habetur sessione xl°. Item si mutaretur, quod inminebat periculum magnum circa negocium Bohemorum; et rursus mutacionem fieri propter causam vnionis Grecorum quod non esset neccesse, quia cre- debat se facturum cum papa, vt pro concilio celebrando cum eis Basileam veniret, et per medium Dispothi, germani Constantinopolitani imperatoris, aut Witrigaldi magni Lithuanie ducis, quod imperator ipse et Constantinopolitanus eciam venirent Basileam; quodque non erat neccesse concilio tantam summam querere mutuo, quoniam maior colligeretur ex indulgenciis in Almania solum, et in quantum concilium de Basilea non mutaretur, ipse aliique principes subuenirent. Cum vero legatus ista audiuit, respondit seriose referens acta per concilium super materia reformacionis, affirmans quantum ad reformacionem capitis iam parum restare, illudque posse perfici in breui ; sed iudicio suo illam esse bonam reformacionem, si legati per mundum mitterentur ad realiter exequendum. Quodque nec- cesse foret procedi ad loci eleccionem, quoniam septuaginta millia ducatorum, que haberi neccesse erat Januario mense, aliunde quam ex loco celebrandi concilii haberi non pote- rant, ciuesque Basilienses requisiti illa mutuare denegassent. Super hoc autem diligen- tissime agendum fore, quia sancta synodus id iam occies solemniter promisisset, et si tune deficeret, quomodo in futurum vmquam ecclesie crederetur? Que verba aliaque multa

Strana 907
Liber X. Caput XVIII. 907 generis huius protulit magna cum exaggeracione, contestatus semper ac magis instandum esse super eleccione loci; etenim facta permaxima instancia cum oratoribus Grecorum, vt Basilee concilium ycumenicum celebraretur, nunquam induci potuerant ad consensum, negociumque Bohemorum Basilee compleri poterat, quia, cum disputata fuisset materia, infra tres menses poterat determinacio fieri. Biduo autem sequenti lecta est bulla ducis Veneciarum de confirmacione eorum que relata fuerant per Symonem de Valle ab ea domi- nacione promissa, et specifice quod non primo responderant se velle mutuare septuaginta millia florenorum, honestisque verbis respondebant tacite suspicioni eos nimis extreme, cum esset originarius eorum, pape fauturos, dicentes nullatenus credendum esse eos respectum habituros ad quamuis personam, cuiuscumque esset dignitatis. Duodecima ab hac completa die vigore litterarum credencialium Georgius ambasiator imperatoris eius ex parte, post relata serio de adepta pacifica possessione regni Bohemie, pro quo sancte synodo gracias agebat, instrucciones sibi datas scripto legit, requisicionem, hortacionem et deprecacionem imperatoris continentes, ne quouis modo mutaret se sacrum concilium aut transferret, nec locum nominaret pro celebracione ycumenici concilii, repetentis iterum ex mutacione inminere rupturam negocii Bohemorum; vtque differencie inter concilium et papam tollerentur, ipse vellet esse mediator, replicans, quod sepissime fecit, omnino inten- dendum esse per concilium ad reformacionem. Ad hec autem illico respondens legatus dicebat imperatorem non esse bene informatum super materia, quia non eligere locum erat dissolui concilium, quod promiserat per galeas mittendas in Greciam significare locum, ad quem conueniendum esset pro celebracione ycumenici concilii; multaque circa hoe pro- positum, prout manifeste ex verbis aliisque signis perpendebatur, dicebat totaliter ex animo, expresse profitens quod si sentiret in patribus concilii non esse animum ad tenendum pro- missa cum Grecis, adstatim sequenti die se recessurum; itaque non acceptabat media- cionem imperatoris ad subleuacionem differenciarum ; quod tamen vt fieret, multiphariam et plus quam extreme postmodum requisiuit, dum a concilio recedere voluit, sed tunc, quod ipsum et patres latebat, imperator diem clauserat extremum. Cum vero post respon- sionem legati ambasiator imperatoris Lubicensis episcopus illius ex parte quam plurimum aggrauaret promissiones datas per concilium, sed non impletas super agenda reforma- cione, imponens nedum Basiliensi, sed eciam Constanciensi concilio circa hoc defecisse in promissis, macula proinde ecclesie ingesta, magister Johannes de Segobia surgens dicebat id non posse imponi concilio Constanciensi, libro de gestis illius oppositum dicente expresse, vbi de mandato nacionum et de consensu ipsius concilii responderat cardinalis Ostiensis in publica sessione xLII°., quod per decreta ibidem recitata et per concordata cum papa satis- factum fuisset reformacioni promisse in xL“. sessione. Vt autem satisfieret instancie impe- ratoris desiderioque patrum omnium fere cupiencium Basilee concilium yeumenicum cele- brari, scripte sunt epistole synodales imperatori et patriarche Constantinopolitano id ipsun plenipharie suadentes, ordinatumque est duos mitti nuncios, diversis viis prefatas et alias desuper oratoribus concilii illic constitutis litteras portaturos. Sed nee sic obtineri potuit, per litteras oratorum notificata causa quia Basilee actu congregata erat ecclesia Latina, ne illi viderentur accedere, quod non ab illis iudicabatur, si vtriusque auctoritate congre- garetur nouum concilium ; quinymo per litteras Johannis de Ragusio lectas prima Decem- bris innotuit, quod imperator Constantinopolitanus de Basilea, vt in ea concilium celebra- 114%

Strana 908
908 Liber X. Caput XVIII. XIX. retur, audire nolebat, quod eciam in litteris pluribus aliis significauit. Prius autem quam procederetur ad loci eleccionem, postrema oblacio facta est a ciuibus Auinionensibus, die quinta Octobris lecta parua cedula signata manu notarii consilii ciuitatis illius Philippi Molerii, attestantis die xxII°. Septembris consilio illa die tento fuisse conclusum, vt omnia per Raymundum Taloni ambasiatorem concilii requisita concederentur, complerentur et obseruarentur, et vltra petita eciam alia magna. Die vero xxvi". Octobris prefatus Ray- mundus Taloni oratoresque ciuitatis Auinionensis proposuerunt specificantes dictum responsum, lecto desuper instrumento auctentico bulla plumbea et sigillo cereo munito cum subscripcione notarii, ciues Auinionenses annuisse petitis omnibus preterquam concessioni salui conductus; etenim quia subditi essent Romane ecclesie illum dare pertineret ad papam et legatum eius; verumtamen in illa libertate, in qua erant, parati erant concilium recipere et defensare. Saluum autem conductum concessit legatus ipse cardinalis de Fuxo post eleccionem dicte ciuitatis, que vltra petita offerebat xxx. domos pro episcopis vel ambasiatoribus principum distribuendas ad nutum concilii, item dare gratis panem et vinum per annum integrum pro septingentis personis Grecorum. Verbo autem Jacobus de Aure- lianis doctor, vnus ex ambasiatoribus ciuitatis ipsius Auinionensis, protestacione data se quouis modo nolle detrahere inclite nacioni Germanie et ciuitati Basiliensi, quas eciam laudauit, multa exposuit grato sermone pro laude ciuitatis, atque de fertilitate et ydoneitate loci pro celebracione concilii, inter cetera quod illa ciuitas singulariter esset grata omni- bus aduenis indeque traxisset nomen Auinio, quasi aduenarum vnio, quia vt communiter omnes aduene, vel paruo tempore ibidem conmorantes, contracto matrimonio fiebant statim ciues eius. Legatus autem quemadmodum fecerat de aliis oblacionibus, eciam de ista superaddente in oblacionibus gracias egit concilii ex parte ciuitati et oratoribus eius. Caput XIX. Intencio pape circa eleccionem loci explicata per Francie oratores. Die altera consequenter oratores regis Francie, qui papam adierant super materia loci et differenciis inter concilium et papam complanandis, verbum agente qui primo Junio mense Symone Caroli milite, conmemorantes responsionem synodalem eis datam et alia de quibus cum eis fuerat interlocutum, retulerunt pape et cardinalibus exposuisse tribu- laciones et scandala, seismataque vexancia ecclesiam Dei propter differencias inter con- cilium et papam vigentes, et super conuencione eorum in vnum ad illa tollendum et ad reduccionem Grecorum; deputatisque eisdem auditoribus Rothomagensi et sancte Crucis cardinalibus, Tarentino et Cretensi archiepiscopis, Paduano et Ambianensi episcopis, habuerant pro responso multa et pia verba. Et tandem exposito, quamuis rex Francie pro ista vice interesse haberet, vt in dominio suo celebraretur concilium, cum plura in Ytalia et Germania celebrata fuissent, cupiebat tamen vt concilium celebraretur in loco accommodo ad reduccionem Grecorum et huiusmodi differencias remouendum; papa lacrimatus respon- derat quas paciebatur incommoditates corporis, nominando podagram aliasque inualitudines suas, contestans non esse desiderium suum ad honores et dignitates atque diuicias, qui a puericia substancie paterne constituerat pauperes heredes omnia ipsis distribuens, sed quam maxime cuperet reformacionem ecclesie videreque suis diebus vnionem Grecorum.

Strana 909
Liber X. Caput XIX. XX. 909 Quantum vero ad locum iudicio suo tria consideranda videbantur, vt esset bonus, propin- quior terre ipsorum, in quo ecclesia posset sustinere onus expensarum, quoniam pecunia erat tota forma, et cogitandum erat de expensis eorum continuandis multo tempore ; etenim si in reduccione Bohemorum, qui vix heri ab ecclesia recessissent, laborato iam quinquennio necdum impletum erat opus, quanto amplius pro reduccione illorum, qui a sexcentis annis ab ecclesia fuerant diuisi; quodque oportebat ex tune prouideri de succursu contra infi- deles ad liberandum animas christianorum, que omni die reperiebantur ab infidelibus. Ex- presse autem verbum faciens de loco pro concilio eligendo dixerat, quod non aliquem refu- tando, nec illos determinate nominando, videbatur sibi locum esse opportunum: primo Ro- manam vrbem propter sanctimoniam eius, deinde Pisas laudando tranquillitatem et liber- tatem inibi vigentes tempore Pisani concilii, tercio Florenciam laudata securitate, vnitate ciuium et pace; postremo nominauerat Senas. Qui obsecrabat et deprecabatur vt talis locus eligeretur, in quo posset personaliter interesse, vnio sequeretur Grecorum et omnis dissensio in Latina ecclesia tolleretur. Ad prouisionem denique suam loco annatarum responderat se esse contentum, vt non tunc per Basiliense, sed per concilium ycumenicum super illo ordinaretur, velletque dare saluum conductum pro vnione Grecorum, prout a Basiliensi concilio peteretur. Referebat postremo dictus Simon Caroli, quod de omnibus gestis per eos cum papa et cardinalibus scriptum quaternum miserant ad regem, iamque ab eo nun- cium recepissent, vt omnia concilio exponerentur, facerentque instanciam vt locus per concilium eligeretur accommodus ad predicta duo, vnionem fieri Grecorum et tolli ab ecclesia dissensionem ; ita igitur ex parte regis supplicarent sacro concilio, ad quod eciam regio nomine vt intenderent requirebant subditos eius. Legatus autem iuxta morem sin- gula resumens puncta, ad generalia generaliter respondens regraciabatur et regi et ora- toribus suis. Enarratis autem hiis de preparatoriis ad loci eleccionem, quales postea secute sunt difficultates Nouembrio et Decembrio mensibus explicabitur. Etenim cum eleccio sit vnius pre altero acceptacio, non solum comparaciones in ea periculo subiacebant, sed offe- rentes se contemptui haberi putabant, et quod turbabat, quia imperatore dissuadente requi- renteque non fieri eleccionem presidens concilii attestabatur id summe fore neccesse. Sed et incidit quomodo grauissimi ponderis, si Auinio plus offerens esset eligibilis locus, hoc primum auisante presidente concilii, qui offerebat se omnium patrum fieri mancipium et seruum, dummodo in Ytalia eligeretur locus. Vtque vnum pro multis dicatur, tam inualuit huiusmodi contraferencia super loci eleccione, quod intendendo ad vnionem Grecorum factum est ecclesie catholice dissidium a seculis non auditum. Caput XX. Comparaciones odiosas esse monstrauit grauis contencio secuta ex laudacione locorum, attingens eciam ad publicandum crimina pape. Nouembrio igitur et Decembrio xvinl. habitis congregacionibus, exceptis Aragonum et Portugalie regum oratoribus, quia in vigilia et post natale domini incorporatis, ingressis qui Aragonum xxV°. Nouembris, et Portugalie n°. Decembris, obuiam illis euntibus qui in concilio preter personas cardinalium, incorporati fuere Nicolaus in Lympurg Spirensis pro- curatorie, Petrus sancti Zesoyli Placentine diocesum abbates, Simon de Piscibus in vtroque,

Strana 910
910 Liber X. Caput XX. Johannes Rap, Guilielmus Quadrigarii, Manuel de Gualbis, Nicolaus de Petrisalbis doc- tores, Oliuerius Tonsier in decretis, Walterus Pauli in legibus licenciati, Franciscus Columbi acolitus pape, Bertoldus de Sobernheim sancti Petri extra muros Maguntinensis, Johannes James Rossensis decani, Michael Conradi Starbumiriensis, Hermannus Dyssburg Friczlariensis scolastici, Petrus Theobaldi capiterius sancte Opportune Parisiensis, Petrus Calbo capellanus maior Cesaraugustensis, Philippus de sancto Albino, permanens vsque ad finem concilii, cardinalis Arelatensis, Petrus Precze ducis Britannie secretarii, canonici sex, prior vnus et alii septem. Litteras imperatoris et patriarche Constantinopolitani, signi- ficancium se recepisse confirmacionem concordatorum cum ipsis seque paratos ad illa com- plendum, item obiisse Simonem Freyron, nec neccesse alterum mitti, quia collega Johannes de Ragusio ad omnia, que vterque impleturus, sufficeret; litteras quoque prefatorum regum Aragonie et Portugalie, specificandas presentacionis illarum diebus, recepit sancta synodus. In qua per totum Nouembrium et Decembris principium vsque ad defatigacionem laboriose actum est audiendo comparaciones locorum allegacionesque, vtrum Auinio esset locus maritimus, in conduccione quoque capitanei galearum et eleccione loci pro ycume- nico concilio. Vltima quippe die Octobris perlectis litteris dominii Venetorum, offerencium ciuitatem Vtinensem in Foro Julii pro loco ycumenici concilii, item et alias peticiones eis- dem factas concilii ex parte, Simon de Valle orator concilii scripto recitauit xxv. raciones ad conmendacionem loci predicti, et quomodo in dominio Venetorum quam maxime oppor- tunum foret et vtile celebrari concilium ycumenicum, habundanter extollens liberalitatem et magnificenciam dominacionis illius, que consueuerat magna seruicia agere et sponte in fauorem pape, imperatoris et principum, cardinalium quoque; prerogatiuam illis premaxime tribuens propter insulam Cretensem aliaque loca et dominia eorum in terris Grecorum, propterque nauigacionem ab eis fieri solitam in partibus orientis commerciumque in ciui- tate Constantinopolitana, aduenientibus imperatore et patriarcha aliisque Grecis ad ter- ram Latinorum predictam ciuitatem tutissime posse per eos custodiri, et si fieri deberet passagium in ea re, maximum et singulare prestitura obsequium; respondebat eciam ad quinque raciones, que in aduersum obici poterant. Cum vero magna dixisset in prose- cucione conmendacionis Venetorum, oratores ducis Mediolani fecerunt adstatim legi obla- ciones concilio factas ex parte eius in illo articulo de mutuo excellentesque Venetorum ; audienciaque petita, vt prima congregacione dicere eciam possent de commoditatibus loco- rum oblatorum per ducem, die tercia mensis huius Cristoforus de Velate, orator ducis, prelocucione data vt audiretur Ysidorus de Rosate, dicturus aliqua nomine episcopi Albin- ganensis, auisantis velut vnius ex suppositis concilio maxime affectis, que tamen scripta ipse non viderat, hortabatur patres, quatenus duci Mediolani domino suo complacere vel- lent, qui primus aperuerat viam ad magnificas oblaciones iam concilio factas. Post cuius verba cum Ysidorus fuisset protestatus, quod solum nomine episcopi dicturus erat, et si quid mali inibi contineretur, illi soli attribuendum, legatus audito hoc sermone, et forte quia presenserat de exponendis, alloquebatur Ysidorum, vt cum omni modestia et sine aliorum iniuria dicenda proponeret; eo autem respondente et dicente "more solito“, a pluribus, qui fortasse intelligebant materiam, fuit dictum "more solito". Legens vero per quaternum multas allegabat raciones, quare sub nulla communitate celebrandum esset con- cilium, non absque nota in multis Venetorum et Florentinorum; cumque cepisset allegare

Strana 911
Liber X. Caput XX. 911 causas, quare non decebat papam simul cum concilio esse ad celebracionem concilii, con- memorans gesta fuisse per papam que minus digna videbantur, surgens Galeacius de Man- tua, clericus camere apostolice, tamquam officialis pape petebat sibi dari copiam eorum que legebantur, quoniam essent contra pape honorem, et de requisicione petebat instrumentum fieri. Cuius protestacioni adherebant Conchensis ac Petragoricensis episcopi et Robertus Auclo orator ducis Burgundie. Sed et Conchensis magno insurgens conatu dicebat non paciendum illa legi, quia essent velut libellus famosus; vnde et cessauit a lectura illius capituli papam tangentis, amplians tangencia communitates. Deinde ambasiatores regis Francie, cum turbacione obsistente audiencia non eque cito aut quiete eis daretur, signum facientes recessus, ad id eciam subditos requirentes, silencio dato loquente Simone Caroli narrabant multa incommoda prouenire regno Francie propter diuisionem inter papam et concilium vigentem, et specialiter quod propter sentenciam latam in concilio pro electo Albiensi essent ante ciuitatem illam viginti millia equorum faciencia magnam guerram ; propter quod regis ex parte instanciam facientes attente rogabant locum esse eligendum talem, in quo eiusmodi scandala tolli possent. Simone autem de Valle et Gaspare de Perusio pro Venetis et Florentinis replicare volentibus, legatus ipsos aliosque patres allo- quebatur dicta per Ysidorum non esse ad iniuriam reputanda, quia non erant ex intencione ducis proposita, sed quod audiendus esset Gaspar commoditates allegaturus, si apud Flo- renciam concilium celebraretur. Qui alto exorsus sermone, premittens decem ex causis opportunam fore celebracionem concilii in ciuitate Florentina, cum aliquas exposuisset, tarda iam existente hora remissus est ad congregacionem biduo sequentem. In qua pre- ueniens eum Albinganensis episcopus petens legi capitulum, cuius lectura eciam secundo fuit interrupta, dicebat ibidem contineri, quod dominus Eugenius esset scandalosus, id ipsumque constare propter nonobseruanciam decretorum concilii et suorum promissorum, ex bullaque data contra Walramum specificata inter gesta Julii, item quomodo ipse nesciret dicere, sed haberet sicarios, et tunc conmemorabat mortem Anthonii de Benteuolo Bono- niensis, item de factis contra comitem Franciscum diebus illis, quem sub alio respectu miserat ad capiendum. Dicebat item contineri non esse expediens papam esse in concilio personaliter, in quo preeminenciam et auctoritatem haberet, tum, vt dicebat, pro bono reformacionis consequende, tum pro obseruacione decretorum, tum eciam pro securitate et libertate suppositorum concilii, et si ista aliquibus non viderentur vera esse, offerebat se ad penam talionis illa probare. Neque verisimile erat papam velle venire ad concilium in propria plus quam procuratorem ad sindicatum pro racione reddenda villicacionis sue, istaque dicebat solum pro auisamento. Surgentibus vero ambasiatoribus Francie, Guilielmus Charraterii, quod presencia pape opportuna esset et neccessaria in concilio, dicebat se velle deducere et probare positurus conclusiones. Cumque Lugdunensis archiepiscopus et episcopus Burgensis multa exposuissent super verbis dictis per Albiganensem episcopum de preeminencia et auctoritate pape in concilio generali, episcopus ipse dicebat se non intelligere de preeminencia iuris, sed de potestate actuali, si pape competeret existenti in concilio generali, quod illa non esset expediens libertati et securitati suppositorum con- cilii. Deinde legatus et sancti Petri cardinales eciam multa dixerunt, non laudantes modum qui tenebatur, racione reddita non esse libertatem proferre blasphemias et detracciones contra summum pontificem seu alios in concilio. Dignensis quoque episcopus premittens

Strana 912
912 Liber X. Caput XX. XXI. se loqui pro interesse fidei, asserebat erroneum dictum episcopi Albinganensis de preemi- nencia pape, quia esset tollere monarchiam ab ecclesia, quod offerebat se probaturum. Post hec dicta cum recessisset sepedictus Albinganensis, Gaspar continuauit allegaciones suas in conmendacionem ciuitatis Florentine. Qui sequenti die volens complere eciam pre- uentus est ambasiatoribus regis Francie audiri petentibus, quorum Guilielmus predictus explicabat tres conclusiones, dicens eas velle sustinere tenens cathedram omnibus respon- surus, quarum principalis summa erat non licere, decere aut expedire alicui in concilio prorumpere ad iniurias pape, nec audienda talia esse, quia scripta per Ysidorum nomine episcopi Albinganensis tamquam libellus famosus apparebant, et replicabat, quod sepe dic- tum, quamuis rex Francie interesse haberet, vt in dominiis suis celebraretur concilium, pocius desiderabat vt eligeretur locus, qui esset accommodus pape et Grecis. Legato autem pleniori verbo resumente que pridem lecta per Ysidorum et dicta per episcopum non esse inputanda ad iniuriam, quia non ex parte principis dicta, sed que culpa illi ipsi Ysidoro erat imputanda, sermone eius placatis animis patrum cessatoque a replicacionibus Gaspar compleuit actum suum, extollens amenitatem loci et excellenciam Florentinorum, id presertim affirmans, quod locus esset ydoneus ad reconciliandum animos dissidencium. Caput XXI. Auinionem non esse locum pro concilio ycumenico, quodque presencia pape sit neccessaria, allegat presidens multipliciter. Post cuius dicta Raymundus Taloni cepit scripto legere commoditates ciuitatis Auinionensis, quas sequenti die exponendo compleuit illas extollendo nec aliis iniuriando. Et tune legatus alloquebatur patres, dicens nullatenus pro iniuria sumi debere quecum- que dicebantur per suos ad locorum conmendacionem, quia non eo fine dicerentur, sed quo- modo certantes faciunt pro adipiscendo honore, quia, dum currunt in stadio pro brauio obtinendo, in via se contingentes vnus retrahit alium, ne ante se prosequatur. Alio autem exordio sumpto, quod vt auisaret vrgeret eum consciencia, alias futurus proditor, conte- stabatur ciuitatem Auinionensem non esse vnam de locis in decreto nominatis, inducens raciones decreti et instrucciones oratorum Grecie ; nam vbi in decreto ad vltimum Sabaudia in illis dicebatur pro neccessitate, ita quod ad vltimum ad quod poterant se extendere, et hoc pro neccessitate erat patrie Sabaudie, vltra quam erat ciuitas Auinionensis. Dicebat consequenter, quod non neccessitate iuris sed facti neccessaria erat in concilio presencia pape, primo propter neccessitatem expensarum ascendencium ad ducenta millia ducatorum, neque de indulgenciis quinta pars speraretur habenda, quare oportebat decimam generalem imponi, ex qua nisi papa concurrente nichil obtineri posset; item propter succursum dan- dum aduersus Turcos, etenim cum verisimile foret in absencia imperatoris illos inuasuros Constantinopolim, nisi concurrente papa et aliis principibus subueniri non posset, at vero auxilium si non daretur, imperator iustas haberet querelas propter aduentum suum hec illis contingere. Rursus, prout credebatur, aduenientibus Grecis pocius ab eis intenderetur ad habendum subsidium, vt releuarentur ab oppressionibus Turcorum, quam ad disputaciones, per quas nunquam differencie dirimerentur, illis suos et nobis allegaturis nostros auctores ; quod si contingeret vnionem fieri, ille esset finis concilii, vt subsidium fieret contra Turcos,

Strana 913
Liber X. Caput XXI. 913 quod absque papa fieri non poterat. Postremo cum ecclesia Latina nunc diuisa esset, quo- modo Greci vniri possent nobis in diuisione existentibus, et quemadmodum cardinalis sancti Petri dixerat, disputantes de excellencia auctoritatis concilii et pape perdebamus vtramque. Ad tollendum igitur omnes differencias presencia pape in concilio neccessaria erat. Ad hec Lugdunensis archiepiscopu sexordio facto de more legati semper fuisse exten- dere fauorabiliter concilii auctoritatem, quomodo igitur restringeret dicens non includi Auinionem, cum tamen venientibus e Grecia per mare Auinione transitus in Sabaudiam esset, que erat de nominatis, igitur a forciori, cum propinquior foret terraque maritima, nec contempnendam fore nacionem Gallicanam, que subuenisset concilio in octo millibus duca- torum et amplius; item nisi comprehensa fuisset, manifeste dici poterat circumuentos fuisse Auinionenses, requisitos per concilium subuenire de mutuo et aliis neccessariis, si apud eos celebraretur concilium. Respondebat ad hec legatus premittens non intendisse iniuriam alicui facere, sed quod illa dixisset pro auisamento, et si quid dixisset male, se reuocare ; respondit eciam ad raciones, quas Arelatensis cardinalis et Antiochenus patriarcha desuper dicebant. Die hac thesaurarius ordinis sancti Johannis Jherosolimitani et Stephanus Plouerii regressi a duce Sabaudie exposuerunt, quod super requisitis ab eodem de mutuo septuaginta millium deque galeis et aliis vellet habere deliberacionem facta congregacione trium statuum dominii sui, proque galeis habendis fuerat prelocutum cum generoso et magnifico milite Nicode de Menthone, chambellario ipsius domini ducis, domino Versoye et Nermati Gebenensis diocesis, vt susciperet illud onus preparandi galeas et conducendi Grecos ad terras Latinorum. Qui biduo sequenti presentauit se in patrum conuentu magno cum apparatu in preciositate vestium et familia composita, loquentibus pro eo Arelatensi cardinali et dicto thesaurario, propter exposita sibi super galeis preparandis venisse ad con- cilium offerentem se ad supradictum onus exequendum et omnia beneplacita eius. Oppor- tunitate vero captata Simoni de Valle per indirectum respondebat ad obiecta contra Venetos per Ysidorum, commendatis habunde fidei obseruancia et perseuerancia status itidem per- manentis, ab inicio ciuitatis illius cum isto completis mille xv. annis. Repetebat eciam com- moditates, si Vtino, ciuitate oblata per Venetos, celebraretur concilium. Ysidorus autem contra eum replicabat de rupta pace contra ducem per eos in rebellione Januensium, quo- niam illis fauerent. Id eciam dicebat Cristoforus de Velate, protestans non tamquam ducis orator sed eius subditus, deque Brissia capta per Venetos, neque sigilla sua obseruasse in liga decennali. Turbacione vero exorta audiencia cum non daretur Simoni, legatus pro ec interpellabat, alias capite plectendo ex lege Venetorum, si subditus dictis aduersus domi- nacionem non responderet; respondens igitur dicebat ligam illam non esse inter Venetos et ducem, habentes pacem simul, sed eorum aliorumque Ytalicorum contra vltramontanos, ne in Ytalia dominarentur, quam Veneti integre obseruassent. Contencioneque excrescente. illis affirmantibus quedam, aliis negantibus, a latere dicto velut ludicre per Johannem Bachenstein eos esse remittendos ad precognitores signaturos desuper conmissionem iusticie, contencio cessauit inter eos; sed et patriarcha Aquilegiensis acclamabat non esse confidendum de sacrilegis tenentibus bona ecclesie sue. Legatus autem dicens non expe- dire inter subditos fieri huiusmodi contenciones, dominis stantibus saltem in manifesta pace, suadebat de Vtino oblata per Venetos, si daretur in manibus concilii, plurimum expe- dire ad concilii celebracionem, posseque ducem Albertum Bauarie, qui alias fuerat Basi- Seriptores II. 115

Strana 914
914 Liber X. Caput XXI. XXII. liensis, concilii inibi celebrandi esse protectorem, nec cogitandum illam esse capiendam per Venetos, quando semel ad manus concilii daretur. Cum vero iudicis exuat qui amici personam induit vel procuratoris, ab hiis diebus, quia visus est toto ex animo intendere ad defensionem omniphariam gestorum per papam, vtque concilium celebraretur in loco a papa desiderato, quem multitudo patrum percipiebat omnino laborare, vt veritas euanes- ceret de auctoritate generalium conciliorum solumque pape auctoritas attendenda esset, magnam, quin et partem maximam crediti perdidit quantum ad plurimos ex patribus Julianus ipse presidens, requisicione facta, cum esset velut iudex quia presidens concilii, audiendum fore eum tamquam pape procuratorem. Etenim quod nunquam fecerat ab inicio concilii, quamuis semper gesserit se pro eius legato, multoque propinquius tunc contra papam age- retur, die decima mensis huius Nouembris per omnes sacras deputaciones legi fecit legatus cedulam tenoris istius: Cedula presidentis concilii profitentis pro parte pape esse. „Sacris deputacionibus supplico ego Julianus tituli sancte Sabine sancte Romane ecclesie cardinalis, apostolicus legatus et presidens in concilio, cum quanta instancia et humilitate possum, quod si quando in sacris deputacionibus agitur aliqua materia con- cernens sanctam Romanam ecclesiam et sanctam sedem apostolicam ac summum pontificem, vicarium Jhesu Christi, et priuilegia eius, aut sacrum collegium cardinalium, quod cum papa constituunt sedem apostolicam, vt nichil deliberetur neque concludatur, sed prius ego ad plenum audiar vel in deputacionibus vel in generali congregacione ; nam non iustum est aliud agere erga sacram Romanam ecclesiam quam agere circa negocia regum et prin- cipum, ac religionum et ordinum, vel aliarum priuatarum personarum, in quibus nichil prius deliberatur quam audiantur procuratores ipsorum in concilio existentes; nam et in concilio Constantinopolitano cautum est, quod si in generali synodo aliqua ambiguitas et controuersia de sancta Romana ecclesia oriatur, oportet venerabiliter et cum conuenienti reuerencia sciscitari Romanum pontificem et solucionem accipere. Alioquin nomine sedis apostolice nullatenus intendo consentire, quia est contra omne ius diuinum, naturale et humanum aliquid deliberare inaudita parte, et presertim eo qui representat vicarium Jhesu Christi. Et ita rogo et requiro omnes notarios sacrarum deputacionum, vt de hac mea cedula sint rogati et eam in actis concilii redigant.“ Huius lecture cedule in deputacione fidei cardinalis sancti Petri adhesit. Caput XXII. Obligacio presidentis vt reformacio in Germania fieret, et conuencio syno- dalis cum capitaneo galearum tradito ecclesie vexillo. Diebus hiis concluso, vt non per deputatos aut maiorem partem votorum in depu- tacionibus, prout aliqui fieri volebant, sed quod eleccio loci fieri deberet iuxta decretum xI°. sessionis, vt due partes conuenirent, eciam plenopere laboratum est per deputatos super

Strana 915
Liber X. Caput XXII. 915 materia Grecorum cum dicto Nicodo de Menthone. Qui obtulit se velle seruire cum quatuor galeis et tricentis balistariis sub stipendio sacro concilio grato personaliter iturum et adducturum Grecos ad quemcumque portum mandaret sacrum concilium, pecunias quoque pro illis dandas restituturum in euentum si venire nollent, pro hiisque omnibus implendis daturum caucionem sufficientem ; deputatis vero iudicantibus eum acceptandum esse, data est potestas cum eo concludendi. Quando autem concludi petebatur, quoniam iam execucio incipiebat, vt concilium alio quam Basilee celebraretur (loco), episcopus Lubicensis ex parte imperatoris conmemorabat requisiciones illius et promissiones per concilium factas, quod ante dissolucionem seu mutacionem integra reformacio fieret ecclesie in capite et in mem- bris. Contestatus autem leuiter fieri posse, si legato placeret, nomine imperatoris per sedentem super choros angelorum requirebat et adiurabat eum prius non fieri eleccionem loci, quam celebraretur vna bona sessio in materia reformacionis de hiis, que deliberata erant in deputacionibus. Cui legatus, dicens quia adiuratus, respondit notum omnibus fore desiderium suum ad reformacionem, quam nullus plus eo desideraret neque fieri instaret, pro qua incluserat se faciens quod potuit; sed optabat realem reformacionem plus quam verbalem, iamque vt fieret misisset in Almaniam, sed fuerat per aliquos datum impedimen- tum ; sed et ex tunc obligabat se nacioni Almanie, quod si eidem videretur, vellet post dis- solucionem concilii cum xu. doctoribus et cum pauca familia, quia cum decem familiaribus solum, reformare totam Germaniam visitando personaliter, et si fieret reformacio, tantum erat desiderium eius, quod post illam perfectam extraherent sibi oculos, qui cupiebat quod ad statum primitiue ecclesia veniret, sed impedirent circumstancie. Et quoniam dic- tum fuisset post eleccionem loci multos a concilio recessuros, de se profitebatur quod vellet esse in compedibus, idque assecurabat se nunquam recessurum vsque ad terminum aduentus Grecorum. At vero quia in materia reformacionis patres omnia multum rimari vellent et omnia corrigere, melius erat aliqua mediocriter perficere, quam omnia velle et postea nichil fieri; ipse igitur cum paucis deputatis offerebat se paratum intendere statim ad opera reformacionis, quantum ad id quod restabat de capite. Super quo datum est auisamentum, vt xu. deputarentur, quibus alii communicarent auisamenta sua, illis predic- turis de qua materia agere vellent ; sed prosecucione caruit, nimium corda patrum vrgente eligendi loci sollicitudine, pro quo eciam ab hiis, qui petita per concilium obtulerant, magna fiebat instancia. Siquidem in concione ordinaria patrum xvi“. die currentis Novem- bris Eneas Siluius Senensis oracione studiosa allocucione composita, in eius expressione moratus fere trium horarum spacio, cum laudes et conmendaciones fecisset de loco Papiensi ad celebracionem oblato per ducem Mediolani, huius magnificencia velut supra cunctos principes abundancius exaltata, die altero posito auisamento, vt diuino auxilio inuocato sacre deputaciones deliberarent de nominacione loci, et sie pecunie haberi possent, quem- admodum neccesse erat, per totum mensem Januarii deliberatum est, vt illa die sabbati nominacio non fieret, sed ieiunarent patres omnes, electurique singuli confessorem in forma solita concedi festiuitatibus magnis die sequenti sacerdotes celebraturi essent, et alii accepturi sacramentum eucharistie, sancta synodo ablatura omnes colligaciones, pro- missiones et iuramenta, que impedire possent libertatem eligendi. Feria igitur u'. Nouem- bris die xix°., quia patres in suis deputacionibus vota daturi erant super loci eleccione, vt id non fieret vtique alia intercessit accio synodalis, in id ipsum tamen pertinens. Etenim 115%

Strana 916
916 Liber X. Caput XXII. solemni celebrata missa de spiritu sancto per archiepiscopum Bituricensem, factaque per eum benediccione vexilli cum armis ecclesie depictis clauibus albis in campo rubeo, lecta sunt publice capitula et conuenciones concordata cum dicto milite Nicodo effectus huius : vt dare teneretur quatuor bonas galeas nauigacioni aptas, duas grossas et duas subtiles, sufficienter fulcitas instrumentis, armis, bombardis etc., in qualibetque galea essent xLV. balistarii aliique neccessarii officiales, et in banco cuiuslibet tres marinarii, item vnus patronus, comitrius, subcomitrius, tres consiliarii, pilotus et duo tubicinatores cum vno coco ; item vltra predictas galeas, fulcitas vt premittitur, teneretur dare tricentos balista- rios permansuros Constantinopoli, et cum illis duas galeas subtiles pro custodia ciuitatis; huiusmodi vero galee prima die Marcii vnacum predictis balistariis essent parate ad rece- dendum de portu Nicie cum ambasiatoribus concilii, applicaturi, nisi tempus aduersaretur, Constantinopoli in fine Maii aut cicius, si possibile esset, galeis grossis cum totidem impe- ratoris Constantinopolitani venturis recto tramite ad portum deputandum, vbicumque et in quocumque dominio constitutum; casu autem nonaduentus Grecorum capitaneus ipse faceret de balistariis et galeis quicquid per ambasiatores concilii esset ordinatum; quod- que stipendium dictarum galearum et balistariorum inciperet a dicta prima die Marcii, fir- mumque maneret quousque ambasiatores reuersi forent galeeque et balistarii applicarent ad portum Nicie ad deseruiendum; haberetque Nicodus ipse pro predictis attendendis et obseruandis racione stipendii quolibet mense quinque millia et octingentos ducatos, pro galeis subtilibus tria millia octingentos, pro grossis duo millia, haberetque de prestancia ad prouidendum de neccessariis ducatorum sex millia, et per totum mensem Januarii com- plementum stipendii galearum grossarum, pro quatuor subtilium pro sex mensibus, caucio- que illi daretur pro soluendo stipendio galearum subtilium et balistariorum a sexto in sex- tum mensem, vbi vero plus quatuor mensibus starent galee grosse, pro rata temporis. Hiis aliisque circumstantibus condicionibus pactum vallatum deputati sacri concilii et ipse miles iurarunt. Post cuius lecturam dictus miles organo Stephani de Nouaria ratificando et approbando dicta capitula in signum conmissionis capitaneatus baculum et signum sancte matris ecclesie, hoc est predictum vexillum, sibi tradi peciit et concedi; qui flexis genibus coram legato presidente concilii ad manus eius, tactis ewangeliis cum ambabus manibus, capitula ipsa iurauit publice. Legatus vero tenens in manu dextra vexillum, dicens verba illa „accipe vexillum celesti benediccione sanctificatum, sitque inimicis populi christiani terribile ; det tibi dominus graciam, vt ad ipsius nomen et honorem cum illo hostium cuneos potenter penetres incolumis et securus, amen", tradidit ei vexillum ipsum et bacu- lum capitaneatus; dictusque Stephanus ipsius militis zelum et strenuitatem conmendans regraciabatur, supplicans reconmissum fore oracionibus patrum sacri concilii. Qui erecto vexillo a congregacione recessit post exitum cum tubicinis et minstrellis per multos nobiles associatus. De quibus conmissione et honore suo factis camerario per litteras suas dux Sabaudie regraciatus est sancte synodo. Sed in ipsa congregacione inmediate post data vexillum et baculum pro parte Hyspanie Burgensis, Ytalie Tiburtinus episcopi, Almanie vero nacionum Nicolaus de Cusa presidentes supplicarunt presertim nacioni Gallicane, vt ab eleccione supersederetur vsque paucos dies, intra quos de modo concordie videretur, communique voce dictum est "placet“. Legatus eciam requisiuit ante eleccionem loci audienciam sibi prestari locuturo nomine sedis apostolice; recedentibus vero patribus

Strana 917
Liber X. Caput XXII. XXIII. 917 a congregacione in domos suas vt communiter Gallici presertim declinarunt ad loca depu- tacionum, in quibus eciam conuenientibus aliis deliberacio capta est ad duos supersederi dies et legatum audiri. Caput XXIII. Allegacio legati votumque suum Ytalie locum eligendum fore pro ycumenico concilio, regis vero Francie quod sit Florencia vel Auinio, et contestacio desuper ora- torum Castelle. Die igitur assignata a verbo sacre scripture exordiens „sit timor domini super vos et cuncta cum diligencia facite“ plena oracione legatus exposuit raciones et causas, quare presencia pape in concilio esset neccessaria, adiciens racionibus allegatis per eum vu huius, videlicet quod, cum neccessaria foret magna summa pecuniarum vltra quam de indulgenciis haberi poterat, papa reputans se contemptum, si non eligeretur locus sibi accommodus, nunquam concurreret circa imposicionem decime et ita sacrum concilium deficeret in expensis promissis. Allegabat preterea bis hoc pape fuisse promissum in responsione facta sancte Crucis et sancti Petri cardinalibus, et consequenter oratoribus regis Francie. Ex presencia quoque eius dicens secuturam fore obseruanciam decretorum, conmemorabat peticionem factam in deputacionibus per nacionem Ytalicam, vt locus in Ytalia eligeretur, quam eciam et ipsemet fecerat, vrgentibus eum allegatis causis de nec- cessaria presencia pape, id ipsumque decere concilium, videlicet pape complacere, quod ad eum aliosque omnes semper se habuisset benigne. In fine autem quam dicebat se com- posuisse cedulam pro bono concordie legi fecit tenoris sequentis: Tenor cedule voti legati super eleccione loci. „Vt sancta desiderataque inter Latinos et Grecos vnio facilius sequi possit, sere- nissimoque imperatori Romeorum ac reuerendissimo domino patriarche Constantinopoli- tano gratificari, pacem quoque et concordiam inter nos foueri, et huic loco Basiliensi ac ceteris locis, que subuencionem obtulerunt, honorem merito deferri debere, quocirca ego Julianus sancte Romane ecclesie tituli sancte Sabine presbiter cardinalis, apostolicus lega- tus atque presidens in hoc sacro concilio, nomino pro loco futuri yeumenici concilii hanc ciuitatem Basiliensem, pro qua obtinenda oratores nostri Constantinopolim ituri diligen- tissime laborabunt. Quod si prefati imperator et patriarcha in hac ciuitate consentire noluerint, propter merita inclite nacionis Gallicane deuocionemque insignis ciuitatis Auinionensis (nomino ipsam), pro qua obtinenda prefati oratores similiter diligentis- sime laborabunt, si tamen per totum mensem Januarii de mutuo Lxx. millium ducatorum sacro concilio subuenerint, et de aliis oblatis in tempore suo adimplendis sacrum con- cilium certificauerint, ac per totum dictum mensem reuerendissimus dominus cardinalis de Fuxo, apostolice sedis in dicta ciuitate Auinionensi legatus, huic sacro concilio exhibuerit litteras auctenticas tam salui conductus pro Grecis et securitatis pro ituris ad concilium in forma petita, quam solemnis promissionis sue de tradendo in manu concilii palacium seu

Strana 918
918 Liber X. Caput XXIII. fortalicium ipsius ciuitatis et alias arces et fortalicia diocesis Auinionensis, easu quo Greci in dicta ciuitate Auinionensi consenserint celebrari concilium. Quod si predicti domini imperator et patriarcha in ipsam ciuitatem Auinionensem (consentire noluerint), nomino vnum de infrascriptis locis, quem ipsi domini imperator et patriarcha duxerint acceptan- dum, videlicet ciuitates Vtinensem sitam in patria Fori Julii, et Papiensem seu Parmensem et Florentinam, dum tamen per totum mensem Januarii illustre dominium Venetorum de mutuo LXx. millium ducatorum sacro concilio subuenire voluerint, ac ipsum sacrum con- cilium certificauerint de tradendo dictam patriam Fori Julii, pertinentem ad patriarchatum Aquilegiensem, libere ac integraliter in manibus sacri concilii, ac eciam illustris dominus Mediolani et excellens populus Florentinus de dicto mutuo per totum dictum mensem Januarii subuenerint, et de aliis oblatis tempore suo adimplendis sacrum concilium certi- ficauerint. In dicta ciuitate Auinionensi propter bonum pacis et concordie intendo consen- tire, dummodo consenciatur in locis superius descriptis. Post lecturam autem cedule huius obsecrabat patres suis condescendere precibus, volens, si id fieret, quemadmodum vsque in illos dies semper seruus esse ac mancipium omnium, alias se facturum taliter, vt contempni ab eis non posset. Que verba a multis patrum notata fuere et exempli racione, quoniam legitur Julianum Apostatam similia dixisse Paulo et Johanni sanctis martiribus, et quoniam ex hiis coniciebant eius esse propositi ad- uersus concilium agere quod posset. Lubicensis vero episcopus, ambasiator imperatoris, multas allegauit raciones et causas, quare in Ytalia concilium celebrandum non esset nec a Basilea transferri deberet; quibus legatus respondere voluit. Arelatensis quoque cardi- nalis allegauit votum cedule non esse conueniens. Cardinalis sancti Petri publice tunc dedit votum suum, dicens quod tamquam legatus pape nominabat Florenciam pro loco con- cilii, contestatus Basileam et Auinionem non esse accommoda loca ad interessenciam pape. Ambasiatores deinde regis Francie, id ipsum pronunciante Guillermo Charreterii, conme- morantes que frequenter iam dixerant, intencionem regis esse eligendum locum, in quo papa possit personaliter interesse, specificantes illum ex parte regis nominarunt Florenciam et Auinionem. Dieque sequenti xxn°. Nouembris in deputacionibus deliberatum est de elec- cione loci vt communiter, prout describitur in conclusione. Crastino autem in generali ordinaria congregacione Conchensis episcopus diffusa iurium et glosarum allegacione hor- tabatur patres, vt concorditer omnia agerentur, neque conuenire, eciam si papa esset malus, antequam requireretur contra eum aliquid fieri. Quia igitur viderent ipsi aliique oratores regis Castelle maximam discordiam oriri in ecclesia, protestabantur illam non esse imputandam sue regie maiestati aut oratoribus eius, paratis concurrere et ire vbicumque concilium, eciam si longius proficisceretur, talia a rege suo habentibus mandata. Deinde Burgensis episcopus declarabat non fuisse protestatos de quauis parua discordia, sed de notabili qualis tune contingebat, quia esset nouum seismatis genus, si contingeret, prout disponebatur, duo esse simul concilia generalia, quod erat grauius multo quam inter duos dicentes se pontifices summos, diligenciusque attendendum fore, quoniam articulus de loco esset architectonicus, sub se multas includens differencias, et propterea, cum magni esset ponderis, magna maturaque consideracione procedendum in eo foret. Legatus autem illis gracias agens de bona exhortacione, causabatur peticionem Ytalice nacionis et suam modicum, ymo nichil profecisse, in deputacionibus nullo loco de Ytalia penitus nominato,

Strana 919
Liber X. Caput XXIII. XXIV. 919 et subiungens verba hec alloquebatur hos qui elegerant Auinionem "vtinam non sim pro- pheta, sed timeo quod ex hoc perdetis honorem et pecunias“. Caput XXIV. Comparicio oratorum regis Aragonum, necnon eorum et qui Portugalie alle- gaciones Auinionem non esse concilii locum, factaque de Basilea, Auinione et Sabaudia eleccio scrutatis votis patrum in generali congregacione. Die autem sabbati prima Decembris oratores regis Aragonum, inter quos duo erant iuris canonici et ciuilis doctores toto famosi orbe, archiepiscopus Panormitanus et Ludouicus de Roma prothonotarius, comparuerunt in generali congregacione. Presentante vero illam cum debita reuerencia archiepiscopo Panormitano audita est littera regis ad concilium, pleno sermone exhortantis ad perseuerandum in ceptis operibus, laudantisque fructum iam secutum quique sperabatur; et excusans se vsque tune propter impedimenta non misisse oratores ad concilium, dicebat se mittere dictos duos et episcopum Catha- niensem, illis aggregans Johannem de Polomar et elemosinarium suum, qui iam diu fuerant in concilio. Post lecturam huius dictus Ludouicus de Roma allegacione multiplicatissima decretorum et aliorum iurium oracionem fecit de conmendacione sancte synodi et sancto- rum (operum), ad que fuerat congregata, exhortacioneque ad illa et presertim ad refor- macionem in capite et in membris esse procedendum, notificans eis fuisse iniunctum a rege concurrere in omnibus pertinentibus ad seruicium ecclesie, nec tacere timore cuiusquam que viderentur reformanda. Reconmendabat autem in fine oracionis personam regis, eundem offerens omniaque regna eius sacro concilio ad eius seruicium; tamque diuturna propo- sicio fuit, vt finem dederit congregacioni. Propter quod feria tercia, capitaneo eciam requirente suam expedicionem parato implere promissa, in deputacionibus deliberatum extitit, quoniam die sabbati vota patrum in generali congregacione exquiri non potuerant, vt feria quarta congregacio fieret ad illum dumtaxat actum, continuarique debere vsque ad finale complementum conclusionis, suspensis interim aliis actibus concilii. Namque super eleccione seu nominacione loci pro ycumenico concilio ad reduccionem Grecorum cele- brando, prout concordabant omnes deputaciones, a duplo maiori parte post ciuitatem Basi- liensem, si Greci eam nollent acceptare, nominabatur seu eligebatur ciuitas Auinionensis, et si in ea concilium celebrari non posset, eligebatur Sabaudia, si petita adimpleret. Die igitur ipsa presignata celebrata missa de spiritu sancto post decantatum ymnum „veni creator spiritus", perlectis dictis concordatis, cum requisicione facta per promotores legatus non concluderet, patriarcha Antiochenus conmemorabat ei decretum admissionis presidencium, vt alter ex consedentibus concludere posset. Quo respondente adhue non refutasse concludere, sed facturus esset per Dei graciam quod deberet, ecce ambasiatores regis Aragonum foribus assistentes ecclesie introitum et audienciam peciere. Multis autem patrum dicentibus congregacionem illam indictam fuisse ad actum scrutinii votorum nec ad alium, legato instanciam faciente admissi prefati archiepiscopus et prothonotarius, magna cum elegancia et profunditate allegantes textus racionesque iuris canonici et ciuilis, copiosissime proposuerunt ciuitatem Auinionensem non esse comprehensam sub decreto, vt eligi posset pro ycumenico concilio, protestantes non esse procedendum ad conclu- sionem ante incorporacionem eorum, qui attestabantur sibi iniunctum esse consentire in

Strana 920
920 Liber X. Caput XXIV. omni loco sub decreto comprehenso. Quorum allegaciones tam fuerunt protracte, vt quo- modo alteri eciam huic finem imposuerint congregacioni, continuate in alteram diem. In cuius principio ambasiatoribus Portugalie regis audienciam sibi dari petentibus, responso primo, quoniam illa congregacio erat vt inibi perscrutarentur vota omnium patrum super loci eleccione, qua de causa permaxime occupati essent, ideoque eis placeret differre in alteram diem, persistentibus illis in sua peticione audiri velle, clamores magni atque stre- pitus inter patres fuere, multis causantibus ex industria illa geri ad impedimentum elec- cionis fiende. Legatus autem, quoniam audiencia illis denegari videbatur, a congregacione recedere incipiens detentus est quasi vi per cardinalem sancti Petri; et tunc missis ad dictos oratores tribus prelatis rogantibus proponere breuiter, per Vascum Fernandi, doc- torem in iure ciuili, proposuerunt satis appunctuate allegantes ciuitatem Auinionem eligi non posse tamquam in decreto comprehensam, vt in ea celebraretur ycumenicum con- cilium; adhue eciam quod non liceret eam eligi, quia non esset accommoda pape, qui ipsis in presencia eius constitutis declarauerat se non venturum ad eam. Exhortabantur igitur patres ex parte regis Portugalie, vt non procederent ad conclusionem, deprecantes ex parte Dei omnipotentis, vt in tanta re, qua nulla maior per concilium tractabatur, absque precipitacione et omni cum maturitate procedere vellent. Legatus illis respondit gracias agens regi de missione tam insignis ambasiate in personas eorum, de auisamento quoque et facta exhortacione, super propositis per eos patribus deliberaturis. Post horum recessum ambasiatores regis Francie loquente Simone Caroli exponebant prout alias deuo- cionem piamque intencionem regis erga ecclesiam Dei, illud specificantes, quoniam sen- serant multas fieri oblocuciones, offerebant regem daturum plenum saluum conductum omnibus volentibus venire ad concilium ycumenicum, siue in patria sua, siue in alio quo- cumque loco celebraretur; que dicebantur principaliter propter Aragonenses et Portuga- lenses, si Auinione celebraretur concilium, transituros per regis dominium. Requisicione deinde facta per promotores, vt vota patrum scrutarentur super eleccione loci, cardinalis sancti Petri dicebat prout alias se nominare Florenciam, sed pro habenda pace assentiret in alio loco ydoneo, ad quem papa accedere posset, si per concilium eligeretur. Idem in effectu dicebat legatus. Arelatensis vero, scriptis redacto voto suo, dicebat se nominare et eligere pro conuencione Grecorum cum apud Latinos celebranda ciuitatem Basiliensem, si Greci eam vllo modo acceptare vellent, si autem nollent ad eam declinare, eligebat secundo ciuitatem Auinionensem concilio accommodam, et si ibi concilium non posset (celebrari), tercio loco in Sabaudia ciuitatem Gebennensem concilio accommodam. Patriarcha deinde Antiochenus et fere prelati omnes dicebant se permanere in deliberacione facta per depu- taciones, alii autem differenter vel cum deputacionibus vel cum domino sancti Petri vel alias, prout relacio calculi facta demonstrat. Cumque scrutatis votis omnium maxima varietas appareret neque facile comprehendi poterat, si due partes votorum essent vnanimes in deliberacione deputacionum, tarda iam existente hora ad examinacionem in generali con- gregacione fiendam conmissum est specialiter dominis de duodecim, vt conuenientes vna cum legato visis prothocollis notariorum concordarent vota data in generali congregacione. Qui apud sanctum Franciscum conuenientes, similiter sancti Petri et Arelatensis cardinales, patriarche quoque Antiochenus et Aquilegiensis, iam profunda noctis hora potuerunt com- plere conmissa.

Strana 921
Liber X. Caput XXV. 921 Caput XXV. Nolentibus pape legatis conclusit cardinalis Arelatensis super eleccione loci. Die autem sequenti sexta Decembris post celebratam missam de spiritu sancto lecta fuerunt concordata dominorum de xn., quod facto calculo votorum datorum per omnia supposita sacri concilii reperiebatur duas partes et vltra tam in deputacionibus quam in generali congregacione post ciuitatem Basiliensem concurrere pro Auinione et Sabaudia. Perlecta quoque fuit cedula calculi id ipsum specificans tenoris sequentis: Cedula de numero votorum pro eleccione loci concilii. „Relacio dominorum de xn. super caleulo votorum scrutatorum in generali con- gregacione die Mercurii v'. Decembris MCCCCXXXVI. Sunt reperta in toto numero tricenta quinquaginta quinque vota, quorum votorum due partes sunt vota ducenta triginta septem. Repertum est, quod cum sacris deputacionibus fuerunt vota ducenta xLII., et sic excedit duas partes in quinque votis. Item vltra ista fuerunt quinque vota cum parte maiori. Item in primo loco pro ciuitate Auinionensi vltra eciam predicta fuerunt duodecim vota, in secundo vero loco quinque, que omnia excedunt pro sacris deputacionibus vltra duas partes in viginti sex votis cum tercia parte vnius voti. Item pro Sabaudia vltra vota data in depu- tacionibus reperta sunt in omnibus tam in secundo (et) tercio quam in quarto locis XLVII. vota. Item pro Florencia in primo loco triginta quatuor vota, secundo loco nouem, et tercio loco viginti duo, que omnia sunt sexaginta quinque vota. Item pro Wienna in primo loco reperta sunt triginta quinque vota, secundo loco quatuor, que omnia ascendunt ad xxXIX. vota. Item pro ciuitate Viennensi in omnibus sunt xxv. vota. Item pro Papia vel Parma in omnibus xxXII. vota. Item pro tota Ytalia in opcione danda Grecis etc. fuerunt vota tre- " decim. Item pro Bononia votum vnum. Item pro Roma vnum votum. Post lecturam huiusmodi Thomas de Corcellis alloquebatur non esse de intencione patrum, qui ciuitatem Auinionensem elegerant, astringere Grecos ad consenciendum in eum locum, sed relinquebatur opcioni eorum; nec dubitandum de pape consensu, quia verisimiliter credebatur non velle deesse tanto bono complendo iudicium ecclesie prefe- rentem opinioni sue personali. Ad legatum vero dirigens sermonem conmendabat, quod vsque in illos dies virtuosissime habuerat se pro omnibus gestis concilii, et quamuis tunc alia via fortassis videretur sibi, nichilominus prestancius illi esset conformari se multorum intencioni et incepta prosequi. Cui legatus respondit rem, de qua sermo erat, non inter Latinos tantum, sed agi inter Grecos, quibus non ea que nobis erat fides de nostra aucto- ritate, non credentibus illis Basiliense concilium synodum esse vniuersalem, sed illam que vtriusque ecclesie consensu indici debebat; cum quibus iam contractum initum minime licebat infringi, ne dicerent fiduciam se non habere de nobis pacta non seruantibus eis. Extendens autem verbum dicebat, quod absque papa indici non posset generale concilium, et ita semper fuerat obseruatum atque statutum in Niceno concilio, negante potestatem indicendi concilium singulis hominibus aut congregacionibus particularibus, sed non con- 116 Scriptores II.

Strana 922
922 Liber X. Caput XXV. cilio vel ecclesie, in qua papa includebatur. Sic eciam viderentur dicere textus libri actuum apostolorum, cum inquit „conuocantes duodecim multitudinem", quorum primus erat Petrus. Greci preterea nolebant credere concilium esse, nisi papa consentiret. Quantum vero in se erat, prout hactenus intendebat cepta prosequi, sed consentire non poterat, vbi infringebantur decreta duo tam solemniter edita ; loquebatur autem de decretis xix°. et xxIII°. sessionum, quibus fuerat cum Grecis compactatum, proque responsione sua fecit legi sequentem cedulam : Cedula legati de aliorsum conclusione. „Quamquam pro vnione inter Latinos et Grecos facilius renouanda, proque plu- rimis expensis neccessariis commodius supportandis, atque vnitate in ecclesia nostra con- seruanda multisque bonis promouendis ac malis euitandis debeat merito locus eligi pro futuro yeumenico concilio celebrando, ad quem eciam iuxta desiderium et preces Gre- corum summus pontifex commode accedere posset, qui propter racionabiles et euidentes causas egredi Ytaliam non valet, pro qua re sepenumero vestras reuerendissimas paterni- tates cum quanta potui instancia supplex exoraui, nichilominus ne quid michi qualiter- cumque imputari possit, decreui vestris reuerendissimis paternitatibus quantum cum Deo possim morem gerere, et vtinam sicut humiliter, ita et vtiliter. Cum autem iuxta tenorem decreti nostri extra Ytaliam vnus ex tribus tantum locis pro prefato concilio eligibilis sit, videlicet Buda in Vngaria, Wienna in Austria, et ad vltimum Sabaudia, saluo quod pro hac ciuitate Basiliensi oratores nostri cum galeis ituri diligenter laborare tenentur, atque huic decreto et consequenter omnibus locis in eo contentis, et non in aliis, iuxta eciam requisicionem Grecorum sanctissimus dominus noster dominus Eugenius papa quartus con- sensum prebuerit, in alium locum sine consensu sue sanctitatis nequeo consentire, quo eciam interueniente adhuc in casu isto propter paccionem in decreto contentam Grecorum exigeretur assensus. Quo circa si vestre reuerendissime paternitates pure Sabaudiam seu vnam de ciuitatibus Sabaudie pro loco futuri ycumenici concilii ipsis Grecis nominent, ego Julianus sancte Romane ecclesie tituli sancte Sabine presbiter cardinalis, apostolicus in hoc sacro concilio legatus et presidens, presupponens quod sicut predictum est oratores nostri pro hac ciuitate Basiliensi obtinenda omni cum diligencia laborent, intendo con- cludere seu consentire in ciuitate Gebennensi, que in Sabaudia famosior est, vt in ea futurum ycumenicum concilium iuxta tenorem decreti nostri in nomine domini celebretur, si tamen illustris princeps dominus Amedeus dux Sabaudie litteras salui conductus pro Grecis, securitatis et libertatis pro ycumenico concilio per totum mensem Decembris pre- sentem auctenticas et in forma petita huie sacro concilio exhibuerit, necnon ipse dominus dux infra dictum mensem Decembris per suas litteras auctenticas sacrum concilium certi- ficauerit, quod per totum mensem Januarii proximi huie sacro concilio nomine mutui de septuaginta millibus ducatorum et aliis postulatis subueniet, ac subuencionem ipsam realiter in predicto termino adimpleuerit. Et per hoc euidenter cognoscere potestis rectam inten- cionem meam, cum omnino velim (consentire) in vno loco cuiuscumque nacionis compre- henso in decreto et pure, prout obligati sumus per ipsum decretum. Vnde hec merito

Strana 923
Liber X. Caput XXV. XXVI. 923 acceptare et grata habere debetis, alioquin protestor coram Deo et hominibus, quod si Greci reputauerint factum esse aliquid contra decretum, seu acceperint occasionem vel cau- sam non veniendi, nullatenus mihi imputetur, qui ipsi decreto vsque ad vnum iota intendo satisfacere et in nullo quoquo modo contrauenire. Excusatus eciam apud omnes haberi cupio, quod si qualis eligi debuisset non est electus locus, michi non imputetur; satis enim, vt omnes scitis, et cum quanta potui diligencia laboraui, vt talis eligeretur locus, in quo ingens et sanctum negocium felicem ac facilem potuisset habere consummacionem." Deinde iterum lecto concordato per dominos de duodecim, requisicioneque facta per promotores, quatenus dignaretur concludere, respondit se non posse consentire in aliquem locum non comprehensum in decreto, petens vt cedula sua accepta fieret. Car- dinalis autem sancti Petri conmemorabat quas legatus alias responsiones duas concilii, quod electurus esset locum, in quo papa posset commode interesse. Legatus vero post eum dixit se nomine pape non consentire eleccioni loci. Sed et promotores dicentes se ad eum loqui cum tremore commemorabant ei decretum et ordinacionem concilii, vbi pre- sidentes pape concludere nollent, alios in ordine consedentes concludere posse. Qui respondens dicebat eisdem (et) omnibus aliis notum fore, quemadmodum lectis in gene- rali congregacione concordatis multis dominorum de duodecim per tres aut quatuor depu- taciones vnanimiter, vbi sibi racionabile non videbatur, sepius non conclusisse, vel quod differebat aut moderabatur, quanto minus in illo, vbi tantum preiudicium erat ecclesie et concilio. Requisitus vero post eum cardinalis sancti Petri eciam dixit se non posse concludere. Tercio deinde requisitus loco cardinalis Arelatensis, allegans coartatum esse concilium, neque promissa impleri posse, si conclusio differretur, dicens illud sibi videri iustum et sanctum, idque profiteri tamquam si esset constitutus in articulo mortis, et si non faceret arbitraretur se offendere in spiritum sanctum vt illa eleccio fieret tociens inuocatum, ideoque auctoritate vniuersalis ecclesie et sacri Basiliensis concilii illam repre- sentantis iuxta concordatum dominorum de duodecim deliberatumque in deputacionibus et generali congregacione in nomine patris et filii et spiritus sancti concludebat et con- clusit, adstatimque surgentibus patribus dissoluta est congregacio. Caput XXVI. Incorporacio oratorum Portugalie et Aragonie, oblacio ducis Sabaudie cum exhortacione. Post eiusmodi conclusionem, a quatuor mensibus continue fere synodo illam par- turiente plus quam magnis defatigata laboribus, vndecima prefati mensis ambasiatores regis Portugalie comparuerunt in generali congregacione, et perlecta littera regis omni plena humilitate ad concilium, exhortantis intendendum esse ad finem propter quem con- uenerat, et excusantis se quoniam tardius suos misisset oratores, eorum nomine qui alias super eleccione loci Auinionensis allegaciones fecerat Vaschus Fernandi illorum vltimus perornatam fecit oracionem ad sanctam synodum, vnacum ceteris generalibus illam operaque eius excellenter conmendans, circa vnionem presertim Grecorum, subiuncta humili suauique exhortacione, vt magno prosequeretur animo inchoata vsque in finem. Quibus legatus regi omnipotentique Deo primum gracias agens, respondit conmendata 116*

Strana 924
924 Liber X. Caput XXVI. eorum proposicione. Die vero ista Nicodus de Menthone, factis peticionibus quibusdam spiritualibus pro se iturisque secum in Greciam, licenciam a sancta synodo et a legato accepit benediccionem. Ambasiatores quoque Auinionensium congratulati sunt de eleecione ciuitatis eorum. Quibus sancta synodus litteras scripsit exhortacionis, vt per totum mensem Januarii exbursarent septuaginta millia florenorum auditis oratoribus concilii, quibus obli- gandi concesserat facultatem litteris insertam tenoris huius : Facultas ad obligandum concilium super solucione septuaginta millium florenorum ciuibus Auinionensibus. 82. 1436. 23. Dec. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, dilectis ecclesie filiis Johanni abbati monasterii Bone- uallis ordinis Cisterciensis et Raymundo Taloni preposito sancti Marii Forcalquerii salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Cum nuper dilecti ecclesie filii sindici et consilium ciuitatis Auinionensis inter alia nobis summam LXX. millium florenorum auri de camera pro reduccione Grecorum exponendam et conuertendam per suos solemnes oratores, nuncios litterasque patentes mutuare et ministrare deuote obtulerint ac promiserint, nos eorundem sindicorum et consilii indempnitati et securitati opportune prouidere volentes, ne propterea eos in exhibicione dicte summe retardari contingat, discrecioni vestre conmittimus, vt nostro et vniuersalis ecclesie nomine promittere possitis, quod postquam dictam summam LXX. millium tradiderint et exbursauerint illi vel illis, quos ad hoc cum sufficienti mandato deputauimus, realiter et bona fide restituemus et restitui faciemus de pecuniis, que ex indulgenciis nuper promulgatis, ac eciam semidecima vel decima, vel pro quibuscumque aliis subsidiis seu contribucionibus per ecclesiam impositis vel imponendis prouenient, ipsas- que pecunias ex huiusmodi subsidiis colligendas eisdem obligandi et ypothecandi, quodque omnibus collectoribus pecuniarum, que ex dictis subsidiis exigentur, per nos deputandis efficaciter mandabimus, vt omnes pecunias colligendas illi vel illis, quos ipsi sindici ad hoc cum pleno mandato deputauerint, vsque ad integram satisfaccionem tradent et assignabunt, super quibus conueniendi et concordandi cum ipsis sindicis et consilio, prout discrecioni vestre conueniens videbitur, harum serie concedimus facultatem, promittentes omnia et singula, que in premissis et circa ea nostro et vniuersalis ecclesie nomine feceritis, trac- taueritis et concordaueritis, rata et grata habere, illaque firmiter et inuiolabiliter obser- uare per presentes. Datum Basilee decimo Kalendas Januarii anno a natiuitate domini Johannes Leonis." MCCCCXXXVI°. Instanti vero natali domini, vt ipse ostenderet se regem pacificum in sancta synodo Basiliensi exaltatum super omnes reges vniuerse terre, quodque in pace esset locus eius, pacifice et quiete sacro concilio incorporati sunt ambasiatores Aragonum et Portugalie regum, incorporatis iam diu ante (missis) a ceteris regibus religionis christiane, qui Por- tugalie vigilia natiuitatis, Aragonum vero quinto post nudius. Lecto etenim procuratorio regis Portugalie, concedentis facultatem plenam eisdem et in optima forma munitum regia subscripcione et cum plumbo, Gaspare de Perusio preloquente eorum nomine, debitum eisdem fore primum inmediate locum post oratores regis Castelle, presentata cedula sed

Strana 925
Liber X. Caput XXII. 925 non lecta incorporati fuere Alfonsus comes de Oren nepos ipsius regis Portugalie Eduardi nomine, Anthonius Portugalensis et Ludouicus Visensis episcopi, Johannes Pereyra miles, Gundisaluus ordinis predicatorum prouincialis Portugalie, Egidius de Tanyra licenciatus in theologia, Didacus Alfonsi vtriusque et Valascus Fernandi ciuilis iuris doctores. Incorpo- rati quoque extitere ambasiatores regis Aragonum Nicolaus archiepiscopus Panormitanus, Ludouicus de Roma prothonotarius, Johannes episcopus Cathaniensis. Hiis autem, quamuis primo intrauerant locum concilii, ad incorporacionem obstiterat difficultas ingesta per ora- tores regis Renati Cecilie, needum loco, sed regni Cecilie nominacioni aduersantes. De qua re in prima eorum comparicione facte sunt vtrimque protestaciones, quod dictante synodo nullius eorum iuri per huiusmodi nominaciones fieret preiudicium; siquidem et rex Aragonum et ipse Renatus competitores erant regni Cecilie. Cum vero Dignensis episcopus orator regis Renati esset eciam nominatus orator Francie regis, concordia facta extitit, vt tamquam orator regis Francie vnacum illius sederet oratoribus. Die autem premissa ora- tores regis Aragonum ductore verbi archiepiscopo Panormitano proposuerunt, quamuis hactenus ex quibusdam turbinibus actu non prouenientibus suo non fuissent incorporati, tamen quia regibus, maxime per concilium vocatis, iuxta capitulum apostolice de re iudi. super episcopos eminencior locus deberetur, petentes decentem locum sibi assignari incor- porari vellent. Respondit autem legatus, quas fecerant peticionum alteram concilio esse gratam de eorum incorporacione, aliam vero honestam de assignacione loci condecentis, ideoque ascenderent sessuri a latere dextro post oratores regis Francie, quos ex nomine specificauit, nominando inter eos Dignensem episcopum. Sederunt igitur loco eis assignato tres ipsi, archiepiscopus, prothonotarius et episcopus pernominati; Ludouicus autem pro- thonotarius allegatis iuribus, quando quis fungitur vice duorum, competere sibi accionem et locum superioris, et sicut sacrilegium est vsurpare locum superioris, ita iustum est vendicare sibi locum supra inferiorem, ideo cum episcopus Dignensis nominatus esset inter regis Francie ambasiatores, quod paciebantur eum supra se manere. Dignensis vero epi- scopus dicebat preiudicium non fieri, si eciam ipse staret nomine regis Francie, sed notum esse, quomodo episcopus Foroiuliensis et ipse hactenus stetissent in concilio nomine regis Renati, sicut intendebat stare. De quo cum fuisset protestatum et archiepiscopus Panor- mitanus de contrario (allegasset), archidyaconus Metensis dicebat, quia eiusmodi assignacio loci non transierat per deliberacionem deputacionum, sicut moris erat de omnibus gestis concilii, quod non censebatur vim habere, quin pocius videbatur quedam violenta spoliacio regis Renati a loco suo. Cui respondente archiepiscopo Panormitano, quod placeret sibi vt de dictis suis daretur sibi testimonium, quod ipse petebat eciam de confessione illa per eum facta regem Renatum fuisse spoliatum, vtrimque desuper ea re verba illico cessauere. Et Nicodus Festi consiliarius et secretarius quidam ducis Sabaudie die ista sancti Thome Cantuariensis, exponentes primo de pluribus ambasiatis ad eum ex parte concilii super loco ycumenici concilii Sabaudie celebrandi, litteris quoque per nacionem Almanie et Francie ad eum destinatis, similiter et de nuncio pape exhortante eum, vt in suis terris Ytalie constitutis celebraretur, dicebant responsionem eius stare in quinque punctis: pri- mum placebat ei dare locum quemcumque in dominio suo constitutum ad celebracionem concilii, et in hoc casu eciam saluum conductum; de mutuo autem septuaginta millium florenorum quod haberetur excusatus; quo vero ad indulgencias et decimas boni animi

Strana 926
926 Liber X. Caput XXVI. XXVII. erat, vt in patria sua acceptarentur, credebat tamen illas plene non habere cursum nisi consensu pape accedente; sed et patrie sue clerus admirabatur, quomodo illa imposicio decime fieret contra decretum concilii Constanciensis, causatus quod solum ipsi de patria Sabaudie soluissent semidecimam alias per concilium impositam. Post hanc autem respon- sionem idem Nicodus ex parte ducis exhortabatur patres ad laborandum pro vnione habenda inter papam et concilium, vt ipsum desuper requirerent, quemadmodum in adhesione fac- tum extiterat ; siquidem vnione non habita perfici non posset vnio Grecorum, sed prose- cucio illius redundaret contra tria propter que erat congregatum concilium, quando ex diuersitate opinionum huius diuisionis insurgerent hereses, et succrescentibus odiis inter principes, aliis hine, aliis inde consencientibus, pax exularet, et quemadmodum in preterito scismate experiencia monstrarat, nullus corrigeret clerum suum, ne ad aliam transuolaret obedienciam, propter quod in ea diuisione necdum reformacio non sequeretur, sed licen- ciacior fieret clerus. Ad hec legatus resumens singula respondit clerum Sabaudie non iuste reclamare, quoniam semidecima soluta fuisset in aliis partibus christianitatis multis; regraciatus quoque duci pro oblacione et suis exhortacionibus dicebat, quemadmodum ex- posuerant, ita et sibi videretur non posse perfici opera concilii nisi vnum cum papa esset; quocirca stupebat videns cottidie apponi grossa ligna ad fomentum ignee diuisionis. Lecta eciam fuit die ista missiua-imperatoris Romanorum data Prage decima huius, significantis venturum esse Johannem Polomar, cui multa conmiserat super materia eleccionis loci, et rogantis propterea vsque ad accessum eius illam differri. Sequuntur gesta anni XXXVII. Caput XXVII. Vt Johannes de Rockezana fieret archiepiscopus Pragensis instancia Bohe- morum, qui adhuc non obseruabant ecclesie ritus, deque vocacione eorum ad concilium super disputacione, vtrum communio esset de precepto. Januario mense anni domini millesimi quadringentesimi tricesimi septimi incor- porati extitere sancte synodo Basiliensi Fridericus de Reno et Bernhardus de Roczenhusen, coelecti Basilienses, Nicolaus abbas de Sellis Bituricensis diocesis, Johannes Dubet in legibus licenciatus, frater Johannes Lerpach prepositus canonicorum regularium in Wer- then Constanciensis, canonici tres, prior vnus et alii tres. Sancta synodus suscepit amba- siatorem suum Johannem de Polomar regressum de Bohemia, qui retulit in dieta Iglauie, quando suscepta fuerunt per regnum Bohemie capitula pacis, episcopum Constanciensem, alios seque concilii oratores inibi constitutos requisitos fuisse, vt confirmarent elec- cionem factam de persona Johannis de Rockezana, electi per populum ad ecclesiam metro- politanam Pragensem; sed responderant non habere ad hoc a sancta synodo conmissio- nem, neque dietam illam ad id fuisse institutam, sed ad exequendum compactata Prage anno xxx°. in congregacione regni Bohemie celebrata in festo sancti Martini, et sic tune negocium illud transisset. Postquam vero vnacum imperatore in regem Bohemie admisso ingressi fuerant Pragam, videntes non obseruari ritus generales ecclesie siluerant vsque quo imperator firmaretur in regno. Cum vero instantibus magistris arcium a ciuibus peti- tum fuisset, vt per legatos concilii concordata execucioni mandarentur, responderant eis ita fuisse iam actum, sed tamen litteras non destinauerant ad conuicinas partes significantes

Strana 927
Liber X. Caput XXVII. 927 de pace et vnitate regni Bohemorum cum populo christiano, quia oporteret verum scribi. Etenim Bohemi primum debebant opere implere, que oratores ipsi manifeste intuebantur non esse completa; que autem illa essent auisarunt, quoniam per sacerdotes eorum popu- lum communicantes sub vtraque specie, priusquam illis tribuerent, non dicebatur quod sub altera tantum specie totus Christus contineretur; item quod aqua benedicta quemadmodum in toto populo christiano non esset in introitu ecclesiarum regni Bohemie, nec in missa pax dabatur ad omnes ; non erant eciam in ecclesiis cruces Christi eiusque beatissime matris virginis ac sanctorum ymagines, nec dicebatur officium in horis canonicis iuxta rubricam Pragensem ; non erat eciam institucio canonica plebanorum, nec recte senciebant de transubstanciacione panis in corpus Christi et vini in sanguinem, namque velut dubium esset disputauerant pro vtraque parte per xv. dies. Quo audito verbo magnaque desuper facta exaggeracione per oratores concilii Johannes de Rockezana in presencia imperatoris confessus fuerat se tenere veritatem circa hoc per ecclesiam determinatam, data cum lacrimis cedula, et dicens quod tenere contrarium esset contra spiritum sanctum, ipsa cedula in omnibus ecclesiis publicata. Conmendabat deinde Johannes ipse de Polomar per- sonam imperatoris, qui nunquam voluisset tractare super ingressu suo ad regnum Bohemie, donecque expedicio facta fuisset de materia fidei cum legatis concilii, et quantum intelle- xerat, testimonium veritati perhibens affirmabat negocia illa duo fidei et regni ita fuisse connexa, vt illa que fidei erant obtineri non potuissent absque illis que erant regni, nec eciam obtencio regni absque hiis que erant fidei. Retulit eciam donaria sibi facta ab impe- ratore, gradarium optimum et duos magnos ciphos argenteos, quos illico dedisset vt fierent calices in ecclesia sancti Michaelis Pragensis. Audita relacione hac quarto sequenti die, vt omnia compactata implerentur, concessa est potestas deputatis in materia Bohe- morum, ratificaturis acta per oratores concilii et intimaturis secundo sub nomine concilii Bohemis debere venire ad disputandum super articulo communionis sub vtraque specie, vtrum esset de neccessitate. Item quod citaretur magister Petrus Anglicus ad purgandum se, quoniam diffamatus esset tenere contra determinacionem catholice fidei post verba consecracionis in sacramento eucharistie remanere substanciam panis et vini, deputatique sunt quatuor ad videndum de materia, super qua future erant disputaciones, Johannes de Polomar, Henricus Stock, Johannes de Turrecremata et Thomas de Corcellis, onere prin- cipali imposito Johanni de Polomar vt verbum portaret, alii autem cum eo conferrent. Et tune mandatum est Johanni de Segobia, cui onus erat conmissum de principali articulo Grecorum, vt disponeret se facturus publicas allegaciones ad tempus carnispriuii de pro- cessione spiritus sancti. Dictum est autem de secunda vocacione Bohemorum, quoniam primo emanauerant littere tenoris sequentis : Littera concilii super vocacione Bohemorum ad disputacionem. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, venerabili Philippo episcopo Constanciensi prouincie Rothomagensis, et dilectis filiis ecclesie Johanni de Polomar, decretorum doctori, archi- dyacono Barchinonensi, palacii apostolici auditori, et Martino Beruerii, decano Turonensi, sacre theologie professori, salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Cum inter alia, 83. 1436. 15. Dec.

Strana 928
928 Liber X. Caput XXVII. que primum in ciuitate Pragensi inter vos nostros oratores et congregacionem incliti regni Bohemie Prage habitam circa festum sancti Martini anno domini MCCCCXXXIII. conuenta, ac postmodum in oppido Iglauie die v°. proximi mensis Julii solemniter ratificata extiterunt, articulus ille de communione diuinissime eucharistie hoc modo fuit concordatus, videlicet quod Bohemis et Morauis suscipientibus ecclesiasticam vnionem recte et cum effectu, et in omnibus aliis quam in vsu communionis vtriusque speciei fidei et ritui vniuersalis ecclesie se conformantibus, illi et ille, qui (vel) que talem vsum habent, communi- cabunt sub duplici specie cum auctoritate domini nostri Jhesu Christi et ecclesie sponse eius, et articulus ille in sacro concilio discucietur ad plenum quoad materiam de precepto, et videbitur quid circa illum articulum sit tenendum et agendum pro vtilitate et salute populi christiani, et in omnibus mature et digeste pertractatis, nichilominus si in desiderio habendi huiusmodi dictam communionem sub duplici specie perseuerauerint, eorum amba- siatoribus indicantibus sacrum concilium sacerdotibus dictorum regni et marchionatus communicandi sub vtraque specie populum, eas videlicet personas que in annis discre- cionis constitute reuerenter et deuote postulauerint, facultatem pro eorum vtilitate et salute in domino largietur, hoc semper obseruato quod sacerdotes sic communicantes semper dicant, quod ipsi debent firmiter credere, quod non sub specie panis caro tantum, nec sub specie vini sanguis tantum, sed sub qualibet specie est integer totus Christus, putauimus ac desiderauimus, quod mox post dictam in Iglauia ratificacionem ex parte regni aliqui ambasiatores, sicut audiueramus ibidem fuisse ordinatum, ad hoc sacrum con- cilium pro prefati articuli discussione accedere deberent. Verum cum iam quinque menses et vltra a die huiusmodi ratificacionis effluxerunt, estimantes plurimum expedire execucio- nem eorum que vtrimque tam solemniter conclusa fuerunt non amplius fore differendam, vobis aut duobus seu vni vestrum conmittimus et mandamus, vt nomine huius sacri concilii carissimo ecclesie filio Sigismundo Romanorum imperatori semper augusto, ipsius regni regi et domino, baronibus, nobilibus, ciuitati Pragensi ac aliis ciuitatibus, et quibuscumque personis ecclesiastici vel secularis status generaliter intimetis ac in publicam noticiam deducatis, qualiter hec sancta synodus predictam conuencionem execucioni demandans faciet predictum articulum discuti ad plenum iuxta dictorum compactatorum seriem et tenorem, incipiendo in nomine domini prima die feriata post dominicam Letare. Et aucto- ritate huius sacri concilii requirite et monete, vt per se seu procuratores aut nuncios eorum legittimos in dicto termino compareant ad libere et plene dicendum, allegandum, proponendum et proferendum, quiequid eis circa predictam materiam visum fuerit, vt inde cum spiritus sancti gracia, qui magister est et spirator veritatis et doctor ecclesie sancte Dei, videatur quid circa illum articulum sit tenendum et agendum pro vtilitate et salute populi christiani iuxta dictorum compactatorum seriem et tenorem, certificantes eosdem quod, sicut in quodam capitulo compactatorum continetur, cuius est tenor talis: "Item ambasiatores dicti regni et marchionatus ad sacrum concilium Deo propicio fideliter diri- gendi et omnes qui de eodem regno vel marchionatu dictum sacrum concilium adire volue- rint, secure poterunt ordinato et honesto modo proponere, quicquid difficultatis occurrat circa materias fidei, sacramentorum vel actuum ecclesie pro reformacione ecclesie in capite et in membris" et cetera, firmiter et legaliter obseruabit. Datum Basilee xviI°. Kalendas " Januarii anno domini MeCCCXXXVI".

Strana 929
Liber X. Caput XXVIII. 929 Caput XXVIII. Oblacio imperatoris pro Buda ad ycumenicum concilium, regis Aragonum et Januensium ambasiataque ad papam, vt concurreret super eleccione Auinionensis ciui- tatis cum concilio. Rursum Johannes ipse de Polomar, presentatis litteris credencialibus impera- toris in personam eius, retulit responsionem illius super facto yeumenici concilii, lecta cedula instruccionum sibi datarum in effectu continente, quod offerebat Budam, locum comprehensum in decreto, pro ycumenico concilio cum ducentis et octuaginta domibus gratis absque locacionis precio preter vtensilia, velletque facere liberali magnificencia expensas omnibus Grecis, donaretque in principio mensis Maii xxv. millia florenorum pro apportando in Constantinopolim et sex galeas prout in decreto, pro quinquaginta vero millibus fieret debitorium a concilio vt soluerentur ; sed si indiceretur passagium, eciam illa nollet habere, volebatque remittere omnem iurisdiccionem in manu concilii, et hec promittebat se obseruaturum in verbo cesareo. Post hec intellecto fortasse quod Buda estimaretur non capax ad concilium in ea celebrandum, per decanum Turonensem concilii oratorem ex Bohemia regressum imperatoris ex parte die 1°. Aprilis oblata est cedula, quod Bude essent nongente domus, camere tria millia, item estuaria, stube, cellaria et sta- bula, quodque habuisset responsum a Venetis galeas et omnia que pecierat pro conduc- cione Grecorum parata esse ad nutum eius, et significans pecuniam esse paratam rogabat patres pro responso, vt si Buda non placeret, pecuniam ipsam expenderet in alios vsus. Eiusmodi oblaciones imperiales si ante eleccionem factam innotuissent concilio, quomodo sentire potui, quam plurimos patrum deduxissent ad consensum Bude, qui in Auinionem vota dedere, imperatore a principio denegante dictum subsidium, cuius tamen mentem multi attendere dissuadentem locum in Ytalia eligi. Affecti preterea veritatibus fidei de aucto- ritate generalium conciliorum declarata per synodum Constanciensem nullatenus inclinari poterant, id timentes quod postea euenit, dictarum condempnacionem fiendam veritatum. Recepit quoque sancta synodus litteras Castelle et Nauarre regum, notificancium conclu- sam pacem inter regem Castelle ac reges Aragonum et Nauarre facto matrimonio Henrici principis primogeniti regis Castelle cum Blanca filia regis Nauarre, restituendaque fore hine inde regalia castra capta tempore guerre, et regem Nauarre non esse intraturum regnum Castelle absque licencia regis ipsius atque consensu. Synodo autem conueniente pro huiusmodi pacis beneficio ad gracias Deo reddendas celebrata extitit missa solemnis in die sancti Anthonii per cardinalem sancti Petri, magnificum eciam die isto conuiuium tribuentem Castelle et Nauarre regum oratoribus. Suscepit item litteras regis Portugalie, conmendantis opera concilii et specialiter super facto pacis in regno Francie, attestantis quod acceptantes pacem illam maxime conmendaret, et qui non acceptauerant obprobrio esse; hortabatur igitur supplicans per sanctam synodum continuari labores, vsque quo pax perfecta fieret. Litteras preterea dominii Venetorum datas Nouembrio mense, eum iam grate respondissent concilio super requisicione eis facta de galeis et loco in facto Gre- corum, quia oporteret tempus expendi in preparacione galearum, requirencium a concilio responsum certitudinale, quid vellet eos facere. Alias rursum litteras ciuium Januensium datas Decembrio mense, quod mitterent saluum conductum in forma ab eis petita, offerrent- Scriptores II. 117

Strana 930
930 Liber X. Caput XXVIII. que omnia que alius quicumque, vt concilium ycumenicum in sua celebraretur ciuitate, quam conmendabant habunde. Litteras rursum Frederici Austrie ducis per Gasparem canonicum Constanciensem significantis, quia dudum pignorauerat certum comitatum, quem mortuo pignoratore redemerat, sed cuius aliqua loca tenerentur per ciuitatem N., quia oporteret eum recuperare et ad hoc parabat exercitum, durante vero guerra non posset seruare indempnem transitum ad concilium, et si semel inciperet non desisteret, ideoque auisabat concilium vt prouideret. Mense isto sancta synodus destinauit ambasiatores ad papam et ad regem Francie super execucione celebrandi concilii in aliquo ex locis electis, datis instruccionibus illis qui ad papam, narrandis post regressum eorum; qui xn'. mensis huius cum nominati essent, Dyonisius videlicet de Sabrenays ambasiator studii Parisiensis, et Henricus Dyest Wormaciensis canonieus, in theologia magistri, notificata materia super qua, quoniam in prima instruccione continebatur papam esse requirendum per eos, vt con- sentiret in eleccione loci, quantum ad huiusmodi clausulam legatus consentire neque voluit concludere, dicens papam non teneri ad consenciendum in Auinionem, locum in decreto non comprehensum, sed bene conclusit, quod eleccio intimaretur ei et rogaretur con- sentire. Mense quoque isto abbas Boneuallis et Raymundus Taloni, oratores concilii desti- nati in Auinionem, superius insertam habentes ad obligandum concilium facultatem ad petita per ciues Auinionenses, pro eorum indempnitate et caucione recuperandi summam septuaginta millium florenorum promissam concilio, responderunt prout continetur in sequenti testimonio : Obligacio facta ciuibus Auinionensibus. 84. 1437. 28. Jan. „Vniuersis et singulis presentes litteras inspecturis attestor ego Philippus Molerie, notarius publicus et curie temporalis ciuitatis Auinionensis ac consilii eiusdem ciuitatis scriba, quod de anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII°. et die vicesima octaua mensis Januarii fuit tentum consilium in domo consiliari ciuitatis Auinionensis, voce tube pre- cedente et ad sonum campane vt moris est, coram nobili viro domino loci de Grenhano, viguerio eiusdem ciuitatis et congregatorum. In quo quidem consilio nobiles et egregii viri domini assessor, sindici et consilium dicte ciuitatis Auinionensis declarando mentem ciuitatis dederunt et legi fecerunt in presencia reuerendi in Christo patris et domini domini abbatis Boneuallis et egregii viri domini Raymundi Taloni decretorum doctoris, ambasia- torum sacri Basiliensis concilii, quandam papiri cedulam scriptam, offerentes se et dictam ciuitatem Auinionensem contenta in eadem cedula adimplere, dum tamen dictum concilium sacrum Basiliense eadem adimpleat. Cuius quidem cedule tenor sequitur: „Instrucciones, per quas apparet mens ciuitatis Auinionensis super caucione concordanda inter ambasia- tores sacri concilii, et causa applicanda inclite nacioni Gallicane et reuerendis patribus dominis deputatis in facto Grecorum. Quod prius, scilicet ante expedicionem reliquarum pecuniarum mutuandarum, imponatur et decretetur per sacrum concilium decima vel semi- decima vniuersalis, que vnacum indulgenciis assignetur ciuitati predicte vsque ad summam quam mutuauerit, sic quod per eam nominentur receptores in dyocesibus et prouinciis, deputandi a sacro concilio cum litteris compulsoriis neccessariis et opportunis, quibus

Strana 931
Liber X. Caput XXVIII. 931 a sacro concilio mandatum fiat tam generale quam speciale, quod eidem ciuitati soluant summam, quam ipsa ciuitas eidem sacro concilio mutuauerit, et qui reportando quitancias ab eodem soluto vsque ad ipsam summam sint quiti et liberi. Item quod sacrum concilium tradat suas litteras dicte ciuitati, per quas promittat, quod de dictis decima et indulgen- ciis nichil recuperabit neque recuperari mandabit, neque dictos receptores reuocabit, donec integra restitucione facta eidem ciuitati de summa per eam mutuata. Item pari modo ante numeracionem pecuniarum reliquarum mutuandarum super leuacione et exaccione huiusmodi decime et indulgenciarum interueniat consensus christianissimi principis regis Francie, de illoque appareat per concessionem litterarum neccessariarum et opportunarum ciuitati tradendarum ad dicte decime leuacionem et exaccionem, siue Greci veniant ad dictam ciuitatem Auinionensem et maneant, siue non. Item quod si decima regni Francie non sufficeret, vel alias exigi vel leuari non posset ad dictum debitum consequendum, quod de decima et subsidiis aliorum regnorum et terrarum fiat assignacio, et ex nunc pro- mittat dictum concilium per suas litteras ciuitati tradendas aliorum principum, de quibus expediret habere consensum et litteras ad exaccionem huiusmodi decime neccessarias, vsque ad complementum totalis solucionis, et quod de huiusmodi promissionibus appareat eciam ante numeracionem pecuniarum mutuandarum. Item quod casu quo Greci nollent venire, quod quindecim millia ducatorum, que debent tradi imperatori Grecorum pro ex- pensis ipsorum, et decem millia, que debent tradi pro custodia ciuitatis Constantinopoli- tane, neenon et omnis alia summa, que reportabitur de Grecia, plene et libere restituatur ciuitati predicte sine diminucione quacumque in continenti, dum galee fuerint reuerse, et quod pro hoc faciendo sacrum concilium tradat eidem ciuitati fideiussores, quos dominus Nicodus de Menthone eidem sacro concilio tradidit pro obseruacione promissorum per eum. Item quod per sacrum concilium decretetur nominacio ciuitatis Auinionensis pro ycumenico concilio. Item quod assignetur propinquior portus maris eidem ciuitati pro applicando Grecos." Et hic est finis dicte cedule. Cuius quidem cedule per ipsos dominos abbatem Boneuallis et Raymundum Taloni ambasiatores et eorum quemlibet viso et audito tenore ipsi iidem domini abbas Boneuallis et Raymundus Taloni dixerunt, quod contenta in dicta cedula videbantur eis fore racionabilia, et quod sacrum concilium eadem non repugnaret, et de eis contenti fuerunt, existimantes quod sacrum concilium eadem admittet seu non refutabit. In quorum testimonium presentes litteras testimoniales manu mea pro- pria scripsi signetoque meo manuali signaui, vnacum appensione bulle plumbee dicte tem- Molerie.“ poralis Auinionensis curie. Prius autem quam eiusmodi responsio pro parte concilii data eis fuisset, xv°. mensis huius constituerant ciues ipsi procuratorem Johannem Spaserii ad insinuandum concilio dictas eorum peticiones, et protestandum non stare per eos quin soluerent dictam summam, sed pro defectu obligacionis eisdem non facte. Ipse igitur Johannes penultima die mensis huius in generali congregacione notificans de sex millibus florenorum iam capitaneo assi- gnatis, deque saluo conductu concesso per legatum, et quomodo haberet facultatem pro- testandi ex parte dictorum ciuium, protestacionem fecit die quarta sequentis mensis coram deputatis in materia Grecorum presentatis de verbo ad verbum peticionibus ciuium pro- xime designatis. Mense quoque isto, cum vacante ecclesia (Basiliensi) duo fuissent coe- lecti, magnis allegacionibus pro vtraque parte expositis in sacris deputacionibus, vtroque 117*

Strana 932
932 Liber X. Caput XXVIII. XXIX. in generali congregacione comparente astantibus fautoribus suis, alter, qui plures habuerat voces, vt iuste, alter vt per concordiam procederetur sanctam synodum requisierunt. Qui- bus respondit legatus, si ad concilium pertinebat vbique pacem procurare, forcius multo vbi sedes erat iudicii eius. Datis igitur deputatis conmissum est illis, vt per concordiam primo, sin autem via iusticie causa terminaretur, primaque die futuri mensis lata est synodalis sentencia Friderico ipso, cui maior pars fauebat canonicorum, absente, sed citato, tam eius quam competitoris nullam esse canonicam eleccionem, et quamuis dici poterat canonicos pro ea vice priuatos esse potestate eligendi, nichilominus per sanctam synodum concedebatur et iniungebatur illis infra dies octo procedere ad aliam canonicam eleccionem, irritatis omnibus appellacionibus, quarum tenores sancta synodus haberi voluit pro expressis ; factaque est secunda eleccio assistentibus quibusdam ex maioribus concilii. Sed dictus Fridericus, maiorem vt primo obtinens numerum vocum, alio vsus consilio ad papam recurrit pro confirmacione, vtque verius dicatur, more Romane curie reseruacione obsistente de persona eius ecclesie Basiliensi facta prouisione; cui non acquiescente dicto Bernardo de Roczemhusen competitore, causa de mense Marcii in concilio introducta per- mansit pluribus annis, prout conmemorabitur, eciam vsque ad diffidacionem personarum concilii. Caput XXIX. Refragacio oratorum Grecorum Auinione fieri ycumenicum concilium ; de iactancia irrisioneque infidelium contra christianos circa differenciam principalem Gre- corum. Congregacionibus octo celebratis Februario mense incorporati extitere procura- torie Bracharensis archiepiscopus et episcopus Siluensis, personaliter Siffridus in Sussien- heim Spirensis diocesis abbas, Robertus de Essche licenciatus in theologia, Guilielmus Chitten baccalarius in vtroque, Johannes de Yuerduno magister hospitalis sancti Spiritus Tulensis, canonici duo et vnus alius. Sancta synodus recepit litteras imperatoris Constan- tinopolitani sub data xvi“. Nouembris, credenciales in persona Dissipato, tercii primorum oratorum Grecie. Qui exposuit Constantinopoli fore constitutos trium patriarcharum pre- sidentes, laborarentque apud soldanum, sub cuius dominio patriarche ipsi constituti erant, vt personaliter venire possent ad ycumenicum concilium, quodque imperator et patriarcha Constantinopolitanus dispositi forent ad tenendum promissa, seque ex eo missum fuisse ad concilium et alium collegam suum ad papam, sollicitaturos vt ex parte concilii omnia in tempore complerentur; qui collega adstatim ad concilium venturus illico ex Basilea in Greciam erat reuersurus per terram, sed ipse Johannes cum galeis et oratoribus concilii mittendis. Legatus autem illi respondit, notificans diligenciam factam per concilium vt promissa implerentur, quomodo iam conduxisset capitaneum et elegisset Basileam, Aui- nionem et Sabaudiam. Sed ipse Johannes replicabat contra dictam eleccionem, dicens Grecos nunquam intellexisse pro loco celebrandi concilii de Sabaudia in montibus, sed de illa que in Pedemoncium constituta erat, sicut de Vercellis ciuitate, in quo, quoniam Vercellas est intra Ytaliam, manifeste comprehensus est dicere contra concordata in decreto conmemorante loca nominata per eos extra Ytaliam, Budam, Wiennam et Sabau-

Strana 933
Liber X. Caput XXIX. 933 diam. Allegabat rursus, quod neccesse foret papam interesse concilio personaliter, cum decretum dicat quod per se vel per suos, item Grecos nunquam fore venturos per mare Siculum; de cuius opposito postmodum attestacio facta est, quamplurimum fuisse gauisos audientes galeas pro eorum aduentu parari Janue et Pisis. De Auinione quoque quod non videretur sibi locus pro concilio yeumenico, et quia longius distans, et quia non contentus in decreto, et quia ipsis Grecis ciuitas illa non accommoda et nunquam acceptanda. Nudius vero secundo constitutus apud nacionem Hyspanie dicebat se missum ad quatuor: mani- festandum bonam disposicionem Grecorum, quod parati essent implere omnia secundum decretum, sollicitandum desuper sacrum concilium, instandum super loco opportuno eligendo et videndo de facto galearum ac balistariorum, regressurus cum concilii oratoribus, conte- stabaturque se credere impossibile fore Grecos Auinionem venturos. Pro parte quoque nacionis Ytalice Mediolanensis archiepiscopus et prouincialis Lombardie adeuntes dictam Hyspanie nacionem exposuerunt, quod audito apud eos dicto Greco concluserant, propterea quod nacio Hyspanie indifferens esset, Ytalicam nacionem sequi velle consilium suum seque eidem conformare; quocirca rogabant quatenus cogitaret et prouideret de remedio, ne perderetur negocium vnionis Grecorum casu quo Auinionenses ciues adimplere pro- missa nequirent. Atqui de re sibi ignota cum loqueretur dictus Johannes, tam affirmans constanter Grecos non consentire velle vmquam in Auinionem, aliaque dissonancia com- pactatis, nec attulisset nisi papiream, apud deputatos in materia Grecorum dubium verte- batur, vtrum illi credendum foret. Sed quantum ad primum per eundem expositum con- stitit per litteras Johannis de Ragusio sub eadem data triduo postea notificatas patribus, affirmantis Grecos dispositissimos fore ad veniendum, ita vt si illa die galee Constanti- nopoli forent, super eas ascenderent. Significabat quoque de duabus magnis victoriis per magnum Turcum contra christianos habitis, ostentacioneque per eum facta coram amba- siatoribus orientalium de numerosa multitudine populi christiani tunc captiuati, concionan- tem per oracionem sancti prophete Machometi Deum celi concessisse eidem illas victorias, qui sperabat se subigere cultui dicti prophete quod residuum erat modicum christianitatis. Qua de re ipse Johannes de Ragusio auisabat patres ad obseruanciam omnium promis- sorum cum Grecis, alias Constantinopolim et alia queque orientalia loca capi posse per Turcum, et tunc oporteret vel legem Machometi suscipere, vel cum eo pugnare contra residuum christianitatis. Legatus eciam legebat ex littera per ipsum Johannem de Ragusio ad eum destinata, imperatorem Constantinopolitanum iam deputasse aliquos non ad dispu- tandum, sed ad concordandum. Siquidem, vt dicebat, apud infideles in derisum habebatur, quod propter duas indeclinabiles dicciones ex et per tota christianitas in diuisione esset et perdicione ; Greci namque confitebantur spiritum sanctum procedere a patre per filium, Latinis firmiter credentibus procedere ex patre et ex filio; auisabat igitur laborandum esse, quomodo preposicio vna in aliam conuerteretur. Quocirca huius relator hystorie synodalis magister Johannes de Segobia, cui onus incumbebat ex conmissione concilii cum Grecis disputare super principali articulo de processione spiritus sancti ex patre et ex filio, vt propriam significacionem ipsarum diccionum ex et per iuxta sensum sacre scrip- ture habere posset, auctoritates noui testamenti, in quibus dicte dicciones continentur, per se extraxit et consequenter per capellanos suos ac per se ipsum volumen edidit indecli- nabilium diccionum, que in sacro canone continentur, alphabetice inueniendarum.

Strana 934
934 Liber X. Caput XXX. Caput XXX. Promissa firma assistencia per regem Francie, concedentem octo super elec- cione Auinionensi requisita per concilium, et non obstante Greci protestacione fit execucio. Recepit quoque sancta synodus litteras regis Francie datas xxvIII“. die Januarii per oratores synodales ad eum destinatos archidyaconum Metensem et sacristam Lugdu- nensem effectus huius : Cum alias in fauorem pape curam adhibuisset, vt ciuitas Florencie pro celebracione yeumenici concilii eligeretur, tamen quia sacratissimo cetui, vt pie cre- deret, coadunato per spiritum sanctum ciuitas Auinionensis visa esset rei agende con- summandeque opportuna ac commodior, nolens assensum suum prouide concordique elec- cioni synodali contraire, eleccionem ipsam de Auinione gratam haberet pariter et accep- tam. Et quoniam materia ipsa regalibus fomentis non parum egere videretur, cetui sacratissimo Basiliensi firmam et stabilem assistenciam, fauorem omnimodum et cetera ad tam sacrum opus opportuna libenter offerebat, prout ex responsione data predictis ora- toribus edoceri valeret. Obsecrabat autem, vt papam sanctissimum patrem suum eiusque statum in omni mansuetudine, fauore et honorificencia contractaret vbique, ad quem deli- berauerat viros dilectissimos destinare. Post lecturam missiue huius die x°. Februarii pre- fati oratores continuo exposuerunt articulatim puncta octo ab ipso obtenta rege: quod grata foret eidem eleccio ciuitatis Auinionensis, quod vellet desuper concurrere omnibus fauoribus et auxiliis, quod missurus esset ad papam supplicaturus sanctitati eius, quatenus dignaretur cum cardinalibus et Romana curia venire personaliter Auinionem, et concurrere in decima triduo ante hanc relacionem per sanctam synodum vniuersaliter imposita, indul- genciis quoque per concilium iam publicatis, et execucione synodalium decretorum; quod- que scriberet imperatori et patriarche Constantinopolitano, vt Auinionem venirent ; tercio concesserat rex ipse exhortaturum se Auinionenses, quod adstatim fecerat in personas oratorum suorum apud eum constitutorum, vt promissa per eos sacro concilio complerent; quod venientes causa concilii in omnibus dominiis suis non soluerent pedagia, gabellas et cetera preterquam in negociacione et mercancia; quod concessisset saluum conductum pro Grecis prout in forma petitum, pro omnibus quoque aliis ad concilium venturis, sed quantum ad Anglicos ne in multitudine venirent volebat vt prouideretur ; concesserat eciam in forma postulata saluum conductum pro Aragonensibus; quod placebat eidem imposicio decime et volebat concurrere dato eciam brachio suo seculari, sed quod non leuaretur vsque ad mensem Maii; postremo quod indulgenciarum publicacioni nunquam impedimen- tum prestitisset, quinymo si qua erant impedimenta, illa volebat tollere. Exposita amba- siata huiusmodi cum Arelatensis cardinalis instanciam faceret, vt oratores ituri in Greciam nominarentur eorumque fieret expedicio, legatus multo sermone alloquebatur patres non confidere tantum de prosecucione huius, sed quod neccesse erat casu quo ista deficeret via, vt alia prouideretur, ne concilium Grecis deficeret in promissis. Quarto igitur die sequenti differencia in maius semper crescente, vt in Ytalia eligeretur locus sub condi- cione si Auinionenses in tempore promissa non complerent, prefatus orator Grecorum data scriptura, tenore monstrante suo non ab ipso Greco excogitatam sed a Latino esse com- positam aduocato, protestatus est non stare per ecclesiam orientalem, quominus imple-

Strana 935
Liber X. Caput XXX. XXXI. 935 rentur omnia in decreto contenta, ita quod si vnio non fieret, restaret pro parte ecclesie Latine instantis pro Auinione in decreto non comprehensa; et conmemoratis predictis quatuor causis sui accessus, exaggeracione multa dicebat se inuocare desuper Deum et angelos, intendentem hec notificare omnibus principibus. Promotor vero concilii Johannes Spaserii cum resumens dicta per Grecum multa exposuerit contra dictam prote- stacionem, conmemorans iam facta per concilium ad implendum promissa, illumque non habere mandatum ad protestandum, Grecus respondebat quod non intellexisset dicta per eum, sed cum in scriptis daret respondere vellet, nec esse verum vt mandatum non haberet, quinymo habebat, non tamen venisset ad disputandum cum eo, sed ad cooperandum vt omnia implerentur. Lugdunensis quoque archiepiscopus alloquebatur ipsum oratorem Gre- corum, quod protestacionem per eum factam non ex Grecia, sed habuisset ex Basilea, maiusque habere peccatum qui ad huiusmodi facienda tradiderat eum. Post eiusmodi tan- dem allocuciones cum inter cetera concordata lectum fuisset, quod per deputatos in materia Grecorum iniungendum foret nominatis iam oratoribus acceptare ambasiatam, arrepturos quamprimum iter ad Greciam, dicta Greci protestacione non obstante concor- datum ipsum fuit expositum execucioni. Equidem Johannes Lubicensis, ambasiator impe- ratoris Almanice, Ludouicus Visensis Hyspanice, Dalphinus Parmensis Ytalice, Ludouicus Lausanensis Gallicane nacionum episcopi quatuor, qui iam a pluribus nominati diebus distu- lerant acceptare, in congregacione ista xv'. Februarii acceptarunt, et de fideliter pro- sequendo ambasiatam eis conmissam iurarunt tres illorum, Visensi dicente se velle videre primo dandas eis instrucciones. Legatus autem presidens concilii iuramenta accipiens dicebat se concludere desuper cum expressa addicione, vt oratores ipsi diligenter agerent pro conducendo Grecos ad quamcumque ex terris Latinorum, et sic recipiebat eorum iuramenta, quibusdam patrum dicentibus non immutandam esse conclusionem deputacionum. Caput XXXI. Vt super eleccione Auinionis obligacioneque ciuibus danda fiat sessio, con- sentit totum concilium preter pape legatos. Cumque hiis diebus magna fieret diligencia, vt conclusio eleccionis ciuitatis Aui- nionensis imposicionisque decime decretaretur, prout ciuitas ipsa requirebat, vtrum hec ante expedicionem summe Lxx. millium florenorum vel post fierent, magne in deputacio- nibus erant altercaciones. Sed tandem per deputatos in materia Grecorum, qui a duobus annis et amplius erant nominati, quique predictos quatuor nominauerant ambasiatores in Greciam ituros, post multas inter eos sicut et in deputacionibus agitaciones concepta eorumque parte presentata est xxia. die mensis currentis cedula tenoris infrascripti, deli- berato super illa conformiter per sacras deputaciones. Biduo autem sequenti cum in gene- rali congregacione deliberacio foret concludenda, Stephanus de Nouaria ex parte cardi- nalium sancti Petri et Juliani presidentis, legatorum pape, presentauit cedulam infrascripti tenoris, que et lecta est per notarium concilii; sed promotoribus protestantibus in aduer- sum per cardinalem Arelatensem, illis absentibus in huiusmodi congregacione concilii pre- sidentem, conclusa est dicta cedula et alia particularia, in eaque congregacione archiepi- scopus Panormitanus, orator regis Aragonum, presentauit saluum conductum pro Grecis

Strana 936
936 Liber X. Caput XXXI. petitum ab eo, obtulitque regis ex parte pro conduccione Grecorum nedum quatuor galeas, sed et quatuor naues aliaque generaliter in fauorem concilii. Tenor sequitur dictarum cedularum. Cedula consensus patrum. „Pro felici expedicione dominorum ambasiatorum in Greciam iturorum visa sunt dominis deputatis in materia Grecorum infrascripta: Primo quod domini ambasiatores huius sacri concilii in Greciam ituri recedant de Basilea versus Auinionem cicius quo fieri possit, nulla decretacione de presenti expectata, sed deferant secum bullam, in qua sacrum con- cilium polliceatur, in hunc modum : In quantum domini Auinionenses aut alter eorum loco pro Basilea, Auinione vel Sabaudia intra xxx. dierum spacium, a die exitus dominorum ambasiatorum de Basilea computandorum, capitaneo galearum satisfecerint de eo quod a sacro concilio debet habere, videlicet xxx. millia (et) octingentos florenorum de camera realiter tradiderint, et residuum pecuniarum, videlicet vsque ad summam LxX. mil- lium florenorum de camera, realiter tradiderint in numerata pecunia mutui nomine iuxta concordata ambasiatoribus predictis, ex tune certificato de hiis per litteras ambasiatorum eorundem sacro concilio et per litteras capitanei vel eius procuratoris legittimi, ipsum concilium infra octo dies a die recepcionis huiusmodi litterarum inmediate sequentes solemni sessione decretabit ista infra scripta: Primo decretabit conclusionem de locis futuri ycumenici concilii, videlicet Basilea, Auinione et Sabaudia, factam in suis terminis prout iacet. Secundo decretabit decimam iam in predicta materia Grecorum in generali congregacione conclusam. Tercio decretabit quantum dicti ambasiatores in Greciam ituri habent, ac eis et eorum maiori parti data sit plena potestas eligendi et nominandi iuxta decretum in dicta materia Grecorum factum portum Latinum dictis locis electis apciorem et propinquiorem, ad quem domini Greci debent vltimo applicare. Preter hec super cau- cione per dominos abbatem Boneuallis et Raymundum Taloni dictis dominis Auinionensibus nomine concilii oblata et circa illam dabit dictum sacrum concilium litteras opportunas. Porro dicti domini ambasiatores nostri et Auinionenses teneantur infra xn. dies post lapsum xxx. dierum inmediate sequentes certificare legittime dictum sacrum concilium de dictis numeracione et satisfaccione, alioquin eo tunc ipsum sacrum concilium possit et teneatur ad eleccionem alterius loci pro ycumenico concilio celebrando procedere, et sibi ac vni- uersali ecclesie aliunde prouidere. Insuper dicti domini ambasiatores sacri concilii et capi- taneus per se vel procuratorem predictum debeat promittere, coniunctim et diuisim, nomine ipsius sacri concilii dominis Auinionensibus, quod casu quo, quod absit, Greci nollent recedere de terris suis iuxta decreta et decretanda de locis et portu, ex tunc dicti ambasia- tores et capitaneus restituent dictis dominis Auinionensibus xv. millia pro expensis, et decem millia pro custodia ciuitatis Constantinopolitane, ac sex millia pro duabus galeis grossis, Grecorum deputatos florenos et omnem aliam pecuniam restantem quam receperint, et eciam sacrum concilium transferet eo casu omnem accionem et obligacionem, quas habet contra dictum dominum capitaneum et suos heredes et fideiussores, in dictos dominos Auinionenses pro predictis. Postremo de omnibus predictis et aliis circa rem accommodis concessis et concedendis quibuscumque fieri debeant sub bulla sacri concilii littere opportune."

Strana 937
Liber X. Caput XXXI. XXXII. 937 Cedula inassensus legatorum. „Reuerendissimi patres! Nemo vestrum miretur pro absencia nostra hac die a congregacione generali, ex iusta enim causa id facimus, vt omnia quiecius procedant; nos quidem contenti sumus de omnibus, que promouent ad concordiam et ad execucionem promissorum Grecis expedicionemque ambasiatorum, ymo quantum in nobis est conten- tamur, quod irent cum tali potestate circa locum vel portum, quod nullatenus reuerterentur sine Grecis, ne hec sancta vnio posset quoquo modo deficere. In hiis autem que conti- nentur in cedula pridie missa per sacras deputaciones ex parte reuerendissimorum domi- norum deputatorum, nos bene contenti remansimus, sed prout ipsi deputati testimonium perhibere possunt, in nominacione et decretacione loci Auinionensis ex racionabilibus causis sepe dictis excusauimus nos non posse consentire, quemadmodum alias protestati sumus. Nichilominus si sanctissimo domino nostro pape et Grecis placebit huiusmodi loci nominacio, nos eciam plurimum contenti erimus." Caput XXXII. Assumpcio crucis per legatos concilii ituros ad Grecos, eorumque recessus et bulle portate per ipsos, vt Auinione concilium fieret ycumenicum. Die xxV°. in generali congregacione specialiter ad hoc indicta post celebratam per eum missam solemnem benedictamque crucem, prout habetur in pontificali, aggeniculatis ante altare dictis quatuor Lubicensi, Visensi, Parmensi et Lausanensi episcopis, oratoribus concilii in Greciam deputatis, Lugdunensis archiepiscopus crucem ipsam singillatim dedit ad manus eorum cum opportuna benediccione, lecteque fuerunt plures bulle tangentes eorum legacionem et indempnitatem ciuium Auinionensium, de quibus expediendis mencio in dicta cedula fit generali sermone. Publicatoque in eadem congregacione patribus, vt illa die disponerent se honoraturos recessum dictorum oratorum, post prandium preuia pulsacione campane maioris omnibus preter personas cardinalium comitantibus recessit Lubicensis epi- scopus, Lausanensisque et Parmensis consequenter, Visensis autem vltima die mensis. Johannes vero orator Grecorum, rogatus requisitusque ire cum dictis oratoribus in Aui- nionem, abinde ingressurus mare, acquiescere noluit; allegans autem quare facere non deberet, protestabatur quarta die sequentis mensis illam viam non esse conuenientem, die quoque nona ipse et Manuel, quem dixerat iuisse ad papam, proposuerunt que primus ambo simul. Bulle vero prefata die date benediccionis dictis quatuor oratoribus notificate in generali congregacione alie quidem generaliter, quedam autem lecto tenore fuerunt. Prima quarum fuit notificatoria sindicis et consilio ciuitatis Auinionensis dicte cedule con- cluse cum exhortacione, vt summam per eos promissam expedirent. Altera in eorum fauo- rem, ne graue eis nimium foret in pecunia numerata tantam summam expedire, vt con- uenirent cum Nicodo de Menthone eumque facerent contentum de triginta millibus et octingentis florenis computatis, sex millibus iam per eos eidem militi assignatis. Alia de nominacione prefatorum quatuor ambasiatorum et constitucione, concessaque plena et Scriptores II. 118

Strana 938
938 Liber X. Capul XXXII. omnimoda potestate eis aut maiori parti in partibus Grecie constitutis, ac eciam in casu neccessitatis alteri eorum, imperatorem et patriarcham Constantinopolitanos accedendi et vt concordata adimplere curarent exhortandi et requirendi, portum et locum, ad quos vltimo applicare et venire deberent, nominandi, pro expensis eorum de pecuniis prouidendi et pro custodia ciuitatis, vtque ciuitatem Basiliensem pro ycumenico concilio ibidem cele- brando acceptare vellent, omnibus viis, modis et formis possibilibus apud eosdem instandi, exhorfandi et rogandi, omniaque alia disponendi et exequendi, que pro felici ipsorum impe- ratoris et patriarche et aliorum Grecorum conduccione, tamquam saluberrimi operis votiua prosecucione, concordatorum et decretatorum adimplecione vtilia esse agnoscerent seu eciam opportuna, cum clausula ratum et gratum etc. Altera de adiunccione Nicodi de Menthone dictis quatuor episcopis, cum eadem facultate ambasiatore constituto, in quibus capax esset exercendi et exequendi; alia littera passus pro eodem; tercia quoque de plenaria concessa remissione semel in vita et semel in mortis articulo pro se ipso centumque personis per eum nominandis, in exercicio officii capitaneatus ad conducendum Grecos secum ituris. Alia pro quatuor dictis oratoribus, vt conuenirent cum capitaneo super banderiis, vexillis depingendisque armis ; fuit autem computata expensa hec ad . . . . florenorum de camera. Altera notificans conclusionem factam de eleccione loci, quod habitis desuper multis pro- posicionibus et tractatibus non sine digesta deliberacione, eciam cum votorum suppositorum concilii scrutinio diligenti, prouide recensitis sancta synodus concluserat, quod apud impe- ratorem et patriarcham et Grecos diligens et debita fieret instancia, vt ex diuersis bonis respectibus ciuitatem Basiliensem acceptarent pro concilio ycumenico ibidem celebrando ; quam si eos omnino recusare contingeret, ex tunc ciuitas Auinionensis locus esset ycu- menici concilii ibidem celebrandi; si tamen illud in ea ciuitate celebrari non posset, ex tune in Sabaudia celebraretur. Altera vt dicti quatuor episcopi vel eorum maior pars tunc presencium portum Latinum dictis locis electis apciorem et propinquiorem, ad quem impe- rator et patriarcha aliique Greci applicare deberent, Basiliensis concilii et ecclesie vniuer- salis nomine eligere et nominare possent. Altera pro indempnitate ipsorum ambasiatorum, vt decretum concilii Constanciensis insertum prime sessioni Basiliensis concilii contra molestantes venientes ad generale concilium vel ab eo recedentes extenderetur ad eos suamque familiam et comitiuam, adiecto vt quicumque inuadere ipsos, perturbare aut molestare presumeret, seu impedire vel retardare tam salutare negocium vel ad id dare auxilium, consilium vel fauorem, eciam si imperiali, regali, pontificali aut alia quauis pre- fulgeret dignitate, vltra contentas in dicto decreto infamie et heresis penas atque notas incurreret eo ipso, execucione conmissa vniuersis et singulis patriarchis, primatibus etc. Alia de assignacione salarii singulo eorum mensuatim centum florenos auri de camera, et pro vestibus eorum ac familie semel centum cuilibet. Altera vt sindici et consilium ciui- tatis Auinionensis, deductis xxx. millibus et octingentis capitaneo galearum, dictis epi- scopis expedirent summam Lxx. millium ducatorum. Alia inhibicionis ad dictos episcopos, vt si imperator et patriarcha aliique Greci venire nollent, pecunias pro custodia ciuitatis et illis pro expensis dandas in alios non conuerterent vsus, sed ciuitati Auinionensi resti- tuerent. Altera obligacionis concilii ciuibus Auinionensibus pro solucione facienda eis de mutuo Lxx. millium, quod assignabat pecunias ex indulgenciis publicatis et ex decima gene- rali imposita prouenturas, concederetque eis potestatem eligendi et deputandi collectores

Strana 939
Liber X. Caput XXXII. 939 ipsarum pecuniarum in quibusuis partibus vsque ad dicte summe plenam satisfaccionem. Alia vt casu quo pecunie ex indulgenciis et vniuersali decima colligende in regno Francie non sufficerent pro satisfaccione ad summam LXX. millium, quod de colligendis alibi satis- fieret. Altera obligacionis concilii prefatis ciuibus, quod apud reges et principes aliosque dominos, in quorum dominiis eiusmodi pecunie colligende essent, instaret et procuraret habere eorum expressum consensum, auxilia et fauores pro facienda ipsis ciuibus satisfac- cione. Alia per quam mandabatur omnibus collectoribus per ciues ipsos deputandis, vt eisdem seu habentibus mandatum eorum integre responderent vsque ad satisfaccionem, pollicitacione data admittere in computatis eorum omnia, de quibus responderent ipsis ciuibus. Altera vt predicti quatuor ambasiatores auctoritate concilii deputarent et assig- narent in collectores pecuniarum ex indulgencia et decimis proueniencium quoscumque ipsi ciues nominarent, sub modis et formis, clausulis, facultatibus et potestatibus, eciam cum penarum adieccione, et executoribus concedendis, quibus ipsi ciues racionabiliter redderent se contentos, quodque ipsi collectores sine voluntate et consensu ciuium vsque ad integram satisfaccionem reuocari non deberent fidem faciendi et promittendi. Alia vt prefati ambasiatores durante eorum ambasiata in casu neccessitatis nomine concilii mutuum contrahere possent vsque ad viginti millia florenorum a quibusuis personis ecclesiasticis, spiritualibus aut secularibus, cum stipulacionibus et obligacionibus medioque iuramento firmandi etc. Altera pro cardinali de Fuxo, legato sedis apostolice in Auinione, vt sub penis, de quibus eidem videretur, iniungeret et mandaret vniuersis ecclesiasticis personis, capitulis et collegiis exemptis et non exemptis in ciuitate Auinionensi existentibus, inibique possessiones et bona coniunctim vel diuisim habentibus, vt cum personis laicis dicte ciui- tatis ad expediendum summam dictorum LXX. millium pro libra, solido vel alio modo, prout expedire videretur, realiter mutuarent et contribuerent, ad quod ipsos compelleret et con- stringeret. Alia pro dictis ambasiatoribus et capitaneo casu quo imperator, patriarcha et alii Greci ad concilium seu aliquem ex locis pro illo electis, aut eciam portum per eos nominandum venire et applicare nollent, aliasque ad obseruacionem capitulorum intendere non curarent, necnon in quocumque alio casu in execucione conmissi eisdem ambasia- toribus oneris, vt concilii et ecclesie vniuersalis nomine, quod per concilium non stetit, quominus capitula adimpleta forent, neenon de expensarum, dampnorum et interesse, que ecclesia et concilium propterea subiit et pati contingeret, repeticione, restitucione et exac- cione, ac eciam quascumque alias opportunas protestaciones publice et solemniter faciendi et circa hec neccessaria et opportuna. Altera quod concilium decernebat et declarabat, si quauis ex causa concederet aut concessum seu ordinatum fuisset, quominus ciuitas Auinio- nensis aliaque terre, loca et dominia in citramontanis partibus consistencia et ad Romanam ecclesiam pleno iure pertinencia libere spectarent et pertinerent, nullius existere roboris vel momenti neque de intencione concilii processisse; certificabat quoque vt, postquam concilium in dicta ciuitate foret, ciues ipsos ac ciuitatem in suis priuilegiis, libertatibus et consuetudinibus laudabilibus fouere, nec contra eos vel dicte ciuitatis introitus, redditus et emolimenta et officiarios innouare vellet, sed absque perturbacione et impedimento libere dimittere vellet, saluis tamen libertatibus, immunitatibus et priuilegiis concilio et eius suppo- sitis quoad dacias et gabellas aliaque onera non soluenda. Hee sunt littere synodales sum- marie specificate, omnes sub data diei predicte v°. Kalendas Februarii, qua dicti oratores 118°

Strana 940
940 Liber X. Caput XXXII. XXXIII. crucem acceperunt, preterquam passus capitanei et obligacionis concilii ad ciues, inhibi- cionis quoque ad ipsos ambasiatores, que sub data vui°. Kalendas fuerunt expedite. 85. 1436. 7. Jul. Caput XXXIII. Littere saluorum conductuum quatuordecim principum et communitatum portate in Greciam per dictos oratores, littere vnius qui omnium expresso tenore. Omnes hee portate fuerunt per dictos ambasiatores quatuor in Auinionem primo, per eos vero in Greciam ituros fuerunt eciam portate littere salui conductus concilii, imperatoris Romanorum, regum et principum atque communitatum in eis nominatorum, que omnes erant tenoris per sanctam synodum auisati, exceptis principio et fine, in quibus differebant racione personarum, locorum et temporum. Prima Sigismundi imperatoris sub data in eius specificata tenore, secunda Caroli Francie regis sub data Lugduni die xi°. Ja- nuarii anno gracie xxxvI°., tercia Alfonsi regis Aragonum, Sicilie citra et vltra farum, data in felicibus castris suis apud Marsiansum die vina. Decembris anno xxxvI°., quarta Renati regis Jherusalem et Sicilie, ducis Andegauie, data in castro de Keure ducatus Bari octaua die Marcii xxxVII°., quinta Petri episcopi Albanensis cardinalis de Fuxo, in ciuitate Auinio- nensi et comitatu Venesini vicarii pro papa generalis, data Auinione xix°. Decembris anno xxxvI°., sexta Alberti ducis Austrie data Iglauie nona Julii anno xxxVI°., septima Amedei ducis Sabaudie data Ripalie xv'. Februarii anno xxxvu°., octaua Ludouici de Sabaudia principis Pedemoncium, primogeniti illius, data Thononii xx°. die Octobris anno xxxVI°., nona Philippi Mariangli ducis Mediolani data xx°. die Julii anno xxxvi°., decima Francisci Foscari ducis Venetorum data in suo ducali palacio die xxix’. Augusti anno xxxvI'., vnde- cima priorum arcium et vexilliferi iusticie populi et communis Florentini data die xxx“. mensis Junii anno xxxvi°, duodecima Thome de Campofulgoso ducis Januensis et libertatis defensoris, necnon consilii ancianorum dicte ciuitatis data Janue xx°. die Nouembris anno xxxvI°., tercia decima magnificorum et potentum dominorum priorum, gubernatorum, com- munis et capitanei populi ciuitatis Senarum data Senis in consistorio palacii die nona mensis Augusti anno xxxvI°., quarta decima Arnoldi de Ropperg militis, magistri ciuium, et consulatus Basiliensis data Basilee quarta die Februarii anno xxxvn°. Tenor autem littere imperatoris, cuius erant et alie, sequitur: „Sigismundus Dei gracia Romanorum imperator semper Augustus, ac Vngarie, Bo- hemie, Dalmacie, Croacie etc. rex, vniuersis presentes litteras inspecturis notificamus, quod cum sacrum Basiliense concilium cum serenissimo principe domino imperatore Romeorum et reuerendissimo patre domino patriarcha Constantinopolitano conuenerit, vt synodus vni- uersalis in terra Latinorum pro vnione inter ecclesiam orientalem et occidentalem facienda celebrari debeat, eisdemque imperatori et patriarche et cum ipsis venientibus ipsum Basi- siliense concilium plenum in veniendo standoque et redeundo saluum conductum conces- serit, nos a prefato sacro Basiliensi concilio super hoc instanter requisiti, optantesque tantum bonum pro viribus prosequi et promouere, prefatis serenissimo imperatori Romeo- rum ac reuerendissimo domino patriarche Constantinopolitano omnibusque aliis patriarchis, archiepiscopis, episcopis et abbatibus, et quibuseumque tam ecclesiasticis viris quam secu- laribus de obediencia dictorum imperatoris ac patriarche, cuiuscumque status, gradus,

Strana 941
Liber X. Caput XXXIII. XXXIV. 941 dignitatis aut preeminencie existant, cum omni eorum comitiua, familia et seruientibus vsque ad numerum mille personarum, euntibus seu venientibus ad locum vbi celebranda est dicta synodus vniuersalis, et transeuntibus per ciuitates, oppida, castra, territoria, loca et dominia nostra, et in eis permanentibus, et a loco dicte synodi redeuntibus libere, tute ac secure, sine quouis impedimento aut nocumento personali vel reali qualitercumque, eciam racione represaliarum vel cuiuscumque debiti publici vel priuati, et ex quacumque alia causa ciuili vel criminali inferendo, eundi seu veniendi, transeundi, permanendi ac redeundi pro libito voluntatis, tociens quociens eis placuerit, cum omnibus et quibuscumque eorum rebus ac bonis in auro, argento, equis, pannis, vel in alia materia consistentibus, per terram et aquam plenum ac liberum saluum conductum, securitatem ac libertatem tenore presencium bona fide damus et concedimus, volentes in hoc nostro saluo conductu, securitate ac libertate omnes clausulas neccessarias et opportunas, et que in talibus de iure vel consuetudine apponi consueuerunt, intelligi et pro expressis haberi, ita vt omnes et singuli supradicti sine aliqua cauillacione, contradiccione aut machinacione omni securitate et libertate in personis et rebus efficaciter ac plenarie gaudeant, prout et prefatum sacrum concilium Basiliense per suum saluum conductum eos gaudere vult, hoc presenti saluo conductu a tempore, quo ipsi imperator et patriarcha et alii supradicti de Constantinopoli exiuerint causa veniendi ad predictam vniuersalem synodum, et quamdiu ipsius synodi celebracio durauerit, et vsque ad reditum predictorum ad Constantinopolim sine dolo et fraude faciendum firmiter et inuiolabiliter duraturo, non obstantibus quibuscumque in contrarium facientibus, per que quoquo modo nostro saluo conductui derogari aut preiudicari in aliquo posset, eciam si de ipsis in presenti saluo conductu specialis mencio foret habenda. Datum Iglauie Olmuncensis diocesis sub appenso sigillo nostre maiestatis anno domini MCCCCXXXVI°. vn'. mensis Julii, regnorum nostrorum anno Vngarie etc. quinquagesimo, Romanorum xxvi". Bohemie xvI°. , imperii vero quarto. Ad mandatum domini imperatoris Gaspar Slick miles cancellarius. Saluus conductus pro Grecis domini imperatoris Romanorum. Sigillum domini imperatoris ab vna parte: „Aquila Ezechielis sponse missa est de celis, volat ipsa sine meta, quo nec vates nec propheta euolauit alcius.“ Sigillum domini imperatoris ab alia parte : „Sigismundus Dei gracia Romanorum imperator, semper Augustus, (ac) Vngarie, Bo- hemie, Dalmacie, Croacie, Rame, Seruie, Gallicie, Lodomerie, Comanie, Bulgarie (que) rex et Luczenburgensis heres. Caput XXXIV. Relacio oratorum a papa redeuncium manibus vacuis, sed qui a Bohemia plenis, obseruatis ibidem cerimoniis et ritibus ecclesie, disposicioque ad disputacionem cum eis. Celebratis congregacionibus tredecim, quarum maior fere pars super causa sancti Poncii, Marcio mense incorporati sunt Bernardus Gerundensis episcopus, Georgius de Bar- dessino vtriusque iuris doctor prothonotarius procuratorie, Arnoldus in Browile Coloniensis diocesis abbas, Petrus decretorum doctor pro vniuersitate Lubicensi, Johannes Torrandi,

Strana 942
942 Liber X. Caput XXXIV. Petrus Francisci in decretis licenciati, Johannes de Turricella baccalarius in vtroque, Johannes Fleckenstein Grandisuallis diocesis Basiliensis prepositus, Petrus Oliuerii cla- uiger Gerundensis, canonici duo. Sancta synodus recepit Dyonisium de Sabrenays et Hen- ricum Diesth in theologia professores, ambasiatores ad papam destinatos. Qui conmemo- rantes proposiciones per eos factas coram papa et cardinalibus, retulerunt magnas honori- ficencias exhibitas eisdem ex parte pape ac per cardinales et alios Romane curie, susce- pisseque a papa responsum quantum ad sex peticiones eidem ex parte concilii insinuatas, quod Tarentinus archiepiscopus per eum ad concilium destinandus duceret contentamentum illarum, quod sic esse eciam littere pape credenciales in personas eorum, similiter et col- legii cardinalium summarie significabant. Postque datam huiusmodi responsionem magna facta per eos instancia, vt saltem dignaretur concedere saluum conductum pro aduentu Grecorum, quemadmodum fecissent principes et communitates omnes per concilium requi- siti, papa annuere minime volens perstetisset in prius dato responso. Suscepit quoque sancta synodus litteras imperatoris Romanorum, requirentis causam inter marchionem Brandenburgensem et Henricum Bauarie ducem, quoniam prophana esset, remitti ad forum suum imperiale, quod eciam marchio ipse requirebat reuocata potestate ad litigandum pro- curatoribus suis (concessa), causatus dictum Henricum actorem esse disturbii, omnium scandalorum et dampnorum, que in patria contingebant, propterea quod numquam voluisset tenere treugas indictas per imperatorem, indictas quoque vltimo auctoritate concilii, nolens, prout alias significauerat, per ambasiatores concilii concordata sigillare. Alias rur- sum litteras imperatoris credenciales in personam Georgii militis, ambasiatoris sui, parte eius exhortantis concilium vt, quamuis gracias expectatiuas, de qua re in concilio persepe fuerat tractatum, reuocaret, remanerent tamen facte per eum vigore primariarum pre- cum; querelam agentis rursus, quod per sentenciam latam in concilio reuocata essent edicta imperialia in causa Cameracensi per eum concessa; hortabatur eciam, vt sancta synodus non reuocaret oratores suos Bohemie constitutos. Per quorum litteras tunc per- lectas concilio innotuit, quod dominica ante natale domini in ciuitate Pragensi Bohemi compactata execucioni tradentes erexerant cruces posuerantque ymagines in ecclesiis et aquam benedictam in introitu earum, susceperantque pacem post agnus Dei ; in die quoque purificacionis portauerant candelas in manibus, et feria quarta in capite ieiunii receperant cineres ; ad institucionem tamen vt legittimam plebanorum nondum fuerat processum, sed supersedebatur ad tempus eratque iam ordinata ambasiata solemnis, vt ad concilium veniret super determinacione articuli de communione sub vtraque specie, an foret de neccessitate diuini precepti. Actam denique fuisse postmodum dictam legittimam institucionem concilio innotuit feria n°. post pentecosten per litteras Constanciensis episcopi; licenciatum quoque a regno fuisse magistrum Petrum Anglicum, vnum ex quatuor disputatoribus suis, pristinos affirmantem errores. Mense vero sequenti tercia die alter oratorum concilii in regno Bohemie, Martinus Beruerii decanus Turonensis, regressus retulit in congregacione gene- rali regni Bohemie tria fuisse conclusa: quod duodecim barones et octo clienteles, sub hac appellacione ibidem nuncupati nobiles, sedere deberent ad iudicia regni, itaque regimen popularium redibat ad nobiles; item quod laborandum esset in argenti fodinis, conuenturis ad id alias expulsis operariis Theutonicis, non cogendis ad vtramque, sed mansuris in libertate communionis sub altera tantum specie, quod Constanciensis episcopus Rotho-

Strana 943
Liber X. Caput XXXIV. 943 magensis prouincie, legatus concilii in regno Bohemie, relator quoque ipse requisiti con- suluerant sic agendum tamquam de neccessitate fidei; et postremo imponendum fore sub- sidium generale per totum Bohemie regnum, vt amouerentur que durante guerra impigno- rata erant bona regnicolarum. In altera deinde congregacione generali tenta ad domi- nicam Letare suscepta fuerant per ipsos Bohemos capitula contenta in cedula data ciuibus Pragensibus per concilii oratores super ritibus ecclesie per illos obseruandis, susceptaque fuerant auctentice repugnancia non obstante, quam fecerant sacerdotes desuper obuiantes. Item quod iam conuenissent ad ecclesiam Pragensem plures qui fugerant ex canonicis. Ordinatum eciam fuerat, vt ex magistris arcium legittimi plebani instituerentur. Conmen- dabat autem singulariter prefatus Martinus imperatorem, quoniam exhibuisset semper se fauorabilem negociis fidei et vnitatis ecclesiastice, adeo vt tempore quo presbiteri obuia- bant ne acceptarentur ritus ecclesiastici, contestatus fuerit publice se nolle esse in regno erroneo, ideoque si obseruare premissa nollent, statim recessurus esset a regno. Noti- ficabat preterea in dicta relacione, quod omnes Bohemi dolerent iam de preteritis exces- sibus, multique eorum confitebantur conscienciam agentes de vsurpacione communionis sub vtraque specie, admirantes semetipsos tam profunde cecidisse, et laudantes patres concilii de sanctitate pro tanta diligencia et pietate adhibita circa reduccionem ipsorum, qui plu- rimum optabant, vt legacio concilii in regno Bohemie continuaretur. Quod eciam ex parte imperatoris vigore litterarum credencie attestabatur, significantis id esse neccesse eidem- que vtile ac negociis ecclesie, vt cum legatis ipsis conferret super occurrentibus, que multa quamdiu noue ac tenere erant plantaciones. Retulit insuper eciam secundas litteras con- cilii de vocacione Bohemorum super discussione articuli de communione sub vtraque specie intimatas fuisse eisdem, super quo per litteras imperatoris scriptas Prage nona Aprilis intimatum est tercia die Maii iam electos fuisse oratores venturos, et rogabat expectandos esse ante diffinicionem; per litteras quoque dicti Constanciensis episcopi de prospero suc- cessu in spiritualibus, quia iam ordinatum diuinum officium et aliqua monasteria fuissent aperta, seque vno die communicasse tricentos Bohemos sub vna tantum specie, qui iam consecrauerat multa altaria, plurimis administrato sacramento confirmacionis. Super materia autem disputacionis cum Bohemis habende, ad quam fuerant Bohemi vocati, asserebaturque pro eorum accessu ad concilium iam fuisse ordinatum, Johannes de Polomar, cui prin- cipaliter onus impositum erat, desuper conceptas, pro maiori parte factas per Johannem de Ragusio primarum tempore disputacionum anno xxxII°., diebus assignatis ei pro audiencia Martis et Sabbati tres, mense isto Aprilio totidem, Maio quinque et Junio tres scripto illas recitans fecit allegaciones coram multitudine patrum in refectorio fratrum minorum, loco disputacionibus fidei consueto. Explicit decima et colleccio vndecima incipit de loci decretacione ad yeumenici concilii celebracionem. Sequitur capitulum primum.

Strana 944
944 (Incipit liber vndecimus.) Caput I. Prohemium vndecime colleccionis, quod iuxta mandatum apostolis datum, vt transire nollent de domo in domum, sancta synodus permansit constanter in facta primum eleccione loci. idei christiane inmobile fundamentum, dominus noster Jhesus Christus, quemadmodum ecclesie sue dedit vt columna esset et firmamentum veritatis, ita et magnitudine constancie resplendere voluit discipulos suos. Quapropter cum ad conuersionem aliorum eos depu- tasset, salutare hoc illis dedit preceptum, vt in quamcumque domum intrarent ibidem per- manerent, iniungens ab expresso, ne transire vellent de domo in domum sub spe fortasse hospicii melioris. Sed et cum adiecit, vt ciuitate vna eos persequente in aliam fugerent, vtique voluit, quamdiu beniuoli erant receptores, vt opus iniunctum explerent, prima quam introiissent manere domo debere, edentes et bibentes que essent apud illos. Cumque id voluerit strictissime obseruari, non de qualibet domo, vtpote quam fortuito vel alias in- troiissent, sed de illa intellexit, quam accepissent interrogacione preuia habitatores eius reputari dignos. Hoc profecto mandatum needum apostolis ad predicandum missis, sed et LXXII. iniunxit discipulis, vt illi agnoscerent, quanto dignitatis maioris et alcioris erant officii, se obnoxios magis illud inuiolabiliter obseruare. Siquidem in rebus humanis eum nichil sit magnum nisi magnus et constans animus, vtique illusio et variacio quanto sunt maiores in personis ecclesiasticis amplius sunt vitande, propterea quod locum teneant apo- stolorum Christi et discipulorum, qui ab eo de constancia inflexibiliter conseruanda mandata suscepere. Quibus palam innotescit, quanto honestas suadebat, quinymo vrgebat neccessitas constantem in prosecucione sancti operis inchoati firmamque manere sanctam Basiliensem synodum, vniuersalem representantem ecclesiam, in qua necdum virtute sed actu manebant apostolorum successores locaque tenentes prophetarum et ewangelistarum, pastores quo- que et doctores plurimi, quos Christus in celum ascendens dedit in opus ministerii ad edificacionem ecclesie, ne fideles catholici velut paruuli fluctuantes omni vento circum-

Strana 945
Liber XI. Caput I. II. 945 ferrentur, sieut gentes ambulantes in vanitate sensus sui, et quomodo passeres in monte ab arbore in arborem transmigrantes. Dicta hec fuerint generaliter ad prefacionem insi- nuande vndecime huius colleccionis, principaliter vt precedentes due relature gesta per sanctam synodum in materia vnionis Grecorum, ad quam prosequendam multi suaserunt vt fieret alterius loci eleccio et de domo in domum transiret sancta synodus eam nemine per- sequente. Sed eidem visum est vt maneret, requirente ciuitate ipsa Auinionensi, quam iam introierat per oratores suos ad eam destinatos, et quam non fortuito vel leui aut precipiti, sed destinato proposito, graui, diuturna maturaque elegerat deliberacione, vt in ea cele- braretur ycumenicum concilium ad vnionem Grecorum, testimonium perhibente quod digna esset duplo maiori parte multitudinis patrum sanctam synodum constituencium, quorum iussis obediens ea ciuitas iam sex millia ducatorum assignauerat capitaneo galearum, rege Francie, parte synodi requisito vt in ea fieret concilium, omnimodis prestante auxilia et fauores. Sed et quorundam tam vehemens fuit in aduersum (contencio), vt contigerit, quod inauditum a seculis fuerat, sub nomine generalis concilii contraria duo simul publi- cari decreta, dum in deputacionibus, generali congregacione, ac eciam in sessione deuen- tum fuerit ad duas contrarias nominaciones loci, in quo celebranda esset ycumenica synodus. Et rursus illi apertissime cognoscentes sanctam synodum per eleccionem alterius loci nolle transire de domo in domum, adhuc magnopere conati sunt vt ipsum vnionis opus duabus viis prosequeretur, quarum altera in auxilium alterius fore ab inicio predicabatur; sed quoniam inuicem erant aduersantes, prout scripturarum monstratur tenore, alteri altera impedimentum fuit et ita preuenit, vt alteri prosequendi locum non relinqueret, vtque relacio attestata est, preueniens non reuelauit duas fuisse electas vias sibi inuicem auxi- liantes, sed vnicam se fore electam, altera priori propositum suum exequi non valente. Cum vero vtraque loci nominacio sub nomine sancte Basiliensis synodi in spiritu sancto legittime congregate intentum prosequeretur suum, ne malediccio aduersus terram ingre- dientem duabus viis sanctam synodum contingeret, non paciens vt spiritui sancto attri- bueretur locutum fuisse duas sentencias contrarias vna eademque sessione, diuina illi con- tinua affuit prouidencia, palam omnibus faciens in duarum prosecucionem viarum nunquam assensisse sanctum Basiliense concilium. De hiis igitur aliisque annexis relaturus est vnde- cimus iste liber, ab Aprilio mense sumpto inicio. Caput II. Prima contencio super eleccione secundi loci inter legatum et abbatem Virgi- liacensem, dicto summarie quam sit periculosa assercio, si priusquam obediatur potesta- tem habenti, constare debet de recta eius intencione. In quo quidem Aprilio mense celebratis congregacionibus octo incorporati extitere N. Papiensis, procuratorie Barchinonensis episcopi, Luchinus de Dona diocesis Cumane abbas, Thomasius de Cellis, Ambrosius de Pantulo decretorum doctores, Michael de Dal- lon, Guillermus de Testa in decretis, Johannes de Chissiaco in legibus licenciati, frater Anthonius de Michaele baccalarius formatus in theologia, Johannes Scultbas in Snacken- burg Verdensis, Johannes de Rasconibus sancte Fidelis Cumane, frater Dominicus de La- schampa de Rondanario extra muros Cumanos ordinis humiliatorum, Marchus de Pauero- Seriptores II. 119

Strana 946
946 Liber XI. Caput II. nibus sancti Michaelis Cremone veteris, Zaminus de Brochariis sancti Appollinaris Cremo- nensis, Franciscus de Annadiis Vituli Placentine, Franciscus de Thomagiis Englene, Jo- hannes de Fossato sancti Stephani de Olzate Mediolanensis, Bartholomeus de Paterno sancti Thome Laudensis prepositi, Dyonisius de Buxo ordinarius ecclesie Mediolanensis, canonici octo, priores quatuor et alii nouem. Sancta synodus litteras audiuit imperatoris et patriarche Constantinopolitani, que concilii ad eos recepisse seque eciam fuisse letatos de concilii leticia, gaudentis eos concordasse cum oratoribus concilii; Basileam autem omnino recusarent pro concilio ycumenico nunquam acceptaturi, sed de locis nominatis quemcumque concilium eligeret. Quod eciam Johannes de Ragusio significabat per litteras suas, manifestansque bonam disposicionem Grecorum exhortabatur, ne per concilium esset defectus, alias multis inexcogitabilibus malis secuturis. Referebat eciam de magistro quo- dam Sarracenorum animo christiano constituto apud ciuitatem studii generalis distantis a Constantinopoli dietis quatuor, quod irrideret fabulas Machometi dum legeret, quodque arioli eorum predicarent inminere tunc destruccionem cultorum Machometi et arbitrabantur id futurum per medium vnionis, que tractabatur inter Latinos et Grécos; item quod tres fratres minores cum licencia ordinis transire volebant ad magnum Turcum Christi nomen publice confessuri. Recepit quoque plures litteras oratorum suorum apud Auinionem con- stitutorum; quo die illas recepit, explicabitur suo loco. Fuerunt enim assignati XLII. dies, infra quos de recepcione pecuniarum erant notificaturi; vnde sicut preterito mense circa prosecucionem eleccionis Auinionensis in sancta synodo omnia conquiescebant expectacione transituri termini, ita in hoc mense ante et post noticiam habitam de modo satisfaccionis eorum plurime non minus acerrime quam periculose fuerunt agitaciones. Quarum prima fuit inter legatum et abbatem Virgiliacensem. Siquidem feria quarta post pasca tercia die mensis huius cum decanus Turonensis e Bohemia veniens retulisset noua prospera Marcio mense narrata circa reduccionem Bohemorum, legatus post graciarum acciones redditas de huiusmodi beneficio extendens sermonem dicebat arborem euangelicam non posse malos fructus facere, statimque subiungens nolle se in parabolis loqui dicebat, quod per arborem bonam intelligeretur intencio bona principaliter respectu Dei, et quoniam talis fuerat patrum intencio circa Bohemorum causam, ideo prospere actum erat, et ita intelligendum esset generalia concilia non posse errare. Applicabat autem sie procedendum fore in negocio vnionis Grecorum, vt non esset mixtio alicuius temporalitatis, nec gloriari opor- teret dicendo concilia errare non posse, namque requirebatur vt non solum esset legittima congregacio, sed legittima celebracio, quoniam faueret Deus accionibus patrum seu con- cilii, cum bona fierent intencione et quando se conformarent diffinicionibus patrum, per hoc volens significare quod iuxta cedulam de assignacione termini procedendum esset ad alterius loci eleccionem; item quod Gallici prosequerentur eleccionem Auinionensem non tam faciende vnionis Grecorum respectu, quam Romanam curiam ab Ytalia in Auinionem trahendi. Vtrum autem Ytalicis remissius aut vehemencius foret studium illam retinendi, prefatus abbas non replicauit, sed dicebat eum debere attendere, quam periculosam ad eneruandam omnium auctoritatem generalium conciliorum adderet condicionem, quasdam in id propositi allegans raciones, legato postmodum replicante; que autem ille fuerunt, scriptas non reperi in libro de tempore. Cui superaddere non audeo, quamuis diminuens persepe, sed hee fortassis fuere tunc vel similes raciones. Etenim si primo constare haberet

Strana 947
Liber XI. Caput II. III. 947 de recta patrum intencione principaliter respectu Dei circa synodales acciones, pateret ianua vt nunquam traderentur execucioni, cum de illa vix constare posset aut nunquam Coram quo preterea iudice, cum in terris suprema sit auctoritas generalis concilii, sed et si ecclesia de interioribus non iudicat, quia homines vident que exterius patent, Deus autem intuetur cor, quanto minus terrena potestas. In sacramentis rursus ecclesie eciam si requiritur pro causa intencio ministri, vt facere intendat quod facit ecclesia, censeretur tamen quis baptizatus et adoraretur hostia a quouis consecrata sacerdote, nulla de inten- cione baptizantis facta primum inquisicione. Quod igitur adderetur illa condicio, acciones synodales legittimas esse dumtaxat si recta respectu Dei principaliter assit patrum intencio, hoc non dicebat declaracio synodi Constanciensis, sed absolute loquebatur, quod generali concilio eiusque mandatis et ordinacionibus obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis. Condicio rursus hec eneruatiua esset tocius ecclesiastice iurisdic- cionis, si mandata pape vel cuiusuis alterius prelati essent dumtaxat tunc legittima quando affuisset intencio recta; id ipsum quoque dici posse de iurisdiccione temporali. Quod autem conmemorabat de recta patrum intencione circa negocium Bohemorum, non sic papa fatebatur tunc, similiter et circa processum contra eum qui fiebat prime tempore disso- lucionis, sed eius in ea parte opposiciones minime fuerunt admisse. Vltra denique legitti- mitatem congregacionis requiri eciam et celebracionis fatendum omnibus esse, sed hec legittimitas presumeretur nisi violencia interueniente; etenim cum bonum sit vno modo, malum autem multiphariam, quando tanta multitudo patrum tamque diuersarum nacionum, morum et intencionum, quemadmodum ad generalia concilia venire consueuit, in libertate constituta conuenit in id ipsum, omnibus idem opus fieri volentibus, quod illis recta assit intencio merito censendum foret, presertim quando firma radice in eodem proposito per- maneret. Sicut enim proprie proprium est malicie varie affici nec eadem mente manere, propterea quod vanitati inheret et sic instabilis, caduca, fragilis seu infirma diu vnum idemque propositum sustentare non potest, ita virtuti, que veritati, bonitati et per con- sequens entitati innititur, proprium est, si perseuerat, recta dirigi intencione, altera qui- dem ruente quia super arenam, sed altera inmobili permanente quia supra firmam petram fundata. Caput III. Vt secundo Ytalie locus eligatur exhortacio per legatos pape eorumque facul- tates, ambasiata concilii ad papam pro Auinione illiusque diuersa responsio. Post dictam legati allocucionem de intencione recta patrum putata per eum, si in Ytalia eligeretur locus, secuta est desuper exhortacio ex parte pape. Siquidem per papam destinatus Johannes archiepiscopus Tarentinus, iam dudum receptus presidens in concilio, cum feria secunda post pasca Basileam intrasset, non statim proposuit, sed in fine termini ciuibus Auinionensibus assignati, vndecima videlicet die prefati mensis. Qui sue proposi- cioni interesse voluit interfueruntque oratores Grecorum et ciues Basilienses, perlectaque bulla credenciali pape in personam eius tria fecit : exhortacionem generalem, quam decens, honesta vtilisque plurimum foret vnio ecclesie capitis et membrorum; exhibuit deinde qua- tuor litteras conmissionis apostolice in personas cardinalium sancti Petri, legati quoque 119*

Strana 948
948 Liber XI. Caput III. Juliani et sui; et postremo exhibuit in scriptis responsionem datam per papam ad peticiones sex eidem porrectas per oratores concilii. Legatus autem conmendans oracionem et per- sonam dicti proponentis regraciabatur pape eidemque proponenti dans laudem specialiter quoniam in curia pape residens semper dixisset bona de concilio, promouens apud papam personas illius. Perlectisque dictis litteris conmissionis apostolice tres ipsi in eisdem nomi- nati dixerunt se requirere, exhortari et monere auctoritate sedis apostolice supposita con- cilii, prout in eisdem continebatur litteris. Peticionum autem concilii et responsionis pape, similiter et duarum bullarum principalium dicte apostolice conmissionis tenor sequitur, effectu aliarum exposito. Instrucciones concilii pro ambasiatoribus suis mittendis ad papam. „Primo impetrare curabunt audienciam publicam, pro qua facient omnem instan- ciam possibilem; qua obtenta aut alias in presencia sanctitatis domini nostri et dominorum cardinalium proponent infrascripta. Primo enim exordientur materiam a conmendacione istius sanctissimi negocii vnionis Grecorum, conmemorabuntque eo breuiori stilo quo poterunt ambasiatas missas ad Grecos et suas ad sacrum concilium, et tractatus habitos inter sacrum concilium et illos, ae promissiones hinc inde factas et conclusiones superinde receptas, eciam per suam sanctitatem ratificatas et approbatas, et consequenter alias rati- ficaciones et approbaciones tam per sacrum concilium quam per ipsos iterum et successiue factas. Secundo post huiusmodi exordium dicent, quod sacrum concilium volens quantum ad ipsum pertinet ea que promissa sunt tenere et adimplere et eius intencionem ostendere per effectum, elegit certa loca, in quorum altero congregari debeat ipsum sacrum ycume- nicum concilium, videlicet Basileam, Auinionem et Sabaudiam, laudabuntque huiusmodi loca singulariter singula, prout melius scirent et poterunt adaptare laudes cuiuslibet ciui- tatis et patrie, quantum tamen pertinet ad istud negocium complendum, nullam tamen in conmendacione vnius aliam ciuitatem vel patriam (contemnendo). Et descendendo magis ad speciem poterunt conmendare Basileam tamquam aptissimam ad hoc sacrum negocium propter situm loci, qui est sanissimus, vt docuit experiencia in istis tot annis, in quibus omnes fuerunt sanissimi; propter libertatem, quia est liberrima ciuitas et poterit in ea sacrum concilium libere omnia disponere prout volet; propter fertilitatem et abundanciam rerum ad sustinendam omnem magnam multitudinem; propter patrias vicinas, per quas patet omnibus tutus accessus ad ipsam ciuitatem; propter dominum imperatorem, ad quem pertinet ipsa ciuitas Basiliensis et qui semper fuit affectus ad hanc vnionem, et maxime est tuta sanctitati domini nostri, et demum circa hanc ciuitatem Basiliensem concludent sup- plicantes sue sanctitati, quia quod Greci veniant ad hanc ciuitatem consistit in voluntate Grecorum, et dignetur sua sanctitas scribere litteras domino imperatori Grecorum et patriarche et eciam facere quod alii scribant, quod Greci ipsi velint hanc ciuitatem Basi- liensem acceptare et ad eam venire. Postea poterunt et habebunt conmendare eleccionem Auinionensem ex pluribus racionibus, propter concurrenciam cum sua sanctitate, que ante quinquennium suis bullis significauit concilio quod eligebat Auinionem pro loco proximi futuri concilii generalis, sic quod (si) Auinio eligeretur nil aliud est quam sue ordinacioni

Strana 949
Liber XI. Caput III. 949 parere excepta modica temporis anticipacione, quam summe optare debet vt tot Grecorum anime salue fiant; propter facilem accessum Grecorum, necnon domini imperatoris Roma- norum ac regum et principum aliorumque Latinorum, quorum subsidio possent subleuari, quod reduccionis potest esse plurimum inductiuum; propter concurrere cum Grecis et eis gratificari, qui locum mari vicinum instancius suis litteris petiuerunt; propter situm loci, quia est fere in medio omnium nacionum; propter fertilitatem et habundanciam rerum; propter suam sanctitatem, que poterit ibi habere mansionem optimam et similiter omnes domini cardinales et ceteri curiales; propter securitatem eciam sue sanctitatis, quia erit in ciuitate sibi et ecclesie Romane subiecta et apud homines quietissimos et fidelissimos sue sanctitati, et habebit christianissimum regem Francie et alios reges et principes vicinos sue sanctitati deuotissimos, in quibus multum potest confidere sua sanctitas et eciam suscipere non mediocrem securitatem; item propter facilem sue sanctitatis accessum et similiter omnium dominorum cardinalium et curialium ad dictam ciuitatem, ad quam, posteaquam fuerint in Pisis, venire possunt per mare in quinque aut sex diebus ad plus, poteruntque omnia eorum bona secum deferre; et demum concludendo supplicabunt sue sanctitati, vt velit congruo tempore ad ipsam ciuitatem Auinionensem venire. Post hec descendent ad conmendandum patriam Sabaudie, conmemorantes situm illius patrie et eius securitatem et aptitudinem quoad omnes vndecumque venire debentes, siue Latini siue Greci sint, et maxime conmendando illum principem religiosissimum et deuotissimum et ad suam sancti- tatem maxime affectum, ex quibus concludent, si concilium ibi teneri contingat, quia forte in Auinione esse non posset, suam sanctitatem illuc accedere debere, atque vt illuc acce- dere velit opportuno tempore supplicabunt. Instabunt insuper et supplicabunt sanctitati sue, vt prelatos omnesque Christi fideles, qui rei tante adesse tenentur vt proficere pote- runt, quanto cicius requirat ac eis mandet, vt se omnino disponant venire, ita vt prelati et alii ecclesiastici ac quam maxime vniuersitates studiorum sub modis et censuris effica- cioribus compellantur in loco huius sacri concilii comparere infra mensem Julii. Deinde quia ad hoc negocium perficiendum plurime expense sunt neccessarie, supplicabunt sue sanctitati propter vberiores fructus ex indulgenciis consequendos vt dignetur ad omnes prelatos ac reges et principes scribere litteras promotoriales pro ipsis indulgenciis pro- mouendis et cum deuocione suscipiendis, vt hoc opus tam sanctum dirigi possit et com- pleri; nec non quod sua sanctitas, attenta magna vtilitate fidei et impensa graui aut alias importabili ecclesie, alias plenarias indulgencias, nisi in fauorem fidei directe fuerint con- cesse, dignetur suspendere ad biennium. Postremo cum sacrum concilium iudicet nedum expedire sed et neccessarium esse quod vna decima vniuersalis imponatur pro oneribus supportandis dicte reduccionis Grecorum, et eadem decima fuerit conclusa in sacris quatuor deputacionibus, sed ad deferendum sue sanctitati non extitit decretata, supplicabunt sue sanctitati quod placeat mandare suis legatis, vt auctoritate sua concurrant et fauores opportunos prebeant, prout sacrum concilium ordinabit fore faciendum, ad effectum debitum huiusmodi imposicionis exequendum, vtque eadem sanctitas sua inhibeat subterfugientibus et appellantibus remedia prestari aut eorum appellaciones recipi. Finaliter pro sua breui expedicione instabunt et petent saluum conductum pro imperatore et patriarcha Constanti- nopolitano ceterisque patriarchis, archiepiscopis et episcopis et aliis Grecis vsque ad mille personas, prout sacrum concilium ac reges et principes libere concesserunt. Petent eciam

Strana 950
950 Liber XI. Caput III. instantissime a sua sanctitate, vt pro omnibus Latinis dignetur saluum conductum conce- dere in forma per concilium ordinata et per reges et principes, a quibus petitus est, con- cessa, prout eciam ambasiatores regis Francie christianissimi a sua sanctitate redeuntes publice dixerunt eandem suam sanctitatem facere velle et ita obtulerunt, mandetque sue sanctitatis vicariis, legatis eciam de latere et quibuscumque aliis sedis apostolice officia- libus vbilibet constitutis, quatenus patribus huius sacri concilii aliisque omnibus et singulis ad ipsum concilium ycumenicum venturii in fauorem fidei fauores prestent et securitates concedant opportunas. Et quia plurimum conuenit vtilitati rerum agendarum, quod sanc- tissimus dominus noster excitet Grecos huc venire aut saltem ad partes cismarinas nomi- natas declinare, sicut eciam facit sacrum concilium, et ex conuencione recepta cum capi- taneo galearum galee ipse debent prima Marcii nauigacionem incipere et ex tunc stipendia incipient capere, supplicabunt vt omnino infra xx. dies habeant expedicionem totalem eciam ad deferendum litteras ambasiatoribus concilii, qui erunt in Nicia, et post dictum tempus, siue expediti fuerint sine non, omnino iter arripiant et continuabunt sine fraude, ita vt si littere habite fuerint, mittantur ad Niciam ambasiatoribus sacri concilii, ipsi autem ambasiatores veniant ad hoc sacrum concilium, facturi relacionem de hiis que egerint cum sua sanctitate. Bruneti notarius. Responsiones pape date ad peticiones oratorum sacri concilii. „Super primo, videlicet de eleccione Basilee, Auinionis et Sabaudie etc., sanctissimus dominus noster, cum primum huiusmodi audiuit, non parum admiratus fuit, cum Greci multociens responderunt nolle venire Basileam, similiter de Auinione, cum omnibus viden- tibus tenorem decreti euidenter liqueat non comprehendi in decreto, similiter de Sabaudia, cum in ea non sit aliquis locus capax tante multitudinis, que in tali vniuersali concilio verisimiliter intererit, ac eciam cum sacrum concilium bis solemniter in scriptis responderit velle eligere talem locum, ad quem sua sanctitas commode accedere possit; considerata autem debilitate notoria persone sue et aliis racionabilibus causis omnes possunt diiudicare ipsum ad illum locum non posse commode venire, nec Ytaliam hoc tempore egredi. Acce- dunt eciam raciones ille, quas vterque ambasiator domini imperatoris Constantinopolitani et patriarche tam in curia Romana quam hic in scriptis dedit; dicunt enim expresse, sicut sepe referunt se dixisse, Basileam ex certis causis non posse Grecos accedere, nec ad Auinionem velle venire tanquam nullo modo in decreto comprehensam, de Sabaudia autem dicunt se intellexisse de dominio illo domini ducis Sabaudie, quod est in Pedemoncium. Propter quas causas putat dominus noster quod sacrum concilium, cum semper asseruerit totis viribus velle laborare ad vnionem Grecorum, non debeat persistere in talibus locis, in quibus hoc tam sanctum negocium ad optatum finem deduci non potest, et presertim cum tam in curia Romana quam alibi reputatum fuerit quod Auinionenses non soluerent tantam pecuniam, si quo modo non essent certi quod Greci ad illam ciuitatem venirent, nec pro Sabaudia pecunia neccessaria oblata sit. Quamobrem obsecrat sua sanctitas sacrum concilium, si sibi est cordi tantum bonum, quantum est vnio Grecorum, vt velit cogitare de loco in quo illud effici possit, qui videlicet, vt ipsi Greci requirunt et omnes senciunt,

Strana 951
Liber XI. Caput III. 951 accommodus sit ipsis Grecis et sue sanctitati, cuius presenciam plurimum ipsum sacrum concilium dixit se desiderare in predicto ycumenico concilio. Quoad articulum de indul- genciis etc. quid alias reuerendissimi domini cardinales sancte Crucis et sancti Petri, apostolice sedis legati, nomine domini nostri pape responderint, a memoria dominacionum vestrarum non debeat excidisse, quod si fuisset acceptatum, sicut debuisset, multo maior successisset fructus ex ipsis indulgenciis. Quod autem alias obtulit nunc minime recusat, sed videtur sibi quod merito prius debeat eligi locus, in quo istud negocium verisimiliter compleri possit, sicut ipsi Greci postulant; dare autem indulgencias propter aduentum ipsorum Grecorum et non habere aliquam certitudinem de aduentu ipsorum, ymo pocius de contrario si non eligatur locus accommodus, timendum valde esset ne redundaret in igno- miniam ecclesie, et multi suspicarentur fuisse quandam delusionem. Non solum autem indulgencias pro predicto negocio, sed quodcumque subsidium et auxilium quoquo modo possibile sue sanctitati paratum se offert ipse dominus noster promptissimo ac libentissimo animo impendere, dummodo res taliter fiat quod sperari debeat de ipso concilio ycumenico, propter quod ista petuntur, necnon alia facere que cedant ad honorem et vtilitatem huius sacri concilii et suppositorum eius. Et si Deus dederit, quod paternitates vestre cum sua sanctitate simul in eodem loco conueniant, offert se tam gratum, tam propicium ac promptum exhibere tam in isto sancto negocio vnionis Grecorum, quam in reformacione ecclesie et in omnibus concernentibus honorem Dei et bonum publicum, quod merito gau- debunt patres sacri concilii cum eadem sanctitate conuenisse. Quantum ad decimam etc. videtur domino nostro et sacro collegio, quod hoc negocium tam pium est quod nullum subsidium, nulla subuencio per aliquem recusari deberet, et quo magis sanctum et pium est, eo indignius et absurdius videtur quod talia preparatoria non fiant, per que ad optatum possit finem deduci. Et cum locus principale fundamentum sit in isto negocio agaturque de tanto bono, quo maius agitari non possit, merito talis locus eligi deberet, ad quem ipsi Greci libentissime proficiscerentur et in quo is qui vicem gerit domini nostri Jhesu Christi in terris, cuius presenciam tantopere petunt Greci et vos ipsi desiderare asseritis, commode interuenire posset. Quanta autem culpa et in celo et in terra computabitur illis, qui solum propter locum aut distanciam sex vel octo dietarum erunt causa impediendi tantum bonum, vos ipsi diiudicetis. Et quoniam clerus vbique terrarum maxime depauperatus est, ne frustra et incassum grauetur, offert dominus noster quod decima imponatur seu colligatur, cum aliqua certitudo habita fuerit de aduentu ipsorum Grecorum; vnde si locus eligatur ydoneus, vt predictum est, statim sunt expense neccessarie parate, et si forsitan aliquo casu contingeret Grecos non venire, huiusmodi expense, que interim facte fuerint, sine tanto onere decime exsoluentur. Quoad saluum conductum etc. quia saluus conductus respicit locum et ex predictis causis sanctitas sua existimat, quod alius locus merito eligi debeat, ideo sibi visum est, quod de loco congruenti vt predictum prius conueniatur, quo facto et saluus conductus et omnia alia neccessaria non solum pro Grecis, sed pro plenissima secu- ritate omnium Latinorum volencium ad concilium venire erunt parata et ex parte sua nichil penitus deficiet. Quoad vltimum de conuocacione prelatorum etc. postquam erit de loco vt predicitur conclusum, libentissime et cum omni debita instancia fiet requisicio petita, et cum Dei gracia in magna copia erunt notabilissimi prelati. Et cum pace vestra dictum sit, non potest dominus noster, ymo et omnes alii affecti huic sancto negocio non

Strana 952
952 Liber XI. Caput III. 86. 1437. 27. Febr. mirari et dolere, quod pro decore ecclesie nostre Latine ac feliciori direccione rerum et aliorum neccessariorum, ac pro frequenciori copia paternitates vestre non dent aliam operam, quod ipse summus pontifex caput ecclesie in ipso ycumenico concilio, in quo de tam arduis " tractabitur negociis, possit interesse. Responsio suprascripta tradita fuit et oblata in generali congregacione sacri con- cilii generalis Basiliensis per reuerendissimum dominum Johannem archiepiscopum Taren- tinum nomine sanctissimi domini Eugenii pape quarti die Jouis xi' Aprilis MCCCCXXXVII°. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis Johanni tituli sancti Petri ad vincula et Juliano tituli sancte Sabine presbiteris cardinalibus, apostolice sedis legatis, ac venerabili fratri Johanni archiepiscopo Tarentino, pro nobis in sacro Basiliensi concilio presidentibus, salutem et apostolicam benediccionem. In supreme dignitatis specula ab altis- simo constituti, dum continua mentis agitacione recensemus, quanta bona prodeant ex vinculo pacis atque vnitatis, quibus omnis monarchia augetur tam ecclesiastica quam mun- dana, quanta eciam mala producant dissensiones et discordie, quibus eciam maxime res collabi et dissipari consueuerunt, omni diligencia operam efficacem conamur impendere, vt pax in vniuersali ecclesia et quies vigeat, subsequaturque Christi fidelium tranquillitas et fides catholica optatum suscipiat incrementum. Nouit altissimus qui renes et corda hominum scrutatur, et vobis quoque notissimum existit, quanto cum desiderio et affeccione semper procurauimus, vt orientalis et occidentalis ecclesie vnirentur, ad quam rem dili- gentem operam impendimus et omni cura vacauimus, sollicitando Grecos et ad eos transmittendo sepius nuncios et oratores nostros, ac illorum ad nos destinatos benigne suscipiendo. Hec vt facilius consequi possemus, et vt illi ad tractandam hanc vnionem magis incitarentur, atque eciam reformacio ecclesie per nostram operacionem perfecte effici et alia, que pro augmento fidei et christiane reipublice statu vtilia et neccessaria viderentur, maturo consilio agi possent, optabamus, prout erat equissimum et neccessarium, vt pro transferendo Basiliensi concilio, in quo tractari et perfici valerent, eligeretur locus ad quem nos commode possemus accedere, cum et ipsi Greci presenciam nostram in con- cilio futuro omnino postularent. Verum cum postea significatum esset nobis ciuitatem Basiliensem, Auinionensem et Sabaudiam pro huiusmodi celebrando concilio esse nomi- nata, non parua admiracio nos cepit, attento maxime quod huiusmodi loca partim a Grecis antea reiecta, partim non comprehensa in decreto concilii, partim inepta et minime accom- moda tante rei, tum vero nobis fere impossibile ad accedendum. Hac nobis in cogitacione existentibus superuenit ad nos imperatoris et patriarche Grecorum orator, qui cum de hac locorum nominacione audisset, palam retulit hec loca Grecis non placere propter causas predictas, sed maxime quia Greci nullum locum acceptare pro huiusmodi concilio vellent nisi esset talis, vt in illo possemus commode interesse, quoniam imperator et patriarcha eorum omnino nobiscum vellent conuenire. Accessit ad idem quod alter oratorum predic- torum Grecorum, qui Basileam profectus est, vt vera relacione didicimus, publice dixit et postea in scriptis in concilio tradidit locum esse eligendum nominatum in decreto, qui cum et ipsis Grecis et nobis habilis esset, cum presencia nostra omnino esset neccessaria, sine qua nichil boni fieri posse crederent et eciam, nisi nos presentes futuri essemus in concilio, Greci a veniendo retraherentur. Hiis intellectis magna nos cura et sollicitudo effecit intentos, ne aliquid oriatur quod tam salutiferum bonum impediat, et ne hac obmissa occa-

Strana 953
Liber XI. Caput III. 953 sione tam sancte rei frustremur effectu. Nam cum ex vrgentibus et neccessariis causis, que nobis et multis proprie sunt notissime, nequeamus vllo modo extra Ytaliam proficisci, nollemus tanta bona tam salubria ecclesie et populo Dei impediri aut retardari ex defectu loci, qui nisi prout Greci volunt et ipsis et nobis accommodus eligatur, plurima ex eo scandala et perniciosa mala in ecclesia verisimiliter subsequi valerent. Itaque cum pre- cipuum nostrum desiderium versetur circa vnitatem Grecorum, cum pacem ecclesie tota mente exoptemus, tum perfectam reformacionem cupiamus, que sine nobis secundum iudi- cium eorum qui recte sapiunt nullatenus perfici possent, cum eciam omnibus et que iam exorta sunt et futuris seandalis, quantum humano fieri potest consilio, obuiare per nostram presenciam desideramus, de consilio et assensu venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium vobis tenore presencium mandamus et per Christi passionem iniungimus, vt predictis et aliis racionibus euidentissimis, que multe sunt, ad euitandas dissensionum materias exhortemini venerabiles fratres et dilectos filios qui sunt in concilio, vt velint ad laudem et reuerenciam saluatoris nostri ac propter sui sanctissimi sanguinis aspersionem, propter pacem ecclesie, propter tantorum bonorum perfeccionem eligere locum in Ytalia pro huiusmodi transferendo concilio, qui gratus sit Grecis et nobis aptus et habilis ad accedendum. Exhortemini vt remoueantur disceptaciones et dissensiones omnes de medio, vt ambulantes in osculo sancto pacis et cordis simplicitate iactent in Deum suos cogitatus, et in suis consiliis sequantur caritatem, nam qui preceptis Dei obtem- perare voluerit, non sequetur aut queret que sua sunt, sed que Dei et proximi, pacem diliget ecclesie, neque volet locum esse impedimento, quominus tam salutarium operum consummacio subsequatur. Volumus insuper et iniungimus vobis, ne qua via obmittatur, per quam speretur ad finem premissorum posse perueniri; vt requiratis similiter et horte- mini omnes et singulos regum et prelatorum et principum oratores et procuratores in con- cilio existentes, ac eciam prelatos et principes circumuicinos, vt vobiscum assint ad exhor- tacionem istam circa loci ipsius concordem eleccionem, ita vt per nostra et illorum opera fructuosa valeat auctore domino ad tam grata Deo opera et mundo salutaria cum pace et concordia feliciter perueniri. Datum Bononie anno incarnacionis dominice NCCCCXXXVI°. ter- cio Kalendas Marcii, pontificatus nostri anno sexto. AD SANCTUS PETRUS SANCTUS PAULUS EUGE NIUS PAPA IIII. VÁNINO Ego Eugenius catholice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Jordanus episcopus Sabinensis subscripsi. Ego Branda episcopus Portuensis subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli presbiter cardinalis (manu) propria subseripsi. Ego Nicolaus tituli sancte Crucis presbiter cardinalis (manu) propria subscripsi. Ego A. tituli sancti Marci presbiter cardinalis manu pro- pria subscripsi. Ego Lucidus sancte Marie in Cosmedin dyaconus cardi- nalis manu propria subscripsi. Pogius de Curia. Ja. de Viterbio." Scriptores Il. 120

Strana 954
954 Liber XI. Caput III. 87. 1437. 6. Mart. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis Johanni tituli sancti Petri ad vincula et Juliano tituli sancte Sabine presbiteris cardinalibus, apostolice sedis legatis, ac venerabili fratri Johanni archiepiscopo Tarentino, in sacro Basiliensi concilio presiden- tibus pro nobis, salutem et apostolicam benediccionem. Ad insinuandum Christi fidelibus nostre intencionis fuisse et esse, vt data possibilitate generale concilium pro reformacione morum, extirpacione heresum et pace populi christiani, pro quibus generalia concilia sunt instituta, in vnitatis et caritatis vinculo celebraretur, nichilque magis optemus quam vt sublata omni scandali et turbacionis materia, si qua in celebracione concilii huiusmodi Suborta videretur, tantum bonum nullatenus postponatur, sed pocius reintegrata caritate et beniuolencia, si quo modo ea inter nos et aliquos cuiuscumque status, gradus, ordinis vel dignitatis existant, vulnerata esse quomodolibet putaretur, ad extirpacionem heresum, reformacionem morum, necnon pacem et quietem populi christiani salubrius intendatur, idcirco vobis, de quorum bonitate, sapiencia et circumspeccione plurimam in domino fidu- ciam obtinemus, omnes et singulos cuiuscumque status, gradus, ordinis, preeminencie vel dignitatis existant, eciam si cardinalatus, patriarchali seu archiepiscopali vel episcopali, aut alia quauis ecclesiastica vel mundana prefulgeant dignitate, ad graciam, caritatem et beniuolenciam nostram et apostolice sedis recipiendi, insuper remittendi et abolendi omnes et singulos errores, excessus seu crimina, si quos vel si qua per eos vel aliquem ipsorum contra nos et sedem apostolicam, necnon venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales seu quoscumque alios, cuiuscumque status vel condicionis existant, communiter vel diuisim conmissa esse contigerit, eciam si ex hiis esset sedes apostolica merito consulenda, cum eis quoque dispensandi, neenon habilitandi et restituendi ad eorum quascumque dignitates, officia et beneficia seu iura, pensiones et bona quecumque, et perinde in statum pristinum per omnia reducendi, ac si nichil erroris, criminis vel ex- cessus per eos vel aliquem eorum penitus conmissum esset, eciam si super hiis vel aliquo eorum contra eos vel eorum aliquem queuis sentencie late essent vel pene inflicte, aut ex iuris disposicione vel quouis modo incurrissent, insuper eciam omnes et singulas cau- ciones neccessaria seu neccessarias, opportuna vel opportunas prestandi, ac illa et illas ab omnibus et singulis predictis exigendi et recipiendi, ac omnia et singula gerendi et faciendi, que ad plenam pacem, concordiam, caritatem et vnitatem reintegrandam et eciam ampliandam vobis neccessaria videbuntur aut eciam opportuna, de venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio et consensu plenam et liberam auctoritate apostolica tenore presencium damus et concedimus facultatem, ratum et gra- tum habituri et ex nunc habentes quicquid per vos in premissis et circa predicta fieri, ordinari et disponi contigerit, eaque faciemus vsque ad satisfaccionem condignam auctore domino inuiolabiliter obseruari. Datum Bononie anno incarnacionis dominice MCCCCXXXVI°. pridie Nonas Marcii, pontificatus nostri anno sexto. Johannes de Steecatis. cc

Strana 955
Liber XI. Capul IV. 955 Caput IV. Requisicio oratorum Grecie in Ytalia locum eligi, legatorum quoque, altera rursus contencio inter cardinalem sancti Petri et abbatem Virgiliacensem, deque impe- dimentis per papam datis ne Auinionenses soluerent. Post eiusmodi presentacionem scripturarum factamque per legatos exhortacionem die sequenti in generali congregacione ordinaria Johannes Dissipato et Manuel, oratores supra mencionati Grecorum, per interpretem proposuerunt, et primo Johannes Dissipato se venisse nomine imperatoris, patriarche et ecclesie orientalis, prout in credencia exposita iam explicauerant; qui et collega agnoscentes de persistencia concilii circa eleccionem Auinionensem recedere volentes rogati a quibusdam ex patribus concilii mansissent, vsque quo ad papam destinati redierunt concilii oratores et vsque ad terminum quadraginta duo- rum dierum assignatum pro solucione Auinionensibus ciuibus. Quoniam igitur iam transisset terminus ille, supplicabant eligi locum alium ydoneum pape et Grecis, certificantes, si persistere vellent patres in Auinione, Grecos nunquam esse venturos per illud mare Sicu- lum, item quod recedere vellent ituri primo ad papam, si prouideret desuper, sin autem, coram Deo et mundo Greci excusati essent per eos non remanere quin vnio, pro qua tan- tum laboratum extiterat, fieret. Id ipsum quoque dicebat socius eius, specialiter ac sepe conmemorans de expositis pape eiusque intencione, ac de neccessitate alterius loci eligendi pro papa et Grecis. Legatus autem respondit, quoniam res ipsa magni erat ponderis, vt diri- geretur a Deo confidendum esset, fieretque in illa prout dictaret spiritus sanctus, super eorum propositis concilio deliberaturo et desuper responsuro. Cardinalis vero Arelatensis dirigens verba ad ipsum Grecum dicebat, quod exponens litteras credencie per eum apportatas solum nominauerat imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum, cumque alias postea non habuisset, quod superadiciebat dicens se requirere nomine ecclesie orientalis; conmemo- rabat eciam de magnitudine expensarum per concilium factarum super vnione quod ascen- deret vltra xxx. millia florenorum, et vsque in illos dies semper actum fuisse iuxta decretum concordatorum, sicque in futurum acturo concilio. Ille autem respondit nomine ecclesie orientalis agi, quando nomine imperatoris et patriarche, quibus subditi erant christiani orientales, que super facto vnionis iam expendisset plus xxxVI. millibus florenorum, sed quod peius non solum expense perderentur, sed omnimode periret (spes) vmquam future vnionis ; interrogatique responderunt ambasiatores ambo se velle stare pro concordatis in decreto vsque ad sanguinem, nec vnum iota velle preterire. Post quorum recessum a con- gregacione lecta fuit littera quatuor episeoporum oratorum in Greciam, ex Auinione quinta mensis significancium sepius desperasse in materia circa solucionem pecuniarum per ciues, sed iam habuissent expedicionem, quia capitaneum contentauerant et ipsis illo die tradenda erat pecunia. Hiis auditis archiepiscopus Lugdunensis seriose conmemorauit litteras concilii ad regem Francie destinatas per primos et secundos oratores responsaque votiua illius eisdemque exhibitum honorem, exhortacionem quoque, vt promissa concilii adimplerent, ad ciues Auinionenses factam per regem personaliter, qui eciam miserat Pictauensem epi- scopum duosque alios de consilio suo super hoc ad Auinionem; per concilium igitur agen- dum esse in complacenciam regis desuper ciuitate Auinionensi a concilio tociens exorati. Cum autem in hac congregacione et alias sepius mencio extitisset facta, quod concilio bona fide negocium vnionis prosequente non sic ex parte pape ageretur, quoniam durante 120*

Strana 956
956 Liber XI. Caput IV. V. termino xxx. dierum miserat in Auinionem archiepiscopum Cretensem et lacobum de Racha- neto oratores suos, qui nomine eius cardinalem de Fuxo et ciues Auinionenses sepius requisierant expresse prohibentes, ne summam pecuniarum promissam sacro concilio expe- dirent, quod postea innotuit eciam ex confessione cardinalis ipsius, Tarentinus archiepi- scopus respondebat mansisse in Auinione Iacobum de Rachaneto, non vero archiepiscopum Cretensem, missum per papam ad regem cum testimonio publico oratores suos in concilio proposuisse et sic fuisse exhortatos eligendum esse pro ycumenico concilio locum pape gratum, et ita speraret responsurum regem. Dicebat rursus Dignensem episcopum ex parte imperatoris in curia Romana constitutum dixisse pape de Buda, vt esset locus pro ycume- nico concilio, sed vbi ille non esset, gratum fore imperatori locum qui pape gratus. Post verba autem Tarentini contra proposita per Lugdunensem archiepiscopum episcopus Dig- nensis dicebat attendendum esse intencionem regis Francie, quod abhorreret media rupture ; ad quem Lugdunensis celebrari concilium in Auinione non esse media rupture, sed quod magis abhorreret suam propriam ecclesiam Dignensis, qui continue laboraret pro habenda pinguiori. Deinde legatus conmemorans cedulam concordie de xLI. diebus quodque in ter- mino Auinionenses non soluerent nec intimarent, dicebat procedendum esse ad alterius loci eleccionem, quapropter cardinalis sancti Petri, ipse et Tarentinus exhortabantur et mone- bant super ea re supposita concilii. Cum vero diceret „auctoritate sedis apostolice", magna turbacio facta est et strepitus pedum, putantibus multis eos velle pronunciare de loco altero. Sed legatus dixit, quod id non tunc intenderet nisi supplicare et requirere per viscera misericordie saluatoris nostri, quatenus propter differenciam loci tantum bonum non de- strueretur, alias quod protestabantur se procedere et facere quod ad eos spectaret in ea parte. Continuo autem cardinalis sancti Petri dicebat de iure fore, quod in actibus commu- nitatis quando vniuersitas deficit, quemlibet vniuersitatis illius posse supplere; vnde cum papa consensisset in decreto Grecorum, ad eum, quia summus pontifex, caput ecclesie et principale membrum, spectabat laborare ne ecclesia Latina deficeret in promissis. Aduersus quem surgens Virgiliacensis abbas extenso digito loquebatur, quod non sic dixisset cum primo venit ad concilium, et ostendisset eis cedulam. Cui cardinalis respondebat verum non esse, quoniam ante sui aduentum cedula fuerat publicata, sed quomodo vel qua aucto- ritate, velut summus esset pontifex, abbas ipse presumeret, quasi ad eum solum spectaret de rebus ecclesie. Cui replicanti ymo sie esse verum, cardinalis respondit durius, sed ne contencio excresceret, patres illico surrexerunt. Prout vero postea perceptum est, cardi- nalis intellexit de cedula contenta in responsione "cogitanti“ data oratoribus pape Septem- brio mense, ipseque ad concilium venerat in fine Nouembris, abbas autem dicebat se de altera intelligere; sed nemine explicante que illa esset, contencio originem accepit exeres- cens nulla facta mentis declaracione. Caput V. Testimonium oratorum concilii de contentacione per ciues Auinionenses exbur- sacione facienda, deque fauoribus regis Francie, et raciocinacio multipharia, vtrum eleccio noua facienda esset aut confirmanda prima. Biduo autem sequenti post missam dominico die lecte fuerunt missiue oratorum continencie amplioris date Auinione sexta mensis, significantes diligenciam eorum apud cardi-

Strana 957
Liber XI. Capul V. 957 nalem de Fuxo et ciues Auinionenses, neenon regem Francie et ducem Sabaudie, regemque Francie Pictauensem episcopum et Goffridum Vasalli consiliarios suos, ducem vero Sabaudie misisse heraldum suum Auinionem, qui eorum parte publice atque secrete hortati fuerant ciues, ne deficerent in promissis. Sed ex parte pape archiepiscopus Cretensis et Jacobus de Rachaneto xxv’. Marcii cum fuissent ingressi ciuitatem Auinionensem, Jacobus ipse pena- liter prohibuerat ne pecunie concilio promisse aliquo modo per ciues exbursarentur; sed ipsi ciues celebrantes generale consilium, in quo erant quinque vel sex millia hominum, nemine discrepante concorditer concluserant velle atque debere adimplere promissa concilio, dummodo illud eisdem promissa adimpleuerit, et super execucione pecuniarum exbursan- darum de singulis parrochiis. Ciues notabiliores deputati ad tractandum cum ipsis oratoribus super caucione prestanda deduxerant eos in locum thesauri sui tunc collecti, partim vt eorum diuicias cernerent certique redderentur de eorum sufficiencia ad implendum pro- missa, viderantque tam in florenis et monetis aliis, vasis aureis et argenteis ac clenodiis preciosis ad valorem centum millium florenorum de camera; et post multa inuicem prelo- cuta contentacione facta capitaneo cum sex millibus iam receptis vsque xxx. millia et octingentos ducatos de reliqua summa securitatem sufficientem dederant, et ad aliqua pro- ipsorum indempnitate iuxta eorum facultates condescenderant eis, pro aliis vero, que accep- tata fuerant per abbatem Boneuallis et Raymundum Taloni, mittebant vt quam cicius per concilium expedirentur. Post auditas oratorum concilii litteras ex Auinione perlectis continuo litteris Iohannis de Ragusio ex Constantinopoli, significantis narrata de tribus fratribus minoribus transituris ad Turcum, Christum coram illo publice confessuris, deque auspicio per medium vnionis Grecorum destruendos Machometi cultores, exordio sumpto a conmen- dacione fidei caritatisque illorum legatus prope aut emissis lacrimis exhortabatur patres propter differenciam loci non pretermittendum esse tantum bonum, contestatusque Auinionen- ses non satisfecisse in termino dicebat procedendum ad alterius loci eleccionem. Die vero sequenti xv'. Aprilis posito in deputacionibus auisamento, vt decretarentur que petebant ciues Auinionenses, ex aduerso autem cum allegaretur ad eleccionem alterius loci proce- dendum, remissa est materia ad deputatos, vt auisarent in ea re de agendis per concilium. Inter quos legatus proposuit deliberandum, vtrum satisfactum fuisset cedule quadraginta duorum dierum, archiepiscopus vero Panormitanus suadebat eciam deliberandum fore, vtrum non obstante quod satisfactum non fuisset, expediebat pocius decretare conclusionem con- cilii, quam procedere ad alterius loci eleccionem; super quo magnis allegacionibus factis postmodum nocioribus, plenitudine quarum gesta sequencia vigent, vtrimque disceptatum est. Allegabantur etenim per legatos eorumque fauentes proposito raciones litteris apostolice conmissionis inserte, deque certitudine futuri aduentus Grecorum duplicatis classibus ad eos destinandis, alteram acceptare nolentes altera conductura eos, non vero vllam accep- tantes confusioni et obprobrio tocius orbis perpetuo subiacerent, iudicaturi eos pertinaces in scismate, quod fouerent tam superabundantem electamque per eos viam pacis acceptare nolentes. Dicebant rursus geminam classem ad magnam esse gloriam catholice ecclesie, tantopere diligentis pacem vt non satis fuisset ei dare omnes expensas veniendo, stando et redeundo, siue fieret vnio aut non fieret, sed vt venirent duplicatas expensas fecisse, pro conducendo eos tempore vno eodemque tam solemnem tamque sumptuosam binam misisse classem. Vt vero dualitas contrarietatem paritura non esset, dicebatur mandandum

Strana 958
958 Liber XI. Caput V. esse ambasiatoribus in galeis pro parte pape aut loci in Ytalia eligendi ituris, si vna concurrerent Constantinopolim, quod permitterent ambasiatores pro Auinione constitutos agere cum Grecis, in nullo eos impedituri, et si efficere possent vt Greci venirent ad loca per eos nominanda, quod haberent pacienciam in nullo resistentes eisdem, abstinerentque a iurgiis et contumeliis. Hac racionis apparencia nonnullos in suum legati duxere propositum, extimantes ita futurum. Sed et illa velut precipua racio allegabatur, quia cedula diceret "possit et teneatur ad alterius loci eleccionem procedere“, quod igitur ex neccessitate eligen- dus erat locus alius, attento precipue quod illa cedula fuisset conuencionalis inter partes et pacta sunt de iure seruanda nature, nec eciam superioris dissoluenda auctoritate, pote- statemque eligendi deuolutam esse ad eos qui eligere vellent, quemadmodum in eleccione futuri episcopi si maior pars negligeret eligere, similiter et in eleccione pape ad cardinales conclaui remanentes, eciam si minor pars esset. Quod vero neccesse erat alium eligere in Ytalia locum causa foret propterea, quod extra Ytaliam nullus reperiretur qui vellet subuenire concilio in summa septuaginta millium mutuo prestanda, papaque extra Ytaliam exire non poterat et Greci id ipsum eciam requirebant. Hec legatorum ex parte. Qui vero contesta- bantur expediens fore, vt Auinio et alia petita per ciues decretarentur, allegabant rem integram iam non esse solutis primo capitaneo sex millibus ducatis et facta post contenta- cione vsque xxx. millia, ypotecatisque pecuniis ex indulgenciis et decima prouenturis ciuibus Auinionensibus eciam per oratores vltimos concilii quatuor episcopos, ad hoc habentes plenariam concilii potestatem ; item propter securitatem iam factam, quamprimum decretum haberetur, residuam summam dandam extimplo. Regem denique Francie irridere honestum non esset, qui tociens per concilium exoratus requisita concesserat illaque plenopere exequebatur. Culpam quoque non fore ciuium, quibus fuerat primo condictum, vt ante tradicionem pecuniarum sufficiens caucio pro eorum fieret indempnitate ex parte concilii et que illa esset intimauerant acceptauerantque abbas Boneuallis et Raymundus Taloni, concilii oratores ad id plenam a concilio potestatem habentes. Nee in mora fuisse ciues Auinionenses, eciam si infra xxx. dies non exbursassent, termino eiusmodi imposito per factam eisdem obligacionem eciam absque eorum consensu. Et esto obligacionem illam primam non fuisse validam, eciam imputandum non erat, quia dum oratores ipsi quatuor accesserant Auinionem, maiores ex ciuibus pro concilii causa apud regem Francie erant constituti; qui nichilominus videbantur satisfecisse in termino ad intencionem concilii, id prin- cipaliter requirentis vt haberetur securitas decretacione facta mox habendam pecuniam, quod per obligaciones factas oratoribus iam erat completum. Ad raciones autem Grecorum prout supra respondebatur, quod non valebant superaddere compactatis de neccessaria presencia pape, quia iam a triennio tempore edicionis decreti illa mota difficultate fuerat satisfactum, quod papa haberet interesse per se aut per suos; contraque nauigacionem per mare Sicu- lum sponte dicerent, cum iam tempore concilii ibidem anno domini Moc°. celebrati venissent vsque Lugdunum longius primo Auinione a mari distantem. Ad nouam vero eleccionem quod non esset procedendum, retraherent difficultates in prima experte, que processerant eciam vsque ad imponendum crimina dominis locorum, de quibus in eleccione erat concertacio, iamque senciebatur resistencia totalis ducis Mediolani regisque Aragonum, si in Ytalia preterquam in terris illius eligeretur locus. Et quoniam ad modum testamenti facti, quia censetur valere donec illo cassato aliud fiat, adhuc valida maneret prima eleccio, et quia

Strana 959
Liber XI. Caput V. VI. 959 offerebantur pro illa omnia neccessaria, illa igitur cassanda non foret, vt ad aliam procede- retur, vix aut nunquam in concordia perficienda, duabus partibus omnium suppositorum concilii assentire requisitis, priusquam legittima censeretur. Nec concilium obligari ad illam faciendam ex neccessitate, eciam si cedula diceret "quod possit et teneatur“, cum notis- simum de iure foret, quod nemo sibi legem imponere possit, a qua non liceat recedere eciam iuste iustis quomodo in casu erant subeuntibus causis. Nec in potestate minoris partis esset illam cassare, sed sicut legem illius qui condidit, ideoque nullatenus erat simile de eleccione episcopi vel pape potestate deuoluta ad minorem partem, quia id verum esset quando nulla eleccio precessit, sed facta eleccione a maiore parte capituli vel duabus partibus cardinalium, illis volentibus in eleccione iam facta permanere, quod minor pars illa cassata posset ad aliam procedere nemo dicere vellet. Cedulam denique illam conuencionalem aut per modum pacti siue contractus non fuisse pateret ex eo, quia de racione contractus est vt sit inter partes, concilium autem sicut ecclesia catholica cum esse non possit nisi vnicum, cum semetipso inire non potest contractum. Nec diceretur quod cum papa vel legatis eius fuisset per cedulam illam contractus initus, papa de illa re nesciente et non consencientibus legatis suis in concilio constitutis, id ipsum monstrante cedula eorum parte tempore conclusionis porrecta. Nec eciam contractus dici poterat inter concilium et Auinionenses racione predieta, quia de ea re nescientes nec pro eis vllo interueniente procuratore. Si vero diceretur fuisse contractum inter patres concilii, quia primo inuicem erant dissidentes et data cedula fuerunt concordes, tunc igitur omnes syno- dales canones, omnes declaraciones fidei, eciam edita simbola et reprobaciones heresum ac statuta et ordinaciones concilii dicenda essent contractus siue pacta conuencionalia, rarissime contingente, priusquam in id ipsum conueniant omnes in concilio constituti, quin multe grauissimeque precesserint agitaciones. Nec ex tenore dicte cedule haberetur, quod inter eligere volentes in Ytalia locum aliosque in eleccione iam facta permanere volentes vtrimque precesserint promissiones "do vt des", „facio vt facias", vt censeretur habere vim contractus innominati, illamque minime esse ex contractibus nominatis palam omnibus erat. Caput VI. Deliberaciones contrarie in deputacionibus, conclusiones eciam in generali con- gregacione per minorem partem loci facta nominacione in Ytalia, per multitudinem vero patrum vt complenda essent pacta cum Auinionensibus, temptata primum per oratores Germanie periculose, quoniam a diuisione incipientes, concordia. Cum vero eiusmodi aliisque multis inter deputatos allegatis biduo patrum vota per- scrutarentur, vt plurimum declinancia decretari petita per oratores concilii, votis non finitis xVn". Aprilis in ea que fidei cardinalis sancti Petri, pro communibus legatus, reformatorii Tarentinus archiepiscopus, pacis autem Simon de Valle vota dederunt in scriptis per cedu- lam vnius tenoris, in effectu continentem ea que in graduali sessione legit episcopus Por- tugalensis, preter clausulam decreti irritantis et impedimenti, de expedicione quoque bul- larum. Cum autem die isto eciam deliberaretur iuxta auisamentum dominorum de duo- decim, vt decretarentur conclusio eleccionis loci et alia petita per ciues Auinionenses, in

Strana 960
960 Liber XI. Caput VI. eisdem deputacionibus contrarie conclusiones facte extitere. In deputacione etenim fidei cum deliberassent XL. iuxta auisamentum fereque viginti iuxta cedulam cardinalis sancti Petri, quidam autem sicut eciam in aliis pro nulla duarum parte votarunt, quod nunquam visum fuit ab inicio concilii, Johannes de Polomar presidens scripta parua cedula conclusit pro minori parte, affirmans illam iuste deliberasse; post cuius recessum et eorum qui fuerunt partis illius, altero facto presidente conclusum est iuxta maioris partis. Simile con- tigit in deputacione reformatorii, excepto quod nec tot fuere pro cedula vota nec presidens pro altera parcium concludere voluit, sed pro cedula Tarentinus et pro auisamento con- clusit Albinganensis episcopus. In deputacione autem pro communibus XLIX. deliberantibus iuxta auisamentum et xxIx. iuxta cedulam, primo legatus, consequenter abbas de Mulbron presidens concludebant pro parte minore ; quibus recedentibus patriarcha Aquilegiensis pre- sidens factus concluserat a maiori parte, prout in concilio erat moris. In deputacione vero pacis, in qua erant Lxxx. supposita et que deliberaciones aliarum preuenit, concludens iuxta auisamentum et superadiciens, nullo legatorum sedis apostolice existente dumtaxat fuit vnus qui cedulam porrexit, videlicet Simon de Valle Venetus, qui super contentis in cedula per se porrecta dicebat se deliberare et prout continebatur concludere. Ex facto hoc non simili vmquam in concilio viso inicium habuit contrarietas postmodum secuta duarum decretacionum et sub nomine concilii generalis duarum congregacionum, pro qua- rum simultanea diuturnaque permanencia permaximas afflicciones perpessa est ecclesia catholica. Die igitur sequenti iam diuisione prefata racione eleccionis alterius loci et decretacionis electorum crescente semper in maius, pro parte imperatoris et nacionis Ger- manice in deputacionibus supplicatum est, vt de singulis nacionibus aliqui deputarentur ad tractandam concordiam ; quod eciam ciues Basilienses supplicarunt, offerentes se ad omne posse suum et profitentes securitatem plenam seruaturos se malleque mori quam illam infringere. De sero igitur deputatis conuenientibus apud sanctum Franciscum in refectorio, qui pro parte nacionis Germanice se interponebant, affirmantes in ea id esse moris, primo proposuerunt, vt seorsum fierent qui pro vna et qui pro alia parte erant. Cumque legatus annuisset, inmediate a latere dictum est, vt circa eiusmodi separacionem caucius animad- verteret, quia in ecclesia catholica quamuis multe alie sint separaciones, ad illam que fit loco velut periculis plenam omnino rarissime deuenitur; etenim ecclesia congregacio esset bonorum et malorum, sed vt sagena donec ad litus perueniat, simul loco continens bonos et malos pisces. De huiusmodi auisamento mencione non facta, ipso aliisque legatis et paucis partis eorum in vna camerarum habitacionis cardinalis sancti Petri, Arelatensi vero et qui maioris partis in altera constitutis, tractatores ipsi in medio nune istos nune illos visitantes quedam proposuerunt pro concordia; sed illa non secuta, ne exundaret dis- sidium, contradictum est, vt sequenti die Veneris in generali congregacione desuper exorta contencione nulla mencio fieret. Quod ibidem publice replicauit Panormitanus archiepi- scopus, cum Johannes de Polomar in eadem legi fecisset cedulam aduersus cardinalem Arelatensem, et allegans quod post recessum suum a loco deputacionis conclusio a maior parte facta esset inualida. Die preterea Sabbati mane seroque conuenientibus deputatis concordia non secuta, sequenti dominica apud nacionem Germanie legatus primo, Are- latensis consequenter magnis allegacionibus suasit quisque iuxta propositum suum. Dieque Lune in deputacionibus deliberato de forma decreti magni, Martis in generali congrega-

Strana 961
Liber XI. Caput VI. VII. 961 cione post lectam litteram oratorum concilii ex Auinione xl'. instrumentaque insinuata con- tractuum cum ciuibus initorum, legato et Arelatensi cardinalibus ibidem contraria suaden- tibus, eciam nouis accedentibus tractatoribus, sequenti biduo mane seroque laboratum est concordia non inuenta ; sed tam hiis quam illis implere satagentibus propositum suum, in generali congregacione mensis huius die xxvI". post multas agitaciones per notarios lecte fuerunt contrarie deliberaciones habite in deputacionibus. Et legatus conmemorando quod sepius de cedula quadraginta duorum dierum, quomodo concordasset dissidentes et tamen in eius termino Auinionenses non satisfecerant, conclusit formam publicacionis fiende iuxta contenta in cedula per eum aliosque legatos pape data in deputacionibus. Deinde requisitis sancti Petri ipsoque legato ac Tarentino presidentibus pape et nolentibus concludere, Arelatensis cardinalis non pauca conmemorans de allegatis superius, instantibus concilii promotoribus conclusit iuxta deliberacionem multitudinis patrum formamque decretorum in sessione postmodum publicatorum. Prius vero quam huiusmodi facte fuerint conclusiones sibi expresse contrariantes, primum ex parte nacionis Germanice, consequenter Francie, Castelle, Aragonum, Portugalie aliorumque regum, quorum oratores in concilio erant con- stituti, preterquam Dacie et Polonie regum, facte sunt protestaciones vt decima, de qua in forma magni decreti mencio fiebat, non leuaretur vsque ad accessum Grecorum; qui vero aderant nacionis Anglie aut sub obediencia regis illius protestabantur contra Auinionem, tamquam locus tutus non esset eisdem, protestacionibus hiis non exile prestantibus testi- monium hos omnes non consentire in minimum decretum. Namque in forma eius contine- batur, ne clerus grauaretur incassum, quod decima non decretaretur, nec exigeretur vsque quo Greci ad portum applicarent; itaque si illi adherebant, neccesse non erat eos prote- stari. Verum est autem quod ambasiatorum Portugalie fuit diuisio, vno concilii ex parte, pape vero altero episcoporum in Greciam seorsum destinatorum; similiter et Aragonie, quia Ludouicus de Roma prothonotarius in parte tunc erat legatorum, Panormitanus autem pro magno decreto. Quid autem senserint Hyspanie oratores, eorum patuit scripto. Caput VII. Contencio inter Arelatensem cardinalem et Tarentinum archiepiscopum super sessione vtroque celebrare missam volente, superque alio inter legatum et abbatem Virgi- liacensem, deque recessu oratorum Grecie. Die autem Sabbati sequenti primo mane per familiares cardinalis Arelatensis apportatis paramentis pro cantanda missa ad celebrandam sessionem, illius aduentum pre- ueniens archiepiscopus Tarentinus accepit primo sedem, in qua stetit calciatus sandaliis, et circumstantibus eum multis verba multipharie in eum iacientibus nec illo tacente, tam- quam ad eum quia presidens pape celebrare pertineret. Abinde superuenientibus Arela- tensi primo et legatis, quamuis affuerit multitudo vtrimque confuse loquencium seque inuicem comprimencium, magistro eciam ciuium Basiliensium contra patriarcham Aquile- giensem clamante, nemo tamen visus est ad arma ponere nec in alium violentas inicere manus, sed exierunt omnes ecclesiam, ingredientes domum episcopi Conchensis stantem prope, Tarentinus quoque ipse. Vbi legatum loqui incipientem abbas Virgiliacensis inter- Scriptores II. 121

Strana 962
962 Liber XI. Caput VII. rupit, sed legatus in eum vertens sermonem dicebat, quomodo putaret se esse totum con- cilium, et quod, si non fuisset ei restitum vel si ei acquieuissent, iam fuisset seisma, quia non credebat Eugenium quartum papam esse, quem pro tali ecclesia venerabatur; quod et ille non negauit, verbo ipso multos turbatos efficiente, qui illum viderant nunquam subtra- hentem se a cetu communi. Legatus autem alto contestatus sermone se esse illum qui hactenus impediisset ne scisma (fieret), alloquebatur ciues vt scirent eum custodire, nam quamdiu ipse Basilee existeret, nunquam scisma fieret. Multa deinde inter archiepiscopum Panormitanum et Georgium oratorem imperatoris Tarentinumque archiepiscopum verba transiere, Tarentino affirmante Grecos non teneri in Sabaudiam, ideoque de alio loco agendum, qui pape gratus foret et Grecis. Post vero allocuciones condictum est, velut si alterato loco eo ipso prospere veniret successus, quod apud conuentum predicatorum de sero fieret conuencio pro concordia pertractanda; vbi conuenerunt nouem et nouem, appunctuatoque vt locus esset ciuitas Vercellarum in Pedemoncium, nichil conclusum extitit. Sed die proxima dominica cum post missam ciues Basilienses in magno apparatu conuenientes patres rogassent pro concordia laborandum, post prandium in refectorio minorum conuocatis predictis ciuibus aliisque pluribus, interprete medio legatus exponebat differencie tocius causam in eo consistere, ne galee in Constantinopolim destinande vacue reuerterentur, si Greci Auinionem venire nollent. Multo eciam sermone alloquebatur eos predictam cedulam concordie seruari debere, et demum post cedulas plures ad concor- dandum tam per mediatores quam vtrimque conceptas super cedula quadam concepta per archiepiscopum Panormitanum die isto biduoque sequenti elaboratum est, nec peruentum ad finem. Sed vltima die mensis huius oratores Grecorum habita licencia a legatis pape, comitantibus eos Tarentino archiepiscopo, episcopo Portugalensi ac familiis sancti Petri et legati cardinalium, necnon comitis de Oren oratoris regis Portugalie paucisque aliis, a Basilea recesserunt, sociante eos ac conducente Galeacio de Mantua, clerico camere apo- stolice et nuncio pape et pro tali in concilio super omnes ambasiatores in inferiori (bancha) secundum locum tenente; qui electores imperii eciam adierat, communi refe- rente sermone, adhuc vt mitterent in concilium qui assisterent legatorum votis. Ante vero recessum Grecorum in domo habitacionis sue promotores concilii, dicentes se id facere quoniam ad officium eorum pertineret, requisierunt eos non recedere, protestantes de dili- gencia concilii vt promissa in decreto adimplerentur, et quod per eos stabat vt vnio non fieret, et sic concilium ad implendum promissa non teneretur. Cumque Tarentinus archiepi- scopus desuper hiis cum dictis promotoribus replicasset, Johannes Dissipato, primus Gre- corum orator, respondit vti hiis protestacionibus non oportere, quia melius ipse potuisset, sed noluisset illas agere, nisi notificare partem suam paratam ad implendum promissa, et quamuis iam fieri in tempore non posset destinacio galearum, videlicet quod essent in Constantinopoli in fine Maii, tamen intendebat facere cum imperatore, credebatque sic futurum quod hic paruus defectus temporis non imputaretur, et ita deceret vnam ecclesiam alteri culpam non imponere.

Strana 963
Liber XI. Caput VIII. 963 Caput VIII. De fauoribus per regem Francie concilio prestitis, interrupta secundo sessione die Sabbati, legeque salui conductus et super eius obseruancia responsione ciuium Basiliensium. Maio florente mense celebratis congregacionibus octo incorporati fuere procura- torie Azolinus sancti Morini Papiensis abbas, N. medicine doctor, Johannes Moncheti in vtroque licenciatus, canonicus vnus et priores duo. Die autem prima conuenientibus depu- tatis et appunctuantibus vnum aut duos pro singula parcium eligendos super differenciis complanandis, condicto sequenti die non teneri deputaciones aut congregacionem, appo- sitis cedulis de hoc et remotis presidencium ex parte, conuenerunt ad deputaciones pauci quidam pro mense isto electuri officiales, sed maiori multitudine superueniente patrum cessatum est et conuenerunt deputati super ineunda concordia. Die vero tercia post mis- sam lecte fuerunt littere regis Francie date in Monte Pessulano xxIn3. Aprilis, quomodo annuisset votis concilii in omnibus petitis, et exhortabatur faciendam esse decretacionem loci Auinionensis et alia petita per ciues conuenta cum oratoribus concilii. Fuerunt eciam perlecte copie litterarum regis ipsius ad cardinalem de Fuxo et eiues Auinionenses super fauore et proteccione atque indempnitate pro celebracione ibidem ycumenici concilii. Littere quoque oratorum concilii Parmensis et Lausanensis episcoporum ex Auinione desuper hiis, vt quantocius mitteretur decretacio locorum et adstatim pecunie exbursa- rentur. Littere eciam Johannis Spaserii, procuratoris fiscalis concilii, seriosius referentis gesta in curia regis Francie, et quomodo Cretensis archiepiscopus, aduersarius negociorum ecclesie, ymo vt dicebat catholice fidei, impedierat pro posse, sed data cedula, cuius mit- tebat copiam que lecta non extitit, data in parlamento regio percusserat sibi oculum, quia iudicatum de illa fuerat iniuriosam esse et conminatoriam ; quodque vltra principes secu- lares et alios doctores duodecim prelati regni astiterant et vnanimiter annuissent peticio- nibus concilii. Post leccionem eiusmodi litterarum legatus exordiens tempus adesse vt veritas absque timore prodiret in publicum, multa dixit retrahencia vt sessio non fieret, inter alia primo fuisse dictum, si Auinio eligeretur, fortalicia ponenda esse in manibus con- cilii, sed postmodum de ea re nichil dicebatur, item de defectu solucionis pecuniarum in termino, deque resistencia Grecorum aliisque in id ipsum ; quibus Arelatensis respondebat contraria suadens. Die ista conuenientibus deputatis eciam non secuta est concordia, sed ex parte multitudinis patrum id quod primo legatorum ex parte fuerat actum, requisitis Basiliensi episcopo et ciuibus vt vellent protegere, auisatum est de sessione in crastinum tenenda ; legatus autem, fortassis pro tunc id nesciens, iniunxit cuidam abbati celebrandam missam tamquam in generali ordinaria congregacione. Die igitur Sabbati quarta mensis primo mane cardinalem Arelatensem indutum pro celebranda missa Basiliensis episcopus et ciues rogarunt expectandum esse alios de alia parte, venientibusque sancti Petri et legato cardinalibus ac Tarentino archiepiscopo, Georgius miles imperialis orator generalia proponens hortabatur pro pace, protestatus imperatoris nomine et regnorum suorum nulla- tenus assentire alicui ex eleccionibus, in quantum due fierent decretaciones et scissura ecclesie, pro vnione cuius imperator alias tantum laborasset. Ciues deinde proposuerunt 121°

Strana 964
964 Liber XI. Caput VIII. eis non petentibus per Senense concilium eam ciuitatem electam fuisse, et concedente Deo multa in ea iam feliciter acta tam in reduccione Bohemorum, pace Francie, quam aliis multis ad conmemoranda eis non sufficientibus. Super dissensione autem vigente quod se interposuissent pro habenda pace, et quia requisiti ab vtraque parte extiterant super saluo conductu, respondebant se velle obseruare illum in omnibus suis clausulis et punctis vsque ad minimum, credebantque esse notam patribus legem salui conductus, vide- licet eos quibus concedebatur eciam inter se debere obseruare; nam si alter alteri vio- lenciam inferret, reus esset. Ideo ipsi assisterent, ne offense et violencie vtrimque fierent; quod si fieret pati non possent; sed contra infringentes saluum conductum assisterent et procederent, proque eius obseruacione dicebant sibi videri, id supplicantes, mandandum familiaribus esse ne assisterent cum incorporatis. Conchensis vero et Burgensis episcopi. oratores regis Castelle, legi fecerunt cedulam conmemorantem per eos factam aliam tem- pore eleccionis loci, allegantes per duas contrarias decretaciones posse perueniri ad genus seismatis, cuius nunquam simile fuisset in ecelesia Dei, ideoque non intendebant consen- tire, protestantes de innocencia regis et throni eius ab huiusmodi culpa. Legatus con- memorans protestaciones respondit se admittere que imperatoris, regraciatus ciuibus de exhortacione ad pacem et requisicione salui conductus, sibique id ipsum videri familiares non debere ibi stare, et ita sancti Petri et ipse cardinales mandabant suis, affirmabatque bene esse factum quoad ex parte regis Castelle emissam protestacionem. Cui cardinalis sancti Petri dixit se adherere, referens sibi videri vt differencie causa deferretur ad impe- ratorem eciam cum refusione expensarum, vel ad electores imperii conuenturos in Con- fluencia ad decem dies; dicebat eciam generali sermone multas vias oblatas, sed ex ad- uerso nullam acceptatam fuisse, deque viis oblatis per se aliosque pape legatos. Post cuius verba Lugdunensis archiepiscopus conmemorabat de disposicionibus galearum factis ex- pensis ciuium Auinionensium non obstantibus impedimentis multis eisdem prestitis, quod- que ex aduerso verba darentur, sed fiebat execucio, nam prenominatus Galeacius reces- serat cum oratoribus Grecorum, sieut conduxerat et sustentauerat eos expensis pape, qui dixerant proponentes in concilio iniuncta illis, eleccioni facte de Auinione contradicentes. Conmemorabat eciam recessum Sudensis episcopi ad papam et hesterno die Simonis de Valle ad Venecias, ideoque iam non esset standum in verbis, sed procedendum ad exe- quendam conclusionem multitudinis patrum. Dirigens autem sermonem ad ciues super materia salui conductus contestabatur eos assistere debere maiori parti, que faciebat con- cilium, nam semper fuissent inuenti in conciliis generalibus pauci multitudini resistentes, sieut Arrius fautoresque sui in Niceno, necnon tempore nostro Jheronimus et Johannes Huss in Constanciensi conciliis. Ad episcopum vero Basiliensem conmemorabat, quod eciam exemplo sui didicisset iustum esse minori parti non acquiescere, qui competitorem suum vna dumtaxat voce superauerat et ipse tamquam a maiori parte capituli fuerit reputatus electus. Conmendans autem sancti Petri cardinalem dicebat solum de curia Romana et cum periculo venisse ad concilium, aliaque in laudem ipsius. Qui inmediate respondit notum esse omnibus cardinalem sancte Crucis seque missos fuisse per concilium ad papam pro tractanda concordia cum papa, per quem eciam destinati fuerant super eadem ad con- cilium, ideoque sieut vsque in illos dies fuerat pro pace, vellet eciam tunc esse, et quia concilium maius erat maiori multitudine patrum, illudque totum conuenerat in sepe men-

Strana 965
Liber XI. Caput VIII. IX. 965 cionata cedula de facienda solucione per Auinionenses, ideo illos esse concilium qui pro dicta cedula erant. Cum vero Papiensis episcopus et Johannes de Vngaria legi fecissent cedulas quisque suam de modo concordie, illis preteritis ciues responderunt archiepiscopo Lugdunensi se intendere seruare plenarie saluum conductum vsque ad minimum; ipsi autem quia simplices nesciebant que maior esset pars vel minor, nec ad eos id iudicare pertinebat, sed quod violenciam nullus alteri inferret, qui eiusmodi agitacionum tempore in domibus circumuicinis ad ecclesiam tenuerunt quadringentos fere armatos. Multorum vero trepidantibus animis sessionem in discordia celebrandam, sicut et preterita ita et ista Sabbati diebus vt creditur beatissima intercessit virgo, ne die suo dicata cultui tam horrendum fieret scandalum; instancia etenim Albinganensis episcopi condictum est illa die non fieri sessionem, sed tantum celebrari missam et tenendam congregacionem. Post quam deputati seorsum conuenientes in sacristia eciam concordiam non inuenerunt; die quoque dominica et Lune super duabus cedulis per Albinganensem et Gerundensem epi- scopos porrectis elaboratum est, sed quomodo alias concordio non inuento. De conti- nencia vero istarum duarum aliarumque cedularum, deque tractatibus concordie verbo solum expressis gestorum huiusmodi referendarius narracionem specificam preterit, pro tunc illis scripturis vel per eum non habitis, vel quia ruptis statim vel quia non admissis dantes communicare nolebant, nec seriosius tune audita rescripsit omni fere die nouis tractatibus in medium positis, hiis ad Ytaliam multopere satagentibus, illisque extra cele- brari concilium. Caput IX. De sessione duarum decretacionum, et quomodo ante super pace laboratum est postque acclamatum super contradiccione. Martis igitur die septima mensis, a multis non optata in orbem luxisse, cardinali Arelatensi primo mane induto pontificalibus ad celebrandam sessionem, positisque per ciues ecclesiam circumstantibus pluribus quam pridem armatis, superuenientibus legatis elaboratum est pro habenda concordia, vt casu quo Greci venire nollent, Bononia loeus esset concilii, dummodo fortalicia ponerentur ad manus duorum parte concilii et pape nominandorum. Gallici autem vt persepe non acquiescentes celebrandi locum concilii arbitrio remitti Grecorum, primo respondebant condescendere non posse in auisamentum sine consensu Francie regis, et tandem, quia periculo subiacebat, reuelari concordie trac- tatum. Cardinales sancti Petri et Arelatensis per tres vices diu in colloquio extiterunt super altare, sed neque concordari potuit; cum vero ageretur vt alii simul cum eis essent, pars multitudinis admittere noluit Johannem de Polomar vnum esse ex illis, sed duos dum- taxat Lubicensem decanum et archidyaconum Metensem. Super hiis autem tractatibus iam currente xu'. hora patriarcha Antiochenus, qui ante finem misse in cathedra sederat, anxie requirebat non amplius terendum in verbis tempus. Missa igitur finita Albinganensis epi- scopus ambonem ascendit lecturus decretum, sed adhuc prelatis sedentibus in apparamentis per duas horas iterum pertractatum est, si inueniri posset modus concordie, silencio imposito cantoribus cerimonialia sessionis incipientibus decantare. Quibus postmodum com- pletis Albinganensi episcopo in ambone constituto ad legendum decretum multitudinis

Strana 966
966 Liber XI. Caput IX. patrum, Portugalensi autem episcopo ad scabellum prothonotariorum, quamuis non tenen- tibus arma, vallato tamen iuuenibus multis, ne quis eum impediret legentem attenturis, Robertus Auclo, orator ducis Burgundie, proposuit, quod si conmitteretur tractatus con- cordie prenominatis decano et archidyacono, dato eis spacio dumtaxat quod possit dici oracio dominica, concordarent omnia. Ad cuius verbum Tarentinus summarie resumens quedam ex pertractatis respondit, ex quo semel non fuerat illud acceptatum, nominacione illa facta solum ab vna parte acceptandum non esset. Et tune prefati episcopi altitonando simul legebant, ne eorum voces audirentur se inuicem impedientes. Arelatensis autem velut clibano positus incandescens, sedens in cathedra, eciam appropinquans se loco quo legebat dictus Portugalensis, multa in eum dicebat verba, vt prope stantes retulerunt, ex- communicacionis, priuacionis et inhabilitacionis, vt cessaret; sed illo festine complente lecturam, ita vt Albinganensis parum legisset, per eos qui parte erant legatorum ceptum est cantari Te Deum laudamus, neque processit multitudine perstrepente. Et tunc quoniam dato silencio pacifice audiebantur que legebat Albinganensis episcopus, Tarentinus dicebat nomine suo et adherencium protestari se per suam persistenciam non intendere approbare que legebantur. Quibus finitis cantatum est Te Deum laudamus, tripharie super verbo consueto responderi tranquille et quiete in fine sessionum die isto magno ac permaximo audito clangore; etenim clamabant qui magni „placet“, qui vero minimi decretorum ex parte reclamabant "non placet“, et tercium erat genus multis lacrimanter acclamantibus „non placet contrarietas et diuisio spiritui sancto" ; sed et quartum gloriantibus animose quibusdam minoris partis publicacione scripture sue, quasi triumphum obtinuissent. Tenores vero decretorum, que Albinganensis episcopus legit, sequuntur; scripture autem tenor lecte per Portugalensem episcopum ponitur, quando reperta fuit falso bullata. 88. 1437. 7. Mai. Sessio vicesima quinta de eleccione loci futuri ycumenici concilii. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Nuper hec sacrosancta synodus inter varias sollicitudines, quibus inscrutabilis diuine altitudinis prouidencia eam inuocacione sui spiritus paracliti ad excolendum dominici gregis agrum adunari operari- que dignata est, interne mentis oculos more agricole peruigilis reuoluens et attente pro- spiciens, quam deflenda diutina occidentalis et orientalis ecclesiarum in eiusdem fidei pro- fessione diuisio in Dei perstitit et durauit ecclesia, de clementissima eius bonitate, apud quem nichil est impossibile quique digne postulantibus affluenter dat et large, spem susci- piens et fiduciam ad procurandam inter ipsas ecclesias catholice fidei vnitatem sue dili- gencie curas tanto accuracius, non parcendo laboribus vel impensis, adhibere decreuit, quanto ex hoc ad omnipotentis Dei laudem et gloriam, vberiorem animarum salutem maius- que ipsius fidei incrementum peruenire cognouit; cupiensque propterea suffragante spiritus sancti gracia tam saluberrimum vnionis negocium aggredi et amplecti et illum serenissimum Romeorum imperatorem, et venerabilem patriarcham Constantinopolitanum ceterosque pre- latos et alium Grecorum populum per diuersos oratores et litteras duxit inuitandos pariter et exhortandos. Qui quidem imperator et patriarcha et alii Greci, volente et eorum corda

Strana 967
Liber XI. Caput IX. 967 altissimo inflammante exhortaciones huiusmodi alacribus animis suscipientes ipsumque vnionis negocium aggredi sinceris affectibus perhibentes, suos solemnes oratores et nun- cios sufficienti mandato, bulla aurea et proprie manus subscripcione imperatoris bullaque plumbea patriarche predictorum munito, suffultos, feruentissimum eorumdem ad hane fidei vnitatem zelum deuotissime explicantes, ad eandem sacrosanctam synodum duxerunt desti- nandos; cum quibus ipsa sancta synodus, diuersis tractatibus et deliberacionibus preuiis, pro execucione et consummacione felici tam salutaris operis nonnulla decreta et capitula ad hoc summopere neccessaria et vtilia, superius inserta et dudum in certa sessione ipsius sancte synodi in maiori ecclesia Basiliensi celebrata publicata, animo concordi conclusit. Volensque deinde hec sancta synodus decretata et capitulata huiusmodi viis et modis omni- bus neccessariis et opportunis prosequi et iuxta illa ad eleccionem loci pro futuro ycume- nico concilio, in quo imperator et patriarcha predicti aliique Greci conuenire possent et deberent, celebrando mature procedere, habitisque super hiis et aliis hanc piam rem con- cernentibus in diuersis ipsius sancte synodi deputacionibus multiplicibus proposicionibus et tractatibus, illisque cum votorum suppositorum eorundem scrutinio diligenti recensitis, demum in generali congregacione ad hoc in maiori ecclesia predicta, vt moris est, indicta et iterum votis singulorum in eadem scrutatis, repertoque duplo maiorem partem et multo plus vota sua dixisse in Basileam, Auinionem vel Sabaudiam, inuocata spiritus sancti gra- cia post missarum solemnia conclusum fuit et conuentum, quod apud imperatorem, patriar- cham et alios Grecos predictos diligens et debita fieret instancia cum allegacionibus et exposicionibus plurimarum racionum, que ad id allegari et adduci possent, vt ex diuersis bonis respectibus ciuitatem Basiliensem acceptarent pro dicto yeumenico concilio ibidem celebrando; quam si eos omnino recusare contingeret, ex tunc ciuitas Auinionensis locus esset ipsius ycumenici concilii ibidem celebrandi; si tamen illud in eadem celebrari non posset, ex tune in Sabaudia concilium celebraretur antedictum. Vt igitur premissa omnia et singula debitum et votiuum sorciantur effectum cum omni solemnitate in hoc sacro Basiliensi concilio in rebus arduis expediendis adhiberi solita, patribus in maiori ecclesia Basiliensi post missarum solemnia consedentibus hec sacrosancta synodus decernit, vult, statuit, ordinat et declarat futurum yeumenicum concilium in Basiliensi, aut illa recusata in Auinionensi ciuitatibus, alioquin in Sabaudia iuxta conclusionem supradictam debitis et conuentis temporibus debere celebrari, quodque imperator et patriarcha et alii Greci pre- dicti iuxta capitulata et decretata huiusmodi, necnon omnes et singuli alii, cuiuscumque gradus, status, di gnitatis vel preeminencie existant, qui generalibus conciliis de iure vel consuetudine interesse debent, eciam si pontificali prefulgeant dignitate, ad illud debeant et teneantur maxime pro consummacione tam salutaris operis accedere et eciam conuenire. Et hanc premissam nomi nacionem et eleccionem vult, statuit et decernit hec sancta syno- dus vt sit firma, inconcussa et inuiolabilis, quacumque alia modificacione, ordinacione, disposicione, nominacione seu eleccione per ipsum sacrum concilium seu alium vel alios quacumque auctoritate, eciam papali, fungentes in contrarium facta vel factis minime vali- tura seu valituris, quam seu quas hec sancta synodus ex certa sciencia ex nunc irritat et cassat, reuocat et annullat, seu cassa, nulla et irrita nunciat et pro infectis illam seu illas habere vult et presentibus habet, quatenus in totum vel in partem premisse eleccioni obuient vel repugnent; supplet eciam hec sancta synodus ex certa sciencia omnem defec-

Strana 968
968 Liber XI. Caput IX. tum, si quis in premissis vel aliquo premissorum forsitan interuenerit. Et insuper cum res tam ardua, plurimum in Dei ecclesia fructum allatura, sine grauibus expensarum sar- cinis consummari et Greci predicti adduci adductique sustentari non valeant, dignumque et debitum existat vt pro consummacione tam felicis operis Christi fideles vniuersi, maxime ecclesiastice persone de conmissi sibi patrimonii domini nostri Jhesu Christi substanciis, liberali dispensacione ministrent, hec sancta synodus vniuersis et singulis ecclesiasticis personis, exemptis, et non exemptis sub quacumque verborum forma, eciam ordinis sancti Johannis Jherosolimitani, cuiuscumque status, dignitatis, gradus, ordinis vel condicionis existant, eciam si cardinalatus vel pontificali prefulgeant dignitate, generalem omnium et singulorum suorum ecclesiasticorum fructuum et prouentuum, cottidianis distribucionibus dumtaxat exceptis, decimam de suis ecclesiis, monasteriis, dignitatibus et officiis ceteris- que ecclesiasticis beneficiis, in sua generali congregacione iam impositam et conclusam persoluendam et exigendam, decernit, statuit et declarat imponendam eamque imponit per presentes. Preterea dicta sancta synodus decernit, vult, ordinat et declarat, quod vene- rabiles Johannes Lubicensis, Ludouicus Visensis, Dalphinus Parmensis et Ludouicus Lau- sanensis episcopi, ipsius sacrosancte synodi oratores ad conducendum Grecos ad locum ycumenici concilii, eorumque maior pars tunc presens portum Latinum locis supra electis et nominatis apciorem et propinquiorem, ad quem dicti Greci vltimo debeant applicare, eli- gendi et nominandi plenam habeant potestatem, illamque eisdem concedit per presentes iuxta formam aliarum litterarum eis superinde datarum. Postremo eadem sancta synodus vult, ordinat et decernit, quod pro premissorum et ex eis dependencium debita et votiua execucione dictorum sindicorum et consilii securitate pleniori ad omnem eorum et suorum procuratorum vel nunciorum peticionem et instanciam eis queuis alie littere opportune, vtiles et neccessarie sub bulla eiusdem sancte synodi per ipsius cancellariaim in forma debita et honesta concedantur, conficiantur et eciam expediantur. Datum in sessione publica ipsius sancte synodi in ecclesia maiori Basiliensi solempniter celebrata Nonis Maii anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII°.“ Aliud decretum lectum in eadem sessione pro caucione Auinionensium. 89. 1437. 7. Mai- „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecelesiam representans, ad futuram rei memoriam. Cum nuper dilecti ecclesie filii sindici et consilium ciuitatis Auinionensis summam septuaginta millium florenorum auri de camera, pro conduccione serenissimi Romeorum imperatoris et venerabilis patriarche Constantinopolitani aliorumque Grecorum ad yeumenicum concilium dante domino ven- turorum iuxta concordata et conclusa cum eorum ambasiatoribus neccessariam, huic sacro- sancte synodo et vniuersali ecclesie liberaliter mutuare obtulerint, iamque eius partem exsoluerint ac restantem expeditis nonnullis pro eorum caucione ab ipsa sancta synodo petitis in pecunia numerata exsoluere paratos se offerant, eadem sancta synodus cupiens, prout decens est et debitum, dictorum sindicorum et consilii, ne ex sua liberalitate damp- num paciantur, indempnitati legaliter prouidere, omnes et singulas pecuniarum quanti- tates, que ex indulgenciis per ipsam sanctam synodum vniuersis Christi fidelibus, de bonis

Strana 969
Liber XI. Caput IX. 969 sibi a Deo collatis pro prosecucione vnionis occidentalis et orientalis ecclesiarum ad eandem christiane fidei professionem in dicto concilio domino largiente procurande et perficiende largientibus, per eius litteras ad diuersas mundi partes directas et iam in ple- risque locis solemniter publicatas concessas, necnon ex decima generali per eandem sanc- tam synodum causam ob premissam imposita et conclusa hactenus prouenerunt ac pro- uenient in futurum, sindicis et consilio prefatis vsque ad summam predictam ex nunc obli- gando, ypothecando et assignando vult, statuit et decernit, quod iidem sindici et con- silium in omnibus et singulis quibus maluerint et que eligenda duxerint, et presertim Francie, Aragonie, Delphinatus, Britannie, Sabaudie et Burgundie regnis, ducatibus, terris, prouinciis, ciuitatibus, dyocesibus auctoritate eiusdem sancte synodi et vniuersalis ecclesie ad leuandum, exigendum et recipiendum de pecuniis ex indulgenciis et decima predictis vt premittitur prouenientibus vsque ad summam predictam et quousque illa eisdem inte- graliter fuerit persoluta, quascumque personas ydoneas ad hoc eis vtiles et accommodas in suos collectores nominare, eligere, deputare et ordinare, quodque persone ipse sic per eos nominate, electe et deputate de pecuniis huiusmodi vsque ad summam predictam nomine sindicorum et consilii predictorum petere, exigere et leuare possint et debeant, perinde ac si per ipsam sanctam synodum ad hoc deputate et nominate fuissent, neenon illos soluentes quoscumque assignata quitancia a solutis sint liberi penitus et inmunes. Promittit insuper et pollicetur hec sancta synodus, quod ipsa collectores ipsos sic per dietos sindicos et consilium deputatos quibusuis colore et occasione captatis directe vel indirecte sine expresso sindicorum et consilii predictorum voluntate atque consensu nulla- tenus reuocabit, nec pecunias huiusmodi per alios in eligendis per dictos sindicos et con- silium regnis, ducatibus, terris, prouinciis, ciuitatibus et dyocesibus predictis sine con- sensu simili exigi, colligi vel leuari faciet, aut eorum collectoribus huiusmodi, quominus illas vsque ad summam predictam pro sindicis et consilio predictis libere colligere et, leuare valeant, impedimentum aliquod prestabit seu prestari pacietur quoquo modo, quinymo regum, principum et aliorum dominorum, in quorum regnis, territoriis et domi- niis eosdem sindicos et consilium eleccionem antedictam facere contigerit, super libera exaccione et colleccione pecuniarum ex indulgenciis et decima huiusmodi vt premittitur proueniencium fauorem et consensum, cohercionem quoque, si opus fuerit, et brachii secu- laris auxilium procurabit et ordinabit, atque eosdem sindicos et consilium super integra et reali restitucione et satisfaccione dicte summe omnino reddet indempnes. Preterea eadem sancta synodus vult, statuit et decernit, quod super exaccione pecuniarum huius- modi sindicis et consilio predictis quecumque littere et processus compulsoriales et penales cum omnibus et singulis clausulis neccessariis et opportunis concedantur, conficiantur et eciam per ipsius cancellariam expediantur, aliis litteris in premissis et circa premissa eis iam concessis in suo robore duraturis. Datum Basilee in sessione publica huius sancte synodi in ecclesia maiori solemniter celebrata Nonis Maii anno a natiuitate domini " MCCCCXXXVII°. Scriptores II. 122

Strana 970
970 Liber XI. Caput X. Caput X. Explanacio incompatibilium contrarietatum parcialis conclusionis et synodalis decreti, et quam non foret equa peticio plumbari vtrumque bulla concilii, minoremque partem velle agere omnia nomine concilii inuita maiore. De supradictorum autem contrarietatibus decretorum comparatorum ad legatorum conclusionem ex aduerso renunciatam quoniam sequencia gesta id exigunt, vel aliquas licet illarum conmemorari. Primum quidem notoria vna est circa imposicionem decime, quia illam actu magnum decretum imponit, persoluendam exigendamque decernens, statuens et declarans, minimum vero ait se ad hanc conclusionem deuenisse quod, ne clerus gra- uaretur incassum, decima non decretaretur nec exigeretur vsque quo Greci applicarent ad portum vnum ex tribus. Ex quo manifeste eciam contradicit omnibus contentis in secundo decreto lecto per Albinganensem episcopum super ypothecacione Auinionensibus facta aliisque ibidem contentis omnibus. Et que maior contrarietas attribui loquenti potest, quam si testimonium detur vno eodemque dixisse momento „hoe facio, hoc non fiat“, „decerno", quomodo in casu, "decimam, decima non decretetur; exigatur, non exigatur; soluatur, non soluatur; impono supra clerum, clerus non grauetur". Est et altera, quia in vno vt per cancellariam, in altero vt per legatos littere expedirentur sub bulla concilii, ordinatur ; nec paciuntur circumstancie vnum intelligi per addicionem ad aliud, cum Are- latensis cardinalis esset vicecancellarius concilii, qui extreme aduersabatur conclusioni legatorum. Erat et circa portum contrarietas, in altera scripturarum tribus nominatis, in altera concessa oratoribus facultate eligendi et nominandi; in quo eciam alia monstratur, quia in vna actu nominantur oratores quatuor, in altera conmittitur legatis vt eligant. Sed et circa loci nominacionem non vna, sed plurime sunt contrarietates excepta Basiliensi ciuitate, quia Auinio et Sabaudia hinc nominantur, inde autem Florencia vel Vtinum, illinc precise, hinc autem generaliter quicumque locus in decreto comprehensus cicius galeas aliaque neccessaria paraturus. Sed et illa plus quam euidentissima et quod grauius abhominanda contrarietas est, vt vtriusque forma scripture decretum irritans adhibeat, eleccionem aliam omnem quam suam cassans, irritans et annullans, suam dumtaxat firmam et valituram esse contestans. Dicta sunt hec de contrarietate; si tamen verba decreti minimi ex modo tento in deputacionibus vel circumstanciis aut intencione auctorum in alium quam sonant sensum trahantur, namque verbis eius futuri temporis existentibus, quam multi illud annotarunt, vt legatorum scripto non cassata eleccione prima Auinionensi, quia presentis verbo temporis posito in illo, nulla facta fuerit actu eleccio, vt sic et illa firma permansisse censeatur ; dicunt enim "ad hanc conclusionem deuenit synodus, vt vide- licet ciuitas Florentina aut Vtinum, seu quicumque alius locus tutus in decreto compre- hensus pro ycumenico concilio eligatur“. Sed et cum vtriusque scripture conditorum fuerit non concordare, aliis in Ytalia dumtaxat, aliis extra optantibus ycumenicum con- cilium fieri, quoniam vtraque eleccio sub nomine erat concilii, id continuo post publicacio- nem natum est questionis, si bulla concilii, que habebatur loco antiquitus consuete sub- scripcionis patrum in synodis conueniencium, vtraque scriptura roboranda foret, nullaue, aut altera tantum et que illa ; nullam profecto roborari, quoniam irrisione puerili dignum,

Strana 971
Liber XI. Capul X. 971 audebat dicere nullus. Siquidem vtrimque testimonium publice pecierant eciam a protho- notariis, factumque erat plus quam notorium et magno plus quam exprimitur conatu ad execucionem publicatorum intendebatur; quia igitur id testimonium auctenticum repu- tabatur, quod plumbo concilii roboratum erat, vt sua scriptura bullaretur vtrorumque stu- diosius vehemenciusque erat studium ; que autem illarum, hic labor, hoc plenum agitacione opus. Cum vero instancia facta esset pro vtraque bullanda scriptura, ex aduerso dicebatur, quod prefatis contrarietatibus designatis considerandum foret, ymo absque vlla attenciori consideracione euidentissimum erat cuilibet eciam oculos habenti ipsas intueri volenti, quod oblatis scripturis ipsis duabus cuiuis principum ecclesiasticorum aut secularium, iudi- cum aut notariorum illi sigilla et hii manus aut signa sua commodare minime vellent con- tradictoriis vtique duobus velut in testimonium veritatis, cum tamen nulla veritatis sistat opposicio maior quam contradiccio. Etenim sicut nulla verior est assercio quam cum idem ipsum se ipsum esse affirmatur, ita a veritate nulla distat magis quam idem a semetipso negari; plumbum autem concilii ab vna parte figuram haberet spiritus sancti in quo sancta Basiliensis synodus congregata legittime erat, quanta igitur peteretur honestate, vt vtraque scriptura roboraretur bulla concilii. Huius quidem veritatis vtramque scripturam roborari non debere plumbo concilii fuit irrefragabilis testis cardinalis sancti Petri, trium illorum primus qui concessa facultate bullandi litteras, de quibus agebatur, bullam concilii apponi fecerunt prefatis decretis lectis per Albinganensem episcopum aliisque multis litteris ad eleccionem Auinionensem spectantibus. Magna quippe requisitus instancia non assensit legatorum conclusionem plumbari, et requisitus postea ab aliis legatis duobus nec subscri- bere se aut sigillum suum illi voluit apponere. Horruit profecto tanti grauitatem criminis sigillum suum apponi in contrarium bulle concilii suo apposite iussu contrarie scripture. Si itaque particularis homo, quamuis magnitudine florens virtutum, peccabilis tamen sigillum suum contrariis duobus noluit apponere, quomodo igitur apponenda erat bulla concilii velut sigillum spiritus sancti. Quocirca animaduerti potest, quanta extiterit feruoris animo- sitas petencium eciam publice maximisque instanciis scripturas tam inuicem contradicentes roborari plumbo concilii. Infanda blasphemia in hoc attribuenda spiritui sancto tot senten- cias tamque inuicem contradicentes eodem momento fuisse locutum, leccione testante apo- stolicarum accionum id ipsum videri patribus in concilio et spiritui sancto. Sed esto quod dicerentur non a spiritu sancto prolate, sed humanum dumtaxat fuisse testimonium, quia totum concilium erat ad modum testis vnius, eiusmodi per ipsum bullatis scripturis tam- quam affirmans seu allegans contraria, nec erat audiendum nec illi erat credendum. Si vero non reputaretur velut vnitas multitudinis, sed vt multi seorsum homines nullo aggrega- cionis coniuncti nexu, tune igitur quemadmodum super eodem facto, quomodo testes con- traria affirmant, ceteris paribus staretur maiori attestancium multitudini, pro voto autem legatorum vix quinquaginta, pro magno autem amplius ducenti; quid igitur restabat nisi vt parti crederetur maiori? De cardinalibus quippe mencione non facta cum essent tres, quorum primus bullari fecit decretum magnum, alius autem conatu maximo illius erat prosecutor, id certissimum est quod patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum, abba- tum, magistrorum in theologia preterquam mendicancium, aliorum rursus graduatorum constitutorumque in dignitatibus, neenon canonicorum et quorumuis aliorum duplo pars maior aut paulo minus fuit pro magno decreto, illis qui a principio pro minimo astiterant 122*

Strana 972
972 Liber XI. Caput X. XI. sensim defluentibus, cum viderunt clausulam scripture contestantis illud solum execucioni tradendum, primo illis suggesto secundam classem ordinari dumtaxat in subsidium alterius, visis preterea que emerserunt non bona fide rem agi perhibencia testimonium. Sed et multi eorum qui legatis ex proposito astiterunt arbitrabantur minime velle eos assumere nomen concilii, sed quod bona fide intencioneque sancta dicerent se acturos ad supplendum concilii defectum; nec enim si papa sit debitor eoque satisfacere non valente aut minus curante qui pro eo satisfacit nomen pape presumit assumere, dicens propterea quia satis- fecit pro illo ad se pertinere administracionem papatus; ita de rege, quouis principe ecclesiastico vel temporali aut communitate; siquidem eueniret vt vnus solus appellaretur essetque ciuitas, cum absque multitudine personarum ciuitas nec esse valeat nec vere nominari. Jam quippe illud non in subsidium esset sed in destruccionem, si propterea quod subuenit reipublice neccessitati ex ea solum causa omnibus incolis ciuitatis aut regni dominari debeat, primis rectoribus eo ipso subditis eius. Nec Basilee defuerunt ista dicen- tes, ad paucos auctores minimi decreti pertinere nomen concilii Basiliensis ipsiusque regimen et administracionem, quibus magni auctores decreti illico voluerunt obuiare. Caput XI. Vt bulla concilii reponeretur loco solito, a quo legatus retraxerat, hic resistit allegans custodiam ad se pertinere. Die autem sequenti prefatam sessionem positis cedulis parte presidencium depu- tacionum ad earum celebracionem, in aduersum autem per legatum publicato eo die conueniendum ad missam, quoniam festum esset apparicionis sancti Michaelis, multitudine patrum adeunte deputaciones, auisamenta quinque titulo eis dato "ex parte sacri concilii“ posita fuere in deliberacione : nouos fieri presidentes iuraturos obseruare decreta et ordi- naciones de modo procedendi in concilio ; deputari aliquos instituturos iudiciarium ordinem contra perturbatores et scandalizatores concilii; omnium gracias expectatiuas reuocandum preter concilio incorporatorum, omniumque beneficiorum ad ordinarios pertinere collacio- nem; prouidendum quoque fore vt bulla concilii in tuto liberoque poneretur loco, etenim legatus de loco solito retraxerat eam ad cameram suam; postremo quod deliberaciones habite desuper hiis forent perinde valide, ac si in generali concluse essent congregacione. Auisamenta hec in deputacione pacis placuere nominatis deputatis ad illorum execucio- nem, in aliis vero tribus quod de bulla dumtaxat, in deputacioneque fidei presidente nolente concludere cardinalis Arelatensis presidens factus sicut et de magno conclusit decreto. Congregacione autem ordinaria decima mensis, dante diei intermedio requiem ascensionis solemnitate, legatus super aliis deliberatis concludens particularibus super materia bulle concludere noluit racionibus allegatis, et quia auisamenta illa non fuissent data per dominos de duodecim, et quia in die feriata, et quia ad eum pertineret bulle custodia ac circumspeccio eorum que in concilio gerebantur, sicut ad caput de hiis que ad corpus, ipse- que locum teneret capitis, affirmacione data potestatem gubernandi ecclesiam in papa princi- paliter residere; quodque ipse custodiret bullam propter multos defectus alias desuper con- missos, contestatus se impedisse semel ne fuisset bullata dispensacio pro certo subdyacono vt matrimonium contraheret, sed postea transierat; item quia semper stetisset in domo sua et

Strana 973
Liber XI. Caput XI. 973 sepe in camera, sed propter concussiones domus in percussione plumbi fuerat extra posita. Hiis non obstantibus patriarcha Aquilegiensis super custodia bulle iuxta auisamentum con- clusit. In principio autem congregacionis huius incorporati fuerunt ex dominio ducis Mediolani xxx. fere persone, quorum abbas vnus et alii inferioris gradus, sicut et xxviI". Aprilis vltra xx., qui post non diucius in concilio permanserunt; posteriorum nomina scripta non reperi in prothocollo notariorum, quo prohibente id contigerit nee sciui tunc aut scio. Sed legatus visa multitudine, cognito iam proposito ducis quod aduersaretur Florentine eleccioni, multa perorauit dissuadens huiusmodi fieri incorporaciones, quoniam per hoc ecclesia redigeretur ad nutum vnius vel duorum, etenim princeps vnus faciens ex suis dominiis incorporari plurimos tune obtineret in concilio quicquid vellet; et quia per hoc maiorum voces opprimerentur, consuetudo vero antiqua celebracionis conciliorum habuisset vocatos expectari vsque in certum diem, venientes autem post non admitti nisi legittimo allegato impedimento; item quia isto modo dietim nouorum incorporacione facienda con- cilium perpetuaretur. Patriarche autem Aquilegiensi alleganti neccessitatem eiusmodi incorporacionum ab exordio concilii propter facta Bohemie, cum aduersaretur dictis legati, Tarentino replicante questio incidit, an legittime fuisset processum contra Venetos, vtque contencio non excresceret, interrupti fuere eorum sermones. Nudius autem secundo dominica post prandium in refectorio fratrum minorum legatis existentibus multis, quasi ex se ipsis ciues proposuerunt ab alia parte querulanter expositum de spoliacione facta concilio propter bullam ex loco solito ablatam, requisitosque se fuisse sub obseruancia salui conductus aut assistere eis ad ea que concilii aut nulli parti, quoniam ipsi desuper hiis agerent. Respondit autem iuxta proxime dicta legatus seque semper fuisse in posses- sione custodie bulle, que ad eum tamquam presidentem pertineret, ipseque et alii legati facientesque requirerent, vt assisterent eis ac defenderent iuxta formam contentam in saluo conductu, quoniam ad instanciam presidencium, aut si non intendebant, predicerent eis aliunde sibi prouisuris. Ad hec illi responderunt dicta eisdem proponere velle in consulatu maiori tota congregata communitate. Sequenti vero die mane primo in deputacionibus contraria posita fuere auisamenta parte legati et dominorum de duodecim super con- mittenda potestate procedendi contra preiudicantes libertati concilii et super custodia bulle, aut contra concilium perturbantes, parte legati auisato id conmitti sibi et Tarentino aut subdelegandis eorum, parte dominorum de duodecim sedecim ex prestancioribus concilii, quodque decima hora tenenda esset congregacio generalis ad concludendum. Deputacione autem fidei ad deliberandum sedente vsque duodecimam patribusque aliarum deputacionum tedio affectis expectacione congregacio facta non extitit, bulla concilii, priusquam deputacio fidei solueretur, ad locum solitum reposita. Sed cardinalis sancti Petri et archiepiscopus Lugdunensis conuenerunt adinuenturi concordiam, pro qua cedula parua composita est per Burgensem episcopum et parte correcta legatorum, que operante Deo concordiam fecit, sed vt preciosior haberetur, magnis vsque fere interitum concilii agitacionibus preuiis.

Strana 974
974 Liber XI. Caput XII. Caput XII. Post contrarias deliberaciones fulminandorum processuum legatorum parte et multitudinis patrum pax fit inter patres, deputatis cardinali sancti Petri, archiepiscopo Panormitano et episcopo Burgensi, qui plumbarunt litteras decreti magni ac per oratores nomine concilii miserunt in Auinionem. Siquidem Martis die xun'. currentis conuenientibus diluculo patribus ad deputa- ciones vtrimque in dicta congregacione velut ad exterminacionem concilii pleno multorum proposito, vt hinc inde censurarum, priuacionum et inhabilitacionum aliarumque penarum processus fulminarentur apostolice sedis auctoritate et concilii ad hoc assumpta nomi- nacione, post grauissimas interlocuciones ciuibus qui astabant conmunicatas duodecima hora deputacionibus, in quibus ad id operis electe sunt persone, ac in generali post congregacione celebratis vnanimi concordia conclusa est cedula sequentis tenoris. Cedula concordie patrum pro bullandis decretis Auinionensium et instrucciones desuper. Eligantur per sacras deputaciones dominus cardinalis sancti Petri, dominus Panor- mitanus, dominus Burgensis episcopus, quibus detur plena potestas super bullacione litterarum de quibus agitur et earum destinacione, ita quod per hoc quod ipsi facient nul- lum preiudicium alicui generetur, et per hoc sit pax et tranquillitas inter patres de concilio cessentque omnes agitaciones, molestaciones et cum bona pace et tranquillitate procedatur ad alia negocia in hoc sacro concilio pertractanda; et ista vltima clausula sit ita firma quod non possit violari vel immutari, et quod duret potestas eorum per totam diem crastinam, que erit decima quinta Maii. Huius vigore conmissionis die ista apud cardinalem sancti Petri conuenientibus aliis duobus instancia facta est scripto manus proprie parte legati, vt vtraque bulla bullaretur, sed illa Auinionensium posset eis mitti per fidelem et prouidam personam iuramento astrictam, quod non traderet illis nec alicui persone, nisi postquam realiter exbursassent totum residuum vsque ad septuaginta millia ducatorum; bulla autem legatorum quod staret in secreto bullata, vsque quo sciretur an Auinionenses satisfecis- sent, ad quod prefigeretur terminus racionabilis; si autem non satisfecissent, tune trade- retur legatis bulla sua, in casu vero satisfaccionis ad post xxx. dies, vtque omnia secreto fierent, et quod de tenendo secreto tres ipsi possent astringere se iuramento. Instancia eiusmodi aliisque multis eos non retrahentibus prefati domini tres die isto data copia collacionata Tiburtino episcopo, magistro registri concilii, vt cum aliis registraret, perso- naliter accedentes ad cappellam prope ecclesiam sancti Leonardi, locum vbi consueuerat et tunc restituta erat capsa bulle concilii, impressa illa plumbari fecerunt decreta duo publicata in ambone per episcopum Albinganensem litterasque missiuas pro cardinali de Fuxo, ciuitate Auinionensi et oratoribus concilii episcopis quatuor, in hiis notificantes factam iam fuisse petitam a ciuibus decretacionem, item sub data Marcii quatuor ad imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum, quinta autem ad magistrum Johannem de Ragusio oratorem concilii Constantinopoli constitutum, in hiis mencione facta de recessu

Strana 975
Liber XI. Caput XII. 975 oratorum concilii ad Greciam ex Basilea de mense Februarii. Simul autem cum istis plum- batis reportata est absque plumbo scriptura lecta die sessionis per episcopum Portugalensem, quam dum loco essent constituti receperant, sed noluerant plumbare, et de hiis qui portauit ac reportauit ipse qui ista testimonium perhibet. Prefati quoque domini tres conmissionem eisdem factam exequentes elegerunt oratores portaturos Auinionensibus decreta litte- rasque predictas, nominatos in datis eisdem instruccionibus tenoris qui sequitur. Instrucciones per dominos deputatos per sacrum concilium Basiliense in generali congregacione hesterna die, que fuit Martis xuI'. huius mensis Maii, date venerabilibus et circumspectis viris dominis archidyacono Metensi et Rodulpho de Rudessheim auditori camere, nunciis sacri concilii ituris ad Auinionem die Mercurii xv°. eiusdem mensis Maii MCCCCXXXVII°. „In primis hinc dicti domini iter arripient animo deliberato eundi ad ciuitatem Auinionensem, quam cicius commode poterunt, et secum portabunt duas bullas per ipsos dominos Auinionenses postulatas et octo litteras missiuas plumbatas materiam reduccionis Grecorum concernentes, et continuatis dietis sine fraude et bona fide se in Auinione conferent. Secundo cum ciuitatem Auinionensem Deo fauente applicuerint, quam cito eis opportunitas aderit, ibunt ad oratores sacri concilii ibidem existentes et eisdem communi- cabunt concordata et conclusa in sacris deputacionibus et congregacione generali, et potestatem nobis deputatis tributam et instrucciones hic contentas. Tercio cum eisdem oratoribus vel absque eis, si illorum presenciam habere non poterunt, facient congregari illos officiales Auinionensium, qui neccessarii erunt ad expedicionem rei de qua agitur, et eis intimabunt, quod ex eo quod ipsi domini Auinionenses non satisfecerunt oratoribus sacri concilii iuxta ea que ipsi oratores tunc detulerunt, non modica contencio fuit in concilio orta propter deliberacionem tune habitam in concilio in suorum oratorum recessu. Tandem post multas et varias agitaciones sacrum concilium deliberauit eis impresenciarum destinare bullas per eos postulatas, et subiungent se habere in mandatis a sacro concilio illas bullas eis non tradendi nisi prius ipsi domini Auinionenses infra xn. dierum spacium a tempore ipsarum bullarum presentacionis computandorum realiter et cum effectu residuum pecuniarum vsque ad summam LXX. millium florenorum tradiderunt dictis oratoribus sacri concilii, alias autem dicant se habere in mandatis dictas bullas reportandi. Aduertant tamen dicti domini nuncii et oratores, quod si dicti domini Auinionenses pro eorum cautela vel- lent deponere dictam summam pecuniarum apud mercatorem fidum et ydoneum, qui promittat infra dictum terminum illas pecunias reddere datis prius dictis bullis, tunc poterunt illas bullas consignare dicto mercatori per eum dominis Auinionensibus tradendas, receptis prius promissionibus a dicto mercatore; caueant tamen ne aliquid simulate fiat, vt fingant se deponere et non deponant realiter. Quarto si domini Auinionenses non fecerint modo premisso infra terminum supra expressum, tunc reportabunt illico dictas bullas et dicant dictis dominis oratoribus sacri concilii, vt confestim captata tantum opportunitate redeant in Basilea, vt sacrum concilium possit aliunde prouidere; nec facient aliquam consulta- cionem ibidem morando, et dictas bullas vnacum presentibus instruccionibus resument in eorum aduentu dictis dominis deputatis, a quibus habuerunt easdem. Quinto si domini Auinionenses satisfecerint modo premisso, tunc dicti domini archidyaconus Metensis et Rodulphus auditor sollicitabunt dictos dominos oratores sacri concilii, vt absque aliqua 90. 1437. 14. Mai.

Strana 976
976 Liber XI. Caput XII. XIII. mora se conferant ad galeas dentque omnem operam eis possibilem cum capitaneo, vt confestim inde recedant et faciant suum viagium iuxta alias per sacrum concilium deliberata, et si dicti domini poterunt commode, videant in hunc euentum galeas inde recedere ante- quam Basileam redeant, vt concilium sacrum possit certitudinem de cunctis habere. De mandato dominorum deputatorum Bruneti notarius sacri concilii. Caput XIII. Quod papa non perstitit in eleccione facta per suos, deque controuersiis in concilio super ecclesiis Basiliensi, Tornacensi et Bisuntina, conculcata in prosecucione huius synodali auctoritate. Post recessum autem in Auinionem dictorum oratorum xvn“. huius a loco concilii recesserunt Dignensis episcopus et Nicolaus de Cusa, Portugalensis quoque episcopus die xx°. ad papam Bononie existentem, destinati per eius legatos in Greciam, abinde adducturi Grecos in locum quem nominarent legati ipsi, et ita putabatur; namque noticia habita de loci nominacione papa adstatim in generali consistorio prout dicit instantibus Grecis con- firmauit. Paulo autem post Florencia parante galeas, arbitrata in ea celebrandum ycumeni- cum concilium, papa disposuit per galeas ex Veneciis recedentes illos adduci. Residuum autem mensis huius pace agebatur inter patres differenciarum preteritarum respectu, multis propterea in concilio conclusis de negociis particularibus, dilacionem primo causante communi differencia grauiori. Sed et super ecclesia Tornacensi, quia papa Johannem de Haricuria ex sanguine regis Francie inuitum transtulerat ad ecclesiam Narbonensem, huic Francie rege et promoto ad illam Johanni . duce Burgundie fauentibus, contrariis litteris per synodum susceptis non parue affuere requisiciones et opposiciones; simili quo- que modo super Basiliensi ecclesia, coelecto admitti petente ad sui iuris prosecucionem; item super ecclesia Bisuntina, que vacauerat per obitum cardinalis Rothomagensis, inter promotum ad eam cardinalem Veneciarum, camerarium pape, et electum. Isto autem pro habenda confirmacione iusticiam a concilio sibi fieri petente plurimum aggrauabatur, quod papa in hac causa dedisset litteras concilii auctoritatem eneruantes, sub data vi°. Idus Maii conmittens sancti Pauli et de Caritate abbatibus vnique decano, quatenus ipsi duo aut vnus omnes processus, sentencias, censuras et penas eciam auctoritate concilii Basiliensis quo- modolibet promulgatas aut promulgandas reuocarent et cassarent, nullius existere firmitatis et pro infectis habendas declarantes. Audientes vero patres talia fieri multum contristabantur, agnoscentes tantopere papam concilio aduersari, vt satis non esset quos ligabat synodus quod ipse absolueret, sed conmitteret extra curiam personis tam inferioris dignitatis reuocare et cassare sentencias auctoritate concilii promulgatas et promulgandas ; ipsa hec aliaque generis huius multa causam dedere monitorium promulgari. Fuit eciam mense isto alia particularis instancia, vt pro die illa nichil aliud in ea fieret congregacione, super videlicet relaxacione a carceribus soldani nimium, vt constanter asserebatur, torti presbiteri cuiusdam recep- toris in Britannia queste de Cipro, quem adductum in conspectu patrum mandatum est relaxari, conmissione legato facta vt caucionem reciperet. Cumque Fredericus Austrie dux, per litteras suas intimans Turicenses ruptis treugis combussisse eius castrum vnum aliud- que expugnare, concilium requisisset desuper prouidere, alias non seruaturum se datum

Strana 977
Liber XI. Caput XIII. XIV. 977 ab eo concilio saluum conductum, Tarentinus archiepiscopus et Georgius miles orator imperialis, illo accedente nona, xxi". Junii retulerunt de treugis compositis vsque ad festum sancti Martini dietaque Basilee tenenda ad festum Jacobi, fuitque concessum treugas ipsas roborari bulla concilii prout in forma cancellarie, dietaque assignata Frederici ducis mar- chio de Rötelin et plures nobiles, parte vero communis Turicensis alii quidam compa- ruerunt in generali congregacione, deputatisque prelatis audituris eos facta est prouisio alia ad tempus. Caput XIV. Resistencia ducis Mediolani, regis Aragonum et imperatoris contra eleccionem Florencie, super quo ac regno Sicilie Tarentinus et oratores Aragonum velut hastis luserunt. Mense Junio celebratis congregacionibus septem incorporati extitere Paulus Argensis, procuratorie autem N. Cameracensis et Elnensis episcopi, Baltasar in Creuzna Brandenburgensis et procuratorie N. sancti Martini de Canigone Elnensis diocesum abba- tes, Guillermus Bonimontis in decretis licenciatus, Johannes de Perpiniano et Guilielmus Danielis in vtroque iure baccalarii, Hermannus sanctorum Petri et Andree Paderbornensis decanus, Petrus de Serana de Lusyniano Narbonensis, Mathias Weczhem Guistionensis Caminensis, Johannes de Westernach Stockardie Constanciensis, frater Marsilius in Beth- born Premonstratensis Coloniensis diocesum prepositi, canonici quinque, prior vnus. Sancta synodus recepit litteras credenciales ab imperatore Romanorum in personam Pauli Argensis episcopi oratoris sui, exponentis venisse ad illius noticiam dissensiones patrum concilii nimisque propterea doluisse nata ex hoc multorum occasione malorum in christianitate, et quia nunquam perficienda esset reformacio, et quia non vnio secutura Grecorum, et quia in periculum relapsus Bohemorum, eis non completo quod per concilium fuerat pro- missum, et quia per huiusmodi dissensiones concilium dissolueretur; cuius dissolucionem reductis iam per eum Bohemis moleste ferret imperator, qui pro obsequiis ecclesie tam- quam aduocatus et protector semper instetisset, presertim in Constanciensi et Basiliensi conciliis; sed quia certa dieta tenenda esset in Egra per eum neenon electores imperii ceterosque Almanie principes, in qua deliberaretur super concordando concilii differencias mitterenturque oratores ex parte omnium, eapropter hortabatur patres requirens interim supersedendum esse a differenciis, quia speraret de bona concordia futura. Legatus ad hee more suo resumpta proposicione laudes imperatori dedit de zelo ac bonis operibus suis, et specialiter quia per eum vna cum concilio facta extitisset reduccio Bohemorum; excusans denique patres quia bono zelo vtrimque certantes, quomodo in Niceno aliisque sepe con- tigisset generalibus conciliis, contestabatur Deum iam concessisse misericorditer pacem. Die vero xnn’. Mediolanensis archiepiscopus, exordiens constare concilio de fauoribus ducis Mediolani, propter quod sperabatur, si pro eo non faceret, saltem non agendum esse contra statum eius, dicebat quod pro defensione status proprii miserat eidem et Albinganensi episcopo litteram nonnulla continentem concilio intimanda. Lecta est autem eo supplicante data vii'. mensis, in qua premittens, quia generale concilium intendere debebat super hiis que reformacionis cleri et pacis essent inter principes christianos, ideo neccesse pro cele- Scriptores II. 123

Strana 978
978 Liber XI. Caput XIV. bracione eius locum haberi tutum principibus eisdem et conuenientem christianis omnibus, sed duo hec nullatenus Florentine conueniebant ciuitati, quoniam sterilis esset neque terre nascencia eius incolis sufficiebant; ciues preterea eius sediciosos esse bellaque intestina inter eos plus quam ciuilia, ita vt plures essent exiticii quam in ciuitate manentes; erat rursus ciuitati illi finitimum bellum, que sibi notorie inimica erat, vnde quia nullo modo concilium in ea celebrari deceret, intendebat tali concilio non fauere et non solum suos non mittere, sed ne irent impedire, similiter et alios quoscumque ne per sua dominia ad illam transirent, agere insuper cum suis confederatis et colligatis, inter quos regem Ara- gonum nominabat, quatenus similiter se haberent, et hanc intencionem suam atque pro- positum intimandam esse concilio per oratores suos, ne foret illi ignoratum. De lectura autem litterarum eiusmodi petito ab oratoribus ducis testimonio continuo Panormitanus archiepiscopus et Ludouicus prothonotarius, oratores regis Aragonum, multa dixere parte eius significata per ducem confirmantes, et expresse quod adhererent litteris ducis et pro- testarentur similiter, Ludouico specialiter allegante, cum in futuro concilio de fide agendum esset, oportere locum esse tutum omnibus principibus. Tarentinus deinde, cum Simon de Theramo auditus non extiterit, ex consulto legati in aduersum litterarum atque expositorum multa dicebat, laudans Florenciam ciuesque eius, sed quoniam inter principes dissensiones forent, vni placeret quod alteri gratum non esset, et ita Renatus rex erat pro illa parte, pro altera vero rex Aragonum, Ludouicus quoque prothonotarius eciam pro eleccione Flo- rentina consensisset. Contestantem vero eum Florenciam pro concilio fuisse electam pre- nominantemque regem Renatum regi Aragonum interrumpebant Panormitanus ipse, Gerun- densis et Aquitanensis episcopi, dicentes non esse verum de eleccione affirmata per eum, nec licere illa repeti ad patrum diuisionem, quam ille intendebat, prout innotuit postmodum ex litteris eius, similiter et super regno Sicilie diuisionum causas exprimentes et de iure regis allegantes, sed acucius circa facti narracionem elemosinarius regis ; qui exposito per quem staret ne pax daretur, ipse aliique imponebant onus hoc Tarentino ipsi, velut notando eum de infidelitate, item et pape, quia non equaliter se habuerat inter partes contendentes, in principio differenciarum absoluens a iuramentis obedientes regi Aragonum et inhibens ne illi obedirent. Tarentinus non tam aduertens de sibi obiectis absolucionis causam red- debat, quia papa intimasset regi Aragonum ne veniret in regnum. Post cuius verba car- dinalis Arelatensis induens sibi personam concilii, pro qua loqueretur, dicebat non fuisse neccessarium de altera quam eleccione Auinionensi fieri mencionem, aduersus quam vici- bus quatuordecim resistencia facta pro illa fuerat semper conclusum, eciam tune vltimo, cardinali sancti Petri, Panormitano archiepiscopo et episcopo Burgensi id ipsum confir- mantibus, qui concilii auctoritate plumbassent decreta concilii illa destinantes in Auinionem per oratores speciales, spectandumque esse an in termino statuto satisfacerent, sin autem, tunc de alio prouidendum loco. Abinde Argensis episcopus orator imperatoris, laudans abunde gesta illius pro ecclesia et concilio, affirmabat circa Grecorum vnionem quam totam ecelesiam illum proficere amplius posse neque sine eo fieri; cumque ciuitas Floren- tina sibi esset inimica atque rebellis, ecclesie quoque, presencia autem imperatoris in con- cilio ycumenico cum neccessaria esset, eius nomine illam non esse conuenientem pro celebracione ycumenici concilii affirmans, protestabatur neque ipsum personaliter esse venturum; et circa hoc qualiter dixerit preteritur, sed multas non gratas dicebat asser-

Strana 979
Liber XI. Caput XIV. XV. 979 ciones, imperialem potestatem extollens ; de propositis autem contra Florenciam pro tunc multi aliud putauere, sed mense Julio ita esse innotuit per litteras imperiales. Ludouicus item prothonotarius respondens Tarentino archiepiscopo, notanti eum conclusioni lega- torum adhesisse, dicebat se obligatum esse regi Aragonum ex contractu et huic iuramento suo, quod ille prestiterat tamquam consiliarius, non superponi pape auctoritatem; super iure quoque regni Sicilie in fauorem regis Aragonum pluribus factis allegacionibus die isto magna loquebatur verba, arbitratus in lucem non venire tractatum eius cum Tarentino. Caput XV. In lucem publicam venit clandestina plumbacio conclusionis legatorum, et per litteras Tarentini que contra concilium moliebantur. Eiusmodi namque fiebant inter patres agitaciones, fautoribus paucis qui pro con- clusione legatorum patrum multitudini adhuc resistentibus, donec reuelatum fuit quod erat opertum et in palam venit quod erat occultum; venit vtique biduo sequenti dictas agita- ciones, dum missa celebraretur, dominico die xvi°. mensis. Siquidem feria quarta media nocte per Alexandrum cursorem concilii, legati familiarem, cuius erat officii litteris con- cilii bullam inprimere, adiuuantibus Bartholomeo de Batiferris, ipsius legati secretario, et Roberto de Martellis, mercatore Florentino, euulsa repositaque postmodum tabula infe- riori capse, in qua instrumenta plumbandarum litterarum custodiebantur, clausis manen- tibusque seris illesis, ita vt vix nunquamue fuisset agnita apercio illa, plumbate fuerunt littere conclusionis legatorum alieque missiue ad imperatorem et patriarcham Constantino- politanum. Cum vero res innotuisset paucis maioribus qui pro magno decreto, prouisum tacite extitit vt cursor quidam Ytalicus illa portaturus interciperetur, ad diuersa itinera impeditoribus destinatis ; Deo autem agente vt abscondita prodirent in lucem, cursor non adstatim sed recessit prefato dominico die. Quo ex destinatis familiaris quidam patriarche Aquilegiensis, spe fraudatus quia non reperisset, rediens circa paruam Basileam ad miliare Ytalicum in angusto vinearum obuium habens cursorem ipsum, auxiliante eidem auriga quodam Theutonico, cursori ne retrocederet viam intercipiente, litteram principalem dicte conclusionis, litteras quoque duas ad imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum sub nomine et plumbo concilii, Tarentini eciam et aliorum quorundam missiuas illi accepit, cursuque preueniens et latitans in parua Basilea donec effugeret oculos illius, nauigio paruo transiens Renum venit Basileam in domini sui patriarche Aquilegiensis domum. Qui sermone generali, vt audito rumore non turbarentur, auisauerat magistrum ciuium et aliquos de consulatu, ad quos Tarentinus magna conmocione instetit tradi sibi litteras, priusquam aperirentur, non mediocribus rursus ad patriarcham factis conminacionibus. Qui- bus non attentis nec ciuibus percepta criminis grauitate festinantibus in aduersum, aliis de concilio suis missiuis per illum in curiam destinatis clausis traditis, earum que sub plumbo concilii et que Tarentini primioribus communicacio facta est litterarum; deque re ista magna fuere inter patres eloquia, contristatis qui pro conclusione legatorum, aliis autem horrentibus crimen, sed exultantibus illius manifestacione. Litterarum vero conclusionis legatorum missiueque imperatoris sub bulla concilii tenor sequitur, earum autem que Taren- tini summarius effectus explicabitur proxime. 123*

Strana 980
980 Liber XI. Caput XV. Decretum parui concilii. 91. 1437. 7. Mai. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Hec sacrosancta syno- dus inter sue congregacionis exordia, vt ea pro quibus generalium conciliorum celebracio dinoscitur instituta, spiritus sancti assistente gracia opere complerentur, summam diligen- ciam ad renouandam inter populos occidentales et orientales vnionem adhibuit, vt sicut ex longo dissidio ecclesia Dei innumeras perpessa est calamitates, ita ex fraterna vnione maximum assequeretur affectum. Proinde in Constantinopoli ad hoc sanctum promouendum opus oratores transmisit, quibus vnacum solemnibus ambasiatoribus serenissimi domini imperatoris Romeorum et venerabilis patriarche Constantinopolitani huc redeuntibus, habitis super hoe multis tractatibus maturaque deliberacione, tandemque certa capitula inter hoc sacrum concilium et ipsos ambasiatores concordata et per decretum in publica sessione firmata extiterunt. In quibus eadem sancta synodus pro tam sancto negocio ad destinandum Constantinopolim oratores suos cum quibusdam pecuniarum summis et duabus galeis grossis duabusque subtilibus et tricentis balistariis infra certum tempus, ac per eos- dem vnum de locis in decretis contentis pro yeumenico concilio nominandum, in quo impe- rator et patriarcha cum septingentis personis pro hac sancta vnione nobiscum conuenirent, obligare se voluit. Cum autem tempus ista exponendi in foribus instet, cupiens hec sancta synodus suis penitus pollicitacionibus satisfacere et tam pium negocium, quo hoc tempore salubrius excogitari nequit, totis viribus ad optatum finem perducere, ad hanc in suis deputacionibus et deinde in generali congregacione conclusionem deuenit, vt videlicet ciuitas Florentina aut Vtinum in patria Fori Julii, ponenda in manu concilii, seu quicum- que alius locus tutus in decretis comprehensus, summo pontifici et Grecis accommodus, pro ycumenico concilio eligatur, ille videlicet de predictis, qui cicius parauerit et expedierit galeas (et) pecunias, datis eciam securitatibus neccessariis. Portus autem sit Venecie, Rauenna aut Ariminum, ille videlicet quem imperator et patriarcha Constantinopolitanus maluerint. Item ne clerus grauaretur incassum, decima nec decretaretur nec exigeretur, vsque quo Greci ad vnum de predictis applicuerint portum. Quodque per totum tempus in decretis comprehensum in hac ciuitate sacrum remanebit concilium, et vt legati et pre- sidentes apostolice sedis, vocatis patribus de quibus eis visum esset, oratores ad con- ducendum Grecos et premissa exequenda eligant, qui omnem instanciam pro hac ciuitate Basiliensi facere debeant. Vt igitur diuina semper gracia assistente premissa omnia et sin- gula debitum sorciantur effectum, in hac publica et solemni huius sacri concilii sessione hec sancta synodus prefatam conclusionem decernit, vult, statuit et declarat esse firmam atque validam tenendamque et exequendam, cassans, irritans et annullans cassumque, irri- tum et nullum esse decernens quiequid a quoquam et eciam quibuscumque factum vel actum sit, vel in futurum fieret aut attemptaretur aduersus predicta seu dependencia ab eis, vel quod eorum execucionem posset quomodolibet impedire, volens vt pro premissorum exe- cucione predicti apostolici legati ac presidentes quascumque litteras opportunas sub bulla concilii in forma debita conficiant et alia quecumque huic sancto negocio neccessaria vel

Strana 981
Liber XI. Caput XV. XVI. 981 accommoda expediant. Datum Basilee in nostra solemni sessione in ecclesia maiori cele- brata Nonis Maii anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII". A. de Panigaliis.“ Littera ad imperatorem Romeorum super decreto parui concilii. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, carissimo ecclesie filio Johanni Paleologo Romeorum imperatori salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Mittimus venerabiles Petrum Dig- nensem et Anthonium Portugalensem episcopos ac dilectum ecclesie filium Nicolaum de Cusa, prepositum monasterii Meyuelt, oratores nostros, qui vnacum dilecto ecclesie filio Johanne de Ragusio, sacre pagine professore, oratore eciam nostro, execucioni mandent omnia illa que hoc sacrum concilium Basiliense suo decreto promisit. Rogamus igitur vt serenitas tua eisdem in omnibus, que nomine nostro retulerint, dignetur adhibere cre- dencie plenissimam fidem, et se feliciter ad iter accingere versus locum ycumenici concilii, quem ipsi oratores vnacum portu serenitati tue nominabunt, existimauimus autem, quod tam locus quam portus gratissimi erunt tue maiestati et toti ecclesie orientali. Datum Basilee xvI°. Kalendas Junii anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII°. 92. 1437. 17. Mai. B. de Batiferris. Caput XVI. Conmittitur xil. ex prestancioribus concilii contra falsarios bulle procedere, excusantibus se legatis pape, primo tria, secundo duo et tercio negantibus vnum. Post capcionem autem dictarum litterarum die Lune inmediate sequenti in depu- tacionibus posita fuere ad deliberandum auisamenta tenoris qui sequitur. Auisamentum super falsa plumbacione. „Cum hiis diebus nouissime proch dolor fabricate et falsificate fuerint nonnulle littere nomine sacri concilii emanate, que scandalum et scisma producerent in futurum, videtur dominis xu. quod hodie deputentur et eligantur xI. persone, tres de qualibet depu- tacione, quibus detur potestas omnimoda inquirendi, procedendi et puniendi quoscumque falsarios litterarum et bulle sacri concilii, presertim in facto eleccionis futuri ycumenici concilii, et circa premissa inuocandi, si opus fuerit, auxilium brachii secularis, ac quas- cumque censuras in eosdem fulminandi ac eciam priuandi quibuscumque beneficiis et digni- tatibus et inhabilitandi, cuiuscumque dignitatis, status aut condicionis fuerint. Item quod eandem potestatem exercere possint contra quoscumque, cuiuseumque auctoritatis existant, turbantes bonum statum, tranquillitatem et auctoritatem sacri concilii Basiliensis. Item eandem potestatem habeant in prouidendo quod bulla sacri concilii omnimode ponatur in loco securo, in quo clauigeri et officiales sacri concilii possint et valeant bullare libere et bullari facere omnes et quascumque litteras per sacrum concilium decretas

Strana 982
982 Liber XI. Caput XVI. et decernendas. Item quod habeant plenam potestatem ordinandi, scribendi ad quoscumque principes tam ecclesiasticos quam seculares, ac communitates in pertinentibus ad exe- cucionem locorum electorum per sacrum concilium, videlicet Basilee, Auinionis et Sabaudie, ac eciam prohibendi et inhibendi et puniendi quoscumque turbatores. Item habeant plenam potestatem indicendi congregacionem generalem circa predicta ac eciam deputaciones congregare, quandocumque eis vel maiori parti eorum visum fuerit indicere, et quod hodie statim post deputaciones fiat generalis congregacio pro conclusione pre- missorum ac pro aperiendis et legendis quibusdam litteris falso fabricatis et bullatis bulla sacri concilii, habeantque potestatem circa omnia eciam connexa, incidencia et dependencia “ et emergencia in premissis, eciam non seruato ordine iuris positiui. In huiusmodi auisamentis patrum multitudine exaggerante, aliis vero, ne fauere viderentur horrori criminis, non resistentibus, adstatim concordarunt omnes deputaciones, illa de communibus quartum articulum non admittente et adiciente quod salua maneret cedula concordie prescripta super plumbandis litteris, cum qua adieccione instantibus pro- motoribus legatus dieta auisamenta conclusit, fueruntque in ea conclusione pro illorum execucione auisamentorum deputati Lugdunensis, Panormitanus et Mediolanensis archiepi- scopi, Aurelianensis, Conchensis, Cathaniensis, Ebroicensis et Gerundensis episcopi, magister Johannes de Currali orator regis Castelle, Virgiliacensis et de Scocia abbates ac Johannes de Bachenstein. Ante vero conclusionem legatus velut pro iustificacione sua contenta in litteris ad imperatorem et patriarcham conmemorans dicebat sancti Petri car- dinalem, seque et Tarentinum misisse Dignensem ac Portugalensem episcopos ac Nicolaum de Cusa in Greciam cum decreto per ipsos promulgato subscripto a notariis, nec per ipsos, cardinali sancti Petri dicente non esse de more fieri in talibus cardinalium subscripcionem ; quod eciam tunc in huiusmodi congregacione coram omnibus dixit noluisse subscribere se nec sigillum apponi suum, de illaque bullacione quod nunquam mandasset aut consensisset nec vmquam sciuisset. Legatus autem continuans dicebat, quod missi per eos habuissent in instruccionibus, si primo accederent oratores ex Auinione ituri, non impedire eos, sed ipsis licenciatis a Grecis tunc instandum pro conclusione sua; item quod misissent litteras ad imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum cum signetis suis, et quamuis penes se haberet sigillum argenteum concilii apponi consuetum in litteris missiuis papireis, non tamen apposuisset illud in dictis litteris ad Grecos, propter quod dicebat manifestum esse indicium nunquam mandasse nec consensisse captas bullas plumbari, quinymo subiciebat se, si in culpa contingeret reperiri, nec negaret si fecisset, quia racionabiliter fecisset. Vnde super primo articulo dictorum auisamentorum dicebat simpliciter concludendum esse, non vero super aliis, quia saperent materiam preteritarum differenciarum; casu autem quo per alium illa concluderentur, tunc intendebat eciam pro concluso haberi, quod alias sibi et Tarentino fuerat conmissum per deputaciones aduersus perturbantes concilium. Post vero legati excusacionem Tarentinus requirebat patres, quatenus placeret intendere super cedula eius porrecta, vt procederetur contra fractores itineris, salua manente excepcione aduersus iudices pluribus participibus delicti aut existentibus conseiis ; in articulo autem, vt contra falsarios procederetur, se consentire, nec quemquam ipsorum iudicum xI. repu- taret suspectum. Decretum quoque non fuisse bullatum mandato suo, sed datum sibi mit- tebat ad papam, licet crederet non neccessarium esse, quia sufficiebat bullam pape apponi,

Strana 983
Liber XI. Caput XVI. XVII. 983 quam amplius Greci appreciabantur; super quo legit clausulam littere episcopi Arimi- niensis vt dicebat ad se, quod in curia diceretur quare decretum non mittebatur, sed non tam neccesse foret. Adiecit hiis quod, et si mandasset decretum bullari, nunquam fuerat per concilium prohibitum aut per commissarios tres, eciam si bullauerant litteras Auinio- nenses. Arelatensis autem cardinalis, premittens se pro concilio loqui, ex preteritis repetens affirmabat se non credidisse de missione illorum trium nec audiisse, eoque se mirari. Panormitanus deinde multis datis allegacionibus dicebat de iure non potuisse ad aliam pro- cedi eleccionem absque consensu Grecorum, expirata iam per eleccionem prima eligendi facultate concilio data per Grecos, iuxtaque decretum octaue sessionis duo concilia simul esse non posse; econtra autem Ludouicus prothonotarius circa eleccionis materiam. In fine autem congregacionis, prout supra scriptum est, legatus conclusit. Post quam conclu- sionem dictus Bartolomeus de Batiferris, Basilee primum latitans, recessit clam versus Ytaliam, Alexander autem plumbator Argentine captiuatus per episcopum instancia con- cilii remissus, positus est in carceres soldani. Caput XVII. Tarentinus recusat iudices in quos consensit, fitque relacio de processu contra eum, et super scandalo orto circa incarcerandum procuratorem suum interdictum quo die positum relaxatur. Die autem xxiè. post relacionem collega presente factam iterum de treugis per eum oratoremque imperialem inter Friderieum Austrie ducem et Turicenses initis, Taren- tinus cedulam dedit, quamuis pridem consensisset in iudices xil., tamen quia in ea congre- gacione addebatur vnus, videlicet Argensis episcopus imperialis orator, item quia illi omnes debebant conuenire presencialiter et qui forte conueniebant merito erant sibi suspecti, ideo non obstante conclusione quod maneret sibi facultas excipiendi. Pluribus autem de hoc murmurare incipientibus legatus dicebat cedulam honestatem continere, nam contin- geret aliquem esse bonum virum, et tamen posse reputari alicui iudicem suspectum. Are- latensis deinde, quod persepe fecit, premittens se locuturum pro honore concilii, quam- plura dicebat in fauorem magni decreti, eoque requirente lecte fuerunt littere capte vt con- memoratum est supra plumbate, que autem patriarche tenoris sistentes sicut imperatoris; ad que legatus respondebat illa facta esse, ne ecclesia deficeret in promissis. Tarentino autem dicere volente surrexerunt patres, qui clamante patriarcha Aquilegiensi vt audirent miraculum, sederunt illeque retulit familiarem Nicolai de Cusa et conductorem ipsius quan- dam transeuntes aquam suffocatos fuisse cum equis et sic tam suum decretum quam litteras legatorum destructa fuisse omnia. Iterum autem Tarentino loqui volente qui ei fauebant surrexerunt, arbitrantes eidem obfuturum alloquium magis quam profuturum. In vltima demum congregacione mensis huius perlecte sunt littere imperatoris date Prage, signi- ficantis rogasse per Argensem episcopum, vt supersederetur circa differencias patrum in decretacione loci iam facta tempore sui accessus; hortabatur igitur supersederi ab exe- cucionibus contrariis donecque ad concilium sui accederent electorumque imperii oratores. Exhortacione autem ipsa per dictum Argensem episcopum plenius explicata, Panormitanus archiepiscopus spacio hore vnius relacionem fecit de processu facto contra Tarentinum in

Strana 984
984 Liber XI. Caput XVII. XVIII. causa falsitatis bulle concilii, retulitque de continencia litterarum confessionis per eum facte in iudicio coram ipsis, cumque inter alios testes examinatus talia deposuisset, per que in facto principali reperiebatur culpabilis, doctrina iuris communis dictante ex tali inquisicione contra eiusmodi testem posse procedi, quod facto per ipsos arresto in domum suam non exiret, cardinalis sancti Petri et alii pluries intercessissent pro eo dando sub fideiussoribus fueratque secunda cedula facta, sed nunquam ostendisset minimum indicium obediencie ad concilium, ymo Simonem de Theramo aduocatum suum dixisse, quod ste- tisset per duos dies in domo quia scribendo missiuas et occupatus. Quoniam autem iudices sentirent eum velle appellare, et forte secundum processus merita non deberent aliud facere nisi ponere eum ad questionem, et quicquid fieret melius posset fieri per concilium, ideo supplicabant acceptari per concilium causam, ex tune illam remittentes et se exonerantes ; cum vero mandatum fuisset legi attestaciones, quia iam hora tarda, cessatum est. Dictus autem Simon aduocatus dicebat credendum non esse prefate relacioni, per quam Taren- tinus notabatur de falsitate et inobediencia concilii, quia fortassis falsa esset in iure et in facto ; sed Panormitanus replicans collegas suos illam approbare dicebat aduocato non multa loqui debere, quoniam eciam ipse tangeretur in inquisicione. Qui cum dixisset Arnoldum Tarentini archiepiscopi procuratorem lecturum cedulam quandam, quam stans erectus tenebat in manu, non mediocris assurrexit rumor quasi appellacio esset, vnde patriarcha Aquilegiensis vocans soldanum mandabat capere eum; illo autem mittente manum dexteram sub fimbria velut conaretur aliquid extrahere vel reponere, quidam puta- bant extracturum eum gladium, alii ne videretur cedulam repositurum, pluribusque tumul- tuose insurgentibus pro iuuando aut liberando patriarcham descendentem de sede ad locum tumultus, comes N. canonicus Coloniensis, ne vltra tenderet, tenuit eum a tergo comprimens. Quo viso multis ad patriarcham concurrentibus et contra canonicum, dimissus fuit et tunc per legatum acclamacione facta non esse in concilio libertatem, is et vnacum eo plures recesserunt; ipse autem Arnoldus procurator liberatus est de manu soldani et receptus in domo episcopi Basiliensis. De quo audita querela, acceptato per cardinalem Arelatensem presidencie loco, manente in ecclesia maiori suppositorum concilii multitudine, mandatum est sub excommunicacionis pena per promotorem concilii episcopo vt ipsum Arnoldum remitteret ad soldanum, et de sero iuxta condicta cedulis positis per presidentes deputacionum iuxta deliberacionem in eisdem habitam, legato venire nolente ad congre- gacionem, per cardinalem Arelatensem conclusum est relaxari interdictum, quod vigore decreti Constanciensis racione predictorum excessuum iam in ciuitate seruabatur, quatuor deputatis conmissariis cognituris de predictis; et quia iam tardissima hora facta extitit relaxacio interdicti, celebrari non potuerunt vespere solemnes vigilie apostolorum Petri et Pauli. Caput XVIII. Specifica relacio de gestis in concilio per Tarentinum contentisque in litteris captis eius. Relacio autem dicti processus summaria contra Tarentinum archiepiscopum, vt pre- tactum est, duo complectitur, continenciam litterarum eius et confessionem factam in

Strana 985
Liber XI. Caput XVIII. 985 iudicio. Littere sunt quinque : due ad papam, ad Ariminensem et Traguriensem episcopos, domesticos et intimos pape, vltima ad Galeacium de Mantua, omnes sub data xv°. Junii, die tercio postquam habuerat ad manus suas plumbatam conclusionem legatorum. Prima autem seripta manu secretarii est per diem ante, scripturam continens ad medium folium papiri, in qua plurali loquens numero velut in sua suorumque persona fautorum exorditur, quamuis per magnas perturbaciones eorum nauem tutum in portum perduxerant, iam tamen experiri cepissent, vtrum essent extra omnem difficultatem positi. Et premissa narracione de notificatis concilio litteris ducis Mediolani ne Florencie celebraretur ycumenicum con- cilium aduersantis, deque insurreccione in eum per oratores regis Aragonum dicit nedum finem esse eorum que in se videbat futura; seriosius quoque notificat dicta per episcopum Argensem, oratorem imperii, contra Florentinam ciuitatem visumque fuisse legato nichil contra dicta per eum replicandum, qui post congregacionem ab eo interrogatus respon- derat iussu imperatoris omnia illa dixisse. Est alia littera scripta manu propria ad papam prima illa duple continencie, qua seriose magis atque plenius enarrat gesta et dicta per Lombardos atque oratores regis Aragonum, oratorem quoque imperatoris, exordiens quod ab emulis Tarentinus ipse iudicaretur in defensionem status sanctitatis sue plura presumere quam suo condictori conueniret; quodque post perlectas litteras ducis Mediolani videns Gallicos tacere et gestibus Aragonensibus et Lombardis assistere, arbitratus inter eos commocionem facere, Renatum regem nominans ex ordine regi Aragonum pretulit. Nar- ratis quoque difficultatibus, quas senciebat super translacione concilii, testimonio in hoc dato veritati enarrate superius de paucitate patrum pro conclusione legatorum et quod scissura ecclesie non auertebatur, verba ista subiungit: „Credat michi sanctitas vestra, eciam aduenientibus Grecis difficile erit nos hine recedere sine scissura; video dominum legatum magni animi eo tempore ad transferendum concilium et fulminandum censuras contra rebelles, qui erant pars maior in duplo concilii“, subiuncto "vtinam essemus extra hec pericula et ego essem nudus; facio quod possum bona intencione et dico et scribo ex sincera deuocione ad sanctitatem vestram, ita Deus me adiuuet et liberet ab hac angustia". Scribebat rursum quod legatus et ipse multum vererentur transitum oratorum suorum et Grecorum per mare Siculum propter piratas regis Aragonum, ideo multum plus laudarent quod galee Veneciis pararentur. Horum noticia verborum magnum fomentum prestitit vt aduersus papam monitorium fieret, percepto quod ex omni conatu synodo aduersaretur. In hac eciam littera Tarentinus ipse magna cum exacerbacione grauiter notabat multas personas ex maioribus concilii, notificabat eciam tractatum quem habebat cum Ludouico de Roma, vt dimissa legacione regis Aragonum esset pape orator et contra illum aliosque aduocatus, dicens quod si commisisset sibi cancellariam, vltra fauores quos vendicaret vltraque deieccionem cardinalis Arelatensis, positum fuisset frenum in causis et Romana curia creuisset, et si Arelatensis non dimisisset officium, futuram esse in concilio dissen- sionem duraturam vsque ad tempus translacionis, et ita ab aliis peioribus ipsi aliique fau- tores suspensi fuissent, et super hoc alia scriberet dicto episcopo Ariminensi. Erant cum hiis incluse litteris peticiones Ludouici prothonotarii, legati, ipsius quoque Tarentini con- sensu tractate, quarum effectus, vt cum emolumento officii prothonotariatus pro salario haberet singulo mense sexaginta ducatos, donec alias ei de beneficiis prouideretur, pro- uidereturque ei de auditoriatu camere, officio correccionis litterarum vel auditoris contra- Scriptores II. 124

Strana 986
986 Liber XI. Caput XVIII. XIX. dictarum, et eo casu promittebat, quocienscumque sub pena periurii ac debito fidelitatis, sub pena quoque priuacionis officiorum et inhabilitacionis papa illi preciperet, curiam repe- teret nulla irracionabili mora interposita. In littera vero ad Traguriensem episcopum pro- pria manu scripta principale erat super peticionibus dicti Ludouici prothonotarii, vt proui- deretur ei de petito salario, quia vltra ducatos, quos papa iam illi assignauerat, in tribus mensibus non erat expensa Lx. ducatorum, multaque posset et vt videbat occurrerent, in quibus pro vna die mille ducatos mereretur. In ea autem quam manu alterius scribebat ad Galeacium de Mantua, qui associauit Grecorum oratores a Basilea recedentes ad papam, principale erat vt diligencius faceret, quatenus de persona cardinalis sancti Petri ecclesie Abulensi prouideretur, super quo in litteris ad papam non tacuit, in fine subiungens "hoc vnum scitote, siue Auinionenses deficiant siue non, signa magnifesta videmus in scan- dalum iri". Caput XIX. Littera Tarentini cum cyfris eiusque interpretacio ac delicti confessio, arre- stumque non seruatum. Summarie explicatis hiis de continencia quatuor litterarum Tarentini archiepi- seopi, quia grauior illa reputata est principaliterque pertinens ad processum contra eum agitatum, ideo littere ad Ariminensem episcopum propria illius scripte manu tenor inseritur. Missiua Tarentini secreta contra concilium. Reuerendissimo in Christo patri et domino, domino meo singularissimo, domino C. Dei gracia episcopo Ariminensi. † Christe † Jhesu † 93. (1437.) 15. Jun. Reuerendissime in Christo pater et domine, domine singularissime. Reddite sunt michi due ex paternitate vestra littere, vna ex vltima Maii, altera ex secunda huius. Quic- quid actum est in materia Grecorum probant atque laudant reuerendissimi domini legati, sed quod oratores nostri ita clandestine intrauerunt, multum eis et michi (displicet ?) ; vtinam aliter recipiatur dominus Portugalensis. Videbit dominacio vestra et vt videat precor, laboret dominus noster sanctissimus, per litteras quas scribo et ex illis intelliget, si opus sit attemptare vires velut racio duorum dominorum cardinalium; et cancellaria bona esset, quando nauis in tranquillo portu locata esset, sed in tanto rerum turbine nulla est, bona eciam esset, quando nullus iam exerceret, sed quando exerceretur et aduersus dominum nostrum et sancte sedis priuilegia, quando parat inimicos nobis et amicos rapit a fauoribus nostris, pessima est; fiat voluntas Dei. Dominus Ludouicus prothonotarius de Vrbe letatus est videns grata esse seruicia sua sanctissimo domino nostro; fuit cum domino meo legato et mecum et conuenimus in certis que hic inclusa transmitto. Supplico, si desideratis statum domini nostri et vnitatem ecclesie conseruare, in similibus credatis domino meo legato, si ego neque fide neque gracia dignus sum; si ad imperatorem cum

Strana 987
Liber XI. Caput XIX. 98 7 domino Dignensi aliquis missus fuisset, si domino sancti Petri data ecclesia Abulensis, si dominus prothonotarius constitutus orator, si cancellaria diuisa, non pateremur que patimur, neque peiora formidaremus vt facimus. Dominus legatus facit quod potest, ego parum possum, minus valeo; si non succedet vt optatis, satis est fecisse quod possumus integra fide et deuocione. Postquam desideratis habere 6 p b 8 q392 q g 8 9°1° 61), dedi ad id operam cum effectu. 5 3 A 3 �'8 Axé c'3b3qv'A àò q 30 , in quo q 2 § q 1f 2) conmittatis oratoribus, vt si neccessarium fuerit illis vtantur, alias non, et interea sit apud vos et illos sub magno secreto, ne tumultus fiat. Dominacio tamen vestra nulli dicat vnde habueritis, michi o w)° 3 20 quia c q ô octo3). Ex Basilea xv'. Junii sero. Reuerendissime paternitatis vestre deuotus filius et seruitor Johannes archiepiscopus Tarentinus. Cum vero vltima pars littere huius, prout eius forma demonstrat, cifras contineat, iuxta quod Tarentinus ipse coram iudicibus generalique congregacione confessus est et alie consequenter claruerunt, prima cifra dicit "decretum bullatum“, secunda „per latorem mitto decretum et duas alias bullas“, tercia "nec de hoc scribatis aliquid". Hec de prima relacionis parte; secunda autem breuior est, quod xixa. die mensis huius apud conuentum Augustinensium constitutis prenominatis iudicibus xll. Tarentinus archiepiscopus, interro- gatus ab eis medio iuramento, respondit die Jouis proxime lapsa xuu'. mensis decretum et duas alias litteras clausas, bullatas bulla plumbea sacri concilii, directas imperatori et patriarche Constantinopolitano, recepisse et habuisse a Bartholomeo de Batiferris, nec se seire quomodo fuissent bullate. Vtrum vero dedisset operam in expedicione illarum, respondit quod non, subdens quod mandatum non fecit nee sciret quis fecerit; respondit eciam, quod videbatur sibi non fuisse bene factum plumbari dictas litteras missiuas et aliam. Replicato demum illi, quomodo diceret se non dedisse mandatum vt dicte littere bullarentur, nec sciret cuius mandato fuerant bullate, cum littere sue tam in cifris quam in aliis litteris continerent se dedisse operam cum effectu quod decretum bullaretur, pro maiorique clarificacione ostensis sibi litteris, recognouit suas esse propriaque scriptas manu illasque se mittere domino Ariminensi, confessus quod illa diceret "postquam desi- deratis habere decretum ipsum bullatum, dedi ad id operam cum effectu“, que verba dixit clare sonare, et ita intelligitur quod dederat operam in mittendo ipsum decretum. De aliis autem cifris respondit quod ita repente nesciret dicere, nisi haberet cifram suam et prius spacium aliquod competens; dixit tamen quod propter precedencia et sequencia eifre nichil graue possunt portare, iurauitque in fine requisicionis huius tenere secretum. Die vero sequenti xx°. mensis conuenientes deputati ipsi deliberarunt, vt Tarentinus archiepi- scopus maneret in domo arrestatus sub iuratoria caucione de non recedendo ab ea sine licencia eorum aut concilii, donec per eos aliter fuisset ordinatum; quam deliberacionem intimarunt eidem abbas de Scocia et Johannes de Bachenstein cum notario cause Michaele Galtheri, ordinacionis copia sibi tradita. Sabbatique proxima die iterum omnes conuenientes In margine codd: 1) Prima illa cifra dicit „decretum bullatum.“ — 2) Dieit "per latorem mitto decretum et duas alias bullas.“ — 3) Dieit „michi nec de hoc seribatis aliquid." 124°

Strana 988
988 Liber XI. Caput XIX. XX. preter Mediolanensem archiepiscopum promotori concilii Johanni Sleczenrod conmiserunt eorum parte requirere et obsecrare Tarentinum, vt dictam ordinacionem eorum ei inti- matam pacienter obseruaret et adimpleret, non exiturus ciuitatem aut venturus ad depu- taciones et congregacionem ; qui repertus apud conuentum sancti Francisci in egressu a camera cardinalis sancti Petri, tradita copia lectaque per eum, dictis promotori ac notario respondit verba hec „bene in nomine domini“. Caput XX. De excusacione Tarentini accusantis se ipsum, sed mandante imperatore iusti- ciam fieri recessit tutantibus multis armatis. Post hec die quinta Julii Tarentinus ipse generalem adiens congregacionem pro- posuit excusacionem suam aduersus dicta Panormitani archiepiscopi, qui eum notauerat de infidelitate apud regem Aragonum; dicebat autem a rege ipso duo suscepisse gratuita, possessionem ecclesie Tarentine et quoniam in certa causa dignatus fuerat petere ab eo consilium, sed quod fecerat ipse multa pro honore suo, et permaxime quia iam quater refutauerat super materia regni suscipere conmissiones a papa, cui regnicole inmediate debebant fidelitatem, securitatem autem domino temporali, ideoque notari non poterat tamquam infidelis propter seruicia per eum facta pape et sedi apostolice, cuius regnum. Deinde excusabat se super obiecto falsitatis bulle, lacius referens gesta preteriti temporis, quodque post cedulam arresti sibi intimatam quatuor vicibus exisset domum ex neccessi- tate, quoniam alias esset infamia de eo quod fuisset incarceratus, teneret autem nobiles quinque ad tuicionem sue persone. Excusans quoque se specialiter de scriptis per eum in littera ad episcopum Ariminensem dicebat in ea contineri "postquam desideratis habere decretum nostrum bullatum, dedi ad id operam cum effectu“ scilicet in mittendo; de bulla autem conclusionis et litterarum duarum dicebat verba hec in effectu: „Ego nunquam bul- lari feci ipsum decretum et litteras, neque dedi mandatum vt bullarentur; tamen hoc potuissem facere iuxta decretum nostrum, scilicet dominorum meorum legatorum presi- dencium et mei, qui pro illo fuimus, et vtinam ego fecissem fieri". Causabatur deinde non fuisse condecenter processum contra eum, quia nullo habito respectu ad dignitatem archiepiscopalem et ad presidenciam, quam pro sede apostolica in concilio tenebat, nec deceret sic agere in contemptum apostolice sedis, cum iam arrestum in domo sua dimissum fuisset laico vni et non sibi, volens intelligi Robertum de Marcellis superius nominatum. Concludebat autem, quoniam aliqui ex iudicibus essent ei suspecti, dandos esse eidem equos iudices, alias neccesse eidem foret recursum habere vel ad papam vel ad futurum concilium ; multoque sermone exaggerabat oppressionem factam in congregacione procu- ratori suo, qui tune tradiderat sibi cedulam quam tenebat in manu, quia neque ausus esset stare aut illam legere. Post verba hec Panormitanus archiepiscopus respondit dicta per eum non dixisse animo iniuriandi seu deliberate, sed consequencialiter, quia cum ecclesia sua haberet temporalitatem a principe Tarentino, et sic eidem teneretur ad fidelitatem prout de iure, princeps autem recognosceret regem Aragonum in regem Sicilie et domi- num suum, quod ergo archiepiscopus ipse, si contra principem Tarentinum ageret, esset infidelis. Quo vero ad relacionem processus ipse retulerat prout in actis continebatur, et

Strana 989
Liber XI. Caput XX. 989 incitans astantes recordari de modo quo tunc dixisset, affirmabat quod puniri delicta non esset contra, sed pro honore sedis apostolice, quodque reatus omnem dignitatem exclu- deret. Super hiis aliisque similibus conmemoratis iuribus allegaciones continuauit eciam interrumpente eum Tarentino; qui locutus postea conquerebatur, quoniam dictum exti- terat in relacione iuxta processus merita eum questi onibus subiciendum; sed plures dixe- runt per relatorem id non fuisse expressum. Cumque multum instaret, vt audiretur repli- caturus super materia regni, nec audiebatur quia diuisionem inter patres causante, legatus dicebat non mirandum si disceptacionibus patres in concilio perturbarentur, quoniam vt fluctibus Petri nauicula turbacionibus agitaretur Christi ecclesia. Cardinalis autem Are- latensis, velut pro parte concilii loquens, aggrauabat excusacionem factam per Tarentinum, dicens multum se mirari quod delictum in facie ecclesie ac semetipsum iustificabat seu iustificare conabatur, nam volendo excusare se ips um accusabat, qui si tacuisset philo- sophus fuisset. Die vero decima Julii in congregacione generali presidente cardinali Are- latensi Simon de Theramo, aduocatus Tarentini, presentatam in deputacionibus legi fecit cedulam illius parte, dandos sibi fore iudices qui prelati essent et insuspecti, copiamque actitatorum et reuocari grauamina contra eum, quia fuisset arrestatus, inhibitus intrare congregacionem ac deputaciones, alias neccesse eidem foret recurrere ad omne remedium iuris. Fuit autem conclusum iuxta deliberaciones deputacionum, vt in eis legerentur, prout actum fuit post recessum eius, attestaciones et confessiones Tarentini missiueque eius, in quantum concernerent falsitatem, ipsumque audiendum ad plenum super excusacione, et cum promotoribus concilii deputati sunt quatuor sollicitatores ; denique in altera congre- gacione lectis litteris ducis Mediolani, ei non placere oratores suos intromittere se ad intercedendum pro Tarentino, vt non procederetur super falsitate, sed quod iusticia fieret. Decima nona mensis Julii tempore congregacionis clausis iam portis ecclesie Tarentinus ipse, comitatus per marchionem de Rötelin pluresque nobiles, cum multis armatis a Basilea recessit, cuius hora recessus legebatur cedula eius parte conmemorans contenta cedule superius expresse et conquestus, quod illa non obtinuisset, et quia illa iusta denegarentur, quod oporteret eum recurrere ad omne aliud remedium iuris. Aduocato autem eius Simone de Theramo multa desuper dicente cedulam iustificando, iniustificando processum arresti- que mandatum, excusando quoque delictum, Panormitanus quoque econtra ad iustifica- cionem processus resumens tacta per dictum Simonem, multis allegacionibus spacio plus hore vnius moratus est in respondendo. Simoni vero replicare volenti, cum non audiretur, Panormitanus dicebat, an vellet stare dicto Ludouici prothonotarii allegaciones per eum factas veras esse de iure, Simone respondente absolute primo sic, sed post limitate quia non de consensu partis, Ludouicus conmemoratis quatuor punctis allegatis per Panormitanum taliter allocutus est, vt Simon dixerit non esse dandum ei stipendium aduocati plus contra quam pro dicenti; cuius conclusio fuit mite procedendum esse multis consideratis. Atqui procurator fiscalis aggrauabat super arresto dicens se intellexisse recessum Tarentini, in- stetit vt legatus dixerit se fecisse legi cedulam proxime dictam, quam vnus sibi ex parte Tarentini dederat; prout autem communis fuit eorum qui magis intrinseca sapiebant asser- cio, die ista iam in loco habebantur littere imperatoris ad Georgium oratorem suum et consulatum Basiliensem, vt Tarentinus arrestaretur. Super cuius processu anno isto et sequenti pauca acta fuerunt patribus occupatis super maiori, videlicet pape monitorio iam

Strana 990
990 Liber XI. Caput XX. posito in deputacionibus biduo ante recessum Tarentini ipsius; de quo nec mirandum, si non confisus de iustificacione delicti facta per eum recessit contutatus, et quia intelligens mandatam esse arrestacionem contra eum per imperatorem, et quia videns contra papam, cuius gerebat vices, inchoari processum, sciebat enim discipulum supra magistrum non esse nec seruum domino suo maiorem. Terminatur itaque liber iste in Tarentini recessu, quomodo inchoatus ab eius ingressu, responsionem ferentis nullam ex peticionibus concilii papam admisisse, sed ante omnia intendendum vt pro ycumenico concilio in Ytalia elige- retur locus. Qui responsionem desideriumque pape adimplere cupiens operas suas studiose exhibuit ad parcialem de hoc habendam conclusionem, secuto abinde scandalo inaudito vmquam in eadem sessione sub nomine sacre synodi conclusionibus lectis duabus contra- riis, et quomodo processerint acta hec narrauit vndecima colleccio ista, narratura quoque per anticipacionem de pronunciata contra eum sentencia synodali. Siquidem post suum recessum per aduocatum eius Simonem de Theramo in singula deputacionum verbo et scriptis factis allegacionibus ad excusandas excusaciones super recessu absque licencia et de confessione eius in processu de crimine falsi, magna cum instancia petitam ab eo audienciam in generali congregacione et oblatam xv°. Augusti primum non annuit, ex- ordiens quod tarda hora multaque esset dicturus, et cum dicere noluisset patres surre- xerunt. Die quoque xxix'. assignata ei specialiter audiencia et propterea facta congre- gacione dicebat se allegare nolle, et quia nondum causa instructa esset in facto, et quia esset festum sancti Ludouici, et quia Basilee cognosci non posset, cum fuisset nuncius principis, replicantibus econtra Panormitano archiepiscopo et Ludouico prothonotario, cumque plures fuissent inter eos interrupciones, finis extitit promotore et Simone ipso contrarie inuicem protestantibus de assignata et neglecta audiencia. Biduo autem sequenti procurator Tarentini et dictus aduocatus quam plures articulos in iustificacionem dictorum recessus et criminis falsi legi fecerunt, Panormitano archiepiscopo in aduersum respon- dente. Mense vero Septembris cum plures fuissent deputati ad instruccionem dicti pro- cessus formandamque sentenciam et referendum, xin'. die iniunctum illis est vt se expe- dirent. Cumque sequenti ordinaria congregacione Tarentini procurator, premittens non sibi esse tutum in fauorem domini sui allegare, peteret securitatem, responso illi a patribus opus non esse, ymo quod illam petens iniuriam synodo plena gaudenti libertate faceret, quinque cedulas porrexit nonnulla sibi concedi petens in dicte cause prosecucionem, et tandem legit vnum quaternum articulis plenum velut excusantibus que contra Tarentinum obiciebantur, peciitque ad probacionem admitti. Dicti autem criminis occasione quoniam auisamentum porrectum fuerat in deputacionibus, vt contra Robertum de Marcelliis, mer- catorem Florentinum, procederetur tamquam contra reum dicte false plumbacionis, octaua mensis Nouembris in generali congregacione Panormitanus archiepiscopus opposuit se, redarguens desuper facientes instanciam promotores communes, contestatus dictum Robertum absolutum fuisse per prestanciores concilii. Cui procurator fiscalis respondit, et die xxna. deputati sunt quatuor visuri de materia contra ipsum Robertum ac relaturi in congregacione, visoque processu contra Tarentinum formaturi sentenciam ponendam in deputacionibus ad deliberandum; atqui sepe facta conmissione quoniam multi erant depu- tati, die xi'. Decembris concessum est, vt maior pars deputatorum aliis vocatis posset conmissa expedire, et die xvi'. Marcii anno xxxvIII°. mandatum extitit vt desuper fieret

Strana 991
Liber XI. Caput XX. 991 relacio. De menseque Junii datis deputatis Lausanensi episcopo et Guilielmo de Con- stancia, decima die Octobris conmissum est Vicensi episcopo, vt saluis aliis conmissionibus informacionem acciperet relacionem facturus; anno denique isto xxxIx'. per diem ante iniunccione facta eidem Vicensi vt referret, die xxi°. Februarii in generali congregacione exposuit contenta in registro facti processus contra ipsum Tarentinum, affirmans quod constaret illud paruum decretum falsum esse et false bullatum, Tarentinum quoque fau- torem falsitatis illius et ea vsum, fractoremque arresti et fugam dedisse, sed rogabat ipse Vicensis patres, vt cum eo misericorditer se haberent. Panormitanus autem velut notans modum processus facti per ipsum, quia super generalibus multi coram eo articuli deducti fuissent, dicebat primum processum per eum et alios factum in vim generalis inquisicionis validum fuisse, quoniam Tarentinus tamquam testis deponens reperiebatur confessus, ideo- que non neccesse erat precedere inquisicionem de infamia, vel accusacionem aut denun- ciacionem ; post vero paulisper durantem replicam recedente Panormitano a congre- gacione Vicensis ipse votum dedit suum iuxta proxime designata. Die autem xxVn". Fe- bruarii synodalis sentencia, quam notarius concilii Michael Galteri perlegit, promulgata extitit generalibus omissis substancie huius: Quoniam ex actis processus in causa falsitatis contra Johannem archiepiscopum Tarentinum nuncupatum agitati legittime constaret litte- ram bullatam bulla concilii, in effectu continentem qualiter sancta synodus Basiliensis ad hanc in deputacionibus et abinde in generali congregacione deuenerat conclusionem, vt ciuitas Florentina aut Vtinum, seu quicumque alius locus tutus in decreto comprehensus, summo pontifici et Grecis accommodus pro ycumenico concilio eligeretur, prout in eadem lacius contineri videbatur, preter et contra voluntatem, deliberacionem ordinacionemque sacrarum deputacionum et illarum concordiam et sacri generalis concilii Basiliensis in con- gregacione generali conclusionem, et contra decreta eiusdem sacri concilii emanasse, et contenta in eadem prefatamque litteram et alias litteras imperatori Romeorum et patriarche Constantinopolitano directas falsas fuisse, et per non habentem seu habentes ad hoc pote- statem, nec per deputatos ad hoc per sacrum concilium, clandestine et circa horam medie noctis falso fuisse et esse bullatam et bullatas; constaretque insuper ex eisdem actis et ex ipsius confessione Johannem predictum circa predicte littere expedicionem ad id dedisse operam cum effectu, et assertam falsam litteram et alias litteras falso bullatas ad manus suas habuisse et illas a manibus illius, ad quem non spectabat, recepisse et reti- nuisse, et litteras sic falso bullatas procurasse et dedisse operam vt in Bononiam trans- mitterentur, aliaque fecisse propter que constaret huiusmodi crimen falsi conmisisse; vlterius constaret, quia dum concilio fuit primo incorporatus iuramentum prestitit de non recedendo ab eo absque petita licencia et obtenta, secundo quod coram iudicibus in causa falsitatis huiusmodi deputatis per eandem synodum se medio iuramento de non recedendo ab hac ciuitate Basiliensi sine licencia eorundem deputatorum obligauerit, et contra dicta iuramenta temere veniendo illaque violando ab hoc sacro concilio sine licencia recesserat et se in fugam dederat, dicta iuramenta et arrestum infringendo, prout hec et alia in pro- cessu huius cause lacius continentur: ea de re sancta synodus ex supradictis et aliis, que ex actis cause colligebantur, pronunciabat, decernebat et declarabat Johannem ipsum crimen falsi conmisisse et penas contra falsarios, fautores et defensores a iure statutas ac reatum periurii et illius notam, necnon infamie incurrisse, et propterea eundem Johannem

Strana 992
992 Liber XI. Caput XX. a dignitate archiepiscopali Tarentinensi et aliis dignitatibus, beneficiis et officiis ecclesia- sticis (ac) secularibus, si que obtineret, eadem sentencia priuaret et deponeret, ad quas- cumque seu quecumque in futurum obtinendas et obtinenda inhabilitans, ipsumque sic priuatum et inhabilem esse, necnon degradandum fore decerneret et declararet, abso- lucionem, restitucionem et rehabilitacionem circa premissa et quodlibet eorum sibi soli reseruans. Explicit xi°. et xu°. colleccio incipit.

Strana 993
993 (Incipit liber duodecimus.) Colleccio xil. de synodali processu aduersus papam inchoato super xil. criminibus eius. Caput I. Prohemium, quanta iudici immineat neccessitas crimina vindicandi, sed ecclesie maior in ipsam audire nolentem, quam fratris in quem peccatur ecclesie dicere, et sedenti Basiliensi synodo de papa incorrigibili facere iudicium. Magnam fore neccessitatem vindicandi crimina qui iustus est iudex ac veritatis amator docuit nos in ewangelica parabola vidue, vt eam de suo vindicaret aduersario per multum tempus clamantis ad iudicem non timentem Deum nec homines reuerentem, itaque si Deum timuisset aut fuisset homines reueritus, vleisci crimen ad clamorem vidue tam diu non retardasset iudex ille iniquitatis ; ad quem si clamasset ecclesia, quanta illius fuisset ini- quitas. Casu nempe dato iusticie defectu rempublicam continuo magis turbari illiusque exhibicione habendam pacem, maior quam iniuriam passis aduersarios suos in iudicium deferre obligacio imminet iudici scelera vindicare, quanto magis reipublice opus est publici officii exercicio quo sustentatur, quo enim communius, eo diuinius maiusque existit robore firmatum neccessitatis. Nam etsi cultoribus christiani nominis passis iniuriam ad magnitudinem meriti comparatur, si remittant hominibus peccata eorum, iudex tamen, inpenitentem reum mortis si dimittat, animam dabit pro anima. Propter quod ecclesie, que cunctorum est mater fidelium, cum pro tribunali sedet in generali synodo legittime con- gregata, permaximum incumbit onus incorrigibilis filii fratribus ceteris peccatum denun- ciare, gradu sane pociori quam fratrem secreto aut coram pluribus corripere qui peccauerit in eum, vel ecclesie dicere peccatum eius. Illo quippe eciam non dicente ecclesie officium est, sicut plantare virtutum semina et supra Christum, fundamentum tocius spiritualis edi- ficii, superedificare aurum, argentum et lapides preciosos, ita radices peccatorum euellere illaque destruere correccione et punicione dissipare; est enim sal terre, et sale iusticie aut doctrine euanescente , quod illo condiendum est ad nichilum vltra valet, nisi vt foras 125 Scriptores II.

Strana 994
994 Liber XII. Caput I. mittatur et conculcetur ab hominibus. Ab inicio quippe creature datum preceptum est luminaribus celi, vt luceant et illuminent terram diuidantque lucem a tenebris, quod quia nunquam preterit, perspicue animaduertunt ecclesie ministri, qui lux mundi dicuntur, quo- niam mundati esse debent ferentes vasa domini, hoc est publica officia ecclesie exercentes, quanta sit eis neccessitas tenebras secernere peccatorum, que sanctas coinquinant animas. Coinquinant autem profunde magis, quo magis procedere censentur ex corde, cuiusmodi sunt crimina consuetudine inueterata, que nullam suscipere volunt correccionis medelam, annexa eisdem inpenitudine atque contemptu, propterea quia voluntaria sunt nimis illis procul sistenti omni ignorancia et infirmitate. Quo fit vt, quia contemptus ex profundo nascitur pecca- torum, ministri ecclesie tali peccantes modo, sicut lutum calcantes, quo profundius turpius coiquinentur ; sed quod grauius, quia sua contagione alios coinquinant, nedum exemplo et correccionis defectu, sed communione accioneue, et quia peccata presidencium facile trahuntur a subditis in exemplum, et quia non seuere corripiunt quod in semetipsis corri- piendum agnoscunt, et quia cum subditis participant in crimine criminoso, et quia secum participantes velut sibi similes amantes fouent, talia vero, qualia ipsi agunt, alios minime agentes, quoniam suis aduersantur moribus, frequenter odio habent, aliquando et per- sequuntur. Propter quod diuinus sermo contestatur futurum in hiis qui presunt durissimum iudicium, vt tormenta habeant sustinere potenter, quomodo pre ceteris sunt potentes pec- care, de sua presumentes impunitate cum sint aliorum rectores. At vero quia, quanto grauior debetur potentibus pena, tanto habenti in eos iudicii auctoritatem neccessitas inminet, vt illos coram omnibus peccantes publice arguat, hac racione sancta Basiliensis synodus velut diuino obligata precepto neccesse habuit intendere ad publicam correc- cionem Eugenii pape, incorrigibilitate addita peccatis eius ecclesiam Dei notorie scanda- lizantibus. Intendit autem ad iudicium vocans, vt per se vel alium compareret pro defen- sione sua aut excusacione ; quare autem pocius isto quam preterito tempore, qualis fuerit intencio eorum qui auisamenti extitere primi auctores, non scitur, sed quantum percipie- batur, illa in patrum multitudine intencio vna erat, vt arbitrantes non conficta, sed vera esse explicata crimina pondere consciencie traherentur ad publicam correccionem, noticiam habentes aliam viam correccionis adhibitam sepe nullatenus profuisse laboresque eorum tam studiose quam diuturne circa reformacionem habitos inanes effici papa nolente eam recipere, quin et non seruari mandante canones synodales. Eiusmodi autem patrum intencio, non dicitur omnium sed multitudinis eorum, velut fuerit oculus simplex, multis probata extitit experimentis, vt gestorum narracione patebit, tam ex desistencia, quin et resistencia eorum qui a principio feruentes extiterunt, tam ex responsione data principibus supplicantibus, quorum dicioni erant subiecti, tam ex tempore facti processus, quando in articulo fere mortis constituti erant grassante grauissima peste, tam eciam ex paciencia eorum, quia sustinuerunt se priuari beneficiis aliasque multiplices penas, a continuacione terminacioneque processus non desistentes. Quocirca ad ipsum monitorium velut ad com- mune bonum neccessarium et honestum, quod sua vi nullo extrinseco accedente ad con- sensum trahit, eciam hii qui primo dissidebant racione decretacionis loci, preter paucis- simos omnes conuenerunt, maiori frequencia quam primo intrantes loca deputacionum et generalis congregacionis, cum de hac re agebatur. De ea siquidem re, vt papa moneretur seruare canones synodales, in tribus congregacionibus mensis Januarii anni xxxVI. fuerat

Strana 995
Liber XII. Caput I. 995 auctentice publicatum, sed et postea super ea re frequentatissimi in deputacionibus habiti fuerunt sermones, quamuis non auctentice quia nondum posita materia ad deliberandum, sed multis patrum in votis suarum deliberacionum raciocinantibus reformacionem ecclesie successum minime habituram, nisi papa illam contempnens cogeretur eam suscipere rigore ecclesiastice discipline; ideoque fuit neccesse eius publicare crimina velut apertissima testimonia non suscepte per eum reformacionis et quia semetipsum curiamque suam nollet corrigere. Non itaque retraxit patres inchoantes processum contra papam timor priua- cionis beneficiorum, alius generis timore, peccati videlicet in Deum si non persoluerent officium, eos compellente; formidabant namque plus quam iudex ille iniquitatis perniciosum transmitti exemplum futuris synodis generalibus, sacrum Basiliense concilium pre singulis aliorum diuturnius sedisse notoriumque fuisse illi de grauissimis criminibus et incorrigi- bilitate summi pontificis, nec illi dixisse publice "cur ita facis“. Quod verbum sacra testa- tur scriptura Deo dici non posse, qui non est quasi homo vt menciatur, nec vt filius hominis vt mutetur, nulla apud eum sistente transmutacione nec obumbracione vicissitudinis ; sed pape dici posse „cur ita facis“ Paulus magnopere ostendit, quando nec ad horam sustinuit, sed vt veritas ewangelii libera maneret in obseruacione, restitit Petro in faciem, ad per- petuam rei memoriam data sentencie diffinicione eum fore reprehensibilem, quia veritatem doctrine quam predicabat dissimilabat opere publico demonstrare. Cuius dissimilacionis exemplo gentiliter cum ipse viueret cogebat alios iudaizare, si vero iudaice vixisset et pre- dicasset gentiles iudaizare, quanto magis Paulus eidem restitisset in faciem, non vero interrogacione preuia „cur ita facis“, sed audaciori assercione predicasset eum vere repre- hensibilem. Papa autem Eugenius synodalia non obseruabat decreta et vtens reseruacio- nibus illa non obseruari mandabat, sed et conculcabat multipharie, prout in monitorio et aliis decretis exprimitur, generalium auctoritatem conciliorum, peccato eius attingente terminos fidei. Atqui eciam si papa ipse studiosius intendisset ac intenderet, vt finem quan- tocius acciperet sancta Basiliensis synodus, multique id futurum eciam arbitrarentur, a publica tamen redargucione criminum desistere noluit, sed magis institit magnorum in ea re imitata sanctorum exempla: Jacob vtique patriarche maximi, qui diebus vltimis senec- tutis sue sermone durissimo coram cunctis eorum fratribus arguit peccata Ruben, Simeon et Leui, hos compellans vasa iniquitatis ; simili modo fecit Moyses ad populum Israhel vltimo anno vite sue, Josue quoque, eum longeue et persenilis foret etatis, ad maiores natu principes, iudices et magistros; Dauid eciam in testamento suo non tacuit, sed exprobrans puniri mandauit multorum crimina, que diucius tolerauerat. Sancte vero Basi- liensi synodo neccesse fuit non solum arguere, sed intendere ad puniendum, quoniam ante faciem eius, vt Dauid Salomon, non erat actu successor, cui suam preciperet exe- quendam voluntatem. Sed et saluatorem nostrum legimus in vltimis sermonibus eos, qui suaui exhortacione primo corripi noluerunt, arguisse publice scribas et Phariseos, eciam coram populis exprobrando crimina eorum, quamuis querencium occasionem vt occiderent eum. Et hee eciam inter alias forte causa extitit, vt sancta synodus tempore isto pro- cessum inchoaret velut ad sui defensionem, intelligens papam laborare studiosius ad dis- solucionem eius, tum ex litteris Tarentini archiepiscopi acceptis indiciis, tum ex prepa- racione galearum in Veneciis, tum ex litteris dissolucionis concilii mencionatis in littera ad episcopum Ariminensem, tum ex ea que intendebatur diuisione patrum in concilio ; 125*

Strana 996
996 Liber XII. Caput I. II. super quo cedula quedam notificata tunc multis patribus extitit missa e Romana curia, pleniori relacione, prout asserebat, conceptos desuper dissolucione procuranda modos explicans. Sed et vehementem tribuit suspicionem quod scribebat Tarentinus de fulminacione censurarum fienda per legatum, nec obuiat verbum translacionis, quasi ad translacionem, non ad dissolucionem ille fulminande essent; etenim quia ycumenicum con- cilium nouum erat futurum, Grecis volentibus venire ad ecclesiam Latinam actu legittime congregatam, habebat translacio illa dissolucionem annexam in ventre. Cumque iure nature vnicuique defensio competat vite sue, illa profecto ecclesie minime denegatur, aduersus quam porte inferi preualere non possunt; quid igitur mirum, si sancta synodus, ne miserabiliter dissolueretur, vt vitam conseruaret, monitorium ipsum decreuit, quem- admodum fecit tempore attemptate prime dissolucionis, quando persensit papam dare ope- ram vt Bononie concilium contra concilium erigeret, quia vt personaliter veniret ad con- cilium vel mitteret admonuit. Expressit autem nunc crimina eius, experienciam habens vocacionem illam non multopere attendisse, arbitrantibus multis vt saltem pro excusacione responsali destinato illa pendente non tam concilio aduersaretur galeas contra galeas in Greciam missurus. Sed ipse processit alio plurimum distanti modo, quia dissoluens Basi- liense concilium indicebat aliud Ferrarie, in quo, vt dicebat, talia agere et proponere intenderet, ex quibus suam orbis totus cognosceret innocenciam ; itaque pro excusacione sua disposuit erigere sibi tribunal, ad quod vocabat iudicem suum corrigere eum volentem de delatis criminibus. De hiis igitur narratura est colleccio xn'. hec mense inchoanda Julio, cuius die vltimo decretum est monitorium. Caput II. Instancia oratorum ducis Burgundie super quatuor responsioque publica, et legati contrastacio in fauorem pape et loci pro ycumenico concilio. Processu Julii celebratis processione vna pro successu prospero in facto Gre- corum et congregacionibus septem, incorporati extitere Franciscus Warmiensis, Geor- gius Vicensis, permanens vsque ad concilii finem, episcopi, Anthonius Stabuli electus Pac- tensis, Guilielmus de Grisellis sancti Andree Vercellensis abbas, Franciscus de Fusche ordinis minorum in theologia magister, vsque in finem concilii perseuerans, Johannes Spull vtriusque iuris, Bartholomeus Vallerii decretorum doctores, Gregorius Ledencher, Augustinus Tiergart in decretis licenciati, Franciscus Sirreybes, Johannes Bidagud in vtroque iure baccalarii, Rodulphus de Lamousaye sancti Albini Nanatensis prepositus, Hermannus de Camanaul cantor Leonensis, Theodoricus Negel canonicus Rigensis, pro- curator prouincie huius, canonici quinque, priores tres et tres alii. Sancta synodus recepit litteras Romanorum imperatoris datas Egre, significantis informatum se a minore parte existencium in concilio publicatum fuisse decretum, quod Florencie vel Vtino celebrandum esset ycumenicum concilium, deque falsitate bullacionis circa illud; et quia loca illa pro concilio non conueniebant, vtque senciebat Auinionenses satisfacere non possent, horta- batur supersedendum esse in omnibus vsque ad accessum oratorum suorum et electorum imperii aliorumque principum Almanie cum eo constitutorum. Litteras quoque ducis Me- diolani, vt de Tarentino archiepiscopo iusticia fieret; alias item reuocatorias concessi per eum salui conductus, in quantum Florencie celebraretur ycumenicum concilium, auisando

Strana 997
Liber XII. Caput II. 997 pretereuntes per sua dominia ne transirent, et quod intendebat instare apud confederatos suos vt simili modo essent facturi. Triduo vero ante publicacionem harum litterarum sancta synodus audiuerat auditorem camere et archidyaconum Metensem ex Auinione regressos, referentes infra xII. dies iuxta constitutum ciues Auinionenses exbursasse residuum pecunie promisse vsque ad complementum Lxx. millium ducatorum. Narrabant tamen multa impe- dimenta fuisse ante prestita, et precipue occasione duarum decretacionum, et adiectis aliis quinque difficultatibus, ad que omnia ipsi responderant, quamuis non habuissent in man- datis, videntes sic fore neccesse pro honore concilii, eciam respondentes ad secundo factas replicaciones et coram populo et coram cardinali de Fuxo; attestabanturque ab Auinione in Greciam recessisse concilii oratores penultima die Junii pecuniis positis in galeota, quam dicti episcopi ascenderant. Facta igitur iam omni disposicione cum speraretur de Grecorum accessu, deliberatum extitit horum relatorem gestorum, magistrum Johannem de Segobia, diebus Sabbatorum mane loco disputacionibus solito in refectorio fratrum minorum publicas facturum de processione spiritus sancti a patre et Filio allegaciones, sin- gulaque ebdomadarum ter post prandium conuenturos magistros ad desuper conferendum. Sed quomodo primo disputacio hec eciam diebus hiis magnam non habuit prosecucionem, obstantibus que super pape processu et propter Bohemorum aduentum, nisi quod tercio die Augusti magister Thomas de Corcellis Grecorum, ipseque isto et xvn°. diebus parte catholicorum allegarunt, ipsi Johanni statim post Bohemorum accessum iniuncto vt non de processione spiritus sancti, sed de communione calicis cum illis disserenda studeret. Suscepit item sancta synodus litteras credenciales ducis Burgundie in personas abbatis sancti Eugendi, marchionis de Rötelin, duorum aliorum nobilium et Johannis Tronson secretarii sui; qui proposuit multa vsus ampliacione, quantum sit malum seismatis, quod- que pro reduccione Grecorum neccesse erat in vnum conuenire locum concilium et papam, quoniam sic Greci postulassent, et concludebat parte ducis precari, exhortari et requiri concilium, quatenus eligeret locum gratum, acceptum et vtilem pape ac in huiusmodi loco, quem ipse vellet, simul conuenire. Cum vero predicta exposuerit mensis huius xvn°., qua positum est in deputacionibus ad deliberandum monitorium pape, biduo postea in generali ordinaria congregacione presentauit aliam litteram ducis Burgundie, conmemorantem de citacione ex parte concilii contra Johannem de. presidentem in consilio suo, epi- scopum Tornacensem ad instanciam suam promotum per papam, qui cum Johannem de Haricuria transtulisset ad ecclesiam maiorem Narbonensem, ne populi Flandrie subditi sibi, quibus gratus erat ipse promotus, amplius turbari deberent, rogabat per concilium cita- cionem ipsam reuocari, contestatus se fore deliberatum dictum promotum omnimode susti- nere. Cum vero oratores sui requisiuissent responsionem de supra expositis et concordata deputacionum super dicta citacione ista die concludi non debere, Lugdunensis archiepi- scopus allegabat dictam citacionem meram iusticiam continere, quam concilium denegare non posset, cum magna Constanciensis synodus decretum fecisset absque vocacione et causa non cognita prelatos inuitos non transferendos; sed prout illi requisierant, placuit deliberata deputacionum concludi non debere. Additis vero post hec per oratores ipsos aliis duabus requestis, contra Tarentinum archiepiscopum non procedi nec monitorium deli- beratum contra papam concludi, die xxIII'. in generali congregacione, ad instanciam eorum sicut et die prime proposicionis tenta, duo protestabantur: per ducem Burgundie

Strana 998
998 Liber XII. Caput II. dominum suum nullatenus assenciendum eleccioni loci pro ycumenico concilio facte vel fiende, nisi locus pape esset gratus, quodque deliberatus esset manutenere honorem sedis apostolice et statum et excellenciam pape, quantum cum Deo possit. E contrario vero protestacione facta per Johannem Spaserii promotorem concilii, legatus dicebat dictum Johannem Tronson protestantem aliosque collegas non vidisse responsionem per concilium dandam eis, sed credebat eos bono zelo fuisse locutos; et tunc instante Arelatensi car- dinali Panormitanus archiepiscopus, explicans responsionem super quatuor articulis per eos propositis, ad primum dicebat rem iam integram non esse, etenim quia concilium con- traxisset cum ciuibus Auinionensibus, non licebat variari eciam si Greci peterent presen- ciam pape, quod a principio non dixissent, decreto desuper facto dictante papam per se aut per suos concilio ycumenico interfuturum. Quo vero ad Tornacensem ecclesiam, peti- cione iusticie facta ad instanciam non solum episcopi, sed regis Francie, quod non licebat, cum res ageretur inter tantos principes, inauditis partibus poni silencium, sed contempla- cione ducis concilium vellet se interponere ad ea que pacis. Ad terciam vero peticionem super monitorio pape, quod patres non credebant hoc specifice fuisse eis conmissum a duce, quia ante eorum accessum hoc concilio erat ignotum, siquidem in die prime propo- sicionis eorum primo illud monitorium fuisset positum in deputacionibus. Cum vero Panor- mitanus ipse iustificando causas in monitorio inter alia dixisset de alienacionibus terrarum ecclesie per papam factis, legatus obstitit inpetens quas fecisset alienaciones; ille autem continuans specificauit de Lugo, marchia Anchonitana, Burgo sancti Sepulchri et aliis locis; extendebat eciam sermonem super symoniis que in curia Romana conmittebantur, et quo- modo papa absoluisset a sentenciis latis per concilium, mencione presertim facta de causa ecclesie Aquilegiensis, et quia concilium debebat resistere, si id non faceret, censeretur fauere alienacioni iam facte ipsius ecclesie Aquilegiensis. Ad vltimam vero requestam super processu Tarentini archiepiscopi respondebat adhuc nichil execucionis factum per concilium, verum si procederetur, ducis contemplacione omni cum mansuetudine agendum esse. Subiunxit eciam idem Panormitanus, die hesterno, cum intimatum fuisset eisdem ad partem istud responsum, quod regraciati fuissent, nullam agentes mencionem de protesta- cionibus per eos tunc factis. Contra responsionem istam legatus, qui iam propter moni- torium pape concilio aduersabatur, replicans contra primum de loco ex preteritis referens multa dicebat, quod pax esset, si consentiretur mitti nouam ambasiatam ad Grecos, vt si nollent venire Auinionem, quod alibi, et ne Greci retraherentur, quod iniungeretur secreto ; sed ista dicens forte nesciebat, quam festina ex parte pape fiebat execucio, vt locum non posset habere auisamentum eius. Nam crastino responsionis huius die Jacobi, vt postea innotuit, recesserunt ex Veneciis Coronensis, Dignensis et Portugalensis episcopi ac Gre- corum orator Manuel, precessuri in Greciam alias tres galeas, in quibus paulo post legatus pape archiepiscopus Tarentasiensis pluresque alii et cum eis Nicolaus de Cusa recesserunt adducturi Grecos, tam illi quam isti preuenientes oratores concilii. Aduersatus eciam quoad tercium articulum de monitorio legatus laudabat ducis intencionem, quoniam se opponeret, sicque debere agere omnes principes, ne seisma sequeretur. Super materia quoque alie- nacionum nitebatur papam iustificare, dicens id sibi licere quia in neccessitate constitutus et sub guerra ac fere in manibus comitis Francisci, cui marchionatum infeudarat, decreto concilii non prohibente pape alienaciones nisi cum fierent absque cardinalium consensu,

Strana 999
Liber XII. Caput II. III. 999 sed in hoc referebat se ad textum ; item quod oppidum Burgi sancti Sepulchri de patri- monio non esset et papa expendisset in recuperando vltra L. millia florenorum, Florentinis autem dedisset pro xv. mille florenis. Ad quod verbum Panormitano replicante, quomodo ergo papa expendisset bona ecclesie in recuperando alienum, respondit legatus se intel- ligere quasi non ab antiquo fuisse de patrimonio ecclesie, desuper vtrimque replicacionibus non dimissis. Post quorum verba perlecta littera regis Francie super ecclesia Tornacensi, illam causam reputare tamquam propriam suo maxime inexistentem cordi, quoniam in ciui- tate illa oportebat esse episcopum sibi non suspectum, oratores ducis responderunt eius- modi scripta de intencione regis non esse, quem credebant non habere suspectum quem dux Burgundie episcopum esse vellet. Caput III. Inicium deliberacionis super citacione pape obiectaque et responsio ad illa, ac de contrastacione legati. In supra dictis verbis legati intelligi perspicue potest, quante extiterit difficultatis concludi pape monitorium et per semetipsum aduersantem et contestantem omnes principes id fieri non permittere; sed materia ipsa tante honestatis tamque indenegabilis iusticie reputata est a ceteris patribus, vt preter eum paucissimosque consenserunt omnes, depu- tacione pro communibus, cuius ipse primum suppositum erat, tardius pre ceteris delibe- rante. Vt namque premissum est, monitorium ipsum positum fuit ad deliberandum xvna. die mensis huius, quo die deputacio pacis vota desuper recepit, aliarum patribus deputacionum remittentibus materiam deliberandam. Die autem sequenti cum datis deputatis pro conci- pienda forma omnibus deputacionibus placuisset materia tribusque illarum eciam forma, et die xxvia. lecto desuper concordato instancia fieret vt concluderetur, Papiensis episcopus ante leccionem concordati audienciam petens, cum non audiretur, legato contestante si non audiretur se neminem velle audire, dicere cepit, causatus de tempore non esse oppor- tunum ad ipsius monitorii conclusionem, sed primo patres concilii reformari debere et statum ecclesie militantis, pro qua reformacione ipse certa concepisset auisamenta; modo- que sermocionantis desuper suadenti a multis dictum est illa posse pertinereque dici domi- nica sequenti in missa vel die festiua altera, Cathaniensi episcopo, qui erat vnus ex quatuor distributoribus sermonum, dicente illi, quod ex tunc assignabat ei sequentis dominice ser- monem. Sed et ille continuans dicebat circa reformacionem per concilium agendam esse incipiendum a paruulis christianorum, qui non primo erudiebantur in lege Dei, sed in doc- trina poetarum, et prosequebatur querelam faciens, quod ad dignitates ecclesiasticas indigni promouerentur atque pueri; longius vero cum protraheret oracionem per modum sermonis, dicto eidem vt in scriptis daret, id fecit, de similibus auisamentis exhibens par- uum quaternum notario concilii. Deinde Vicensis episcopus, referens se hesterno die illa dixisse contra formam monitorii inter deputatos, multa allegauit iura contestatus formam illam peccare in fundamentis, et si fieret illo modo, quod non iuste procederetur; nec tamen illa diceret in graciam aut pape fauorem, qui contra eum fecisset reuocans trans- lacionem eius ad ecclesiam Terraconensem, postquam ei soluerat quinque millia flore- norum. Post huius verba Ludouicus de Vrbe prothonotarius resumens quatuor qui fiebant

Strana 1000
1000 Liber XII. Caput III. obiectus contra monitorium : quod esset impedimentum vnionis Grecorum, quod in ecclesie scissuram, quod libellus famosus, quod neque decernendum nisi facta prius inquisicione, ad primum respondebat, quod magis promoueret, propterea quod fastus curie Romane fuisset causa recessus Grecorum ab obediencia illius, qui, prout audiuerat, scripserant pape vale dicentes „superbiam tuam sufferre nequimus, auariciam tuam saturare non possumus, dominus tecum quia nobiscum est“. Et quoniam ex bono nunquam sequitur malum, ideo cum esset iustum, dici non poterat ex parte concilii esse in seissuram. Nec esset libellus famosus monicio emanata a iudice competente, ad quam, cum ex officio esset iudicis, quamuis citacio foret, non requireretur accusacio denunciacioue aut specialis inquisicio, sed dumtaxat informacio summaria, sicut concludi petebatur iuxta deliberata deputacionum, maxime cum procederet a supremo iudice, qui non tenebatur ad ordinem iuris. Multa eciam dixit contra exaccionem annatarum, quod essent presumpta symonia et ecclesiarum exina- nicio; item quamuis non nominans eum, contra allegata pridem per legatum iustificantem factam per papam alienacionem terrarum ecclesie, multis desuper iuribus allegatis quomodo in superioribus, dicebat eum non potuisse infeudare marchionatum Anchone, et quia iam tenuerat per annum absque infeudacione, et quia non debuit infeudare comiti Francisco inuasori illius, et quoniam alienaciones facere erat prohibitum synodali decreto. Cardinalis autem sancti Petri contrastabat ipsi Ludouico quoad materiam de symonia, quia nulla- tenus credendum condempnatos fuisse predecessores omnes prelatorum modernorum, qui soluissent annatas cardinali Arelatensi et patruo suo, cuius ipse rexerat camerariatus offi- cium. Illico autem respondebat Arelatensis nunquam se recepisse aut exegisse pecuniam de annatis, et Ludouicus non dixisse symoniam simpliciter sed presumptam. At vero legatus, prout sepe exordiens a conmendacione persone sue in laboribus suis pro concilio sustentatis, et contestatus quod nunquam vsque in illos dies passio in eo fuisset, tamen non curaretur de eo, loquebatur ad patres dicens hoc verbum „Deus iudicet inter me et vos", specialem agens querelam quia non fuisset deputatus cum aliis super forma moni- torii, quod fieri debuisset, et quia fuerat hactenus semper pro concilio, et quia presidens et quia legatus Germanie; petebat autem priusquam concluderetur se audiri super moni- torio, spacio concesso eidem vsque in sequentem ordinariam congregacionem; si vero alii concluderent, prout senciebat, petebat legi certam cedulam ex parte cardinalis sancti Petri et sua. Multis autem petentibus eam legi, aliis autem in deputacionibus vt super respon- sione deliberaretur, Lugdunensi archiepiscopo affirmante a deputacione pro communibus fuisse eidem facultatem conmissam referendi super forma monitorii et ideo concludi non posse, legatus dicens quod non super illo concludere intendebat, conclusit super omnibus aliis deliberatis et sic recessum est. Cum vero inter alia concordata vnum esset potestatem concedi deputatis recipiendi informacionem extraiudiciariam de notorietate fame quantum ad contenta in ipso monitorio, magno exordio et extensiori illorum narracione premissis, Amedeo Lugdunensi archiepiscopo, Georgio Vicensi et Francisco Warmiensi episcopis, Ludouico Pontani vtriusque iuris, apostolice sedis prothonotario, Alexandro abbati Virgi- liacensi et Guilielmo Hugonis legum doctoribus super notorietate et fama clamorosa cri- minum prius expositorum et lacius exponendorum summariam informacionem ex habun- danti ad finem et effectum decernendi, citacionem aduersus Eugenium quartum eiusdem concilii auctoritate extraiudicialiter recipiendi, formamque ipsius citacionis decernende

Strana 1001
Liber XII. Caput III. IV. 1001 concipiendi et in eadem concludendi et decretandi, eciam omnia alia circa eiusmodi cita- cionis expedicionem neccessaria faciendi plenam et liberam sancta synodus concessit facul- tatem et potestatem, prout littere concilii attestantur sub data diei huius. Caput IV. Cedula legatorum contra citacionem pape, conclusioque huius et informacio summaria de infamia pape super delatis criminibus. Die autem xxIx°. tribus deputacionibus conuenientibus, vt exhortaretur deputacio pro communibus ne tam diu rem in suspenso teneret, quodque conmitteretur deputatis recipere informacionem summariam super explicatis criminibus in monitorio aptarentque formam monitorii et concluderent, indicerentque congregacionem desuper et sessionem et die hac tenendam congregacionem ad predicta concludendum, diucius expectati per patres aliarum députacionum qui pro communibus venerunt hora vndecima, qui id ipsum deliberauerant adiecto (quod) legato audiencia prestaretur. Lecto vero concordato huius- modi legatus pro audiencia peciit terminum trium dierum, qui defalcari possent ex termino assignando comparicionis ; cuius peticioni non responso "placet“, sed tacentibus patribus, promotor concilii interrogabat eum, vtrum audienciam peteret tamquam pape procurator, et ostenso mandato cessaret monitorium, quoniam ageretur de eo, si vero vt concilii sup- positum, iam fuisset auditus et in deputacionibus visitatis per eum et in congregacione et in deputacione sua ad plenum, suppositum cuius erat is promotor Hugo Berardi, propter quod intimandus contrarie assercionis fidencius ei loquebatur. Ad verba cuius nulla data responsione per legatum, parte cardinalis sancti Petri et sua lecta est cedula breuis : cum Basiliense concilium congregatum fuisset ad reformacionem, ad pacem, et ad ea que fidei, ageretur autem super reduccione Grecorum, possetque ex ipso monitorio eiusmodi operum execucio impediri, ideo eis non consencientibus, vt tunc fieret, non esse inputandum quic- quid scismatis aut impedimenti contingere posset. Ebroicensis ad hec episcopus, pre- mittens se non fore nec credere intencionis esse patrum vt impedimentum fieret reduccioni Grecorum, nec scissuram ecclesie, nacione Germanie in ipso monitorio specialiter consen- ciente, que tamen frequenter dixerat nolle consentire in scisma, dicebat libenter se audi- turum legatum, si quid specialiter explicandum haberet, vnde verisimiliter ex dicto moni- torio scisma oriretur. Per legatum autem conmendato zelo atque dicto episcopi huius, cardinalis sancti Petri respondebat in cedula non dici exinde scisma oriturum, sed oriri posse, verbaque illa fuisse dicta quia iuxta suum apparere non erat tempus opportunum, quod fuerat alias, cum imperator petebat processum fieri contra papam ab eo nondum suscepta corona, et illis diebus cardinalis ipse cognouerat non consensisse quos videbat tunc alterius feruoris. Deinde cum procurator fiscalis dixisset non consentire in dictam cedulam legatorum, sed quod ad eam postmodum in scriptis responderet, Ludouicum de Vrbe dicere volentem impediebant concilii promotores, concludi monitorium a legato magna cum instancia petentes; qui aggrauans se non primo audiri, quod iterum id ipsum peteret, a notariis testimonium requisiuit. Ipso igitur et cardinali sancti Petri requisitis concludere nolentibus, Arelatensi quoque se excusante, quoniam ipse vt illi cardinalis erat et in cita- torio vocacio contra cardinales continebatur, patriarcha Aquilegiensis requisitus, allegans Scriptores II. 126

Strana 1002
1002 Liber XII. Caput IV. ordinacionem concilii et quod ipse primus erat post illos in ordine consedendi, dixit se concludere deliberata ipsa ac dictum monitorium, ex contradiccione ac replicis appellatum iam citatorium, et conclusit in nomine patris et filii et spiritus sancti, fuitque expedita desuper littera concilii. Per quam narracione breui potestatis alias concesse et quoniam ad expedicionem et execucionem processus ipsius congregaciones generales et sessiones publicas sepe numero indici et fieri oporteret, que sine difficultate et rei de qua agebatur dispendio ac retardacione per sacras deputaciones indici et congregari non valerent, ideo quod instantibus promotoribus suis dictis sex deputatis et cuilibet eorum pro tempore pre- sencium congregaciones generales et sessiones publicas ad actus dicti processus debite expediendos, quandocumque neccessarium et eis visum foret, indicendi et congregandi, ac eciam contra ipsum Eugenium papam summarie, simpliciter et de plano ac sine strepitu et figura iudicii, sola facti veritate inspecta, sacri concilii nomine et auctoritate inquirendi, processum super premissis ordinandi et instituendi, et demum ipsi concilio merita eorum referendi plenam et liberam concessit sancta synodus facultatem et potestatem. Quarum vigore conmissionum et presertim vltime dicti deputati, qui tempore concessionis illarum generali congregacioni intererant, conuenientes in loco Augustinensium, vbi deputacio pacis tenebatur, et specialiter ad instanciam procuratoris fiscalis acceptantes onus illarum, elegerunt ipsum locum ad desuper eisdem conmissis conueniendum. Coram quibus nomine promotorum concilii Hugonis Berardi et Johannis Sliczenrod ac suo per procuratorem fiscalem Johannem Spaserii, licenciatum in iure ciuili, presentati sunt articuli xxv. gene- rales et speciales, vt plurimum verba et effectum exprimentes eorum criminum, que in citatorio continentur, sed multa distinccius specificantes presertim circa materiam symonie, vendicionem ac peruersionem iusticie, item de paruipensione auctoritatis Basiliensis con- cilii eiusque sentenciarum, inutili quoque ac crudeli et pernicioso regimine pape circa terras et subditos ecclesie Romane, ac de translacionibus prelatorum eisdem inuitis factis, promocionibusue multorum indignorum aliis quesito iure reiectis, et frequentate memorato de incorrigibilitate eius. Horum articulorum maiori preterita criminum multorum speci- ficacione, quia narranda vbi de veritate criminum dantur, pro nunc autem id ponebatur quod esset communis hominum opinio, clamor validus, vulgaris assercio communeque dic- tum atque publica vox et fama omnium de contentis in ipsis articulis scire loquencium, papam illa facere pro talique esse tentum, nominatum et reputatum apudque bonos et graues diffamatum viros, et quod per hec scandalizaret ecclesiam vniuersalem et populum christianum statusque ecclesie turbaretur, illudque sic esset creditum et reputatum palam, publice et notorie. Super articulis vero ipsis fuerunt examinati testes decem depo- nentes non singuli de omnibus, sed qui de hiis, qui de illis, eorum multis iurare recusan- tibus sub pena excommunicacionis compulsis; fueruntque presentata vt documenta per- tinencia ad causam bulla adhesionis pape facte Basiliensi concilio, decretum Constanciense de prelatis non transferendis inuitis, instrumentum requisicionis pape facte per Johannem de Bachenstein et Matheum Menage, sancciones Calcedonensis concilii quod non licet ab electa synodo appellare, decretum quoque desuper Toletani concilii, decreta eciam Basi- liensis concilii de sublatis reseruacionibus, de annatis, de compactatis cum Grecis, et transsumptum bulle ipsius Eugenii pape de iuramentis per eum factis in conclaui.

Strana 1003
Liber XII. Caput V. 1003 Caput V. Ante conclusionem decreti ad legati cedulam contrariantem responsio per archiepiscopum Panormitanum Ludouicumque prothonotarium. Accepta vero de premissis informacione die vltima mensis in congregacione gene- rali promotoribus attestantibus, quod eisdem requirentibus in domo cardinalis sancti Petri, vt veniret ad congregacionem et sessionem, fuisset responsum eum infirmari, quodque legatus requisitus pro responso dedisset cedulam, illa perlecta est. Ad quam continuo verbo respondit Panormitanus, et nudius secundo responsionem ipsam lectam in generali congregacione, prout in scriptis redegit, ita apud acta redigi concilii requisierunt promo- tores ; eaque hora Ludouicus de Vrbe prothonotarius eciam ad dictam legati cedulam verbo respondit, iura copiosissime allegans prout sui erat moris, et in eo maxime delec- tabatur tenus corde de verbo ad verbum textibus recitatis qui conmemorantur, relacione hac preteritis quotis eorum. Dicebat autem primo caritati conueniens papam citari, quia caritatis preceptum esset proximum diligere erudicione doctrine et discipline correccione, caritate inter alia continente mortem criminum vitamque virtutum; quodque non esset minimum inter opera caritatis errantem ad semitam veritatis reducere, cum non iniquitatis et impietatis, sed caritatis ac pietatis racione esset deuictus, qui propterea est criminis persecutor vt sit hominis liberator, Augustino dicente non se putare amare quemquam seruum suum aut filium seu vicinum quando non corrigeret, sed quando arguit, vt si boni sunt mores delectent, emendentur vero si mali, quomodo misericors non est nolens cul- trum puero capere ne audiat plorantem, sed pocius qui capit ne vulneratum doleat postea vel extinctum; omnia vero recurrerent respectu pape et synodi Basiliensis, fine maxime attento ad quem citatorium decernebatur. Respondebat item obieccioni illi, quia multitudo esset non obseruancium decreta, ideo papam stringendum non esse vt illa obseruaret; nam cum in delictum multitudo rueret, primum correccionis illius haberetur racio qui caput esset et princeps multitudinis, propterea quod vbi maior est culpa maior celeriorque debet exerceri vindicta, teste Nicolao papa tanto quemque maiori reatu delinquere, quanto pociori honore fruitur, et quia sicut minorem maior precedit honore, ita et crimine, maiori igitur implicandum esse vindicta quem maior sequitur culpa; nemo quippe in ecclesia amplius noceret quam qui perperam agens primatum dignitatis teneret, et propterea quantocius curandum esse ne totum corpus, quod absit, morbus inuaderet, si languor non foret cura- tus in capite. Respondebat eciam alteri obieccioni, citacionem fore libellum famosum et per eam grauem inimiciciam fore aduersus caput ecclesie; etenim iuris execucio iniuriam non haberet, quia igitur papa coram omnibus publice transgressor foret, iniuriam non faceret synodus publice illum corripiens, cum manifesta delicta non essent occulta correc- cione sed manifesta, vt ceteri terreantur, corrigenda, et iterum teste Augustino corrigenda essent coram omnibus que coram omnibus peccantur, Berengarii quoque exemplo, cuius abiuracio transmittenda fuit ad quecumque loca peruenit fama sui erroris, iure denique ciuili attestante reipublice venerande causa vel ad bonos mores fieri, eciam si ad contu- meliam alicuius pertineat, quando non ea mente magistratus facit vt ad iniuriam faciat, sed ad vindictam publicam, etenim non homo condempnat, sed delictum proprium punit 126°

Strana 1004
1004 Liber XII. Caput V. quos reatus accusat; quoniam igitur plurimis annis saneta synodus expectauerat pape cor- reccionem minime secutam, ferro seindenda vulnera essent que fomenta medicine non sen- ciebant, quia digni essent extorres ab ecclesia fieri sacerdotali administracione non cor- recti, apostolo precipiente "auferte malum ex vobis ipsis“. Rursus quod citacio bonum publicum contineret, allegabat reipublice interesse ne quis re sua vtatur male, quomodo papa sua potestate non obseruans synodalia decreta de eleccionibus et de annatis, quorum decisionem amplissimis roborabat textibus ac determinacionibus iuris canonici et ciuilis, omniphariam totoque suo scire, quod profecto erat maximum, illa iustificans. Allegabat preterea contra id, quod papa non vteretur consilio cardinalium, et copiose contra aliena- ciones terrarum ecclesie factas per eum, quas defendere nitebatur legatus, item quia spo- liasset familiam que predecessori suo fideliter seruierat, et quia admitteret appellaciones a sentenciis synodalibus absolueretque per sanctam synodum iustissime alligatos nulla facta satisfaccione, quodque turbaretur vniuersus orbis mirum in modum scandalizatus, cum diceretur Romanum episcopum dissensiones et guerras inter oues sibi conmissas vigentes non tollere, sed augere, cum prouidencie principis proprium esset omni tempore subdi- torum commoditatem quietemque procurare. Postremo autem septem allegabat causas, quare contra papam processus differendus non erat: quia non pietas sed crudelitas esset abusus velle tolerare; et quia tanto ad corrigendos Romani pontificis excessus sancta synodus diligencius deberet assurgere, quanto dampnabilius illos desereret incorrectos; et quia Gregorio teste, si dominico debitori culpas impune dimitteret, non mediocriter Deum offen- deret, propterea quod conmissa in nobis facile dimittere possumus, que vero in Deum, cum magna discrecione nec sine penitencia possumus relaxare; et quia esset ad iracundiam Deum prouocare, dicente Augustino „si ea, quibus Deus vehementer offenditur, insequi vel vlcisci differimus, ad irascendum vtique diuinitatis pacienciam prouocamus"; et quia infe- riorum culpe ad nullos magis referende sunt quam ad desides negligentesque rectores, qui inultam sepe nutriunt pestilenciam, dum austeriorem dissimulant adhibere medicinam; et quia nichil magis officiat pastori et ouibus quam prelati taciturnitas, qui prudenter ac dili- genter debet attendere, ne sanguis eorum de suis manibus requiratur; et quia sieut humi- liatis et penitentibus locum venie denegare prelati non debent, sic in contumacia persi- stentibus conuenit esse seueros. Responsio autem hec Ludouici ad legati cedulam, quamuis data postea biduo, conmemoratur tamen hoc in loco, quia raciones eciam explicat cita- cionis a synodo emanate, sicut et verbo tunc data responsio a Panormitano archiepiscopo. Post cuius allocucionem continuo lecta est forma citatorii ingrossata in carta pergameni, et post lecturam eius nemine contradicente, cardinali Arelatensi quomodo alias se excu- sante, Aquilegiensis patriarcha formam ipsam et publicandam esse in sessione conclusit in nomine patris et filii et spiritus sancti. Cum vero esset hora quasi decima, cantata missa de spiritu sancto per episcopum Ferrensem, post completas cerimonias solitas cum ewan- gelio decantato „respiciens Jhesus in discipulos suos dixit Simoni Petro: si peccauerit in te frater tuus“ etc. episcopus Albinganensis in ambone constitutus legit per dictam cartam iam plumbatam decretum citacionis pape, et post publicacionem eidem episcopo interro- ganti vt moris respondit sancta synodus per verbum „placet", fuitque statim appositum in valuis ecclesie Basiliensis. Tenores sequuntur cedule ac responsionis et decreti predic- torum.

Strana 1005
Liber XII. Caput V. 1005 Peticio domini legati, ne concilium decretaret monitorium siue citatorium contra papam. "Vobis dominis promotoribus requirentibus me legatum et presidentem apostolicum, quod intersim congregacioni et sessioni in continenti tenende super monitorio seu citatorio, quod dicitur ibidem decerni debere contra sanctissimum dominum nostrum papam, respon- deo ego presidens predictus et ita requiro vos, vt hanc meam responsionem legatis in generali congregacione seu sessione, quod consciencia michi non dictat debere interesse, vbi fieri debet aut audiri aliquid, quod aliquo modo contrariare possit caritati, bono publico, paci ecclesie, iusticie et sacris canonibus, cum contra caritatem michi fieri videtur, cum potest aliquid fieri cum fame proximi conseruacione et fit cum infamia, et presertim vbi agitur de statu et honore vicarii (Christi) et capitis ecclesie, cuius denigracio redundare potest in dedecus et detrimentum tocius corporis ecclesiastici, quod naturali inclinacione proprii decorem capitis tueri debet. Contra autem bonum publicum, quia ex hoc monitorio seu citatorio vehementer timeo res Bohemie, que adhuc sunt recentes, posse pati aliquod detrimentum; timeo eciam verisimiliter impediri aduentum et vnionem Grecorum, quod est maius bonum quod hodie posset fieri in ecclesia. Aduersari autem paci ecclesie vide- tur, si aliquid quod cum bona voluntate domini nostri pape, ac quiete et tranquillitate ecclesie obtineri potest, queratur cum verisimili periculo et scissura ecclesie per modum denigracionis sue sanctitatis. Preterea non videtur iusticie consonum, quod ego repre- sentans personam ipsius domini nostri et presidens in concilio supplicauerim et pecierim, supplicem quoque et petam cum tanta humilitate et mansuetudine audiri, et dari michi ter- minum trium dierum ad explicandum raciones et motiua, propter quas et que esset absti- nendum ab hoc monitorio seu citatorio, ac eciam aliqua salubria remedia, per que illud, quod desiderant patres sacri concilii, cum pace ecclesie possit obtineri, et non fuerim auditus, de quo multum doleo pro bono ecclesie et honore sacri concilii. Nee congruus videtur talis modus procedendi determinacioni vniuersalis octaui concilii Constantinopolitani, in quo cauetur quod, si de Romano pontifice aliqua questio in vniuersali concilio versetur, venerabiliter et cum conuenienti reuerencia seiscitetur de hiis, que nune aguntur, in ipsum dominum nostrum et ab eo solucionem expectemus, iudicent sapientes. Hec autem silencio preterire nolo, quod nunquam vidi rem tam grauem ita repente expediri, presertim cum per sacras deputaciones tam humiliter supplicauerim, vt iuxta morem in grauibus rebus consuetum darentur deputati experti et timorati viri, qui materiam istam cum matura deli- beracione plene discuterent, et quod motiua singulorum redigerentur in scriptis, vt hii qui haberent consulere plenius deliberarent; nec eciam illud obmittam, quod nunquam vidi per sex annos quibus hic fui, quod vno codemque die teneretur congregacio et sessio. Nee adhuc formam istius citatorii in deputacione pro communibus, de qua ego sum, audiui esse lectam, quod non conuenit grauitati istius sacri concilii; eciam secundum ipsius sacri concilii ordinaciones domini xI. debuissent heri esse mecum ad conferendum super ista materia. Quare cum quanta possum humilitate et genibus flexis exoro, obsecro, sup- plico, vt pro reuerencia saluatoris domini nostri Jhesu Christi, de cuius vicario hic agitur, dignentur patres sacri concilii maturius procedere, et quod data michi dilacione tantum

Strana 1006
1006 Liber XII. Caput V. trium dierum, intra quos omnia possum redigere in scriptis, prebeant michi plenam audienciam, et quod postea conueniant presertim episcopi, abbates et magistri ac doctores et alii intelligentes, et examinent raciones et motiua mea, speroque in domino, si caritate moueamur, quod aperientur talia media, per que cum magna gloria et cum pace tocius ecclesie sacrum concilium poterit peruenire ad felicem consummacionem illorum operum propter que congregati sumus. Hec dico ex feruentissimo zelo, quem habeo ad pacem ecclesiasticam et decus huius sacri concilii, quod cum iurauerim cum pace et quiete (ecclesie, cupiens cum eadem pace et quiete), si Deus dederit, feliciter terminare; hec eciam dixi cum correccione cuiuslibet me melius sencientis, salua potestate premissa corrigendi. Justificacio citatorii contra papam Eugenium per dominum Panormitanum archiepi- scopum pronunciata. „Miratur hec sancta synodus et cum admiracione vehementer condolet quod, licet circa monitorium seu citatorium in personam domini nostri pape nunc decretatum reueren- dissimi patres et domini sancti Petri et sancte Sabine cardinales, in quadam eorum cedula in generali congregacione porrecta et ad eorum instanciam tunc lecta, vota eorum circa illam materiam satis cum honestate expressissent, pericula que formidabant exprimentes, cum bonarum mencium sit timere eciam vbi ex neccessitate formidandum non est, ac niterentur ab illo monitorii seu citatorii proposito patrum mentes (euertere, ac eorum mentes) circa illam materiam multociens in sacris deputacionibus expressissent, vt in illa cedula apertissime professi sunt, reuerendissimus tamen dominus legatus suis dictis ac illa cedula non con- tentus, dum per promotores huius sacri concilii vt congregacioni generali interesset fuisset requisitus, aliam cedulam in eadem congregacione produci fecit, ex cuius dictis aut affec- cione speciali aut nimio zelo corda patrum vehementer vulnerauit, dum fere omnes patres, qui in illam citatorii materiam bene digestam conuenerant, de caritatis, boni publici, pacis ecclesie, iusticie et sacrorum canonum violacione et transgressione sub verborum breuitate notauit atque sub verborum honestate momordit. Dixit enim contra caritatem fieri, cum potuisset illa materia expediri cum obseruacione fame proximi, et fit cum infamia. Contra autem bonum publicum, quia ex illo monitorio seu citatorio vehementer timet res Bohemie, que adhuc recentes sunt, pati posse aliquid detrimenti; timet eciam similiter (impediri) aduentum et vnionem Grecorum, si id quod bona voluntate domini nostri fieri potest, queratur cum verisimili periculo et scissura ecclesie, et in hoc nostre ecclesie pacem perturbari. Pre- terea non videbatur sue dominacioni iusticie esse consonum, quod ipse domini nostri pape personam representans debuisset a peticione trium dierum excludi, infra quem terminum pollicebatur ea scripturum et exhibiturum, per que fuisset ab illo monitorio seu citatorio abstinendum, et patres sacri concilii cum ecclesie pace eorum obtinuissent intentum. Circa sacrorum canonum violacionem videtur adduxisse sanccionem octaui concilii Constantino- politani, in quo caueri dixit quod, si de Romano pontifice aliqua questio in vniuersali con- cilio versetur, venerabiliter et conuenienti reuerencia sciscitemur de hiis, que tunc aguntur, ipsum dominum nostrum et ab eo solucionem expectemus, iudicent sapientes. Vlterius notabat patres de nimia festinacione, debuisset enim res tam grauis non ita repente expe- diri, sed per deputandos primo limari et deliberari, sicut in rebus grauibus hactenus dicit

Strana 1007
Liber XII. Caput V. 1007 seruatum, et presertim in eo potest secundum eum nimia festinacio notari, quod vno et eodem die generalis congregacio teneretur et sessio, quod hactenus seruatum dicit non (vi- disse) in hoc sacro concilio ; nec formam monitorii (asserit) in sacra deputacione de com- munibus lectam, quod istius sacri concilii grauitati minime conuenit. Debuissent eciam domini xn. iuxta sacri concilii ordinacionem ante conclusionem cum eodem domino legato de illa materia contulisse. Que omnia si sine responsione transirent, huius sacri concilii auctoritatem vehementer denigrarent pariter et confunderent, quoniam silencium posset ex responsionis defectu notari. Et in primis dolet et contristatur hec sancta synodus, vt cum tanto patre debeat in certamen adduci; debuisset enim tantus pater, qui fuit basis et columpna huius sacri concilii, non tantum sue prudencie inniti, vt tantorum patrum iudiciis et prudenciis illam suam duceret preponendam, cum Salomon dicat "ne innitaris prudencie tue“, super quo inquit Jheronimus, quod ille sue innititur prudencie, qui ea que sibi agenda vel dicenda videntur, patrum decretis preponit. Obmittamus hanc et alias auctoritates, que ad captiuandum ingenium proprium aliis patribus aliud sencientibus adduci possent, et ipsas inpugnaciones singillatim aggrediamur. (In quo) per dietum monitorium violatur caritas? Est enim caritas Dei amor et proximi; amor Dei seruatur cum ipsius monita et precepta custodiuntur, inquit enim ipse „si quis diligit me, sermonem meum seruabit“. Nonne saluator precepit eum, qui monitis corrigi non vult seu non curat, per ecclesiam publice debere compelli, ita vt qui ecclesiam contempserit, sit tamquam infidelis habendus; nec vt ad ecclesie publicacionem perueniatur, plurima requirit monita, sed duobus tantum contentatur. Videatur ex forma citatorii, quociens et per quos et qualiter et quanta cum caritate dominus noster papa per hanc sacram synodum fuerit admonitus, vt alios moni- tores obmittamus, antequam ad citacionem publicam sit deuentum. Videbit quisque claris- sime, quod ex tanta paciencia et tanti temporis tolerancia posset concilium sacrum merito reprehendi, presertim cum notoria dieantur que sue sanctitati inpinguntur; in notoriis autem publica correccione agendum est, quia vt sacra scriptura dictat "publice peccantem publice argue, vt ceteri metum habeant" et iterum „auferte malum de vobis ipsis". Imitari enim debet sancta synodus apostolum dicentem "tradidi huiusmodi hominem Sathane in interitum carnis, vt spiritus saluus fiat" ; non enim sancta synodus infamat quemquam, sed facta notoria et incorrigibilitas inde secuta, nec curare ne amplius diuulgetur debet, vt spiritus eius saluus fiat et ne ceteri polluantur. Nam vt inquit Jheronimus „vno peccante ira super omnem populum venit,“ quod frequenter dicit accidere quando sacerdotes, qui populo presunt, erga delinquentes beniuoli videri volunt et metuunt peccancium linguas, ne forte de eis malum loquantur; sacerdotalis seueritatis inmemores nolunt complere quod scriptum est „peccantem coram omnibus argue, vt ceteri metum habeant“, dum enim vni parcunt, vniuerse ecclesie moliuntur interitum. Que enim secundum eundem ista bonitas, que ista misericordia, vni parcere et omnes indiscrete ad discrimen adducere; polluitur enim ex vno peccatore populus, sicut ex vna oue morbida vniuersus grex inficitur. Hine Gregorius sanctus "sicut laudabile et discretum est reuerenciam et honorem exhibere prio- ribus, ita rectitudinis et Dei timoris est, si que in eis sunt que indigent correccione, nulla dissimulacione postponere, ne totum, quod absit, corpus morbus inuadat, si languor non fuerit curatus in capite“. An autem erga dominum nostrum amor seruetur spiritualis, quisque considerat; inuitatur enim vt a malis et abusionibus desistat, vel excusacionem

Strana 1008
1008 Liber XII. Caput V. faciat, si illa recta putat. Sicut enim ea que crimina ab omnibus reputantur, publica sunt, ita et publica debet esse correccio seu purgacio, et vt inquit canon „inter caritatis opera non minimum est errantem ab erroris sui semita reuocare" et alibi "(error) cui non resistitur approbatur, et veritas cum minime defensatur, opprimitur; negligere quippe cum possis perturbare peruersos, nichil aliud est quam fouere, nec caret scrupulo societatis occulte, qui manifesto facinori desinit obuiare". Violaretur ergo caritas, si in hoc tempore dictum monitorium seu citatorium postergaretur; et hoc breuiter de prima inpugnacione, licet infinita contra eam adduci possent. Secunda inpugnacio versatur circa bonum publicum Bohemorum (et Grecorum) ; timet enim ex materia monitorii tantum bonum impediri. Ridiculum profecto videtur; quis enim audiuit bonum ex bono turbari? Quid pro Deo Bohemos et Grecos magis a corpore ecclesie quam deformitas, abusio, superbia, auaricia curie Romane sepa- rauit et diuisos diu tenuit? Illam enim curiam cunctis nobis audientibus meretricem et synagogam palam appellabant. Quanto tempore illius et tocius ecclesie reformacionem pecierunt? Qualem autem promissionem circa hoc sacrum concilium eis fecit, nemo est qui nesciat. Turbabunturne, si viderint hos pestiferos abusus corrigi et ferro complecti et resecari ? Quis enim de bonis operibus et sanctis ab omnibus christianis ardentissime desideratis, sanctum concilium lapidabit; quis mentis compos ob hoe sanctum opus desi- neret sancte matris ecclesie gremio vniri? Quinimo verendum foret, ne ob deformitates nostras, si in illis perseueranciam et negligenciam sacri concilii viderint, retrocedant, cum sancta Dei ecclesia debeat esse sine ruga et sine macula. Ad terciam inpugnacionem de pace ecclesie propter scissure periculum respondetur, quod hee sancta synodus nullum illi- citum actum exercet, ex quo possit timeri scissura; nam si dominus noster talis est, qualem ipse dominus noster legatus profitetur, non contempnet ecclesiam Dei eum in spiritu Dei cor- rigentem, quam minime ab aliquo contempnendam iussit Christus, sed aut ea in quibus tam- quam homo excessit corriget, aut iustam excusacionem reddet, et tunc sancta synodus iuxta suas excusaciones et neccessitates ecclesie decori et iusticie prouidebit. Profecto tune Augu- stinus dixit propter scismatis periculum a seueritate discipline abstinendum, quando licet cri- men notorium sit et execrabile, tamen criminosus multos habet defensores, per quos scisma contingere posset. Sed pro Deo quis christianorum auderet aliquem contra crimina illa notoria iniuste defendere, quis non est reformacionis ecclesie auidus? Cottidie pulsat imperator, cla- mant principes, nos omnes mordent ceteri christiani. Si illa vera sunt, nisi se corrigat, nullum Deo resistente habebit defensorem ; si autem excusacionem legittimam recipiunt, non erit defensione opus, quinymo sanctum concilium genibus flexis velut caput ecclesie iustum et sanctum ipsum dominum papam amplexabitur. Non ergo ecclesia in hoc querit scissuram, sed vt canon inquit „ille alienus est, prophanus est, hostis est, habere non potest Deum patrem, qui vniuersalis ecclesie non tenet vnitatem“, et post pauca „quomodo potest is cum aliquo conuenire, qui cum corpore ipsius ecclesie et cum vniuersa fraternitate non conuenit"; quis ergo talis est, homines diiudicent. Ad quartam impugnacionem circa iusticie violacionem in eo quod sua paternitas reuerendissima dicit non valuisse obtinere trium dierum spacium vt audiretur, profecto contradicit hoc ei, quod suamet dicit dominacio in cedula, quam prius proposuit vnacum reuerendissimo domino cardinali sancti Petri. Ibidem enim apertissime dixit, quod circa materiam monitorii mentem suam multociens expres- serat in sacris deputacionibus, vt ab illo desisteretur, et tandem dixit se velle tamquam in

Strana 1009
Liber XII. Caput V. 1009 (postremo ad) idem dicere in plena congregacione, vbi totum concilium erat congregatum, et monuit (et) allegauit quantum voluit, sed sue raciones non satisfecerunt sacro concilio, vt exitus edocuit. Quare ergo nunc dixit se non potuisse habere audienciam, presertim cum non modo tres dies sed septimane fuerunt inter materiam monitorii siue citatorii propositam et conclusionem inde secutam? Vnde merito sue paternitati reuerendissime tunc per sacri concilii promotorem fuit responsum, quod tamquam suppositum et membrum concilii satis atque satis et plus ceteris fuerat auditus; si aliquid excusacionis intendebat allegare pro domino papa, doceret de mandato, nam ea que in monitorio exprimuntur cum concernant factum ipsius domini nostri, ipse per se aut per specialem nuncium tamquam melius infor- matus debet respondere, vt racio naturalis et humana dictat. Vnde ad differendum et non ad aliud bonum videbatur petita dilacio, cum frustra admittenda sit allegacio que admissa non releuat, nec preterea in congregacione generali debuisset illam trium dierum dilacio- nem postulare, si illam obtinere efficaciter cupiuisset, sed per sacras deputaciones, cum iuxta sacri concilii ordinaciones nil in congregacione generali concludi potest quod prius in sacris deputacionibus non fuisset obtentum; oportebat enim neccessario vt conclusio fieret, vt ea expedirentur propter que ipsa sacra generalis congregacio fuerat indicta. Circa quintam inpugnacionem de sacrorum canonum violacione, quia non decenti reue- rencia causa Romani pontificis tractatur, profecto hec potuisset consulte taceri, cum tanta fuerit hactenus tolerancia et paciencia sacri concilii circa notissima totque admoniciones precesserunt, vt merito timeri potuit ne omnes patres ad instar Heli summi sacerdotis diuina vindicta plecterentur. Heli enim summus sacerdos licet in se bonus existeret, quia tamen filiorum excessus non corripuit efficaciter, et in se pariter et in ipsis animaduersionis diuine vindictam excepit, dum filiis eius in bello peremptis ipse de sella corruens fractis ceruicibus expirauit; ideo dieit canon, quod ad corrigendum subditorum excessus tanto diligencius debet prelatus assurgere, quanto dampnabilius eorum offensas desineret incor- reptas. Meminisse enim debuisset sua paternitas reuerendissima constitucionis concilii Constanciensis in hoc concilio sacro innouate, aduersus eos edite qui in hiis, que con- cernunt reformacionem ecclesie in capite et in membris, constitucionibus se submittere nolunt, eciam si papali prefulgeant dignitate; potuisset enim hec sancta synodus iam dudum ob constituciones notissime spretas censuras ecclesiasticas exercere, et nichilominus cum tanta lenitate nunc procedit, vt absque aliqua penarum adieccione sola monicione et cita- cione contentatur et excusaciones omnes legittimas admittere pollicetur; tanta profecto exercetur in hoc mansuetudo, vt iusticie vigor omnino presertim in notoriis violetur. Circa sextam de festinancia nimia profecto si totum tempus, quo sacrum concilium in hoc loco durauit, et ad quid fuerit congregatum et quid circa reformacionis articulum actum sit, quociens materia abusionis curie Romane proposita fuerit, quam notorie sint ille deformi- tates, considerasset, consuleius hanc inpugnacionem subticuisset; sicut enim ad ignem extinguendum vehementer accensum aquam baiulans de nimia velocitate redargui non debet sed de diligencia conmendari, ita qui ad crimina et enormitates tollenda et corrigenda deproperat omni laude dignus est, cum in eis omnis mora, omnis dilacio sit plena peri- culis, cum tanto sint grauiora peccata, quanto diucius infelicem animam detinent alligatam. Hora enim est iam nos de sompno surgere et presertim in notoriis, quorum populus et cle- rus testes sunt, que non magna examinacione, non tolerancia digna sunt, sed ferro in Seriptores II. 127

Strana 1010
1010 Liber XII. Caput V. eis opus est; vt enim inquit Jheronimus "resecande sunt putride carnes et scabiosa ouis a caulis repellenda, ne tota domus et corpus et pecora ardeant, putrescant et intereant“. Quamquam dici possit quod multe septimane eciam nouissime ante materie conclusionem in eius excussione interposite fuerint, nec notari festinancia potest sed conmendari, quod in vna die fuerunt congregacio generalis et sessio ; nam pluries hoc, vt multi patres asse- runt, contigit, presertim quia congregacio generalis solummodo propter conclusionem forme fuit indicta, nec post conclusionem in generali congregacione factam supersedere fuisset nisi temporis perdicio ad tantum bonum inchoandum. Nec obstat quod forma non fuit lecta (in deputacione de communibus, quia prima forma lecta) et omnibus tribus reliquis deputacionibus grata, illa autem de communibus dedit deputatos cum plena potestate concludendi, qui vnacum aliis deputatis (vnanimiter) et concorditer conclu- serunt. Ad vltimum quod illi duodecim debuissent precedenti die cum sua dominacione conferre iuxta sacri concilii ordinacionem, scit sua dominacio quod illa ordinacio iam diu in dissuetudinem abiit ; loquitur enim generaliter in omnibus concordandis, que deliberata sunt per sacras deputaciones, que eo paciente et non contradicente, ymo toto sacro concilio tacite approbante, illi dumtaxat duodecim deliberata concordant. Vnde nodus in cirpo nunc queritur? Quamobrem precatur, obsecrat et requirit hoc sacrum concilium tam dictum dominum legatum quam ceteros, vt velint in hoc et in aliis ordinacioni sacri concilii se submittere et illam sequi, cum et ipse papa in hiis, que concernunt reformacionem ecclesie in capite et in membris, teneatur statutis et ordinacionibus sacri concilii obedire, alias venit debita animaduersione puniendus, vt in dicta constitucione Constanciensi expresse cauetur, quam sua dominacio ignorare non debet neque potest nec debet velle. 94. 1437. 31. Jul. Sessio XXVI°. monitorii siue citatorii contra papam et cardinales. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Cum Christi ecclesia variis et acerrimis languoribus subiaceret hominumque peccata et preuaricaciones diuine legis magis ac magis in dies pernicioso crescerent augmento, dignatus est omnipotens Deus fidelium inspirare cordibus, vt in Basileam ciuitatem profecto vndique integerrimam sacrosancta generalis synodus conueniret, que presertim in reformandis moribus tam in capite quam in membris et excitandis cordibus in obseruacionem legis Dei vigilantem impenderet operam, et vt diuinus honor refloreret in terris, et repressis enormitatibus pec- catorum ad procurandam animarum salutem efficacius conuerteretur hominum sollicitudo. Jam vero pluribus annis in ea re per ipsam synodum exhibiti sunt indefessi labores, con- memorata frequencius extitit regnancium scelerum multitudo, que vniuersam christiani- tatem in multas clades multaque discrimina adducere conspicitur. Ecclesia in Christi nomine congregata cunctis curauit ingerere monita salutis, die ac nocte clamitans vt redi- rent preuaricatores ad cor et obseruarent legem domini Dei sui; denique salubria decreta et sacros canones instituit, quibus pestes auaricie, symonie, ambicionis et aliorum viciorum, que multorum corda nimium incendebant, arcerentur a grege domini et iuxta precepta Christi atque sanctorum instituta dignitates ecclesiastice atque beneficia dignis et ydoneis pastoribus ac ministris gratuita collacione iustisque et canonicis eleccionibus ac institu-

Strana 1011
Liber XII. Caput V. 1011 cionibus distribuerentur, quorum medio vniuersus clerus et populus salubriter regeretur ac perduceretur in salutem. Sed heu, quod dolentissime referimus, ille qui primus hec exequi debuerat, quemque et Christi precepta et canones sacrorum conciliorum pre ceteris seruare oportuerat, ymo et ceteros ad horum obseruanciam efficaciter inducere, nulla vmquam moni- cione, nulla exhortacione induci iam longo tempore potuit, vt aliquam morum emendacionem Christo placentem, aut notissimorum abusuum in ecclesia sancta Dei efficere satageret, quin pocius conspicit vniuersus orbis sub eius regimine maiora semper scandala grauioraque ex- oriri. Sanctissimum dominum Eugenium papam quartum loquimur, quem frequentibus monitis hee sancta synodus cum plurima caritate et benignitate tum per ipsius synodi oratores, tum per litteras, tum eciam eiusdem domini Eugenii nuncios inducere curauit, atque eciam per aliquorum regum et principum ambasiatores hortata est, vt pro Christi reuerencia et animarum salute salutari animarum gubernacioni operam daret, elecciones proborum pastorum fieri assentiret, beneficia a Christo gratis accepta gratis distribueret, ceteraque in edificacionem ecclesie ageret, que iuxta canones sanctorum patrum eadem synodus pro animarum salute et vniuersalis ecclesie ordinauerat; et quemadmodum sacrum Constanciense concilium irrefragabili catholice veritatis declaracione diffiniuit, vt hiis rebus, que ad reformacionem vniuersalis ecclesie in capite et in membris pertinent, obediret, pariter quo- que notum sit quod sacra generalia concilia iurisdiccione supra papam vti possint, cum clamorosa insinuacione vel alias vt scandalizator ecclesie sacro concilio defertur. Monuit quoque hec sancta synodus ipsum dominum Eugenium, quatenus dignaretur ambulare vnanimiter cum consensu eiusdem in domo Dei, et adhesionem, quam litterarum suarum testimonio solemniter huic eidem synodo exhibuit, factis et operibus adimpleret, vt pax et tranquillitas salutaris per vniuersam vigeret ecclesiam. Sed in aduersum, proch dolor, elec- ciones pontificum et pastorum sedulo perturbare nisus est, translaciones prelatorum eis inuitis contrâ sanctorum patrum et sacrorum canonum atque sacri concilii Constanciensis statutorum formam et tenorem facere, diuisiones et scandala et scismata per singulas fere vacantes ecclesias ingerere, vt plurimum enim vnus eligitur, alteri vero per ipsum suis reseruacionibus innitentem prouidetur, ymo et aduersus filios obediencie, qui decretis huius sancte synodi obedire voluerunt, graues compertus est fulminare sentencias, ipsos pro libito voluntatis a beneficiis et dignitatibus mandando priuari, inhabilitari et excom- municari, in collacione preterea seu expedicione dignitatum ac beneficiorum et aliarum rerum dispensacione eciam more inconsueto graues summas pecuniarum exigere, abusus pestiferos detestabili et horrenda specie symoniace labis respersos aduersus iura diuina et humana in animarum perniciem et ecclesiarum orbis non mediocre preiudicium ac prouin- ciarum, regnorum et singularum patriarum depauperacionem et exinanicionem cum plu- ribus fouere incrementis, dignitatibus eciam seu vacantibus beneficiis prouidendo carnali- tatis affectu non iudicio racionis, neque eos erigendo qui in ecclesiis proficere possunt, sed quorum vel precibus delinitus extitit, vel pro quibus quispiam rogasse compertus aut, quod deterius est, qui vt beneficiati fierent muneribus impetrarunt, non aduertentes nichil esse quod ecclesie Dei magis officiat quam quod indigni assumantur prelati ad regimen animarum. Sentenciis insuper synodalibus spretis, quas olim summi pontifices maxima veneracione prosequebantur, pretensas appellaciones ab eisdem interpositas admittit, sen- tencias huiusmodi expresse reuocando; ipse insuper illos quos hee synodus pro causis 127°

Strana 1012
1012 Liber XII. Caput V. iustissimis alligauit, soluere de facto conatus est nulla satisfaccione peracta. Ceterum cum deceat Romanum pontificem iuxta sacrorum canonum et summorum pontificum instituta per fratres suos sancte Romane ecclesie cardinales, qui sibi in execucione sui officii coad- iutores existunt, sua exercere consilia, vt suis salubribus et prudentibus consiliis status ecclesie tam in spiritualibus quam in temporalibus racionabiliter dirigatur, ipse dominus Eugenius eciam in rebus grauissimis minime eorundem consilia requirere fertur, qui sunt pars corporis sui, sed aliorum extraneorum consultaciones sectatur, que non ex racionis iudicio sed ex carnali affectu nonnunquam prouenire videntur. Dispensacione quoque sibi credita abutitur, eam in dissipacionem conuertendo et potestatem sibi datam in edifica- cionem vertendo in destruccionem. Plurima vero grauia nobis omittentibus nouissima occurrunt consideracione miseranda. Audiuimus quidem nuper ciuitatem Penestrinam, cuius episcopali titulo vnus ex Romane ecclesie cardinalibus consueuit insigniri, per toleranciam eius et suorum domesticorum stipendiis Romane ecclesie militancium opera in ruinam miserabiliter dedisse, oppida insuper plurima in eiusdem sancte Romane ecclesie patri- monio consistencia aliquando prede exposita, vt oppidum Butrii, Bononie proximum, ali- quando solo equata, et qui augmentum efficere debuerat operatus est diminucionem, cum tamen ex dignitate summi pontificis non peccandi licenciam, sed bene viuendi neccessi- tatem assecutus esse noscatur. In operibus preterea fidem concernentibus cum hoc tempore pro ycumenico concilio cum Grecis celebrando ecclesia indigeret, prout de presenti indiget subuencionibus fidelium populorum, ipse substanciam eorum aliorsum diuertere satagens, et subsidia fidei catholice multipliciter impediens indulgencias plenarias per loca diuersa mul- tiplicasse dicitur, absque causis vrgentibus eas disseminando in grauem perturbacionem sanctissimi operis pro ipsa fide orthodoxa per hanc synodum inchoati, aliaque plurima hucusque peregisse atque procurasse dicitur, que prosecucioni rerum ad bonum fidei orthodoxe et ad eius promocionem pertinencium magnum impedimentum et multam retar- dacionem attulerunt. Illud quoque multa reprehensione in tanto pastore dignum est, quod iuramentum in assumpcione sui ad apostolatus apicem super certis ordinacionibus prestitum, ac deinde post ipsius assumpcionem sub bulla sua solempniter confirmatum minime ser- uasse dicitur, sed quod dolenter referimus, vt a pluribus asseritur et fama publica laborat, id ipsum notorie transgressus est. Denique ita eum agere conspicit vniuersus orbis, nam hec que notorie dicuntur vniuersalem ecclesiam scandalizancia recensemus, vt occasione sui vniuersa ecclesia grauissimis turbacionibus subiaceat, quibus nisi diuina miseracio pro- uideat, ruina prioribus inaudita seculis christiano populo prospicitur inminere. Non autem solum in rerum spiritualium regimine hanc ipsam ruinam consideramus, sed et in guber- nacione temporalium dominiorum sancte Romane ecclesie notorios defectus attendimus, quorum alienatores honorem perdere felicis recordacionis Symachus papa decreuit. Quantas enim terras ipse dominus Eugenius alienauerit, quanteque eius incuria et insolerti regimine deperdite et occupate sint, quantas strages subditorum Romane ecclesie, quos eciam, vt Bononiensis ciuitas in suis suppositis attestari potest, peremptos audiuimus sine penitencie et eucharistie sacramentis, quam eciam miseranda vastacio suo tempore subsecuta fuerit, notoria facta testari videntur. Expectauit autem iam plurimis annis hec sancta synodus cum multa paciencia, vt hec omnia dominus ipse Eugenius corrigeret atque in melius emendaret, ac veluti vices gerentem Christi et Petri successorem decet, totum orbem

Strana 1013
Liber XII. Caput V. VI. 1013 exemplo bonarum accionum in viam salutis dirigere studeret; dum vero videmus cuncta iugiter in peius ruere et omnia magis conturbari, plurimis anxiamur doloribus, ac vehe- menter gregi dominico compatimur, quem in totalem fere desolacionem per incrementa scandalorum, diuisionum ac viciosarum deformitatum decidere formidamus, nisi debito regimini ecclesie Dei conueniens prouisio apponatur et consulatur publice saluti. Videns itaque hec sancta synodus, que per summariam informacionem ex habundanti factam ipsum dominum Eugenium in predictis publice et notorie diffamatum comperit, neccessitatem prouidendi debito regimini ecclesie inminere, vt si concilium congregatum non esset, summe neccessarium foret pro hiis rebus ipsum congregari, attendens preterea in iudicio Dei oportere reddere racionem super tantorum dissimulacione malorum et scandalorum, quibus corrigendis pro salute tocius christiane plebis ex officio suo totis viribus incumbere tenetur, et ex potestate, quam super cunctos fideles cuiuseumque auctoritatis, eciam si papalis existant, a Christo accepit iuxta supradictam declaracionem in concilio Constan- ciensi habitam et in hoc presenti dudum renouatam, cum eciam coram Deo et hominibus grauissime reprehendenda veniret, si in hac vrgentissima ecclesie neccessitate suum offi- cium prout tenetur exequi negligeret, decernit vt infra Lx. dies a die presentis sessionis et affixionis numerandos, quem terminum prefato domino Eugenio peremptorie prefigit, si qua interim coram hac sancta synodo super premissis et aliis proponendis pro sui defen- sione aut excusacione alleganda vel proponenda duxerit, per se vel alium ad hoc legittime deputatum coram eadem synodo Basilee compareat; dicto autem termino elapso siue dictus dominus Eugenius per se vel alium comparuerit siue non, hec sancta synodus ad vlteriora procedet cognoscendo et terminando, prout ecclesie sancte Dei spiritu sancto dietante conspexerit expedire. Vniuersis insuper sancte Romane ecclesie cardinalibus in virtute sancte obediencie et sub pena alias prestiti huic sacro concilio per se vel alium nomine suo iuramenti, et quoad eos qui iuramentum non prestiterunt, sub pena priuacionis fruc- tuum suorum beneficiorum mandat et precipit, vt infra eundem terminum in hac ciuitate Basiliensi compareant saluti sancte matris ecclesie cum ceteris in synodo congregatis con- sulturi et opportune prouisuri, prout spiritus sanctus dictauerit. Hoc ipsum quoque vni- uersis principibus et populis christianis innotescere volumus, vt videntes sancte matris ecclesie et vniuerse christianitatis angustias in vnam sentenciam pro honore Dei creatoris nostri et animarum salute pariter conueniant, et quod orbi salutare fuerit communi con- sensu amplexentur. Decernit tandem hee sancta synodus huius decreti publicacionem in presenti sessione factam, eiusque affixionem in valuis maioris ecclesie Basiliensis vim habere monicionis et citacionis quoad omnes et singulos actus in hac re fieri neccessarios vsque ad finalem terminacionem, eciam ad sentenciam diffinitiuam audiendum et eius execucio- nem faciendum inclusiue, et ita vniuersos artare ac si personaliter apprehensi et eis inti- matum fuisset. Datum Basilee in nostra sessione publica solemniter in ecelesia maiori ct Basiliensi celebrata pridie Kalendas Augusti anno a natiuitate (domini) MCCCCXXxVn°. Caput VI. Instancia imperatoris petentis reuocari citacionem contra papam decretam. Augusto congregacionibus xvil. celebratis, quarum septem in negociis Bohemorum, incorporati extitere Simon Saluatoris Barchinonensis episcopus, procuratorie N. abbas

Strana 1014
1014 Liber XII. Caput VI. sancti Sepulchri Cameracensis, Raymundus Roberti doctor, Johannes de Balma, Albertus Greue, Johannes Steinbron, Anthonius de Prez, Bernardus de Roccaforti, frater Ber- trandus Rechal Filo in decretis licenciati, Amedeus de Luyriaco archidyaconus Valen- tinensis, Heinricus de Fulingen prepositus sancti Sixti in Halirchain, Bernardus Sconez in vtroque baccalarius, frater Guilielmus de Falone preceptor de Friburgo ordinis sancti Anthonii Constanciensis, Johannes Nogera succentor Gerundensis, canonici duo, priores duo et alii sex. Sancta synodus recepit litteras ducis Britannie copiose laudantis patres concilii pro edicione decreti de pacificis possessoribus, et supplicantis desuper adici penas priuacionis et inhabilitacionis datis executoribus, ipseque agens conformiter imposuisset bannum a dominio suo illiusmodi turbatoribus. Recepit quoque litteras Visensis, Par- mensis et Lausanensis episcoporum, synodalium oratorum in Greciam, expectasse Lubi- censem episcopum podagre laborantem et responso habito ire non posse, supplicantem vero vt, quod acceperat ipse ex iniuncto imperatoris, reconmissam haberent Basileam aut Budam; nauigare incipientes prima Augusti prohibente tempestate mansissent in portu de Villafranca, a quo die ipsa vi'. Augusti recedebant habentes quatuor galeas, galeotam vnam et nauem vnam. Suscepit eciam litteras regni Bohemie et ambasiatores Basileam ingressos xviud. huius, relacione gestorum desuper eorum legacione inserenda quo reces- sere Nouembrio mense. Suscepit item litteras imperatoris plures, per alias earum instan- ciam facientis a sancta synodo concedendas sibi fore primarias preces, quas dicebat con- cessas fore imperio a Romanis pontificibus et prout vsi fuerunt eius predecessores; per alias petentis remissionem fieri quarundam causarum que in concilio tractabantur, et recon- mendatam haberi causam Cameracensem vinariam; querelam prout sepe alias agentis legem edicti sui imperialis fuisse reuocatam per iudices concilii, et tamen sedes apostolica consueuerat eiusmodi remittere ad imperatorem vt per se moderaret, quod et ipse fieri petebat, paratus moderare legem edicti sui; ad eiusmodi scripta replica non deficiente partis aduerse, causam in concilio fuisse introductam ad instanciam ciuium illamque trac- tatam presente imperatore et sciente, nec esse aduertenda scripta hec, quorum minuta ex Basilea missa extiterat. Alias rursum conmemorantes causam accessus ad concilium epi- scopi Argensis sua ex parte super differencia loci; sed quia postea fuerat informatus tam ex Auinione quam ex Florencia galeas in Greciam recessisse legaciones contrarias affe- rentes, quodque papa confirmauerat eleccionem de Florencia, facta igitur cum extitisset execucio contrariarum decretacionum, neccesse sibi non erat mittere ambasiatam, quam neque mittere intendebat, sed reconmendabat prout et sperabat patres concilii taliter acturos, vt sopitum alias scisma non suscitaretur; in hiis eciam litteris quod primo fecerat offerebat Budam pro concilio ycumenico, completurus omnia per ipsum alias promissa. Item recepit litteras eiusdem datas xxvie. Julii, die octaua a lectura monitorii primum facta in deputacionibus ; erant autem credenciales in personam Augustensis episcopi illam ex- ponentis, quod habita copia citatorii imperator omnesque principes in dieta apud Egram cum eo congregati concordauerunt nullatenus pati seisma fieri debere, sed specialiter imperator, qui cum tantis laboribus suis procurauerat pacem ecclesie sedacione facta pro- ximi scismatis per concilium Constanciense, proposueratque pocius mori quam consentire seisma fieri, quod ipse inminere videbat agnoscens et pape animositatem et zelum patrum concilii ; ideoque imperator ipse exhortabatur et requirebat sacrum concilium in ea

Strana 1015
Liber XII. Caput VI. VII. 1015 materia taliter agere ne scisma veniret, et si que agenda erant pro bono ecclesie, id quod restabat vite sue modicum ad huiusmodi offerebat labores, nee per huiusmodi requisicio- nem intendebat se pro papa constituere partem, sed tamquam mediatorem inter concilium et eum. Conclusit autem episcopus ipse alia quedam se habere magis specialia deputatis expositurus, petens illos assignari ex prelatis bene affectis ad papam. Coram quibus die sequenti, assistente eidem Basiliensi episcopo, oratoribus electorum imperii et ex ciuibus Basiliensibus, conmemorans proxime exposita dicebat alterius generis legacionem conmis- sam fuisse eidem, si ante publicacionem citatorii applicuisset, alterius autem si post- modum. Quia igitur videbat completum fuisse ad quod ne fieret destinabatur, dixit quod imperator requireret, vt pro bono pacis tolleretur facta citacio contra papam, donec aliud per concilium deliberaretur, interim vero intendere posset ad reformacionem. Offerebat autem missurum imperatorem oratores ad papam vt pareret ecclesie, quamuis crederet hoc verbum parere ita illi fore molestum sicut adherere, pro quo tam diu ipse insteterat et perfecerat ; et si per oratores suos id compleri non posset, conaretur pro posse suo super ea re personaliter papam accedere, qui aut concilio acquiesceret, aut si non, imperator et principes assisterent concilio, et contra eum prout debitum exigeret procederetur. Repetens denique per eum dicta in generali congregacione, quod per hec non intendebat imperator quod pro papa constitueret se partem, adiecit id ipsum eciam de concilio, contestatus imperialis esse intencionis non assistere pape, si non faceret quod racionis, idem quoque respectu concilii. Post eiusmodi exposicionem sancti Petri et legatus cardinales cum dixis- sent adstatim fore deliberandum super responsione, patribus incipientibus extensius quam putabatur exponere vota sua, regressis episcopo et aliis assistentibus legatus resumens proposita dicebat ex patribus nonnullos desiderare, vt illa daret in scriptis expectaretque responsionem vsque in vel post crastinum ; ipse autem consultacione habita respondit nec- cessariam non esse scripturam, ex quo, prout legatus resumpserat, deputati intencionem imperatoris plene intellexissent. Deliberacione igitur habita inter deputatos ipsos ac in deputacionibus, sexto post die conclusum est per concilium mitti solemnem ambasiatam ad imperatorem de iusticia concilii super citacione pape informandum et de agendis cum in- struccionibus limitatis. Qua responsione audita replicabat Augustensis episcopus, vt bene attenderent patres non annuisse precibus et requisicioni imperatoris, seque non missum vt impressio fieret concilio, vt quidam, sed vt ad patres instaret citacionem tolli. Atqui eius- modi ambasiata festinam non habuit execucionem defectu expensarum, prout gesta narrant Septembrii. Caput VII. Instancia electorum imperii vnacum imperatore requirencium citacionem pape tolli vel suspendi. Cuius Septembrii decursu sessione vna et xxIl., earum xiII. in causa fidei cum Bohemis, celebratis congregacionibus fuere incorporati Martinus Trasonensis, Hugo Ostensis episcopi, Antonius Arilarum Eluensis, Sancius Montis Aragonum episcopalibus vtens Ostensis, Guilielmus Mehambin Augustensis diocesum abbates, Bernardus de Flepepeyo electus con- firmatus Poperati sancti Flori diocesis N., Augustinus de Insula, Raimundus Albioli doctores, Johannes Veyse licenciatus in decretis, Antonius Glora, frater Johannes Godini

Strana 1016
1016 Liber XII. Caput VII. formati in theologia, Antonius Doncastel in vtroque baccalarius, Johannes Ternehowe decanus, Adam de Till thesaurarius Trauemburgensis Coloniensis diocesis, canonici sep- tem, priores duo et tres alii. Sancta synodus suscepit litteras imperatoris specificandas infra continuacionis gracia, itemque ducis Mediolani significantis, prout iniunxerat ei con- cilium, scripsisse imperatori et patriarche Constantinopolitanis exhortando eos in Auinio- nem venire cum galeis concilii; per alias autem significauit de vietoria sui contra exer- citum Venetorum, quod cepisset tricentos currus, victualia et municiones in Brixiam feren- tes. Mense isto cum rerum que gerebantur pondere turbaretur ordo concilii, renouatus est conmemoratus libro . ., vt in generali congregacione octaua hora celebranda admissio primo fieret incorporandorum, consequenter missiue et concordata legerentur, quarto autem loco daretur audiencia super particularibus. Fuit eciam auisatum pro stabilimento concilii, ne passim suppositorum recessu dissolueretur, ter in ebdomada deputatos ad prouidendum conuenire. Fuitque lata sentencia synodalis in causa abbacie Altesilue resti- tuendum abbatem et intrusum repellendum, abbatem quoque Cistercii non iuste fuisse con- dempnatum in quatuor millibus florenorum, expensis vero vtrimque remittendis. Hec autem causa plurimas importunasque dedit concilio vexaciones, Gallie et Almanie nacionum sup- positis quampluribus seorsum affectis competitoribus, vnde sepe contigit, cum de illa pro- poneretur, vtrimque fieri clamores. Et mense preterito abbas cedulam porrexerat, postulans fieri relacionem processus, aut quod sibi daretur ad recessum licencia pre inopia litem sustentare nequeunti, et quia sibi iusticia denegaretur, appellareque se dicebat ad sanctam trinitatem ; cum vero a latere fuisset dictum eius generis appellacionem reprobatam fuisse per Constanciense concilium, a presidente responsum est attendendum fore, quia non ex proposito sed per modum lamentacionis, nec illam cedulam, quam lacerari mandatum est, fuisse ab eo conceptam, sed vtrumque animaduertendum per patres, vt racione querela non fieret. Die nona mensis ex Basilea alter legatorum pape recessit cardinalis sancti Petri iturus ad balnea in Baden, vbi et Constancie, dum res ecclesie turbine agitabantur, mansit plus quam per annum. Tercia decima autem die in congregacione ordinaria synodi perlecta est littera imperatoris data Prage xvin". Augusti, qua notificabat missionem ora- torum electorum imperii post destinatum episcopum Augustensem super citacione pape, rogans ne precipitaretur in processu, ammonicione data opportunum fore concilio in eius- modi consilia requirere principum, quorum auxiliis indigeret. Augustensis vero episcopus repetens proposita alias per eum, et conmemorans datam responsionem de mittenda que nondum ad Cesarem nec in promptu erat ambasiata, dicebat id reputari posse in contemp- tum ; intencionem vero fore imperatoris suorumque fidelium omnium resistere ne scisma fieret, eaque racione ad assistendum ei venissent oratores electorum imperii. Collega vero eius episcopus Lubicensis contestabatur tempore quo in concilio fuerat imperatorem se obligasse deserturum papam, si que conuenirent non faceret, assistereque velle concilio contra eum, propter quod merito concilium auisare imperatorem debuisset ante decretam citacionem, ne reputare forte posset in contemptum iuxta prouerbium Ytalie „causa despectus Guelffus fit Gebellinus"; item prout alias sepe querulanter proponens de non perfecta reformacione, dicebat sibi videri quatuor ex nacionibus quatuor deputandos, infra Xil. dies auisaturos quod de reformacione agendum restabat. Oratores deinde electorum imperii proposuerunt dominis suis fuisse per imperatorem scriptum, vt suos mitterent oratores ad

Strana 1017
Liber XII. Caput VII. VIII. 1017 obuiandum ne ex citacione pape scisma oriretur, concilio supplicaturos, vt benigne eam tolleret aut suspenderet; ipsi igitur electores, quia decebat eos cum imperatore concur- rere velut membra se capiti conformancia, itidem supplicabant. Post quam deprecacionem nulla conminacione onustam vel aggeracione Panormitanus archiepiscopus, per cardinalem Arelatensem et communi voce interpellatus excusare concilium de culpa more, imposita per Augustensem episcopum, multa copiose dixit de diligencia concilii et deputatorum, concludens dilacionem intercessisse propter expensarum defectum; etenim ostensis depu- tatis Germanice nacionis, prout pecierant, instruccionibus noluerant prouidere de expensis, quomodo nacio fecerat Gallicana duobus oratoribus concilii ad regem Francie destinatis. Ampla rursum exposicione declarabat ex citacione pape scisma non sequi, nee oportuisse auisari imperatorem priusquam publicaretur, nulla in ea sistente infliccione penarum aut conminacione, per illamque id factum extitisse, quod imperator requisierat persepe ad reformacionem procedi ; etenim non oportebat vt pro reformacione fierent decreta de nouo, si iam facta non acceptabantur, quoniam alia fieri et contempni sicut iam facta esset magis ad concilii vilipensionem. Burgensis autem episcopus dicebat instrucciones de quibus sermo ad imperatorem ordinandas fore secundum tempus, quoniam appropinquante iam termino citacionis alias fieri oportebat danda ad hec deputatis pleniori potestate, vt enim Panormitanus exposuisset alius generis quam limitatas dare non potuissent. Lugdunensis abinde archiepiscopus generali sermone sed intellecto ad oratores ipsos dilacionem petentes dicebat, quare sicut ad concilium eciam ad papam instancia non fiebat, vt a gra- uaminibus abstineret, exemplo dato de creacione in cardinalem Johannis de Corneto patriarche Aquilegiensis adstatim post habitam noticiam citacionis, per id factum con- tempta omnimode concilii Basiliensis auctoritate ; contestabatur eciam de aliis multis gra- uaminibus per eum factis. Omnium postremo legatus alloquebatur super materia scismatis, quod euenturum, quamuis non culpa concilii, auferri tamen non posset, eratque atten- denda desuper multorum extimacio, qui seismatis culpam concilio attribuerent, sed vide- retur sibi per aliam viam posse obtineri intentum concilii, et ad hoc intendere patres debere; super quo Virgiliacensis abbatis ad eum ipsiusque ad abbatem contraria verba non defuere. Caput VIII. Media duo per legatum aperta ad pacem inter concilium et papam, desuper- que grauis deliberacio patrum. Triduo autem labente dominica post missam in capitulo ecclesie maioris oratores electorum imperii requisierunt deliberari super eorum propositis; quibus respondit legatus ad id de sero patres conuenturos in maiori numero. Cum vero Arelatensis multa dixisset contra gesta per papam et pro concilio, Lugdunensis archiepiscopus pleniori sermone loquebatur diebus istis concilium de duobus laudari, vel pocius contra illud inpingi duo : quod scisma faceret, quod perpetuari vellet; esset tamen notorium quis foret seismatis auctor, nam eo ipso quod concilium ad aliquid manum apponebat, papa adstatim contra (faciebat), eciam si primo damnasset illud, quemadmodum experiencia monstrauit in causa ecclesie Traiectensis, ad illam intruso, quem ipse condempnauerat tamquam hereticum et Scriptores II. 128

Strana 1018
1018 Liber XII. Caput VIII. publicauerat tamquam membrum putridum de ecclesia reiiciendum, promoto tamen per eum. adstatim, quod sciuit episcopum Traiectensem ad concilium venisse, id ipsum quoque fecerat in Lausanensi et multis aliis ecclesiis ; vnde cum in omnibus aduersaretur, volebat vt omnes de patribus concilii quod male agerent, de se vero quod bene existimarent omnes. Quod autem secundo inpingebatur de intenta perpetuacione concilii longius distaret a proposito episcoporum, quorum nullius intencio erat domicilium eligere in Almania, sed vt in ea permanerent, papa erat causa concilii decretis nolens acquiescere. Panormitanus autem contestabatur nutui ipsorum deprecancium consistere ne scisma vllatenus seque- retur, si dicerent pape nolle eidem assistere continue male agere eum videntes, quare igitur ad eum non irent requirentes, vt a malis desisteret, sed concilium requirebant instanciam facientes, quod papam male agentem sustineat et non insistat ad correccionem criminum illius ; longius quippe distaret ab intencione patrum scisma fieri, sed vt ecclesie prouideatur, et per quodcumque medium id fieri videret acceptaret libenter, rogabat igitur legatum vt illa media exponeret, que pertinencia ad hec habere se dixerat in generali con- gregacione. Qui de sero coram patribus maiori conuenientibus multitudine in eodem loco exordiebatur se fuisse rogatum ad illa explicandum, illaque accipienda esse ea caritate qua ipse exponeret, nec adstatim obsistendum ei quia, licet non omnibus aspectu primo conueniencia viderentur, qualificari tamen possent adieccione vel minucione. Dicebat igitur duo sibi videri, primum vt quomodo ab inicio concilii actum super materia adhesionis, ita fieret super citacione ; etenim licet tunc quibusdam videretur papam admonendum super eisdem criminibus in citacione expressis superque defectu tituli papatus, fuerat tamen omissum de illis agi ne ab adhesione retraheretur, et nedum fuerat omissum, quinymo, prout legatus ipse primo adinuenerat et notauerat, facta fuisset eorundem criminum abo- licio. Dicebat consequenter considerasse, quamuis multe ambasiate fuissent ad papam destinate, omnes tamen cum rigore semper „facias sic, facias sic", vt vero trahi posset obseruaturus reformacionem, mittendam sibi fore graciosam ambasiatam intimando eidem factam reformacionem capitis, de qua modicum agendum restabat, et simul prouisionem loco annatarum abolicionemque omnium criminum, vt sic maneret vnitas inter concilium et eum, pro qua instandum permaxime erat; nec patres debere confidere dicentes "hoc debet fieri", videlicet decreta obseruari, quia multa fieri deberent, non fierent tamen, etenim maioris esset neccessitatis obseruari ewangelium, et tamen non obseruabatur. Con- testatus denique se scire quod multi principes tenerent cum papa, ymo quasi omnes preter paucos, quos faciliter posset habere, si vellet prudencia vti mundana, adiciebat non semper dicendum, sicut dicebant aliqui, quod spiritus sanctus faceret omnia, quia multa considerari oporteret et non semper dicere „spiritus sanctus, spiritus sanctus"; quibus aliisque generis huius verbis minus appreciari visus est spiritus sancti assistenciam gene- ralibus conciliis, quam ab inicio concilii in epistolis atque responsionibus synodalibus ab eo conceptis, in suisque propriis et multiplicatissimis allocucionibus factis longe aliter magnificans conmendabat. Continuans autem dicebat ad pacem fore secundum medium, vt quoniam inter concilium et papam alia esset differencia, videlicet super loco ycumenici con- cilii celebrandi, iamque tam per Auinionenses quam per papam misse forent galee in Gre- ciam, si Greci venirent ad Auinionem, in nomine domini, si vero ad portum in Ytalia non gratum patribus concilii, quod vtile foret deliberare de loco, qui foret securus concilio et

Strana 1019
Liber XII. Caput VIII. 1019 pape accommodus, vt non veniret scandalum quod timebatur; quo vero ad se, quia nichil plus optaret quam vnionem fieri ecclesiarum, dicebat sue intencionis esse, quamuis ligatus esset cum mille catenis, omnia rumperet si posset, iturus vbicumque sciret Grecos stare. Desuper hiis expositis mediis patres deliberare ceperunt, quorum vero dicta maioris pon- deris explicantur; conuenerunt autem diebus quinque de sero, namque mane intererant cum aliis omnibus ad disputaciones fidei cum Bohemis. Primum igitur Arelatensis car- dinalis, qui in presupposito erat legato contrarius, contestabatur ambasiatas omnes per concilium ad papam destinatas semper fuisse cum omni mititate, datis exemplis quando cum abbate sancte Justine, cui velut intimo sibi domestico de nullo rigore fuerit conmissum, item cum episcopo Brixiensi, quia super liberacione camerarii eius nepotis, cum cardi- nalibus eciam sancte Crucis et sancti Petri, quia ad recuperacionem terrarum ecclesie pro eo et ad pacem inter ipsum ac Venetos et ducem Mediolani, et ad manutenendam con- fouendamque caritatem mutuo inter concilium et eum, simili quoque modo fuisset amba- siata cum Johanne de Vngaria et Matheo Menage, et postremo cum Dyonisio de Sabrenays et Henrico Diest, et tamen papa semper contrarie responderet. Allegabat rursus impe- dimenta per papam data, ne ad concilium venirent pecunie de indulgenciis et decima, super quo ex animo loquebatur, tacite imponens nacioni Germanie, quod circa expensas pro ambasiata ad imperatorem non prouideret, affirmans demum nacionem Gallicanam expo- suisse pro concilio nonaginta millia ducatorum. Ad secundum vero medium respondens dicebat, quod ponere materiam de loco in deliberacione nichil aliud erat quam in concilio ponere maiores quam primo fuerant tribulaciones et dissensiones. Lubicensis autem episcopus conmemorabat se dixisse Cretensem archiepiscopum in curia regis Francie constitutum datamque fuisse eidem responsionem per regem et consilium eius in fauorem concilii, et quamuis dixerit se reportare gratum responsum, tamen cum audiuit illud, humiliatus fuerat in se, per hec verba intelligi volens regem Francie affectum ad honorem pape ; vnde concludens dicebat concilium potuisse hactenus ad principes misisse et sibi fecisse eos beniuolos. Conchensis deinde episcopus affirmabat nullatenus termino durante cita- cionis ad papam mitti quamcumque ambasiatam, sed expectandum esse quid faceret aut si mitteret pro se responsalem, sed vteumque neccesse erat fieri sibi prouisionem loco anna- tarum, vt occasio tolleretur ideo nolle eum seruare decreta concilii. Lugdunensis archiepi- scopus et episcopus Burgensis plurima inuicem contraria dixere presertim circa cessa- cionem processus pape aut continuacionem. Panormitanus archiepiscopus cum dixisset multa contra media exposita per legatum, tamquam non sufficerent, concludebat quod mittenda ambasiata ad imperatorem oblatura esset eidem, si vellet firmiter stare cum concilio, ita quod pape non faueret, quomodo fiebat per legatos eius, quod tunc supersederetur in pro- cessu, donec papa requireretur, sicut ipse auisauerat, an vellet parere ecclesie, et tamen quod nullo modo pro tunc citacio tolleretur, ne illa sublata concilium non haberet cum quo se defendere posset. Hiis vero auditis cum viderent deliberaciones patrum in eam par- tem declinare, vt terminus citacionis non prorogaretur, si nulla data foret securitas assi- stencie, oratores electorum imperii, qui in eiusmodi deliberacione patrum erant presentes, sicut et imperatoris, vt vultibus sermoneque ostenderunt animo conmoti, dicebant de con- cilio famari ad extra, quod intenderet Basilee perseuerare vsque ad mortem pape, et quia non cito moriebatur, propterea instancia fieret ad eius deposicionem, et hanc instanciam 128 *

Strana 1020
1020 Liber XII. Caput VIII. IX. fieri per oratores regis Aragonum, quos ad sex annos post inchoatum concilium, quando cum papa super regno Apulie non potuerat se concordare, miserat; fieret quoque instancia ex parte ducis Mediolani, super quo multa confuse dicta fuere. Aquensis autem episcopus dicebat in ea materia oculate considerari oportere; etenim cum obseruancia decretorum per papam obtineri non posset nisi concordia aut iusticia, concordia autem, si fieret pro- uisio et hanc nacionem Germanicam facere noluisse, cum anno preterito omnes alie naciones consensissent, iusticia vero eciam nollet, quoniam interponeret se contra processum, et quia sine nacione ipsa compleri non poterat, sequebatur nichil fieri posse in concilio. Almani autem moleste ferentes, cum dicerent per verba hec sibi iniuriam fieri, replicauit se eisdem supplicare, quatenus facerent eum mendacem, consencientes in altero premissorum, vt pro- uisio pape fieret et sic concordia papa obseruare decreta vellet, vel vt processus fieret et sic iusticia obtineretur ; at illi vtrimque apprehensi tune tacuere. Lubicensis vero decanus die altera respondens ad proposita per Aquensem contra nacionem Almanie referebat que multis ignota, vt priusquam factum fuisset decretum annatarum, parte nacionis Gallicane missi ad nacionem Germanie solemnes nuncii peciissent duas ipsas naciones mutuam habere intelligenciam, et quod datis vtrimque deputatis Gallici obtulerant libellum per decanum exhibitum coram patribus, in quo scripta erant multa auisamenta faciende per concilium reformacionis, diebusque illis fuerat concordatum nisi facta primum reformacione proui- sionem non esse faciendam pape; cum autem Almani postea vidissent nacionem Gallicanam consentire in assignacione decime vacancium beneficiorum, et hoc secundum reduccionem de centum florenis tres soluendos, in Almania autem veniebat de centum decem, ideo non consensissent, et quia in Almania vsque in illos dies beneficia semper fuissent libera, vide- baturque eisdem non subicienda seruituti. Continuo autem aduersus ista Lugdunensis archiepiscopus et episcopus Albinganensis obiciebant ita non esse, quia tune fuisset con- cordatum quod vbique decima soluenda esset secundum verum valorem ; multisque desuper hiis quamuis interrupcione plurima dictis apparuit cordi non multum inesse et Germanorum et Gallicorum fieri pape prouisionem, quorum vero amplius preteritur iudicium narracione explicatura inferius difficultates ingestas vtrimque prouisionis tempore. Die autem xxi. mensis huius post predictas aliasque multas deliberaciones quomodo potuit inter ipsos deputatos conclusum est, vt per deputaciones darentur ex ipsis deputatis septem concor- daturi instrucciones mittendas ad imperatorem, legatus Arelatensis, patriarcha Aquilegiensis, Lugdunensis, Burgensis, Panormitanus et decanus Lubicensis. Dieque ista legatus exordiens dicebat tantum desiderare finem concilii Basiliensis cum pace, quod obligaret se cardina- latum perdere et Ytaliam nunquam intraturum; nec enim esset sicut obiciebatur, propo- suisse eum illud medium de loco pro pace habenda, vt concilium transferretur in Ytaliam, quia nullus minus patriam suam diligeret quam ipse. Caput IX. De causa decretorum xxvII°. sessionis consensuque ad illa legati. Inter has deliberaciones noticia habita de creacione in cardinalem Johannis de Corneto facta per papam, similiter ex confessione Alexandri, qui illas plumbauit, de tribus bullis plumbatis parcialis conclusionis legatorum, ferebatur eciam per papam fieri pro-

Strana 1021
Liber XII. Caput IX. 1021 cessum contra Auinionenses, nullis desuper hiis tribus, quomodo in predictis, habitis agi- tacionibus deliberatum est, vt prouideretur concessa deputatis potestate concipiendi decre- torum formas et indicende sessionis. Die qua ante celebracionem misse vnacum deputatis et multis patribus in capitulo maioris ecclesie, ostensis eidem formis legatus dicebat se consentire et concordauit super decreto secundo, vt non adhiberetur fides decretis falso bullatis ; quo vero ad primum de annullacione cardinalatus dicebat Johannem ipsum primo esse vocandum. Ad hec autem responsione data, eciamsi plurimum rogatus, noluit interesse sessioni, similiter Conchensis et Burgensis episcopi, dicentes se quasi contemptos propterea quod primo non vidissent formas decretorum, Aurelianensis quoque et Ostensis episcopi. Fuerunt autem triginta due mitre et celebrauit missam Lugdunensis archiepiscopus, facto ostendere volens sua voluntate non esse factum cardinalem, sicut dicebatur a plurimis se pluresque alios post dietum Johannem fuisse creatos, completisque cerimoniis cum decan- tato ewangelio "omnis plantacio, quam non plantauit pater meus“ episcopus Albinganensis in ambone solito constitutus legit, que postea approbauit synodus, decreta tria, quorum tenor sequitur. Sessio vicesima septima. „Sacrosaneta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Tantam reuerenciam sacris canonibus generalium conciliorum sancti patres censuerunt adhibendam, vt viola- tores eorum voluntarios grauissime vindicarent et vnumquemque in sui ipsius destruccione agere arbitrarentur, ea destruere conantem que vniuersali consensu fuerunt instituta. Grauis quoque exinde iactura toti ecclesiastico inmineret ordini, si decreta synodalia con- ciliorum generalium, quibus neruus regule ecclesiastice et discipline salutaris innititur, per cuiuspiam voluntatem et maxime sedente adhuc ipsa vniuersali synodo obrumpi sinerentur. Dudum autem hec sancta synodus super cardinalibus sancte Romane ecclesie assumendis inter cetera edidit duo salubria decreta, quorum tenores ad lucidiorem vniuersorum infor- macionem de verbo ad verbum huic inserere et innouare decreuimus. Tenor primi decreti. Cum multiplicacio cardinalium sit ecclesie dispendiosa et onerosa, propterea et ex aliis racionibus et legittimis causis eandem synodum mouentibus statuit, ordinat atque ex certa sciencia hoc irrefragabili decreto decernit ipsa sancta synodus, quod durante hoc sacro concilio Romanus pontifex, a loco huius sacri concilii absens personaliter, non debeat nec possit aliquem vel aliquos, cuiuscumque dignitatis vel condicionis, gradus vel status existant, in sancte Romane ecclesie cardinalem seu cardinales quouis modo aut quocumque quesito colore vel causa assumere vel pronunciare secrete aut publice, aut pronunciatos et assumptos secrete publicare, et si secus attemptatum fuerit, ex nunc in ante irritum sit et inane nulliusque roboris vel momenti. Quodsi forsitan taliter de facto assumpti aut pronunciati se pro cardinalibus gerere aut nominare presumpserint, quibuscumque digni- tatibus priuati et ad omnes et singulas futuras inhabiles, ac quicumque eos pro cardina- libus gerentes et reputantes ex nunc prout ex tune sentencia excommunicacionis innodati 95. 1437. 26. Sept.

Strana 1022
1022 Liber XII. Caput IX. sint ipso facto, a qua, preterquam in mortis articulo, nisi a prefata synodo absolucionis siue habilitacionis beneficium obtinere non possint. Tenor secundi decreti. Cum summo pontifici sancte Romane ecclesie cardinales in dirigenda christiana republica collaterales existant, neccesse est vt tales instituantur, qui sicut nomine ita re ipsa cardines sint, super quos ostia vniuersalis versentur et sustententur ecclesie. Statuit igitur sancta synodus, vt deinceps eorum numerus adeo sit moderatus, quod nec sit grauis ecclesie, nec superflua numerositate vilescat; qui de omnibus christianitatis regionibus, quantum fieri commode poterit, assumantur, vt noticia rerum in ecclesia emergencium facilius haberi et super hiis maturius deliberari possit, sic tamen quod numerum viginti quatuor inter hos qui nunc sunt et assumendos non excedat, ita quod de vna nacione vltra terciam partem respectu cardinalium pro tempore existencium, ac de vna ciuitate et diocesi vltra vnum inde oriundum, et de ea nacione que nune vltra terciam partem habet, vsque ad ipsius tercie partis reduccionem esse nequeant. Sint viri in sciencia moribusque ac rerum experiencia excellentes, non minores triginta annis, magistri, doctores seu licenciati cum rigore examinis in iure diuino vel humano; sit saltem tercia vel quarta pars de magistris aut licenciatis in sacra scriptura ; inter hos autem viginti quatuor esse aliqui poterunt ad- modum pauci filii, fratres aut nepotes regum seu magnorum principum, in quibus cum cireumspeccione et maturitate morum competens litteratura sufficiat. Non fiant cardinales nepotes ex fratre vel sorore Romani pontificis aut alicuius cardinalis viuentis, non illegit- time nati, non corpore viciati, nec alicuius criminis aut infamie nota respersi. Predicto autem numero viginti quatuor pro magna ecclesie neccessitate vel vtilitate duo alii, in qui- bus vite sanctitas vel eximie virtutes refulgeant, quamquam memoratos gradus non habeant, ac de Grecis, cum Romane ecclesie vniti fuerint, insignes aliqui viri adici poterunt. Non fiat cardinalium eleccio solum per auricularia vota, sed illi solum assumi possint, in quos facto vero scrutinio ac publicato maiorem partem cardinalium per subscripcionem manus proprie constiterit collegialiter consensisse. Desuper eciam apostolice littere cum subscrip- cione cardinalium conficiantur, decreto huius sacri concilii in quarta sessione solemniter publicato, quod incipit "cum multiplicacio cardinalium“ etc. in suo robore inuiolabiliter permansuro. Aduersus autem premissorum decretorum mentem et tenorem nuper non sine graui dolore comperimus venerabilem Johannem patriarcham Alexandrinum in sacrosancte Romane ecclesie cardinalem, licet de facto et nulliter, per dominum Eugenium papam fuisse assumptum, cum nec summus pontifex absens a loco huius sacri concilii ipsum in cardinalem creare debuerat contra primum decretum in sua adhesione solemniter appro- batum, neque proporcionem singulis nacionibus conuenientem et qualitates in secundo decreto descriptas omittere, sicut in promocione dicti patriarche factum esse comperitur. Et cum frustra hec sancta synodus iura conderet, nisi sua auctoritate, quam ex Christi dono inmediate suscepit, eadem tueretur, vtque Gelasius papa profitetur et nullum iam veraciter christianum ignorare credit, vniuscuiusque synodi constitutum, quod vniuersalis ecclesie probauit assensus, nullam magis exequi sedem pre ceteris oportere quam primam, neccessitasque vrgeat illis transgressionibus iurium occurrere, ex quibus quamplures illaqueaciones animarum et grauia in futurum scismata prouenire valerent, nam et qui talem

Strana 1023
Liber XII. Caput IX. 1023 cardinalem reputant, iuxta supradicti decreti tenorem vinculo excommunicacionis eo ipso innodantur, et in futurum eleccionibus Romanorum pontificum varia scismata poterunt exoriri, si pretensi cardinales, quorum irrita et inanis promocio decreta extiterit, huius- modi eleccionibus se voluerint inmiscere: ad obuiandum itaque tantis discriminibus ad- monet et exhortatur prefatum dominum Eugenium sub obtestacione diuini iudicii et per viscera misericordie Jhesu Christi, et eidem ex parte Dei omnipotentis precipit atque man- dat, vt pro futurorum scismatum et scandalorum euitacione predictam et alias quascumque vocaciones per eum factas ad cardinalatus honorem contra predictorum decretorum formam et tenorem, sicut de facto processerunt, reuocet, casset publice et annullet, nullasque fuisse et esse decernat, prout hec sancta synodus hoc synodali decreto, sicut de facto pro- cesserunt, eas cassat, irritat pariter et annullat, nullasque, cassas et irritas decernit atque declarat, vlteriusque a talibus vocacionibus abstineat ; alias prouidebit hec sancta synodus, prout spiritu sancto dictante vtilitati ecclesie viderit expedire. Declarat insuper hec sancta synodus vniuersos, qui prefatum Johannem patriarcham aut alios taliter de facto promotos pro cardinalibus gesserint et reputauerint, penas in prefatis decretis annotatas eo ipso incurrere. Datum in sessione nostra publica in maiori ecclesia Basiliensi solemniter cele- brata vi'. Kalendas Octobris anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII°.“ Aliud decretum eiusdem sessionis de cassacione litterarum false bullatarum. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Cum dudum ex ordi- nacione nostra concorditer conclusa littere sub bulla huius sacri concilii super nomina- cione locorum Basilee, Auinionis et Sabaudie pro celebrando ycumenico concilio in aduentu Grecorum fuerint expedite, et deinde ad noticiam nostram peruenerit quasdam alias lit- teras, nominacionem Florencie et Vtini continentes, clandestine et contra ordinacionem huius sacri concilii fuisse bullatas, cupiens hec sancta synodus vnumquemque de hiis rebus veraciter informari, ne quempiam falsa pro veris recipiendo decipi contingat, decernit et declarat omnes litteras continentes nominacionem quorumcumque locorum pro antedicto concilio celebrando preter iam dicta loca Basilee, Auinionis et Sabaudie, quibus bulla sacri concilii inueniretur appensa, fuisse false bullatas et contra huius sancte synodi ordinacio- nem, nec litteris talibus vllam fidem esse adhibendam, aut ipsis seu earum transsumptis, quacumque auctoritate, eciam si papali transsumpte fuerint, esse vtendum; huiusmodique litteras sic falso bullatas cassat, irritat et dampnat, et cassas et irritas esse decernit, inhibens omnibus et singulis, quauis dignitate prefulgeant, eciamsi legacione papali de latere, disposicione, mandato vel quauis alia seu alio fungerentur, sub penis excommuni- cacionis, quam ipso facto incurrant, ac inhabilitacionis actiue et passiue ad quascumque pontificales aut alias dignitates ecclesiasticas vel seculares et ad beneficia obtenta vel obti- nenda, ne prefatis litteris falso bullatis aut eorum transsumptis vtantur, aut vtentibus auxi- lium, consilium vel fauorem in hiis prestare presumant. Datum in sessione nostra publica in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata sexto Kalendas Octobris anno a natiuitate " domini MCCCCXXXVII°. 96. 1437. 26. Sept.

Strana 1024
1024 Liber XII. Caput IX. 1437. 26. Sept. Aliud decretum eiusdem sessionis, quod ciuitas Auinionensis non potest alienari et quod recipitur in salua guardia concilii. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis etc. ad futuram rei memoriam. Cum nostra sollicitudo ad hoc inter alia iugiter aspiret, vt sancta presertim Romana ecclesia feliciter in spiritualibus et temporalibus gubernetur, simul quoque cum virtutum ornatu temporalium rerum obtineat vbertatem, sine quibus spiritualium administracio diu subsi- stere non valeret, prisci quoque patres hac consideracione permoti largam prediorum, dominiorum et possessionum amplitudinem ipsi ecclesie acquirere curauerunt, quorum alie- nacionem suis grauibus penis censuerunt prohibendam, adeo vt Symachus papa spiritu Dei repletus in suo canone decreuerit eciam pape non licere predia ecclesie alienare aliquo modo pro aliqua neccessitate, nec in vsufructum rura tradere nisi tantummodo domus, que in quibusdam vrbibus non modica impensa sustentantur, qua lege omnes custodes prelatos astringi voluit vt donator, assensator, venditor honorem perderet, et qui subscriberet cum eo, qui receperit, nisi restituerit, anathema foret; licere eciam voluit quibuslibet eccle- siasticis personis contradicere et cum fructibus alienata reposcere, quod non tantum in apostolica ecclesia seruandum esse dixit, verum eciam vniuersis ecclesiis per prouincias arbitratus est conuenire; nos eorum vestigia imitando vigilanter curare conuenit, ne quic- quam terrarum et possessionum, que iam Deo et ipsi Romane ecclesie in sustentacionem summi pontificis et ministrorum suorum dedicate sunt, distrahi a quoquam vel alienari paciamur, illa presertim loca insignia in quibus neccessitatis tempore libere valeat Romanus pontifex cum sua curia conmorari, vbi nullus secularis potestatis metus exterreat, nullus temporalis fauor absorbeat, nullus terror inmineat, nichil suam sanctitatem et venerabiles sancte Romane ecclesie cardinales a vero et veri consilii soliditate remoueat, cum non absque prouisione diuina ipsa loca apostolice sedi peruenisse credantur. Ex hiis autem causis et aliis nos iuste et merito mouentibus prouisione congrua occurrere duximus, ne inclita ciuitas Auinionis, que se semper deuotissimam et fidelissimam ecclesie exhibuit, et nouis- sime in fidei catholice obsequium de suis facultatibus copiosissimam subuencionem pro vnione Grecorum cum Latinis prosequenda ministrauit, quoquo pacto ab ipsius Romane ecclesie dominio alienetur, aut ad manus alienas transferatur, cum ex hiis et aliis ecclesie vniuersali per ipsam inclitam ciuitatem impensis obsequiis non impeti, non dampnificari, non in alios vsus alienari, sed beneficiis attolli merito debeat, ecclesiasticis enim vtili- tatibus insudantes ecclesiastica dignum est remuneracione gaudere. Decernit igitur hec sancta synodus, vt nullus, cuiuscumque dignitatis vel preeminencie fuerit, eciamsi papalis, ciuitatem predictam et eciam comitatum Venesini cum terris et dominiis sibi adiacentibus audeat vel presumat quouis modo seu iuris colore quesito vendere, pignori obligare, aut in feudum vel censum dare, aut quouis modo alienare. Quod si secus per Romanum ponti- ficem aut alium quemuis actum sit de presenti, vel in futurum agi contingat, hec sancta synodus totum id et quicquid inde sequatur ex nune prout ex tunc cassat, irritat, annullat et omni carere decernit robore firmitatis, atque eciam statuit quod ipse Romanus pontifex vel alius quiuis, (si) quiequam contra huiusmodi decretum attemptauerit, sacro generali con- 97.

Strana 1025
Liber XII. Caput IX. 1025 cilio deferatur, recipientes quoque, eciam si cardinalatus, patriarchali vel pontificali, impe- riali, regali, ducali vel alia quauis ecclesiastica vel seculari prefulgeant dignitate, vel eciam si communitas fuerit, decernit hee sancta synodus penis excommunicacionis, priuacionis cuiuseumque dignitatis ecclesiastice vel secularis, eciam omnium feudorum, specialiter que a Romana vel alia tenent ecclesia, subiacere, nec non perpetue inhabilitacionis ad quas- cumque dignitates ecclesiasticas vel seculares et quecumque beneficia et officia in poste- rum obtinenda, communitas vero ecclesiastico interdicto vltra penas supra expressas sibi conuenientes eo ipso subiaceat, quas penas tam singulariter singuli, qui aliquid predictorum attemptauerint, ipso facto incurrant. Insuper ciuitatem predictam Auinionensem, que magnam ab vniuersali ecclesia promeretur mercedem, cumque indignissimum esset pro eius optimis meritis mala queuis per aliquem irrogari, presertim cum multa contra ipsius ciuitatis statum in eneruacionem, disturbium et dissolucionem huius sancte synodi et suorum sanctorum operum attemptari et machinari possent, quibus hec sancta synodus non valeret ex post facto saltem commode et sine graui dampno prouidere, cumque iam ipsi ciuitati et ciuibus grauia conminata sint, veluti ex informacione summaria comperimus, eadem sancta synodus ciuitatem ipsam et supposita eiusdem in suam et ecclesie vniuersalis quam representat specialem proteccionem ac saluaguardiam suscipit et reponit, prohibens sub penis predictis omnibus et singulis, quacumque dignitate vel preeminencia ecclesiastica vel seculari, eciamsi cardinalatus, patriarchali, pontificali, imperiali, regali, ducali vel alia qualibet prefulgeant dignitate, vel eciam si communitas fuerit, ne ipsi vel eorum aliquis directe vel indirecte ciuitatem predictam diffidare, perturbare, inuadere vel inquietare tempo- raliter vel spiritualiter, aut eius habitatores violenter capere aut in personis vel bonis eorum dampnificare atque molestare presumant; quod si quis fecerit, penas superius expressas ipso facto incurrat, Romanus vero pontifex si aliquid premissorum attemptauerit, sacro concilio deferatur et ipsa attemptata nullitati ipso facto subiaceant. Et quoniam id quoque pariter indignum esset, vt venerabilis Petrus Albanensis episcopus, sancte Romane ecclesie cardinalis de Fuxo vulgariter nuncupatus et apostolice sedis legatus, qui ad ipsius ciuitatis Auinionensis et comitatus Venesini predicti gubernacionem deputatus est, quique pro expedicione subsidiorum sancte matri ecclesie prestitorum in eadem ciuitate Auinionensi ad prosequendam vnionem Grecorum fideliter et efficaciter laborauit, huic sancte synodo se obsequentissimum exhibendo, per quempiam vexaretur, inquietaretur aut molestaretur, cuius eciam perturbacio et molestacio in magnum dispendium et grauem calamitatem ipsius ciuitatis Auinionensis verisimiliter proueniret, idcirco sub eadem proteccione ex pre- missis causis recipit hec sancta synodus eundem venerabilem Petrum episcopum Albanen- sem et suos familiares, domesticos et continuos conmensales. Decretoque presenti pariter prohibet eadem sancta synodus sub penis antedictis, ne quisquam cuiuscumque dignitatis, eciamsi cardinalatus, patriarchalis, pontificalis, imperialis, regalis, ducalis aut alterius, vel eciam communitas ipsum et suos predictos inuadere, diffidare, molestare aut de suis bene- ficiis, bonis et rebus quibuscumque perturbare presumat, vel spiritualiter seu temporaliter quoquo modo contra eundem et eosdem procedere; si vero Romanus pontifex aliquid pre- dictorum attemptauerit, sacro concilio deferatur, simili quoque nullitatis vicio in contra- rium attemptata eo ipso subiacerent; quodque absolucio et relaxacio a predictarum ex- communicacionum, preterquam in mortis articulo, ac interdicti et inhabilitacionis et cete- Scriptores II. 129

Strana 1026
1026 Liber XII. Caput IX. X. rarum penarum sentenciis sacro generali concilio reseruata intelligatur. Datum in sessione nostra publica in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata sexto Kalendas Octobris * anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII°. Caput X. Littere de factis Grecorum ex Constantinopoli, aliaque littera non illius putata imperatoris Romanorum magne continencie contra processum synodalem. Octobrio fluente mense sessionibus duabus et viginti tribus congregacionibus, quarum xviII. super causa Bohemorum, celebratis, synodo aggregati fuerunt Laurencius Lauentinus episcopus, Berengarius de Cusano Elnensis, Eustachius sancti Giliberti, pro- curatorie autem N. sancti Grenati et Geruasii Claromontensis diocesum abbates, Thomas Inum baccalarius in vtroque, Georgius Spere thesaurarius sancti Thome Argentinensis, Johannes de Menis personatus, Johannes Jonher Coloniensis, Johannes Brasandi vestiarius sancti Pauli Bisuntinensis diocesum, canonici tres, prior vnus et alii sex. Sancta synodus accepit litteras, perlectas xix°. mensis huius, Johannis de Ragusio oratoris synodalis con- stituti apud Grecos, datas xxII'. Julii et quarta Augusti, per primas deplorantis tempore assignato non fuisse completa Grecis promissa in destinacione galearum, et propterea qui Rutheni et aliarum regionum Grecie oratores existentes Constantinopoli recedere voluissent desperati et cum confusione Latine ecclesie, sed imperator Constantinopolitanus ipseque Johannes rogantes obtinuissent expectare eos per totum mensem Augusti, quodque impe- rator vellet protestari pro parte sua non defecisse quominus promissa complerentur. Per aliam autem litteram significabat oratores, qui ab imperatore Grecorum missi fuerant, scripsisse Constantinopolim concilium vnacum papa elegisse concorditer pro concilio ycu- menico Florenciam vel Vtinum, omniaque iam fuisse parata, vt promissa complerentur per ecclesiam Latinam, de quo fuerat ibidem magna leticia, neque Johannes ipse continuerat lacrimas gaudii eciam coram imperatore. Significabat eciam quod magnus Turcus esset valde humiliatus propter victorias Vngarorum, Polonorum et Bohemorum, et qui primo aggregasset tricenta millia, tunc associabatur solum cum decem vel quindecim millibus, propter quod bona spes esset eripi Greciam de manibus suis. De se autem significabat, quod intenderet post aduentum galearum ire visitatum sanctum sepulchrum et reddere racionem de omnibus sibi conmissis, que optabat tam prudenter acta quam fideliter egisset et diligenter, et si quid penes eum remaneret in racione, personaliter postmodum venturus se excusaret. Symon autem de Valle, qui Venecias iuerat legatorum ex parte, dicebat tempore publicacionis harum litterarum sibi scriptum abinde galeam, que primo recesserat, visam fuisse in Corfu xv°. Augusti media via a Constantinopoli, ex ipsoque portu exiuisset cum ea Constantinus germanus imperatoris, vt in eius absencia Constantinopoli pro eo remaneret, quodque per insignem ambasiatam imperatoris Turcus, qui arbitrabatur eum venturum pro subsidio, fuisset pacificatus notificato eidem quod super differenciis fidei, sed quod ante ambasiate exposicionem tradita fuerant ei magna munera, quia sic de more esset in illis partibus, Turco similiter faciente cum suos mitteret ambasiatores. Mense isto magna existente occupacione patrum super causa Bohemorum non solum in disputacio- nibus, sed datis deputatis ad audiendum peticiones eorum, pauca synodaliter acta fuere

Strana 1027
Liber XII. Caput X. XI. 1027 preter contingencia processum pape, que fuerunt quatuor: sessio publica declarans eius contumaciam, responsio data oratoribus imperatoris et electorum, altera quoque sessio magni ponderis super reuocacione dissolucionis per papam faciende, et synodalis epistola ad alteram eius responsiua. Primum autem dependet ex deliberatis preterito mense; etenim cum die xxII". Septembris datum esset, non presidentis nomine, sed per vnum qui inter- fuerat episcoporum, auisamentum supra mencionatum, vt septem deputarentur concordaturi instrucciones mittendas ad imperatorem adiecta clausula "cum plena potestate ad respon- dendum ei et electoribus super petitis", deputaciones quedam annuerunt, alie vero intel- ligentes, quod per hoc ligabantur concilio manus, deliberarunt supersedendum esse vsque transactum terminum citacionis. Die autem xxVIId. post disputacionem cum Bohemis apud conuentum minorum perlecta est littera imperatoris sub data Prage xvn“. Septembris, erat- que longioris continencie, referens quedam alias scripta et conmissa Augustensi episcopo, et quomodo iam tardaret ambasiata concilii ad eum mittenda; negocia vero eiusmodi esse valde periculosa propter scisma abinde oriturum diebus imperatoris et forte alias inde- lebile, videreturque ei in hiis requiri principum consilia, quorum essent auxilia neccessaria, et si vellet concilium annuere precibus suis, dilacione super processu pape concessa, quod lucraretur eum, sin autem pape adhereret, qui adstatim pro habenda vnione et mutua intelligencia inter concilium et papam missurus erat ad eum episcopum Dignensem; et quomodo reges ac principes propter non adimpletam promissam reformacionem et propter festinacionem in processu pape clero fierent infestiores de infestis, huiusque generis aliis multis in ea expressis. Stilo ac diffusione ordinata minus, repeticionibus eciam fre- quentatis et aliis consideratis suspicio minime abfuit, et postquam a concilio abscessit lega- tus, non defuere qui dicerent eam fuisse nedum inmutatam sed scriptam Basilee, agnitam- que fuisse manum scriptoris proptereaque illum ex Basilea fugisse; verba eciam in aliis Nouembrio mense notificatis litteris imperatoris datis Prage xx°. Octobris minime annuere videntur tam acriter scripsisse. Sed de hiis signis suspicionis non facta publice mencione, desuper contentis in litteris de sero conuenientibus patribus ad deputaciones, in earum tribus deliberatum est, quod termino adueniente citacionis accusanda pape esset contu- macia; sequenti vero die noticia habita certitudinali de facta per papam nouitate circa dissolucionem concilii omnes fere patres, vnanimiter condolentes de tanta vilipensione auctoritatis concilii, celebratis deputacionibus de sero diei precedentis sessionem promptis- sime concordarunt, vt contumacia pape accusaretur et eam incidisse declararetur. Caput XI. Super declaracione contumacie preuie contradicciones imperatoris et legati ex parte ad illasque responsa. Quod factum est prima die mensis huius Octobris, in qua post diutinam expecta- cionem deputatorum, qui concordarunt cedulam peticionis promotorum in accusacione contumacie pape et responsionis concilii, pro declaracione eius per tres illorum eciam diuturno colloquio habito cum legato, tenta fuit congregacio generalis, in qua Lubicensis et Augustensis episcopi pecierunt legi missiuam predictam imperatoris. Qua perlecta ora- tores duo regis Portugalie supplicabant illius precibus condescendendum; Augustensis 129*

Strana 1028
1028 Liber XII. Caput XI. vero episcopus protestabatur, sicut imperator per illam. Cui respondens Lugdunensis archiepiscopus dicebat non facere eum iuxta mentem imperatoris, qui sepe scripserat nullo modo concilium celebrandum in Ytalia, et tamen iam papa in Ferraria illud celebrari con- stituisset; item quod ex hoc sequebatur impedimentum vnionis Grecorum, quia illud non esset concilium ecclesie, Basiliensi concilio vniuersalem representante ecclesiam non con- senciente, in eaque re papam fecisse contra adhesionem suam, in qua approbauit decreta concilii, euidentissime declarancia non posse dissolui eciam per papam concilium absque consensu eius. Aggrauabat autem quod imposuisset terminum eciam discussioni cause fidei cum Bohemis, videlicet vsque ad xviIl. diem currentis mensis, et tamen, prout constabat ex allegacionibus iam factis, infra illum terminum perfici non posset. Aggrauabat insuper de excommunicacionibus, priuacionibus et inhabilitacionibus contra supposita concilii ful- minatis in litteris dissolucionis; et quando imperator scripserat litteram illam, de huius- modi nouitatibus nesciuisset. Lectis autem post hec concordatis, cum requireretur legatus vt concluderet, pro responso legi fecit cedulam scripturam continentem, per quam exhor- tabatur, quamuis contumacia pape accusaretur, prout actum extiterat in processu adhe- sionis, quod non declararetur, aliter, id ipsum tamen exprimens verbis ornatis, dicebat se velle recedere a concilio, videns se non posse proficere. Cum vero desuper dicens inter- rumperetur, adiecit pacienter audiendum se, quia forte illa esset in concilio vltima locucio eius ; quod in parte compleuerat et complebat, nam post decretam citacionem rarissime aut nunquam visus est intrare generalem congregacionem, aut cum deputatis conuenire, nisi cum agi deberet super desistencia a processu pape, aut super causa fidei cum Bohemis, quod nego- cium, quamdiu illi Basilee steterunt, magna circumspeccione et diligencia fuit prosecutus. Deinceps concludens suam deprecacionem dicebat, quod sicut ipse alias in causis eciam minimis semper audiuisset omnes, ita audiendum eum, et si quid meruisset vmquam ex suis laboribus, in reconpensam reciperet, si terminus citacionis ad paucos dies prorogaretur. Cardinali demum Arelatensi in aduersum prorogacionis dicente plura et replicante legato quidam dixerunt "placet“ et contra alii; vltimo vero legatus requisitus vt concluderet, allegabat aliquos ex maioribus respondisse per verbum "placet“ ad peticionem suam, et tunc per omnes quasi acclamatum est quod concluderetur; Arelatensi autem se excusante patriarcha Aquilegiensis iuxta concordata conclusit, et continuo legatus recessit, similiter oratores imperatoris et regis Portugalie, Castelle autem non interfuere. Post congregacionem igitur missa de spiritu sancto cantata per Georgium Vicensem episcopum et completis leta- niis cum ewangelio „quis putas maior est in regno celorum", sessio celebrata est vt con- tinetur in decreto tenoris sequentis. Sessio XXVIII°. Accusacio et reputacio contumacie domini Eugenii pape quarti. 98. 1437. 1. Oct. „Die Martis prima mensis Octobris anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII°. in ecclesia maiori Basiliensi, in qua sessiones presentis sacrosancte generalis synodi Basiliensis cele- brari solent, xxviua. ipsius sancte synodi sessio hoc modo extitit celebrata. Videlicet missa solemni de spiritu sancto per reuerendum patrem dominum episcopum Vicensem nacionis inclite Hyspanie celebrata, et demum suffragiis, antiphona „exaudi“ etc., letaniis, ewan-

Strana 1029
Liber XII. Caput XI. 1029 gelio secundum Matheum „accesserunt discipuli ad Jhesum dicentes : Quis putas est maior in regno celorum“ etc. ac ymno „veni creator spiritus" cum versiculo ac collecta et ora- cione „Deus qui corda" decantatis, presidente in eadem sessione prefato reuerendo patre episcopo Vicensi ante maius altare, vbi dicta missa celebrata extitit, in pontificalibus cum mitra aurifrigiata in cathedra et sede eminenciori, pluribusque aliis dominis prelatis cum mitris planis et pluuialibus, vt in talibus in eadem synodo fieri solitum est, superioribus et eminencioribus sedibus suis locis tam a dextris quam sinistris consedentibus in multitudine copiosa, quam pluribusque dominis ecclesiasticis diuini et humani iuris magistris, docto- ribus et scientificis viris, principum spiritualium et temporalium ac almarum vniuersitatum studiorum generalium nunciis et ambasiatoribus, ac aliis de diuersis mundi partibus ibidem astantibus in magno numero et multitudine copiosa, eandem sanctam synodum vniuersalem ecclesiam representantem celebrantibus, constituti in iure coram eadem synodo pro tribu- nali sedente venerabiles viri domini promotores et procurator fiscalis eiusdem sancte synodi per organum dicti procuratoris fiscalis sua verba eidem synodo in personam dicti domini Vicensis episcopi presidentis dirigentes, audienciam publicam ibidem tunc sibi dari et con- cedi ad hanc horam humillime et instanter pecierunt, supplicarunt et postularunt, cui sup- plicacioni eadem synodus per organum ipsius domini presidentis annuit. Tunc iidem domini promotores et procurator decretum originale monitorii siue citatorii ab eadem sancta synodo emanatum contra sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium quar- tum, eius synodi vera bulla plumbea impendenti bullatum, de quo in cedula infrascripta fit mencio, necnon instrumentum publicum execucionis eiusdem per affixionem in valuis pre- dicte ecclesie die date ipsius decreti facte (obtulerunt) vnacum cedula accusacionis con- tumacie ipsius domini nostri pape, quam accusarunt atque pecierunt, vt in eadem per ipsum procuratorem alta et intelligibili voce lecta continetur, cuius cedule tenor sequitur in hec verba : "Reuerendissimi reuerendique in Christo patres ac ceteri vniuersi domini prestantissimi hanc sacrosanctam generalem synodum Basiliensem, vniuersalem ecclesiam representantem, constituentes et celebrantes. Cum iam dudum, videlicet pridie Kalendas Augusti anni pre- sentis millesimi quadringentesimi tricesimi septimi, hec sancta synodus considerans mala, difformitates et scandala ac pericula, que in ecclesia Dei hactenus viguerunt prout adhue vigent, quibus corrigendis pro salute tocius christiane plebis ex officio suo totis viribus suis incumbere tenetur, eciam ex potestate quam super cunctos fideles, cuiuscumque aucto- ritatis, eciamsi papalis existant, a Christo accepit, contra sanctissimum dominum Eugenium papam quartum quoddam citatorium per edictum, quatenus per se vel alium ad hoc legittime deputatum coram eadem sancta synodo de et super contentis in dicti citatorii decreto et aliis proponendis infra Lx. dierum spacium pro sui defensione aut excusacione alleganda vel proponenda compareret, terminum peremptorium eidem statuendo, vt in eo lacius con- tinetur, decreuerit, quod quidem citatorium in presenti ciuitate et in valuis huius maioris ecclesie Basiliensis iuxta illius formam et tenorem per edictum executum fuerit et debite execucioni demandatum, nos Bartholomeus de Fraxino et Johannes Sleczenrode promo- tores et ego Johannes Spaserii procurator fiscalis ac officiarii huius sacrosancte synodi bullam citatorii dicte sancte synodi, vera bulla plumbea bullatam, vnacum instrumento exe- cucionis citatorii vt premittitur facte realiter, facto et in scriptis offerimus, representamus, et producimus, ae prefati sanctissimi domini Eugenii per se vel alium cum sufficient

Strana 1030
1030 Liber XII. Caput XI. mandato infra dictos sexaginta dies in ipso citatorio sibi prefixos per se aut alium non conparentis neque conparere curantis, licet sepissime ipsa sancta synodus quamplures celebrauerit congregaciones, in quibus aut ipsarum aliqua ipse dominus Eugenius com- parere infra dictum terminum potuisset, contumaciam accusamus, ipsumque contumacem reputari, ac in contumacia et defectu poni et declarari per hanc sanctam synodum petimus cum instancia atque postulamus, necnon eundem dominum Eugenium alta voce ad valuas huius maioris ecclesie per duos reuerendos in Christo patres dominos episcopos vnacum notariis huius sacri concilii iuxta mores antiquos vocari, et relacionem vocacionis fieri instanter requi- rimus. De quibus omnibus per nos promotores et procuratorem fiscalem antedictos dictis, propositis et requisitis nomine quo supra a vobis reuerendis patribus dominis prothonota- riis, ac eciam huius sacri concilii notariis et scribis petimus ad futuram rei memoriam vnum vel plura publicum vel publica confici instrumenta.“ Ad quorum peticionem et mandatum ipsius synodi, lecto prius predicto execucionis instrumento, et dicto citatorii seu monitorii decreto, cum in eodem loco dum editum fuit emanatum, alias lectum fuisset, habito pro- lecto, reuerendi in Christo patres et domini domini Matheus Albinganensis et Aymo Gra- cionopolitanus episcopi de mandato predicte sancte synodi, per organum dicti domini pre- sidentis eis facto, dictum dominum nostrum papam primo super gradus ante dictum maius altare alta et intelligibili voce per organum ipsius domini episcopi Albinganensis vocarunt et proclamarunt clamorosa insinuacione sub hiis verbis : Ex parte sacrosancte synodi publice et solemniter requiritur sanctissimus dominus Eugenius papa quartus, quatenus, si vigore citacionis contra eum nouissime per eandem sanctam synodum decrete duxerit se conspectui huius sancte synodi presentandum ad se defendendum et excusandum super hiis, de quibus sancte synodo delatus est, compareat coram hac sancta synodo ad hunc actum pro tribunali sedente, que eidem pollicetur gratam et debitam audienciam ; similiter ex parte eiusdem sancte synodi omnibus intimatur quatenus, si quis sit qui mandatum habeat suf- ficiens ad comparendum pro eodem domino Eugenio, compareat coram eadem sedente vt supra, hec autem sancta synodus pollicetur cuilibet exigente iusticia audienciam gratam. Qui quidem dominus noster papa sic vocatus et proclamatus, nec aliquis pro eo compa- ruit nec respondit. Vnde ipsi duo domini episcopi ante valuas seu portas ipsius ecclesie accesserunt, et iterum et cum pausata intermedia instancia trina vice alta et intelligibili voce et clamorosa insinuacione prefatum dominum nostrum papam per organum cuius supra vocauerunt et proclamarunt sub eisdem verbis supra scriptis, prout eciam prouidi viri Arnoldus Amici, Johannes Kempener et Godfridus Dorsten, ipsius sancte synodi cur- sores, vocibus eleuatis reiteratis vicibus vocauerunt et proclamauerunt. Qui dominus noster papa Eugenius, nec aliquis pro eodem ibidem comparuit neque respondit. Quibus sic lectis ipsi duo domini episcopi ante conspectum ipsius sancte synodi in medium reuersi se predictum dominum nostrum papam, vt supra scriptum est, vocasse et proclamasse, et per dictos cur- sores proclamatum et vocatum fuisse, quodque nee ipse nec aliquis pro eo comparuerat neque responderat, eidem sancte synodo retulerunt. Preterea prefati promotores et pro- curator fiscalis per organum ipsius procuratoris contumaciam prenominati domini nostri pape iterato accusarunt, ipsumque super omnibus et singulis in dicto citatorii decreto con- tentis contumacem reputari, et ad vlteriora procedi, et alias decerni et fieri, vt in quadam alia cedula per ipsum procuratorem eciam alta et intelligibili voce ibidem lecta continetur,

Strana 1031
Liber XII. Caput XI. 1031 cuius tenor talis est: „Nos promotores et procurator fiscalis antedicti quo supra nomine istam vocacionem et relacionem, vt premittitur, factas inter acta huius cause et sacri con- cilii petimus registrari, dictamque citatorii bullam et instrumentum execucionis, prout superius producta sunt, iterato repetimus et reproducimus apud acta sacri concilii et cause huiusmodi inseri et registrari petimus. Et quia prefatus dominus Eugenius de et super contentis in dicto citatorio legittime citatus sufficienterque expectatus, nec per se nec per alium infra dictos sexaginta dies curauit atque curat comparere, ipsius contumaciam accu- samus, ipsumque super omnibus et singulis in dicti citatorii decreto contentis, prout iusticia suadet et iuris ordo postulat atque racionis, contumacem reputari in causaque huiusmodi in eius contumaciam eius absencia diuina repleta presencia, vt ipsi sancte synodo videbitur expedire, et vniuersali ecclesie sancte Dei neccessarium fuerit et vtile, ad vlteriora procedi ac processum per audienciam contradictarum aut alias prout videbitur decerni per ipsam sanctam synodum instantissime postulamus, requirentes dominos et notarios huius sancte synodi, vt omnia in causa huiusmodi acta et producta ac ordinata apud acta sacri concilii et cause huiusmodi registretis, necnon quo supra nomine a vobis dominis prothonotariis et notariis petimus ad futuram rei memoriam vnum vel plura confici instrumenta.“ Huiusmodi cedula sic lecta et per eandem synodum audita, ipsa sancta synodus per organum predicti domini presidentis precepit et iniunxit prefato domino epi- scopo Albinganensi, vt ambonem, in quo decreta ipsius sancte synodi per eandem sanctam synodum pronunciari et legi solent dum eduntur, ascenderet declaracionemque contumacie prenominati domini nostri pape alta et intelligibili voce nomine ipsius sacrosancte synodi legeret et pronunciaret prout infra. Qui quidem dominus episcopus Albinganensis mandatis ipsius synodi obediens dictum ambonem ascendit, dictamque ipsius domini nostri pape con- tumacie et processus ad vlteriora declaracionem in scriptis alta et intelligibili voce nomine ipsius sacrosancte synodi legit et pronunciauit, vt in cedula per eum lecta continetur, cuius tenor sequitur sub hiis verbis: „Hee sancta synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, et ad huiusmodi actum legittime congregata et pro tribunali sedens, audita peticione promotorum et procuratoris fiscalis eiusdem sancte synodi, et ex eorum relacione et produccione instrumentorum visa eiusdem domini Eugenii pape contumacia in non parendo citatorio eiusdem sacri concilii, recepta eciam super hoc ad maiorem cautelam per deputatos eiusdem synodi infor- macione tam de predictis, quam de noticia eiusdem citatorii in Romana curia, decernit, declarat et reputat ipsum dominum Eugenium legittime citatum, sufficienterque expectatum, fuisse et esse contumacem, ac eius absencia non obstante, diuina eandem replente presencia, contra eundem dominum Eugenium papam ad vlteriora fore procedendum, prout sacro concilio videbitur consideratis neccessitatibus et vtilitatibus vniuersalis ecclesie“. Qua siquidem contumacie declaracione et processus decreto sic lecto, ipse prefatus dominus episcopus Albinganensis peciit eidem sacrosancte synodo, an huiusmodi declaracionis et decreti pronunciacio per ipsum de mandato sancte synodi, vt prefertur, facta et lecta ipsi sancte synodo placebat; que sacrosancta synodus alta voce respondit per verbum "placet“. nemine contradicente, vel in aliquo in contrarium se (opponente). De quibus omnibus et singulis premissis prefati domini promotores nomine promotorio eiusdem pecierunt a dominis prothonotariis sancte sedis apostolice et nobis notariis et scribis ipsius sancte

Strana 1032
1032 Liber XII. Caput XI. XII. synodi ad perpetuam rei memoriam fieri vnum vel plura, publicum vel publica, instrumentum vel instrumenta. Celebrata siquidem solemniter extitit predicta sessio, et acta fuerunt omnia supradicta vbi et prout supra scripta sunt, et interfuerunt testes presentes, venerabiles et circumspecti viri domini et magistri Egidius Camineti in medicina Parisiensis, et Johannes de Segobia in theologia magistri Salamantinensis almarum vniuersitatum studiorum gene- ralium in dicta sancta synodo ambasiatores, Wilhelmus Kilcher decanus de Constancia et Johannes de Comitibus archipresbiter Papiensis, decretorum et Stephanus de Nouaria legum doctores, et Robertus Auclon canonicus Cameracensis, licenciatus in decretis, cum “ pluribus aliis rogatis et requisitis. Caput XII. De gestis Bononie per papam gentibus stipatum armorum, cum secundo dissoluit Basiliense concilium. Post hec autem die v'. coram duobus ex deputatis in materia processus pape citati duo, quorum alter ordinis predicatorum conuentus Metensis et alter canonicus Vir- dunensis, sub iuramento deposuerunt se recessisse ex Bononia xxm'. die Septembris. Cuius XVIII'. die post missam vnacum papa cardinalibus in palacio constitutis, assistente ibidem magna geneium armatarum multitudine, tricentarum vt estimabatur, vidisse in valuis dicti palacii et ecclesie sancti Petronii Bononiensis litteras pape, eius bulla plumbea impendenti bullatas, ac eius manu signoque suo magno rotundo et per nonnullos cardinales subscriptas, dissolucionem et translacionem continentes Basiliensis concilii, cuius copiam abinde repor- tatam canonicus ipse tradidit ad manus deputatorum. At vero frater plenius attestatus est, quod predesignata die interfuerat in palacio Bononiensi in capella pape et loco cantorum, videratque papam in pontificalibus constitutum et indutum interesse misse per vnum ex prelatis celebrate. Post cuius celebracionem quod papa, vt erat in apparatu, et vnacum eo cardinales in litteris subscripti dissolucionis, excepto cardinali de Vrsinis, intrauerant cameram, et post modicam pausam temporis littere ipse bullate et subscripte fuerant appo- site et affixe in dictis locis palacii et sancti Petronii, manserantque ibi per spacium trium horarum vel circa, videratque ipsas et legerat in parte, quarum copiam secum attulerat dictus canonicus; quodque tempore misse et publicacionis dictarum litterarum erant bene tricenti armati vel circa collocati in palacio pape in gradibus inferioribus et mediis, ac prope capellam. Interrogatus vero an cardinales gratis et voluntarie se subscripsissent, respondit quod omnes in platea communi dicebant cardinales nichil seiuisse, quando vene- rant ad palacium, quod actus ille fieri deberet, et per curtisanos famabatur metu et timore dictorum armatorum et propter scandalum vitandum suarum personarum ad mandatum pape litteras subscripsisse, et quod nisi fecissent fuissent detenti et incarcerati. Ipse autem car- dinalis de Vrsinis bis vocatus ex parte pape, vt audiuit, non interfuerat propter infirmitatem se excusans, sed postea veniens hora xxmna. subscripserat se; qui regressus ad domum, petitus quid fecisset, stringens spatulas dicebat quod oportebat se subscripsisse. Adiciebat eciam testis iste famam esse Bononie, iam fuisse deputatos cardinales, prelatos et alios ituros Ferrariam pro parte pape ad iniciandum et celebrandum concilium, foretque ita com- mune, sicut de aliquo posset dici, papam exponere et facere omnia sibi possibilia, vt Basi-

Strana 1033
Liber XII. Caput XII. 1033 liense destrueretur concilium et omnes existentes in eo. Tenor sequitur litterarum pape de dissolucione secunda concilii Basiliensis. Littera pape de dissolucione secunda concilii Basiliensis. „Eugenius episcopus seruus seruorum Dei, ad futuram rei memoriam. Doctoris gencium admoniti saluberrima suauissimaque doctrina, hortantis vt solliciti (simus) seruare vnitatem spiritus in vinculo pacis, ad ea maxime conuertimus aciem nostre mentis et indefessa sollicitudine, cura et cogitacione conatus omnes intendimus, per que in corpore mistico, sancta videlicet ecclesia, perpetua caritas et pax inuiolata perduret, ac si qua membra dissenciant, ea commode corpori reinserantur suo, (vt) dum per sancti spiritus graciam, qui est patris et filii amor atque connexio, membra omnia sub Christo capite vnum in ecclesia corpus effi- cimur, vnica eciam per spiritum vnitate in Christo societas simus, et pax, que est perfectum vnitatis vinculum, sincera caritatis et concordie animorum coniunccione seruetur, omnisque discordie et scissure fomes penitus extinguatur. Sane dudum in minoribus constituti diui- sionem orientalis et occidentalis ecclesie, quippe ex qua mala innumerabilia et christiane religioni detrimenta prouenire videbamus, ferentes egerrime semper ac molestissime, agen- tesque pro virili nostro vt tolleretur instetimus multum in Constanciensi concilio primum, tum eciam apud felicis recordacionis Martinum papam v. predecessorem nostrum, satisque laborauimus, vt sublato pariete de medio vtriusque ecclesie vnio proueniret; vbi vero ad apostolatus apicem assumpti honesto huic et pio desiderio nostro debitum ex iniuncto nobis desuper cure pastoralis officio accessisse conspeximus, eam rem ardenti animo et tota ala- critate suscepimus. Ad primum quidem adierunt nos per nostrum studium et diligenciam oratores carissimi in Christo filii Johannis Grecorum imperatoris ac venerabilis fratris Joseph Constantinopolitani patriarche ; tum vero missis e vestigio Constantinopolim nunciis nostris habitoque tractatu diligenti, id tandem communi consensu omnium placuit, mox antiquo instituto vt pro celeriori ac faciliori, execucione tante rei legatus de latere cum prelatis et theologis ac doctoribus tam digne materie tractande neccessariis Constantinopolim a nobis mitterentur; in eam conclusionem imperator quoque Trapezuntinus et Armenus patriarcha et alii quamplures pari voto consenserunt. Necdum ad nos huiusmodi deliberacionis con- clusiones peruenerant, cum alium diuersum vnionis modum in Basiliensi concilio iam decreto firmatum missus ab ipso concilio orator vt approbaretur requisiuit a nobis. Displi- cuit quidem iam tunc, quod sedi apostolice parum deferri videretur, et de re tam graui et ardua, tot mensibus agitata, contra honeste et antique consuetudinis normas nichil ante nobis per ipsum concilium fuisset nunciatum ; auidi tamen predicte vnionis, simulque veriti ne, si dissensio vlla intercederet, optatissime nobis rei ruptura sequeretur, licet delibe- racionem aliam longe diuersam et multo expediciorem ex Constantinopoli in dies adfuturam verisimiliter expectaremus, sicuti et factum est postea, conclusioni ipsius concilii prebuimus assensum. Subsecuti Grecorum oratores cum instantissime postularent ea capitula a nobis confirmari, in quibus imperator et patriarcha prefati cum oratore nostro conuenerant, ex- orati a nobis sunt et attencius ammoniti, ne conclusionum varietatem egre ferrent, neue diffiderent auspice Deo prospere et pro votis successura omnia; nobis gratam esse viam 99. 1437. 18. Sept. Scriptores II. 130

Strana 1034
1034 Liber XII. Caput XII. omnem, per quam ea res tam sancta tam(que) neccessaria optatum effectum esset habi- tura, neque opem et operam nostram vllo vmquam tempore defuturam. Missi postmodum ab ipso concilio nuncii ad ipsos imperatorem et patriarcham vt decretum illud ratificarent postularunt; comperto autem ex oratore nostro nos decreto illi consensisse, et ipsi consensum dederunt, alias vt profitebantur (id) nulla racione facturi. Hiis itaque peractis eiusdem vnionis desiderio nos magis ac magis incensi, de venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio atque consensu, dilectos filios nostros N. tituli sancte Crucis in Jherusalem et Johannem tituli sancti Petri ad vincula presbiteros cardi- nales, nostros et apostolice sedis legatos, Basileam misimus, eis inter cetera facultatem dantes ea omnia tractandi et agendi, que intentate vnioni quomodolibet profutura vide- rentur. Insteterunt illi vt locus eligeretur nobis et Grecis accommodus, quo ad optatum vnionis finem mature possit perueniri. At licet ob difficultates plurimas, quas gerebant inordinati quorundam motus et compugnancie voluntatum, parum spei de conficiendo dicte vnionis negocio tribueretur nobis, expectauimus tamen, neque a spe et intencione nostra omni modo decidimus, quousque nonnullos in ipso concilio ad eam nominacionem loci processisse cognouimus, quam iustis et racionabilibus causis gratam habere neque potuimus, neque vllis racionibus possumus. Ciuitatem enim Auinionensem nostram in decreto non nominatam, non comprehensam, et a Grecis ipsis expresse et sepenumero repudiatam, nobis eciam irrequisitis, quantum in se fuit elegerunt, non satis aduertentes quantum ea res importet mali, quatumue predicte vnioni afferat detrimentum, contra concilii decretum, contra Grecorum instrumentum, contra denique purum nostrum desiderium tanta facilitate presumpta; est quippe locus ipse parum commodus et prouinciis multis et regnis regibus- que et principibus non modo (non) gratus, verum et situ ipso suo non satis tutus. Quibus ex rebus illa loci nominacio nullo pacto fuit admittenda, cui nisi auctore domino obuiasse- mus, vt ex certis auctoribus et grauibus de ipso eciam concilio viris cerciores facti sumus, actum esset de ecclesie pace et optatissima illa vnione. Denique ex Grecorum oratoribus, quorum alter ad nos, alter ad Basiliense concilium profectus est, mandatis pariter in scriptis vtrobique traditis, cunctis palam fuit imperatorem et patriarcham perstare in sentencia, locum scilicet esse eligendum, qui nobis et illis esset accommodus, aperte protestantibus, nisi nos in loco adessemus, imperatorem ipsum et patriarcham nequaquam accessuros. Questus (est) grauiter orator ipse, quod ad eum euocaretur locum qui esset remotis- simus, et preter nauigacionis longinque pericula, mare ipsum piratis quoque esset infe- stum, ac per id ceteris suspectum, in primis illis suspectissimum; protestari, nisi condi- ciones in decreto apposite seruarentur, locusque vt prefertur eligeretur ydoneus, ecclesie Latinorum, quod optata totoque studio et labore quesita vnio non sequeretur, imputan- dum fore. Hiis omnibus intenta meditacione et diligenti deliberacione pensatis, prouidendum omnino visum est, ne Greci a proposito in ea re desisterent, ea (fuit) ferme omnium sentencia non modo vnionem istam, nisi aliter prouideretur, non secuturam, verum in ipsa quoque occidentali ecclesia nouitates noxias et scandala plurima emersura neccessario. Nos itaque tanto constricti articulo, tam variis casibus, tam multis omni ex parte se aperientibus periculis pro viribus occurrere cupientes, de predictorum venerabilium fratrum consilio et assensu, venerabili fratre Johanne archiepiscopo Tarentino ad ipsum Basiliense destinato concilium, dilectis filiis Johanni tituli sancti Petri ad vincula et Juliano tituli sancte Sabine

Strana 1035
Liber XII. Caput XII. 1035 presbiteris cardinalibus, apostolice sedis legatis, ac ipsi archiepiscopo per litteras nostras conmisimus atque mandauimus, vt per passionem Jhesu Christi ad euitandum omnes dis- sensionum materias exhortarentur venerabiles fratres ac dilectos filios in ipso concilio exi- stentes, quatenus vellent ad laudem et reuerenciam Dei ac saluatoris nostri Jhesu Christi, et per aspersionem sui sanguinis sacratissimi, pro pace ac tantarum rerum consummacione locum eligere pro huiusmodi transferendo concilio, qui gratus esset Grecis et nobis aptus atque accessu facilis, disceptacionibus et dissensionibus subductis de medio, ambulantes in rectitudine et simplicitate cordis iactarent in Deum cogitatus suos, ac de Deo confidentes in suis consiliis caritatis legibus obsequerentur, que iuxta apostolum non irritatur, non cogitat malum, non querit que sua sunt, non gaudet super iniquitate, sed contra paciens et benigna est ; debere eos, qui ecclesie Dei negociis tractandis insisterent, superiores esse mundo, non que eius sunt querere, sed que Jhesu Christi; nullam cuiusuis (loci) eleccionem debere esse impedimento, quominus tam salutaris rei subsequatur effectus. Ista nos et eis similia pro affeccione nostra ipsis in concilio existentibus tranquille proponenda mandauimus; iniunximus preterea legatis ipsis et presidentibus nostris, vt nichil omitterent ex hiis que ad hune finem conducere posse vlla racione viderentur: requirerent et hortarentur, ora- rent omnes et singulos regum et principum prelatorumque oratores, procuratores ibi pre- sentes vicinosque itidem prelatos et principes, sibi vt socii accederent, secumque horta- rentur omnes ad locum ipsum aptum concorditer eligendum; temptarent denique omnia, per que ad optatum tante rei effectum pacifice perueniri posset. Nec tune quidem tam pia, tam sancta, adeo salutaria tam modeste postulantes auditi sunt, quin pocius spretis adhor- tacionibus nostris Auinionensis ciuitatis eleccionem, ipso iure nullam, decretare temptarunt, legatis et presidentibus nostris et aliis prelatis plurimis, et grauibus religiosisque personis renitentibus, atque ad nouam alterius loci eleccionem ipso iure procedendum esse decer- nentibus. Tum vero sedandi tumultus causa ad id tandem deuentum extitit approbantibus cunctis, vt secunde darentur inducie ea condicione vt, nisi intra prescriptum prestitutum diem Auinionenses promissas pecunias numeratas persoluissent, integre iam esset ac libe- rum et debitum concilio locum alium eligere. Cum vero intra condictum terminum pecunias illi nequaquam exsoluissent, legati et presidentes predicti, aliique ex prelatis plurimi et omnes ferme regum principumque oratores, procuratores prelatorum, theologique et doc- tores, habendam racionem honoris et dignitatis occidentalis ecclesie, ea studiose seruando, que Grecis fuerant promissa, censentes, ecclesiasticeque pacis ac vnitatis cupientissimi, et saniorem ipsius concilii partem facientes, ad quos eciam esset eligendi ius deuolutum, cum partem aliam nichilominus ante sepe requisissent, (vt) ad alterius loci eleccionem intenderet, alioquin protestantes se ista amplius sine graui offensa Dei et ipsius ecclesie insigni nota dissimulare non posse; postquam autem minime exauditi erant, ad eleccionem loci, Florencie scilicet aut Vtini, siue alterius cuiuslibet in decreto comprehensi, qui galeas et neccessaria alia maturius parasset, canonice (et) legittime processerunt, prout ex decreto inde confecto clarius constat. Illam eleccionem memorati imperatoris et patriarche ora- tores, vt consequende vnioni summe neccessariam, gratissime amplexi sunt, profectique inde ad nos, vt eleccionem huiusmodi admittere et confirmare vellemus, precibus humilibus petiuerant, simul nos impensius orantes atque requirentes, vt rem hanc sacratissimam desertam esse non pateremur. Nos autem hec omnia attencius considerantes, conspi- 130"

Strana 1036
1036 Liber XII. Caput XII. cientesque rem eo deuenisse, vt predictos oratores neccessario exaudire cogeremur, nec superesse modum alium prosequendi operis tanti et seruandi ecclesie Latine honoris, de predictorum venerabilium fratrum nostrorum consilio et assensu ipsorum petitis annuimus, nominacionem factam de Florencia aut Vtino, vel alio ex locis in decreto comprehensis, in alio generali consistorio admisimus atque confirmauimus, ac demum cum ipsis oratoribus mandatum ad hoc habentibus, nonnullis prius tractatis conclusis atque firmatis, qui de memo- ratorum imperatoris et patriarche aduentu ad has partes spem nobis indubiam pollicentur, multis laboribus ingentique sumptu operam dedimus, vt galee quatuor et alia mitterentur pro ipsorum aduentu neccessaria, sicque Deo largiente factum est. Hec vbi didicere qui Auinionem pretulerant, semper pro inordinatis quibus agitantur affectibus turbati, (quia) iuxta beate memorie predecessoris nostri Leonis primi sentenciam, dum priuate cause religionis exercentur obtentu, conmittitur inpietate paucorum, quod vniuersalem ecclesiam vulneret, multa ad perturbanda predicta machinati sunt. Nam primum quidem in venerabilem fratrem nostrum Johannem archiepiscopum Tarentinum, qui decretum in ea forma mittebat ad nos, qua fuerat in publica sessione promulgatum, (nonnulla) confingentes irruerunt, omnique pre- termisso iuris ordine ipsum, posteaquam primo, secundo et tercio ea pro sua iusticia pecierat, que iure nulli deberent denegari, primum in domo sua sub caucione iurisiurandi detinere conati sunt, deinde deputacionem et congregacionem generalem per iudices datos suspectis- simos illi interdicere temptare, ac postremo contra grauamen vtrumque se tueri de iure sata- gentem, suamque iusticiam asserere, sub excommunicacionis, priuacionis et inhabilitacionis penis in domo propria tumultuario multitudinis impetu detinere, et quodammodo carcerare moliti sunt. Grauamen preterea adicientes dilectum filium Arnoldum de Rockenhusen, dicti archiepiscopi procuratorem, pro iusticia illius in congregacione generali et maiori ecclesia loqui volentem, manibus iniectis percusserunt, ac per capillos ad carcerem ducere conati sunt adeo violenter atque inhoneste, vt cardinalis sancte Sabine legatus antedictus de vio- lencia illata, et de sublata libertate concilii neccessario protestatus sit publice. Per hanc itaque violenciam illatam iusto metu constrictus, archiepiscopus ipse in defensionem sui quosdam nobiles armatos domi tenere compulsus est. Tandem iustissima quadam peticione in generali congregacione porrecta, cui adiecta erat protestacio quod, nisi in sua iusticia audiretur et a grauaminibus et oppressionibus, que in dies augebantur, cessaretur, ipse ob iustum metum discedere inde cogeretur, vt non modo non fuisset admissa ipsa peticio, verum contra exhibitorem pocius, vt ad carceres traheretur, esset acclamatum, coactus est oratoris et presidentis officium deserere, et adiunctis sibi seque ducentibus dilectis filiis nobilibus viris Wilhelmo marchione de Scophilis et Rodulpho de Ramstein, et aliis ple- risque illorum nobilibus, a predicto concilio eum discedere. Non obmittimus plura alia gra- uamina, vt cursores nostros primo, tam dilectum filium priorem Fornensem ordinis pre- monstratensis ad nos specialiter missum, in itinere interceptos litteris nostris pecuniisque et bonis aliis nudauerunt, vt ex nostris sit nemo, qui sine iusto metu vel illuc ire vel inde redire possit. Quantum generali concilio ista conueniant, cunctis racione vtentibus liquet. In secunda Ephesina synodo, perniciosissima illa quidem, apostolice sedis legatos iugulatos legimus, quod acquiescere subscripcioni nepharie noluerunt; verum hec inferiora non sunt, sed omittimus, referre quidem piget ob matris ecclesie iniuriam atque iacturam; sed dicendum tamen est. Illi ipsi, qui pro tractandis ecclesie negociis, pro pace et vnitate in

Strana 1037
Liber XII. Caput XII. 1037 ecclesia catholica seruanda, pro reformacione vtili et honesta inducenda se conuenisse profitentur, quique sextum iam annum in huiusmodi tractandis minimo cum fructu exe- gerunt, cum vniuersus christianus orbis esset predicte sacratissime illius vnionis contra symoniam iam inminentis expectacione suspensus, ex qua dici non potest quantum lecioris spei humanis rebus et religioni christiane accederet, eos ad euersionem pocius tam pii operis confusionemque christiani nominis, et vniuersalis ecclesie scissuram ac tocius reli- gionis excidium moliri manifeste deprehenditur. Et quid mirum si in oratores nostros seuiant, qui in nos quoque adeo effrenati feruntur; pretensum quippe quoddam monito- rium, siue vt appellant citatorium, conuiciis contumeliis(que) plenum aduersus nos et (in) grauamen venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium conflare ausi sunt, nouo plane exemplo, et quod priora omnia secula ignorarunt; et quod vti non fieret cum Johannes et Julianus cardinales predicti, sedis apostolice legati, variis modis obsiste- rent, et validissimis ac grauissimis verissimisque racionibus improbitatem facti coarguerent, demonstrarentque apertis documentis id caritati, bono publico, paci ecclesie, iusticie sacrisque canonibus ita aduersari, vt ipsi abhorrerent illic adesse, vbi de tali tractaretur monitorio, auditi non sunt. Et cum instanter orarent et expresse postularent, vt a re tam monstruosa desisterent, conscienciasque exonerando suas excusarent coram Deo et homi- nibus innocenciam suam, quod monitorium illud pro viribus et supra vires inpugnarent, plurima que ex illo sequi poterant scandala et mala memorantes, maximaque instancia vten- tes, veluti ex protestacionibus suis publice et solemniter factis apertissime constat, tantis tamen, tam piis, tam iustis postulacionibus furor ille non cessit. Cum vero memorati Johannes et Julianus legati octo primum, deinde trium dierum inducias peterent, infra quos raciones in scriptis redigerent, quibus cur nullo modo ad dictum pretensum moni- torium siue citatorium esset procedendum euidentissime demonstrarent, non solum non auditi, verum contra ipsius ordinacionem concilii eadem die et generalis congregacio et sessio repente ac precipitanter est habita, quod nunquam antea vel in minimis priuatisque negociis fuerat factum. In ea sua pretensa precipitique sessione etsi prelatos sub pena prestiti iuramenti cogere et pene violenter attrahere conarentur, legati tamen ipsi, et plures ex oratoribus regum et principum, prelatique plurimi, iusticie pocius et veritati deferentes, quam illorum cedentes conminacionibus, nulla racione huic tam inhoneste ac monstruose rei interesse passi sunt, sed magis ac magis insteterunt, vt a dicto monitorio abstineretur, nichil innouari debere identidem aperte protestantes. Hiis profecto legatorum nostrorum racio- nibus iustissimisque peticionibus, ac protestacionibus neccessariis acquieuissent, nisi pauc ex maioribus, quos sequitur inferiorum turba, partim ambicionis corrupti peste, partim potencie quorundam secularium, seu furori obsequentes, seu deliniti obsequiis, seu minis atque terroribus adacti, sub reformacionis specioso nomine se ductores atque auctores harum nouitatum prebuissent, inque tempus memorati iam concilii ycumenici, si quid ad- uersus nos conceperant animo, distulissent. Ea vero cum comperisset carissimus in Christo filius noster Sigismundus Romanorum imperator, obstupuit precipitemque sentenciam scis- matis metu, quod sublatum laboribus plurimis isti inferre temptarent, vehementer exhorruit, ac protinus per venerabilem fratrem nostrum Petrum Augustensem episcopum, oratorem suum ad prefatum concilium destinatum, vt abstinerent ab huiusmodi nouitatibus et scan- dalis omni instancia requisiuit, et si quid aduersus nos promulgassent, reuocarent, quod

Strana 1038
1038 Liber XII. Caput XII. quidem, vt ex certissimis nunciis accepimus, facere omnino neglexerunt; et quid mirum, si illi minus obtemperant honesta postulanti contra sanctorum canonum statuta, qui excusso de subiugo diuini timoris collo, tam libere, tam licenter eunt in pastorem, pontificem suum. Quorum conatibus nisi opportunius prouideatur, rem hanc sancte vnionis orientalis et occi- dentalis ecclesie, ex qua diebus nostris propagari christianitatis terminos speramus, et sub huius spe et expectacione christianorum multitudo ab infidelibus oppressa respirat, inter- cipi ac destitui, ecclesieque reformacionem ac pacem christiani populi, quam iam annis sex mundus prestolatur, in deformacionem pocius, in intestinum bellum conuerti, quis adeo racionis ac iudicii ignarus est, quin videat, quin intelligat? Suborientur, vt timendum est, insuper alia incommoda et mala neccessario, scandalaque et diuisiones non modo in re ecclesiastica, verum in regnis quoque, principatibus, dominiisque temporalibus pullulabunt ex infausto hoc germine, que sine maxima Dei offensa nos amplius dissimulare (non posse) nemo sane mentis ignorat. Cum igitur ad huiusmodi pericula, scandala et detrimenta ab vniuersali ecclesia et a populo christiano, sicuti ex debito astringimur pastoralis officii, propulsanda et longius arcenda, nichil eque expediens occurrat, quam si in vnum con- ueniamus omnes caritatis et pacis et concordie vinculo astricti, et semotis priuatis affec- cionibus ad memorate ecclesie vnionis vtriusque, sanctorumque reliquorum operum prose- cucionem, quorum gracia concilium Basiliense ab inicio fuerat institutum, studia et vota nostra conuertamus, omnibus itaque et singulis que supra digesta sunt, et aliis iustis et racionabilibus causis ad hoc animum nostrum mouentibus, atque eo inprimis quia, quod factum est sine consideracione iusticie et contra omnem canonum disciplinam, ratum haberi nulla permittit racio, et quia dissensionis scandalum non aufert Basiliensis synodus, sed heu qui in illa se duces et principes nouarum rerum faciunt, pocius augerent, hiis inquam omnibus accurata meditacione pensatis, quorum gracia neque nobis neque nostris tutum aut liberum sit in eo concilio, sub dicione et quasi tyrannide quadam emulorum nostrorum redacto, proponere aut tractare, habitaque super hiis omnibus et singulis cum prefatis venerabilibus fratribus nostris matura deliberacione, de ipsorum omnium communi consilio et assensu, pluribus eciam adhibitis venerabilibus fratribus, archiepiscopis, episcopis ac dilectis filiis electis, abbatibus, aliisque prelatis in curia nostra existentibus, id idem con- sulentibus atque laudantibus, volentes tam perniciosis et inminentibus scandalorum et tur- bacionum et confusionum periculis in Dei ecclesia vt premittitur obuiare, si et in quantum supradicti in ipso Basiliensi concilio existentes in obstinato proposito suo perseuerauerint, vigore et occasione dicti pretensi monitorii in aliquo procedendo, aut aliquam aliam noui- tatem contra nos, venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales, vel pre- sidentes oratores nostros, qui in dicto concilio fuerint, vel aliquem ex illis in posterum infe- rendo, vel eciam a die date prefati asserti monitorii forsitan factam continuando (vel) quouis modo seruando, tenore presencium auctoritate apostolica et ex certa sciencia, ac ex plenitudine potestatis ciuitatem Ferrariensem, quam eciam pro futuro concilio ycumenico ex nunc assu- mimus, ex nunc prout ex tunc et ex tunc, prout ex nunc pro loco dicti concilii transferendi nominamus et assignamus ac eciam deputamus, locum quidem gratum Grecis et rebus gerendis vtilem, ydoneum et accommodum, omnibus regibus et prelatis, ac principibus tutum et libe- rum, in decreto Grecorum comprehensum, et pro quo omnia Grecis promissa expedita et parata sunt, ad eumque locum prefatum Basiliense concilium ad omnes et singulos effectus

Strana 1039
Liber XII. Caput XII. 1039 inchoatos et inchoandos, et (pro) eisdem causis, pro quibus fuerat Basilee congregatum, consilio, assensu, auctoritate et potestate similibus ex nunc prout ex tunc, et ex tune prout ex nunc transferimus, et translatum fuisse et esse declaramus, causa Bohemorum quoad articulum communionis sub vtraque specie, quem solum articulum volumus in dicta ciuitate Basiliensi a data presencium infra triginta dies continuari posse, dumtaxat excepta; quos eciam Bohemos, si pro ea causa ad dictam ciuitatem Ferrariensem et concilium sic trans- latum eis magis venire placuerit, in eum casum benigne suscipiemus, tractabimusque cum omni humilitate et caritate possibiliter, et ab aliis tractari faciemus. Hanc autem transla- cionem, in quantum predicti Basilee existentes non resipuerint, vt premittitur, locum habere intelligimus et declaramus ante ipsorum Grecorum aduentum; ipsis autem Grecis venien- tibus et in dictum locum Ferrarie pro ycumenico concilio celebrando, vt certi reddimur, consencientibus, ex nunc prout ex tune, et ex tune prout ex nunc ipsum Basiliense con- cilium ad prefatam ciuitatem Ferrariensem pure, libere et simpliciter transferimus et decernimus esse inchoandum. In quo eciam sic translato talia Deo auctore proponere et agere intendimus, ex quibus nostram innocenciam orbis totus cognoscere poterit, et que sunt aduersum nos quorundam maliuolencia et malignitate conficta, falsa et omni veri- tatis fundamento destituta intelligere ; sic nostram bonam voluntatem ad ea, pro quibus dictum Basiliense concilium vt premittitur fuerat congregatum, euidencius poterit intueri, decernentes et eciam declarantes omnem aliam declaracionem, eleccionem vel translacionem quauis auctoritate, aut quocumque pretextu factam, vel eciam in posterum fiendam, preter- quam auctoritate nostra, de qua constet per auctenticas litteras nostras super hoc con- ficiendas, nullius esse, prout est, roboris vel momenti, mandantes insuper et precipientes venerabilibus fratribus et dilectis filiis sancte Romane ecclesie cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis, electis, abbatibus et aliis, qui de iure et antiqua consuetudine generalibus conciliis interesse tenentur, quatenus ad prefatum concilium, vt premittitur, translatum se transferant ad tractanda et peragenda, que ad Dei laudem et gloriam sancto- rumque operum profectum, pro quibus ipsum Basiliense concilium fuerat congregatum, neccessaria et vtilia videbuntur, signanter in materia Bohemorum, si quid in ea fortassis restaret agendum, et specialiter ad materiam vnionis orientalis et occidentalis ecclesie, vt supra dictum est, quam quanta possumus industria et diligencia ad felicem vsque exitum prosequi intendimus. Quos omnes et singulos ad omnia et singula premissa ex nunc citamus, requirimus et monemus, securitatem quoque et saluum conductum omnibus et singulis, prout in aliis nostris litteris inde confectis lacius continetur, damus et concedimus eciam per pre- sentes. Insuper auctoritate, potestate, consilio et assensu predictis sub excommunicacionis, priuacionis dignitatum, beneficiorum et officiorum ac inhabilitacionis penis, quas con- trafacientes incurrere volumus ipso facto, aduersus quas penas restitui et rehabilitari pre- terquam a nobis non possint, sed nee ab excommunicacione absolui, nisi in mortis articulo constituti, districcius inhibemus, ne in prefata Basiliensi ciuitate, aut alibi quam in ciuitate Ferrariensi supradicta deinceps, vt supra premittitur, concilium aut aliquis conciliaris actus teneatur, seu aliquod officium ad ea subordinatum de cetero exerceatur, neque eciam ali- quis in dicta Basiliensi ciuitate (remanere), preterquam ad articulum Bohemorum vt dictum est, et ad alium locum quam Ferrarie sub nomine aut pretextu concilii accedere audeat, decernentes autem irritum et inane, et nullius roboris vel momenti, si secus quauis aucto-

Strana 1040
1040 Liber XII. Caput XII. XIII. ritate, eciam sub nomine et auctoritate concilii, preterquam nostra, de qua per litteras vt premittitur super hoc conficiendas constet, a quibusuis communiter, vel diuisim, cuius- cumque gradus, status, preeminencie et condicionis existant, eciam si cardinalatus, patri- archali, archiepiscopali dignitate prefulgeant, scienter vel ignoranter contigerit attemptari, ordinacionibus, constitucionibus, statutis, decretis, declaracionibus quauis auctoritate, eciam sub nomine generalis concilii factis, et aliis in contrarium facientibus, eciam si talia forent, de quibus esset habenda eciam de verbo ad verbum mencio specialis, quibus omnibus auctoritatis (et) potestatis plenitudine, consilio et assensu similibus, ex premissis necces- sariis et vrgentibus (causis) supradictis derogamus ac derogatum esse auctoritate apostolica tenore presencium declaramus, ceterisque in contrarium quomodolibet facientibus non ob- stantibus quibuscumque. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre assump- cionis, nominacionis, assignacionis, deputacionis, translacionis, declaracionis, voluntatis, constitucionis, mandati, precepti, citacionis, requisicionis, monicionis, dacionis, conces- sionis, inhibicionis et derogacionis infringere, vel ei ausu temerario contraire ; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Bononie anno dominice incarnacionis MCCCCXXXVII°. quartodecimo Kalendas Octobris, pontificatus nostri anno septimo. AD SANCTUS PETRUS SANCTUSY PAULUS EUGE PAPA NIUS IIII. VSNINO Ego Eugenius catholice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Jordanus episcopus Sabinensis subscripsi. Ego Branda episcopus Portuensis subscripsi. Ego Anthonius tituli sancti Marcelli presbiter cardinalis subscripsi. Ego Nicolaus tituli sancte Crucis presbiter cardinalis subscripsi. Ego F. tituli sancti Clementis presbiter cardinalis sub- scripsi. Ego A. tituli sancti Marci presbiter cardinalis subscripsi. Ego Prosper sancti Georgii ad velum aureum dyaconus cardinalis subscripsi. Ego Dominicus sancte Marie in via lata dyaconus cardi- nalis subscripsi.“ Caput XIII. Allegacio Panormitani archiepiscopi contra dissolucionem, et dilacio LX. dierum in pape processu. Habita autem iam quanta desiderata non fuerat noticia de facta per papam disso- lucione concilii, die sexta currentis post missam in ecclesia maiori Panormitanus archiepi- scopus multa allegauit copiose iura communia racionesque, decreta quoque Constanciensis et Basiliensis conciliorum, omnipharie contestans papam non potuisse dissoluere concilium, nec parendum ei esse primo et resistendum, ne error conmissus per eum contra auctori- tatem écclesie approbari videretur. Statimque die altera post disputacionem habitam cum

Strana 1041
Liber XII. Caput XIII. XIV. 1041 Bohemis in refectorio conuentus sancti Francisci per deputatos concilii responsum est Lubicensi et Augustensi episcopis oratoribus imperatoris, item et electorum ibidem con- stitutis simul, organo dicti Panormitani quam plurima allegantis, quare concilium non dare dilacionem in processu pape, sed merito aggrauare magis deberet, attenta specialiter noui- tate per eum facta de concilii dissolucione, quo facto nichil absurdius aut irracionabilius, vt reus vocaret iudicem suum ad se in loco sibi placito, excommunicaret, priuaret et inha- bilitaret, quomodo papa in ea dissolucione fecerat cirea concilium et supposita eius, cum tamen indubitatissimum foret concilium esse iudicem illius. Allegabat rursus imperatorem aduocatum esse et procuratorem ecclesie, non vero pape, et quamuis eidem iurasset, hoc intelligebatur nomine ecclesie, quemadmodum si iuramentum fieret Lubicensi episcopo, iurantes illi non tenerentur, si desineret esse episcopus aut ecclesiam inpugnaret; non vero minimam notam imperatori esse et aliis principibus diebus eorum perdi auctoritatem ecclesie et generalium conciliorum, prout papa iam attemptasset. Aliaque predicens multa forme huius respondit deputatorum et concilii nomine quod, licet demerita pape exposcerent aggrauacionem processus, contemplacione tamen imperatoris et electorum sancta synodus supersederet vsque sexaginta dies ab inchoato processu, ne vigore decreti citatorii contra ipsum in aliquo procederetur, salua autem maneret quoad nouitatem dissolucionis vt con- cilium prouideret; item si papa interim innouaret, quod eciam liberum esset concilio iuxta grauitatem attemptandorum contra papam aggrauare processum. Hiis auditis Lubicensis episcopus regraciatus est imperatoris et electorum imperii nominibus. Augustensis autem episcopus interrogauit, a quo tempore inciperet computacio Lx. dierum ; cui Panormitanus respondit deputacionem suam intellexisse a die recessus oratorum concilii ad imperatorem, cui declaracioni annuerunt eciam alii deputati. Idem quoque Augustensis auisabat deputatos legatum velle recedere, et attendendum esse ne recederent patres concilii. Ambasiator autem nominatus ad imperatorem, qui erat Vicensis episcopus, recessit a loco concilii xnna. currentis mensis. Die vero nona festiuitatis sancti Dyonisii post missam Ludouicus de Vrbe prothonotarius multa iura ciuilia et canonica plurimasque raciones, non conmemo- ratis eciam decretis Constanciensis et Basiliensis conciliorum, copiosissime docteque alle- gans, astruebat inferioritatem auctoritatis pape ad auctoritatem synodi generalis, suadens et conmendans persistenciam patrum in concilio, ne acceptate dissolucioni parerent, quo- niam inde scandala multa sequerentur, essetque periculum et discrimen salutis animarum ipsorum patrum ac destruccionis ecelesiarum. Caput XIV. De monitorio contra papam vt dissolucionem reuocaret decreto, sed inter Augustensem episcopum imperatoris et archiepiscopum Lugdunensem concilii parte refra- gaciones. Biduo igitur sequenti deputati magnam diligenciam adhibuere, vt conciperetur forma decreti aduersus dictam dissolucionem, fueruntque due concepte, altera per Ludo- uicum prothonotarium, alia per Thomam de Corcellis. Prima autem cum non temporales allegaret raciones, sed communes iuris canonici ac ciuilis, testibus litteraliter expressatis, concludere niteretur, quia sermones cirea operaciones humanas generales quidem insuffi- Scriptores II. 131

Strana 1042
1042 Liber XII. Caput XIV. cientes, particulares autem sunt veriores, conmendata diligencia studii illius forma placuit secunda, cuius maiorem partem Thomas ipse composuerat, velut epistole synodalis noti- ficature regibus, prelatis et fidelibus cunctis iniusticiam grauitatemque periculi attemptate dissolucionis; que vero in fine adiecte sunt conclusiones, postmodum illas composuit Panormitano archiepiscopo edocente. Et ab hiis diebus, posteaquam legatus, manu cuius omnia primo concipiebantur, subtraxit se a concilii fauore, per Thomam ipsum quomodo citatorium, ita et omnes fere scripture synodales, quamdiu in concilio permansit, fuerunt composite. Cum vero de qualitate pene aduersus papam deliberacio varia esset, Panor- mitanus conmemorauit penam decreti xi'. sessionis ; sed quoniam allegari posset de pena ipsa non tam expresse fuisse inibi determinatum, auisabat vt poneretur, prout forma decreti habet, velut iam inflicta aut infligenda; quod fuit neccesse, etenim prout alteri ex depu- tatis ad se vocato legatus ostendit, plures iam ipse conceperat raciones, quare pena illa papam Eugenium non concerneret. Deliberata igitur materia et forma, consencientibus deputacionibus die assignata in ipso decreto celebrata est xxix'. sessio sancte synodi Basiliensis, et primo generalis congregacio ordinaria, in qua post concordata de multis particularibus, decreti quoque publicandi forma perlecta, Augustensis episcopus et Georgius oratores imperatoris dicebant penam suspensionis conmemoratam in ipso decreto fore contra promissa pridem per concilium imperatori, procedendum non esse contra papam vsque Lx. dies, ideoque auisarent et protestarentur, prout in litteris continebatur perlectis in altera sessione. Ad que Lugdunensis archiepiscopus respondebat alienum esse concilii Basiliensis non seruare fidem et promissionem, ad hoc congregati vt illa faceret per alios obseruari, contestatus nunquam fuisse promissum, vt per concilium prouideri non posset ad sui tuicionem contra dissolucionem factam per papam, quinymo oratores ipsi de hoc aui- sassent deputatos, vt ne dissolueretur intenderet ad sui defensionem; fuerat quoque id ipsum dictum expresse tempore concesse dilacionis illam solum intelligendam esse, ne vigore citatorii contra papam procederetur, sed expectandum esse terminum Lx. dierum, et quod prouideretur super iam facta dissolucione. Dicebat insuper penam huiusmodi non imponi nouiter, sed iam a quinquennio per concilium statuta fuerat illa per papam appro- bata, illaque omnia contenta in decreto non militare nisi ad solam concilii tuicionem ; erat namque maxime iniustum et inauditum, quod papa reus iudicem suum concilium vocaret ad se et faceret desinere esse, profitens et dicens se super iudicem suum habere auctoritatem. Cum vero hec dicerentur, patres maximo cum silencio audiebant de responsione gaudentes, in quibus primo murmur et renitencia senciebatur, cum aduersus deliberata proposuisset Augustensis episcopus. Patriarcha igitur Aquilegiensis ad instanciam promotorum in ea presidens congregacione, suspendens in diem alteram conclusionem particularium nego- ciorum, conclusit decreti formam, et continuo celebrata per episcopum Warmiensem missa, ac cerimoniis completis cum decantato ewangelio "vos estis sal terre“, Albinganensis episcopus loco solito, quod approbauit postea synodus per verbum "placet“, legit decre- tum forme sequentis. Sequitur sessio xxIx°. sancte synodi Basiliensis.

Strana 1043
Liber XII. Caput XIV. 1043 Sessio XXIX'., videlicet cassacionis secunde dissolucionis huius sacri concilii Basiliensis. 100. 1437. 12. Oct. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Compaciens hec synodus miserabilibus ecclesie ruinis, et languoribus capitis atque membrorum ex intimis condolens visceribus, post edicionem saluberrimorum decretorum in obseruacionem legis domini et antiquorum canonum, post benignas et caritatiuas ammoniciones summo pontifici per ora- tores plurimos directas, post annorum plurium expectacionem cum multa paciencia dedue- tam, cum et decreta contempni et ammoniciones paruipendi et inde scandala, diuisiones et scismata crescere videret, viciaque et peccata maioribus adolescere incrementis, compulsa est tandem synodus ipsa regimini ecclesiastico prouisionem querere salutarem, et summum pontificem ad hoc vehemencius excitare, vt que ad ipsius et vniuerse ecclesie salutem erant, efficaciter agere curaret, cuius exemplum subditi facile imitantur. Et quoniam, vt sapiens loquitur, "melior est manifesta correccio quam amor absconditus, meliora sunt vul- nera diligentis quam fraudulenta blandientis oscula", defectus aliquos debiti (regiminis), qui ecclesie dicti fuerunt, flebili querela conmemorauit, vt in melius emendarentur, ne ipsius summi pontificis aut aliorum valerent diucius obesse saluti. Et vt omnis paciencia exhiberetur, nulla posita est penarum adieccio, sed tantum terminus conueniens prefixus extitit, vt infra illum aut per se aut per alium ipse in hac sancta synodo compareret, atque sic debito regi- mini ecclesie, prout publica neccessitas maxime impellebat, opportune prouideretur, veluti forma citacionis edite apercius indicauit ; quodque et maxime hec sancta synodus agere vrgebatur, dum potestatem habet inmediate a Christo super vniuersos fideles, cuiuscumque status, eciam si papalis existant, in hiis presertim que ad reformacionem pertinent, dumque ob ipsam causam reformacionis congregata est, que nullatenus perfici potest, nisi summus pontifex ad eam reformacionem cum effectu capessendam suum inclinauerit animum, cum eciam experiencia docuerit decretorum execucionem, que salutem afferre debuerat, in locis pluribus tribulacionem fuisse subsecutam, dum ea per summum pontificem infringuntur, cuius auctoritate se tuentur qui huiusmodi decretis aduersari volunt; difficile quoque ceteri corriguntur, si regimen ipsius ac curie sue non viderint emendatum, quod ab ipsis trahitur in exemplum. Verum summus ipse pontifex prefatam citacionem pro tanta neccessitate publice salutis emanatam, que etsi non placencia, tamen salubria continebat, aliquantulum molestius primo aspectu ferens, quandam sue ordinacionis paginam in aduersum promul- gasse dicitur, in qua primum de prosecucione reduccionis Grecorum varia recitans, ad inpugnacionem eleccionis loci pro ycumenico concilio per hanc synodum facte se conuertit, solam Auinionensem ciuitatem conmemorans, que rebus vtique gerendis commodissima esse dinoscitur, omnique pace et securitate gaudere, tacita veritate de Basilea et Sabaudia in eadem eleccione coniunctis. Verum cum nostram illam eleccionem et decreto cum Grecis edito plene satisfacere constet, atque loca rebus agendis commodissima omnique nacioni opportuna manifeste continere, non neccesse est, vt de hac re longiorem sermonem pro- trahamus ; nec summus ipse pontifex laborem declinandi in alterum locorum recusare debet, si bonum rei huius tanto affectu desiderat, sicut in suis litteris predicauit. Refert 131*

Strana 1044
1044 Liber XII. Caput XIV. preterea diuisionem in huius eleccionis locorum negocio, proch dolor, suscitatam, quam et se confirmasse ostendit, quam vtinam pocius extinguere curasset. Nam et postquam galee et pecunie in Auinione pro locis per hanc sanctam synodum electis expedite fuerant, ipse alias galeas in Constantinopolim mittere curauit, diuisionem Latine ecclesie coram Grecis ex duplici legacionis missione demonstraturus, que quantum honori ecclesie Latine, quan- tum vnioni Grecorum prosequende disconueniant, nemo est qui non videat. Insuper iusti- ficare nititur, quod per venerabilem Johannem archiepiscopum Tarentinum oratorem suum in missione certarum litterarum super huiusmodi diuisione eleccionis transmissarum factum est, quod subticere honestius fuisset, ne nos pro tuenda nostra iusticia rem illam magis aperire cogeremur. Nam et litteras illas clandestine et falso bullatas fuisse iam notorium est, et si summus pontifex de confessione ipsius archiepiscopi ac aliis circumstanciis veram informacionem acceperit, non impugnet in huius sacri concilii libertatem, quod ipse archiepiscopus in causam propter eam rem tractus sit, aut in domo propria arrestatus. Sed ad inpugnandam eandem libertatem cuiusdam procuratoris ipsius archiepiscopi capcionem nobis obicit, quam iussu nostro constat nullatenus fuisse peractam, ymo procuratorem ipsum iussu cuiusdam prelati scandalose turbacioni obuiare volentis, quam procurator ipse per appellacionem emittendam ab hoc sacro concilio verisimiliter videbatur esse facturus. per publicum officialem captum hec sancta synodus pro sua mansuetudine illico iussit ex- pediri, qui et procurator adhuc nobiscum in plena libertate versatur. Nec preterea verum est per hoc sacrum concilium aut iussionem ipsius aliquod spolium priori Furnensi, velut memorate littere pretendunt, fuisse irrogatum, licet littere alique plurima scandalosa aduersus hanc sanctam synodum et supposita eiusdem continentes, absque tamen nostro scitu, longe ab hac ciuitate eidem dicantur erepte. Nec tam leues colores ad inpugna- cionem libertatis huius sacri concilii querere oportuit, cum et iam toti mundo constare possit tante libertatis et securitatis plenitudinem hic adesse, vt nullum locum liberiorem aut securiorem quam ipsam ciuitatem Basiliensem, sub imperiali proteccione constitutam et optima policia gubernatam, credamus inueniri. Ceterum aduersus citacionem emanatam plu- rima proferre conatur, que omnia ex superioribus racionibus euidentissime confutantur, et sperandum est, vbi re ipsa plenius digesta summus pontifex effectum citacionis huiusmodi animaduerterit in querenda ipsius ac aliorum salute versari, vt languor acerrimus a corpore mistico ecclesie depellatur, non adeo aduersus citacionem ipsam succensebit, que etsi aliquid amaritudinis more salubris medicine in primo gustu ferre videatur, eam tamen in nouissimis iocundam et salutiferam esse Deo aspirante persenciet, nec eam bono publico aut caritati aduersam, ymo pocius sue saluti ac ecclesie neccessitati accommodam fuisse cognoscet. Quod vero tale aliquid priora ignorasse secula conmemorat, si rerum gestarum percurrat historias, non tantum summos pontifices de corrigendis defectibus fuisse ammo- nitos conspiciet, sed eciam depositos a papatu, ac eciam nonnullis obedienciam ex iustis causis fuisse abstractam. Sed si abusuum incrementa nunc vigencia, si longam et fortem aduersus sanctam synodum et reformacionem ecclesie resistenciam perseuerantem, que priora secula ignorarunt, animaduertat, nichil admirabitur huius citacionis nunc repertum fuisse antidotum. Omittimus verba que aduersum nos grauia proferuntur recensere, omnia mansuetis et mitibus animis sustinentes, dum salutem ecclesie prosequamur. Sed denique summus pontifex talibus qualibus supradictis coloribus suffultus, dum huic sancte synodo

Strana 1045
Liber XII. Caput XIV. 1045 in hiis presertim, que ad reformacionem pertinent, obedire tenetur, et ad eandem euocatus aut super rebus propositis in eum excusacionem afferre, aut cunetis in melius emendatis regimini ecclesiastico donare salutem, ipse hanc sanctam synodum dissoluere, ac in ciui- tatem Ferrariensem transferre conatur cum plurium adieccione censurarum, si virtute pre- fati citatorii in aliquo processum fuerit aut aduersus eum, seu sancte Romane ecclesie cardinales, aut presidentes oratores suos, qui in hoc concilio fuerunt, vel aliquem ipsorum aliqua nouitas illata fuerit, vel eciam quiequam a die citatorii factum, continuatum vel ser- uatum extiterit. Estne hec obediencia, quam conciliis generalibus per summos pontifices et alios quoscumque sacra Constanciensis synodus, in hiis presertim que ad reformacionem pertinent, declarauit exhibendam, memor verborum Christi, qui postquam Symoni Petro dixerat „si te non audierit, dic ecclesie, si ecclesiam non audierit, sit tibi tamquam ethni- cus et publicanus“, continuo subiecit "amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt ligata et in celo“. Quam et ecclesie auctoritatem a Christo donatam esse eciam supra papam si quis prius ambigeret, iam hoc ipsius magne synodi Constanciensis auctoritas aperte declarauit, cuius verba hee sunt: „Ipsa synodus in spiritu sancto legit- time congregata, vniuersalem representans ecclesiam, potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem et extirpacionem dicti scismatis, et ad generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris. Item declarat quod quicumque, cuius- cumque status, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis seu ordinacionibus huius sancte synodi, et cuiuslibet alterius legittime congregate, seu pertinentibus ad ea factis et faciendis contumaciter obedire contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia recurrendo". Quorum virtute decretorum subsecuta fuit felicis recordacionis pape Martini eleccio, cui ipse dominus Eugenius suc- cedit, qui eciam ipsi Constanciensi concilio, cum esset in minoribus, presens interfuit. Jam vero ipse non solum non obedit synodo generali, sed et super illam in reformacionis pro- prie negocio se iudicem constituere molitur, eam propria voluntate dissoluere volens, atque in alium locum sue origini propinquum euocare, vbi, sicut verisimiliter creditur, ita domi- nari sperat, vt resisti non possit sue voluntati. Sed nec eum decuit obliuisci, quod iam altera vice dissolucionem synodi facere attemptauit, quam deinceps reuocare et inanem atque irritam fateri oportuit. Scire insuper debuit iam dudum in hac sancta synodo fuisse solemniter decretatum, assencientibus plurimis sancte Romane ecclesie cardinalibus, quorum aliqui adhuc de presenti cum eo sunt, concilium per papam sine expresso consensu duarum parcium eiusdem concilii, votis singulorum per deputaciones et in generali congregacione scrutatis, postea solemni sessione subsecuta, dissolui non posse, aut de loco ad locum transmutari, penis omnibus atque censuris ferendis in aduersum tunc cassatis et irrifatis. Formidare preterea debuit aliud concilium in Ferraria erigere, cum alio decreto per antea edito declaratum sit omne concilium, quod isto durante alibi contigerit erigi, non fore concilium, sed scismaticorum conuenticulum; intelligitur autem durare hoc concilium iuxta premissi decreti seriem, donec ex consensu duarum parcium eius fuerit dissolutum; que decreta ipsius domini Eugenii subsequenti adhesione corroborata sunt, ac per suos oratores presidentes saltem nominibus propriis iurata. Sed et antea in decreto concilii Constan- ciensis quod incipit „frequens“ fuerat ordinatum, vt locus futuri concilii cum consensu

Strana 1046
1046 Liber XII. Caput XIV. ipsius concilii congregati eligi deberet, et si concilio dissoluto locum illum mutari opor- teret ex causis legittimis, tune alius locus eiusdem nacionis eligi deberet, si vero cause ille illam nacionem concernerent, locus vicinior assumeretur. Quod si locum futuri con- cilii alio tempore celebrandi sine consensu concilii actu congregati assignare, et nisi ad loca ibidem declarata mutare non potest, multo minus concilium congregatum in continenti sine ipsius consensu ad locum alium sua voluntate transferre. Denique non debuit obliuisci decreti super conuencione Grecorum per ipsum approbati, quo cauetur concilium in Basilea firmiter esse permansurum, donec Greci ad portum per hanc sanctam synodum eis nomi- nandum peruenerint. Quo pacto igitur quoue consilio nunc huius concilii dissolucionem, aut translacionem efficere frustra conatur? Sed quis vsus ille est plenitudinis sue potestatis dum, si contra aliquem oratorum suorum, vtpote archiepiscopum Tarentinum, de quo men- cionem fecerat, quidquam agatur pro debito iusticie, ob eam causam vult eciam concilium dissolui? Denique vnionem Bohemorum, quam tantis laboribus hec sancta synodus perqui- siuit, dum pro vltimo eius complemento instamus, conturbare nititur huius pretense ordi- nacionis series, que vltra triginta dies hanc sanctam synodum huic negocio prohibet inten- dere. O admiranda consilia, que ad eneruacionem auctoritatis ecclesie et sui ipsius destruc- cionem summo pontifici suggeruntur; que si conniuentibus oculis pertransiret hec sancta synodus, tota confundi timeretur ecclesie auctoritas, et quis(quis) in papam assumptus posset vniuersam christianitatem pro sua voluntate decolorare, nec vlla esset resistencia; quinymo et accusatus de heresi aut quouis crimine confestim synodum accusantem et corripientem dissol- uere temptaret, ne subiret iudicium. Nunc quoque dolentissimum ferendum est tale exemplum a domino Eugenio donari posteris, vt iudicium subterfugiendo ad detestabile refugium pre- tense dissolucionis concilii se conuertat. Qui et non recte de auctoritate ecclesie sentire vide- tur, dum ipsius ecclesie congregate, cui vti declaratum est, obedire tenetur, ipse se iudicem constituit et aduersus tot decreta, tot sancciones conciliorum eam conatur dissoluere, qui tamen dudum in adhesione sua, cum de reuocacione litterarum incipiencium „Deus nouit“ men- cio haberetur, ipse quicquid per eum, aut suo nomine in preiudicium aut derogacionem huius Basiliensis concilii, seu contra eius auctoritatem factum, attemptatum seu assertum erat, cas- sauit, irritauit et annullauit, nullaque (et) irrita fuisse et esse declarauit, et se deinceps a nouitatibus, grauaminibus seu preiudiciis inferendis huic sacro concilio, aut suppositis eius et adherentibus eidem realiter et cum effectu desistere pollicitus est. Cum igitur talia in aduersum perpetrata, que vniuersis fidelibus detestanda et abhorrenda sunt, nullatenus sub dissimulacione pertransire valeamus, volens hec sancta synodus, sicuti tenetur, de oppor- tunis remediis prouidere, declarat huiusmodi pretensam dissolucionem huius concilii, ac translacionem in ciuitatem Ferrariensem, per dominum Eugenium papam quartum factas cum omnibus censuris, penis et aliis inde secutis nullas esse, penitusque irritas et inanes, mandans, obsecrans et precipiens eidem vt hec sicut de facto processerunt, reuocare habeat. Et aduertat ipse penas, que dudum in decreto huius sancte synodi, quod incipit „quoniam frequens", eciam ante ipsius adhesionem in vndecima sessione promulgato, contra Romanum pontificem ad concilium generale quoquo modo dissoluendum, mutandum, prorogandum operam dantem prolate fuerunt, vbi expresse cauetur, quod si Romanus pon- tifex talia agens infra quatuor menses cum reali satisfaccione non resipuerit, ex tune a papali administracione sit ipso facto suspensus, que quidem papalis administracio ad

Strana 1047
Liber XII. Caput XIV. 1047 sacrum generale concilium ipso iure deuoluatur ; quod si penam ipsam per duos menses post predictos quatuor sustinuerit animo indurato, contra ipsum vsque ad priuacionem inclusiue per concilium generale procedatur. Quas quidem penas hec sancta synodus ipsum dominum Eugenium, nisi resipuerit, decernit et declarat incursurum iuxta ter- minos in dicto decreto vndecime sessionis prefixos, ad quarum penarum execucionem, nisi resipuerit, vt prelibatum est, merito procedemus. Insuper hec sancta synodus omnem nominacionem, eleccionem, assumpcionem loci Ferrariensis factam, tamquam decretis ipsius synodi repugnantem, sicut de facto processit, cassat et irritat, ymo verius cassam et irri- tam esse declarat. Et casu quo in eadem ciuitate, aut alibi aduersum prefatorum decretorum nostrorum tenorem summus ipse pontifex concilium erigere inceperit, vel incipiet in futurum, mandat et precipit hec sancta synodus vniuersis sancte Romane ecclesie cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis quibuscumque in curia dicti domini Eugenii existentibus, qui synodis generalibus de iure vel consuetudine interesse tenentur, vt ad hoc sacrum Basiliense concilium, ceteri vero ad loca suorum beneficiorum, vel alibi extra curiam se transferant sub penis excommunicacionis, priuacionis omnium beneficiorum, dignitatum, officiorum ac inhabilitacionis perpetue, quas si contrafecerint ipso facto incur- rant. Inhibet preterea sub eisdem penis hec sancta synodus, ne quisquam, cuiusuis status et dignitatis, eciam si cardinalis, patriarcha, archiepiscopus vel episcopus fuerit, ab hac saneta synodo vigore seu pretextu dissolucionis, aut translacionis per ipsum dominum Eugenium facte recedere audeat, vel ab actibus conciliaribus vllo pacto desistere, seu huius- modi translacioni vel dissolucioni quomodolibet obedire. Decernit quoque hec sancta syno- dus, vt omnes et singuli ad hoc concilium libere accedere possint, ac si prefate dissolucio ac translacio pretense nullatenus emanassent, nec quisquam venientes ad hoc sacrum con- cilium quouis modo habeat impedire. Vniuersis quoque Christi fidelibus sub penis excom- municacionis inhibet, quacumque dignitate ecclesiastica vel seculari, eciam si cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali vel pontificali, imperiali, regali vel alia quacumque prefulgeant, ne ad tale pretensum concilium per ipsum dominum Eugenium, vt premittitur, erectum vel erigendum accedere vel mittere presumant, neque eciam vniuersitates, collegia, capitula, communitates ad tale pretensum concilium mittant; quod si fecerint, ipso facto subiaceant ecclesiastico interdicto. Denique ne ipse dominus Eugenius iugiter grauiora grauioribus addere presumat, noua scismata et scandala suscitando, auctoritatemque vniuersalis ecclesie vehemencius impugnando, inhibet eidem hec sancta synodus, ne deinceps aduersus ipsam quicquam innouet, eandem vel eius supposita et eidem adherentes perturbando vel mole- stando, seu iam attemptata continuet, ac eciam vniuersos, qui beneficia, dignitates, per- sonatus et officia suppositorum huius sacri concilii, seu eidem concilio adherencium impe- trauerunt vel obtinuerunt, seu impetrare temptauerint vel obtinere, eciam si motu proprio concessa fuerint, et omnes qui huiusmodi impetracioni, prouisioni vel beneficiorum, digni- tatum, personatuum et officiorum quorumeumque assensum, fauorem vel auxilium dederint, quacumque prefulgeant dignitate, vt premittitur, ecclesiastica vel seculari, eciam si vniuer- sitates, communitates, collegia vel capitula fuerint, aliquod seu aliqua suppositorum huius concilii et eidem adherencium, vigore seu pretextu pretense ordinacionis per ipsum dominum Eugenium facte, in suis beneficiis et rebus aliis molestauerint vel perturbauerint quacumque auctoritate ordinaria vel delegata, decernit eadem saneta synodus penas excommunicacionis,

Strana 1048
1048 Liber XII. Caput XIV. priuacionis ab omnibus beneficiis, officiis et dignitatibus, ac inhabilitacionis ad eadem quan- tum ad singulares personas, et si vniuersitates, communitates vel collegia, aut capitula fuerint, interdicto ecclesiastico ipso facto subiacere, decretis aliis huius sancte synodi, que incipiunt "ambiciosorum" et "vt sacri" et "cum Christi ecclesia“, et aliis quibuscumque ipsius decretis et ordinacionibus in suo robore duraturis. Insuper vniuersis prelatis eciam pontificali dignitate prefulgentibus, capitulis, communitatibus, vniuersitatibus et collegiis, et aliis quibuscumque personis ecclesiasticis sub penis predictis quoad singulares personas, et quoad communitates, vniuersitates, collegia et capitula sub penis cessacionis a diuinis et interdicti, quas si contrafecerint incurrant ipso facto, prohibet hec sancta synodus, ne aliquem qui prefata beneficia, dignitates, personatus et officia suppositorum huius sacri concilii et eidem adherencium, sicut premittitur, obtinuerit, recipere seu admittere ad pos- sessionem vel inuestire quouis modo audeant. Litteris quoque prouisionis et mandatis papalibus, vel aliis quibuscumque, quacumque auctoritate ordinaria vel delegata, sub quibus- cumque censuris vel penis emanatis, super huiusmodi priuacionibus et prefatorum bene- ficiorum, dignitatum, personatuum et officiorum collacionibus, hec sancta synodus decernit nullatenus fore obediendum, quodque aduersus penas superius premissas nullus restitui, eciam ad diuinorum celebracionem rehabilitari, reintegrari, nec a sentencia excommuni- cacionis, excepto dumtaxat mortis articulo, absolui, vel eciam quoad communitates et capi- tula, ac vniuersitates et collegia interdicta relaxari nisi per hanc sanctam synodum possint. Vt autem nullus huius rei, ordinacionis et decreti possit quouis modo pretendere ignoran- ciam, volumus et mandamus hanc presentem paginam valuis huius ecclesie cathedralis Basiliensis sub nostra bulla affigi atque publicari, et per affixionem ipsam eidem domino Eugenio ac vniuersis et singulis intimari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre voluntatis, decreti, mandati, cassacionis, irritacionis, inhibicionis, priuacionis, ex- communicacionis, inhabilitacionis, interdicti a diuinis, declaracionis, affixionis et intima- cionis, infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presump- serit, indignacionem omnipotentis Dei et vniuersalis ecclesie se nouerit incursurum. Datum in sessione nostra publica in dicta ecclesia Basiliensi solemniter celebrata quarto Idus Octobris anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo septimo." Synodalis epistola magni voluminis responsiua ad eam que pape, magna cum exagge- racione patribus detrahentem racione emanati citatorii. Post hec autem in nocionem venit fuisse publicatam litteram quandam nomine pape ad vniuersos fideles, sermone plurimo gesta patrum exprobrantis, et semetipsum ore laudantis proprio, velut crimina criminum lauarentur in citatorio contenta relacione in synodum. Ad hanc igitur litteram deliberacionibus preuiis concepta est synodalis epistola responsiua. Qua xix'. mensis huius lecta in generali congregacione, Lubicensis episcopus, premittens id se dicere mandato et consensu Augustensis episcopi, proposuit sibi videri responsionem illam per concilium non concludendam propter promissum imperatori infra Lx. dies non procedi, nec eciam decere tanta per concilium dici contra papam, non habita certitudine an ita esset. Cui Albinganensis episcopus respondebat, quod retinere debuisset

Strana 1049
Liber XII. Caput XIV. 1049 papa contra concilium litteram suam non publicasse; Robertus vero Auclo, orator ducis Burgundie, affirmabat litteram, de qua sermo, vna cum bulla dissolucionis publicatam fuisse Bisuntino, metropoli ciuitatis Basiliensis, in oppido quoque Diuinionis et aliis multis locis; plus autem quam ducente illarum scripte in Romana curia quod mitterentur per orbem Arelatensis testabatur, qui recedentibus dictis Lubicensi et Augustensi episcopis conclusit epistolam ipsam tenoris sequentis. Epistola synodalis responsiua ad inuectiuam Eugenii pape contra synodum Basiliensem, super materia citatorii eum vocantis ad iudicium synodale. 101. 1437. 19. Oct. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis Christi fidelibus salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Ecclesiam suam Christus Deus noster tanta firmitate stabilire dignatus est, vt etsi fluctibus ac turbacionibus mundi huius agitetur, nequaquam tamen deficiatur aut vincatur, ymo nee porte inferi preualebunt aduersus eam; fundata est quippe super firmam petram, petra autem erat Christus qui ait „ego vobiscum sum vsque ad consummacionem seculi". Potest quidem homo particularis deficere et errare, atque in eternum condempnari, et nemo scit vtrum odio dignus sit vel amore ; sed hoc certissimum est ecclesiam nunquam deseri a Christo, nec eius gracia aut dileccione priuari, neque ipsum spiritum sanctum deesse congregacioni fidelium, quin aliquos semper amatores Dei constituat, cum veritas dixerit „ego rogabo patrem et alium paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eter- num“. Speciali autem quadam assistencia congregatis in nomine suo adesse dignatur Christus dominus, qui ait „vbi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum". Quod maxime synodis vniuersalibus conueniré declarauit octaua synodus Constantinopolitana dicens "quis nesciat, quod in medio huius sancte et vniuersalis synodi fuerit incomprehensibilis et incircumscriptus Christus ac dominus, qui ait: vbi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum“ ; hinc est quod nascen- tibus heresibus, crescentibus deformitatibus ad conciliorum generalium soliditatem recursus habetur, vt inde et fidei determinacio et omnis vite accionisque norma prodeat. Sed id quam neccessarium fore compertum est nouissimis nostris temporibus, cum amplius dimi- nute sunt veritates a filiis hominum, cum rarius inuenti sunt viri sanctitate prestantes, quo- rum vita exemplaris toti gregi dominico sese formam exhiberet imitandam, cumque varia scismata et deformitatum insolita magnitudo gregem dominicum acrius inuaserunt ; fauen- teque diuina miseracione ad horum repressionem synodus Constanciensis adunata extitit, que modum et seriem agendorum deinceps conciliorum prescripsit. Et ne fieret scisma vlterius in corpore, ne quis proprio sensu inductus ac proprie innitens prudencie se ab illis segregaret que essent vniuersali consensu constituta, essetque sic in ecclesia vnitas et pax optima omnibus idem sapientibus, declarauit eadem Constanciensis synodus quem- libet fidelium, cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existat, teneri obedire in hiis que in pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris vniuersalis synodus statuisset, sequens in hoc et Christi doctrinam, qui cum dixisset Simoni Petro "die ecclesie, si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et 132 Scriptores II.

Strana 1050
Liber XII. Caput XIV. 1050 publicanus", subiunxit "amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt ligata et in celo"; exemplar quoque beatissimorum apostolorum imitans, qui quod communi consilio statutum erat et ordinatum, id obseruari et exequi cum omni promptitudine sata- gebant, sicuti de Petro et Johanne missis a concilio primitiue ecclesie diuina scriptura testatur. Et si qua super hac obediencia vnanimiter a cunctis concilio prestanda questio versari videbatur, huius rei dubietatem synodus ipsa Constanciensis amputauit: "quicumque hanc fidei regulam secuntur, pax super illos, et vnitas ecclesiastica in ipsis veraciter conser- uatur". Sicuti autem in ipso Constanciensi concilio prefinitum erat, ac eciam Senensi, hec sancta synodus Basiliensis vniuersalis tempore statuto congregata extitit, que salutem publi- cam indefessa prosequens sollicitudine, primo pro pacificando regno Bohemie, tune misera- bilibus diuisionibus agitato, quarum incendia in regiones non modo finitimas sed et longin- quas euadere timebantur, vigilantem inpendit operam, de pacificandis quoque regnis et prouinciis, et moribus hominum reformandis maximo studio tractare cepit. Sed heu feli- cibus illis iniciis quanta turbacio, quanta calamitas iniecta sit, quis sine lacrimis et gemitu referre possit; quam et perpetuo nos optaremus contegere silencio, nisi quedam epistola, sub nomine domini Eugenii pape quarti nuper vniuersis directa fidelibus ista conmemorans, nos compelleret infandum renouare dolorem. Que et processum huius sancte synodi ab eius primeuis conpugnans exordiis, nos veritatem rerum gestarum in memoriam hominum reducere vrget, et hanc sanctam synodum in manifestacione veritatis, velut apostolus loquitur, conmendare ad omnem conscienciam hominum coram Deo, vt super omnia vincens veritas cunctis appareat, et coram omnibus viuentibus luceat sincera nostra intencio in gloriam eius, in cuius nomine congregati sumus. Siquidem synodum ipsam, prosequende vnioni Bohemorum et aliis sanctis operibus multa cum diligencia incumbentem, vehementi flagello pretense dissolucionis dudum concutere cepit dominus Eugenius, et sese iam ab ipsius cor- pore et vnitate diuidere. Que quidem diuisio radix fuit et origo malorum, que ecclesiam Dei iam diu vexarunt, et cum maioribus renouantur incrementis, pro cuius dissolucionis reparacione quantos labores duobus et amplius pertulerimus annis, orbis ipse cognoscit. Sed et principes catholici tantum malum diuisionis illius abhorrentes instantissime laborarunt, vt ipse dominus Eugenius pure, simpliciter et cum effectu adhereret. Quod et fecit, disso- lucionem ipsam irritam et inanem confitendo, declarans et decernens hoc Basiliense con- cilium a tempore sue inchoacionis legittime continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse, continuari et prosecucionem habere, ac si nulla dissolucio facta fuisset, deinceps quoque a nouitatibus et grauaminibus seu preiudiciis inferendis ipsi sacro con- cilio, vel suppositis eius et adherentibus eidem realiter et cum effectu desistere se affirmans. Sperabat iam hec sancta synodus de cetero cum pace cuncta peragere, nec ecclesie vni- tatem per recessum ab ipsius synodi obediencia perturbari; vnionem igitur Bohemorum prosecuta extitit, regna et prouincias ad pacem excitauit, laborumque suorum in hiis rebus Deus omnipotens dignatus est fructus reddere gloriosos, ita vt regnum Bohemie in ecclesie obediencia persistens, sub regimine carissimi ecclesie filii Sigismundi Romanorum impe- ratoris felici tranquillitate letetur, et principes plurimi per Germaniam et Galliam ad pacem et concordiam reducti sunt. Insuper eadem synodus pro eterna hominum salute et vrgen- cium deformitatum repressione, salubria decreta et perutiles ordinaciones edidit, formam eleccionum canonicarum iuxta sanctorum patrum instituta restaurans, quibus prelati sin-

Strana 1051
Liber XII. Caput XIV 1051 gularum ecclesiarum assumi deberent, vt reprimeretur ambicio, nec se homines ad pri- matus capessendos ingererent, sed assumerentur, vt ait apostolus, vocati a domino tam- quam Aaron. Pariter quoque Romanis pontificibus de cetero eligendis modum aptissi- mum prescripsit, numerum et qualitatem creandorum cardinalium ordinans, atque salutares regulas adiciens pro felici regimine ipsius Romani pontificis et sue curie, ac eciam patri- monii terrarum et dominiorum Romane ecclesie pertinencium, quorum alienacionem altero decreto fieri prohibuit. Ceterum decreuit, ne in collacione vel prouisione beneficiorum pretextu vacanciarum, vel alio quolibet quicquam exigeretur; pacificis beneficiorum posses- soribus abstulit turbacionum incentiua, circa cultus diuini celebracionem vitamque et hone- statem ministrorum plurima salutifera disposuit, modum, tempus et ordinem celebrandorum conciliorum generalium, prouincialium et synodalium ordinauit. In Grecis preterea conuo- candis ad celebracionem ycumenici concilii, et prosecucionem vnionis eorum, labores innu- meros et inpensas maximas consumpsit. Sed interea dum hec aguntur, ecce rursum mul- timoda per vniuersam ecclesiam exoritur turbacio, dum ipse dominus Eugenius, proch dolor. factis et operibus ab hac sancta synodo iterum se disiungit; vnus eligitur in vacante ecclesia, ipse alterum reseruacionibus inherendo preficit; scandala, seismata, diuisiones per ecclesias oriuntur. Vnde mirandum est, quo pacto missa eius epistola asserere audet ipsum nunquam contra elecciones canonicas venisse, nisi cum inique celebrate fuissent siue de persona ad beneficia minus apta, aut ex qua verisimiliter posset scandalum exoriri, cum nimis notorium sit ipsum ecclesias, eciam priusquam prelati moriantur, reseruare et vigore reseruacionum ipsarum, non expectatis eleccionibus, ipsis ecclesiis preficere pasto- res, nec adhuc apparuit ipsum aliquam eleccionem expectatam, et debite examinatam ex causa euidenti publice vtilitatis vel neccessitatis, sicut pretendere videtur, reiecisse. Con- firmaciones quoque eleccionum, per metropolitanos et alios ordinarios factas aut fiendas, multipliciter perturbat, pecunia in beneficiorum et dignitatum collacione interuenire eciam more inconsueto audita est, ita vt plerumque beneficia ipsa et dignitates non expediantur, donec pecunia realiter fuerit exhibita ; sed hoc excusare nititur a specie symoniace labis, quoniam vacancias asserit recipi licere, ymo eciam oportere in sustentacionem Romani pontificis et sibi assistencium ordinum. Vt autem non contencionis gracia, sed veritatis et salutis de hoc aliquid dicamus, si sana doctrina sapientum attencius perlegatur, vbi cum aliquo pactum initur, vt pecuniam tradat, non aliter beneficium aut dignitatem habituro, ibi species contractus non gratuiti conspicitur interuenire. Nec ita lauari potest aquis ex- cusacionum ista paccio, vt a specie symoniace labis reddatur aliena; hinc enim euenit vt plurimi, qui et Deo graciores et saluti animarum procurande vtiliores essent, qui pecunia carent, aut ipsam non offerunt, ad dignitates minime assumantur. Hinc plerumque accidit, vt et cupidi et ambiciosi, qui se ipsos gradu ambito indignos reddunt, promoueantur facilius. et vbi temporale commodum impellit animum ad deserendum dignos et promouendum indignos, quis illum a specie labis symoniace purum affirmabit? Sed et ex hoc contingere potest, vt Romani pontifices facilius inclinentur ad sibi attrahendum collaciones dignitatum et beneficio- rum, elecciones perturbandum, iura inferiorum impediendum, canones super hiis editos sub vmbra plenitudinis potestatis infringendum, quod fortasse non agerent, si non esset pecunie interuentus, sed vnicuique suum relinquerent officium, et ipsi desuper vigilarent correcturi de- linquentes et maioribus intenturi, sicque tunc ecclesia optime disponeretur. Et adhue nostris 132*

Strana 1052
1052 Liber XII. Caput XIV. temporibus inoleuit, vt cum vacat vna ecclesia, fiant translaciones plurime, per quas plures ecelesie vacare possint, ex quibus pecuniarum exaccio magis et magis habundet; que quantum ecclesiis et saluti animarum noceant, facile est videre. Quis non intelligit hoc promouendi genus, per interuentum pecunie ex radice auaricie adinuentum, plus fouende ambicioni quam animarum saluti esse accommodum; qui enim dignitates ambiunt, illi pecunias conquirere laborant, quarum suffragio gradum assequantur honoris. Hine sua vendunt patrimonia, hine se feneratoribus obligant, quibus postea satisfacturi predia, possessiones et castra ecclesiis pertinencia interdum alienare coguntur; hine regiones varie depauperantur et euacuantur pecuniis, hine prelati per annos plurimos suspensi a diuinis sepenumero hac tempestate visi sunt. Neque hec est primorum fructuum colleccio, que beneficiis libere expeditis aliquando colligi solebat, ymo etsi nunquam fructus illos prelatus ipse sit collec- turus, si eciam infra triduum moriturus sit, pecuniam ex patrimonio aut aliunde soluit, que nunquam deinceps restituitur. Non certe sic patres antiqui annatas exegerunt, vel pocius pecunias sub nomine annatarum, licet fructus aliquos, absque hoc quod pecunia in colla- cione interueniret, reseruandos pro neccessitate temporis tunc instante duxerunt, non tamen vt perpetuo talis esset reseruacio duratura. Numquid ex hoc reprehendenda est hec sancta synodus, quasi sedem apostolicam exinanire velit, dum modum illum exaccionum reprobat, qui tantopere officit saluti animarum; numquid illam epistolam aduersus hanc sanctam synodum proferre decuit, quod ipsa mendaciter se asserit in repressionem auaricie, simo- nie, ambicionis et aliorum viciorum, ordinaciones et salubria decreta condidisse. Certe nemo inficiabitur formam decretorum nostrorum super eleccionibus rite celebrandis, super col- lacionibus et confirmacionibus libere expediendis, et aliis prius memoratis, ad expellenda illa genera peccatorum esse conuenientissimam; nec ad contumeliam diximus, sed ad plu- rimam salutem efficiendam abusus illos, habentes speciem symoniace labis per Romanum pontificem foueri, dum hec tollere et perturbare cum potest obmittit, ymo si abusus tali labis specie respersi per ministros eius conmittuntur, eos fouere dicitur, cum eos non per- turbat, et vehementer pertimescere debet, ne dure propter illos corripiatur a domino, qui Hely summum sacerdotem durissime puniuit, dum filios suos efficaciter corrigere negli- gebat. Sed nec in hiis, quibus diuina maiestas offenditur et salus impeditur animarum, continuare oportuit, pretendendo excusacionem non adhibite alterius prouisionis, cum timore perdendi temporale emolumentum nimis inconsultum sit regni celestis hereditatem negli- gere et animarum perpeti detrimentum. Sed et dictum erat per hanc sanctam synodum pro- uisionem esse fiendam ipsi Romano pontifici iuxta eius indigenciam, si animum eius ad obseruacionem decretorum videret benigne inclinatum, nec adhuc ipse indigenciam suam aperuit, nec decreta exequi compertus est. Videns itaque hec sancta synodus iugiter animos hominum hiis abusibus illaqueari, decretaque sua pro repressionibus talium edita contempni, videns, vt premittitur, diuisiones in ecclesiis per canonicarum eleccionum manifestam con- turbacionem nimium adaugeri, videns et alia vigere scismata, dum illi, qui per hanc sanctam synodum alligabantur, per Romanum soluebantur pontificem, ita vt iam in populo christiano serperet illa diuisio, vt quemadmodum quondam diuidebantur Chorintii, et vnus dicebat „ego sum Cephe“, alter „ego sum Apollo", sic et nunc vnus aiebat „ego sum pape“, alter „ego sum concilii“, dum Romanus pontifex huius sancte vniuersalis synodi in hiis operibus non tenebat vnitatem, neque beatissimi pape Damasi imitabatur exemplum, qui et

Strana 1053
Liber XII. Caput XIV. 1053 de hiis nullatenus cognoscere volebat, que sancta synodus diffiniuisset, attendens preterea hoc sacrum concilium prosecucionem reduccionis Grecorum, quam tantis impensis et labo- ribus inchoauerat, multipliciter impediri, et denique vniuersa quasi facta ecclesie perturbari ex hac diuisione, quam aduersus synodum congregatam et salubria eius opera ipse domi- nus Eugenius construebat, atque per minus debitum regimen ecclesie cuncta iugiter in peius ruere, miserta est tandem ipsa sancta synodus ecclesie Christi tanta egritudine labo- rantis, et zelo domus Dei accensa eundem dominum Eugenium citare decreuit, sacrosancte Romane ecclesie cardinales conuocare, vt ipsis auxiliantibus conueniens et salutaris pro- uisio ecclesie donaretur, priusquam deteriora contingerent. Conmemorauit cum dolore, non sine informacione precedenti, defectus aliquos, qui publice et notorie in preiudicium et scandalum gregis dominici super regimine ipsius ecclesie in spiritualibus et tempora- libus adesse ferebantur, vt omnibus in melius emendatis salus et pax redderetur populo Dei. Dolet quidem plurimum sancta synodus, quod talia conmemorare oporteat, nec libel- lum famosum confecit, vt obicitur, sed tantum ea recitauit non animo diffamandi, sed corri- gendi, prout ad eam pertinebat, que iam in publicum prodierant, dum pro debito officii a Christo suscepti negligere non potest, quominus in hac vrgentissima neccessitate languo- ribus vniuersalis ecclesie medelam querat donari salutarem, et pro ea instet vehemencius, impleatque diuini apostoli preceptum scribentis Timotheo "argue, obsecra, increpa in omni paciencia et doctrina, erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt“ ; rursum- que ait idem apostolus "peccantem coram omnibus argue, vt ceteri timorem habeant“, quod in peccatis publicis agi potest, maxime per eum, cui reformacio et correccio pertinet aliorum ; sed beatus Gregorius in suo pastorali illos, qui dum deficiunt se bene gerere credunt, docet oportere a pluribus increpari. Verum citacionem prefatam aliquanto asperius ferens Romanus pontifex aliqua in aduersum, per eorum vt creditur suasionem, qui magis loqui querunt sibi placencia, quam ipsius eternam salutem et vniuersalis ecclesie releuamen perquirere, plurima peragere conatus est, atque inter cetera memoratam vniuersis Christi fidelibus direxisse dicitur epistolam, in qua non correccio, non emendacio, proch dolor, apparuit, sed que sibi obiciuntur mendaciter prolata esse scribit per hanc sanctam syno- dum, quam honestioribus verbis alloqui decebat. Verum ipsa pro sua caritate omnia cum mansuetudine ferre decreuit, improperia eciam suauiter sustinens, dum arguendo et obse- crando in omni paciencia et doctrina possit homines perducere ad salutem. Sed debuit arbitrari Romanus (pontifex) populos non esse scriptis suis in factis propriis et persona- libus credituros, neque hunc modum conuenientem existimabunt, vt ipse vocatus ad syno- dale iudicium illud subterfugiat, et ad dispersos hine inde querat se ipsum propriis iusti- ficare sermonibus; quis enim est qui epistolam conscribere non possit, et in ea que volet asserere ; quod si propriis sermonibus se ipsum quis hoc pacto iustificare possit, pauci erunt qui se deficere fateantur. Quod si olim summi pontifices beati Leo, Damasus, Sixtus se in synodo expurgare curauerunt, vt scandalum a fidelium mentibus tollerent, multo amplius ipse dominus Eugenius comparere debuisset, qui in eo casu tenetur, vbi de defectibus notoriis et scandalizantibus ecclesiam (delatus est), in quibus synodum vniuersalem in papam iurisdiccionem habere nemo ambigere iuste potest. Honestius quippe fuerat per se vel alterum in synodo comparere, et si non probarentur que de ipso dicta erant, eluceret coram omnibus iusticia eius, si autem et vera probarentur, debita conuersione honorem

Strana 1054
1054 Liber XII. Caput XII plurimum et benediccionem obtineret in populis, ymo et exemplum penitencie cunctis pre- staret, per quam efficaciter reformacio ecclesie et salus daretur vniuersis, nam et peniten- tibus ait dominus per prophetam „si fuerint peccata vestra vt coccinum, quasi nix dealba- buntur" ; iam enim adeo peccata nostra creuerunt, vt iusticias nostras proferre non opor- teat, sed post naufragium viciorum oportet super secundam tabulam penitencie peruenire in portum salutis. Cuius rei exemplum in beatissimo Petro apostolorum principe preclarum habemus ; cui cum Paulus in faciem restitisset et dixisset non eum recte ambulare ad veritatem euangelii, et non solum dixisset, sed et in epistola sua ad perpetuam rei memo- riam scripsisset, non hoc moleste tulit beatissimus Petrus, ymo expresse Pauli epistolas conmendauit, in quibus hoc ipsum non ignorabat contineri, vt et hoc suis successoribus exemplum daret non moleste ferre, si eis per eorum coapostolos aliquid tale pro sua et vniuersalis ecclesie salute diceretur. Sed vnum in sua epistola summus ipse pontifex maxime prosequi videtur, quod hec sancta synodus ab eius exordio ipsum a papatu deponi affectauit; quod si seriem rerum gestarum in memoriam reduxerit, talia proferre desinet. Cum vix adhuc esset in papatu constitutus, dum ipsa synodus inchoata extitit, quomodo aduersus eum tune conuenerat synodus, que de gestis eius nullam adhuc habebat noticiam ; quid tunc contra eum intentauerat, cum ipse cepit eam dissoluere? Deinde quam benigne, quam pacienter, eciam post dissolucionem resarcitam, hec ipsa synodus prestitas contradic- ciones, inpugnaciones et resistencias, variis modis in dissolucionem ipsius et operum eius tendentes, huc vsque pertulerit, satis manifestum est. Sed neque in hac nouissima cita- cione quicquam aliud quesitum est, quam vt in neccesitate maxime conueniens prouisio ecclesie donaretur; nichil nobis gracius, nichil desideracius est, quam vt ipse ecclesiam Dei salubriter regat, non quidem vt pro libito sue voluntatis cuncta peragere velit, spretis canonibus sacrorum conciliorum, sed iuxta beatissimi Petri doctrinam sic regat, non vt dominans in clero, sed vt forma factus gregis ; Romanus enim pontifex est vniuersalis ecclesie minister, non dominus, atque eciam scismata et scandala submoueat, que con- tingunt, dum heu nimium propriam studet adimplere voluntatem. Dicit nos eius sanctam intencionem perturbasse; sed nos latentem intencionem nisi ex operibus et fructibus cognoscere non possumus, nos iudicamus ea que patent, dominus autem intuetur cor. Numquid prohiberi potest libera hominis voluntas, ne fructus bonorum operum ex se producat, vt defectuosum regimen abhorreat, vt pacem et vnitatem conseruet? Profecto longe melius suaderet animos hominum in approbacionem iusticie sue, si bona opera se fecisse ostenderet, quam predicando se habuisse intencionem bonam, quam homines nec intueri nec diiudicare possunt. Quis enim impediuit et hodie impedit, vt abusus curie sue non abstulerit, nec de presenti auferat? Sed mirandum valde est, quod dissolu- cionem alias per eum reuocatam et annullatam iterum approbare conatur eadem epistola et processum concilii, tune contra hanc dissolucionem deductum, reprobare, cum tamen dissolucionem ipsam irritam et inanem aperte et per litteras suas sit confessus; cui disso- lucioni si patres paruissent, maneret adhuc regni Bohemie desolacio, nec Bohemorum ipsorum vnio habita fuisset, ymo quam plurime patriarum et terrarum desolaciones erro- resque hominum et mala innumera verisimiliter perpetrata fuissent. Si illam dissolucionem destruxit, cur iterum eam sermonibus reedificat, cum dicat diuinus apostolus „si ea que destruxi, iterum edifico, preuaricatorem me constituo". Illud autem valde flebile est, quod

Strana 1055
Liber XII. Caput XIV. 1055 dicit eo tunc concilium sine iurisdiccione ac iusticia super illius dissolucionis reuocacione ipsum monendo processisse, adiciens iterum, quod patres in concilio existentes, contra diuinam voluntatem, ipsum supprimere quesierunt, siue angustare potestatem, et se supra eum constituere supremos. Numquid iam ipse abnegare volet iurisdiccionem synodi vni- uersalis, in sacra scriptura fundatam et determinacione ecclesie vniuersalis declaratam, cui declaracioni si quis pertinaciter contradiceret, incideret in heresim. Sed nec potestas an- gustatur, dum ita dirigitur, vt non in destruccionem, sed in edificacionem procedat; caueat pro Dei reuerencia ne, dum excusare minora nititur, et aduersus salubres correcciones plus debito recalcitrare, in grauiora corruat. Qui et in epistole illius exordio dicere ausus est, patres in hoc concilio congregatos iam fere septem annis ab ipsius Christi vicario et a suprema Romana apostolica sede, christianorum matre et capite, segregatos. Numquid in hoc dampnabit vniuersos cardinales, patriarchas, episcopos, imperatorem, reges, prin- cipes ac ceteros, qui per se vel alios in hoc concilio fuerunt, et denique ecclesiam per orbem dispersam hoc concilium approbantem, vt dicat vel eos a capite Christo et ecclesia matre christianorum, fuisse segregatos. Dicendo quidem synodum a se fuisse segregatam, se pocius a synodo segregatum affirmare videtur, que tamen vniuersalem Dei ecclesiam repre- sentat ; cum enim membrum a corpore disiungitur, non totum a parte se dicitur separare, sed pars a toto segregari. Debuit quidem synodo vniuersali vt membrum ipsius in vnitate spiritus iugiter adherere, quam etsi relinqueret, non tamen ipsa a suo vero capite Christo relinquitur; non enim est generale concilium ecclesie, sicut vna particularis conuencio consiliariorum alicuius principis, cui papa ipse tamquam princeps et dominus presideat; sed est vniuersalis ecclesie catholice conuentus, continens et includens virtualiter et aucto- ritatiue singulos gradus ecclesie, tam papatum quam ceteros, sicut membra ipsius ecclesie vniuersalis, quam propterea concilium ipsum representare dicitur, prout iam confitentur vniuersi. Que si attencius considerabit ipse dominus Eugenius, se ipsum ex segregacione pocius reprehendet, desinetque talem et in synodum congregatam in nomine Christi et in vniuersalem ecclesiam proferre iniuriam. Denique nos dicit vehementer studuisse, vt incon- sutilem Christi tunicam scinderemus. Inuidet ipse nos pro vtilitate vniuersalis ecclesie et eius salute sedulo desudasse, nec possumus a Romana ecclesia separari, dum vniuersalis ecclesie retinemus vnitatem, in qua tam ipsa Romana ecclesia, quam alie singule ecclesie includuntur, et si auctoritas queritur, inquit Jeronimus "orbis maior est vrbe"; sed ipse primus scissure et diuisionis auctor, cum prius synodum dissoluere et se ab ea segregare incepit, atque in huiusmodi segregacione et diuisione longo tempore persistere voluit, et nune, dum post longam expectacionem ac multam pacienciam eius emendacio et regiminis ecclesie Dei salutaris prouisio queritur, ipse grandia loquitur aduersus sanctam synodum et ecclesiam Dei. Ipse eandem synodum dissoluere conatur, si de ipso iudicium fiat, aut aliquo suorum presidencium oratorum; numquid ei conueniens est tale querere diffugium, qui aliquando solebat per oratores suos circa huius concilii exordia se ante omnes refor- mandum offerre, quodque de vita eius audacter inquireretur? Numquid hoc iam tollerabile est, vt propter effugiendam correccionem ipsius, aut sui oratoris concilium dissoluere laboret, atque propter factum persone sue, que mortalis est, auctoritatem ecclesie immor- talem confundere nititur ; sed ipsius adiutor est Christus, qui eam non deseret. Jam vero ad cetera dicamus, que citacioni nostre respondere volens aduersum nos retorquere nititur.

Strana 1056
1056 Liber XII. Caput XIV. Ipse alienacionem terrarum excusare pretendens, dicit Nicolaum de Fortebrachiis et comitem Franciscum de Cotugniola contra eum fuisse incitatos, qui dicentes se esse capitaneos concilii terras ecclesie inuaserunt, vnde strages secute sunt. Si autem veritas rerum ape- riatur, nunquam illi ab hoc sacro concilio inuadere terras ecclesie iussi fuerunt, neque (res) talis vllo tempore per concilium deliberata extitit. Videntes diuisionem, quam ipse dominus Eugenius aduersus concilium tune fouebat, hanc acceperunt audaciam, vnde et qui diui- sionis causa fuit, ipse eciam causa extitit malorum ac discriminum, que exinde secuta sunt. Quamobrem iam id diximus : illa prior dissolucio, per quam ab vnitate huius sancte synodi dominus ipse Eugenius voluntarie recessit, causa fuit et origo malorum. Sed postquam dissolucionem illam sustulit, numquid propterea terras ipsas ecclesie, que recuperari pote- rant, oportuit in alienas manus tradere, et titulum in eis alteri assignare, vt iam repeti non possent, ex quo tune vera alienacio patrata est. Quid preterea de alienacione aliarum ter- rarum, (que) deinceps facta est, vt Burgi sepulcri et plurium dicturus est, cum tamen ante adhesionem ipsius iam per decretum huius concilii specialiter terrarum omnium ecclesie alienacio sibi interdicta fuisset? Debuit quidem imitari sanctissimum Ambrosium, qui imperatori querenti hereditatem Christi respondit „absit a me, vt Christi hereditatem tradam ; non tradidit Naboth suam, sed proprio cruore defendit". Sed hec iacula, que in hanc sanctam synodum se excusando retorquere nititur, manifeste reuertuntur in ipsum. Ceterum aliam excusacionem super impedimentis indulgenciarum asserens, dicit se nullas indulgencias plenarias de nouo contulisse, sed solum antiquas renouasse. Verum sibi loca nominatim, quociens opus erit, designabimus quam plura, vbi pro causis exiguis, vt refec- cione materialium edificiorum, plenariam concessit indulgenciam, tune eo maxime cum ecclesia subsidiis christiani populi pro exaltacione fidei catholice et reduccione Grecorum indigebat, vt in partibus Burgundie, Sabaudie, Francie variisque regionibus notissimum habetur; dum vero requisitus extitit, vt in concessione indulgenciarum plenariarum pro- facto Grecorum expresse concurreret, dixit se, ne claues ecclesie contempnerentur, aut eius vilesceret auctoritas, maturius incedere voluisse. Non timuit hanc auctoritatem vilescere vel contempni claues, si pro quibusdam edificiis materialibus hec indulgencia donaretur, et id ipsum formidabat contingere, si pro reduccione tocius ecclesie orientalis prosequenda talis indulgencia donaretur. Quodsi, vt ipse allegabat, incertus erat Grecorum aduentus, numquid propterea non oportuit ecclesiam preparare que in huius operis prosecucionem erant neccessaria, vt promissa Grecis adimplerentur et ea disponerentur, sine quibus ipsi Greci ad terras Latinorum conduci non poterant? In quibus preparandis iam hec sancta synodus a ciuitate Auinionensi septuaginta millia ducatorum in mutuum accepit, et ante duo- decim millia a patribus in concilio existentibus, dum priores (nuncios) ante biennium (misit) in Greciam, tres videlicet solemnes oratores, quorum vnus ad nos rediit, alter vita functus est, tercius vsque in hodiernum diem pro conduccione rerum permansit, plures quoque alias impensas fecit, super quibus omnibus nondum octo millia potuit colligere. Ecce quomodo patres hic existentes se in hiis rebus ditare querunt, quorum plures vltra proprias pecunias, quas in mutuum tradiderunt, eciam mobilia et iocalia sua pignori obligarunt! Sed dicit, cum res clericorum principaliter agerentur, superfluum fuisse laicos onerare. Neque certe one- ramus laicos ipsos, sed tam clericis quam laicis, qui sua liberalitate et pietate in subsidium huius quicquam contribuere vellent, indulgencias concessimus. Numquid hoc est aliquem

Strana 1057
Liber XII. Caput XIV. 1057 compellere, aliquem onerare; numquid hoc est nouum in ecclesia Dei, quod pro factis fidei catholice indulgencie concedantur ? Adiecit insuper se affectasse omnes gazas ecclesie ad tam pium opus protinus adhibere, sicut et opere se dicit adimpleuisse galeas, pecunias et omnia, que pro Grecis ad Ytaliam transferendis neccessaria erant, sua ex inpensa trans- mittendo ; sed certe intelligimus ipsum huius rei gracia exaccionem quandam valde odio- sam eciam super laicos Bononie constitutos imposuisse. Fatetur autem hec sancta synodus non auro et argento (se esse) hoc pacto fulcitam, sed sperans in adiutorium domini, qui eam hucusque confortauit et direxit, negociis ecclesie et fidei conducendis fidelem et sinceram impendit operam, non verita expetere subsidium catholicorum populorum, quorum incumbit procurande saluti; sed iam compellit ipse dominus Eugenius nos huius rei aperire veri- tatem, quam libencius tacuissemus. Ipse diuersis artibus hoc concilium dissoluere temp- tauit, aut in vnum locum transferre, vbi liberius libitum sue voluntatis impleret et huius sancte synodi reformacionem subterfugeret, eciam priusquam de citatorio nouissimo vlla mencio haberetur ; tandem cum id ipsum complere non posset, iam per medium Grecorum potiri sperat optatis. Hinc varia impedimenta et grauissime comminaciones Auinionensibus date sunt ne pecuniam prestarent, hinc varie promissiones beneficiorum et dignitatum, hine plurime impense in legacionibus ad diuersas regiones transmittendis consumpte, hinc labores innumeri assumpti, vt aut concilium dissolueret, aut locum quem affectabat obtinere posset. Tandem cum pecunie et galee ex parte huius sacri concilii in Auinione expedite fuissent, et antea octo millia florenorum pro Grecis congregandis in Constantinopolim transmissa, res quoque inchoate iam cum pace et tranquilla direccione deduci poterant; nam et Grecorum oratores huc aduenientes quicquid dicerent semper in hoc persistebant, quod a decreto super conuencione eorum edito nullatenus recederent, cui decreto in elec- cione locorum per nos facta et omnium aliarum rerum expedicione satisfactum erat. Hiis itaque feliciter dispositis ipse dominus Eugenius, volens metere vbi non seminauerat, qui et precedentibus temporibus magis opportunum fuerat arbitratus, vt legati mitterentur in Constantinopolim tractaturi cum Grecis, vt non fieret ipsorum conduccio ad concilium ycumenicum in hiis partibus occidentalibus celebrandum, videns ipse iam in loca citramon- tana eorum conduccionem disponi, tunc pecunias inuenit, galeas transmisit, que ipsos Grecos in aliquem locum Ytalie quem vellent deducerent, non parcens honori Latine ecclesie, in qua Greci iam, proch dolor, videbant miserabilem diuisionem, quam ipse aduersus hanc sanctam synodum in prosecucione negociorum fidei huiusmodi per eam inchoata exercet: vnde et maxima perturbacio rebus agendis affertur, et que prius pacato cursu deducebantur, nune variis exponuntur fluctibus. Nonne sanccius fuisset prosecucio- nem inceptam in vnitate confouere, quam pecuniam in fomentum diuisionis et rerum tur- bacionem consumere? Assenciat ipse, quesumus, aliquando saltem in hoc tanto fidei negocio huius sancte synodi tenere vnitatem, que loca opportunissima in hiis partibus citramon- tanis elegit, vbi potentissimi principes christiani et vniuersitates studencium, presertim in sacra theologia, pax quoque et securitas magis habundant, vbi ad honorem ecclesie Latine potest haberi conuentus celebrior, et ad bonum fidei ac ipsius vnionis desiderate efficacior. Nec ipse dominus Eugenius laborem veniendi ad hec loca recusare debet, qui eciam in loca remociora pro tanto bono proficisci deberet, ostendendo se fidelem Christi vicarium, qui pro salute gregis sui de celo descendit, presertim cum et ipse dominus Eugenius in Scriptores II. 133

Strana 1058
1058 Liber XII. Caput XIV. hac epistola profiteatur se velle pati mortem pro reduccione orientalis ecclesie, pro qua tamen, quod dolenter referimus, induci adhuc non potuit, vt extra Ytaliam egredi vellet, quod si voluisset, poterat toti ecclesie dare pacem ; ymo nec nostri oratores ad eum missi obtinere potuerunt, vt pro Grecis conducendis ad loca per nos electa saluum conductum donaret, quem seculares principes vniuersi liberalissime concedebant. Non autem debet ipse conari Grecos ad locum non electum per hanc sanctam synodum euocare, que solum tria loca elegit, cum et Greci pepigerunt in locum per nos eligendum aduenire, nec pati debet hec sancta synodus, vt aduersus pacta inita, et contra sanctorum decretorum suorum tenorem, concilium hoc ycumenicum in loco alio sine suo consensu cum Grecis celebretur, vbi certa sequeretur Latine ecclesie confusio, et incertus esset vnionis Grecorum euentus, possetque contingere et illam vnionem non perfici, et Latinam ecclesiam in confusione et deformacione manere, auctoritate synodali ipsius Latine vniuersalis ecclesie miserabiliter conculcata et prostrata, que nullatenus permittere possemus; sed ecclesie retinebimus, fauente Deo, firmitatem et auctoritatem, atque nichilominus vnionem Grecorum iuxta con- uenta pro viribus prosequimur. Interserit autem premissa epistola veluti pro relacione cri- minum, quod in hac sancta synodo dispensaciones, commutaciones votorum venduntur ac beneficia. Sed nescimus vnde hec acceperit, nisi forsan impugnare velit, quod in conces- sione indulgenciarum largientibus pia subsidia in opus Grecorum indultum est, vt commu- taciones votorum et dispensaciones aliquas obtinere possint. Numquid et hoc illicitum est, quod illi sua peccata elemosinis redimant, que elemosine in prosecucionem illius saluber- rime vnionis Grecorum manifeste conuertuntur? Quamquam autem illas dispensaciones, que hic conceduntur, vendi asserit, at cum homines ad matrem suam ecclesiam congre- gatam pro dispensacionibus obtinendis sepe refugere notum sit, ne illas magnas exacciones pecuniarum subire cogantur, que in curia ipsius domini Eugenii palam constat exerceri, signet nobis vnum, qui in hac synodo beneficium aut dispensacionem, vel aliquod tale ven- diderit, et videbit nos protinus debitum iusticie peragere. Dicit nos beneficiorum colla- cionem sibi plerumque adimendo, illa de facto conferre. Sed si multarum antiquarum syno- dorum acta perlegerit, que episcopos sepenumero instituerunt et destituerunt, ymo eciam Nicena synodus Eustathium episcopum de Nicena Beroe in Antiochiam transtulit, si eciam Mathiam apostolum et primos septem dyaconos per concilia primitiue ecclesie fuisse assumptos meminerit, non negabit in ipsis beneficiis per synodum vniuersalem ministros iusticie institui posse. Quod tamen rarissime nos egimus, ymo collacionem beneficiorum per ipsum dominum Eugenium sustinuimus exerceri, licet multas inordinaciones graciarum expectatiuarum et nominacionum agere conspiceretur, quibus mediantibus in expugnacio- nem ipsius sancte synodi et vniuersalis ecclesie varios sibi conabatur exquirere fauores ; sed cupiebamus semper fouere vnitatem et pacem. Verba plurima per hanc epistolam in nos grauia proferuntur, que eciam occulta cordium siue affectus diiudicans dicit, quod creditur in cordibus nostris potissime inesse auaricie ardorem. Ecce, dum substancias nostras consumimus, dum promociones et beneficia non querimus, et ad bonum vniuersalis ecclesie nostra vertimus studia, auari vocitamur. Protestatur huius epistole principium nostra, vt inquit, sacrilegia iuridice retundere, supersticiones et errores velle sopiri; sed dum ipse dominus Eugenius iusticiam suam proferre debuit, refugit iudicium, dissoluit quantum in se est concilium, et insuper que in ecclesiam Dei proferat, quo pacto excu-

Strana 1059
Liber XII. Caput XIV. 1039 saciones in peccatis adducat, premissa testantur. Que certe dolenter proferimus, nam ipsum et reccius sapere et loqui veracius atque honestius optaremus, nec ita coram mundo proprii animi efferre passionem. Sed cum omnia dixit quecumque voluit, vbi sunt illa sacrilegia, vbi supersticiones, vbi errores, quos nobis inesse dicebat, et quos sopire polli- cebatur ? Melius quidem fuisset verba tam iniuriosa subticere, vbi nullam penitus in re ipsa apparenciam afferre potuit, nec Deo fauente afferet in eternum; nec propter obpro- brium talium, aut quarumlibet detraccionum disseminacionem, prosecucionem boni communis et defensionem vniuersalis ecclesie atque conciliorum generalium, quibus robur fidei catho- lice duce Christo innititur, eodem adiuuante deseremus. Paucitatem nobis et inpericiam obicit eadem epistola; sed si veritatem amplecti velit, nullam huius sancte synodi conclu- sionem in omnibus hiis, que decreta fuerunt, captam inueniet, in quam non longe maior denique pars omnium notabilium virorum consenserit, ymo plus quam due partes concilii, quod est adhuc copiose congregatum, in id ipsum conuenirent; et si omnium periciam atque dona ex largitate sancti spiritus distributa, diuidentis vnicuique prout vult, conside- racius examinasset, parcius talia loqueretur. Tandem illa subticendo, que in emanata cita- cione dicebantur, vos Christi fideles exhortatur, vt scismata impiissima et horrenda, vt inquit, scandala deuitetis nostrosque conatus, quos impiissimos dicit, reprimere studeatis. Que iam omnia, etsi grauissimarum iniuriarum plena sunt, mansuete tolerare polliciti sumus, cum non nobis sit animus verbis contendere, sed totis conatibus perquirere, quid commodius, quid conueniencius agendum sit pro ecclesiastica salute; sed dominus Euge- nius scisma se abhorrere ostendit, et sub timore scismatis in hoc animos hominum per- ducere nititur, vt aduersus hanc sanctam synodum libere agere possit quecumque volet, et diuisionem, quam ab exordio, vt premissum est, inchoauit, ita conducere vt confundatur synodalis auctoritas, vt libitum sue preualeat voluntatis, atque sub velamine conminati scismatis ipse corrigi non valeat. Que res eciam perniciosum exemplum afferret posteris in magnam ecclesie desolacionem; nam quicquid summi pontifices vellent in futurum pro libito agere, hoc possent omni timore sublato, confidentes ob metum scismatis nunquam eorum correccionem per generalia concilia temptari posse. Insuper dum seisma dissuadet, ipse actu seisma perniciosum duorum conciliorum, quale nunquam auditum est, erigit euo- cando alind concilium in ciuitatem Ferrariensem, contra decreta Constanciensis concilii ac istius, ac eciam illa que sunt Grecis promissa, que ipse expresse approbauit. Nos autem, fauente Christi gracia, nullum scisma facimus, ymo veram ecclesie prosequimur vnitatem, vt vide- licet tam ipse Romanus pontifex quam ceteri omnes vnanimiter teneant vnitatem ecclesie congregate, et non se separent ab hiis que vniuersali consensu sunt constituta, soliditatem Petri teneant, que non in vnius solius persone voluntate consistit, que cottidie errare potest, cum et aliqui Romani pontifices in errorem lapsi sunt, sed maxime residet in vni- uersalis ecclesie catholice conuentu, quam Christus, caput verum ipsius, non deseret vsque ad consummacionem seculi, vtque omnes idem sapiant cum ecclesia congregata, et cessent illa scismata, que proch dolor iam in oculis nostris vigere conspicimus, dum ipse dominus Eugenius in diuisione inchoata nimium perseuerat, qui eciam rursum ad dissolucionem semel reuocatam reuertitur, assidueque bonum vniuersalis ecclesie conturbat. Et nichilo- minus adhuc expectamus, hoc maxime desiderantes, vt omnes prelati et principes christiani, ac ceteri fideles iunctis animis et concordi sentencia in hiis discriminibus consulant 133*

Strana 1060
1060 Liber XII. Caput XIV. XV. publice saluti ac regimini salutari tocius ecelesie, nam res omnium agitur. Hoc petimus et requirimus, vt ecclesiasticorum copiosus numerus ex omni regione huc affluat, sicut ad hanc synodum vniuersi status ecclesie sunt legittime vocati, et pariter deliberent quid pocius pro vnitate conseruanda, et omnibus rebus ecclesie feliciter ordinandis expediat, vni- uersosque iam intelligere speramus, hoc non esse scisma querere, sed pocius velle scisma perpetuum vincere, quod contingeret, si summi pontifices nostri temporis a sacris conciliis, quorum instituta sui predecessores maxime exequi curabant, se vellent pro libito voluntatis assidue disiungere et eisdem repugnare, cognoscentque iam cuncti apercius, quanta sit neccessitas pro soliditate fidei et ecclesie retinere conciliorum vnitatem, que dum magis oppugnatur, tanto magis in animis hominum elucescit, hoc disponente omnipotenti Deo, qui mala esse non sineret nisi potens esset bona ex eis elicere. Itaque dilecti ecclesie filii prin- cipes christiani et vniuersi Christi fideles, hiis rebus per Dei graciam intellectis cogno- scetis, vbi veritas et iusticia resideat, per quam ad pacem possumus peruenire salutarem. Vos ipsi iuuate et orate, vt dominus Eugenius Romanus pontifex meliori fretus consilio, et propria voluntate paululum inclinata ad pacem et vnitatem et salutare regimen animarum benignius se conuertat, et illum in visceribus caritatis hec sancta synodus paratis animis amplexabitur, totis viribus adiutura, vt ipse in omnibus bonis semper habundet. Ad hanc quoque ciuitatem veniant vniuersi, qui de iure vel consuetudine conciliis generalibus inter- esse tenentur ; mittant huc principes singuli suos oratores, vt super cunctis que pro bono ecclesie agenda sunt, communi omnium consensu capiatur conclusio salutaris, et in omni pace et tranquillitate cuncta disponantur ad gloriam nominis Christi et salutem ecclesie sue, qui est Deus benedictus in secula seculorum. Datum Basilee in nostra generali con- gregacione solemniter congregata xIn°. Kalendas Nouembris anno a natiuitate domini MCCCCXXXVI°.“ Caput XV. Littere imperatoris et electorum ad synodum supersederi in processu pape, velletque ille facere, vt Greci in Germaniam venirent pro eorum vnione. Nouembris successu celebratis congregacionibus quatuor, concilio incorporati sunt Dyonisius guardianus conuentus minorum Parisiensis formatus, Alfonsus de la Puebla sancte Marie de Mercede ordinum in theologia baccalarii, Vlricus de Tetyngchiel in medi- cina magister, Gosso de Kageneck sancti Thome Argentinensis prepositus, priores tres et tres alii. Sancta synodus audiuit litteras imperatoris datas Prage xx°. Octobris suis ora- toribus destinatas, significantis sibi displicere nouitates concilii notificatas litteris eorum, et per alias quod papa dissoluisset concilium, quia in concilio festinatum extitisset circa processum monitorii, et per papam minus deliberate actum; videbatur namque sibi nouum suscitari scisma, cum aliud tantis sopitum fuisset laboribus, sentiretque rei grauitatem, cum inter eos scandala essent et dissensiones, qui dati erant conuenerantque ad aliorum sedanda; sed vtcumque mediare vellet pro omni pace, expectabat autem concilii oratores, quos libenter videret et audiret. Cum vero intelligeret aduentum Grecorum non futurum propter ambasiatorum contrarietatem, sed alio tempore fieri posse, ideo inhibuisset, ne de nacione Germanie leuaretur, sed staret adhuc collecta pecunia indulgenciarum, quod signi- ficaret Germanie nacioni sistenti in concilio. Alias quoque datas Prage vi°. Idus audiuit

Strana 1061
Liber XII. Caput XV. XVI. 1061 imperatoris litteras suis destinatas oratoribus, notificantis modum obtente victorie contra rebelles Bohemos, qui diffidauerant ipsum, plurimis interemptis captos fuisse equites tri- centos, pluresque eciam ex perfidis presbiteris, iamque secundo videbatur regnum Bohemie fore pacatum, pro cuius et Vngarie arduis negociis intendebat ire versus Vngariam; per- ceperatque Grecos aduenturos naues ascendisse, petituros fortassis aliquem portum Ytalie, sed memor voti sui statim ad eos suos mitteret oratores ; votum autem multi ex patribus intellexerunt, vt Greci pro celebrando inibi concilio Budam venirent. Suscepit eciam sancta synodus litteras electorum imperii ex Francfordia x°. currentis, audiisse oratores suos, qui fuerant in concilio, similiter et episcopum Vrbinatem ex parte pape, et quoniam ex dis- sensione inter concilium et papam oriri scisma posset, rogabant supersedendum fore in processu contra papam et suos, per concilium desuper hiis dando responso. Item litteras regine Aragonum, deprecantis in fauorem Gaterandi pensionem habentis super cameraria Gracensis monasterii, super qua iam a pluribus annis non pauciores minoresue, quam super alicuius ex cathedralibus ecclesiarum causis, fuerant in concilio vexaciones, dieque perlecte littere huius non defuere inter Panormitanum archiepiscopum et Ludouicum prothonota- rium, Ebroicensem quoque episcopum. Mense quoque isto que alias sepe ad tempus, con- cessa fuit potestas vicecancellario et precognitoribus signandarum conmissionum de iusticia eiusque fauore, tenendumque desuper grauaminibus coram ipsis consistorium generale, de gracia autem supplicaciones per deputaciones expediri. Caput XVI. Comparicio oratorum Bohemie pro quarta vice in concilio, eorum prime pro- posiciones, summaque mandatorum et disputacionum super articulis de communione sub vtraque specie et paruulorum. Post gesta hec relata a quadrimestrio, ordo libri narrare deposcit cetera in sancta synodo hiisdem peracta diebus, ponderis vtique non parui, circa causam fidei cum Bohemis, pluribus multo super hac re quam illorum causa congregacionibus generalibus et depu- tatorum habitis conuencionibus. Referuntur autem mense isto racione prius data, et quia in eo Bohemorum oratores a Basilea recesserunt, et quia in eo, paucis aliis se ingeren- tibus negociis, patres intenderunt precipue ad cause huius expedicionem, ita vt desuper mense isto vicibus xxxI. conuenerint deputati, quarum due vacue fuere, quia non conuenere omnes, sed in aliis vel inter se ipsos, vel cum Bohemis desuper causa eorum magnas col- laciones habuerunt; quorum causam simultanee referri magna equidem vtilitas est, et intel- lectus quia facilius percipientis, et memorie quia retinentis capacius. In primarum sane relacione disputacionum cum Bohemis gestarum anno domini xxxIII. scriptor horum syno- dalium gestorum, qui nondum Basileam venerat, attenuatissime relacionis testimonium per- hibuit circumstanciis pluribus non vestitum, quia illas non recepit ab hiis, qui tune acta notauerunt, scribis concilii ; sed in hiis narrandis preter disputacionem diei vnius testi- monium perhibet, quomodo ipse audiuit ac vidit et scriptis tune redegit, quorum tamen minimam refert partem, lecturis illa exemplo dato quantos ecclesia labores patitur, vt a fide aberrantes paciencia et mansuetudine reducat, diligencia quoque et doctrina. Anno igitur a natiuitate domini MCCCCXXXVII°., septimo vero a congregacione continuata Basiliensis con-

Strana 1062
1062 Liber XII. Caput XVI. cilii, dominico die xviI°. Augusti, obuiam illis honoris causa preter cardinalium personas patribus concilii familiisque illorum exeuntibus, magno fulgentes apparatu Basileam appli- cuere solemnes regni Bohemie et marchionatus Morauie oratores, nobiles duo, duo pres- biteri magistri in artibus, et duo ex consularibus ciuibus, quorum nomina in eorum pro- curatorio recitantur. Hii ordine presignato die Bartholomei post missam conciliarem, patribus consedentibus in multitudine copiosa, representarunt se generali congregacioni ad hoc indicte. Et postquam Augustensis episcopus, illius ambasiator, imperatoris nomine synodo supplicauit, vt eos haberet in suis peticionibus reconmissos, Julianus concilii pre- sidens, Germanie legatus, cum themate ad Philippenses „si qua igitur consolacio in Christo“ vsque „id ipsum sencientes“ eleganter more suo deuoteque perorauit, sua demonstrans oracione, quanta perluceret distancia in caritate ecclesie ad Bohemos eorum- que ad ecclesiam, pace quoque eorum, vnitate et obediencia ac in prosperitate regni Bohemie diebus hiis, comparacione data temporis illius, priusquam conuenissent ad con- cilium, malis explicatis que tunc illos vrgerent, et magnificatis bonis iam continuo conso- lantibus eos; concludebat autem, cum et concilio et ipsis merito gaudium foret adaucta continue vtrimque caritate, reddendas Deo esse acciones graciarum, nam quomodo Phi- lippenses Paulo, ita et ipsi erant glorie atque laudis corona concilio. Abinde Johannes Pzibram ordine tercius cum themate dominice currentis "bene omnia fecit“ florenti ora- cione multa proposuit, et presertim de excellencia militantis ecclesie, quod synodus siue ecclesia legittime congregata esset regina, princeps, magistra, mater et iudex, cuius potestas, prout declaratum fuerat per sacrum concilium Constanciense, erat supra reges et principes ac supra papam, regraciandum quoque Deo propterea, quod diebus hiis maneret actu congregata sacra Basiliensis synodus ad tollendum deformitates diffamantes eccle- siam, diffamacione ipsa attingente eciam vsque ad Judeos et alios infideles, item ad com- ponendam pacem, et ad reducendum opiniones errancium ad veritatem fidei. Referebat eciam quanta bona fecisset in regno Bohemie, specificans quot quantaque mala primo erant, post interposicionem vero concilii que bona fuissent secuta. Demum fecit peticiones nomine regni, dicens quod oportebat sacrum concilium, suam munificenciam ostendendo, concedere tam magnis quam paruis communionem sub vtraque specie, generaliter in regno et in marchionatu predictis, ymo in toto mundo, quia esset veritas legis diuine, prout intendebat clare ostendere, ad quod peciit sibi audienciam assignari. Allegabat autem desuper compactata inter concilium, siue ipsius ac regni et marchionatus predictorum legatos die conclusa vltima Nouembris anno tricesimo tercio, que ibidem lecta fuerunt. Petiuit eciam alia quedam infra specificanda, requirens haberi reconmendatos nobiles, barones aliosque Bohemos, strenuissimam gentem atque inuictissimam, futuram semper obsequiosam, si eis concederentur petita. Legatus autem, resumptis propositis per Augu- stensem episcopum et Pzibram, respondit sanctam synodum Bohemos habituram recon- missos, factura pro vtilitate et honore regni illius quecumque seruata honestate posset, seruatura quoque compactata vsque ad iota vnum, audiencia illis prestanda quocienscum- que vellent, et de excellencia ecclesie dictis per Pzibram multa egregie superadiecit. Biduo autem sequenti in refectorio minorum, loco sepe specificato ad disputacionum col- laciones, generali ibidem facta congregacione, oratores exhibuerunt ac legi fecerunt mandata sua, videlicet litteram imperatoris cum magno sigillo cereo, duas quoque

Strana 1063
Liber XII. Caput XVI. 1063 litteras vniuersitatis studii Pragensis, eciam de eorum potestate, quarum prime tenor sequitur. 102. 1437. 21. Jul. „Sacrosancte et vniuersali synodo Basiliensi in spiritu sancto legittime congre- gate, vniuersalem ecclesiam representanti, Sigismundus Dei gracia Romanorum imperator, semper Augustus, ac Vngarie, Bohemie, Dalmacie Croacieque rex, salutem et reuerenciam ac omnis prosperitatis incrementum. Quia secundum formam pactatorum dudum in ciuitate Pragensi et Iglauie inter legatos sacri Basiliensis concilii ac nuncios regni Bohemie et marchionatus Morauie, supradictos nuncios et oratores suos ad prefatum sacrum concilium ex omni statu regni et marchionatus, videlicet ecclesiasticorum, nobilium, ciuitatum et plebeiorum seu popularium personarum transmittere debent, et expedire pro consumma- cione et implemento condictorum prefatorum, prout in ipsis condictis et compactatis ple- nius continetur, verum prelati et sacerdotes ceterique ecclesiastici viri ac barones, milites et nobiles, necnon ciues Pragenses, ac nuncii ciuitatum, oppidorum, terrarum, communi- tatum et vniuersitatum, et marchionatus predictorum nuper in ciuitate Pragensi ad euoca- cionem nostram, ac coram nostra maiestate in generali congregacione tocius regni, prout moris et hactenus obseruatum, constituti solemniter elegerunt, deputarunt, constituerunt, crearunt et ordinarunt suos ac regni et marchionatus prefatorum mandatarios, ambasiatores, oratores ac nuncios, videlicet nobiles et generosos Petrum de Zwirgiz et Pzibicomen de Klenow, prudentesque ac prouidos Wenczeslaum scabinum Pragensem, et Mathiam de Chlumpezin, ac honorabiles magistros Procopium de Pilzna et Johannem Pzibran ad pro- sequendum, proponendum, allegandum, disputandum, pertractandum, concludendum et consummandum omnia et singula, que iuxta formam compactatorum predictorum agenda et facienda sunt communiter et diuisim, cuiuscumque condicionis et qualitatis existant, dantes et concedentes ipsis suis nunciis et ambasiatoribus, mandatariis et oratoribus in omnibus et singulis premissis et quolibet premissorum, prosecucionem ipsorum compactatorum ac alias quascumque res eis et regno et marchionatui vtiles concernentibus, (que) quoquo modo emergere, condependere et connecti poterant, plenariam et omnimodam potestatem, ideoque nos de premissis verum testimonium perhibentes, vestris paternitatibus nuncios, mandatarios, oratores et ambasiatores ipsos conmendamus, rogantes quatenus eedem vestre paternitates eos benigne suscipiant et pertractent, eisque in agendis predictis omnem huma- nitatem et omne officium benignitatis impendant, que mittentibus exhiberent; quicquid enim ipsi egerint et concluserint ratum erit, ac si ab omnibus de predicto regno et mar- chionatu conclusa fuissent. In cuius rei testimonium sigillum nostre maiestatis presentibus est appensum. Datum Egre, Ratisponensis diocesis, anno domini MCCCCXXXVn°. die xxi°. mensis Julii, regnorum nostrorum anno Vngarie quinquagesimo primo, Romanorum xxvu°., Bohemie xxu°., imperii vero quinto. Ad mandatum domini imperatoris Gaspar Slick miles cancellarius. Post leccionem vero dictarum litterarum Johannes Pzibram protestacione premissa more scolastico, dicenda submittens correccioni ecclesie, concilii Basiliensis omniumue quorum interesset, limitacione tamen addita secundum iudicem alias condictum, per qua- ternum recitans quamplures excellencias sacramenti eucharistie, posuit suam conclusionem, quod communio eucharistie sub vtraque specie vtilis et salutaris, licita, honesta et

Strana 1064
1064 Liber XII. Caput XVI. XVII. expediens erat populo christiano etc. Ad cuius probacionem specialiter recitauit ex Johanne Crisostomo super Johanne originale satis longum, eximie conmendans calicis communionem apostolorum factam per Christum, apostoli eciam et figurarum veteris testamenti de agno pascali, presertim quod vbi sanguis non erat, peribant filii Israhel ab exterminatore. Die vero altera ipse Johannes sociusque Procopius de Pilzna legebant ex volumine decreti, alle- gantes octo decreta generalium conciliorum et xxv. canones, prout dicebant, doctrinam quoque Crisostomi et Augustini, laudancium communionem corporis et sanguinis Christi. De sero autem solus ipse Johannes multa scripto recitabat circa decretum concilii Con- stanciensis, congratulans primum, quia testimonium de praxi ecclesie primitiue sub vtraque specie communicantis fideles, nec dampnaret communicantes sub vtraque specie, sed tan- tum predicantes communionem sub altera fore sacrilegam ; inuehebat demum contra illud preterea, quod falsum presupponeret communionem sub vtraque fieri consuetam in ali- quibus partibus post cenam vel prandium, et nitebatur sentenciam illam magne synodi Con- stanciensis, velut primam latam per iudicem rote, appellacione suspensam duasque alias pro sui execucione, spectantem licet aduocatis et procuratoribus, improbare. Habitis vero per ipsum Johannem quatuor hiis audienciis, vltima die Augusti eius collega Procopius de Pilzna super materia de communione paruulorum, quod licitum esset eos communicare de san- guine Christi, allegauit in scriptis legendo de mane et de sero concilia quedam, practicas eciam in missalibus et pontificalibus descriptas Romanis, auctoritatesque sanctorum Dionisii, Cipriani et Augustini in libro contra Pelagianos. Die autem Lune n°. Septembris Johannes Pzibram allegauit multa ad probandum, quod communio sub vtraque specie omni populo erat de precepto Christi et de neccessitate salutis; continuauit eciam die sequenti mane et sero, allegans verbum euangelii "nisi manducaueritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis“ intelligendum de sacramentali communione sub vtraque specie. Similiter et die altero continuauit allegaciones suas, concludens se et alios collegas, oratores regni Bohemie, confidere et sacro concilio, quod in decisione huiusmodi questionis pocius faueret veritati euangelice, institucioni et practice Christi, apostolorum, primitiue ecclesie, doctrine sanctorum, et consuetudini per mille annos obser- uate, quam consuetudini moderne et doctoribus nouis, submittens tamen ex parte regni Bohemie iudicium sacro concilio. Caput XVII. Responsio ad illas eciam recitando scriptis per Johannem de Polomar, de qua dixerunt se contentos non esse nec pro medietate. Consequenter die septima mensis Septembris Johannes de Polomar, auditor cau- sarum sacri palacii apostolici, cui fuerat onus conmissum de respondendo dictis oratoribus Bohemorum, cum themate „ite, ostendite vos sacerdotibus“, multa deduxit de excellencia auctoritatis ecclesie super omnes doctores eciam sanctos, legitque compactata, quomodo discuciendum erat solum, vtrum communio eucharistie sub vtraque specie esset de necces- sitate precepti diuini, ideoque licet ad alias duas materias, videlicet an esset licita, salutaris et honesta etc., non teneretur respondere, similiter et de communione paruulorum, nichilo- minus super omnibus satisfacere vellet, presupponens quod in omnibus allegacionibus per

Strana 1065
Liber XII. Caput XVII. XVIII. 1065 eos factis nullo modo continebantur expresse conclusiones ille quas asserebant, sed dice- bant arguendo, quia sancti doctores laudabant excellenter sacramentum eucharistie et Christus dixerat "hoc facite in meam conmemoracionem", quod ergo esset de neccessitate precepti. Ita igitur dici poterat de sacramento coniugii, nam doctores laudabant eius ex- cellenciam et Deus dixit "crescite et multiplicamini“, tamen inferri non potest: igitur est de neccessitate diuini precepti quoad omnes; similiter de actu predicacionis et de aliis multis exemplificando. Subiunxit autem, licet ad ipsos Bohemos asserentes esse de pre- cepto incumberet probacio, ad ostendendum tamen causam, quare communio eucharistie non debet dari populo sub specie sanguinis, allegauit xxII. doctores, quorum pro maxima partè exhibuit volumina, vbi ita disserebant, et legebat in eis passus ad hanc questionem pertinentes, explicando suarum determinacionum causas et raciones. Continuacione vero facta tribus secutis diebus disseruit distinccionibus assignatis de neccessitate, deque precepto, quodque doctrina euangelii „nisi manducaueritis" etc. intelligeretur non tam de sacra- mentali quam spirituali communione. Die autem quinto terminans responsionem suam super materia de precepto, interrogabat oratores Bohemorum, si vellent statim replicare, priusquam ad alios duos "articulos responderet, quia paratus erat communicare eis prout recitauerat in scriptis ; qui pecierunt responderi primo ad materiam, vtrum licita et salu- taris foret populo communio eucharistie sub vtraque specie, de communione quoque par- uulorum, vt postmodum plene replicare possent super omnibus. Accepta igitur eorum instancia sexta decima Septembris Johannes ipse cepit respondere ad materiam secundi articuli, si communio eucharistie sub vtraque specie esset licita, salutaris etc., assumens pro fundamento quod si, vt probasset, non erat de precepto, ecclesia igitur poterat licite disponere quantum ad obseruanciam et ritum eius, nec valere huiusmodi argumentaciones: ita obseruatum est ab antiquo, ergo mutari non debet, exemplo dato de serpente a tempore Moysi manente in veneracione apud populum Judeorum, sed per Ezechiam regem confracto racione periculi inminentis et erroris postea suborti, deque aliis multis, altera quoque die desuper hoc articulo secundo continuata responsione. Die vero xixa. alle- gaciones fecit respondens ad tercium articulum de communione paruulorum, quomodo non esset de neccessitate, quia sola gracia baptismalis sufficiebat paruulis ad salutem; cumque dixisset distincte ad concilia et doctores per dictos oratores Bohemorum nominatos, impo- suissetque finem responsioni sue, presidens concilii dicebat oratoribus Bohemorum in sua opcione stare, vel iam esse contentos de datis responsionibus, aut replicare scripto seu verbo, concilio in omnibus intendente gerere eis morem. Responderunt autem agentes gracias pro dicta oblacione, quam acceptantes intendebant replicare audiri postulantes, quodque darentur sibi in scriptis dicta per ipsum Johannem de Polomar, quia non essent contenti, et intendebant non esse adhuc satisfactum dictis suis, nec per medietatem. Caput XVIII. Prefaciones disputacionum verbalium ab vtraque parte, sed Bohemorum con- testancium daturos se responsa ferrea contra quoscumque eos notantes de heresi. Post hec die quinta prefatus Johannes Pzibram replicabat contra dicta per Johannem de Polomar, dicens eum fundasse doctrinam suam non supra petram Christum, Scriptores II. 134

Strana 1066
1066 Liber XII. Caput XVIII. id est legem Dei, sed super arenam, videlicet consuetudinem ecclesie quoad communionem sub vna specie; item contra allegacionem factam nouorum doctorum, sed quod doctores per eum allegati erant plures, antiquiores et sancti, maioris propterea auctoritatis, et quod velle illos istis preferre esset celum conuertere in terram, quodque dicere non communi- candum sub vtraque specie esset negare Christum et euangelium et facere heresim. Multa quoque iactanter dicebat de Bohemis, quod remansissent semper in vnitate fidei, et si quis vellet dicere contra, ipsi darent responsa ferrea, glorianter mencionando quas sibi dice- bant contra eos inpugnantes de celo concessas victorias ; sequenti vero audiencia dic- turum se de propositis subtiliter et disputatiue. In qua, velut in scolis constitutus logi- corum, arte vsus obligatoria posuit tres proposiciones, petens ad illas, priusquam ad alia procederent, responderi: doctores antiqui preferendi sunt modernis, doctrina Augustini in exposicione sacre scripture preferenda est auctoritati summi pontificis et doctoribus modernis, tercia quod moderni doctores postponendi sunt antiquis doctoribus. Cumque fuisset illi dictum, in tanta re et coram tam solemni cetu quod non licebat ludere vt sophistas in arte obligatoria, ideo quod compleret racionem suam et haberet responsionem suam, ille stabat nolens complere, tandem dixit se illud intendere, quod sua posicio erat preferenda posicioni Johannis de Polomar, quia sua fundaretur in doctoribus antiquis. De quo fuit risus inter patres, propterea quod iam de hoc extiterat responsum, doctores antiquos allegatos per eum expresse non dicere, quod sua posicio continebat; et tune ponebat doctores illos non fore sequendos, quos non conmendabat antiqua tradicio, quales erant allegati per ipsum Johannem de Polomar, et nominauit duos illorum, nomina quorum non tam erant in vsu. Dicto autem a presidente concilii et aliis hiis non fore insistendum, sed si haberet doctores antiquos, qui determinarent communionem sub vtraque specie de neccessitate diuini esse precepti, illos deduceret in medium, quia libenter audirentur, ille respondens se habere, cum cepisset ad manus sexternum, legere non potuit obtenebre- scente iam die, et sic cessatum est. Penultima vero die Septembris Johannes de Polomar pro inicio disputacionum verbalium, quibus Pzibram volebat solum insistere, distinguebat declarans multiplicem fore disputacionem : doctrinalem, dyalecticam, temptatiuam et sophi- sticam, forme huius disputacione pueros magis delectante quam magistros, proptereaque non decere in materia fidei, cuius veritas vix a mansuetis et corde humilibus, a conten- ciosis autem nunquam inueniretur. Disserebat rursus, sed non speculacione profunda, de auctoritate modernorum et antiquorum doctorum, quod eorum doctrina non esset tenenda pro fide catholica, nisi in quantum determinata per ecclesiam, aut esset in communi appro- bacione ; referebat eciam vniuersitatem studii Pragensis tenere se cum doctrina ecclesie, quia nolebat asserere communionem eucharistie esse de neccessitate precepti, et de hoc legit certam cedulam ex Bohemia transmissam, de quo ipsi oratores fuerunt multum turbati, quod in lucem id venisset, multaque super hiis vtrimque dicta fuere.

Strana 1067
Liber XII. Caput XIX. 1067 Caput XIX. De neccessitate sacramentorum nullo disputancium valente quid amplius dicere, ideoque silencio a presidente posito, quam fecit Johannes de Polomar confessionem, sub vtraque specie de Christi precepto esse, in scriptis habuerunt Bohemi. Die autem Octobris n°. Johannes Pzibram facta longius exhortacione de modo disputacionis, quia cum gaudio faciende et in caritate, replicauit, quod dudum affirma- uerat, doctrinam de communione sub vtraque specie fore magis auctenticam, fundatam a Christo, apostolis et sanctis doctoribus. Cui responso, quod non ageretur de compara- cione doctrinarum, sed quod communio sub vtraque specie non erat de precepto diuino, cum ecclesia obseruaret sub vna specie tantum ad populum, incidit inter disputantes, si ecclesia aliquando errare posset, et Pzibram vltimate respondit ecclesiam errare non posse in fide, sed in iudiciis et aliis. Replicato autem, quod communio sub vtraque specie vel altera esset de pertinentibus ad fidem, et per consequens quod in huiusmodi ecclesia non erraret, Pzibram preteriuit super hoc respondere et sumpsit argumentacionem aliam, quod eucharistia esset sacramentum neccessitatis, super cuius declaracione termini multis vtrimque replicatis finita est audiencia. Sequenti eciam die super eodem magna effluxit pars temporis ; licet namque explicacio illa, quam multipharie scriptura sacra verbo vtitur neccessitatis, similiter et racionis euidencia, velut sanguis ad vitam hominis pertinens, disputacionibus hiis plurimum congruisset, quanto percipi potuit, expertum quoque est, vterque eorum vt communiter adinuentis semper vtebatur, originarie quippe alter iurista, alter sophista erat, eoque pro responsione siue argumentacione illa dicebant, que scripta reperiebant per sanctos doctores aut scolasticos, et hec in locis communibus; vnde cum finiebatur scriptura, cessabat et replica. Quocirca cum ab vtroque quasi nichil noui dice- retur, sed Pzibram idem repeteret, dicendo se nolle ad alia transire, presidens concilii, quod eciam pluries fecit, die isto dixit ad alia esse procedendum, quia iam auditorium sufficienter esset informatum de significacione termini illius "neccessarium", et quid eciam vterque disputancium super illo sentiret. Quo audito Johannes Pzibram interrogabat, vtrum verba Christi ad apostolos "hoc facite in meam conmemoracionem“ dicerent preceptum ; Johanne autem Polomar adstatim respondente quod sic, ille replicauit exhilarato vultu, gaudens quasi haberet intentum propterea, quod tunc apostoli non erant conficientes sed communicantes, et sic quod diuine legis preceptum esset non conficientes communicare sub vtraque specie, quemadmodum communicarant apostoli, voluitque habere in scriptis quod Polomar dicebat. Cumque tarda iam esset hora, presidens dixit in crastinum vtrumque venire paratum ad dicendum super scripta proposicione, quod et factum est de sero, quia de mane conue- nerunt patres ad solemnitatem sancti Francisci, multaque vtrimque super eo dicta fuerunt, similiter et septima, decima quoque eiusdem mensis, adhuc et duodecima de sero, quia de mane fuerat sessio. Cum vero resolucio disputacionis per Johannem Polomar esset, quod preceptum a Christo fuit ecclesie communicare, non autem singulis membris eius, Pzibram petenti, quomodo acciperetur ecclesia, respondit, prout Christi corpus esset, columpna esset et firmamentum veritatis. Nec ille tunc desuper replicauit, sed super dicta materia de precepto continuata audiencia, die quarta decima declarante Polomar, licet 134*

Strana 1068
1068 Liber XII. Caput XIX. XX. preceptum fuisset ecclesie, non tamen ex hoc sequi, quod omnes et singuli tenerentur ad communionem sub vtraque specie, sicut rex precipit suo exercitui pugnare, non tamen omnes pugnant, sed alii sunt speculatores, alii tubicines, alii portatores victualium etc., consequenter super dicto Ambrosii „graue est quod ad mensam tuam non accedimus“ etc., deque effectibus sacramenti, ad quod sumendum differens esset obligacio sacerdotum et aliorum fidelium. Die vero Mercurii xvi°. instante Pzibram Polomar dedit in scriptis reso- lucionem suam, quod omnes fideles ex precepto Christi, facto ecclesie per illud verbum „hoc facite in meam conmemoracionem", tenentur sumere sacramentum eucharistie secun- dum ordinacionem ecclesie; contra quam replicauit Pzibram, quod igitur ante omnem ordi- nacionem ecclesie tenebantur fideles ex precepto Christi, Polomar vero ad hec respon- dente preceptum Christi fuisse indeterminatum, cuius modus execucionis conmittebatur ordinacioni ecclesie. Dieque sequenti continuando materiam de precepto Johannes Pzibram, exinde conclusurum se arbitratus irrefragabili argumento intentum suum, ponebat casum quod, sicut in archa Noe fuit, manerent in mundo paucissimi christiani, quorum duo essent tantum sacerdotes, illis autem mortuis, cum in viuentibus esset ecclesia, iam ergo laici ex precepto Christi tenerentur communicare sub vtraque specie. Cui Johannes Polomar respondit non admittendo casum, quia vsque in finem mundi erant futuri sacerdotes iuxta dictum Christi „ego vobiscum sum vsque ad consummacionem seculi", item apostoli dicentis apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores futuros, donec veniat dominus ad iudicium; vnde stante veritate sacre scripture casus non erat possibilis, quia sic iam scriptura sacra posset reputari mendax. Cumque illo ad hec non replicante ipse Polomar dixisset, quomodo precepta diuina determinantur et declarantur per ecclesiam, similiter et Panormitanus archiepiscopus, qui vt erat in iure doctissimus, multa desuper dixisset, non vero articulate aut sillogistice, sed iuristarum more, ipse Johannes Pzibram, qui frequenter visus est, quando non valebat aut non intendebat respondere, quod vte- batur faceciis, tunc eciam illo vtens more dicebat Panormitanum fecisse quadraginta con- sequencias, sed ipse negabat v., ix., xvI. et xxIIII. Polomar exinde Panormitanum in lo- quendo preueniens interrogabat ipsum Pzibram, que fuerat quinta consequencia aut nona quam negabat; ipse autem respondens dicebat de hoc interrogari debere patrem illum, qui locutus fuerat, de quibus faceciis fuit communis risus et sic finita audiencia. Caput XX. Acrior disputacio modo artis obligatorie super communione paruulorum, Bohe- morumque peticiones nouem, altercacio a disputantibus non intellecta, vtrum comedens corpus Christi biberet sanguinem eius vel e conuerso. Veneris autem die xviu". Octobris, termino prefixo a papa in litteris dissolucionis, ne de causa fidei amplius cum Bohemis tractaretur, alter magister ex oratoribus Bohe- morum, premittens quod iam plene facta esset discussio de materia precepti per collegam suum, sed ipse intenderet super materia de communione paruulorum, cum themate „videte ne contempnatis vnum ex hiis pusillis“ deduxit, quomodo esset periculosum contempnere paruulos, subtrahendo eis graciam eucharistie et prohibendo eos a suscepcione, cum tamen Christus dixerit „nolite eos prohibere", et cepit arguere ex supposicione ritus in primitiua

Strana 1069
Liber XII. Caput XX. 1069 ecclesia de communicando paruulos, similiter quod hodie esset apud Grecos idem ritus, et nullatenus credendum esse, tantam multitudinem olim siue hodie errare ; vnde petebat ab ipso Johanne Polomar, si licebat Bohemis se conformare illis. Qui respondit ex doc- trina Jeronimi per capitulum „quoniam vetus oriens inter se populorum furore confusus indiscissam domini tunicam minutatim per frusta decerperat, ideo in cathedra Petri sidem apostolico ore laudatam ponimus consulendam", quodque sequendus est mos patrie, in qua quis existit. Replicante autem Procopio ecclesiam dampnasse multos errores Grecorum, nunquam tamen istum ritum, respondit causam fore, quia non assererent de neccessitate esse ; at ille replicabat, quod nedum in Grecia, sed quod in Sueuia ac Basilee esset con- suetudo communicandi paruulos sub specie sanguinis, quia de vino superinfuso calici, post sumpcionem factam per sacerdotem, poneretur cum digito ad ora infancium, ipseque arguens eciam die isto id fecisset in ecclesia sancti Petri. Respondit autem Polomar, negato supposito affirmans nichil remanere de sanguine post subinfusionem vini, perfecta que inibi fieret mixtione alterante et per consequens faciente desinere, que manserant vini consecrati species, quibus desinentibus esse, desineret eciam esse sanguis. Tune ille hoc fundamento dimisso arguit ex concilio Toletano et ex quibusdam aliis. Quibus respondit Polomar, quod decretum Toletanum id non expresse diceret, et quod doctrina Dyonisii loqueretur de tempore ecclesie primitiue, vt ab emulatu ydolorum christiani abstinerent, permittentis eciam paruulis vsum communionis sub vtraque specie, licet tamen eis efficax auxilium esset propterea, quod accio fiat per contactum, exponente doctore Bonauentura contactus hic esset per cognicionem, que minime est in paruulis. Hac responsione data recedentibus patribus et omnibus aliis, qui intererant disputacionibus, fiebant enim apertis ianuis, nullo prohibente introire volentes, remanserunt deputati cum ipsis Bohemis, et pecierunt dari nouam potestatem per concilium ipsis deputatis, quia vellent aperire peti- ciones regni in scriptis. Dominica igitur sequenti die xx°. Octobris porrexerunt in scriptis nouem peticiones, quarum effectus est: quod concederetur omnibus et singulis regni Bohemie et marchionatus Morauie communio eucharistie sub vtraque specie; quod decla- raretur huiusmodi concessionem non esse ad modum permissionis libelli repudii, quasi pro vitacione maioris mali; quod prouideretur ecclesie Pragensi de ydoneo episcopo et duobus episcopis suffraganeis, qui regno ydonei viderentur; quod concilium ordinaret et desti- naret litteras ad conuicinas partes regni Bohemie pro tuenda inclita fama regni, quia communicauerunt sub vtraque specie ; quod in decisione materie communionis sub vtraque specie, vtrum sit de precepto, per concilium procederetur dumtaxat secundum iudicem compactatum in Egra, videlicet legem diuinam, praxim Christi et apostolorum eius, con- cilia generalia et secundum sentencias doctorum veraciter se in lege Dei fundancium; quod daretur eis libertas communicandi paruulos sacra eucharistia; quod ad minus euan- gelium, epistola et simbolum in missis ad populum legerentur et decantarentur in vulgari; quod fieret reformacio vniuersitatis Pragensis et studii, annexando prebendas et aliqua beneficia eidem vniuersitati; quod intenderetur per concilium ad effectualem reforma- cionem ecclesie in capite et in membris. Hiis datis peticionibus per tres adhue dies con- tinuauit Procopius disputaciones verbales super communione paruulorum et de precepto, fundans precepti racionem in verbis euangelii, plus quam persepe ab eis conmemoratis, „nisi manducaueritis“ etc., allegans in euangelio decies positam excepcionem „nisi" et in

Strana 1070
1070 Liber XII. Caput XX. eisdem passibus significare semper neccessitatem. Cum vero incidisset questio, ex quo sub vtraque specie continentur corpus Christi et sanguis, vtrum sumens eucharistiam sub specie panis dicatur vere bibere sanguinem Christi, et sub specie vini vere cibari, quia caro Christi vere cibus et sanguis eius vere est potus, super hoc, cum huiusmodi argumenta- ciones multas in se continerent fallacias, Johannes Pzibram, velut de sua sillogizandi arte magis confidens, diffidauit Johannem Polomar crastino esse paratum, quia vellet super con- sequencia dicere. Sed primum allegans communionem paruulorum licitam non solum esse, sed salutarem, conatus est defendere ritum Grecorum pro eo, quod esset continuatus a principio ecclesie primitiue vsque nunc, et alias sequeretur errasse omnes Grecos qui eam laudarunt, concilia quoque apud eos celebrata, que nunquam illam reprobarunt, similiter et Romanam ecclesiam, que non redarguit, item quod si esset contra racionem, iam igitur illam sacra scriptura reprobasset, que omne noxium dampnat; sed et rectam esse fidem Grecorum Jeronimus attestaretur, in prohemio canonice Jacobi dicens, quod integre sapiunt fidemque rectam secuntur. Hiis autem Polomar respondebat, frequenter actum fuisse eciam per sanctos et ecclesiam, que inutilia erant ipsis, pro quibus fiebant, Pauli dato exemplo qui circumcidit Thimotheum, de exequiis quoque paruulorum, quibus nichil conferunt, quodque Jeronimus alio et alio tempore dixerat contenta in conmemorato decreto "quo- niam vetus" et que in prologo super canonica Jacobi, sed postremo verba decreti illius ; quod vero communio paruulorum dampnata esset in scriptura sacra, id manifeste diceretur in epistola Corinthiorum, cum apostolus inquit „probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo edat“ etc. Ad hec Pzibram replicabat non simile fore de circumcisione, et quia illa tunc obseruabatur solum ad tempus, et quia expresse post fuerat reprobata in epistola ad Galathenses contestante „si circumcidimini, Christus nichil vobis prodest“; exequie item paruulorum, quamuis inutiles ipsis, proficerent tamen viuis; sed et quod affirmauerat de dampnata communione paruulorum, se nolle dixisse pro tota Basilea, eciam si esset argentea. Cum vero in aduersum huiusmodi responsionum multa Polomar conmemorasset, fuissetque dictum, quod intendendum esset, vtrum communio paruulorum illis efficax esset et vtilis, preterita diccione hac discussio cepit super consequencia diffidata, si manducans hostiam consecratam potatur Christi sanguine, vel e conuerso Christi sanguinem bibens cibatur Christi carne. Post vero multa dicta qualiter vtrimque resolucio Pzibram erat, quod omnis sanguis Christi esset vere potus virtualiter, sed non efficienter, et sic Christi sanguis esset in hostia consecrata, similiter de calice; responsio vero Johannis Polomar vna ad hec erat, quod paruulis non esset efficax. Contrarium cuius dicens se velle ostendere Johannes Pzibram sed preteriit, et cepit allegare super consequencia hesterna haud docte plurimum aut serio discriminata, si qui manducat hostiam consecratam, potatur ex sanguine Christi, diuque multa vtrimque fuerant dicta. Consequenter eciam die alio Johannes con- tinuabat super dicta consequencia, inferens quod eciam paruulis daretur sacramentum eucharistie efficaciter ; et Johannes Polomar respondebat, causam reddens prius a se dic- torum, vt quamuis sanguis Christi esset potus spiritualiter reficiens, non tamen vbicumque, quia non esset in bruto, sed in subiecto disposito; etenim requirebatur iuxta doctrinam apostoli probacio et diiudicacio sui ac sacramenti in quouis sumente, nec simile esset de sacramento confirmacionis, quod datur paruulis ad robur, quia esset per modum pas- sionis, sumere vero sacramentum eucharistie esset per modum accionis. Super vero

Strana 1071
Liber XII. Caput XX. XXI. 1071 dicto Dyonisii in libro de ecclesiastica ierarchia diu iam altercato, cum Polomar dixisset. quod verbum eucharistie iuxta glosam non sumeretur ibi pro sacramento, Pzibram plurimum conmotus clamauit dicens, doleat Deus, quia, sicut ei videbatur, aperte veritas negaretur, sed quod melius fuisset negasse auctorem, cepitque ad personalia, sed illico subiunxit vtrimque veniam concedendam. Cumque allegasset Pzibram ipsum in testem, quia dixerat in suscepcione eucharistie requiri intencionem sumendi, dederatque desuper fideiussores, negauit ille magna cum exprobracione, dicens nolle tale dixisse pro Basilea, eciam si esset argentea; Polomar autem super illo adduxit doctrinam Bonauenture, in plu- ribus locis affirmantis, neccesse fore in sumente eucharistiam diiudicacionem sui. Et cum incidisset questio, quid proprie esset meritum, vtrimque satis dicto differenter, presidens concilii silencium inponens dixit, super hoc et super certa argumentacione ex doctrina Dyonisii iam satis esse, quia auditorium sufficienter intellexisset vtrumque disputantem. Caput XXI. Post vltimam disputacionem publicam, Bohemis attestantibus se millenis neci- bus velle redimere et defensare communionem sub vtraque specie, discussio facta est inter concilii deputatos profunde satis, illique exhortati fuere, vt se conformarent ritui ecclesie, verbo isto molestissime ab eis audito. Vicesima autem octaua die Octobris de sero, in quo, quantum ad publicas dispu- taciones, vltima fuit audiencia Bohemorum, Johannes Pzibram allegabat sub qualibet specie sacramenti eucharistie esse graciam specifice differentem ab ea, que sub altera. Polomar autem sustinebat, sicut frequenter dixisset, quod sub qualibet daretur plena gracia, quia erat vnum sacramentum ab vnitate gracie, ita quod sub qualibet specie esset totum sacra- mentum quantum ad efficaciam, sed non quantum ad significanciam, quodque eucharistiam esset considerare dupliciter, in racione sacramenti et sacrificii. Continuata est eciam disceptacio de merito specialiter quantum ad apostolos, si meruissent, quando de manu Christi communicauerunt de sanguine, ac super vnitate vel pluralitate graciarum in sacra- mento vtrimque satis disceptatum est. Pzibram autem faciens finem suarum disputacionum dicebat, conueniens esse Bohemis conformare se in communicando sub vtraque specie con- suetudini ecclesie, que durauit per mille annos, et pro hoc laborarent, nec querebant diui- cias aut prebendas. Propter quod alii oratores et ipse supplicabant concedi per concilium sibi peticiones pridem ab eis porrectas, et specialiter de hac veritate euangelica, et adi- ciebant quod regnum Bohemie erat paratum, quemadmodum iam experiencia demonstrasset, eciam millenis necibus eam redimere et defendere; quodque hoc esset perpetuum stabi- limentum omnium graciarum inter concilium et regnum, nichilque delectabilius optarent, quam hanc veritatem euangelicam, quam ipsi exercuerant adherentes auctoritatibus sanc- torum per eos allegatorum, et sic intellexerant vt iudices equissimi, et secundum iudicem in Egra compactatum diffinierant, et si hoc eis concederetur, laudarent concilium apud regnum, et nisi fieret, quod firma infirmarentur ete., aliaque plura hiis similia dixerunt. Vltimo autem regraciatus est sacro concilio de plena et benigna audiencia eis concessa, petiuitque veniam ab omnibus et specialiter a Johanne de Polomar, qui respondit se libenter indulgere. Presidens vero concilii de concessa audiencia eis benigna et libera, quocienscumque voluissent, item et de aliis, que precesserant, eleganter dicens petiuit testi-

Strana 1072
1072 Liber XII. Caput XXI. monium a notariis exhiberi, quomodo per iam actam discussionem concilium impleuisset compactata quantum ad hoc, et sic restaret ad alia procedi. Dixit eciam quod habens fiduciam de beniuolencia patrum indulgebat, si quid moleste ab eis erat susceptum, agens- que gracias Deo pro hiis omnibus, dicebat non esse mirandum, si que interuenissent agi- taciones, quia postea sequeretur omnis tranquillitas, pax et caritas; tamque diu hec audiencia durauit, vt oportuit finire cum luminibus et exire. Ab ista die vsque diem sex- tam Nouembris deputati in facto Bohemorum in loco supradicto conuenerunt quasi con- tinue super dictis peticionibus, fueruntque inter eos plures allegaciones, non fauentes ecclesie consuetudini, et de conformitate communionis sub vtraque specie ad legem diui- nam, ac praxim Christi et apostolorum, et de auctoritate euangelii „nisi manducaue- ritis“ etc., quod non solum intelligeretur de spirituali communione, et de diuersitate effectus gratuiti sub vtraque specie distincte, biduo desuper hiis allegante Johanne de Segobia, cui legatus iniunxerat specialiter onus studii. Die quoque altero allegauit pro- consuetudine ecclesie, responsione multiplici data ad quatuor sacre scripture passus, qui- bus Bohemi arbitrabantur suam fundari intencionem, distinguens quod preceptum in scrip- tura accipitur octo modis, et multiphariam raciocinatus est, quod dicta communio nulla- tenus esset de precepto Christi, prout Bohemi intelligerent, tandemque omnes fuerunt eiusdem sentencie. Et predicta die Mercurii vi'. Nouembris, dum expectabantur omnes deputati, Thomas de Corcellis contulit cum Johanne Pzibram inquisitiue de illa neccessi- tate precepti communionis, quomodo eam intelligeret; sed post multas vtrimque respon- siones et argumentaciones visus est se non potuisse determinate resoluere. Deinde pre- sidens concilii, de consilio omnium deputatorum referens de laboribus per sacrum con- cilium et regnum Bohemie pro obtinenda pace habitis, exhortatus est ipsos Bohemos, quod se vellent conformare ritui, quem vniuersalis ecclesia tenebat circa communionem laicorum sub vna tantum specie; etenim cum concilium et ipsi optarent perpetuam pacem, illa cum vnitate ritus posset firmiter stare, que vnitas ritus fuerat iam obseruata in ecclesia quasi a tricentis annis, et laudata communiter per multos doctores eciam sanctos. Subiunxit tamen, quamuis hec dicerent deputati ipsos exhortando, nichilominus sacrum concilium semper vellet seruare conpactata ; et quantum ad peticiones per eos datas quod videbatur deputatis primo intendendum esse ad quintam, videlicet ad decisionem articuli de precepto, postque ad alia responderetur. Ipsi vero oratores Bohemorum consultacione habita respon- derunt statim, quod ad consenciendum in conformitatem ritus ex parte regni non haberent potestatem, datamque responsionem talem fore, quod ipsi non auderent eam regno signi- ficare, siquidem sperauerant aliud pro responso; vnde dicebant, quod si non diffinirent iuxta iudicem in Egra compactatum, nullo modo assentirent, quia sciebant partem suam ab illo roboratam. Cumque deputati sentirent ipsos oratores moleste tulisse, quia exhortati fuerant, vt se conformarent in vnitate ritus cum omnibus fidelibus, senciebant eciam eos subterfugere, ne procederetur ad diffinicionem, laborarunt per plures dies quasi continue laborando, quod non debuerunt moleste ferre, nam et Johannes Pzibram exhortatus fuerat omnes fideles debere communicare sub vtraque specie. Dictum quoque eis fuit, quomodo non seruassent compactata, et ecclesiam nimis condescendisse eis in multis, quocirca ei deberent acquiescere, cum tociens discussa fuisset materia de precepto, quod per con- cilium diffiniretur.

Strana 1073
Liber XII. Caput XXII. 1073 Caput XXII. Intrinsece magis collaciones super forma decreti, Bohemis tres offerentibus formas, quarum duas concesserat Johannes Polomar, eisque affirmantibus ecclesiam errare posse per ignoranciam precepti affirmatiui cum extitit responsum, non replicarunt. Demum nona decima mensis presidens intimauit eisdem oratoribus, quomodo patres conuenissent in vnam ex duabus viis : aut quod materia poneretur ad deputaciones et diffiniretur per vota patrum, interessentque duo eorum magistri Johannes Pzibram et Procopius, qui erant clerici, et quicquid dictaret spiritus sanctus, illud concluderetur, indicerentur vero primo, quemadmodum fit in grauibus, ieiunia, oraciones et sacrificia; aut quod deliberaretur per tractatus vtrimque, per mutuam collatiuam discussionem inter depu- tatos concilii et ipsos oratores, et vtrum plures aut pauci deputati deberent conferre cum eis, esset in eorum opcione. Acceptauerunt autem secundam viam, dicendo se non impe- dire de numero deputatorum determinando, sed supplicabant dari sibi formam diffinicionis in scriptis, super qua deliberantes erant. Quibus fuit responsum, quod nondum erat aptata forma, sed materia erat, quod ad suscipiendum eucharistie sacramentum sub vtraque specie non astringuntur fideles ex precepto diuino, nec de neccessitate salutis, sed siue sub vna siue vtraque specie recipiatur, proficit digne communicantibus ad salutem. Hoc dictum ipsi redegerunt statim in scriptis et concordarunt, quod sic fuisset eis relatum ; petentibus autem sibi fieri responsum de aliis peticionibus eorum, presidens respondit patres delibe- rasse, nisi primo super hoc declaratum fuisset, non procedi ad alias peticiones. Sequenti- que die ex deputatorum numero maiori paucis designatis ad conferendum cum eis, illi abinde conueniebant in vna ex cameris habitacionis cardinalis sancti Petri, et quia ipsis horis deputaciones tenebantur et propter frigus. Bohemi vero hiis paucioribus deputatis responderunt, quod non faceret ad honorem regni Bohemie auisamentum predictum, sed quam in medium ipsi afferebant vnam ex assercionibus sibi datis in scriptis per Johannem Polomar tempore disputacionis, videlicet quod omnes fideles ex precepto Christi vniuerse ecclesie facto tenentur suscipere sacramentum eucharistie secundum ordinacionem ecclesie. Primo autem dederant sub hac forma, quod Christus in cena sua precepisset non con- ficientibus sumere sacramentum eucharistie sub vtraque specie; de qua non grandi facta mencione per deputatos super secunda, ea conuenientes die vnanimiter deliberarunt illam formam nullo modo conuenire veritati, et sic responsum est illis. Pzibram autem nisus est ostendere illam formam esse conuenientem, dicens desuper allegasse multa originalia sanctorum, et quod esset hoc secundum iudicem in Egra compactatum. Quod vero obicie- batur dampnacio illorum, qui non communicarunt sub vtraque specie a tanto tempore, dicebat non esse consequens de neccessitate, quia licet ecclesia non erraret in hiis que sunt fidei, tamen bene in hiis que sunt facti, eciam circa preceptum Dei affirmatiuum non cognitum, et quod posset de ecclesia verificari quod de Dauid „ignorancias meas ne memi- neris", item „factus ignorans et peccaui, sed ignosce michi quia ignoranter feci“, item et aliud „omnes declinauerunt“ etc. Ad hec aliaque dicta tune in detraccionem ecclesie, quia iam erat nox, pro tunc non fuit responsum, similiter nec ad peticionem per primum ipso- rum iterum factam, responderi peticionibus nouem datis per eos. Sed die sequenti Scriptores II. 135

Strana 1074
1074 Liber XII. Caput XXII. XXIII. Johannes Polomar respondit ostendendo, quod doctores allegati per Johannem Pzibram non asserebant in terminis intentum ipsorum Bohemorum, sicut et doctores, quos ipse allegauit, asserebant expresse laudantes consuetudinem ecclesie de communicando laicos sub vna specie; confutauitque dicta per illum de errore ecclesie, quia nobiseum Christus vsque ad consummacionem seculi, et quod ecclesia in eternum manebit, spiritusque sanctus doceret eam omnem veritatem, ac suggereret omnia que Christus dixit. Presidens autem concilii respondit ad peticionem eorum, quomodo non esset in potestate presencium sub- deputatorum, qui pauci erant dati ad tractandum cum ipsis, dare finale responsum, sed ipsi deferrent ad alios. Eademque die iterum conuencione facta Procopius fecit eandem peticionem, et Johannes Pzibram, volens excusare que dixerat de errore ecclesie, resol- uebat se dicens ecclesiam non posse errare errore iuris sed facti, eciam si illud esset de aliquo precepto diuino, sicut iudex ecclesiasticus aliquando non vere iudicat de matri- moniis racione attestacionum, iterum allegato in sui probacionem erroris dictum Dauid „omnes declinauerunt“ etc. et illud Leuitici „si omnis turba filiorum Israhel ignorauerit et per impericiam fecerit, quod contra mandatum domini est, et postea intellexerit pec- catum suum" etc. Tunc Johannes de Segobia de ecclesia militante premissa distinccione, vel prout vniuersaliter accipitur pro tota congregacione omnium christianorum, vel aucto- ritatiue prout dicitur magistra fidelium, cuius doctrine et correccioni acquiescere obli- gantur omnes fideles, deducebat multipharie, quomodo impossibile esset ecclesiam errare culpabiliter nec in minoribus, nec in fide, quia propria eius condicio esset ecclesiam sicut vnam et catholicam, ita et esse sanctam, et si desineret esse sancta, desineret esse ecclesia, nec vnquam capitis eius viui, quod est Christus, ecclesia esset corpus mortuum per pec- catum perdita fide et caritate, quia iam non esset Christi corpus, sponsa aut coniunx, attestante propheta Christo fuisse sponsatam in iusticia et iudicio, et in miseracionibus et in fide, nec id ad tempus, sed in sempiternum. Et respondit ad auctoritatem Leuitici nulla- tenus applicari posse ad ecclesiam Dei eciam ex ipso textu, quodque error ignorancie diuini precepti non poterat cadere in ecclesiam, que tante est illuminacionis, quod iuxta doctrinam apostoli per eam innotescit multiformis sapiencia Dei principibus et potesta- tibus in celestibus, illeque error circa peccatum incognitum esset error non facti sed iuris, de quo ipse Pzibram dicebat, quod ecclesia non posset errare. Ad dicta hec non amplius replicarunt. Caput XXIII. De synodali responsione data Bohemis ad nouem peticiones eorum. Sabbati vero xxin°. Nouembris in loco solito deputacionis fidei congregati omnes deputati diu expectauerunt Bohemos ; qui non se excusantes de mora dixerunt se sperare dari finalem responsionem debuisse, et quod ipsi dicerent suum finale responsum in gene- rali congregacione. A primo quippe accessu eorum id cognitum est laborasse plurimum, vt in ipsis velut in magistro semper maneret vltimum verbum ; sed patres id ipsum anim- aduertere, et presidens concilii non est passus. Inter alios namque et hic non occultus est fidei aduersancium defectus suis se verbis magnificare, quasi in eis suprema consistat auctoritas. Vnde audita eorum intencione oratoribus ipsis responsum extitit, quod in

Strana 1075
Liber XII. Caput XXIII. 1075 opcione sua fuerat positum, vel ibi aut in congregacione generali, conmemorato eciam sibi dari non potuisse finalem responsionem, propterea quod dixerunt se optare, vt in depu- tacionibus sua forma proponeretur ad deliberandum, et ipsi vellent proponere motiua sua. Super hiis aliisque vtrimque replicatum est pluries ; illi autem requisiuerunt instanter cras sibi dari finale responsum, et sequenti ipsi darent suum. Vnde sero conuenerunt patres in sacris deputacionibus deliberaturi de potestate concludendi, danda per concilium deputatis ad respondendum Bohemis, et sequenti die dominico sero per organum presidentis con- cilii responsio facta est dictis oratoribus, crastino sequenti tradita in scriptis, sub tenore qui sequitur. Sequitur tenor synodalis responsionis date Bohemis. 103. (1437 ) (24. Nov.) „Quanta cura ae quam frequens studium semper fuerit, ac modo sit sacro Basiliensi concilio pro honore, vtilitate ac tranquillitate incliti regni vestri Bohemie, quantaque sit omnium nostrum caritas, vt ipsius regni negocia salubriter ac feli- citer terminentur, non nunc nouiter, nec per indicia aut coniecturas, sed iam diu per operis euidenciam liquide cognoscitis, et re ipsa experti estis. Per sex enim integros annos vsque ad hunc diem cum tanta diligencia et sollicitudine rebus vestris bene diri- gendis vigilamus, vt quid amplius fieri potuerit ac possit, mentibus nostris non occurrat. Tandem operante domino sollicitudine sacri concilii ac regni vestri actum est, vt sancta pax, tam diu desiderata ac tantis quesita laboribus, cum ipso regno conclusa sit, pro quo diuine maiestati nos ac vos omni tempore incessanter deuotissimas gracias agere astricti sumus. Id autem modicum, quod restare videtur, in promptu est, vt prospere ac votiue expediatur, si compactata hinc inde execucioni demandentur, quemadmodum ex parte nostra semper obtulimus hodieque efficaciter offerimus; et quoniam ab ipsis compactatis cepit concordia, ad ipsa semper sicut ad quandam legem respicere debemus. Hinc est, quod, cum in ipsis conpactatis cautum sit, quod articulus ille communionis sub vtraque specie ad plebem, an sit de precepto, in sacro concilio ad plenum discuteretur, sancta synodus volens, sicut neccessarium erat, ipsis compactatis satisfacere, per suas litteras vestro regno intimauit, qualiter ad ipsius articuli discussionem procedere intendebat, requirendo vt infra certum terminum suos procuratores cum sufficienti mandato ad viden- dum dictam discussionem, et audiendum quid in hac re spiritus sanctus faciendum dictaret, transmitteret; et quamquam diu expirasset prefixus terminus, nichilominus sacrum con- cilium, vt in cunctis mature ac caritatiue procederet, vsque ad medium Augusti pacienter expectauit. Vobis autem aduenientibus, postulantibusque pro ipsa discussione audienciam, illa data est per duos menses plene, libere ac pacifice, in qua quicquid ac quantum libuit scriptis ac verbo dicere, allegare, disputare ac conferre cum venerabili viro Johanne Polomar, apostolici palacii auditore, ad ipsam disputacionem per concilium deputato, facultatem habuistis, ita vt demum disputacione finita toti auditorio maximas egeritis gra- cias pro tam plena ac benigna concessa audiencia. Post hanc audienciam vobis porrigen- tibus quandam cedulam nouem peticionum, nos super ea mature deliberantes respondimus, neccessarium fore, vt prius iuxta compactata articulus ille de communione tam solemniter 135*

Strana 1076
Liber XII. Caput XXIII. 1076 discussus per concilium decideretur, ex cuius decisione postea deliberaretur maturius, quid super ipsis peticionibus videretur agendum. Sed instantibus vobis, vt mutuis tractatibus hoc fieret, nos vobis morem gerentes, saluo semper iure sacri concilii in decidendo dictum articulum, ipsos tractatus vobiscum pluribus diebus iniuimus, et tandem per deputatos apertum vobis est, quomodo huius articuli declaracio fieri ac forma concipi deberet, vt et veritati ac honori ipsius regni satisfieret; et cum vos duas alias exhibuissetis formas, deputatis nostris visum fuit illas ad debitam decisionem faciendam non sufficere. Obtu- limus deinde vobis vt tres ille forme, videlicet deputatorum ac due vestre, in sacro con- cilio examinande offerrentur, quodque vos, magister Johannes Pzibram et magister Pro- copi, in examinacione ipsarum interessentes motiua vestra et quicquid videretur in medium afferre possetis, vt tam vestris quam patrum concilii deliberancium racionibus discussis et deliberatis, quicquid matura facta examinacione spiritui sancto visum fuisset, id pro veritate decideretur. Nouissime tamen magna postulastis instancia, vt ad illas nouem peticiones nostrum preberemus responsum, quoniam et vos vltimam super re ista dare responsionem possetis. Nos igitur postulacioni vestre ex mandato sacri concilii respon- dentes, in primis rogamus et obsecramus vos, ac eciam requirimus, vt cum iuxta compac- tata facta fuerit publica et solemnis discussio, restetque declaracio facienda, cumque eccle- siasticam susceperitis vnitatem, velitis nobiscum in ipsa declaracione interesse, et vnanimiter in hac re ad laudem Dei et honorem ecclesie sue concurrere. In qua quidem decisione iuxta spiritus sancti dictamen facienda, auditis primo motiuis vestris, si qua proponere velitis, sicut sepe dictum est, honori incliti regni vestri debite consuletur et prouidebitur, ita vt sicut in ceteris omnibus, ita et in hoc eciam erga vos caritatem nostram experiamini. Et quia vna de peticionibus vestris continet, quod decisio fiat iuxta iudicem compactatum in Egra, respondetur quod iudex ille, qui nominatus et expressus fuit in concordatis in Egra, fuit et est et erit iudex in omnibus credendis et agendis in ecclesia sancta Dei, et secundum illum sacrum concilium procedere intendit in omnibus spiritus sancti gracia assistente. Aliarum vero peticionum vestrarum quedam dependent a compactatis, et ad illas diximus, quod compactata semper obtulimus, offerimusque per omnia velle implere et obseruare, et ab illis in vno iota nullatenus deficere, et ita vos deprecamur et requirimus, vt pro debito et honore regni vestri velitis illa similiter adimplere, et apud regnum vt in cunctis adimpleantur operam dare; ad noticiam enim nostram, quod cum displicencia referimus, peruenit nonnulla de ipsis compactatis in multis regni ciuitatibus et oppidis nondum esse impleta. Ad alias vero peticiones, que gracie innituntur, dicimus quod, quic- quid salua honestate ecclesie faciendum videbitur, id per concilium libenti et grato animo fiet. Alique vero de vestris peticionibus sunt, que neccessario a declaracione facienda dependent, quibus iuxta ipsam declaracionem responsum ac deliberacio conueniens fiet. Ad vltimam peticionem vestram de vniuersali reformacione ecclesie respondetur, quod hoc sacrum concilium a sui exordio studium et operam circa desideratam reformacionem ecclesie prebuit, et prebere Deo auctore intendit, multaque super hoc decreta edidit, sed inimico humani generis procurante multa impedimenta circa hoc habuit; nichilominus in spe non deficit, nec per Dei graciam in studio deficiet et labore. Multa quidem super hoc auisata sunt et concepta, que cum Deo largiente opportunitas fiet, ad execucionem pro- ponenda erunt ad Dei gloriam et ecclesie reformacionem, honestatem et decorem accom-

Strana 1077
Liber XII. Caput XXIII. XXIV. 1077 moda; sed quoniam, vt sapiens ait, omni negocio tempus et opportunitas est, omnia sunt cum sapiencia, suauiter et opportune disponenda, vt ea, que si opportune fierent, possent esse multum accommoda, importunitas minus vtilia (non) reddat. Hec sunt que nomine sacri concilii ad postulacionem vestram respondemus, rogantes vt cum ea caritate, qua a nobis dicta sunt, suscipere et vestris referre velitis." Caput XXIV. Replicacio Bohemorum contra responsionem concilii, sed non affirmancium eorum raciones. Triduo autem succedenti conuenerunt quasi omnes prelati, magistri et doctores, audituri super dicta responsione Bohemos, Johanne Pzibram proponente replicaciones in aduersum, et quia generalibus verbis datis esset incertitudo, et quia nec per huiusmodi satisfieret concordie et vnitati regni sui, et quia, si per concilium fuerat laboratum per sex annos pro honore regni Bohemie, sic eciam regnum pro honore et reformacione ecclesie laborasset per viginti, et ad hoc inuitasset reges et principes circumpositos regno suo. Qualis autem fuerit reformacio per Bohemos sollicitata, ostendunt libro relata primo, specificante suarum continenciam epistolarum, attestancium id expresse ipsos optare, quod omnes reges et principes eisdem essent adiutorio, vt omnes episcopi et sacerdotes pelle- rentur extra christianitatem; cum vero apostolica doctrina testante illi sint forma gregis, hoc est fidelis populi christiani, inuitabant igitur, vt reformacio fieret ecclesie, forma illi non manente. Dicebat consequenter Pzibram, quod regraciabantur de diligencia concilii, cuius tamen vocacioni paruissent in eo, quod vocati venerant ad discussionem faciendam ; nec vmquam regnum intendisset decisionem fiendam esse per concilium iudicialiter, sed cum voluntate et assensu eorum per tractatus. Ad oblacionem vero, vt interessent delibe- racioni inter patres Procopius et Johannes Pzibram sacerdotes, replicabant mandatum regni esse commune omnibus sex oratoribus, nec validum vel acceptum regno esset, quod per duos ageretur, et circa hoc merito ipsi reformidabant, quod concilium procederet per pluralitatem vocum ad decisionem. Item quod ipsi semper condixerant, et concilium sic concesserat, in hac materia procedendum fore secundum iudicem in Egra compactatum, secundum quem iudicem probassent intentum suum, quia Christus sic instituit sacramen- tum eucharistie sub vtraque specie, et Johannis vi. de vtraque specie diceretur „nisi man- ducaueritis etc., Augustino dicente, quod Christus exposuit se ipsum, et quod loquitur de sacramento sancte mense sue. Ille autem sensus de spirituali manducacione, datus per Johannem Polomar, quod erat secundum adaptacionem, et volebat eum facere litteralem, quia proprium responsioni sue, et alias non poterat ad argumenta contraria respondere; item quia, si communicare sub vna specie erat de precepto, igitur sub vtraque. Quo vero ad peticiones per eos datas et responsionem ad illas eciam replicauit, dicens non omnes dependere ex decisione articuli de precepto, ideoque potuisse concedi specialiter illam de liberacione, et introducenda conformitate ritus sub vtraque specie per totum regnum, pro- quo maxime instabant, quia sic pacari possent diuisiones, que tune et in futurum occurre- rent, aliis dicentibus "nos melius", et aliis "nos vtilius ac secundum preceptum communi- camus". De aliis eciam graciosis peticionibus quod alique potuissent concedi, ne reuer-

Strana 1078
1078 Liber XII. Caput XXIV. XXV. terentur manibus vacuis. De reformacione autem vniuersalis ecclesie, quod fieret per con- cilium, continuabant peticionem suam, ea causa eciam quia sic contineretur in compac- tatis; similiter de eliminacione criminum, specialiter publicorum. De requisicione autem ad interessendum dixerunt se iam amplius non posse stare, quia si hactenus vrgentes cause erant ad reuersionem suam, nunc vrgenciores propter in regno nouitates contigisse post eorum recessum, ideo petebant cras generalem congregacionem, vt valedicerent con- cilio. Hec fuerunt principalia per eos dicta, concludendo, quod dignarentur patres remit- tere eos cum bona spe ad regnum. Post huiusmodi replicacionem petito vt darent in scriptis, quia sic visum est eos apud se tenere, responderunt non posse, quia difficile esset eis. Et tunc presidens concilii ex consensu deputatorum resumpsit omnia superius dicta, interpellans Johannem Pzibram supplere aut corrigere ; ille autem nichil correxit, sed con- testabatur, quod illa dicta per eum, raciones allegando de materia precepti, dixisset solum nomine suo. Quo verbo perspicue monstratum est, quanto retrocessissent gradu, vt non fuerint ausi affirmare nomine regni dictas esse raciones, quas in mundum publicauerant probaciones asserte per eos euangelice veritatis, et quam dixerant millenis necibus se velle redimere. Apparuit denique id ipsum verificante replicantis huius exemplo, ecclesiam, dum in generali synodo est legittime congregata, vt castrorum ordinatam aciem terribilem esse, domantem presumentes de virtute propria, et in sapiencia sua gloriantes. Siquidem ismet Johannes Pzibram prima eius comparicione coram toto cetu patrum dixerat, communionem sub vtraque specie concedendam esse in toto mundo, quia esset veritas diuine legis, prout intendebat clare ostendere. Caput XXV. Ad Bohemorum replicaciones responsio, iustificans datam eis responsionem. At vero quia desuper hiis personalibus dande non erant loquele nee sermones, oratoribus ipsis magnopere instantibus generalem fieri congregacionem, ne super materia principali verbum remaneret in ore eorum, die ista sero et in crastinum de mane super responso ad replicam dando conuenerunt deputati; quibus visum est, ne sequenti die in generali congregacione propterea inuitarentur, vt sero conuenientibus patribus et ora- toribus ipsis presidens concilii responderet. Quod et fecit, ex ordine ad singula puncta dicens generalem responsionem sibi datam fuisse, propterea quod oporteret primo pre- cedere declaracionem, vt specifice ad petita per eos responderetur a sacro concilio, patres- que in responsione ad multa respexissent, specialiter ad disposicionem temporum, et quo- niam per hoc satisfieret concordie regni Bohemie, seruando ordinem compactatorum. Quod vero replicabant laborasse eos, quia paruissent vocacioni facte veniendo ad concilium, conmendabat ipsos, sicut de ea re merito debebant conmendari. Decisionem preterea iudi- cialiter esse faciendam, quod sic intelligi debuit, quia super materia de precepto fuissent contrarie asserciones, nec decisionem fiendam esse per tractatus fuisset vmquam conclu- sum. Illud tamen semper debuit intelligi, quod decisio fieret prout pertineret ad veritatem et honorem regni sui; nec in huiusmodi decisionibus ordo iudiciarius seruabatur, quia erant super materia fidei, sicut eciam factum reperitur in aliis conciliis generalibus, quia, quando diffiniciones fiebant, principaliter respiciebatur ad veritatem. Quodque fuerat dictum

Strana 1079
Liber XII. Caput XXV. 1079 eis sacerdotes posse interesse in declaracione, quia vt communiter in hiis, que sunt fidei, magis sunt instructi clerici quam laici, et laici conformant se iudicio sacerdotum; ipsi eciam quatuor seculares qui oratores erant, pocius insudarent ad strenua alia exercicia sua, vel in armis vel alias, quam ad studium sacre scripture; et licet dicatur, quod in causa fidei omnes in concilio generali admitterentur, hoc tamen erat ad audiendum. Verum hiis non obstantibus, si vellent ipsi seculares quatuor interesse deliberacioni patrum, eciam eos libenter audirent, nec deberent reformidari vota patrum, quod ad pluralitatem vocum deci- deretur, quoniam in arduis, et specialiter in hiis que fidei sunt, permaxime attenditur ad eos, qui maiori racione vel auctoritate fundant se in dicendo ; hunc. preterea modum fuisse tentum in omnibus conciliis generalibus, quoad diffiniciones fidei a maiori parte vocum deliberari et diffiniri, quomodo in Niceno concilio, vbi fuerunt tricenti triginta quinque, quorum xxviI. fuerunt cum opinione Arrii, et iudicatum fuit pro maiori parte. Quod autem secundum iudicem in Egra concordatum Pzibram diffiniri replicabat, sic concilium inten- deret, nec contra facere vellet, eciam si per eos rogaretur, propterea quod nunquam vel- lent nisi ad legem diuinam ad aliaque ibidem expressa attendere. Ad probaciones denique per ipsos inductas per Johannem Polomar responsum iam fuerat, sed nichilominus adhuc concilium cum magna maturitate super hoc deliberaret. Diuisiones quoque ob diuersitatem ritus quod non debebant timere oriri, ymo pocius ex coaccione, quam insuete volebant introducere contra eos, qui seruabant ritum, quem seruarunt patres et proaui sui, sic enim ex coaccione faciendo viderentur facere ex tristicia aut neccessitate ; tamen hylarem dato- rem diligeret Deus, et sufficere deberet vtrisque tam sub vna, quam sub vtraque specie, sicut dicebat forma decisionis data per deputatos, quod scirent communionem eucharistie esse salutarem et vtilem. At vero peticiones suas ex gracia eciam bonis respectibus opor- tebat differri, quia, vt dictum extiterat, expediens foret primo ad articulum principalis declaracionis intendi ; nec istud erat reuerti manibus vacuis, quia redirent cum bona spe et fiducia, vt per concilium in tempore prouideretur. Ad reformacionem denique vltimo petitam per eos vt procederetur, semper id patres intenderent, foretque gratum Bohemos ipsos remanere, vt simul in hoc laborarent ; similiter quoad eliminacionem criminum ita eciam intenderent facere, quantum expediens foret. De recessu autem eorum quia dice- bant esse neccessarium, multum patribus displiceret, qui intencionis erant exhortari et requirere ipsos ad permanendum vsque ad diffinicionem; erat tamen in eorum posse, nec concilium tenere vellet ipsos inuitos, quia si nullus ad concilium veniens esset detentus, multo minus ipsi specialem saluum conductum habentes. Congregacio autem petita ab eis fieret, ac eciam quandocumque peterent. Et quantum ad conclusionem petitam ab eis, vt patres remitterent eos cum bona spe ad regnum suum, quod sic intenderent patres con- cilii, poterantque habere bonam spem in quatuor: quod concilium in decisione articuli de precepto attenderet ad honorem regni sui, quod intendebat implere compactata eciam vsque ad vnum iota, quod in peticionibus gracie faceret omne quod videretur sibi expedire salua ecclesie honestate, et quod nullatenus negocia ipsius regni negligeret, sed prout fecerat hactenus, instandum semper esset vsque ad perfectam consummacionem vnitatis et pacis ; scribereturque per concilium ad regnum littera conmendaticia de diligencia super conmissis. Hiis auditis per Bohemos, repetito quod primo aduersus responsionem dixerant, allegantes se non posse expectare, quia vrgenciores ad recessum cause vrgerent, fuit

Strana 1080
1080 Liber XII. Caput XXV. XXVI. petitum, vt quatuor illa, de quibus per eos habenda erat spes, darentur in scriptis; sed ad hoc responsum non extitit, cum replicata per eos dare in scriptis noluissent. Caput XXVI. Vltima proposicio Bohemorum, querulancium remitti manibus vacuis, qui pro pace dimisissent tributa ex terris circumuicinis regno, eciam ad triginta milliaria; eorum vero rogatu liberatus est a carceribus Alexander cursor, qui falso plumbauerat parcialem conclusionem legatorum. Die igitur sequenti xxix°. Nouembris in petita ab eis ordinariaque congregacione Bohemi per organum Johannis Pzibram proposuerunt, quantis cum laboribus esset per concilium et ipsos habita pax illius regni, quodque ob reuerenciam ecclesie, et pro bono pacis dimisissent multa loca, ac multa tributa, que a terris circumuicinis eisdem annuatim soluebantur, fere a triginta milliaribus vltra regnum, et quomodo paruissent concilii voca- cioni, venientes ad discussionem super sua veritate de precepto communionis ad plebes, adduxissentque ad hoc probandum plus quam neccessarias raciones, nec (non) responsiones eis datas expugnassent quantum potuerant; cumque dedissent nouem peticiones, nullam earum obtinuissent, vnde fiebat quod tristiores ac mestiores redirent ad regnum manibus vacuis. Et quoniam dictum eis fuerat, quod concilium intenderet ad decisionem, requirebant non alias determinari, quam secundum iudicem compactatum, alias non consensuri. Dicebant exinde, quod ex hac vacua remissione daretur occasio volentibus malignari in regno faciendi scandala et diuisiones, aliaque multa mala, et nisi concilium prouideret in breui, fortassis per dictos malos pax rumperetur. Dicebant rursus, quod nobiles et barones regni detur- bauerant et vicerant rebelles regni ipsius, qui nunquam per quoscumque exercitus, sepe contra eos venientes, potuerant deuinci, nee per quoscumque principes. Et postremo ser- mone effuso regraciati sunt, conmemorantes honorem et humanitatem sibi in concilio impensos. Legatus autem cum themate "non cessamus pro vobis orantes et postulantes, vt impleamini agnicione voluntatis Dei“ multa eleganter dixit de caritate et vigilancia con- cilii circa regnum Bohemie, quodque non deberent tristes redire, quia cum bona spe, et si vellent remanere, quod requirebat, vt interessent diffinicioni questionis, quod illa in breui fieret, et ad suas peticiones intenderetur statim. Quo vero ad iudicem per eos nomi- natum, quod sic intenderetur per concilium secundum illum diffinire, ipsique Bohemi pote- rant confidere semper patres intentos ad ea, que vnitatis essent et pacis; deberent prop- terea et ipsi in regno facere bonam informacionem de caritate et sollicitudine concilii circa illud. Post hec Bohemi supplicarunt concilio pro Alexandro cursore, qui erat in car- ceribus vinetus propter clandestinam plumbacionem bulle de conclusione parciali legatorum, quoad eleccionem Florencie et Vtini pro ycumenico concilio; cumque fuerit a latere con- memoratum, dudum eciam consulatum Pragensem concessisse legatis concilii aliquos vinetos, iudicatos ad mortem, multis dicentibus "placet“, cardinales vocatis alias super hoc depu- tatis locuti sunt, et adductus est ille in presencia congregacionis per Georgium oratorem imperatoris, libereque redditus ipsis Bohemis. Cum vero supplicassent pro restitucione eius ad officium quod primo habebat cursoris, dictum est materiam remittendam esse ad depu- taciones. Illo autem sistente flexis genibus ante patres, legatus requirebat sub attestacione

Strana 1081
Liber XII. Caput XXVI. XXVII. 1081 diuini iudicii, vt coram omnibus diceret, si vnquam ei mandauerat predictam bullam bullare, et si de hoc in carcere fuisset interrogatus. Qui flens respondit, quod nunquam mandasset ei super hoc, nec pro nec contra, sed bullasset ad instanciam Bartolomei de Batiferris secretarii sui, fuissetque deceptus per eum. Ad secundum vero cum in cepisset respondere, a pluribus facta est interrupcio, et legatus commotus, prout apparuit ex vultu, per modum querele dixit ad patres nunquam se eis meruisse propter tot seruicia et labores, quos pro ipsis ferret, vt sic contra eum deberent inquirere; ymo si adhuc mandasset, conseruari debere suum honorem. Bohemi vero regraciati de liberacione dicti Alexandri, statim post congregacionem recesserunt multis ex patribus concilii honoris causa associantibus eos. Narratis summarie gestis tam acerrimarum quam multiplicium habitarum coram sancta synodo disputacionum super causa fidei cum Bohemis, iam manifestare condecet doctrinam pluuie salutaris, e celo militantis ecclesie condescendentem post tantam vehemenciam ven- torum et condensacionem nubium, circa materiam pronunciande sentencie diffinitiue con- cordibus effectis patribus sacri concilii, non vero de forma aut tempore, que ingesserunt adhuc non paruas difficultates, prout de hiis aliisque grauitatis magne explicatur sequenti narracione gestorum Decembrio mense. Caput XXVII. Littere regis Aragonum contestantis de neccessaria correccione summi pon- tificis, congratulantis synodo ad hoc intendenti, et sicut alia decreta mandauerat obser- uari, ita desuper processu eciam non parceret laboribus personalibus, prouisioque facta ei fuit contra pape vexaciones. In quo celebrate sessio vna et quinque generales congregaciones, incorporati autem procuratorie Johannes Londensis archiepiscopus, personaliter Bartolomeus de Zam- bechariis Bononiensis, Herueus sancti Gildasii Nanetensis diocesum abbates, Hermannus Rosemberg decretorum doctor, Jacobus Locher prepositus Brixinensis, Hugo de Villamari cantor Antisiodorensis, canonici quinque, priores tres et tres alii. Sancta synodus recepit litteras imperatoris die xxvn°. Nouembris, significantis eum adiisse oratorem synodalem Vicensem episcopum, quem libenter audierat, quamuis non ad plenum propter infirmitatem, sed in breui audiret et expediret ; rogabat vero supersederi interim a quacumque nouitate circa pape processum. Per alias autem episcopus referebat plenius contingencia itineris, disposicionemque suam ad disputacionem super materia auctoritatis ecclesie et iustifica- cione synodalis aduersus papam processus, hortatus patres bone spei esse quoniam, vt sen- tiret, imperator bone erat intencionis circa facta ecclesie, cum eoque existere Johannem Francisci pape oratorem ; vnde episcopus ipse optabat Vienne audienciam prestari, asti- turis tune prelatis et doctoribus studii illius. Significauit eciam Constanciensis episcopus, concilii legatus in regno Bohemie, per litteras xix'. Nouembris post accessum dicti Vicensis episcopi recessum a Praga imperatoris, deque in regno ipso prospero successu rerum ecclesie, quindecim iam monasteriis restitutis et ceteris ecclesiis, in quibus seruaretur vni- uersalis ecclesie ritus, concessamque fuisse per regnum libertatem omnibus libere acce- dendi et morandi Prage, nec astringi ad aliud, nisi obseruare que in concilio determina- rentur. Accepit item litteras Francie regis, datas Parisius tercia mensis, requirentis vt Scriptores II. 136

Strana 1082
1082 Liber XII. Caput XXVII. iusticia ministraretur Johanni de Haricuria, Tornacensi episcopo, translato inuite ad eccle- siam Narbonensem ; conmendabat autem synodum sanctam, contestatus Christum diebus hiis illam congregasse ad tuendam decretorum auctoritatem. Alias quoque regis Aragonum datas Gaete quarta Nouembris, conmemorantis significata ei per synodum quoad decreta iam facta reformacionis, processus quoque aduersus papam inchoati, vt in prosecucione reformacionis assisteret requirentem, mandaretque per omnes subditos suos obseruari syno- dalia decreta edita et edenda. Ad que respondebat non posse explicare, quanto gaudio et exultacione affectus fuisset, videns zelum patrum, feruentem constanciam et fortitudinem aduersum obsistentes reformacioni; namque presidentis sedi apostolice vicio, aut negli- gencia Romana curia adeo infamata erat, vt vniuersam Dei ecclesiam perniciosis exemplis in scandalum duceret atque perniciem. Laudabatque plurimum, vt postquam leuia remedia frustra et sepe cum papa temptassent, ad duriora processissent; etenim suo iudicio res fuisset deducta, vt nisi per ipsos debita prouisio adhiberetur, aut quod inpune peccandi libertas omnibus daretur, auctoritate conculcata conciliorum, aut quod corrigendus summus pontifex esset; et vltimum esse eligendum nemo recte senciens inficiaretur, quocirca rogabat vt bene cepta et mediata ad optatum finem tam diuque expectatum perducerent. Nec retraheret plurimorum, que sua sunt querencium, non vero que Christi, contradiccio ; sperabat enim in Christo, cuius res agebatur, animos principum et aliorum sic illuminaturo et inducturo, vt cuncta per ipsos patres diffinienda deuote suscipientes firmiter obser- uarent; semetipsum autem firmissimum et pro posse suo inuariabilem nossent, et quicquid sancitum ac diffinitum per eos foret, pro lege habiturum, a suisque subditis auctore Deo facturum obseruari, sicut iam fecisset in obseruacione decretorum editorum, que omnia ad vnguem magnis sub penis custodiri mandauerat, dispositus facere omnia, que auxilio et fauori synodo essent, non parciturus aliquibus laboribus personalibus, periculis et expensis. Gracias vero agens, quod ad tantum bonum, plenum meritis, eum sua sponte currentem sollicitassent, rogabat dari fidem oratoribus suis apud synodum constitutis, sua ex parte nonnulla exposituris. Quorum Panormitanus archiepiscopus perlecta littera laudabat assi- stenciam, obedienciam regiumque fauorem, nec id facere eum propter patriarcham, quem papa misisset cum gentibus aduersus regem, sed ob zelum ecclesie, in auxiliumque et robur concilii, imitatus mores progenitoris sui, de quo orbi non erat ignotum, quomodo se habuisset erga Benedictum papam xII., postquam noluit concilio Constanciensi obedire; etenim quamuis naturalis suus et de maioribus regni, obedienciam illi subtraxisset in pri- mis; ipse quoque rex, priusquam patriarcha transiuisset ad regnum, mandauerat suos exire a curia Romana. Ludouicus autem prothonotarius in id ipsum, quod dixerat Panormitanus, multos allegauit textus iuris, laudans patrum vnanimitatem super agendis. Ad credenciam vero explicandam supplicarunt deputari sex vel octo, qui in deputacionibus facta generali relacione, petita esse in fauorem concilii execucionemque decretorum eius, nomine concilii litteras dederunt, quibus regnicole Sicilie, magis quam litteris pape, adherentes perman- serunt in regis obediencia; vtque postea sui oratores attestabantur, non tanto fuissent auxilio regi eciam duo millia lanceatorum stipendiata per annum, quanta ei profuit prouisio synodalis. Cum vero magna multitudo ex dominiis regis ipsius concilium adiisset, tam de constitutis quam Romana curia, ad horum instanciam conmissum extitit, vt per cardinalem Arelatensem sub nomine concilii declaracio fieret, qui e Romana curia de mandato regis

Strana 1083
Liber XII. Caput XXVII. XXVIII. 1083 prefati recesserant conciliumque adierant, incorporatos eorumque familiares recessisse iuste, licite ac honeste, penasque contra eos fortasse propterea inflictas nullatenus incur- risse. Quam plurimis particularibus mense isto in generali congregacione conclusis, inter alia generalia fuit conclusum contra generales quatuor ordinum mendicancium super voca- cione quam faciebant, vt supposita illorum venirent ad Ferrariensem congregacionem; etenim desuper affixis bullis ad valuas ecclesie Basiliensis per synodum facta est inhibicio ipsis sub priuacionis eo ipso officiorum suorum, et aliis penis in decretis expressis, ne quouis modo presumerent accedere ad pretensum Ferrariense, vel aliud, si dici mereretur, concilium, nec suos fratres conuocare, aut directe vel indirecte inducere ad illud, quinymo inductos reuocarent, et aliquos sufficientes in theologia magistros ad Basiliense destinarent concilium, per ipsum reuocatis quibuscumque in contrarium pape mandatis. Fuit eciam conmissum deputatis ante recepcionem dictarum litterarum instare pro accessu imperatoris ad concilium, vtque de expensis prouiderent. Ad supplicacionem quoque illius concessa est conmissio, vt informacio fieret de sanctimonia vite et miraculis ad finem canonizacionis beate memorie Margarete, filie quondam regis Vngarie. Preter premissa mense isto duo alia gesta fuere, vno adepto finem et altero agitato plurimum replicacionibus; primum est determinacio synodalis circa materiam precepti de communione eucharistie, pronunciata in sessione publica, alterum super cedula legati secundo referenda loco. Caput XXVIII. Resistencia contra presidentem concilii, notantem patres de imprudencia, si sentencia ferretur super disputacionibus Bohemorum, deque motiuis, quare loco isto expli- canda est iustificacio sentencie synodalis, communionem sub vtraque specie non esse de precepto quoad omnes fideles. Siquidem post recessum oratorum Bohemie patres in concilio sistentes, modo quo Lucas in actibus apostolorum describit fecisse Thessalonicenses laudato more, scrutari voluerunt, si audita in illorum disputacione ita se haberent in sacris scripturis. Die igitur quinto post eorum a concilio recessum conuenientes deputati deliberauerunt per concilium decretandam esse determinacionem super materia precepti, et quam primum fieri posset, dato ordine, vt concepta forma per aliquos ex deputatis, priusquam deferretur ad deputa- ciones, inquirenda essent vota prelatorum. Hec velut deliberata a maiori parte deputatorum postquam legatus conclusit, adstatim exordio premisso nolle se patribus obuiare, plures allegauit raciones contra motiua eorum, qui pro conclusione dixerant, contestatus sibi videri, prout Johannes de Polomar in suo exposuerat voto, determinacionem non publice, sed fiendam secreto esse, inde mittendam per oratores concilii ad regnum Bohemie, prout actum extiterat prima vice, determinacione facta super tribus articulis. A semetipso autem dicebat, quod alias non videbatur sibi prudenter agi, nisi forte intendebant patres vitra non agere, ita quod hic esset finis laborum concilii super causa fidei Bohemorum, nec vltra agendum restaret, quod tamen non erat ; nec in ea re intendi decebat mundanum honorem, quomodo aliqui in suis votis raciocinabantur, quia Basiliense concilium desuper laborasset, honorem determinacionis non esse alteri concilio deferendum; timebatque, prout affirmabat, si determinacio in publica fieret sessione, frustrari a laboribus suis pre- 136*

Strana 1084
1084 Liber XII. Caput XXVIII. stitis iam super causis Bohemorum per xiI. annos. Cum vero plura similia hiis dixisset, Panormitanus premittens se dolere, quod in concilio agi non posset res aliqua vnanimiter, dicebat ex hoe aliis occasionem prestari synodalibus non acquiescere gestis, quemadmodum actum extiterat anno isto circa decretaciones duas, vnde papa fomenta susciperet ad disso- lucionem concilii, ad aliaque grauia et periculosa ex diuisione patrum in concilio, in quo si concordia esset, omnes eius determinacionibus acquiescerent. Vt vero racionem redderet captate conclusionis decretacionis publice faciende, conmemorabat nonnullas ex racionibus allegatis per deputatos, videlicet propter adimplecionem compactatorum, confortacionem quoque bonorum, ac eciam propter vitandum scandalum parcium vicinarum, indubie ori- turum, si post tot tamque grauissimas disputaciones a quinquennio iam habitas cum Bohe- mis concilium non diffiniret, etenim omnes presumerent, quod Bohemi tenuissent veritatem, aut quod concilium desuper dubitaret; sic eciam faciendum esse responsum sepe fuerat oratoribus Bohemorum, qui pecierant supersederi a diffinicione, donec Greci ad concilium yeumenicum venirent. Post ista aliaque motiua repetita, legatus premittens se corrigi velle per ipsum Panormitanum, dicebat se mirari quare premiserat dolendum esse; namque concluserat ipse iuxta maiorem partem, sed que dixerat exposuisset, prout erat moris aliorum exponere votum suum, et si hoc non permitteretur, iam libertas non esset, seque pacienter omnes semper audiisse; qui circa illud factum decretacionum nunquam respuerat vias racionabiles, quinymo acceptauerat cedulam per ipsum Panormitanum confectam, sed propter locum multi voluerant non intendi ad reduccionem Grecorum. Cum vero ista alia- que pungencia dixisset, ipseque Panormitanus non minus aduersus eum, successit et tercius contencionem adaugens Johannes de Polomar, qui velut in defensionem legati suique voti iustificacionem multa in Panormitanum dixit, prout astantibus visum est, quam decuit acriori sermone ; cumque ambo oratores essent regis Aragonum, interponentibus se col- legis, petens veniam reconciliatus est. Igitur legato ipso aliisque patribus cunctis consen- cientibus, vt determinacio fieret per ecclesiam de materia precepti, super quam precesse- rant tam grauissime plurimeque disputaciones, conuenientibus deputatis magistri in theo- logia, priusquam resolutiue darent vota sua circa diffinicionem materie, pecierunt reuideri allegaciones factas per oratores Bohemorum, conueneruntque diebus sex continuo, aliquando mane et sero. Et primum allegantibus quibusdam verba Christi "hoc facite in meam con- memoracionem" vim non habere precepti, Johannes Polomar sustinere volens, prout dixerat in disputacione publica, resoluebat se, affirmans illud preceptum esse et datum ecclesie, sed non propterea obligari singulos fidelium ad illud implendum, nisi quemadmodum ecclesia determinaret, exemplo dato, quod alias dixerat sepe de precepto principis facto ciuitati, non omnes ciues ad id obligari, nisi iuxta ciuitatis ordinacionem ; fuerat autem ex opposito eciam coram omnibus deputatis multiplicatis racionibus deductum id verum non esse. Vtque racio innotescat diffinicionis synodalis, fideles non conficientes minime astringi ex precepto domini ad suscipiendum sub vtraque specie, panis scilicet et vini, eucharistie sacramentum, sicut factum est in decretis quarundam ex preteritis sessionibus, sic eciam et nunc aperienda sunt motiua quedam, quinymo pociori vrgente racione, cum in ecclesia propter eiusmodi questionem tam diuturne tamque grauissime fuerint persecuciones, disputaciones quoque synodales. Huiusmodi autem raciocinacio, prout tunc facta extitit, mani- festanda nune est, summaria tamen allegacionum tunc factarum comparacione. In quibus

Strana 1085
Liber XII. Caput XXVIII. XXIX. 1085 pro auisamento supponebatur, quod nullum sacramentum legis gracie in quantum huius- modi, hoc est in quantum medicina salutaris, expresse est de precepto diuino, obligante sub pena dampnacionis eterne ad suscepcionem sui. Probacio autem auisamenti huius diffi- cillima esse videtur, tum ex sui natura, quia negacione firmatum, et quomodo negantis factum nulla in rerum natura est directa probacio, ita et ius negantis diuinum, vbi in scriptura sacra nulla desuper auctoritas reperitur expressa, quomodo sepe dictum fuit Bohemis disputacionis tempore, ad eos pertinere probacionem assercionis sue, tum quia nomen precepti in sacra scriptura sumitur multipliciter, nimium vna ab altera differenti significacione, vt vix adhue analogice possint inuicem comparari, tum quia sancti aliique doctores adhuc multiplicius hoc nomine "preceptum“ in suis scripturis vtuntur, philosophi quoque, ita vt omnis doctrina morum, quando est velut per se nota, preceptum appelletur ab eis, tum eciam propter commune dictum multorum, arbitrancium omne neccessarium ad humanam salutem a Deo esse preceptum. Caput XXIX. Quod octo modis preceptum in scriptura dicitur, articulosque fidei et sacra- menta de precepto non esse, declarata euidencius distinccione inter preceptum nature et discipline. Quod profecto verissimum est, etenim cum legem perfectam dederit Deus saluti congruentem hominum, omneque fecit quod facere debuit, Augustino teste quicquid extra sacram scripturam didicerit quis, si obnoxium est saluti, ibi dampnatur, si vtile est, ibi inuenitur, et cum ibi quisque inuenerit omnia, que vtiliter alibi didicit, multo abundancius in diuinis scripturis ea inueniet, que nusquam omnino alibi. Proinde quia sacramentorum suscepcio ad salutem pertinet, in sacra scriptura precepta reperitur, si preceptum acci- piatur pro quauis honestate, disposicione aut conmissione, seu facultate a superiori con- cessa, quomodo verbum istud pluries in diuinis eloquiis positum reperitur, item pro insi- nuacione, instruccione atque doctrina. Reperitur eciam aliquando positum in significacione minus propria, vt pro permissione, sicut de libello repudii, et rursus pro aliorum exemplo, vt de cecis, quibus precepit Christus ne cui dicerent, et quanto plus precipiebat, amplius illi diuulgabant, eciam absque vlla culpa, quia non vt sic facerent precepit illis, sed vt aliis exemplum daret propter bona opera nolle hominum laudem. Item reperitur nomen pre- cepti diuini extendi ad operaciones rebus insensibilibus conuenientes, vel nature condicione, sicut teste psalmista soli atque lune "preceptum posuit Deus et non preteribit“, et Job „quia precipit niui vt supra terram descendat", vel speciali assistencia diuine virtutis, sicut precepit Deus coruis, vt Helyam pascerent, et pisci vt Jonam euomeret. Ad eluci- dacionem igitur auisamenti, de quo sermo est, precepti nomen non generali aut minus pro- pria, sed accipiendum est stricta atque propria significacione, quomodo eciam Bohemi accipiebant, ecclesie imponentes culpabilem errorem, tamquam ex ignorancia diuini precepti, ideo non communicanti laycos sub vtraque specie. Quocirca ex visceribus scripture sacre secundum racionem fidei declaranda materia est; dato namque Bohemos non probasse intentum suum, non ideo ecclesia diffinire debuit esse veritatem catholice fidei, fideles non conficientes minime astringi ad communionem sub vtraque specie, quoniam sieut infidelitas

Strana 1086
1086 Liber XII. Caput XXIX. oberrancium fidem non euacuat, ita nesciencia eorum non constituit veritatem catholicam, vt propterea quod sufficienter non probent, ideo oppositum senciatur esse veritas fidei. Profecto Christo attestante non populis doctrinam fidei ab illis suscepturis, sed apostolis, qui sunt lux mundi, datum est nosse misterium regni celorum; hiis etenim Christus pre- cepit docere omnes gentes, et docere eos seruare quecumque eis mandauit. Propter quod episcopis, apostolorum successoribus, aliisque in generali synodo legittime congregatis, datis a Christo ad consummacionem sanctorum in edificacionem ecclesie, quibus datum est super quouis difficili et ambiguo indicare iudicii veritatem, et sic sentencialiter diffinire, datum vtique illis est primo que sit veritas fidei cognoscere, et per consequens illam inquirere, an ita vel non contineatur in canone sacro, eciam absque illorum quos docere habent requisicione, prout in sancta Basiliensi synodo cum Bohemis actum est, prorogari petentibus synodalem diffinicionem vsque ad Grecorum aduentum, minus fiducie habentibus de sentencia pro eis ferenda, qui iam fortasse aperte videbant apud se non fuisse agnitam veritatem, nullo episcoporum aut doctorum in iure diuino, quibus datum est nosse miste- rium regni celorum, constitutis in toto regno Bohemie, quoniam ab eis expulsis, vt sic dignos se redderent ad habendum diuinas illuminaciones, penes se retinere nolendo quibus a Christo donatum est nosse misterium regni celorum. Quod autem grauius, iuxta narrata prime colleccionis, in epistolis nomine eorum transmissis ad omnes Christi fideles, quos appellabant de communitate, continebatur se velle esse adiutorio, vt episcopi et sacerdotes extra omnem christianitatem expellerentur. Vt igitur perspicue videatur ecclesiam non errasse, communicando populum sub altera tantum specie, cuius oppositum Bohemi susti- nere volentes asserciones suas dicere cogebantur, quinymo euidenter appareat eos nesciisse sacramenta Dei, exponenda radicitus est differencia inter articulos fidei, sacramenta et diuina precepta, qua intellecta manifeste constabit auisamentum predictum, prima facie quibusdam apparens inconsonum racioni. Quod vt in medium poneretur causam dedit doctrina Hugonis in libro de sacramentis, qui differenciam assignans inter sacramenta legis nature, scripture et gracie sic ait: "primum igitur Deus ante legem paruulos consilio nutriuit, postea sub lege exercitatos precepto temptauit, nouissime sub gracia perfectos in libertatem spiritus ambulare permisit". Ab vltimo autem predictorum trium articulorum, videlicet sacramentorum et preceptorum, incipiente exposicione, scholis theologie ac doctrine communi christiane religionis notissimum est, quod preceptum propria significacione illud dicitur, cuius transgressio aut pretericio opportunitate data est dampnabilis culpa, per hoc a consilio differens, et sie ab operibus misericordie aliisque multis. Alio quippe modo ex neccessitate diuini precepti tenetur fidelis ad refeccionem pauperum, et alio ad susten- tacionem parentum, quorum sane opportunitas, non vero quomodo in illis, vt sub precepto, cadat, est inspicienda extrema neccessitas; precipiente namque filiis Deo, a quibus vite essenciam, nutrimentum et disciplinam accipiunt, eciam in sustentacione esse honorandos, non spectandum est vt ad ianuam filiorum diuitum parentes iaceant vlceribus pleni, de micis cadentibus de mensa illorum saturari cupientes, Deo item, qui precepit, acceptum minime ferente, si quod parentibus est dandum ad diuinum cultum deputatur, quomodo per tradicionem Phariseorum preteribatur mandatum illud. Adimplecio itaque diuini precepti non respicit dumtaxat extremam neccessitatem, sed opportunitatem attendit. Cuius pre- cepti genus duplex est, quia aliud nature, aliud discipline. Nature, quod eciam absque

Strana 1087
Liber XII. Caput XXIX. 1087 diuina reuelacione fieri dictat humane intelligencia racionis, vt sunt decem moralia pre- cepta, ab obseruacione quorum nemo capax racionis cuiusuis secte aut legis est exemptus, propterea quod horum noticia plus minusue explicita naturaliter est insita homini, testante apostolo gentes legem non habentes naturaliter ea que legis sunt facere, testimonium illis reddente consciencia accusancium inuicem inter se, aut defendencium cogitacionum. Itaque bona que facere, aut mala opera a quibus abstinere debet, cognoscere per semetipsum quis potest teste iudice magistraque, propria videlicet consciencia secum semper manente, docereque parata semper, quandocumque vult eam audire, quinymo vt se audiat quasi con- tinuo stimulante ; hoc autem docet apostolus, in premissis verbis signum dans atque euidens indicium boni et mali operis, huius si tamquam malefactum accusant, illius si tamquam benefactum sit, proprie defendunt cogitaciones. Sermo quidem non est de contempnen- tibus, qui in profundum venerunt peccatorum, qui letantur cum malefecerint et exultant in rebus pessimis, quos vt Egipcios horribiles tenebre operuerunt, vt se nisi cadentes non dimoueant de eo quo manent loco ; palpabiles eciam eorum sunt tenebre, vt fratrem suum et patrem non videant, Deum et proximum non agnoseant, vnde omnes alii sciunt discernere erroneum esse illorum iudicium. De hiis igitur, quamdiu in eiusmodi tenebris resident, men- cione non habita, sed de ipsis, priusquam in eum statum deuenerunt, aliisque hominibus cunctis iuxta doctrinam istam Pauli dicendum erit, quod ab inicio humane creature con- sciencia neminem vmquam propria accusauit, propterea quod circumspeccione preuia aliis fecerit, que vult sibi fieri, aut quod aliis non fecerit, que odit sibi fieri, quinymo proprie cogitaciones, tamquam eiusmodi opera ad beneficenciam et indempnitatem proximi bene sint facta, propriam semper defenderint conscienciam, econtra vero facientem, eciam si in solitudine esset, semper accusauerint. Itaque testimonio consciencie proprie noticia man- dati huius secundi "diliges proximum tuum sicut te ipsum“ per se patet cuilibet homini, nec minus primi, consciencia neminem accusante, quem suum recognoscit Deum dilexisse ex toto corde, humillime honorasse, seu tenuisse fidem iuratam aut promissam in nomine eius. Et quia hiis duobus mandatis vniuersa lex pendet et prophete, hine quantum ad decem precepta, que dicuntur nature, noticia naturaliter homini patet. Omnia quippe diuina mandata, teste propheta regio, sunt equitas, equitas autem medietas quedam est et in noticiam venit extremis cognitis, quorum alterum quia medietatem et equitatem super- excedit, alterum vero quia ab ea deficit, hine communis asserit doctrina, quod diuina pre- cepta sunt de actibus virtutum ; et quemadmodum ad cognicionem harum, ita et precep- torum diuinorum, que nature dicuntur, nulla habita noticia diuine scripture philosophi multique gentiles ex racione naturali potuerunt attingere, sicut legitur de Cornelio cen- turione, cuius, priusquam noticiam diuine legis haberet, elemosine accepte et exaudite fuerunt apud Deum oraciones, deque aliis multis in libro canonum apostolicorum vocatis ibidem iustis, aut colentibus Deum, qui licet incircumcisi et Mosaice legis cerimonias atque iudicia non obseruantes, custodiebant tamen decem precepta legis nature, cuiuis hominum racione viuere volenti naturaliter agnite. Aliud vero est preceptum discipline, cuius racio- nem velut discipulus quare fiat adimplens nescit, nisi quia sic preceptum est, ymo iudicio suo racioni esse contrarium persepe videtur ; vnde priusquam adimpleat, ad intelligendum precepti causam impedire se studiose non debet, sicut Eua fecit, cui Deus precepit ne comederet de ligno sciencie boni et mali, et ipsa volens de causa audire per verbum eius,

Strana 1088
1088 Liber XII. Caput XXIX. XXX. qui eam desuper interrogauit, serpentis, acquieuit subdole illius exposicioni et transgressa est. Vt enim illud fuerat preceptum nature de omni ligno paradisi comedere, humana racione sic fieri dictante, ita hoc erat preceptum discipline, cuius contrarium dictabat natura, cum esset pulchrum visu et ad vescendum suaue. Precepit rursus Abrahe immolare filium suum innocentem occisuro, quod videbatur esse contra legem nature, cum immolacio filiorum esset abhominabile peccatum, sed ille vt humilis discipulus magistro, et vt verus obediens domino suo, precepto acquieuit, et rursus quamuis racionem precepti non intelli- geret, non quomodo Eua impediuit se ad raciocinandum de causa, sed statim voluit implere media nocte consurgens. Id namque vt plurimum habet preceptum discipline, quod obligat adstatim, vt impleturus de causa illius disputare non debeat; vnde Petrus Christo dicens „domine tu michi lauas pedes" audiuit "quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea“, cum autem resisteret adhue dicens „non lauabis michi pedes in eternum“, quod factum Christi esset discipline mandatum, et desuper disputandum non esse docuit con- testatus „si non lauero te, non habebis partem mecum“, quo audito acquieuit statim maiori obediencie perfeccione. Quocirca sicut de facti substancia disputandum non est, nec si pro tunc sit opportunum adimplere mandatum, quia de illo discernere interest pre- cipientis; circa autem precepta nature maior est censure latitudo in adimplente, qui per se iudicaturus est, an tunc vel non sit tempus opportunum. Caput XXX. Aliam esse neccessitatem articulorum fidei, sacramentorum et preceptorum, et quare neccessitas fidei sub precepto non cadit. Sic igitur intellecta racione precepti, quod suscepcio cuiusuis sacramenti non sit de diuino precepto, inducitur primo ex diuisione doctrinali notissima omnibus, christianam religionem quoad neccessaria tribus constare: articulis fidei, sacramentis et preceptis; vnde sicut aliud est articulus fidei, aliud sacramentum, ita aliud est sacramentum, aliud preceptum, quia vnum diuiditur contra alterum. Siquidem articulus fidei, qui est credulitas veritatis reuelate a Deo, pertinentis ad hominum salutem, propterea quod ipse dixit et ecclesia sic tenet, est actus intellectus; preceptum vero passiue intellectum est voluntatis actus elicitus vel imperatus; sacramentum autem in passione magis quam in accione con- sistit, preterquam matrimonii fortassis et eucharistie, in quantum habet racionem sacri- ficii, sed eius vsus, de quo agitur, consistit in recepcione, itaque non solum numero et specie, sed genere inuicem differunt. Nec dici potest aliud esse preceptum, aliud ex pre- cepto, quippe si honoracio parentum non esset precepta a Deo, honor parentum non esset ex precepto diuino, et propterea si aliud est preceptum, aliud articulus fidei, sicut arti- culus non est preceptum, sic nec credulitas articuli illius cadit sub precepto diuino. Ita et de sacramento; preceptum quippe quia est operacio iussa a Deo fieri data opportunitate, vel inhibicio operis alicuius sub pena extreme indignacionis eius, illud obligat ad nouam culpam, vt quociens habita opportunitate non impletur, efficiatur quis reus. Obligatur namque infidelis honorare parentes, ita vt quociens opportunitate data non fecerit, dampnabiliter peccet; non vero sic stricte in Christum credere, vel baptismum suscipere, sicut tempore primitiue ecclesie legitur ecclesia ordinante certa tempora quam plurimos distulisse

Strana 1089
Liber XII. Caput XXX. 1089 baptismum suscipere. Eciam diebus nostris experimur differre quam multos, at qui si quauis data opportunitate obligati essent, iam infinicies peccarent; simili quoque modo esset eciam in christiano, si suscipere sacramentum penitencie esset preceptum a Deo, obligans ad nouam culpam quomodo illa moralia opportunitate data, infra annum frequentissime occur- rente sibi confitendi opportunitate, et sic grauior, quia cum Dei preceptum, horum delicto- rum maior esset multitudo quam peccatorum per anni circulum. Racione igitur irrefra- gabili doctrina hec lucet ab inicio christiane religionis, constare ac permanere eam in tribus predictis contra se diuisis inuicem, articulis videlicet, sacramentis et preceptis. Quorum primum saluator attestatus est esse diligere Deum, et simile huic diligere pro- ximum; si igitur de dileccione est primum mandatum, quia primum est credere siue agno- scere quam diligere, fides igitur non sub precepto esse dicitur, informis saltem de qua est sermo; nam cum est formata caritatis racione, diceretur cadere sub precepto, prout Johannes in sua canonica ait „si cor nostrum non reprehendit nos, fiduciam habemus ad Deum, et quicquid pecierimus accipiemus ab eo, quia mandata eius custodimus, et hoc mandatum est, vt credamus in nomine filii eius Jhesu Christi et diligamus alterutrum, sicut dedit mandatum nobis“. Hoc autem mandatum idem Johannes recitat in euangelio Chri- stum dixisse discipulis suis "mandatum nouum do vobis, vt diligatis inuicem, sicut dilexi vos, vt et vos diligatis inuicem"; itaque mandatum, de quo Johannes loquitur, est dileccionis pocius quam fidei respectu, cum referat se ad Christi mandatum, de dileccione tantum mencionem facientis. Exposuit preterea Christus iuueni illi desuper interroganti, que essent mandata seruanda volentibus ingredi ad vitam eternam, conmemorando illa decalogi, non vero sub mandati nomine significatis sacramentis, siue articulis fidei. Nec argumentum valet, si diligere est preceptum, igitur credere, ita quod si consequens est de precepto, igitur et antecedens ; antecedit namque diuicias acquirere honoracionem parentum, non tamen hoc est in precepto, cum filius possit eciam inuitis parentibus, si pro tunc con- stituti non sunt in neccessitate, paupertatem profiteri; sic igitur quamuis credere et per consequens cogitare, quia credere est cum assensu mentis cogitare, antecedat amare, stare potest vt consequens, non vero sub precepto cadat antecedens. Alia profecto neccessitas est articulorum fidei, alia sacramentorum, et alia preceptorum: prima neccessitas est vniendi se populo Dei, secunda est vt in illo populo viuat sanus, tercia est vt Deo sit et permaneat carus; per fidem namque aggregatur quis populo Christi, per sacramenta curatur a morbo peccati vel eius reliquiis, per obseruanciam preceptorum conseruatur in amore diuino, sic enim dicit "vos amici mei estis, si feceritis que ego precipio vobis“, et iterum „si precepta mea seruaueritis, manebitis in dileccione mea, sicut ego precepta patris mei facio et maneo in eius dileccione". Sed et de natura precepti vltra specificatam est eciam neccessitas altera, quoniam illi contraueniens non solum dileccione precipientis caret, sed nouam incurrit offensam; etenim seruus cognoscens voluntatem domini et non faciens plagis vapulabit multis, et propterea docente Petro melius est non agnoscere viam iusti- cie, quam post agnitam retrorsum conuerti ab eo quod traditum est sancto mandato. Obseruandi igitur precepti est neccessitas duplex, ne dileccionem domini quis amittat, et ne contra ipsum nouam conmittat offensam, quam eo ipso conmittit precepto eius contra- ueniens; non vero ita est, vt protinus conmemorabitur, in statim credendo fidei articulis aut sacramentis suscipiendis. Quia igitur et credere, et sacramenta suscipere, et precepta Scriptores II. 137

Strana 1090
1090 Liber XII. Caput XXX. obseruare neccessarium est, neccessitate per modum consequentis ad predicta tria se habente, arguere : hoc est neccessarium ad salutem hominis, igitur est preceptum, est vtique probacio a magis communi ad minus commune affirmatiue, quam illacionem notum est omnibus valde aut parum doctis inualidam esse; addit namque neccessitas seruandi precepti ad neccessitates alias duas racionem offense dampnabilis. Propter quod eciam si credere precedat amare, quia inuisa possumus diligere, incognita autem nequaquam, quamuis vtrumque neccessarium sit, non ideo vtrumque censetur, esse preceptum, huius altera sistente neccessitate quam illius. Ad illam vero maximam, qua dicitur, quandocum- que aliquid precipitur, omnia precepta censentur per que peruenitur ad illud, responsio est communiter data, quod illa non dicit de precepto, sed de conmissione. Sed esto, diceret de precepto: deficeret quando antecedens esset positum sub libertate; rege quidem pre- cipiente militibus pugnare, antecedens est esse milites, hoc tamen non est preceptum, sed permittitur libertati, vt qui voluerit miles fiat; simili quoque modo de sacerdocio celebra- cionisque eius officio, aut de episcopatu et pastura ouium. Ita igitur precipitur creden- tibus diligere Deum, sed credulitas, quia opcioni dimissa, non precepta esse videtur, stat- que simul vt sit neccessaria et opcioni dimissa, nulla ad id cogente precepti auctoritate. Causa autem, quare Deus non videtur precepisse fidelibus credere, fortasse inter alias illa est: nemo sane mentis inficiari (potest) neccessariam esse fidem, quia oportet accedentem credere, et sine fide impossibile est Deo placere ; sed ex hoc verbo magna vtique lucet dicti intelligencia, vt qui placere vult Deo, neccesse sit credere illi, sed an velit placere vel nolit, hoc est vtrum velit Dei esse amicus vel inimicus eius, quod hoc non precipit Deus, quia non cadit sub racione precepti. Cadit itaque seruos suos diligere Deum, quod et proprium est amicorum, sed cum velle placere Deo velleque esse amicum eius antecedat, quantum ad hoc prius non videtur quod Deus artet precepto, nec enim precepto aut inhi- bicione amici fiunt, sed agnicione, beneficio, promissione, communione accionum aliisque multis modis. Propter quod vt homines velint esse Deo placentes seu amici sui, id Deus non precepisse videtur, sed dedit semetipsum hominibus agnoscendum, qui, vt Paulus ait, non reliquit semetipsum sine testimonio, benefaciens, de celo dans pluuiam et tempora fructifera, replens cibo et leticia corda nostra; et vltra hoc quod magna hominibus con- tulit beneficia et confert continue, quia semetipsos et omnia que possident habent ab eo, adhuc insinuat hominibus quanta sibi erit merces si placeant, et quanta supplicia si non placeant. Etenim cum racione originalis peccati omnes homines a natura sint filii ire Dei, si illi non placent, credendo vera esse que reuelauit pro eorum salute, sed vel mendacem faciunt eum, vel contempnunt promissa eius, propterea quia manent sicut nati sunt filii ire, et vltra hec de amicicia eius non curantes, sed contempnentes eius doctrinam atque pro- missa, adiciunt sponte supra peccatum nature grauissimum aliud, merito digni fiunt eterna dampacione ; non vero quia contra preceptum eius fecerint, sed racione contemptus, cum nedum sufficiens, sed plus quam superabundans sit, vt inducatur quis ad credendum, reue- lacio veritatis facta a Deo per semetipsum vel nuncios suos, eterne quoque beatitudinis promissio. Sic enim saluator suam introduxit fidem, veritatem notificando et promittendo regnum celorum, cum vero illi credere noluerint, dampnacionis causam exprimens ait „si non venissem et locutus non fuissem eis, peccatum non haberent, nunc autem excusacionem non habent de peccato suo", item "hoc est iudicium, quia lux venit in mundum et dile-

Strana 1091
Liber XII. Caput XXX. XXXI. 1091 xerunt homines magis tenebras quam lucem, erant enim eorum mala opera“ etc. Et forte ea racione ad credendum non interposuisse videtur precepti auctoritatem, ne maior abinde contemptus excresceret; nam qui credere nolunt Deo, non acquiescentes veritati agnite, et promissa eius spernentes, multo amplius spernerent eius auctoritatem precepti, quo- modo legitur de Nabuchodonosor, quod contempserunt eius imperium, remittendo nuncios eius vacuos et sine honore omnes, qui non cognoscebant eum in regem. Lex etenim, que multorum est colleccio preceptorum, datur populo adunato sub aliquo principatu, et qui vult esse eorum princeps, priusquam recognoscant eum in talem, non incipit ab auctoritate precepti, sed promissione, beneficio vel aliis viis primo inducit, quatenus velint esse sui, sciens quod precepta dantur a quouis principe suis subditis, foreque irrisione dignum alieno precipere populo. Vt igitur homines digni esse mereantur recipere legem seu man- data Dei, primo requiritur quod sint populus eius; efficiuntur autem populus Dei per fidem, vocati fideles, quia per fidem differunt ab omni alio populo fidem Dei non habente, teste namque Daniele propheta non est Christi populus, qui eum non confitetur, aut qui negaturus est eum. Vnde prima vnitas populi Dei est vnitas fidei, docente apostolo cum ait „vnum corpus et vnus spiritus, sicut vocati estis in vna spe vocacionis", et subiungit inmediate "vnus dominus, vna fides". Itaque introduccio fidei est per vocacionem ad spem beatitudinis obtinende, et vnitas fidei pendet et causatur ex vnitate dominii et principatus ; primo namque per fidem recognoscitur dominus, et consequenter obeditur mandatis, et sicut nemo potest duobus dominis seruire, ita nec extremam debere fidelitatem, quia vel vnum odio habebit et alterum diliget, recepta eius adimplens, vel vni adherebit fidelitate et alterum contempnet spernendo verba eius. Caput XXXI. Quod vnitas sacramenti subsequens fidei vnitatem sub precepto non cadit nature aut discipline, Christi et apostolicis accionibus id ipsum ostendentibus. Premissis autem conmemoratis aliud articulum fidei, aliud esse preceptum, ex- ponenda nunc est differencia precepti et sacramenti, quam verbis conmemoratis insinuare " videtur apostolus ; etenim cum dicat continuatim "vnus dominus, vna fides, vnum baptisma“, intelligendum est post primam vnitatem fidei consequentem esse inmediate vnitatem sacra- mentorum, que iuxta tenorem suprapositi auisamenti cadere non videtur sub precepti rigore, sed quomodo illa prima remissa est opcioni recipientis. Siquidem illa est doctrina catholica, vt si fidelis sacramenta suscipiat, et quam in primo parente et alias propter peccata sua per- didit recuperet sanitatem, si vero recipere non velit, quod de communi lege ab egritudine quam patitur non liberetur, aut robur sumat virtutis pro continuanda pugna christiane milicie et diuinorum preceptorum obseruacione. Dicti autem huius racionem sic intelligere possumus, cum duplex iuxta superius declarata sit preceptum, nature videlicet et discipline, manifestum est sub primo non comprehendi sacramentorum participacionem, quia humane intelligencia racionis ex vi nature minime capit, quod per locionem corporis exterius fac- tam mundatur a peccatis anima, et quod per vnccionem crismatis in frontem roboratur confessio fidei, quodque sub speciebus panis et vini illis contentis pascitur quis carne et potatur sanguine Christi, item quod sacerdos absoluit ab offensis in Deum conmissis, et 137

Strana 1092
1092 Liber XII. Caput XXXI. ita de aliis, excepto forte matrimonio, quod fuit sacramentum in lege nature, quamuis eciam premissa racio in eo locum habeat, quantum ad significacionem vinculi indissolubilis humane nature in persona verbi; itaque nullum sacramentum respectu continencie, significacionis et effectus, si propria ac perfecta significacione accipiatur, cadit sub precepto legis nature. Erit igitur sub precepto discipline; sed eciam nec sub isto propter magnitudinem vtilitatis, annexe infallibiliter in recepcione digna cuiusuis sacra- menti, quod enim quis ageret racione assequende vtilitatis, eciam si non preciperetur, id non pertinere videtur ad preceptum discipline, quod dumtaxat seu principaliter fit propter auctoritatem et obedienciam precipientis, pote si seruo dominus preciperet „fodias sepulcrum, et volo vt tuus sit thezaurus magnus quem inuenies“, certum est quod insinuata domini voluntate, eciam si illi non preciperet, racione assequende vtilitatis id seruus facturus esset; quemadmodum non censetur discipline preceptum, si abbas aut quiuis prepositus precipiat religioso venire cum eo ad prandium bene para- tum, est autem, si precipiat ad matutinum surgere, vel a vino et carnibus abstinere. Quia igitur sacramenta sunt vasa gracie, racionem habencia medicine ad sanandum egri- tudinem anime, et eo ipso in suscepcione digna sacramentorum attingitur maxime desi- derabilis et salutaris effectus, et sic percepcio gracie est sufficiens, quin et superhabundans motiuum, vt desideranter a quouis fideli suscipiantur, hine non fuit neccesse ad suscipienda sacramenta adhibere rigorem precepti, ita vt data opportunitate, quociens fidelis non susci- peret, incurreret eo ipso nouam culpam dampnabilem. Satis namque illi pene ac supplicii est,vnon liberetur ab ea quam patitur egritudine, quemadmodum Heliseo prophete non fuit neccesse precipere Naaman Siro lauari sepcies in Jordane, vt a lepra mundaretur; sed dumtaxat insinuauit, qui si, prout ceperat, indignatus recessisset, nunquam fuisset curatus, sed suia eredidit et humiliauit se, mundatus est. Simile est de ceco nato, qui ad dictum saluatoris linitos oculos luto iuit lauare in natatoria Syloe et venit videns, haud dubio tantum desiderijgsii fuisse lumen oculorum, vt non fuerit neccesse adhibere preceptum. Ad racionem quippe medicine pertinet, vt magis desiderio assequende sanitatis recipiatur, quam propter preceptum, qua de re precepta medicorum insinuacionis pocius quam vim habent auctoritatis ; dicit enim „honora medicum propter neccessitatem, altissimus de terra creauit medicinam, et vir prudens non abhorrebit illam". Si igitur prudentis viri est non abhorrere medicinam corporis, medicinam vtique anime abhorrere iam esset infidelis ; itaque et cre- dere vt Deo placere possit, et suscipere sacramenta vt sanetur ab egritudine, non videntur mandata esse a Deo ex precepti rigore. Quod apparet manifeste intuentibus doctrinam Christi et apostolorum eius ; vt enim introduceret ad credendum, a promissione bene- ficenciaque incepit et ostensione veritatis, dicens "quoniam impletum est tempus et appro- pinquabit regnum Dei, penitemini et credite euangelio", ad discipulos quoque in monte „beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum"; simili rursus modo per discipulos fieri mandauit, quos cum mitteret sicut agnos in medio luporum, in ea mon- stratur similitudine non incepturos predicacionem ab auctoritate mandati, sed quomodo magister ipse fecerat; dixit illis „in quacumque ciuitate susceperint vos, curate infirmos qui in illa, et dicite illis quia appropinquabit in vos regnum Dei“. Quem modum in libro apostolicarum accionum legimus obseruasse Petrum, Paulum aliosque apostolos ad con- uersionem fidelium ; ita eciam narratur in legendis eorum conuertisse gentiles ad fidem,

Strana 1093
Liber XII. Caput XXXI. XXXII. 1093 non vero quod suas inchoauerint predicaciones ab auctoritate precepti, Judeis et gentilibus mandantes vt baptizarentur. Hunc preterea ordinem esse introducende fidei et suscipien- dorum sacramentorum, in vltimis verbis Christus insinuauit, dicens apostolis „euntes in mundum docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eos seruare, quecumque mandaui vobis“ ; itaque primum est docere, deinde cum docti veritatem crediderint, baptizare, et consequenter docere seruare, quecumque Christus mandauit. Notanter dicitur "quecumque Christus mandauit", nec enim fit hic comparacio respectu decem moralium preceptorum, que fuerunt scripto data a Deo tempore Moysi, et que fuerunt menti humane indita ab inicio legis nature; quorum decursu temporum cum instituta non fuissent, que proprie sunt sacramenta legis gracie, minime dubium est suscep- cionem non fuisse in precepto ; sed comparacio est ad precepta Christi, quomodo Bohemi intelligebant, affirmantes communionem sub vtraque specie quantum ad populum esse de precepto dominico. Christus eciam intellexit de suis preceptis, cum ait "docentes eos ser- uare, quecumque mandaui vobis“. Prefatam rursus doctrinam fidei et sacramentorum suscepcionem primam sub precepto non indici, corroborant Christi verba, teste ewangelista Marco "euntes in mundum vniuersum predicate euangelium omni creature; qui crediderit et baptizatus fuerit, saluus erit; qui vero non crediderit, condempnabitur"; credere itaque et baptizari vtrumque remisit opcioni recipiencium, insinuata eis magnitudine boni secutura, si acquiescerent, et si non, inminens eis supplicii pondus. Ex quo verbo accipitur intelligencia illius dicti ad Nichodemum „nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest videre regnum Dei“, vt non dicat notam precepti, conuertitur namque in pre- missas duas proposiciones: "qui crediderit et baptizatus fuerit, saluus erit", "qui vero non crediderit, condempnabitur" ; hee siquidem vltima cum sit explicita locucio, exposicio est implicite illius „nisi quis renatus fuerit". Non enim explicitum ad implicitum refertur, nec notum ad ignotum, sed cum omnis sciencia ex nocioribus pendeat, quod ignotum est per id, quod est magis notum, exponitur et probatur, quomodo Christus fecit, id quod Nichodemo obscure dixerat, apostolis explanans, notata in suis verbis neccessitate duplici, que iam exposita est, videlicet fidei et recepcionis sacramentorum, non quidem sub racione precepti, sed remissa arbitrio recipientis; etenim gratuitus spiritualis effectus, contentus in sacramento baptismi, sufficiens motiuum est, vt desideranter a fidelibus suscipiatur, eciam nullo interueniente mandato, racione magnitudinis boni eo ipso adepti et mali depulsi. Caput XXXII. Differencia multiplex inter effectum obseruancie preceptorum et suscepcionis sacramentorum, et quare non legi gracie, sed scripture sacramenta sub precepto sunt data. Responsione ex hoc data obieccioni illi de preceptis moralibus, pro quorum obser- uacione Christus insinuauit vitam eternam esse mercedem, dicendo „si vis ad vitam ingredi. serua mandata", et sic ob magnitudinem boni promissi racio deest precepti. Est nempe differencia magna, nam assecucio vite eterne illa non est sic annexa, vt pro quacumque vice seruetur mandatum, illa habeatur, sed in fine vite datur perseueranti in obediencia mandatorum. Non vero sic est de sacramento, nam effectus baptismi, qui est remissio peccatorum, in ipso actu baptizacionis attingitur tociens, quociens non indigne recipitur ;

Strana 1094
1094 Liber XII. Caput XXXII. ita in confirmacione et aliis sacramentis. In obseruancia denique preceptorum aliud est obseruacio, aliud assecucio vite eterne ; sed in sacramento suscepcio ipsa sacramenti est suscepcio gratuiti effectus. In obseruacione rursus precepti meritum est ex opere ope- rantis, sed in sacramento ex opere operato, ac eciam ex opere operantis, ita quod hic duplex est meritum, ibi autem vnicum ; nam si non habet graciam, obseruacio precepti meritoria sibi non est, si vero habet, meritoria est, ita vt per obseruacionem precepti vel asse- quatur augmentum gracie prioris, vel disposicionem ad illud. Sacramenti autem suscepcio ipsa efficit meritum, graciam in suscipiente digne semper habens annexam, et propterea in suscep- cione sacramenti, quia ex vi sacramenti noua infunditur gracia, semper fit augmentum prius inexistentis, vel si primo meritum non adest, causatur ex gracie infusione. Quod cum non fieret in veteri testamento, suscepcio sacramentorum illius sub precepto erat, com- muni attestante doctrina in lege scripture fuisse tria genera preceptorum, moralia, cerimonialia et iudicialia; vnde quia nichil gracie hauriebatur in sacramentis illius, pre- terquam circumcisionis, quod fuit eciam in lege nature a tempore Abrahe, ideo lex illa dicta est oneris, testimonio Petri, affirmantis iugum illius nec apostolos nec eorum patres potuisse portare. In suscepcione quippe illorum sacramentorum remissio nulla fiebat pec- catorum eorum virtute, ymo testatur apostolus, quod impossibile fuit sanguine taurorum et hircorum auferri peccata, et propterea sacramenta legis illius ab eodem in epistola ad Galatas dicuntur egena, hoc est vacua a gracia, et infirma quia nullam potencia exhibere virtutem in suscipientibus illa; sed quia neccesse fuit populum illum occupari in diuino cultu, ne declinaret, in quod facilis erat, in culturam ydolorum et in penam peccati, propter et post vituli adoracionem data fuerunt, contestante Deo per Jeremiam in die, qua eduxit eos de Egipto, non precepisse eis de verbo holocaustomatum et victimarum. Cum igitur essent in onus, non vero in releuamen et auxilium gracie per illa assequende, precep- tum illi populo fuit auctoritatis rigore, vt circa sacramenta legis illius se exerceret, hostias et munera offerendo, in quibus cum non purificaretur, per Ysaiam prophetam Deus ait, quod polluit eos in muneribus suis. Lex quoque illa lex erat timoris, figure, littere et vmbre, lex autem euangelii amoris, veritatis, spiritus et lucis; sed et lex illa adhuc erat virtus peccati, ministerium dampnacionis, lex mortis, vetustatis et vacuitatis, euangelii autem lex plenitudinis, nouitatis, vite quoque, ministerii iusticie et lex gracie. Cum vero differencie iste omnes, aut earum plurime, sunt respectu sacramentorum, propterea in illa ex precepto iniuncta fuere, hec autem ostensa spiritus libertati, vt suseipiantur, non vt illa artante diuino precepto, sed inuitante ad hoc plenitudine gracie. Nec dicendum videtur sacramentorum suscepcionem reduci ad aliquod ex preceptis moralibus decem, generis obstante differencia articulorum fidei, sacramentorum gracie et iusticie preceptorum, et quia nullum sacramentum esse dicitur ex lege nature, quomodo sunt illa decem; est rursus alia differencia generalior, cum precepta in accione, sacramenta vero pocius in passione consistant. Difficillimum quoque esset assignare, sub quo continerentur illorum, non qui- dem eorum que secunde tabule spectancia ad proximi dileccionem, aut secundo vel tercio prime; ad primum autem, vt dicunt, quia in sacramentorum suscepcione Deus colitur, sed eciam colitur fide, spe et caritate, aliisque virtutibus multis, quarum reduccio ad primum preceptum non pertinet nisi generalissima comparacione, quomodo Augustinus contestatur omnem continenciam sacri canonis ad caritatem referri, dicens "totam magnitudinem et

Strana 1095
Liber XII. Caput XXXII. XXXIII. 1095 amplitudinem diuinorum eloquiorum possidet caritas, qua Deum proximumque diligimus, que radix est omnium bonorum, vnde veritas ait : in hiis duobus mandatis tota lex pendet et prophete". De tali autem reduccione sub comparacione generalissima communis doctrina non loquitur, cum affirmat christianam religionem consistere in tribus: articulis fidei, sacramentis et preceptis, et propterea vno condiuiso ad alterum specifica racione illa sim- pliciter differunt, quamuis genere conuenirent. Preterea cum reduccio hec non sit expli- cita, sed implicita valde, priusquam ecclesia diffiniat, affirmare constanti aut fixa assercione, quomodo Bohemi faciebant, suscepcionem sacramentorum esse de precepto, non videtur licere. Sed nec videtur intendendum esse ad eiusmodi faciendam reduccionem, vt ex diuino precepto censeantur, manente racione predicti auisamenti in vigore suo, quod ad susci- pienda sacramenta proprie non pertinet precepti vigor, propterea quod suscepcio illorum cuiuslibet assecucio est magni salutaris effectus, non quidem spe aut desiderio, sed eo ipso infusi a Deo cuilibet digne participanti; et hoc in sacramentis omnibus, etenim com- muni declarante doctrina baptismo originale, penitencia mortale, vnccione vero extrema venialia delentur, aliis eciam quatuor prestantibus singulare antidotum contra reliquias et sinthomata ex illis proueniencia, contra instabilitatem confirmacionis, contra concupiscen- ciam matrimonii, contra ignoranciam ordinis, contra maliciam, que curuitas quedam est faciendi omnia propter se, eucharistie sacramentis. Omnes quippe fideles, manum ponentes supra cor suum, liberari desiderant ab illis morbis, hiisque onerosis reliquiis, nocentibus vtique plurimum, quia retrahentibus ab operibus bonis, ad que, vt se illis exerceant, in quouis sacramento gracia confertur salutaris. Fide igitur cerciorante diuinam virtutem sacramentis assistentem illa salutaria remedia vu. efficere, quamuis non continuo sencian- tur, id ipsum poscente merito fidei, nulla hortatur racionis neccessitas ad suscepcionem sacramentorum superaddere precepti diuini auctoritatem. Non vero negatur quin ecclesia statuere possit, vt fideles certis temporibus teneantur suscipere sacramenta quedam, sicut fecit Lateranense concilium de confessione semel in anno, et eucharistia in pasca. Quod certe statutum, conformiter ad verba Christi, videtur habere formam libertatis, vt arbitrio fidelis relinquatur confiteri et communicare in anno semel, aut viuentem abstinere ab ecclesie ingressu, et mortuum ecclesiastica carere sepultura. Quod vtique fecit ecclesia interpretando opportunitatem, ita quod plus absque causa differre notat culpabilem negli- genciam ; sed si ecclesia non statuisset, diuino precepto non determinante tempus, poterat quis differre suscepcionem huiusmodi sacramentorum fere per omne tempus vite sue, non inminente alias articulo neccessitatis, dilacione tamen hac nimium sibi existente preiudiciali, tam diu in egritudine permanere nec exercitari operibus bonis. Caput XXXIII. Quare communio eucharistie quantum ad omnes non cadit sub precepti coaccione, a cuius obseruancia culpa non liberat, sed vt sacramentum recipiatur, requi- ritur presumpta gracia, vel criminis carencia. Intellecta exposicione predicti auisamenti, fideles minime astringi sub pena damp- nacionis eterne nouiter incurrenda ad suscipiendum sacramenta legis gracie quauis data opportunitate, propterea quod ad eorum percepcionem sufficiens inductiuum sit magnitudo gratuiti effectus, in quouis illorum contenti, perspieuum est id ipsum pocius verificari in

Strana 1096
1096 Liber XII. Caput XXXIII. eucharistie sacramento ; etenim ab inexistencia gracie, quod nulli competit aliorum, nomen assumit, appellatum eucharistia, id est bona gracia, communicata infallibiliter in quolibet digne sumente illud. Quocirca in sumpcione eius, excepto cum habet racionem sacrificii, precepti discipline condicio congruere non videtur, cuius adimplecio velut onus adimplenti, excepta dumtaxat meriti racione, quia faciens iuxta voluntatem precipientis, magnum acquirit meritum obediencie. Sed hoc eciam concurrit in cuiuslibet sacramenti suscepcione, etenim concurrit ibi reuerencie ac veneracionis respectus, quod ideo sacramentum suscipit, quia Deus instituit. Preterea inibi consideratur racio humilitatis, vt homo factus ad ymaginem Dei, qui constitutus est super omnia opera manuum eius, humiliet se in sensibilibus creaturis, per earum medium sperans a Deo sibi infundi dona graciarum; et vltra hec, quia inibi specialiter concurrit racio fidei, eo qui suscipit sacramentum actu credente institucionem eius a Deo, per eiusque virtutem merito passionis Christi assistentem graciam in susci- piente causari. Sic igitur omnis racio meriti, conueniens adimplecioni precepti discipline, illa concurrit in suscepcione sacramenti, habundancia vero pleniori in sacramento eucha- ristie, quanto pre ceteris maioris difficultatis est in credendo, et apud infideles irrisioni subiectum, vt quis comedat carnem et sanguinem bibat sui redemptoris, prout ecclesia catholica credit, quod cibus ille panis consecrati a sacerdote vere sit caro Christi, et potus ille vere sit eius sanguis. Quia igitur vltra omne meritum, quod accipiens sacramentum eucharistie assequitur credendo, humiliando se, et adimplendo quod Deus ordinauit, quod vero speciale est in isto sacramento, eciam disponendo se prius, vt digne suscipiat illud, ex suscepcione vtique ista attingitur gracia salutaris, nutrimentum dans et augmentum faciens spiritualis vnionis cum Christo, et propterea racione huius magne vtilitatis, inse- parabiliter concomitantis, deficit a racione precepti discipline, precepti autem nature eui- dencius multo, cum excedat omnem humane intelligencie capacitatem, lege nature minime dictante vel id credere, vel id sumendum esse, quomodo facit vt vnus Deus credatur, colatur, et veneretur, eiusque nomen non assumatur in vanum, et rursus parte aliqua tem- poris vacandum specialiter esse diuino cultui per omnes eius cultores, honorandum quoque patrem et matrem, aliaque obseruanda esse precepta secunde tabule, dependencia inme- diate ab illo nature instinctu, humane infixo menti et indelebiliter quamdiu viuet manente, declarato a sancto Thobia filium docente suum „quod ab alio oderis tibi fieri, vide ne tu aliquando alteri facias“. Horum igitur nature preceptorum obseruacioni quia non eo ipso annexum est augmentum gracie, seu noua infusio, quomodo suscepcioni sacramenti eucha- ristie, ideo sub illis non continetur. Sed et illa racio plurimum viget, non fuisse sub pre- cepto institutum eucharistie sacramentum quoad omnes fideles, ne reputaretur importabile onus; nullum etenim sacramentum de iterabilibus est tam facillime frequentacionis, minus quippe oneris est sacerdoti communionem porrigere, quam audire confessionem sacramen- talem, similiter et cuiuis fidelium eucharistiam accipere, quam sua confiteri peccata. Cum igitur primum querendum sit regnum Dei iusticiaque eius, quam ad temporalia intendendum, si istud esset in precepto astringente fideles quauis data opportunitate, iam infra annum multiplicatissime dampnabiliter peccarent fideles non communicando, imponereturque ecclesie, quia desuper, quomodo in quadragesima facit, non ammoneret cottidie insinuando fidelibus. vt sicut in die pasce, ita omni alio tempore anni, quandocumque opportunitas ad- esset, quod tenerentur communicare. Sed et neccessitas talismodi precepti multum repug

Strana 1097
Liber XII. Caput XXXIII. 1097 naret condicioni ewangelii, appellati lex perfecte libertatis, in exercicio presertim sacra- mentorum, quorum respectu specialiter differt a lege nature et scripture; nam eadem fides, que nos saluat, saluos tune faciebat antiquos pusillos cum magnis, sed tempore euangelii christiani magis credunt expresse, quod se habere videtur ad modum oneris. Precepta rursus moralia eadem sunt, sed euangelii tempore ad se obseruandum pocius obligant, quanto maior est Dei omniumque cognicio virtutum, docente euangelio, vt cui plus datum sit, plus ab eo exigatur. Si igitur lex Christi dicitur esse lex libertatis, hoc est certe sacramentorum respectu, que primo erant in precepto et in onus, nunc autem in libertatem spiritus resplendencia et alleuiacionem, gracie magnitudine, que datur in eis, adiuuante vt mandata adimpleantur meritorie et delectabiliter. Propter quod sacramen- torum suscepcio licet videatur ad modum oneris, profecto onus huiusmodi est non onerans sed alleuians, quia dans opem et auxilium cetera adimplendi, quomodo auibus sunt onus alleuians penne ad volandum, zona induto homini ad vestes sustinendum, ad ambulandum itinerantibus calcei, et ad onera portandum currus equis. Propterea igitur quod sacra- menta legis gracie sunt in auxilio, ad illa suscipienda non fuit opus precepto, nam vt quis propriam agnoscens neccessitatem auxilium querat vel mali vitandi, vel assequendi boni, non expectat precepti auctoritatem, desiderio auxilii vrgente aliquando magis quam pre- cepto. Sacramenta autem legis Moysi quia non prestabant auxilium gracie, vt illa imple- rentur erant in precepto, et sic in seruitutem ac velut importabile onus; lex vero Christi dicitur perfecte libertatis, quia sacramenta percipientibus donat graciam, abstinentibus autem non infligit quomodo illa dampnabilem penam. Sane vt racio premissa clarius per- cipiatur, animaduertendum est inter alias hanc esse differenciam preceptorum et sacra- mentorum: horum quippe suscepcio vel requirit inexistenciam gracie, aut quod obex eius non sit in suscipiente; illorum autem obseruacio, si in caritate fiat, acquirit premii eterni palmam, sed et si in peccato, eciam si cum obice gracie, non propterea quia in peccato constitutus fidelis obseruat diuina precepta, meretur gehenne penam. Siquidem inexistencia mortalis peccati non absoluit ab obseruandis diuinis preceptis ; etenim tam peccator quam iustus tenetur non assumere nomen Dei in vanum, honorare parentes et alia obseruare precepta, illaque adimplens, eciam si sciat se non esse in gracia Dei, et habere propositum continuandi in peccato, pote quia concubinarius est, non ideo dampnabiliter peccat, quia Deum adorat et parentes honorat, audit dominico die missam, vel dicit horas canonicas. Secus autem est in suscepcione sacramentorum, quo gracia confertur; de eucharistia qui- dem, quoniam contestatur apostolus vt probet se ipsum homo, doctrina est communis, quod vt digne recipiatur, requirit inexistenciam gracie, aut saltem quod suscipiens, de se examinacione facta, non sciat se esse in mortali culpa. Sacramentum autem penitencie nullum istorum requirit, quia ideo quis confitetur, vt a peccatis absoluatur, in quibus timet se esse constitutum, sed illud est neccesse, vt non accedat cum obice gracie. Vnde si quis confiteatur et absolucionem accipiat cum actuali proposito iterum illa conmittendi, nedum non esset absolutus, sed conmitteret nouum peccatum iniuriam faciens sacramento gracie, cum eius obice illud recipiens, velut si quis petiturus veniam a rege, et concedentem illam percuteret eum alapa, vel diceret illi se velle adhuc offensas prius factas continuare. Non autem dicitur requiri ex neccessitate firmissimum propositum et actuale non continuandi amplius peccata in eo, qui sacramentum confessionis susciperet, sed quod non habeat Scriptores II. 138

Strana 1098
1098 Liber XII. Caput XXXIII. XXXIV. obicem gracie, hoc est actuale propositum reiterandi; quod eciam requiritur in suscep- cione baptismi, non adipiscente peccatorum veniam qui ficte accedit, vel discredens pecca- torum remissionem, aut contempnens virtutem baptismi, vel actu cupiens priora continuare peccata, nec enim nouum hominem induit veteri nolens expoliari. De aliis autem sacra- mentis compendii causa non datur exemplum. Sed ex predictis aperte intelligitur diffe- rencia inter preceptorum obseruacionem et suscepcionem sacramentorum; ad illa enim quia obligat auctoritas diuini precepti, vt pena euitetur, satis qualisuis obseruacio, siue illa in gracia aut non fiat, peccato mortali non eximente ab obseruacione diuine legis. Sed quia vsus sacramentorum vel requirit inexistentem graciam, aut eius obex illi omnino repugnat, si suscepcio eorum omnibus christianis esset ex diuino precepto data quauis opportunitate, iam igitur essent velut importabile onus, essentque striccioris obseruacionis quam adimplecio diuinorum preceptorum; sacramenta namque recipiens in peccato con- stitutus, quociens reciperet, peccaret dampnabiliter, et quociens non reciperet, quia tene- batur suscipere. Nec dicendum erit opportunitatem requisitam nunquam adesse constituto in mortali peccato, quia sicut inexistencia culpe ab obseruacione diuini precepti non libe- rat, ita nec sacramenti contemptus excusat. Sed et id acucius considerandum est, quod dato illo casu sumpcionem sacramentorum ex diuino esse precepto, lex gracie grauioris esset oneris et extensioris seruitutis prime, lege Moysi non requirente in populo, vt ceri- monialia precepta obseruaret, inexistenciam caritatis; etenim in lege euangelii frequencius opportunitas occurrit eius quam illius sacramenta complendi, sed quia dicitur lex perfecte libertatis, oportet intelligere iuxta superius conmemoratam doctrinam Hugonis, quod respectu sacramentorum Deus ante legem paruulos consilio nutriuit, postea sub lege exer- citatos precepto temptauit, et nouissime euangelii tempore sub gracia perfectos in liber- tatem spiritus ambulare permisit. Caput XXXIV. Quod racio conuiuii monstrat eucharistie communionem precepto non sub- esse quoad omnes. Quod pociori firmatur racione in eucharistie sacramento, cui non consonat rigor precepti, institucione eius sistente ad modum conuiuii, sic existentis quidem et sie ab ecclesia appellati, de illo decantante „o sacrum conuiuium, in quo Christus sumitur“. Etenim perspicacius intuens Christi doctrinam reperiet ab eo fuisse doctum, ac institutum et predicatum sacramentum istud per modum conuiuii, vt desiderio pocius boni per illud assequendi, quam precepto sumatur; siquidem refert ewangelista Johannes, quod post illud magnum conuiuium, in quo ex quinque panibus et duobus piscibus saturauit quinque millia hominum, turbis studiose requirentibus eum dixit Christus, „queritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis; saturamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam". Declarato autem eis consequenter non panem datum per Moysen, sed panem de celo, quem daturus erat pater suus, esse panem verum et qui daret vitam mundo, non opus fuit precepto ne vellent accipere, sed continuo desiderantes illum habere dixerunt "domine semper da nobis hune panem“. Modo quo legitur regem facien- tem nupcias filio suo misisse seruos suos vocare inuitatos ad nupcias, minime adiuncto precepto vt venirent; putauit namque satis esse vocari ad regale conuiuium; sed cum illi

Strana 1099
Liber XII. Caput XXXIV. XXXV. 1099 venire noluerint, iterum misit alios eciam absque rigore precepti insinuaturos, quemad- modum primi fecerant, conuiuii magnitudinem, vtque festinarent dicturos iam prandium esse paratum tauris et altilibus occisis. Cum vero eorum duplex extiterit differencia, quia alii neglexerunt, alii iniurias addiderunt, hiis regis mandato interemptis illos punisse non legitur, carencia regalis conuiuii pena certe magna illos afficiente. Quod autem subiun- gitur, vt inuenti per vias et sepes intrare compellerentur, compulsio illa intelligenda est non precepti vigore, sed aduersitatum, quia mala, que nos hic premunt, ad Deum ire com- pellunt. Compulsi eciam fuere gentiles, hoc significati loco, innocencia sanctimoniaque vite fidelium, necnon veritatis manifestacione, ostensione quoque miraculorum et martirum paciencia intrare domum conuiuii, sed qui erant in ciuitate, eciam si per plateas et vicos inuenti, non compulsi sed dicuntur vocati, vt intelligamus opus non fuisse diuino precepto ad percepcionem eucharistie, figuram, quin existenciam habentis regalis conuiuii, quod sie futurum esse predictum fuerat a Salomone, contestante sapienciam proposuisse mensam suam et vocasse "venite, comedite panem, et bibite vinum, quod miscui vobis". Siquidem excellencia talis conuiuii satis est, vt inuitati inducerentur ad illud, eciam nullo iniuncto precepto, quemadmodum contigit de manna habente omne delectamentum et omnem saporis suauitatem, Judei namque nonnulli allecti dulcedine illius , ne sibi deficeret, eciam contra preceptum voluerunt sibi reseruare. In duobus preterea conuiuiis a Christo factis de quinque et septem panibus non fuit neccesse precipere esurientibus manducare, qui allecti dulcedine et saturitate pre solito studiosius postea querebant eum. Hec profecto insignis prerogatiua est sacramenti eucharistie, vt propter excellenciam nutrimenti spiri- tualis magnitudinemque gracie eius, infallibiliter participande a digne sumentibus, omnes illud deuote credentes alliciat ad sui percepcionem. Est eciam prerogatiua ista aliorum sacramentorum christiane religionis, cuius dignitati detrahi videtur, si comparata synagoge precepti auctoritate, velut vrgente ad vsum sacramentorum, omnes fideles compelli dicantur, profitente Christo iugum eius suaue onusque eius leue esse; et si illud super se tollentes non passuri sunt mentis anxietate fatigacionem, sed inuenturi sunt requiem animabus suis, quanto magis in conuiuio suo cenam dominicam manducaturi, omne delectamentum in se habentem et omnis saporis suauitatem, ac per hoc sunt in eternum victuri. Caput XXXV. Verba Christi „nisi manducaueritis carnem filii hominis“ etc. dicta fuisse ad maiores populi Judeorum, et sic per ecclesiam intelligenda esse declaratur, conmemo- ratis multis ewangelii circumstanciis. Nec repugnant dicto huic, eucharistie sacramentum institutum esse ad modum conuiuii, verba saluatoris tam frequentissime repetita per Bohemos in disputacione, vt ex ipsis pendere videretur anima eorum. Judeis quippe litigantibus aduersus doctrinam domini, quomodo posset carnem suam dare ad manducandum, magna cum affirmacione dixit eis „amen, amen dico vobis, nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis eius san- guinem, non habebitis vitam in vobis“. Ex quo dicto Bohemi dogmatizabant neccessitatem sacramenti percipiendi eucharistie non quamuis, sed diuini esse precepti atque inmutabilem, plus debito asserentes diccionem illam „nisi“, in euangelio positam decem vicibus, ineui- tabilem significare neccessitatem, ceteris libris canonis sacri per eos desuper minime alle- 138

Strana 1100
1100 Liber XII. Caput XXXV. gatis, in quibus vna cum euangelio, si pluries nescit horum scriptor, sed hoc seit quod reperitur cLXXXV. passibus, in euangelio autem LVII., et frequentissime significacio eius non est asserte ab eis neccessitatis, ymo cum recipiat multiplicem intelligenciam, sicut in aliis libris, ita in euangelio plus quam in xx. passibus. Dicitur enim "quis potest dimittere peccata nisi solus Deus", sed hanc potestatem dedit hominibus, item quod nemo bonus nisi solus Deus, sed ipse facit oriri solem suum super bonos et malos, item quod non est propheta sine honore nisi in patria sua, sed ipse fuit non solum Nazareth sed Jherusalem illusus, item quod non fuit Christus missus, nisi ad oues que perierunt domus Israhel, patriarcha Jacob de ipso predicente, quod mittendus futurus erat expectacio gencium. Suntque alii multo plures passus pro modo non conmemorandi, in quibus diccio ipsa ab- soluitur ab illa inmutabili per eos asserta neccessitate significacionis, distinccione assignata verbi, cui adiungitur, primitatis, principalitatis, modi per se, temporis, loci aut personarum, de et quibus et per quas fit sermo. Vt enim talis et non alius precise affirmetur esse scripture sensus, non locum dumtaxat, quo passus ille scriptus est, sed et omnem continen- ciam eius inspicere oportet; ille enim dicitur scripture sensus, quem auctor libri illius intendit, itaque omnia dicta sua inspicere oportet, vtpote omnes quinque libros eius, si quis vult scire, quem sensum Moyses habuit in aliquo passu eorum. Sed nec id sufficit, nam de gestis dictisque conmemoratis per eum Josue, Dauid, prophete quam plures, aliique multi auctores canonis sacri locuti sunt, plura adicientes illiusque dicta specificantes; et quoniam tam ille primus quam posteriores vera dixere, non solum pentateuchum, sed alios libros inspici est neccesse. In libris certe eius, et forte in toto veteri testamento, non aut vix specificatur angelum fuisse, qui loquebatur cum Moyse in monte Synai, sed in libro actuum apostolorum id attestatus est sanctus Stephanus; simili quoque modo Dauid testatur plagas Egipto fuisse inmissas per angelos malos. Illum namque dicimus sensum scripture sacre esse, quem auctor eius intendit, non tam minister, quam principalis spi- ritus sanctus, quo inspirati, non autem voluntate humana, locuti sunt sancti Dei homines ; eaque racione attendere neccesse est ad scripta in omnibus libris canonis sacri, quorum vt plurimum singuli singulorum fuerunt auctores. Cum vero de gestis et doctrina Christi, quod in aliis non reperitur, euangeliste quatuor testimonium dederint, profecto vt veritas habeatur, non dumtaxat Johannis, sed aliorum perscrutanda sunt euangelia, quorum omnium facta collacione reperietur verba Christi, de quibus sermo, "nisi manducaueritis" etc. dicta esse non ad turbam populi, sed ad maiores populi illius, qui murmurabant aduersus Christi doctrinam, ignominiam generis eidem obicientes, et illam talem esse affirmantes, tamquam illi essent ad quos scire pertinebat omnium genealogias ; dicebant namque se nosse eum ac patrem et matrem eius, cum tamen non dicerentur hec in patria, vbi nutritus erat et natus, et sic videntur fuisse de maioribus Judeorum. Arguebant rursus, quod popularium minime est, contra Christum in publico, ex quo sua genealogia nota erat, propterea non descendisse de celo; illis quoque eciam Christus respondit vt legisperitis, allegando testi- monia prophetarum. Sed et non esse eos de numero simplicium apparet, quando non solum murmurare, sed ausi sunt publice eciam et in presencia eius litigare de verbis suis, quasi impossibilia diceret; quam disputacionem vtique faciebant in synagoga, loco vtique infe- rioribus deputato ad audiendum, et maioribus ad docendum et conferendum; siquidem in templo inuentus est Christus in medio doctorum, audiens et interrogans illos. Vnde

Strana 1101
Liber XII. Caput XXXV. 1101 Johannes differenciam facit de loco superioris doctrine, quia erat trans mare, quando populus peciit sibi dari quem Christus specificauerat panem, sed murmuracionem et liti- gium dicit in synagoga factum. Circumstanciis igitur decem et amplius id ipsum aperien- tibus, certissime reperiret volens attencius perscrutari eos, qui litigantes hoc in loco per Johannem dicuntur, conmemoratos fuisse a Matheo et Marco scribas et Phariseos, qui accesserant ab Jherosolimis arguturi Christum, quare discipuli sui transgrederentur tradi- ciones seniorum, ad idque venisse extimplo, audito illo magno Christi conuiuio saturitatis quinque millium virorum ex quinque panibus et duobus piscibus. Vnde cum Johannes narret populum statim venisse ad querendum eum, Christumque de querendo pane celesti docuisse eos, inmediate subiecit historiam eiusmodi murmurancium et litigancium, qui haud dubio non ex minoribus erant, cum sint a Christo vocati iuxta Matheum duces ceco- rum. Johannes autem appellat eos Judeos, qua appellacione plus quam in xi. passibus euangelii sui intelliguntur Christi persecutores scribe, seniores et Pharisei, quorum dispu- taciones aduersus Christi doctrinam, aliis tacentibus euangelistis, sepe disseruit, et hoc loco non preteriuit. Non igitur populum, sed hos primiores loquebatur Judeorum, quibus mur- murantibus et litigantibus publice super doctrina eius de manducacione panis celestis, quem se dixerat esse, adhuc aliud magis alienum ab intelligencia eorum, quod sepe fecit in aliis disputacionibus, adiecit de sanguine, tamquam maioribus populi maiora secreta diuine gracie reuelans, quemadmodum Nichodemo fecit, redarguens quod esset magister in Israhel et illa ignoraret. Quod vero in missalibus quibusdam reperiatur cantari euan- gelium ipsum, tamquam verba hec dicta sint turbis Judeorum, quia facile est reperibile reperitur, sed quantum ad eiusmodi titulos inspiciendi reuera sunt libri euangeliorum, prout in biblia recitantur. Hoc igitur intellecto verba illa dicta fuisse maioribus Judeorum, consequenter dicendum est verba, que fuere dicta maioribus populi Judeorum, vt in futu- rum permanentem habencia virtutem, quod illa exponuntur competere maioribus populi christiani, quomodo illa „super cathedram Moysi sederunt scribe et Pharisei“, deque sciencie claue, quodque oportuit decimare mentam et anetum atque cyminum, et non relin- quere iudicium, iusticiam et caritatem, generis cuius sunt alia multa in euangelio contenta. Quia igitur verba Christi „nisi manducaueritis" non sunt velut dicta pro semel ad maiores populi illius, sed tamquam habencia virtutem, quamdiu christiana permanebit religio, intel- ligenda certe erunt de maioribus populi christiani; quod Christus illico monstrauit desuper interrogans duodecim apostolos suos, tamquam ad eos, maiores futuros in populo chri- stiano, specialiter pertineret manducare carnem suam et sanguinem bibere. Preterea in verbis Christi attencius consideratis differencia reperitur, vt cum de sacramento eucha- ristie loqueretur, de pane solum facta mencione vsus fuerit verbo dacionis, prout glosa ordinaria exponit, per se et sacerdotes exercende, non vero cum de sanguine, sed ait „nisi manducaueritis et biberitis"; qui eciam institucionis tempore dixit de calice ad apostolos „accipite et diuidite inter vos", tamquam ad eos successoresque eorum in officio cele- brandi communio sanguinis specialiter pertineret. Itaque multipharia dictante racione ex verbis predictis „nisi manducaueritis“ non habetur voluisse Christum omnem populum christianum ad communionem calicis artatum esse, velut diuini precepti neccessitate. Sed dato in verbis predictis intelligi precepti auctoritatem, attento primum quod non ad tur- bam populi, sed ad maiores dicta fuere, quodque locucio Christi hoc in loco non propria

Strana 1102
1102 Liber XII. Caput XXXV. XXXVI. sed figurata sit, quia flagicium aut facinus iubere videretur, vt caro comedatur et bibatur sanguis hominis innocentis, resoluenda quoque sit diccio ipsa „nisi“ in affirmatiuam, quo- modo illa de baptismo "nisi quis renatus fuerit“, et sic cum esset affirmatiuum preceptum, non pro semper obligans, sed pro loco et tempore, et rursus attento quoniam desuper a Christo non est expresse mandatum, hoc terminatum vtique intelligendum est, quod ecclesia, ad quam pertinet docere omnes gentes, potuerit interpretari et declarare, bibere sanguinem Christi pertinere ad maiores, qui sunt in ecclesia, sacramentum eucharistie con- ficientes, quam multis in hiis pro illis concurrentibus proximo specificandis. Sic enim cum multe dubitaciones circa verba Christi de baptismo occurrerent, Innocencius tercius decla- rauit verba illa "qui crediderit et baptizatus fuerit“ non de paruulis, sed de adultis pro- prie esse intelligenda. Data igitur responsione ad predicta verba, quibus pendebant prin- cipaliter omnes Bohemorum argumentaciones, prescripta racio suo manet vigore, sacra- mentum eucharistie institutum fuisse modum habens regalis conuiuii, ideoque ad id sumendum sub vtraque specie populum christianum astrictum non esse tamquam ex diuini precepti neccessitate. Caput XXXVI. Communionem sanguinis non esse de precepto quantum ad non conficientes ostenditur ex lege diuina, praxi Christi et apostolorum. Ne autem quis arbitretur doctrinam hanc variam esse aut peregrinam, fuit eciam allegatum coram deputatis ipsis Bohemorum, eiusmodi omnium fere Christi fidelium inten- cionem fuisse ab inicio christiane religionis, sacramentum eucharistie quoad conmunionem populi sub vtraque specie, et forte sub altera tantum, quod non fuerit ex diuino precepto, et hoc ex lege diuina et praxi Christi, quam Bohemi assumpserunt pro indubitatissimo et iudice indifferenti. Alio quippe modo legitur Christum instituisse practicasseque sacramen- tum baptismi, et alio eucharistie; de illo enim, velut commune esset antidotum neccessa- riumque saluti omnium christianorum, cum dixisset Nicodemo „nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest videre regnum Dei“, quomodo practica ipsius intelli- genda foret, confestim monstrauit in facto et experimento, Johanne testante ewangelista, quod per discipulos suos omnes baptizaret venientes ad eum, ascensurusque in celum, vt supra conmemoratum est, eciam tale dedit mandatum, declarans opere et sermone illud „nisi quis renatus fuerit“ intelligi vniuersaliter ad omnes. Cum vero dixerit Judeis liti- gantibus „nisi manducaueritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habe- bitis vitam in vobis", non legitur postea mandatum dedisse hoc discipulis, vt omnibus por- rigerent sub vtraque specie, sicut de baptismo fecit. Sed et praxis quam obseruauit illa est, vt sub vtraque specie in vltima cena tribuerit solum apostolis, quos tunc communi affirmante doctrina constituit episcopos, et praxim istam ab inicio vsque in hodiernam diem ecclesia indesinenter obseruat, vt de sacrificio misse, in qua consecrantur episcopi, consecrator eis porrigat sacramentum eucharistie sub vtraque specie, nec id facit presbi- teris die quo ordinantur, quamuis sicut illi vnacum ordinatore verba dicant consecracionis, sed sub specie dumtaxat panis recipiunt. Nam et Christus LXXII. discipulos, quorum locum tenent presbiteri, ad communionem calicis illa nocte non admisit; nec dici potest tune

Strana 1103
Liber XII. Caput XXXVI. XXXVII. 1103 non fuisse alios discipulos Christi, quam apostolos, quia post ascensionem eius, quamuis in timore constitutorum turba discipulorum erat fere cxx., simul et apostolus testatur eum fuisse visum plus quam quingentis fratribus. Hec igitur dumtaxat fuisse legitur praxis Christi, vt tempore quo practicauit eucharistie sacramentum, id tribuerit solum apostolis, nec intencionis est propterea affirmari, alios non potuisse licite communicare sub vtraque specie, pote sacerdotes omnes conficientes, quodque eciam laici tempore apostolorum peccauerint communicando sub vtraque specie, sed quod ex praxi Christi allegata per Bohemos minime demonstratur sub vtraque specie communicandum esse populum ex diuino precepto, cum ad illam nec beatissimam virginem Mariam matrem suam, nec alios admiserit preter apostolos. Sed et verba eius eciam aliquid desuper notant ; cum ante communionem corporis et sanguinis sui accepto calice dixerit apostolis suis „accipite et diuidite inter vos", dixit eciam de sanguine "qui pro vobis et pro multis effundetur"; notauit itaque differenciam quantum ad communionem calicis apostolorum ad alios. Ceterum praxis apo- stolorum nullatenus efficax argumentum est, quamuis ex illa habeatur sub vtraque specie tune populum communicare; ex verbis namque apostoli habetur, quod id fieret non tam- quam ex auctoritate cogente precepti diuini, etenim cum arguisset Corinthios de tribus : de commessacionibus quod in ecclesia facerent, habentes domos ad manducandum et bibendum, quod cenati sicut apostoli vellent communicare, quia oportebat communionis tempore semetipsos diiudicare, nec id congrue fieret a saturatis potu et cibo, tercio autem redarguit, quod non expectarent alios venturos, vt simul communicarent, et quantum ad hoc dixit, si quis esuriret, quod domi manducaret, itaque esuriem reputauit sufficientem causam, vt quis abstineret, post cibum namque et potum censuit indigne manducare et bibere. Si autem communio fuisset ex neccessitate diuini precepti, esuries non fuisset reputata sufficiens causa abstinendi a communione, quia per esuriem non excusatur quis ab obseruacione diuini precepti, sicut nec ecclesie, vt palam est omnibus, de ieiunio quadragesime. Ad hoc enim inter alia indicitur, vt per ieiunia caro maceretur, quomodo non licet plebano, qui dominico die celebrare tenetur, propter esuriem omittere; nempe legimus quamplures fideles biduanis et triduanis ieiuniis domino famulasse, propter quod intelligendum est, de qua apostolus loquitur, esuriem esse velut extreme neccessitatis, nam dicit, quod poterant domi accedere et manducare. Sic igitur quamuis ex praxi seruata tempore apostolorum haberetur communicasse tunc populum sub vtraque specie, ex eadem tamen habetur id non fieri tamquam ex neccessitate precepti diuini, parua esurie excusante ab illius obser- uacione. Caput XXXVII. Ostenditur eciam id ipsum ex practica obseruata tempore ecclesie primi- tiue per quadringentos annos. Id ipsum multo adhuc euidencius apparet ex practica seruata tempore ecclesie primitiue, intellecta significacione nominis huius de tempore persecucionis martirum et sanctorum doctorum ac confessorum, etenim quam plurimi christiani propter persecucionem tyrannorum annorum multitudine latitantes in solitudinibus, in montibus, in speluncis et in cauernis terre, nedum sub vtraque, sed nec sub altera communicabant specie. Non vero

Strana 1104
1104 Liber XII. Caput XXXVII. XXXVIII. neccesse est exempla dare de sanctis heremitis, tam viris quam feminis eciam post tyran- norum persecucionem per totum fere tempus vite sue non communicantibus, certe quia non in solo pane viuit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore eius. Eiusmodi heremite eum diuine intendentes contemplacioni reficerentur spiritualiter, aderat ipsis plenitudine magna salutaris effectus sacramenti eucharistie, qui est ad modum corporalis cibi, contra defectum et remissionem virium ex inedia prouenientem roborans, vt quomodo membra corporis sumpto cibo corporali, ita diuini verbi adipe refecte vires anime libere valideque proprias exercere valeant operaciones. Atqui si communio sacramenti eucharistie esset de neccessitate precepti, non licuisset vitam heremiticam eligere, in qua positi, quomodo legitur de sancto Benedicto, nec sciebant aut recordabantur, vtrum pasce esset dies, qui precipue solitus et institutus est ad communicandum. Contestante insuper Deo "quod pre- cipio tibi, hoc tantum facito, nec addas quicquam nec minuas“, iam igitur id quod pertinet ad implecionem precepti dominici, non licet in alios conmutare vsus, et sic heremitis non licuisset frequentacionem communionis eucharistie conmutare in assiduitatem contempla- cionis. Qua racione nec bona temporalia, pertinencia ad parentum sustentacionem, quo- modo ordinauerant seniores, diuino cultui licet deputare, propter quod nee filio licet ordini traditis bonis religionem ingredi, si parentes aliunde quam ab eo habere non valeant sustentacionem, quia istam fieri est de neccessitate diuini precepti. Non vero sic est mini- strare populo eucharistie sacramentum sub vtraque specie aut suscipere, cum videamus in sanctis heremitis magna cum laude factam conmutacionem, in quibus experiencia mon- strauit, quod salutaris effectus communionis eucharistie suppletur et attingitur diuine con- templacioni vacando ; qua radice nata est illa determinacio theologica, maius esse meritum legencium theologiam in scholis, quam plebanorum vacancium sacramentorum administra- cioni. Siquidem apostoli professi fuere coram omnibus, equuim non esse derelinquere ver- bum Dei et ministrare mensis, et Paulus conformiter attestabatur se a Christo non missum baptizare, sed euangelizare, exercitacio quippe in suscepcione sacramentorum permaximi meriti est ; at vero heremite sancti profundiori intelligencia considerarunt saluatoris sen- tenciam, diffinientem optimam partem elegisse sibi Mariam, non auferendam ab ea. Con- mendauit quippe Christus scribam illum, tamquam sapienter responderit dicens, prout diligatur Deus ex toto corde et ex toto intellectu, et ex tota anima et ex tota fortitudine, et diligere proximum tamquam se ipsum, maius est omnibus holocaustomatibus et sacri- ficiis. Vnde cum tempore ecclesie primitiue perfectopere resplenduerit sanctorum vita heremitarum absque vsu sacramenti eucharistie, qui de crastino non solliciti diuine pre- cipue vacabant dileccioni, palam fit cunctis eucharistie communionem sub vtraque specie illo in tempore non fuisse reputatam, tamquam sit ex neccessitate diuini precepti. Caput XXXVIII. Quod antiqua concilia, ac doctores fundantes se veraciter in diuina lege, littereque summorum pontificum ostendunt communionem eucharistie non subesse diuini precepti neccessitati. Ceterum praxis seruata tempore sanctorum conciliorum, doctrinaque eorum et doctorum fundancium se veraciter in lege diuina, Bohemorum assercionem minime adiuuat.

Strana 1105
Liber XII. Caput XXXVIII. 1105 Etenim in volumine decreti quamplurima decreta conciliorum inseruntur, quibus per eccle- siam aut per sanctos mandata fiunt, conminata in eis pena excommunicacionis, seu absti- nencie a communione corporis et sanguinis Christi, vel quod in ipsis eiusmodi abstinencia iniungitur pro pena delicti, aut criminis dampnabilis, seu cuiusuis contumacie. Decreta pro- fecto eiusmodi, vt manifestarent fuisse aliquando vsum communicandi sub vtraque specie, seriosius magnaque attencione et hilaritate vultus, quasi irrefragabile robur eorum asser- cioni prebencia, a Bohemis in publica fuere recitata disputacione, minime profecto aduer- tentibus, in quo sue intencioni penitus aduersarentur, considerata radicitus applicacione maxime vnius per se omnibus note. Etenim cum inferior superioris iussa potestatis soluere nequeat, quis dicere volet ecclesiam fidelibus mandare sub pena diuini precepti non obser- uandi, velut si sponsa precipiat seruis coniugis sui quiequam facere operis, alias quod non adimpleant viri sui mandata, aut archiepiscopus vel patriarcha mandata pape, seu vicarius episcopi sui, dux regis et miles ducis. Si namque omnes Christi fideles data quauis oppor- tunitate tenentur ex diuino precepto sub vtraque specie communicare, ecclesia sane nunquam illis mandaret, nisi iniuncta fecerint, abstinere a communione, sicut nec mandaret non hono- rare parentes, vel diem dominicam non sanctificare ab opere seruili abstinentes, vel contra facere alicui ex preceptis diuinis ; quin eciam nec ex consiliis, pote quod ecclesia in penam contumacie iniungeret fidelibus christianis, non adimplentibus mandata eius, nunquam castrare se ipsos propter regnum celorum, aut vendere omnia que habent et Christum sequi, aut percucientibus maxillam dextram alteram non prebere, vel dimittere pallium tunicam auferre volenti, seu quod apercius exemplum est, abstinere ab operibus misericordie, non reficiendo esurientes aut sicientes potando, vel nudos cooperiendo, et visitando in carcere positos vel infirmos. Quia igitur ecclesia in decretis multorum conciliorum quam multa precepit sub abstinencia a communione eucharistie, euidentissimum quidem testimonium est, vsum sacra- menti huius quantum ad populum non esse ex diuino precepto. Postremo id ipsum multi- plicacius constat ex mandatis summorum ab antiquo pontificum, qui fuerunt vsque ad annos mille ducentos, in quorum bullis, subscriptis eorum et manibus cardinalium, loco clausule huius nostris temporibus solite „nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitucionis aut voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apo- stolorum eius se nouerit incursurum. Datum“ etc. reperitur clausula tenoris sequentis: „Si qua igitur in crastinum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitucionis paginam sciens contra eam temere venire temptauerit, secundo tercioue commonita, si non satisfaccione congrua emendauerit, potestatis honorisue sui dignitate careat, reumque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et domini nostri Jhesu Christi redemptoris aliena fiat, atque in extremo exa- mine districte vlcioni subiaceat. Cunctis autem eadem ecclesie iussa seruantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, quatenus et hic fructum bone accionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen. Scriptum per manum Petri“ etc. Ex tenore premisso, quamuis haberi valeat vsum communionis eucharistie sub vtraque specie illis vigere temporibus, euideneius tamen remonstratur illam non esse ex diuino precepto, summis pontificibus in quauis litterarum suarum, vt nedum aduersus eorum mandata, sed concessa priuilegia aut queuis indulta contraueniretur, pro pena Scriptores H. 139

Strana 1106
1106 Liber XII. Capul XXXVIII. imponentibus alienos fieri Christi fideles ab eucharistie participacione. Sed quod adhuc plus quam multiplicatissime constat, eiusmodi pena iniungitur eciam pro leuioribus causis a quibusuis ordinariis eorumque officialibus, sub sentencia excommunicacionis quasi omnia sua iussa adimpleri mandantibus; iniungitur eciam expresse abstinencia a percepcione eucharistie, et frequentissime in foro penitencie a confessoribus multis. Nec illa responsio facit satis, penam abstinencie huius per ecclesiam iniungi per modum dumtaxat declara- cionis, non esse dignos percepcione eucharistie contrauenientes ecclesiasticis mandatis, nam eciam contrauenientes diuinis preceptis, vt iam conmemoratum extitit, tenentur diuina mandata seruare ; si ergo populus christianus mandato diuino ad percepcionem eucharistie sub vtraque specie teneretur, contrauencio vtique precepti ecclesiastici non eximeret ab implecione. Si vero ad hec respondeatur simile non esse, constito ex declaratis differen- ciam esse in obseruacione mandatorum et sacramentorum percepcione, quia non illis vt obseruarentur ad penam gehenne, sed istis vt digne recipiantur repugnat agnita in susci- piente carencia gracie aut eius obex, contrauenientes autem ecclesiasticis preceptis cen- sentur in gracia non esse, et ideo quod ecclesia precipere eis potest abstinere a commu- nione, quoniam pro adimplendis diuinis non requiritur inexistencia sicut pro communione eucharistie : adhuc racio ista satisfacere non videtur, quia minor excommunicacio separat a sacramentorum percepcione, que tamen non consequitur semper culpam mortalem, ymo sepe absque illa potest esse, pote in participacione cum excommunicatis, a qua sentencia absoluit curatus quisque. Porro quia excommunicacio separat nedum a communione, sed a ceteris sacramentis, quorum saltem penitencie sacramentum inexistenciam gracie non requirit ex neccessitate, quia illa datur virtute sacramentalis absolucionis, iam igitur ecclesia per sentenciam excommunicacionis non diceretur amouere fideles a communione sacramentorum, tamquam indignos vel inhabiles, sed ex auctoritate. Et sic memorata omnia corroborantur, nedum communionem eucharistie, sed nec aliorum percepcionem sacra- mentorum constare ex diuino precepto, quouis ecclesiastico iudice per sentenciam excom- municacionis, eciam maxima non subsistente causa, separante Christi fideles ab eorum par- ticipacione, quemadmodum eciam illos separat et amouet et inhabilitat ad alios actus legittimos, contentos minime sub auctoritate diuini precepti quoad omnes et singulos Christi fideles, quod pateat communi doctrina iuristarum, vnanimiter affirmante excommuni- catum eligere vel eligi non posse, nec beneficium ecclesiasticum acquirere, nec in pro- curatorem constitui aut constituere ad agendum saltem, nec constituciones edere, et ita de quampluribus aliis legittimis accionibus. Quod autem animaduertencius considerandum est, quoniam dicunt maiorem excommunicacionem ab hiis legittimis separare, minorem vero a sacramentis, et tamen certum nullam ex hiis legittimis accionibus, aut vix aliquam esse ex diuino precepto, nature aut discipline, aut quod ad earum exercicium inexistencia diuine gracie requiratur. Sic igitur responsio non ligat, ideo ecclesiam per sentenciam excommunicacionis separare fideles a communione eucharistie et aliis sacramentis, non vero a diuinis mandatis, quia ad illorum percepcionem gracia in suscipientibus requiritur, non vero ex neccessitate, vt euitetur pena in obseruantibus diuina mandata. Constat namque graciam non requiri in prefatis legittimis accionibus, et tamen per excommunicacionem separantur ab illis; quocirca semper ac magis innotescit, cum ecclesia ex auctoritate separet a percepcione eucharistie, quod igitur illa non est precepta sub vtraque, vel altera tantum

Strana 1107
Liber XII. Caput XXXVIII. 1107 specie, vt Bohemi dogmatizant, a domino saluatore. Sed esto, quod ecclesia in hiis se haberet per modum declarantis tales indignos esse communione, quia eiusmodi declaracio videtur esse per modum inhabilitacionis, id certissimum est, quamuis ecclesia inhabilitet multos ad suscepcionem quorundam sacramentorum, quod illa non sunt ex precepto diuino, quemadmodum iudicat matrimonium inter aliquas personas fieri non posse, alias quoque non esse habiles ad suscipiendum ordines sacros, quorum sacramentorum respectu omnium et singulorum fidelium vsus non est ex diuino precepto; etenim ecclesie non videtur con- missum inhabilitare Christi fideles ad diuinorum obseruanciam mandatorum. Si igitur ita est, quod ecclesia per sentenciam excommunicacionis inhabilitat ad percepcionem eucha- ristie, percepcio vtique eius non erit ex diuino precepto, sicut nec ordinis aut matrimonii, ad quorum suscepcionem multas personas censet inhabiles. Dato rursus hoc, quod veris- simum est, ecclesiam posse per excommunicacionis sentenciam amouere Christi fideles a percepcione eucharistie, tamquam iudicans eos indignos, indispositos vel inhabiles ad eius participacionem, profecto ex hoc constabit ad ecclesiam pertinere iudicium, qui ex fidelibus christianis digni aut dispositi, vel indigni aut indispositi sunt ad communicandum, et quo- modo sub vtraque, ita et sub altera tantum specie, disponere qui potest de toto valente, eciam de parte ab eo separabili, quoad vsum, qui de substancia non est vel integritate, eadem presertim que tocius et partis concurrente racione. Quocirca sicut ecclesia iudicat contumaces mandatis suis indispositos esse ad suscepcionem eucharistie, quia non sunt mites et humiles corde, quales Christus esse voluit, super semetipsos tollentes iugum suum, ita eciam iudicat ad id indispositos esse omnes constitutos infra annos discrecionis. Insinuat sane doctrina apostolica preter illa quedam alia requisita in non conficiente duo tamquam ex neccessitate requiri, vt digne quis de manu sacerdotis eucharistiam percipiat: quod diiudicans corpus sciat discernere alterius esse generis et virtutis cibum istum ab aliis corporalibus alimentis, denique vt probet semetipsum ac diiudicet, si sentit se dignum aut indignum per conscienciam mortalis peccati ad percipiendum. Quia vero eiusmodi iudicium competere non potest constitutis infra annos discrecionis, hine ecclesia iudicat eos non esse dispositos ad percipiendum, nec illis imputat si non, vt more maiorum, infantes ipsi, qui nondum habent mortalia peccata, semel in anno sacerdoti proprio confiteantur. Quemadmodum igitur ecclesie in hiis iudicium competit, ita eciam illi competere potest inter conficientes et non conficientes differenciam assignare, istos iudicans non tam dispo- sitos ad percepcionem sanguinis quomodo illos, id ipsum remonstrantibus multis causis, illis presertim duabus communiter assignatis a doctoribus, qui in ecclesia fuerunt post introduccionem huius ritus : erroris primum, ne cum laici separatim recipiunt, arbitrentur seorsum disiuncta esse corpus Christi et sanguinem, racione hac ad conficientes non se protendente, in sacerdotes non admissis preterquam doctis ; et licet racio hec non omnes tangat laycos, quia sunt multi eorum de hoc satis instructi, quia tamen maior multitudo est non ista intelligencium, hine omnibus calix non porrigitur casu excepto speciali, vtpote de imperatore in die coronacionis. Alia certe causa vrgencior est de periculo euersionis seu effusionis, nam sacerdotes eciam ab antiquo exercitati in celebracione missarum vix et cum maxima aduertencia ab hoc periculo abstinent, et si difficultas hec contingit in altari, vbi calix, nisi cum eleuatur semel, nunquam mouetur, quanto frequencius faciliusque periculum contingeret in porrigenda populo communione calicis; proutque narratum est 139*

Strana 1108
1108 Liber XII. Caput XXXVIII. de mense Februarii anno xxxIII°., Bohemis, quantumcunque, ne de hoc redarguantur, maxi- mam diligenciam adhibentibus, quamplurima et enormia valde pericula contigerunt. Et vltra hec rarissime, in paucissimisque regionibus, species vini consecrati in alteram diem conseruari possunt sine corrupcione; vnde prout fit de consecratis hostiis pro infirmis conseruatis, sanguis reseruari nullatenus aut vix commode potest. Communione preterea calicis a Christo instituta ea racione, vt potus sit spiritualis, sic enim docuit et sic prac- ticauit dicens „sanguis meus vere est potus", et calicem consecratum confestim tribuens discipulis, vtique sacramento sanguinis Christi minime conuenit, vt species vini consecrati, priusquam sumantur, permittantur corrumpi. Non quippe esset vsus sacramenti, sed eius- modi corrupcio illius esset abusus, quod tamen indubie contingit, si seruantur pro infir- mis; in quo aut contrauenitur indubie fini institucionis sacramenti, aut ab eo fit magna distraccio. Animaduertendum igitur erit, si quomodo hostia consecrata non absque sacer- dotis culpa corrumpi vermibus, siue a muribus corrodi permittitur, vt ita sit de sanguine, quod certe contingeret in villagiis, vbi vix dominico vna missa celebratur, aut saltem non omni die. Adhuc eciam in oppidis et ciuitatibus vix continget seruari, esto quod ab vno die in alterum non corrumperetur, nam cum ad perfeccionem pertineat sacramenti, vt consecrator totum vel in partem sumat quod consecrauit, iam igitur sanguis diei preteriti, ne si maneret triduo, species vini corrumperetur, totus assumendus esset, et tunc vel simul inmissus consecrato recenter, et certe mixtio hec magnas patitur difficultates, vel sine mixtione, et tune non fieret modo ab ecclesia consueto, quia non cum parte hostie inmissa ibidem. Oportebat eciam vt conseruaretur multum de vino consecrato, quia quanto minoris quantitatis, tanto magis est obnoxium corrupcioni. Preterit autem sermo alias multiplices perplexasque, occurrentes super hac communione calicis quantum ad populum, explicare difficultates, propter quas eciam in originalibus multis antiquis et auctenticis legitur, illam non esse consuetam vt infirmis porrigeretur ; sed id vnum dicitur, quod succedente tem- pore propter succedentes maiores semper difficultates et inconueniencia plurima, remon- strante hoc ipsum experiencia magistra rerum, ecclesia habens auctoritatem propter con- tumaciam amouendi fideles ab eucharistie percepcione, iudicans eos non dispositos, potuit eciam iudicare de non conficientibus quantum ad percepcionem sanguinis, que, vt in pre- missis multipharie deductum est, non constat neccessitate diuini precepti. Quod vero nec sacramenti neccessitate, eciam vltra premissa illud adiuuat, aliud quippe sacramentum eucharistie est, aliud eius vsus ; etenim cum ad sacramenti huius neccessitatem quatuor concurrant : minister, intencio, materia atque forma, hec profecto ad sacerdotem per- tinent consecrantem, cum vero ministratur eucharistia, participantibus vsus est sacramenti perfecti iam a sacerdote. Vnde circa vsum istum, quoniam aliud est a sacramento, quod ecclesia desuper disponit, magna illi facultas competit; non vero sic quantum ad substan- ciam sacramenti, ad eam non pertinente institucione eius aut destitucione, etenim quia de integritate sacramenti eucharistie est, vt sacerdos in pane et vino consecret, et sub spe- ciebus illis carnem sumat et bibat sanguinem Christi, quemadmodum ecelesia nunquam statuit, quinymo, vt integritas sacramenti seruetur, non patitur, vt sub altero sacerdos tantum conficiat, ita quod sub altera tantum specie, in die quo conficit, percipiat; quod dicitur propter diem parasceue, quo sub altera tantum specie sacerdos communicat, quo- niam illo die non consecrat; si enim consecrasset, quomodo precedenti fecit die, opor-

Strana 1109
Liber XII. Caput XXXVIII. XXXIX. 1109 tebat eum sub vtraque specie communicare. Sed quia vsus ille sacramenti non est ipsum eucharistie sacramentum, iamque sacramentum ipsum perfecte celebratum extitit conse- cracione et communione vtriusque, hinc sub altera tantum specie digne communicat sacer- dos iuxta ecclesie statutum. Que propterea quod die ipso parasceue in omnibus suis offi- ciis representat Christi passionem, velut eo die acta sit, sacrificium vero eucharistie con- ficitur et offertur in passionis Christi conmemoracionem, memoria autem respectu pre- teriti est, hinc igitur, vt presens a preterito distinguatur, sacrificium eucharistie non offertur die, quo ecclesia representat sacrificium illud excellentissimum in ara crucis oblatum. Ex quibus illud vnum euidentissime percipitur, quod sicut ecclesia statuere potuit, racione id suadente, vt sacerdotes magna feria sexta sub altera tantum specie com- municarent, nec id, quoniam circa eius vsum est, substancie derogat sacramenti vel eius integritati, ita et potuit eciam circa laicos ordinare, prescriptis aliisque plurimis racionibus id fieri poscentibus. Caput XXXIX. Quare sacramentum eucharistie, in quantum habet racionem sacrificii, est sub precepti neccessitate, forma auisata, si Bohemi assensissent diffinicioni. Hec igitur aliaque plurima cum allegata fuerint super materia dicti precepti, ad- huc inter magistros conferentes acucius fuit appunctuatum, vt quamuis percepcio eucha- ristie, prout habet racionem sacramenti, hoc est in quantum est medicina salutaris, non habeat condicionem precepti, secus tamen prout consideratur racionem habens sacrificii, ef quod hoc modo intelligendo verba illa "hoc facite in meam conmemoracionem", cum referrent ad actum offerendi Deo sacrificium, quod dicerent notam precepti discipline, adimplendi in reuerenciam et obedienciam superioris, eciam nulla pretensa vtilitate, sed quia a superiore sic preceptum est, quomodo fuit supra datum exemplum de Abraham immolaturo filium, etenim quando Christus consecrauit, continuo dixit apostolis „hoc facite in meam conmemoracionem". Quemadmodum igitur verba multa euangelii, pote de predi- cando, baptizando, docendo omnes gentes seruare mandata Christi, aliaque multa intelliguntur esse precepta data et apostolis et successoribus suis, sic eciam et sacrificium offerre in Christi pro nobis oblati conmemoracionem , itaque verbum „hoc facite“ refertur quantum ad actum primum et principalem. Christus igitur cum duos in illa vltima cena compleuisset actus, transsubstanciacionem panis in corpus proprium et communionem eius ad apostolos, inter magistros inuicem conferentes auisabatur pro materie resolucione, quod verba illa dicerent notam precepti simpliciter quantum ad primum, non vero ita quantum ad secun- dum, cum de natura illius pronominis „hoc" esset referri ad primum et proximum ante- cedens, et quando Christus dixerat verba illa "hoc facite“, iam consecrauerat, sed panem consecratum nondum porrexerat ad apostolos. Rursus quia in consecracione precipue representatur memoria passionis Christi, qui se obtulit sacrificium patri pro fidelibus cunctis, verba illa significarent notam precepti, hoc astruente adiunccione verbi illius „in meam conmemoracionem", quam neccessario facit sacerdos in consecracione, antecedenter ad verba consecracionis dicens »per Christum dominum nostrum, qui pridie quam pateretur accepit panem" ete., item facta eleuacione "hoc quocienscumque feceritis, in mei memo-

Strana 1110
1110 Liber XII. Caput XXXIX. riam facietis, vnde et memores nos, domine, serui tui, tam beate passionis“ etc. Cum autem Paulus eciam adiecerit "quocienscumque enim manducabitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem domini annunciabitis, donec veniat“, quod hoc ipsum impleat sacerdos con- ficiens, qui preterquam in die parasceue semper ante sumpcionem dicit "domine Jhesu Christe, fili Dei viui, qui ex voluntate patris, cooperante spiritu sancto, per mortem tuam mundum viuificasti“ etc. Non vero sic ex neccessitate memoratur passio Christi et mors eius in communione non conficiencium, sed dicitur cuilibet „corpus domini nostri Jhesu Christi custodiat animam tuam in vitam eternam" ; propter quod horum communio non sic vt conficiencium habet racionem sacrificii, quamuis habeat racionem meriti et vtilitatis, quia sic communicantes, si digne hoc faciunt, consequuntur vtilitatem multiplicis gratuiti effectus, desuper dati in ipsa refeccione spirituali. Porro quoniam sacramentum istud, in quantum habet racionem sacrificii, singulari racione ab aliis distat eo quod, eciam si nullus gratuitus effectus ex eo proueniret, sacerdotes celebrare tenentur illud offerendum in memoriam Christi passionis, ad Dei gloriam et laudem, hinc quia participanda vtilitas satis non erat, vt continuo sacramentum eucharistie celebraretur, multis sacerdotibus curan- tibus minus communionem eucharistie accipere, quando scirent, si non acciperent, se non peccare, preterea quomodo fuit neccesse ecclesiam statuere, vt omnis vtriusque sexus, cum ad annos peruenerit discrecionis, ad minus semel in pasca reciperet eucharistie sacra- mentum, sic igitur ne episcopi et sacerdotes, in hoc apostolis succedentes, minus curarent conficere corpus Christi, propterea igitur verba illa, quantum ad ipsos conficere debentes, notarent vim precepti. Sacramentum quippe istud vinculum est christiane religionis, et vt non deficeret vsque ad consummacionem seculi, quod certe voluit Christus, ad celebra- cionem eius apostolos eorumque successores astrictos fore precepti auctoritate, quomodo eciam in christiana religione continuo perseuerat ieiunium quadragesime, propterea quod illam ieiunare in memoriam ieiunii Christi est preceptum ecclesie. Non vero sic de multis aliis ieiuniis, quamuis ad illa complenda deuocio traheret, et racio meriti seu augmentum eius, eciam si indulgencie ieiunantibus per ecclesiam conceduntur, id ipsum monstrante experiencia de vigilia festi corporis Christi, quamuis ieiunantibus indulgenciam tricentorum dierum concesserit ecclesia. Vnde sicut conmemoratum est, quia manere voluit Deus vsque ad Christi passionem in veteri testamento sacrificia, illius sacerdotibus iniunctum est pre- ceptum iugis sacrificii matutini et vespertini, aliorum eciam multorum in diuersis solemni- tatibus. Consideracioni huic eucharistie sacramentum, in quantum sacrificii habet racionem, de neccessitate esse diuini precepti, obuiaret et raciocinacio descripta superius, propterea quod ecclesia nedum laicos, sed eciam excommunicat sacerdotes, et quod grauius eciam plebanos, obligatos sacrificium Deo offerre diebus, quibus populus missam audire tenetur, quare diceretur ecclesiam eos inhabilitare ad diuini obseruanciam precepti. Sed responderi potest, quamuis non per se ipsos, quamdiu excommunicati sunt, possunt tamen per alios facere missas celebrari populis, quorum sunt plebani ; si vero tanta esset eorum paupertas, vt id non possent, vtique animaduertere decet iudicem ecclesiasticum, ne in tales proferat excommunicacionis sentenciam, si aliunde non prouidet sacrificium diebus illis offerri. Propter quod periculosa maxime est excommunicacio plebanorum et sacerdotum, si prout appunctuabatur, verba Christi quantum ad conficientes vim diuini precepti habent, Christo sacrificium offerre in sue passionis conmemoracionem. Hiis aliisque consideracionibus

Strana 1111
Liber XII. Caput XXXIX. 1111 multis inter ipsos magistros et quosdam ex doctoribus expositis, conuenerunt omnes, quod ad suscipiendum sacramentum eucharistie sub vtraque specie, panis scilicet et vini, siue laici siue clerici communicantes et non conficientes, seu quibus conficiendi officium non incumbit, de neccessitate salutis ex precepto domini non astringuntur, sed siue sub vna tantum, siue sub vtraque specie secundum ordinacionem ecclesie suscipiatur, proficit digne communi- cantibus ad salutem. Eiusmodi autem resolucione habita inter magistros et doctores, con- gregatis prelatis facta est relacio per Johannem Polomar de dicta resolucione magistrorum ; dubitacione autem per nonnullos ibidem adiecta de clausula illa „seu quibus conficiendi officium non incumbit“, deque illo verbo "neccessitate salutis", quia idem periculum erat effusionis sanguinis, ministrando illum sacerdotibus infirmis quemadmodum laicis, et quia verbum "de neccessitate salutis" in sacra scriptura amplissimas et varias habet signi- ficaciones, post discussionem triduo habitam particulis illis remotis placuit, prout forma continet decreti. Et abinde per deputatos paucos vna cum presidente ordinata est forma litterarum libertacionis Bohemorum ad communionem sub vtraque specie, perpetuo illis mansura, suscipientibus diffinicionem synodalem de materia precepti. Erat autem effectus huius. Narracione facta prime conclusionis Prage habite cum Bohemis in dieta sancti Martini anno xxxIn°. expresso tenore illius, decreti quoque cuius forma iam fuerat concor- data, sancta synodus, dicens se velle satisfacere conuentis, concedebat sacerdotibus regni Bohemie, prout in dictis compactatis habetur, adiecto tamen vt, quia dicta facultas largie- batur tantum pro personis in annis discrecionis constitutis, reuerenter et deuote postu- lantibus, et sic eorum arbitrio referebatur cauendum esse, ne ad sic sub vtraque specie communicandum quisquam directe vel indirecte cogeretur, ne priuilegium mererentur amittere, qui concessa abuterentur potestate. In fine autem litterarum synodus mandabat vniuersis et singulis, vt vtentibus Bohemis communione sub duplici specie nemo auderet improperare, aut eorum fame vel honori detrahere. Et iuxta effectum huius clausule vltime concepta est forma plenior litterarum, dirigendarum ad principes et communitates circum- uicinas regno Bohemie ; bulle autem non fuerunt expedite, sed forme ipse erant Bohemis ostendende, vt consencientes synodali diffinicioni habere possent. Fuit eciam per depu- tatos deliberatum de reformacione vniuersitatis Pragensis studii, per annexionem aliquarum prebendarum magistris et doctoribus actu lecturis. Forma igitur decreti, que fuerat con- cepta per deputatos, deliberata est in deputacionibus et conclusa in generali congre- gacione. Quantum vero ad formam litterarum libertacionis et aliorum in facto Bohemorum, deque instruccionibus dandis oratoribus concilii, quamprimum mittendis, notificaturis im- peratori formam decreti, concessa est facultas deputatis. Oratores autem fuerunt Johannes Pulchripatris et Johannes de Ragusio, qui saneta synodo neccessariis aliis intendente non statim, sed iurarunt prima die Marcii anni sequentis, quibus data fuit potestas super pecu- niis indulgenciarum postulatis per Albertum Vngarie et Bohemie regem, instante autem nacione Germanica, melius agnoscente Bohemorum mores, deliberacione patrum nedum litteras auctenticas de libertacione communionis sub vtraque specie, que nondum confecte fuerant, sed nec minutas earum secum portantes, ne forte captis illis vel publicatis, alias dicere possent de concessione sibi facta ostendentes formam, quomodo ex illa, que fuit ad tempus pro illis dumtaxat, qui tune vtebantur, et illorum forte centum hodie super terram non viuunt, publicant multi eorum communionem sub vtraque specie sibi licere auctoritate

Strana 1112
1112 Liber XII. Caput XXXIX. XL. concilii Basiliensis. Celebrata est autem sessio xxx. desuper dicta diffinicione, cantante missam cardinali Arelatensi, et post completas cerimonias, quibus legatus interfuit, cum euangelio „ego sum panis vite“ Albinganensis episcopus legit decretum, approbatum postea, vt moris est, a sancta synodo per verbum „placet“ tenoris sequentis. Sessio xxx'. de communione sub vtraque specie. 104. 1437. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Vt lucidius videatur pro declaracione catholice veritatis, quid circa percepcionem sacre eucharistie tenendum sit, et agendum pro salute et vtilitate populi christiani, post diligentem perscrutacionem diui- narum scripturarum, sacrorumque canonum et doctrinarum a sanctis patribus et doctoribus traditarum, in hac sancta synodo longis temporibus habitam, consideratisque omnibus, que pro declaracione huius rei consideranda fuerunt, decernit et declarat, quod fideles laici siue clerici communicantes et non conficientes non astringuntur ex precepto domini ad suscipiendum sub vtraque specie, panis scilicet et vini, sacre eucharistie sacramentum. Sed ecclesia, que regitur spiritu veritatis secum manente in eternum, et cum qua Christus manet vsque ad consummacionem seculi, sicut ait diuina scriptura, ordinare habet, quo- modo ipsis non conficientibus ministretur, prout pro reuerencia ipsius sacramenti et salute fidelium viderit expedire. Siue autem sub vna specie, siue sub duplici quis communicet secundum ordinacionem seu obseruanciam ecclesie, proficit digne communicantibus ad salutem. Nec vllatenus ambigendum est, quod non sub specie panis caro tantum, nec sub specie vini sanguis tantum, sed sub qualibet specie est integer totus Christus. Laudabilis quoque consuetudo communicandi laicum populum sub vna specie, ab ecclesia et sanctis patribus racionabiliter introducta, et hactenus diutissime obseruata, et a doctoribus diuine legis, sacrarum scripturarum atque canonum multam periciam habentibus, iam a longeuo tempore conmendata, pro lege habenda est, nec alicui licitum est eam reprobare, aut sine auctoritate ecclesie ipsam inmutare. Datum in sessione nostra publica, in ecclesia maiori " Basiliensi solemniter celebrata x°. Kalendas Januarii anno a natiuitate domini MCCCCXXXVII". 23.Dec. Caput XL. De resistencia presidentis concilii aduersus processum synodalem et patres, exhibita eciam desuper scriptura magna, responsioneque Arelatensis cardinalis, conatuque Panormitani archiepiscopi tunc non auditi. Completa iam enarracione processus fidei, synodali promulgata sentencia super causa tangente caput ecclesie, quia eucharistie sacramentum continens veraciter sub vtra- que specie ipsum Christum totum, referri petit gestorum series de causa altera mense isto Decembris, tangente Christi corpus, vniuersalem ecclesiam in sancta Basiliensi synodo legittime congregatam, auctoritatem innocenciamque eius inpugnante, qui illam annis septem viriliter laudatissimeque defenderat, Juliano presidente eius, sedis apostolice legato. Etenim xx°. die mensis huius, priusquam dicta sentencia fieri promulgaretur, constitutus

Strana 1113
Liber XII. Caput XL. 1113 in ordinaria concilii congregacione, quod sepissime fecit, prout superiora narrant, legatus ipse a laude sui officii et persone proprie (sumpto) exordio dixit, quemadmodum semper vacauerat super hiis que pacis, ita et tune super differenciis inter concilium et papam pro pace intendens, quod cedulam concepisset, peciitque illam audiri et desuper deliberari. Legit vero Petrus Bruneti, scribarum primus concilii, cedulam ipsam tenoris infrascripti. Post cuius leccionem, durantem spacio hore vnius, cardinalis Arelatensis dicebat in ipsa blanda quedam, alia aspera et alia consolatoria contineri, et premittens, quod sepe faciebat, se desuper velle dicere pro honore concilii, commemorabat diligenciam per sanctam syno- dum factam vt Grecis promissa complerentur, in eaque re concilium non defecisse, et cum papa per suas litteras consensisset prosecucionem vnionis Grecorum fieri debere per con- cilium, laudandum fuisset si deficiente concilio in prosecucione expensarum de bonis sub- uenisset ecclesie ; sed quando vidit per concilium omnia fuisse completa, ad impedimentum prosecucionis concilii miserat in Greciam ambasiatam contrariam. Qui nunquam voluerat assentire votis et deprecacionibus concilii circa loci nominacionem, concursumque indul- genciarum et concessionem salui conductus, sed semper voluisset habere locum ad libitum suum, ipsaque materia de loco, prout ex testimoniis publicis constabat, licet viginti et plu- ribus vicibus, vt impediretur, fuerat posita in contradiccionem, conclusum tamen semper extiterat pro nominacione trium locorum per concilium facta. Et tandem cum oratores concilii in Greciam detulissent saluos conductus, concessos a principibus pro aduentu Gre- corum, papa dissoluerat concilium, nec id fecisset pro vnione eorum, sed ne contra eum procederetur et Tarentinum; nam dissolucionem fecerat, sed ante accusacionem contu- macie. Cum vero legatus in cedula sua diceret de tractanda pace per imperatorem, quod id non foret neccesse, sed papa vnico verbo poterat dare sibi et ecclesie pacem, quem- admodum legatus ipse super prima dissolucione in litteris suis scriptis ad papam suadebat. Ad hec aliaque plura respondens, legatus contestabatur se fecisse ad modum mediatoris, aspera quedam inmiscens, nam si omnia facta pape et concilii laudasset, non poterat commode ad pacem hortari ; nec decebat contendi, cuius culpa preterita transiuissent, sed prouidere de remedio, quemadmodum non decet inter filios disceptare, culpa cuius mater periclitatur, sed primo illi subuenire; quocirea de se ipso loquens dicebat, quod inten- debat semper laborare pro pace, eciam si patres nollent, et simili modo eciam papa inuito. Post hec Panormitanus archiepiscopus, desuper hoc petentibus eum multis ex patribus, replicare voluit resumens dicta in cedula, quod secundo et tercio temptauit. Sed legatus non paciebatur, dicens non venisse ad disceptacionem, quia nullus abinde fructus seque- retur, non defecturis ab vtraque parte procuratoribus et aduocatis, allegantibus et laudan- tibus gesta eorum, quorum aduocati essent, sed melius erat magisque conueniens super contentis in cedula deliberandum esse primo et respondendum postea. Ipse autem paratus erat, quandocumque Panormitanus vellet, venire auditurus eum, nec ista diceret quasi timeret super danda responsione, etenim patres cognoscebant se habere aptitudinem ad resumendum responsa, eciam si mille puncta essent, contestanti hoc de ipso multiplici experimento. Dicebat item se petere veniam si quem contristasset, quia nunquam fecisset ex animo, nam licet aliquando conmotus aliqua dixisset, peniteret tamen statim; sola igitur caritas et zelus coegerant eum ad illa contenta in cedula dicendum, nec accipiendum moleste erat dixisse auisamenta duo sibi visa pro pace conuenire. Ad quod Panormitanus, Scriptores Il. 140

Strana 1114
1114 Liber XII. Caput XL. quod aliud esset si dumtaxat retulisset auisamenta, sed alia in cedula continebantur con- cilium aggrauancia. Deinde Lugdunen i archiepiscopo conmote dicente legatum ipsum fuisse in causa dissentionum quando misisset illam ambasiatam scismaticam ad Greciam, quod- que ipse scisma fecisse legatus respondens se parcere eiden et pacienciam velle habere, recessit a congregacione. Post cuius recessum Lubicensis et Augustensis episcopi Geor- giusque, ambasiatores imperiales, supplicabant pro bono pacis supersedendum esse a con- clusione auisamenti deliberati in processu pape, quod erat de facultate concedenda prio- ribus deputatis, additis Lauentino episcopo et abbate de Scocia, ad instruendum processum in omnibus vsque ad sentenciam exclusiue; Augustensis vero episcopus vltra supplica- cionem protestabatur se non consentire in conclusionem. Oratores quoque regis Castelle supplicabant attendi ad preces imperatoris, prout alias protestantes, si scisma vel aliud periculum in ecclesia sequeretur, non imputandum corone regie. Patriarcha vero Aquile- giensis ad instanciam promotorum concilii super dicto auisamento aliisque multis con- clusit. Tenor sequitur cedule per legatum presentate in generali congregacione. „Diu ac sepissime, reuerendissimi patres, et scriptis et verbis reuerendissimus dominus cardinalis sancti Petri ad vincula et ego magna cum humilitate, ego eciam ipso absente nonnunquam vestras paternitates supplices deprecati sumus, vt ad ea, que pacis sunt et concordie, vos deflectentes cogitaretis in pace et vnitate ea sancta opera consum- mare, ob que boc in loco conuenisse toti mundo professi estis. Multa quidem honesta ac racionabilia concordie media obtulimus, que si acceptata extitissent, cum magna gloria et honore vestro, cum summa denique tocius christiani populi leticia, essemus consummacioni ipsorum sanctorum operum viciniores. Sed vsque nunc permisit dominus maiores in dies oriri agitaciones, vt forsitan intuentes inminens ac proximum ruine nostre periculum ad ipsam pacem, reccessitate nos instruente, tandem libencius flecteremur. Decreui ego non- nunquam, cum tociens apud vos incassum de concordia verbum fecerim, michi ipsi silen- cium indicere, ne forte vel imprudencia vel peccatis meis obsistentibus, dum persuadere ac proficere loquendo enitor, dissuaderem et officerem magis. Sed profecto ardens ad fidem Christi et ecclesie pacem caritas non patitur in me diuturnum fore silencium, vim michi quandam infert, vt importunus fiam, et iterum atque iterum preces ac moniciones repetam, nichilque in tanto discrimine relinquam intemptatum, hoc presertim tempore cum talis se occasio prebeat, quam si bene consideremus, caritatis Christi memores, facile ad pacem ipsam inclinabimur. Ecce, proxime ex Constantinopoli nunciatum est dominos impe- ratorem Grecorum et patriarcham Constantinopolitanum ad nauigium se accingere, et infra paucos dies descendere ad Venetorum portum; veniunt, vt fide digni referunt, optimum ad vnionem habentes animum, et ita dispositi, vt admodam verisimile sit sine vnione cum ecclesia in patriam non reuersuros. Opus isted quam sanctum sit, ac Deo graium et ecclesie vlile, vos ipsos interrogo, qui vestris indalgenciarum litteris totum orbem excitantes hiis verbis vtimini „nos animaduertentes quantus Dei hopor et profectus ecclesie, quanta exal- tacio fidei orthodoxe, quantum incre nentum nominis christiani, quot millium animarum salus, quantaque vtilitas et innumerabilia (bona) populo christiano hine forent prouentura, non

Strana 1115
Liber XII. Caput XL. 1115 solum impensas, sed et personas proprias fore exponendas dignum iudicamus“. Quid item in decreto primo cum Grecis conuento ex visceribus pietatis locuti sitis, audire non pigeat, non enim aliena, sed vestra dumtaxat verba, in quibus tune omnes gloriabamur, repeto. Hec illa sunt: "Quid enim ecclesie catholice felicius gloriosiusque contingere vnquam posset, quam quod orientales populi, qui numero hominum ab hiis, qui nostre fidei sunt, non multum distare videntur, in eadem nobiscum fidei vnitate coniungantur ? Quid vtilius, aut quid fructuosius ab exordio nascentis ecclesie populus christianus vidit vel audiuit, quam quod tam diuturnum perniciosumque scisma penitus extirpetur, vnde et aliam rei- publice christiane, Deo propicio, vtilitatem accrescere confidimus ; ex hac enim vnione, cum facta fuerit, plurimos ex nefanda Machometi secta ad fidem catholicam conuerti spe- randum est. Quid igitur pro tam piis et salutaribus rebus per Christi fideles temptandum faciendumque non esset? Quis catholicus pro tanto nominis christiani et orthodoxe fidei incremento non modo caducam huius mundi substanciam, sed et corpus et animam exponere non deberet?“ Hec verba vestra sunt cum tanto caritatis igne eo tempore pro- mulgata; hiis ergo verbis vestris vos ipsos reconuenio, patres ac fratres si ex corde illa dicebatis, si in veritate et propter Christum, non autem ad humanam gloriam talia loque- bamini. Ecce, nunc cum eodem feruore illa ipsa magnifica et gloriosa verba exequamini, et per rei euidenciam ostendite illa ex animo processisse; rem ipsam, quam sermonibus commendastis, implete iam, ymo quam miro fauore piissimus Deus vsque fere ad ostium execucionis conduxit, non reiciatis! Illum ardorem ac vehemenciam spiritus, quibus hec incepistis, nune (ad) execucionem deposco, illam exultacionem, illas graciarum acciones ac leticie canticum, quod cecinistis "te Deum laudamus", illam campanarum amenum sonitum, eum dominus Henricus Mengher, orator vester, de Constantinopoli reuerteretur, illam denique menstruam processionem, pro felici huius rei exitu indictam, hee omnia nunc in ipso execucionis tempore vobis patres conmemoro et auribus vestris inculco. Si audiuit dominus preces nostras, iam Greci sunt in portu vel appropinquant; iamiam in manibus nostris est orientalis ecclesie tam diu desiderata vnio. Quid differtis? Quid occasionem nescio quam aliqui querunt? Cur quosdam ex vobis iam video tristes? Memineritis, queso, suauium verborum illorum, que in prohemio decreti indulgenciarum cum tanta pronun- ciastis caritate, videlicet "vox illa iocunditatis et leticie olim de celo lapsa, nune per os huius sancte synodi auribus populi christiani insonat, dicens: consolamini, consolamini popule meus ; ecce popule Dei, adest tibi annus iubileus, annus generalis vnionis ecclesie". Consolacionem et iubileum, que aliis prenunciabatis, nune in vobis ipsis suscipite, et ita agite, vt consummacioni, que nunc est in foribus, non impedimento, sed adiumento sitis. Agricola etsi per integrum annum in excolendo predio (peruigil sit, in messe tamen vigi- lancius ac laboriosius desudat, vt segetem metat, messemque) in horreo recondat. Quid multa opus est me defatigem exhortacione? Verba illa vestra tanto ardore flagrant caritatis, tantamque desiderii flammam pre se ferunt, et vsque adeo ignita sunt, vi nisi corda nobis in lapides mutata sint, aut letargum paciamur, excitemur et ad ipsam execucionem sine mora accingamur neccesse est. Scriptum est, reuerendissimi patres, „seruus sciens voluntatem domini sui et non faciens illam, plagis vapulabit multis“. Voluntas domini hec est, vt bonus pastor animam suam ponat pro ouibus suis, et sicut ipse pro nobis animam suam posuit, ita et nos pro fratribus nostris ponere debemus; ymo et voluntatem domini hanc esse ipse 140*

Strana 1116
1116 Liber XII. Caput XL. dominus insinuat, vt nonaginta nouem oues propter vnam solam bonus relinquat pastor, et illam vbique perquirat, vsque quo repertam ad ouile super humeros reducat. Quod si pro vnius ouicule salute tanta bono pastori cura est, quid si ex centum ouibus quadraginta aut quinquaginta querende essent, quanto tunc diligencius, relictis ceteris, illas inuesti- garet? Quante vero regiones et prouincie, non dicam vrbes, aut homines orientalium par- cium, diu ab ecclesia nostra diuise manserunt, vos ipsi testimonium supra perhibuistis, dum inter nos et eos paruam numeri asseritis differenciam. Ecce, clementissimus Deus, quod votis et oracionibus postulauimus, iam ad nostram conduxit domum, nam ipsi Greci et maiores ipsorum, mare nostrum nauigantes, nobis appropinquant; procedamus igitur ala- criter ipsis obuiam, sicut quondam pater ille, dum filium suum iuniorem redeuntem a longe aspexisset, non expectauit vt vsque ad se pergeret, sed occurrit et cadens supra collum eius, osculatus est eum. Et nos pro tanta fratrum nostrorum multitudine ad nos venien- cium, et si aliter fieri non potest, eciam hine surgamus et occurramus illis, eos iocundis oculis et amplexibus suscipientes; et sicut pater hic, quem memoraui, vere piissimus, Christi nostri figuram gerens, propter rancorem maioris fratris recepcionem filii non dimisit, ita et nos si forte cum aliqua persona quacumque ex causa discordiam habeamus, hec ad suscep- cionem fratrum nostrorum nullum nobis afferat impedimentum, ymo et quemadmodum ille minorem filium suscepit maioremque pacauit, ita et nos vno eodemque tempore, propter Christum et ecclesiam, grate occurramus Grecis tam procul venientibus, et alios nostros pacificemus, concordemus, consolemur, vt simul omnes in eadem ecclesie domo vitulum sagi- natum epulemur cum simphonia et leticia. Quod si propter nostras domesticas discordias, reue- rendissimi patres, tantum bonum, quo fere maius cogitari nequit, dissipari, quod Deus auertat, contigerit, qualis luctus erit tocius ecclesie, quanta dissolucio tocius christianitatis, quanta exultacio Turcorum et infidelium, qualis infamia apud homines, et que apud Deum nos manebit condempnacio ! Si scandalizanti vnum de pusillis ecclesie conminatur dominus expedire, vt mola asinaria suspendatur ad collum suum, et mergatur in profundum, quid putandum est fiet nobis, si tot millia scandalizemus (fratrum nobiscum vniri querencium ; quid item si scandalizemus vniuersum) populum christianum, quem paulo ante predicacionibus, sermo- nibus, indulgenciis ad cooperandum huic sancte vnioni inuitabamus et ad leticiam prouo- cabamus, dicentes "consolamini, consolamini, popule meus". Sed dicet aliquis: veniant Basileam, Auinionem vel Sabaudiam, alioquin impediamus pocius, quam alibi fiat reduccio. O perditum et desperatum hominem, qui talia non modo dixerit, sed vel leuiter cogita- uerit! Potestne in mentem cuiuspiam christiani cadere execrabile verbum hoc? Anne bonum se arbitrabitur christianum, qui tot gencium et populorum vnionem fieri nolit, nisi certo fiat loco? Numquid pastor ille euangelicus, qui nonaginta nouem reliquit oues, dixit: nolo ouem illam centesimam nisi in hoc vel in illo loco perquirere, et nisi eam ibi reperero, alibi non queram? Num mulier illa, que dragmam perdidit, querere ipsam con- tenta fuit tantum in vno domus angulo ; nonne accendit lucernam et totam vertit domum? Sed tu, quicumque es, quid dices ad verba illa memorati decreti primo conuenti cum Grecis, videlicet "deputati sacri concilii, cognoscentes sanctam et perfectam ipsius concilii inten- cionem, que est (vt) pro honore Dei et pro profectu fidei catholice nullis parcatur labo- ribus et expensis, iudicarunt non expedire, vt propter locum dumtaxat tantum bonum negli- geretur“. Fiat, concedo, omnis diligencia, vt veniant quocumque optatis, sed si obtineri

Strana 1117
Liber XII. Caput XL. 1117 nequeat, queramus eos in fine mundi si neccesse sit; in quo enim loco et in qua re sanccius et vtilius laborare ac peregrinari possumus? Neque apostoli Indiam, Ethiopiam aut extrema expauerunt penetrare occidentis et orientis, vt animas Christo lucrifacerent, qui et ipse de celo descendit, peregrinatus in terris, et formam serui accipiens, vsque ad mortem crucis progressus est, vt nos saluos faceret. Et quamquam ad hoc, quod de loco dicitur, multa tam per Grecos quam per alios dici possent, que sepenumero hic audita sunt, in quibus interdum publica disputacio oblata est, et nunc si expediret offerretur, nichilominus, quia verborum contenciones animos plerumque irritant, id consulcius preter- euntes solum de pace et concordia fraterne colloquamur. Obiciet forte alter, cur versus eos transibimus, cum in nostras non ascenderint galeas? Quid, queso, vocabula ista nostrum ac vestrum in medium afferuntur? Nonne galee summi pontificis galee ecclesie sunt, si ecclesie, cur non nostre? Preterea quis hominum filium habens apud hostes captiuum, si ad eum redimendum ac reducendum pecunias atque equum mittat, et ille alienis pecuniis redimatur, alienoque equo reuertatur ad patrem, num desideratum ac diu quesitum filium bonus repudiabit pater, quia alienis pecuniis alienoque equo postremo reductum videt? Intellexistis patres, quot bona et promouere et impedire facile potestis; caueamus ne supra memorate sentencie diuine rei simus, dicentis „seruus sciens voluntatem domini sui et non faciens illam, vapulabit multis plagis". Sed quantum datur intelligi, Grecorum vnio ex dissidio inter summum pontificem et vos suscitato impediri potest; cogitemus eciam quo- modo et hec sedare valeamus, vt simul conseruemus vnitatem ecclesie nostre, et vnionem perficiamus ecclesie orientalis. Est, vt scitis, Dei voluntas maxima ac precipua, vt supra omnia caritatem, pacemque et vnitatem homines inter se custodiant, ita quidem, vt nec ora- ciones, nec elemosine Deo grate sint illorum, qui aduersus fratres aliquid rancoris habent, et eis non reconciliantur. Possum, si volo, gesta, dicta ac litteras vestras vbique diffusas ad huius pacis persuasionem adducere : vos professi estis pro pace populi christiani hue con- uenisse, et cum aliquos principes inter se audistis dissidentes, aut epistolis aut nunciis monuistis ad pacem, vtentes verbis domini, quecumque dixit de pace et vnitate, suadentes racionibus et exemplis, quot bona ex pace, quotue ex discordia proueniunt mala. Hoc ipsum ergo sentite in vobis, quod in aliis, ne vobis dicatur "medice cura te ipsum", et illud "qui vides in fratris oculo festucam, in tuo cur non vides trabem“? Neque enim gentes existimabunt (nos) recto animo, quin magis ad inanem gloriam captandosque hominum fauores quesisse inter extraneos pacem, quando quidem, que est inter nos atque inter caput et membra, discordiam non extinguimus, neque extinguere laboramus aut côgitamus. Semi- nauit ille antiquus dolosus Sathan inter summum pontificem et vos quedam incentiua dissidii, que vsque adeo processerunt, vt vos quedam contra ipsum, ipse nonnulla aduersus (vos) feceritis et fecerit. Hec etsi grauia sint, quia tamen recencia, facile cum honore vestro adhuc occurri potest ; quod si amplius differatur, frustra prouidebitur, sed in perniciem tocius ecclesie ac ruinam cleri cum perpetuo omnium, qui hie fuerint, dedecore conuer- tetur, illa proinde, ob que concilium conuocatum est, tria sancta opera infecta omnino dimittentur. Sed o vtinam in hoc sisteret infelicitatis nostre finis, vt illa tantum infecta remanerent, et alia multo deteriora non succederent; nam multo optabilius foret non inchoasse concilium pro extirpandis erroribus, discordiis ac difformitatibus, si hec eadem longe maiora ac periculosiora in dies ex dissidio nostro euenire non tam verisimiliter

Strana 1118
1118 Liber XII. Caput XL. quam veraciter ante oculos videamus. Quot gentes spe sua defraudabuntur, si quod ad salutem ecclesie inceptum est, in perniciem videatur consummari, et vnde iocunditatem expectabant, suscipiant tristiciam et luctum! Si dissidium hoc inter vos et papam diucius perseueret, et hine inde bellum, sicut inicia demonstrant, indici oporteat, putatis Grecorum errores aboleri posse? Quot inter nostros catholicos scismata et errores pullulabunt! Satis verendum est, ne tanta postea succrescat dissensio, vt alter alterum vicissim appellet here- ticum. Quam lugubre et lacrimabile est ista cogitare, si ad illud calamitosum perueniamus tempus, in quo vnus dicat hic esse ecclesiam, alius illic. Non meretur hoc a nobis eccle- sia, que nos educauit et magnificauit, vt eam, quam infideles ad angulum redegerunt terre, nos fideles coartemus ad punctum, et quam in pace et vnitate reperimus, diuisam discor- demque relinquamus. Per hoc quoque ecclesiasticum dissidium pacem, si qua modo est in populo christiano, violari neccesse erit, bella enim inter multos principes non solum dimit- temus inextincta, sed eos, qui in pace iam sunt, ad dissidia conmouebimus; inito enim in ecclesia infelici scismate, continuo inter laicos vehemens orietur discordia ciuilis, dome- stica et intestina. Et si soli ecclesiastici inter se bellum gererent, reliquis fidelibus in pace quiescentibus, tolerabilius quidem videri posset; sed proch dolor, vix erit prouincia aut ciuitas, in qua ipsi seculares, diuersimode propter nostras dissensiones dissidentes, mutuis blasphemiis ac maledictis se inuicem non dilanient, et cum nos hinc inde tueri quilibet partem suam voluerimus, alter in alterum laicale conuocabit brachium presidiumque. Vnde metuendum est, ne clerici a clericis vicissim in direpcionem tradantur et predam, ipsi- que belli auctores primi bellorum primicias ferant, et qui aliquando per concilium cogita- uimus de recuperanda ecclesiastica libertate, in Pharaonicam a nobis ipsis forte dabimur seruitutem. Hoc, quod Deus auertat, si experiemur, qui iam in conciliis gloriamur, a nomine postea horrebimus concilii cum dolore et penitencia. Quid tandem de tercio nostre pro- fessionis articulo, de reformacione loquor ac bonis moribus reintegrandis, sperandum est? Quomodo enim in bello corrupti mores emendari valent, qui in pace corriguntur vix aut difficulter; ymo virtutes omnes, quas generat pax, discordia ipsa corrumpit. Diuisa enim republica perire penitus ac collabi inspicimus omnem legum reuerenciam morumque disci- plinam ; cernere est tunc scelesta omnia, deformia, obscena, ac viciorum monstra, que vsque nunc latuerunt, prorumpere audacter in publicum, audebunt sine censore et correctore facinora patrare omnia. Quis audebit flagiciosum aliquem corrigere, quem metuat ad par- tem aliam fieri transfugam? Ambiciosi et sediciosi tunc omnia possidebunt; nam si qui pauci tunc reperientur boni, a tot malis abhorrentes fugient et delitescent, et solis improbis aula patebit. Quid ex hiis omnibus dicet mundus? Hoccine inquiet est illud „consolamini, consolamini popule meus", quod annunciabas nobis o Basiliense concilium? Istane est illa duplex leticia, et ille annus iubileus, et annus generalis vnionis ecclesie? Omnia hec in con- trarium vertet et dicet: ymo contristari et iterum contristari oportet, nam duplicem habe- mus merorem pro vnione Grecorum perdita, et vnitate nostra disrupta; iste non iubileus, sed luctuosus est annus, non generalis vnionis, sed diuisionis. Et inuitabas me, dicet ecclesia, vt depositis lugubribus sumerem indumenta leticie; ymo pro hiis innumeris, que video, malis multo quam prius lugubriora accipere oportebat. Ecce, quales ex hoc dissidio carpemus fructus. Pauca dixi, et quia de auditu et de futuro leuia videntur, et multis forte non credibilia; aliter dicemus si, quod Deus auertat, experiri contingat. Vtinam sim falsus

Strana 1119
Liber XII. Caput XL. 1119 vates ! Audio sapientes id ipsum dicere et timere, si seisma fiat, quod Deus pro sua pietate auertat, reliquis scismatibus, que hactenus passa est ecclesia, hoc longe futurum videtur perniciosius. Nemo dicat: nunquam (talia) permittet Deus. Sed Deus inquit: ego cogito cogitaciones pacis et non affliccionis; si prosperari volumus, eadem que Deus, et nos cogi- temus, nam qui noluerit benediccionem, prolongabitur ab eo. Sed dicunt: faciamus debitum nostrum, Deus non relinquet nos. Sed debitum est reconciliari prius fratri suo, alioquin non est acceptum Deo, quod putas bonum facere; nisi quoque consulte et mature preuisa fuerint omnia, que accidere possunt et solent, temptare est Deum magis, quam confidere. Sed dicet aliquis: si fiet seisma, et alius pontifex conuocabit aliud concilium, et ibi remedium dabitur iuxta decretum „frequens". Bona circumspeccio: percuciamur et vulneremur inuicem, et postea ibimus ad medicum. Quid si pereat vulneratus, antequam veniat medicus? Quid si postquam venerit, plaga facta fuerit incurabilis? Quomodo con- sulte ex ea re speratur remedium, ex qua facta est lesio? Cur non nunc id ipsum dicimus ac facimus, quod in illud differimus tempus? Dicunt quidem: per nos non remanet pax, si sic agamus. Ergo, vt inquit apostolus, pacem cum omnibus, quantum in nobis est, haben- tes, nisi vero omnia pacis media per nos aut alios oblata, que speciem habent honestatis, experiemur, videri non possumus, quantum in nobis est, facere. Sed et alius obicit: pacie- murne violari decreta nostra, contempni auctoritatem concilii, continuari abusus, infringi sentencias hie latas, vexari supposita concilii, non seruari pollicitaciones in adhesione summi pontificis factas, (et) permulta huiusmodi? Si, reuerendissimi patres, per hos qui incepti sunt processus hiis omnibus prouideretur, esset forsitan tolerandum; sed quem- admodum supra dictum est, si hec omnia per dissidium ecclesie non emendentur, sed dete- riora fiant, exigit prudencia, vt aliud adhibeamus (remedium), per quod si hee, que cupimus, assequi in pace valeamus, quid nos pugnare et aliis dare pugne causam, quid nos et totam ecclesiam tantis subicere periculis opus est? Sed dicit alter : ergo nunquam fiet refor- macio, nunquam fiet iusticia, semper enim similis obicietur seismatis metus. Sed dico distinguenda esse tempora, et omnia cum prudencia et moderamine esse facienda, ne quod fit ad tollendum malum, aliud inducat maius. Canonum enim ac doctorum vna est sentencia, et racio naturalis id suadet, vbi timor est seismatis, vbi maiora timentur scandala, a cor- reccione et execucione iusticie abstinendum. Quid autem ad hec dicat summus pontifex, sepe audistis, qualiter pro pace et caritate nobiscum habenda destinauit hue duos reueren- dissimos dominos cardinales legatos sancte Crucis et sancti Petri; quante integritatis et sanctimonie hii sint, orbis noscit totus. Per hos ait obtulisse obseruanciam decretorum de eleccionibus et annatis, de quibus tune agebatur potissime; petebat vt, que pro necces- saria sedis apostolice aliarumque sedium sustentacione synodus pollicita fuerat, et equitati consentanea erant, per nos implerentur. Alia eciam omnia per eosdem obtulisse dicit, que honori vtilitatique huius concilii, ac suppositorum eius conducerent, et presertim omnem substanciam et facultatem ecclesie Romane exponere, vt negocium Grecorum iuxta pro- missionem nostram feliciter consummari posset. Hiis adicit, quod ad reformacionem per suas litteras nos aliquando hortatus fuerit, primumque se esse qui, in quibus neccessarium est, reformari cupiat, omnesque auferri abusus, saluis rectis et licitis vsibus, a sanctis patri- bus traditis et obseruatis, salua eciam sedis apostolice auctoritate, quam dolet nimium hic contempni. Conqueritur enim, quod que summi pontifices soli exercere solebant, ymo que

Strana 1120
1120 Ltber XII. Caput XL. defunctis pontificibus concilia non tangebant, sed reseruabant successoribus, hie passim et sine delectu, tamquam auctoritas papalis in ecclesia non esset, expediuntur. Et quantum ad obseruanciam decretorum nostrorum attinet, asserit nusquam minus quam hic, vbi facta sunt, ipsa decreta seruari, nec in aliquo loco ita sepe violari, sicut in propria officina. Quod autem nos dicimus de sentenciis nostris, itidem dicit ipse et amplius de sentenciis in curia legittime latis, que hic passim in dubium refricantur; id ipsum quod de violacione promissionis in adhesione facte conquerimur, conqueritur et ipse de non seruatis quibusdam promissionibus synodalibus sibi factis. Quid multa? Et nos de ipso, et ipse de nobis vicissim graues agimus querelas, et quiequid nos in eo culpamus ac redarguimus, idem in nos ipse retorquet ; et si hec per epistolas, tractatus, libellos, allegaciones disceptanda sunt, et nobis et sibi non deerit aduocatorum, oratorum et declamatorum copia, qui pro facilitate ingenii possent se inuicem confutare et audientibus multa suadere. Quid ergo aliud agimus nisi, dum quilibet partem suam iustificare contendit, aliam turpiter denigrat, dehonestat, deco- lorat, et sic hine inde verenda nostra, falsane an vera Deus scit, in derisum et subsan- nacionem nostram detegimus, et nos toti mundo facimus contemptibiles. Et iam istis con- certacionibus ad hoc ventum est, quod gladium e vagina vtraque pars eduxit; non superest, nisi vt vibretur et infligatur vulnus, quod, vt videre est, non manus, non pedes, sed primo ictu ipsum transfiget cor. Ve nobis, ve sibi, si ad tantum prolabamur demencie; ve clero, ve ecclesie, si gladium mox in vaginam iuxta sentenciam saluatoris non reponimus. Cur ergo ante illata vulnera, o magistri et preceptores ecclesie, o persuasores pacis in populo christiano, de pace non cogitamus, quando quidem hiis penalibus et diffamatoriis proces- sibus non ad intentum reformacionis, non ad conseruacionem auctoritatis seu decretorum concilii, sed palam ad excidium deuenitur ecclesie? Vsque nunc zelo caritatis accensus vestras reuerendissimas paternitates ad pacem cum summo pontifice exhortatus sum, ex qua salus pendet ecclesie. Hec eadem erga ipsum summum pontificem dicta esse intelligo, vtrique enim incumbit pacem cogitare ac querere, et tam ipse quam vos apud Deum et homines, cum venia vtriusque dixerim, rei eritis, si pacem recusetis. Video, si vultis Dei munere, viam facillimam iam fore apertam, qua inuicem pacem habere, Grecos vnire, reliqua tria perficere sancta opera, et totam demum christianitatem consolari poteritis. Pridem serenissimus imperator Romanorum suis nunciauit oratoribus, summum pontificem omnium controuersiarum, quas cum vestris paternitatibus habet, suam imperialem maie- statem velle iudicem et arbitrum facere, si vestre paternitates id ipsum agere decreuerint, sicut certe tenentur. Pax dici potest iam facta; quod si summus pontifex id egit, vos multo magis facere debere existimat vnusquisque. Si probacio amoris exhibicio est operis, procul dubio plurima dedit ipse dominus imperator sue affeccionis in vos iam diu testi- monia. Scimus omnes, quanta fecerit, quotque se submiserit laboribus ac periculis, vt nos protegeret et concilium fundaret, stabiliret et augeret ; nemo mortalium est, cui eque vt sibi honor ac profectus noster sit cordi. Et cum hec omnia propter reformacionem facere dicatis, nullus est qui, tam presens quam absens, litteris ac nunciis (nos) magis quam ipse sollicitauerit ad reformacionem. Quid autem non quasi homo, sed velut angelus domini egerit pro extinguendo illo inueterato scismate, quod tandem opera potissime sua Constancie deletum est, plerique nostrum eo tempore viderunt, et totus mundus cum summa leticia et eius laude admirans conmemorat. Cum ergo tam nobis affectum propiciumque ac fauora-

Strana 1121
Liber XII. Caput XL. 1121 bilem dederit Deus principem, sine longiori deliberacione vnoque ore, vnoque animo ipsum in arbitrum et decisorem harum pestiferarum licium acclamemus; quod nisi fecerimus, per nos neglecta esse pax iudicabitur et nobis tota ascribetur culpa. Agite igitur o patres, ne remoremini amplecti cum graciarum accione munus hoc, quod diuina miseracio in hac rerum turbulencia largiri dignata est. Et quamquam expedicior via ista sit, nichilominus more periti medici, qui vni morbo plures preuidet medicinas, aperiatur et alia; multi enim fortasse audire prius cuperent pacis condiciones. Monitorium vestrum grauat papam, pape translacio turbat vos, translacionem dicit ipse fecisse propter monitorium, vos autem moni- torium propter nonobseruanciam decretorum ; tollantur pariter monitorium et translacio, et summus pontifex certificet vos modis conuenientibus de obseruandis decretis, que talia fiant, vt et simul reformacioni et honori sedis apostolice prouideant. Ecce, cum pace et honore vestro habebitis quod optatis, quod quidem per contencionem consequi potestis nunquam ; et cum per hunc modum vestro desiderio satisfieri videamus, cur nos et eccle- siam tanto subicimus discrimini? Et quoniam Greci iam sunt in foribus, ne tam diuinum periclitetur opus, mox pergant ad portum aliqui prestanciores ex nobis, qui ipsis Grecis omni conatu suadeant, vt huc, vel Auinionem aut Sabaudiam proficiscantur, fiatque in hoc exacta et extrema diligencia. Si obtineri potest, in nomine domini contentemur omnes et illuc accedamus, si vero adhibita omni cura fieri nequeat, cum eis de alio loco disponatur nobis bene tuto, et accommodo Grecis ac summo pontifici ; sine Grecis enim ipsorum vnio fieri non potest, ipsi autem presenciam pape in concilio illo omnino exposcunt, que quidem multis ex causis opportuna valde et quodammodo neccessaria est. Et ex nunc, sed et in ipso presertim concilio ycumenico, omnium preteritarum dissensionum obliti, cum caritate et vnitate pro vnione orientalis ecclesie et morum reformacione totis intendamus viribus, interim vero, dum ista peraguntur, quiescant hinc inde processus et agitaciones ; expense autem hactenus facte pro negociis Grecorum in omnem euentum hiis, qui eas fecerint, resti- tuantur omnes. Ecce, reuerendissimi patres, cum summa gloria vestra vnitatem ecclesie nostre conseruare et vnionem orientalium populorum, opus quoque sancte reformacionis, quod vsque adeo desiderare dicimus, perficere in manu vestra est. Pro Deo ergo, cum intentum nostrum plene ac pacifice assequi possumus, ecclesie simul ac nobis pacem demus, ipsamque pariter et nos consolemur, sicut polliciti sumus, vbique predicantes "consolamini, consolamini, popule meus" ; totus vero populus christianus, qui ex ista sola dissidii suspi- cione contristatur et meret, ex hac nostra concordia consolabitur et exultabit, et nos tam- quam patres et angelos Dei venerabitur, et dignis laudum extollet preconiis. Obsecro igitur cum quanta possum humilitate, obtestorque vestrum quemlibet per illud terribile Christi tribunal et illum horribilem iudicii diem, in quo, velimus nolimus, omnium cogitacionum et accionum nostrarum racionem reddemus, perque ipsum redemptorem nostrum dominum Jhesum Christum supplex exoro, qui veniens in mundum pacem annunciauit, conuersatus in mundo pacem predicauit, transiens ex mundo pacem reliquit, resurgens a mundo "pax vobis“ dicebat discipulis, cuiusque omnis accio et doctrina pacem et caritatem redolet, per ipsum inquam mediatorem Dei et hominum Christum, qui sanguine suo precioso mun- dum diuine iusticie reconcilians, pacem fecit inter Deum et homines, cum internis lacrimis supplico, vt media hec pacis, honesta quidem et racionabilia, et vestris satisfaciencia desi- deriis, amplecti dignemini. Quod si egeritis, maximum in celo et in terra facietis gaudium, Scriptores II. 141

Strana 1122
1122 Liber XII. Caput XL. XLI. Deum vobis in omnibus propicium reddetis, hominum corda ad vestram trahetis obedien- ciam et deuocionem, memoria quoque nominis vestri in perpetua benediccione erit; secus vero si feceritis, quod Deus auertat, innumerabilium scandalorum, que ex hoc sequentur dissidio, tota vobis imputabitur culpa, et dicet mundus vos sponte et data opera posuisse in ecclesia pacifica bellum, sub specieque reformacionis proprias voluisse ambiciones ac passiones explere. Demum pro huius execucione concordie, et ad satisfaciendum debito nostro versus ipsos Grecos, in nomine domini proficisci intendens, offero reuerendissimis paternitatibus vestris hanc meam exiguam personam, et quicquid in me est virium ad labo- randum, cooperandum et cuncta agendum, que pro pace ecclesie nostre et vnione Gre- corum, atque honore vestro michi iubere dignate fuerint. Deo laus. Caput XLI. Explicantur cause, quare inseritur responsio Panormitani prout explicata verbo, replicacio quoque presidentis. Die autem quarto post dicte cedule presentacionem, congregacione indicta pro responsione ad illam facienda, cum remoracio fieret in expectacione patrum, legatus cau- sabatur id certo fieri proposito, vt ei responsionis locus non relinqueretur. Siquidem Panormitanus archiepiscopus respondere cepit circa decimam horam ante et finem fecit tacta secunda post meridiem, pulsacione iam campanarum solito amplius, quia vigilia nati- uitatis, ad vesperas resonante. Responsionem vero ipsam presencium relator mente, prout consueuerat, concepit, sed videns longius protrahi, scripto eciam, cum pronunciaretur, in tabulis notauit, post redigens in libro temporis ; senciebat quippe legatum illius esse animi, vt absque responso, prout fecit, non preteriret. Quamuis autem Panormitanus plurimum requisitus scripto suam dederit responsionem, quia legatus iam recesserat, non ad illa scripta, sed ad que verbo audiuit ipse respondit. Vt igitur qualis fuerit legati replicacio agnoscatur, neccesse premitti est, qualis fuit a Panormitano verbo data responsio ; siquidem in scriptis multo quam sermone copiosius allegauit circa tres vel materias quatuor, ad que legatus non seriose respondit: de iusticia eleccionis Auinionensis, de ecclesie auctoritate, deque exercicio administracionis circa particulares causas synodo competenti, et de incom- petencia mediorum. Fit preterea in sua responsione mencio per legatum de quibusdam velut dictis verbo, non redactis scripto postmodum, prout sepe contingit reminiscencie defectu vel alias, vt non omnia, que protulit viua vox, attingat calamus, quamuis alia super- addat ; multa etenim tam calamus quam sermo intellectui subseruiunt non vniformiter sem- per, sed aliter et aliter illustrato et illustranti. Propter quod si ad prefatam legati cedulam statim hic annecteretur Panormitani responsio, prout scriptis publicata est, admirari qui- dam possent, quare legatus ad multa in illa contenta non responderit; visa eciam replica legati, quare de multis dixerit in illa scripta responsione Panormitani non specificatis, sed conmemorante quedam ex replicis per legatum factis. Equalitate igitur seruata intencionis est referre eorum dicta, Panormitani respondentis et legati replicantis, prout tunc per- cepta fuerunt. Sed vltra hec, quia cedula data per legatum in hac xn'. colleccione inse- ritur, insertam quoque fieri decet scriptam postmodum responsionem Panormitani, que vt in se latissima est, ita per totam fere religionem christianam diebus illis perlatissime

Strana 1123
Liber XII. Caput XLI. XLII. 1123 publicata extitit, vt quomodo legati cedulam qui concilio aduersabantur, ita Panormitani responsionem disseminarent sancte synodo adherentes, illam tamquam multum habentem coloris, quia gesta concilii argueret presidens eius, et alteram tamquam ostendentem innocenciam iusticiamque concilii, copiosissimis allegacionibus iuris et facti munitam narra- cione. Fuit eciam horum scriptorum multiplicacionis causa curiositas plurimorum, vt maiori certitudine horum duorum pugnatorum vires agnoscerent ; audierant enim factum fuisse in celo militantis ecclesie prelium magnum inter prefatos duos, armis non ferri et calibis, sed luminis et sciencie, pugiles vtique famosissimos fere pre cunctis, inter omnes doctores tune luminaria mundi, qui vt olim Mardocheus et Naaman appellari queunt duo magni dracones parati contra se in prelium, ad quorum clamorem cuncte concitate sunt naciones. Propter quod vt visis dictis eorum scriptisque certaminis causa, modus finisque euidencius innotescat, ordine quo gesta hec omnia fuere, colleccio ista refert pretermissis iuris allegacionibus, quibus alter permaxime habundauit. Caput XLII. Responsio archiepiscopi Panormitani data ad cedulam presidentis concilii, in XIIII. distributam particulas. Die igitur pretacta vigilia natiuitatis, plena sistente patrum congregacione, Panor- mitanus responsurus ad dictam legati cedulam, exorsus est maximum onus in ea re videri sibi impositum propter materie arduitatem et differentes personarum affecciones, aliis for- tasse aliter, et aliis aliter respondendum fore arbitrantibus; propter quod desiderabat ser- moni suo tribui a Deo graciam, que erat in manna sapienti vnicuique in ore prout volebat. Pro themate vero sumpto verbo psalmiste „non abscondi misericordiam tuam" vsque „a concilio multo“, per modum inuocacionis, quasi in persona concilii, dicebat "dominus illu- minacio mea“ vsque "trepidabo". Vt vero tribueret dicendis ordinem, dixit legati cedulam distinxisse in quatuordecim particulas, insercioni eius superius annotatas; et quantum ad primum dicebat se credere legatum intellexisse mencionatam in ea deprecacionem illam, que facta fuerat tempore inchoati pape processus. Sed quantum ad hoc sciebat ipse con- uenisse concilium ad reformacionem ecclesie in capite et in membris, summum vero pon- tificem, concilii ex parte tam diu per nuncios et litteras gratissime monitum et requisitum, nunquam voluisse corrigere abusus notorios curie Romane et alia deformia, cum publice venderentur beneficia, demolirentur castra, occiderentur homines subito absque sacra- mentis, et alia fierent in monitorio contenta. Concilium igitur non poterat hee absque reprehensione sub dissimulacione transire ; quodque mala huiusmodi in dies crescerent, quoniam iam assueuissent in tantum, vt non sentirentur quasi naturalia, in quibus fuissent homines connutriti. Propter quod neccesse fuerat concilio via monitorii procedere, quod tamen non erat graue, nullam inferens penam, sed solum papam vocans vt, quia illa de eo referrentur, compareret per se vel alium ad se excusandum, vt prouideretur ecclesie in tantis malis. In qua re concilium pacem seruabat ad papam, possent autem papa vel sui aliter interpretari ; tamen concilium hec faceret cum caritate, non vero ex odio, sed cupiens ecclesie subuenire, que bene (se) haberet reformato capite, permaxime circa ab- usus Romane curie, ad quod per concilium, salua nichilominus pace, intendebatur. Etenim 141*

Strana 1124
1124 Liber XII. Caput XLII. apostolus, quia videbat impossibile esse pacem, qualem ipsi desiderant, haberi cum omnibus hominibus, propter hoc dixerat „si fieri potest, quod ex vobis est, pacem habentes cum “ omnibus hominibus". Notabat autem verba illa duo „si fieri potest" et "quod ex vobis est“, multa desuper allegando iura, verba eciam Christi Petro dicentis "vade post me Sathana, quia scandalum mihi es", item „non veni mittere pacem, sed gladium, veni enim separare filiam" etc., item „ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi accendatur", parabolam quoque nupciarum „compelle intrare", et „si peccauerit in te frater tuus, corripe eum, sin autem dic ecclesie". Et amplificabat, vt quod dixerat Christus verbo, exercuerit facto, Pau- lum excecans cum in ecclesiam seuiret, vt fieret vas eleccionis, et flagello de funiculis facto eiciens ementes et vendentes de templo, super quo allegabat decretum Gregorii, quomodo peccatum symonie seuerius Christus vindicauit, quia facto, cum alia redarguisset verbo, et in hoc dilatabat sermonem conmemoratis symoniis curie Romane. Allegabat rursus exemplum de Paulo illum Corinthium, qui tenebat vxorem patris, tradente Sathane, et quod dixerat "in promptu vleisci habentes omnem inobedienciam, cum impleta fuerit vestra obediencia" ; qui eciam restiterat principi sacerdotum Petro in faciem, propterea quod non obseruaret decretum concilii, predicans publice, ideo esse eum reprehensibilem, neque tamen Paulus in ea re culparetur, velut non cogitans ea que pacis; sic igitur con- cilium seruaret pacem ad papam, intendens ad ecclesie reformacionem, et quamuis audisset cedulam ipsorum cardinalium, tamen racionibus vrgentibus fuerat tunc visum esse proce- dendum. Ad secundam particulam incipientem „multa quidem honesta“, quod si fuerat tunc visum non attendendum esse ad illa, iam minus attendendum erat et super mediis, quia in vltimo diceret. Ad terciam incipientem „sed vsque nunc", quod attenderet legatus ipse, quia nimium in verbis suis contra concilium inueheret, imponens non acceptasse media per que venisset ad consummacionem operum, propter que erat congregatum, nam semper elegisset illa media que apta ad hec videbantur, et nunquam respuisset, sic enim agere esset condicio imprudentis. Quod vero dicebat de silencio, vtinam sic a principio fecisset, sed sciebat quod tantum acclamauerat, vt attraxisset omnes ad concilium venire, cuius ipse pater quodammodo dici merebatur, cum ipsum generasset illud conuocando; cumque fuisset proreta nauis huius et gubernasset hactenus, quando magis in tranquillitate erat, non deceret eum nauem deserere concilii in tam grauissima tempestate. Ad quar- tam vero particulam incipientem "sed profecto ardens“ respondit pro vnione Grecorum assequenda concilium iam tanta fecisse, vt merito omnem curam habuisse diceretur. Miserat namque oratores primo ad eos congregandum, semperque tenuisset Constantinopoli ora- tores suos, quorum altero mortuo, alius manebat continuo Johannes de Ragusio; elegisset eciam locum iuxta conuenta cum eis; misisset quoque galeas ad conducendum eos, et pecunias non solum ad veniendum, sed pecunias et balistarios ad defendendum terras eorum. Propter quod racionabiliter credebat concilium, Grecos ipsos seruaturos fidem pro- missam per oratores suos Basilee, et in Constantinopoli personaliter, de veniendo ad locum per concilium nominatum, attento quod eciam oratores sui vltimi hoc coram sancta synodo affirmassent, quod intenderent ad promissa seruandum vsque ad minimum. Si vero Greci venirent alio quam promiserant, que spes habenda esset pro eorum reduccione ad nostram fidem, quando ipsi in limine contractus fidem rumpebant, tam solemniter per eos promis- sam ? Quapropter de vnione ipsorum non multa spes esset, attento quod tociens fuissent

Strana 1125
Liber XII. Caput XLII. 1125 relapsi, titulis "de summa trinitate" in volumine et in sexto contestantibus, suscepisse eos vnionem in Lateranensi et Lugdunensi conciliis, eratque notum in suscepta fide eos non perseuerasse. Et quomodo possent vocari fratres, cum in multis veram fidem non habe- rent, pote de processione spiritus sancti a filio et aliis? Notorium quoque erat, quod in ipso inicio suo fidei nostre contrariarentur, quia nunquam potuerant trahi consentire in Basileam, qua nullus locus apcior pro concilio, sed fuerat repudiata ab eis, vt non fate- rentur se ad nostram venisse ecclesiam ; at vero quoniam concilium condescenderat eis in hoc, vt simul ab vtraque parte eligeretur conuencionis locus, merito decebat eos venire ad locum nominatum per concilium, et licet non Auinionem, quare non Sabaudiam ? Papam autem misisse pro eis ; omnes causam intelligerent quare id fecisset, non pro salute eorum, sed vt sub Grecorum imagine teneret statum suum, quia finis suus erat dissoluere concilium, nec posse putauerat alio modo, quam deducendo ad se Grecos; et quomodo in libertate et securitate esset concilium, vbi papa pro libito dominaretur? Hoc preterea intelligerent homines, satis plane missionem galearum pape fuisse ad impediendum, ne concilium intentum haberet in vnione Grecorum, pro qua tanta fecerat; quocirca quan- tum potuit, vt Auinionenses promissa concilio non mutuassent impediuerat, qui nunquam ad peticionem concilii concedere voluit, ymo denegauerat saluum conductum pro Grecis, quem omnes principes christiani concessissent. Quod vero suadebat Grecis occurrere, maturius desuper deliberari oporteret, ne propter vnionem incertam Grecorum non fide- lium perdicio catholicis inmineret, materia hac reducta iam ad terminos fidei. Etenim cum ex declaracione Constanciensis concilium haberet potestatem reformandi papam, et ex causis vrgentissimis ad hoc ipsum vocauerat, papa autem dissoluerat concilium, affirmans non potuisse eum vocare, si Grecis prout dicebat occurreretur, quid aliud diceretur, quam quod concilium, intelligens iniuste processisse, obediuisset pape illud dissoluenti. In quo manifeste veniret contra dictam declaracionem fidei, meritoque dicerentur seandalizari fideles veri catholici, et hoc esset ponere totum statum ecclesie in manu vnius hominis pro libito dominantis ; vt quidnam concilium vsque in eos dies tot angustias passum fuerat, nisi vt defenderet ecclesie auctoritatem, quam non licebat tunc in maiori tempestate negligere. Et rursus quomodo tociens vocaret in cedula ipsos Grecos fratres, cum vt dixerat fideles non essent, nec erat bonum tollere panem filiorum et dare canibus. Si propter vnionem incertam eorum certum dampnum fieret catholicis, subiciendo in perpe- tuum auctoritatem ecclesie, cum instandum esset non tam pro presenti neccessitate, quam vt in futurum prouideretur summos pontifices pro libito ecclesie non dominari, quoniam culpa hec hiis semper ascriberetur, qui diebus nostris ecclesiam subicerent, si tam diu resistencia in oppositum hactenus per concilium facta in fine succumberet, quid dicendum esset de concilio ipso? Et insuper quomodo seruaretur illesus articulus ille "vnam sanc- tam catholicam et apostolicam ecelesiam", si concilium assentiret se non habere pote- statem citandi papam super reformacione, quod esset facto eundo ad Grecos in loco per papam nominato, in ea re contra dictam declaracionem Constanciensis veniendo. Item esset contra decretum „frequens", statuens absque concilii consensu transferri non debere neque dissolui; et licet diceretur ab hiis, qui pretensum decretum de Florencia et Vtino affirmabant, interuenisse assensum concilii, tamen cum papa de Florencia in Bononiam, et de Bononia in Ferrariam transtulisset, non solum patrum consensus, sed neque affuisset

Strana 1126
1126 Liber XII. Caput XLII. sciencia. Parabolas autem adductas in cedula dicebat non esse ad intentum pertinentes, quia pastor ille nonaginta nouem in tuto dimisisset, quando venit perditam ouem querere ; nam si dubium, aut certum fuisset eidem perdere illas quesiturum aliam, propter vnam non exposuisset periculo nonaginta nouem, ymo neque pro xxx. LXX. Sed in casu, vt dixerat, cer- tum erat de dampno catholicorum pro Grecorum vnione, modo quo intendebatur, quia remaneret ecclesia in sua deformacione, certo hoc sistente quod in loco, vbi papa pote- statem haberet aut dominium, vel potencior esset concilio, vt nunquam ad reformacionem capitis debitam intenderetur etc., abusibus vero Romane curie manentibus erat impossibile membra ecclesie efficaciter reformari; neque satis erat dicere eos abusus vel consue- tudinem esse in omnibus fere prelatis, excusacione hac non alleuiante sed aggrauante. Denique filio prodigo in cedula nominato pater non occurrisset, nisi quando ille primo recognouerat se errasse, quod Greci non faciebant, ymo contrarium in suo inicio profite- bantur, venire nolentes ad Basiliense concilium, ne faterentur se ad nostram ecclesiam venire. Pastor quoque animam deberet ponere pro ouibus luerandis, acquisitas non per- dens. Ad quintam particulam incipientem "quod si propter nostras domesticas discordias" respondebat conmemoratam notam in ipsa non imponendam esse concilio, sciente legato ipso et omnibus, disceptacionem minime fore inter concilium et papam propter domesticas discordias, quia neque pro temporalitate contenderetur, neque pro beneficiis, sed papa persequeretur concilium propterea, quod intenderet ad reformacionem abusuum curie Romane, qui vt dixerat iam in tantum creuissent, vt quasi haberentur pro lege, et vix aut nunquam nisi pro instante promocio aliqua fieret. Nam esset de communi more, si car- dinalis aliquis proponeret prouidendum esse alicui bono viro, papa statim responderet : „tamen ipse non petit", et iam non solum petere, sed aliud oportebat interuenire. Scan- dalum autem esset amplius multo, si ad effectualem reformacionem per concilium non procederetur, professum tociens in toto orbe, quod ad illam vellet procedere. Ad parti- culam sextam „sed dicet aliquis“ respondit, quod multa laterent in ea, demulcente aspectu primo, sed aliud intrinsecus habente, nam quando concilium voluit mittere equum, videlicet galeas, et alia promissa ad conducendum Grecos, papa impediuerat, qui postquam non preualuit in impediendo, contrariam miserat ambasiatam; hoc autem scirent omnes medici, quam periculosum sit vno eodemque tempore ad plagam curandam, vel infirmitatem contraria duo simul adhibere remedia. Circa vero allegatam parabolam de pastore cer- tum erat nullam ex dimissis ouibus perdidisse, sicut nune fidelibus perdicio contingeret, desistendo ab inchoata reformacione. Nee mulier, quamuis domum euerterit, aliquid de domo perdiderat; apostoli quoque et alii eundo ad fines mundi non faciebant in ea re scandalum, aut detrimentum fidei et auctoritati ecclesie, quemadmodum diebus hiis fieret succumbente concilio ad voluntatem pape, si ab inceptis desisteret. Ad locum denique ire aliud significabat, quam laborem, quoniam in eundo erat certissimum ecclesie et fidei pre- iudicium. Ad septimam vero particulam incipientem „intellexistis patres“ respondit verba illius legato minime conuenire, vt dicere vellet contra concilium, propterea quod con- cilium non obedit pape, plagis vapulaturum multis, cum ex declaracione predicta Constan- ciensis constaret de contraria veritate, non concilium pape, sed papam teneri concilio obedire. Item non sibi conueniebat dicere concilium aliquid facere ex rancore, quia tune peccare diceretur, cum rancor sit mortale peccatum, et propter rancorem fiat excommuni-

Strana 1127
Liber XII. Caput XLII. 1127 cacio. Attenderet quoque in eo, quod diceret de festuca, ne forte sub isto colore pacis aliquid ei suasisset, et putaret in aliis trabem esse, quia sepe angelus Sathane transfigurat se in angelum lucis. Ad postremum autem verbum contentum in hac particula respondit nimis aggrauando, quoniam dixisse videretur Sathanam adeo preualuisse, vt non solum temptauerit, sed concilium certamini succubuisset et temptacioni dyabolice, quod non posset absque peccato esse iuxta decretum Gregorii, dicentis temptacionem esse humanam, quamdiu existit intra cogitacionem et in corde vacillat, sed si operatur, ex eo iam dici dyabolicam, Sathana habente imperium ibi, et in quos Sathan dominatur, non est spiritus sanctus, si adeo processit temptacio, vt peccato succumberet. Profecto istam non esse reuerenciam, quam summi pontifices de generali concilio professi fuerant, vbi adest con- gregacio sacerdotum, quod ibi adest spiritus sanctus ; Christus eciam dixisset, vbi duo vel tres congregati essent in nomine suo, esse in medio eorum. Quomodo igitur Basiliensis congregacio esset concilium, si in ea non erat spiritus sanctus, neque Christus in medio congregatorum? Imperatores quoque de reuerencia generalium conciliorum multa dixis- sent, et specialiter Marcianus, quod iniuriam facit iudicio religiosissime synodi, qui ibi determinata iterum reuoluit in disceptacione, et quod talis in pleno sole conmenticium lumen requirit, et qui post veritatem repertam vltra exigit, non veritatem sed mendacium inquirit. Item iuxta Augustinum licet Deus sit sanctus, non tamen in simbolo diceretur „credo in Deum sanctum" sed „sanctam ecclesiam", quia semper est sancta, seruans semper rectam fidem, et non errans. Cum igitur concilium fecisset decretum, vocando papam vt se excusaret, quid amplius habuisset ab eo, et quam de cetero deberet expectare informacionem pro excusacione sua, quando nunc dicebatur Sathan preualuisse aduersus concilium? Ad octauam particulam incipientem „hec etsi grauia sint", respondit verba dulcia esse, sed videndum erat, quid posset fieri, et allegato prouerbio „volue mantellum" dicebat, si a reformacione capitis desisteretur, papam pro tempore sistentem pro sua libi- dine imperare ; quapropter hereses atque vicia, et alia quecumque mala impune transirent, quia semper opponeretur correccionem minime fiendam, sub eo colore ne fierent diui- siones. Sed si Deus, quia Pharao obedire noluit, vt redimeret populum a seruitute cor- porali, in manu forti percussit Egiptum tot tantisque plagis, quarum multas tune speci- ficabat, nostris igitur diebus vt liberarentur fideles a seruitute maligni spiritus, cui propter deformitates subiacebant, nec alias liberari poterant, nisi per reformacionem curie Romane, neccesse foret, quia iam induratum esset vulnus, in manu forti procedere ad curacionem ; itaque decretum citatorii adhuc esset nimis molle, non petens nisi vt papa se excusaret. Hac rursus tempestate persecucionis vrgente ad totalem subieccionem ecclesie pro libito vnius hominis, sacerdotes tenerentur opponere se murum pro domo Israhel, et quoniam instaret prouidendi tempus, tollendas esse moras, quia sepe nocuit differre paratis. Alle- gabat denique in esca latere hamum, ideoque diligenter inspiciendum esse. Ad prouiden- dum quoque omnes sacerdotes et episcopos, aliosque viros ecclesiasticos plus obligari ecclesie quam pape, et legatum ipsum, qui considerare deberet, quantum fecisset ecclesia in eum de tempore Martini, siquidem ecclesia esset illa, que omnibus prouideret. In hac demum particula conmemorabat circa materiam seismatis, quomodo per concilium Pisanum in manu forti processum fuisset, depositis duobus pro summis pontificibus se gerentibus, tres autem per Constanciense concilium, sciente se, quamuis Gregorius renunciauerit, id

Strana 1128
1128 Liber XII. Caput XLII. non sponte, sed quasi coacte eum fecisse, qui pro eo cesserat Carolus de Malatestis. Prop- terea si propter conminacionem seismatis desistendum esset a correccione, nunquam igitur procederetur in ecclesia ad reformacionem capitis, defecturo nunquam summo pontifici potenti, qui defenderet eum in castro aliquo; sed quid tune valeret papa, manens solus absque aliorum obediencia, sicut actum fuit de Gregorio, in eius obediencia nemine rema- nente? Concludebat igitur, quod vigentibus diebus nostris quam primo deformitatibus maioribus in curia Romana, oportebat in manu forti procedere ad reformacionem. Ad nonam particulam incipientem "nemo dicat: nunquam permittet Deus“ respondit miseri- cordiam Dei non esse contempnendam, et quando humana facultas facit quod potest, aliud quod non potest relinquit, diuino iudicio se conmittens, sicut Abraham fecit de vxore sua, quando intrauit Egiptum. Quoniam vero illud homo diceretur non posse, quod honeste non potest, certum erat atque omnibus manifestum concilium non posse honeste agere, quod papa volebat, eundo Ferrariam, quoniam si tali modo Basiliense concilium dissolue- retur, actum esset de reformacione, et sic concilium non posset ire, quia noceret saluti fidelium, quorum salus dicitur esse integritas presidencium, et maxime pape, qui est rector nauis ecclesie. Ad particulam decimam incipientem „sed et alius obicit“ respondit, quam- uis legatus in cedula sua non allegasset textus iuris, plures tamen de illa materia reperi- rentur. Quibus primo respondendum erat, videlicet quod illi textus loquuntur in casu, vbi timetur periculum heresis ; scisma autem duorum contendencium de papatu poterat esse cum salute subditorum, quia licet scisma inueteratum communiter esset cum heresi, non tamen in principio, propter quod fideles cognoscentes veritatem acquiescerent tandem, eciam si scisma, quod non sperabatur, fieret ; si vero ad Grecos iretur modo quo agebatur, ecclesia quasi periret tota. Allegata vero doctrina Augustini exemplum dabat, si plures essent in vna domo, quam extra sistentes ruere viderent, eciam si dicerent se nolle exire, si violenter extrahendi essent. Allegabat rursus exemplum aliud de incisa arbore, vt ramus inseratur, quia si conualescit, reparatur dampnum incisionis, sin autem manet truncus, qui primo erat firmus, et sic ecclesia, manens tamen in sua integritate, propter bonum plurium aliquando patitur vulnus. Sed et processus reformacionis nec ecclesiam ipsam, nec fidelium aliquem inducebat ad periculum salutis, ymo erat neccessarius ad salutem eorum, quamuis non ecclesie, sed illis, qui non acquiescerent, aliquod proueniret dampnum. Ad vndecimam particulam incipientem "quid autem ad hec dicat summus pontifex“ respondebat non legisse vmquam id synodaliter promissum, licet fortassis generaliter fuisset dictum per aliquos, non tamen ex deliberacione, nisi in decreto de confirmacione eleccionum, vbi con- cilium dixit prouisurum se ante sui dissolucionem, quapropter adhuc non defecisset. Sed quale verbum hoc esset „nolo benefacere, nisi prouideatur michi“, gentilibus eciam hoc in legibus suis reprobrantibus! Nusquam insuper ab antiquo legeretur, particulares ecclesias orbis subiectas fuisse ad tributum Romane ecclesie, licet summi pontifices non habuissent tantum de patrimonio, sicut tempore nostro, nam haberet solum de Bononia octuaginta millia; quid igitur de Roma, Perusio et aliis terris ecclesie? Nec bene argueretur: si pre- lati inferiores aliquid leuarent pro huiusmodi colleccionibus, ergo et summus pontifex; ceterum si papa indigeret, haberet alia remedia, subsidium videlicet, de quo faciliter ducenta millia florenorum posset habere. Ad particulam duodecimam incipientem „et quantum ad obseruanciam decretorum“ respondit oblacionem illam fuisse verbalem, seque

Strana 1129
Liber XII. Caput XLII. 1129 teste in primo triennio papam bonum fuisse, sed postea secutus erat condicionem aliorum ; nam etsi antiquitus illud esset, quod illa sedes aut sanctum faceret aut sanctum inueniret, nostris diebus aut malum inueniret vel faceret, et prout credebat, verba posita in hac particula legatus non dixisset ex animo, quasi defendendo papam, sed vt mediator. Legato autem ad hec respondente, quod in hoc referebat verba pape, continuans Panormitanus dicebat de violacione decretorum non esse bonam allegacionem, quia certum esset, quod aliquando dispensacio esset licita, ymo neccessaria, et peccaret aliquando prelatus in non dispensando. Sed vltra hec papa diceret decreta Basiliensis concilii obseruari non debere ; exclamans dicebat "o quam notabile verbum: quia violantur decreta concilii, ergo obser- uari non debent“; nam constaret, quod lex diuina aliquando violatur per fideles plures, non tamen ex hoc dicitur non obseruandam esse. Cum autem subiungeret ante illata vul- nera cogitandum esse de pace, quare illam aliasque exhortaciones pape non faceret? Ad que respondenti legato ymo, quia plures eidem misisset litteras, et si placeret ipsis con- gregatis, eciam faceret vltra, replicabat Panormitanus eum nunquam similes protestaciones fecisse Bononie coram papa, petendo testimonium in consistorio publico. Ad particulam tredecimam incipientem "video, si vultis Dei munere“ respondit, quod omnes consen- tirent, vt se mediatorem imperator interponeret, de sua proteccione confidentes. Erat namque manifestum imperatores semper fuisse fautores generalium conciliorum, conciliaque eciam eisdem graciosa extitisse, et merito, quia per potenciam imperatorum conseruatur et defenditur catholica fides, pro qua maxime instant generalia concilia. Merito denique imperatores fauerent conciliis, nam alias summi pontifices aduersus eos insurgerent, et sic eorum fauor conciliis prestitus erat conseruacio status eorum. Sed aliud esset, quod con- cilium teneretur ad iudicium imperatoris; quomodo enim diceret hoc legatus, cum esset causa fidei et maxima, quoniam agebatur de articulo "vnam sanctam", declaracione Con- stanciensis manifeste diffiniente papam subiectum esse concilio, decretis quoque Basiliensis concilii, quod nullatenus absque eius consensu papa dissoluere posset concilium, de quo in responsione „cogitanti“ tanta dicta fuerunt, hoc ipsum canonizando. Imperator preterea non negaret concilium Basiliense fuisse eidem in fauorem, quia alias coronam non obtinuisset, licet fuisset ad eam bene meritus, siquidem notum erat omnibus fere id ipsum scientibus, qualia de imperatore papa dixisset ante. Ad decimam quartam particulam incipientem „et quamquam expedicior via ista sit“ respondit, contra secundum inueniende pacis medium exclamans, quale esset remedium, si iudex reum vocat, et ipse extrahit gladium ad inua- dendum, quod desistat a iusticia reddenda, in recompensacionem quod ille deponat arma; certum namque de iure esset aduersus contumaces acriter procedendum fore, et contuma- ciam contra ecclesiam heresim esse, quod vellet defendere, et allegabat desuper iura, quo- niam talis aliter quam ecclesia de fide sentiret. Papa autem in sua dissolucione negauerat potestatem ecclesie, et poterat recedi ab eo eciam absque sentencia, sed vt sic fieret dicebat se non consulere, licet illud crederet verum esse. Dicebat consequenter papam venire debuisse, aut mittere excusaciones suas, que si non audirentur vel non admitteren- tur, poterat tune habere querelam. Et sermonem dirigens ad legatum dicebat, vt faceret cum papa, quod non scandalizaret ecclesiam, congregando illud conciliabulum scismaticum de Ferraria. Et rursus quemadmodum ipse patres per illud terribile Christi tribunal et horribilem iudicii diem, vt amplecterentur auisata per eum media pacis, ita et Panormitanus Scriptores II. 142

Strana 1130
1130 Liber XII. Caput XLII. XLIII. ipsum obtestabatur de concilio non recedere, quoniam si per annos sex laborauerat in congregando et sustinendo concilium, in ea tempestate non deberet dimittere. Ad que legatus respondit per sex annos tenuisse vnionem ecclesie, et adiciens verba hec: persona hec tenuit vnionem per istos annos, et nunc videt nolle sequi consilia sua. Panormitanus autem replicans mercenarium esse qui videt lupum venientem et fugit, repeciit dicta prius, papam debere mittere ad se excusandum, et sic omnia pacificarentur. Postremo autem ex- cusans se de imperfeccione responsionis date, et submittens omnia correccioni patrum con- cludebat, vt quomodo dixisset, que credebat placita fuisse patribus, ita optabat ab eis responderi, et tunc per quosdam responsum est „placet". Legatus vero post alloquebatur se velle pauca dicere, quia tarda esset hora, licet resumere potuisset dicta per Panormi- tanum ipsum, que in nonaginta punctis consisterent; sed vnum dicebat, vt memoraretur proposicionis per eum facte a quinquennio ex parte pape, etenim in illa continebantur auctoritates, quas pro tunc allegauerat contra ipsum legatum, tam de angelo Sathane transfigurante se in angelum lucis, quam de trabe et festuca, de numerosa item magnitu- dine malorum, que sequuntur ex seismate, et super hoc recitabat contenta in dicta propo- sicione de verbo ad verbum. Panormitanus vero respondit se tunc dixisse illa tamquam aduocatum et pape oratorem, quem sie dicere oportebat quoniam iniuncta, sed sciret legatus ipse verba illa concilium tunc non exaudiuisse, quinymo illis non obstantibus pro- cessisse ad vlteriora ; quam igitur tunc eidem Panormitano dederat responsionem, eandem pro se acciperet. Quorum verbis duorum cum vterque confunderetur, sancta synodus iustificacionem accipere videbatur, qui tune eam arguerat laudante die isto iusticiam con- cilii, et qui tunc defenderat nune arguente, sed et redargucionem suam confirmante verbis illius, contra quem ipse concilii iusticiam defenderat. Multa generis huius certissime viderat, qui dicebat "omnis terra veritatem inuocat, celum eciam ipsam benedicit, et omnia opera mouentur et tremunt eam, et non est in ea quicquam iniqui; iniquus rex, inique mulieres, iniqui omnes filii hominum, et iniqua omnia illorum opera, et non est in ipsis veritas et in sua iniquitate peribunt, et veritas manet et inualescit in eternum, et viuit et obtinet in secula seculorum". Nec hiis distancia allocutus est qui dixit „domino Deo nostro iusticia, nobis autem confusio faciei nostre“. Caput XLIII. Exordium replicacionis facte a presidente concilii, et quanta qualiue vsus est circumspeccione, ne alterum duorum affirmaret sue posicioni obuiancium extremorum. Die tercia post datam prefatam responsionem, in festo Johannis ewangeliste patri- bus consedentibus, vt audirent, prout in die natalis fuerat publicatum per promotorem concilii, Ludouicum prothonotarium ad dictam legati cedulam responsurum, superueniens legatus consedit. Qui velut pauea dicturus preaudiri voluit, exordiens venisse ad congre- gacionem illam propter duo : vt videret, quomodo fructificasset in cordibus patrum decan- tatus ympnus angelicus „et in terra pax hominibus bone voluntatis“, ad quod multum conferebat sermo diei huius, referens Johannem ewangelistam cum sepe replicasset disci- pulis verbum „habete pacem", interrogatum respondisse eis id tociens repetere, quia illud sibi fuisset a Christo specialiter commissum, et merito, quia vbi pax ibi omne bonum. Item

Strana 1131
Liber XII. Caput XLIII. XLIV. 1131 venisset ad declarandum que pridem in cedula sua, aduersus quam Panormitanus archiepi- scopus multa dixerat, nec timeret aliquem offendere in hiis, que dicturus, quia esset cor- reccioni paratus. Cum vero die porreccionis cedule dixisset habere se aptitudinem ad resumendum, eciam si mille essent puncta, die autem responsionis Panormitani quod dicta per eum resumere poterat, consistencia in nonaginta punctis, quantum apparuit, articulate explicare omnia per eum dicenda voluit, enumerans vsque ad xx. puncta. Ad quem certe numerum priusquam attingeret specificans, aliquando postergabat, aliquando anteriorabat, et forte in semetipso expertus, difficillimum ei fore substanciam dictorum et numerum seriose articulatimque explicare, postquam transiit numerum de viginti, dicens satis fore vt responderet, numerare desiit. Horum vero conmentarius, quo forte nemo de verbis legati, quamdiu concilio resedit, plura scripsit, vt cercius eius memoriam experiretur, mentem apposuit, vtrum ad illum nonagesimum attingeret numerum in respondendo, et pro- ea causa nouis exemptis tabellis, quanto minucius potuit, puncta responsionis eius anno- tauit, annumerans vsque ad LXXI. Vt autem, quemadmodum propheta testatur, in hoc, quod est nosse Deum, nemo vero de sapiencia aut memoria sua glorietur, relata hec manifeste indicant nec omnia scriptorem annotasse, nec legatum annotata omnia numeraliter resump- sisse, Panormitanum quoque. Annumeracione igitur ipsa, quomodo ille fecit, nunc omissa, gracia compendii decimo solum occurrente mencionanda loco, responsio hec legati inter alias eciam illa ex causa serio refertur, vt quam insignis viro affuit circumspeccio reluceat. Audita namque Panormitani responsione multi arbitrabantur legatum non responsurum dictis illius, velut cogentibus eum vel negare concilii existenciam, vel affirmare quod errasset, vel dicturum que irritarent patres, vel contra ecclesie et conciliorum auctoritatem, quam tam multiplicatissimis scriptis suis dictisque promouerat, elucidarat atque defenderat. At ipse, non dicitur si sapiencia que desursum est, aut prudencia seculi huius, magna tamen vsus circumspeccione omnia vitare conatus est, abstinens a concilii appellacione, vbi responsio exigebat denotari existenciam eius, sed circumlocucione vtendo astantibus dicebat "vestre reuerendissime dominaciones" aut "paternitates", vbi autem de errore, „quod melius fieri potuisset“, vel "quod vtinam factum non fuisset“, vbi irritancia, "quod non erat dicere ausus". De ecclesie quoque et conciliorum auctoritate preteriit loqui, de- que abusibus Romane curie et criminibus pape, iustificantibus decretum citacionis, dicebat se nescire ; sed eiusmodi auisacionibus non facientibus satis, altera circumspeccione vsus est, persepe obiciens Panormitano contenta in oracione facta per eum ex parte pape, quam illis diebus legatus ipse non approbarat, sepe contingente homini, quod de semetipso Job ait, "que tangere nolebat anima mea, nunc pre angustia cibi mei sunt“. Caput XLIV. Dicte replicacionis summa, explicatis LXX. punctis ad que legatus respondit. Talibus igitur circumspeccionis armis premunitus, legatus respondere incipiens ad replicam Panormitani, cum ille pro themate sumpsisset „iusticiam tuam non abscondi“ etc., dicebat duplicem iusticiam esse, falsam et veram, membra hec confirmans decretorum quo- rundam allegacione, prophetamque intellexisse de vera iusticia; quod autem sequebatur „veritatem tuam non abscondi", glossa ordinaria intelligebat de Christo, et vbi fundamen- 142*

Strana 1132
1132 Liber XII. Caput XLIV. tum Christus, ibi semper omne bonum. Quo vero ad inuocacionem "dominus illuminacio mea" cum dicere cepisset, Panormitanus replicauit verba illa „veritatem tuam et salutare tuum dixi" non in personam sui, sed in personam concilii allegasse, deque persequentibus concilium generaliter fuisse locutum, non autem de persona legati. Qui prosequens repli- cam suam dicebat se regraciari archiepiscopo, quod dignatus fuisset cedulam suam in par- ticulas diuidere dicereque super eis, et credebat tam per ipsum, quam per alios patres totum referri ad caritatem, allegans desuper duo capitula in decreto. Quo vero ad aucto- ritatem apostoli, parati vlcisci omnem inobedienciam, quod glossa intelligeret de obediencia ipsorum vlciscencium, quando ipsi obedirent primo; Augustinus quoque in sermone vnius martiris, exponens verbum illud "vltus sum in eos", quia primo Christus fuit obediens patri, quam se vindicaret de inimicis ; Paulus eciam tradiderat Sathane illum, vt spiritus eius saluus fieret, et sic patres agere debere, vt integritas ecclesie salua maneat. Item quod Paulus restitisset Petro in faciem, id egerat propter edificacionem ecclesie, sed ali- quando propter scandalum vitandum ipse eciam obseruauerat cerimonias Judeorum, quando intrauit purificatus in templum, vt doctrina sua accepta in Jherusalem esset, vb erat emulacio legis ; fecerat eciam circumcidi Timotheum, et tamen non est passus Titum circumcidi, sed redarguit Petrum, quia videbat multos inde scandalizari; ita ergo et patres desistere deberent a processu pape, abinde scandalum oriri videntes. Christus vero Petro dixisset „vade post me Sathan", quia debuerat magistro credere et non obsistere, et Christus sciebat ex reprehensione Petri nullum scandalum secuturum, ex passioneque sua euenire fructus plurimos ; vnde si cum pace idem fructus, qui a patribus intendebatur, obtineri posset, non vltra prosequendum erat. Preterea quod Christus flagello eiecisset vendentes de templo, denotans symonie crimen grauissimum fore, hoc legatus ipse con- fitebatur, desuper allegans decreta multa, notumque omnibus erat, quanto tempore in con- cilio laborasset pro huius criminis extirpacione. Sed in hoc confitebatur simplicitatem suam, quia si ita putauerat euenturum, non conclusisset in decreto de annatis, sed conue- nisset cum aliis; nam hoc decretum erat ruina plurimarum ecclesiarum, quarum episcopi non aliunde viuerent, quam ex stipendio multarum laudabilium consuetudinum, de quibus in c. ad apostolicam de symonia, et ipse hoc timens, quoniam alias consueuisset, prout moris est deputacionum, ex sua deputacione mittere ad alias nuncios relaturos votum illius, illo die non misisset, sed personaliter iuerat ad omnes deputaciones alias, que dixerant statim post publicatum decretum prouidendum esse pape loco annatarum, que auferebantur. In congregacione quoque generali se tercio excusante, et dicente alias concludere nolle, tercio fuerat acclamatum, adstatim prouidendum et ad nullum aliud intendendum. Dicebat rursus, quod ante decreti edicionem dissimulari potuisset super correccione criminis illius; cum autem sciret omni die conmitti plus quam duo millia peccatorum contra dictum decre- tum, quia in omnibus curiis leuabatur pro sigillo, quomodo igitur circa hoc non prouide- batur ; lex enim ostendebat peccatum, et per dissimulacionem permittebatur, nec ipse sciebat, si qui abusus de hoc in curia Romana essent. Verum quoniam a quibusdam diceretur, de prouisione pape facienda nunquam fuisse dictum aliquid synodaliter, contrarium manifeste constabat ex decreto concilii Constanciensis, inter xvil. articulos de reformacione general ecclesie posito de prouisione pape et cardinalium. Ad illam vero auctoritatem euangelii „compelle intrare“ ita fieri cupiebat, vt patres compellerent ad intrandum ecclesiam, et

Strana 1133
Liber XII. Caput XLIV. 1133 non facerent propter quod exirent. Quod autem dicebatur Christum venisse mittere non pacem sed gladium, quem punctum scriptor annotauit decimo loco, legatus respondebat id verum esse, si quis vellet aliam fidem quam saluatoris tenere, tunc enim oporteret gladium mitti. Ad illud preterea „si peccauerit in te frater tuus“ respondebat multas olim fuisse de fraterna correccione opiniones, Parmeniano et Donatistis dicentibus non esse conui- uendum cum hominibus reprobis, allegantibus ad hec apostoli verba "auferte malum ex vobis ipsis", et „si is, qui nominatur frater inter vos" ; sed iam Augustinus, sanctus Thomas et alii doctores desuper determinassent, quorum vnanimis erat conclusio : quando agitur de correccione vnius, et non timetur scandalum multorum, a correccione cessandum non esse, secus autem quando agitur contra multitudinem, vel principem, aut aliquem sociam haben- tem multitudinem. Etenim separacionis consilia, Augustino testante, impia essent atque sacrilega, cumque correccio fieri non debuit, nisi ad bonum publicum, ad illud esset prin- cipaliter attendendum; quia igitur contra summum pontificem ageretur, cui obedirent omnes principes, corrigere esset magis perturbare bonos, quam malorum animos reprimere. Propter quod saluator dixerat zizaniam non tollendum, ne simul eradicaretur et triticum ; Jacobum preterea et Johannem, volentes vt ignis super Samaritanos descenderet, Christum recipere nolentes, arguerat dicens eos nescire, cuius essent spiritus, quia filius hominis venisset non animas perdere, sed saluare. Applicabat autem patres scire cuius essent spi- ritus, quia membra vnius capitis ecclesie ministerialis, scilicet pape, prout ad singulos refertur; ideo sie acturi essent, vt saluarent pocius quam perderent. Quia vero dixerat omnia patres agere ex caritate, monitorium quoque, quodque monuissent papam desistere a dilapidacione et aliis contentis in monitorio, respondebat se non recordari concilium ante decretum ipsum monitorium papam monuisse, nisi de et super obseruancia decretorum. Quo vero ad ipsum monitorium non dicebat quicquam, sed credebat, quod si multa in eo con- tenta expressa non fuissent, et fuisset tentus modus, quem cardinalis sancti Petri et ipse auisauerant, vt primo perficeretur tota reformacio, et simul cum prouisione facta pape loco annatarum fuissent ad eum missa capitula, vt certificaret de obseruacione reformacionis tenenda per eum, quod non timeret, prout timebat de multis et magnis scandalis; et merito timere poterat, nam et maiores eciam hoc timebant, imperator et electores imperii, prout significabant in litteris suis, et vtinam patres audire vellent, que dicebantur ab hiis, qui extra venirent, que et qualia alibi quam Basilee de ipsis dicerentur. Quo vero ad dictum Jeronimi super apostoli verbo "peccantem coram omnibus argue“, quod in eodem capitulo diceretur "sic tamen quod semper habeatur racio conseruande pacis", in eodem- que legebatur multipliciter malos esse tolerandos. Adiciebat autem, quod circa monito- rium, an aliquid mali contineret, ipse in hoc non diceret, nisi quod vtinam tentus fuisset modus indictus per concilium Constantinopolitanum, cum agendum esset contra summum pontificem, sed iam in monitorio ipso omnia verenda essent publicata, que vtinam non fuissent; in hoc autem non diceret, quia non auderet, ex quo id iam fecerant sue reueren- dissime dominaciones. Ad illud insuper dictum, seruandam esse pacem cum summo pon- tifice, sed mundus eam dare non posset, vulneraque non esse palpanda, quod expectandum esset opportunum tempus, et ita primo ex caritate consuluisset ante publicacionem. Ad dictum vero Leonis, pestiferam esse pacienciam parcere aliis et non sibi, interrogacionis modo respondebat, que fuisset paciencia pestifera expectare per tres menses, prout con-

Strana 1134
1134 Liber XII. Caput XLIV. suluerat, vt in ecclesia tota simul congregata, post aduentum Grecorum, super contentis in monitorio videretur et exequeretur. Et cum subiunxerat, quod vtinam a principio tacuisset, quoniam inuocauerat omnes ad concilium, et tamen ab illo retrahebat se, respondit in con- uocando concilium se factum fuisse inimicum multorum, quoniam de ipso tunc dicebatur, quod poneret sedem suam a lateribus aquilonis; nichilominus eam vocacionem credens necces- sariam fore et se proficere posse fecit, sed iam, quia tot labores pro concilio passus extitisset, tacere non poterat, instans opportune et importune, vt fructus operum sequantur, propter que congregauit concilium. Cum vero respondisse cepisset ad allegacionem alteram, alienum esse et prophanum non tenentem ecclesie auctoritatem, Panormitanus incepit dicens in hoc papam specialiter non nominasse, sed dixerat generaliter subiungens „iudicet qui velit“. Legatus autem dixit, quando ad hoc veniretur, tunc videretur, quis teneret in ecclesia vni- tatem, papa dicturo se tenere et credere euangelia, epistolas Pauli, sacramenta et alia. Ad illam vero magnam exacerbacionem contra eum factam, quia dixisset circa factum moni- torii concilium agere contra caritatem, bonum publicum, ordinem iusticie etc., respondit se de hoc amplius non posse dicere, sed doleret quod non poterat non dolere, et si male dolebat, doleret quia doleret. Etenim personaliter visitauerat deputaciones, supplicans super illo, quemadmodum in aliis arduis, dari deputatos, potueratque sibi concedi spacium trium dierum vt audiretur ; hoc tamen obtinere non potuit, et licet ex audiendo, in audiendo tamen nullum erat periculum, meritoque debuerat sibi audiencia preberi, quia pro bono ecclesie, et quoniam, quamdiu fuit in concilio, omnibus audienciam dedit et dari procurauit. Sub- iunxit autem, et in expectacione ista quomodo fuisset pestifera paciencia. Pro vicesimo autem puncto conmemorans dicta contra eum, quod contenta in cedula e zelo dixisset, et tamen oportebat, vt hic esset secundum iudicium racionis, respondit quod ita ipse cuperet, quia semper laborauerat permaxime in arduis mature agere, et priusquam cedulam expo- suisset in publicum, consuluerat peritos et timoratos. Quod vero dixerat se non audiuisse de multis remediis per legatum ipsum oblatis, sed vno tantum in cedula contento, respondit ymo decem aut xi. auisamenta dedisse, sed forte illa Panormitanus reduxisset et colle- gisset ad vnum. Et consequenter vbi dicebat, quod vtinam tantum siluisset, sed absti- nuisset se ab actibus conciliaribus, cum tamen fuisset eratque concilii proreta, respondit se non proretam, sed vtinam esset nauclerus aut famulus; etenim cupiebat nauem hanc conducere ad portum cum mercibus, quas primo accepisset, sed timebat non ad portum, sed quod ad scopulos conduceretur. Censueratque abstinere se a conciliaribus actibus propter duas causas, etenim querens vtilitatem facere, cerneret presenciam suam esse pre- iudicialem, eo quod multi presumpserant eum hostem esse concilii, propter quod refuta- batur dictum suum, et si non fuisset peccatum dicere contra mentem, aliquando cogi- tauerat dicere alia, nec tamen vellet exprimere tunc que et qualia. Abstinuerat rursus, ne offenderet dominaciones eorum, cognoscens se non grate videri, sepe loqui volentem interruptum esse, eciam cum strepitu et clamore, nec tamen decebat presidentem suum taliter tractare, qui multum laborauerat, vt aliqui ex patribus ibidem interessentes concilio incorporarentur et haberent honorabilem locum. Quod verbum qui gesta nouerant intel- lexerunt dictum propter Panormitanum, fuerat enim controuersia inter ambasiatores regis Aragonum et Renati regis, qui preferri deberent, et vltra hec inter Panormitanum ipsum et collegam eius Ludouicum de Vrbe, quem rex Aragonum, cuius erant oratores, prefe-

Strana 1135
Liber XII. Caput XLIV. 1135 rebat illi. Quia vero dixerat quosdam ex regibus acceptum habituros processum moni- torii, respondit patres iam videre, quomodo id factum imperator reputaret, nec se velle in hoc blandiri, cum melior sit manifesta amici correccio diligentis, quam fraudulenta inimici oscula, et vt Ysaias diceret "popule meus, qui te beatum dicunt, te decipiunt“, quomodo sunt predicatores, qui consuunt puluillos sub omni cubitu; non vellet autem dicere nulla esse, que indigeant correccione, quia multa essent, que potuerant melius fieri. Quod vero papa Martinus fecisset eum cardinalem, seque et alios prelatos tenere omnia principaliter ab ecclesia, de exhortacione regraciatus exhortabatur eum et alios pro pace ecclesie, vt taliter decreta fierent, quod nullum dubium esset ad obseruanciam, et abinde impugnacio non sequeretur. Circa vero datum exemplum de cane latronibus respondente "plus amo panem diurnum, quam nocturnum", per hoc innuendo, quod taliter decebat legatum agere, vt non data malis occasione censeretur plus diligere ecclesiam, que perpetua, quam pape personam, respondebat se non dedisse aliquid pro cardinalatu Martino pape, nee vmquam sciuisse se creatum, nisi per duos dies ante publicacionem, cum tamen iam factum fuisset per quatuor annos. Et in loco concilii ac alibi nunquam acceptasset munera, eciam si offerrentur ei cumuli aurei, licet in ambasiatis constitutus aliquando pecunias non haberet pro expensis ad redeundum. Quod autem super aduentu Grecorum concilium omnia fecisset, eciam auferens panem pauperibus constitutis in eo, miseratque galeas et omnia, respondit, quanto amplius actum fuisset, tanto amplius instandum pro vnione eorum. Nec dicere oportebat "fecimus plus quam debuimus, sed ipsi in limine contractus ruperunt fidem, ad ecclesiam nostram venire nolentes", nam omnia hec a principio considerata fuerant, decreto conuento cum eis, quod incipit „sicut pia mater“, huiusmodi recitante; sed memores essent patres, vt quomodo reduxissent Bohemos, ita omni cum mansuetudine agere cum Grecis. Quod autem Grecos vocauerat fratres, cum essent heretici, ymo relapsi, respondit, quamuis in omnibus paratus esset ad correccionem, tamen in hoc non putabat se temere dixisse, capitulo „si papa“ attestante omnem christianum intelligi sub nomine fratris; ad quod Panormitanus, quod intelligitur verum esse, quamdiu in ecclesia starent. Legatus autem continuauit, dicens vocandos omnes esse fratres racione lauacri baptismi, et tercio quia concilium Calcedonense Donatistas, eciam condempnatos, iam vocauit fratres, dicens illis, eciam si ipsi nollent, postremo ex testimonio concilii Basiliensis sessione xxIIa. dicentis „et fratres tuos, quorum innumerabilis est multitudo". Quod vero obiciebatur condicionem esse boni pastoris pascere oues, non dissipare, et si recederet, concilium dissiparetur, respondit in cedula sua dixisse de loco tuto, et primo hoc ibidem contineri quam accom- modum, propter quod alia die interrupisset eum, quia de tutela loci, quam ipse presup- posuerat, non faciebat mencionem. Tricesimo deinde loco resumens dicta Panormitani, patres non facere scisma neque scandalum, sed illa papam fecisse, qui concilium dissol- uerat, respondit quod ideo oporteret adhibere remedia, pro quibus ipse instabat. Cum autem ipse dixisset, si patres irent ad Grecos, quod manerent abusus Romane curie, cum tamen illa sedes aut sanctum faceret etc., sed hodie oportebat ire cum sacculis pecunia- rum ad prouisionem obtinendum, respondit, quod si per remanenciam patrum Basilee circa illud posset remediari, bene esset, sed si seisma esset, orirentur grauiora multo; nec sequencia diceret, vt sugillaret Panormitanum ipsum, sed vt inclinaret ad media pacis. Et tunc recitauit de verbo ad verbum multa contenta in oracione, quam alias Panormitanus

Strana 1136
1136 Liber XII. Caput XLIV. fecisset, in ea dicens dubitandum esse conflictantibus nobis illa venire, et quomodo multa mala oriebantur in scismate, et in fine quomodo eciam ex hoc sequerentur hereses ; et ideo si tunc cogitauit mala hec ex seismate sequi, quod eciam nunc cogitandum esset illa eadem, et quomodo melius erat infirmo manere et viuere cum infirmitate sua, quam mori cum remedii seueritate, et quantacumque mala dicerentur de summo pontifice et Romana curia, tamen reges, principes et omnes fideles venerarentur in sede Petri sedentem. Quod vero sepeliretur auctoritas ecclesie, abesset hoc sue intencioni, qui semper eam magnificauit et ita intenderet, sed attendendum erat, ne credendo non sepelire, sepeliretur, quomodo Panormitanus in sua diebus illis dixerat oracione. Quod vero pridem dixisset patres videri tristes, et esse debere ex aduentu Grecorum ad locum per papam electum, multis abinde secuturis malis, respondit, ymo cum omni caritate laborandum esse pro vnione eorum, verba hec subiungens „et vtinam centum ex nobis martirizentur pro tanto bono" ; non tamen ad hoc exhortabatur, sed quod agendum erat semper, vt cum tutela in vnum locum cum papa conuenirent. Quod vero dixerat non esse domesticas discordias, et papa sistente dissidii causa patribus non imputandum, respondit non decere perscrutari pro modo, quis in causa esset. Et tune Panormitanus interposuit se dixisse „non domesticas discordias“, propterea quia non super auro aut beneficiis etc. Legatus autem continuans dicebat appel- lari domesticam discordiam non racione rei, sed personarum, quando inter domesticos, seque et omnes patres vt singuli comparati cum papa reputarentur vt membra et caput. Triplicante vero Panormitano questionem huiusmodi pocius dici correccionem, legatus respondebat saltem posse dici domesticam discordiam ex parte pape. Et cum dicebatur Grecos scandalizare, quia nollent venire ad locum conuentum, respondit desiderare se, vt non veniretur ad hanc questionem. Et quantum ad illud de angelo Sathane, transfigurante se in angelum lucis, respondit se primo accepisse consilia cum sapientibus et timoratis, cum cedulam porrexisset. De pastore quoque ouem, et muliere dragmam querente, quodque actum esset de ecclesia Dei, respondit se intendere, vt actum esset in bonum. Quod vero si concilium in Ytalia celebraretur, sepeliretur conciliorum auctoritas, in exhortacione sua non dixisset de Ytalia, sed in quocumque loco tuto melius fieri posset, si obtineri non poterat, quod in locis electis. Sed quare non in Ytalia fieri posset, cum ibidem multa con- cilia fuerint celebrata, tam persecucionis tempore quam pacis ecclesie, et dinumerauit multa seriose ex illis, Panormitano desuper interloquente se non detestare locum, sed ministrum. Ad illud autem de filio redeunte quod penituisset, sed papa in displicenciam patrum fecisset dissolucionem, respondit non esse aduertendum in hoc, sed attendendum ad bonum. Qua- dragesima denique particula ad illud de trabe respondit non dixisse, quod esset trabes in oculo patrum, sed quod ab aliis diceretur, et circa hoc subiungebat „non timeamus rubo- rem, sed rugemus modicum frontem, nam cum mittimus ad Franciam et Angliam ad pacem tractandum et componendum, quare nosmetipsos non pacificamus, sicut dicebatur de ciue volente extraneos concordare, vt quid primo suos non concordaret filios?“ Et rursum respon- debat se non dixisse patres processisse rancore, sed decere patres cogitare media pacis more paterno, quamuis rancore non procederet contra filium. Quod vero adiecerat de seminante zizaniam, magnas illi de correccione referebat gracias, sed non putauerat scan- dalizare, alias preteriisset; ipse namque Panormitanus eadem dixerat in sepe conmemorata sua oracione, et si excusatur quis, habens pro se vnum doctorem, ipse quoque legatus pro

Strana 1137
Liber XII. Caput XLIV. 1137 se habens eadem dicentem Panormitanum ipsum, doctorem famosissimum, glosaque decreti per eum allegati dicebat Sathan seminasse in ecclesia Dei zizaniam ; cottidie rursum dice- remus ecclesiam deformatam, non tamen ex eo condempnamur. Verba insuper non (in) malum conuertenda sensum, sed ciuiliter intelligenda essent, etenim si voluerat notare dicta sua, potuisset, quoniam dixerat de ecclesia "ne paciamini ecclesiam tamquam canem ad vomitum reuerti, et suem in volutabro volui". Allegata vero per eum de Marciano imperatore et Eunodio, dyacono Romane ecclesie, quantum ad reuerenciam conciliorum et ecclesie sanctitatem respondit, se confiteri ecclesiam sanctam esse, sed multa membra non sancta, ad mala quoque recencia esse prouidendum; ita ipse dixisset, in ea quam fecerat oracione conmemorans, quot mala ex dissidio et scismate orirentur. Cum vero dixisset „verte mantellum, quia quot symonie" ete., respondit tolerabilius esse sustinere malos, quam sub specie reformacionis grauiora inducere. Item de liberacione a seruitute Pharaonis, quodque patres deberent se murum exponere, respondit ita esse, sed vtinam de muro non facerent maceriem. De conciliis autem Pisano, Constanciensi et Senensi quod promissam non fecissent reformacionem, eoque oporteret aliquando fieri, que eciam deposuissent summos pontifices, respondit, quod si ipse diceret que Panormitanus, desuper notari potuisset, sed volebat tacere. Quod vero Carolus non sponte cessisset Gregorii nomine, nunquam simile audierat, et verbum illud de deposicione tociens repetitum valde terreret eum, cupientem ante vulnera prouideri debere. Quod autem dixerat patres fecisse quicquid potuissent ad pacem, quod adhue non esset factum, et vellet de hoc conqueri, propterea quod ad cedulam suam responsum fuit non positis mediis in deliberacione habenda per deputaciones, vt erat moris. Et tunc cardinalis Arelatensis interlocutus est, legatum eciam posuisse illam cedu- lam absque consensu concilii, et oportebit ad illam responderi, ad que legatus, quia sermo erat de pace, cum pace audiret, nam congregati ipsi viderent tempus in breui, quando desiderarent vnum diem filii hominis. Quinquagesima autem particula responsionis legati fuit: ad exacerbacionem factam, quod papa vocatus ad iudicium contra iudicem suum ex- traxisset gladium, dissoluendo concilium, dicebat eum optare, vt cessante vtrimque gladio intenderetur ad bonum medium ; quod vero languente capite alia membra morbus inua- deret, ita se dicere cum moderamine medendum esse. Ad responsionem autem datam de scismate, vt intelligeretur quando est periculum heresis, sicut de Johanne Huss et de Johanne Wicleff, contra quos fuit processum non tam habita consideracione separacionis regni Bohemie, respondit, quod si ipse hoc dixerat, fuisset ei imputatum ad malum ; et contra illud, quod scisma absque heresi esse posset, et sic non contra salutem communiter fidelium, respondens conmemorabat verba oracionis Panormitani, tunc dicentis grauiora ex seismate oriri quam ex heresi. Quod autem dixerat de virga ferrea, propheta intelligeret contra inobedientes, et tamen semper cum benignitate ; ad que Panormitanus, ymo quod oportebat vti virga ferrea. Et tune legatus velut solaciando dicebat, quod si talem haberet semper animum, esse nollet subditus eius; tamen quamuis hec diceret, putabat esse in eo maiorem benignitatem. Respondens consequenter ad textus allegatos per eum, qui de rigore loquuntur, dicebat, quod eciam ibidem diceretur plus valere benignitate corrigi quam rigore. Et Panormitano adicienti, vbi non proficit benignitas, ad alia intendendum esse, legatus respondebat apostoli exemplum attendendum, qui vt infirmos sanaret se ostendebat infirmum, et erat cum infirmis infirmus, saluatoris quoque dicentis vinum et Scriptores II. 143

Strana 1138
1138 Liber XII. Caput XLIV. oleum apponenda esse. Et rursum Panormitano triplicanti, iam per sex annos concilium infudisse oleum circa vulnera pape, legatus dicebat, cum nesciamus cuius spiritus sumus, quod oporteret cogitare, vtrum per istum vel alium modum procedendum. Attendendum preterea esse, quod papa bene cognosceret congregatos nos omnes Basilee, quis prudens sit, quis sanctus, et in curia Romana aliter iudicari de nobis, quam nos de nobismet ipsis. Ad que Panormitanus, eciam si omnes de vniuersitate non sapientes aut sancti, non prop- terea desistendum esse ab vniuersitate; et legatus, sed per vniuersitatem agendum cum vino et oleo, et non solum in virga ferrea. Continuans autem responsionem ad exemplum de domo ruitura, et saluandis qui in ea sunt, eciam si resistant, respondit quod circa hoc non diceret, sed relinqueret de hoc iudicium sapientibus; tamen agi taliter oportebat, quod ecclesia non esset ruitura, nam quantumcumque papa malus esset, tamen semper in reuerencia, et multi sub eo vellent saluari. Ad exemplum quoque de arbore incisa, vt insertus coalescat ramus, quod ita in nobis faceremus condescendendo in aliquo, quem- admodum in oracione sua dixisset contineri, quod eciam gentiles dicerent dimittendum esse de suo, vt non sit litigium, allegans apostolum "quare non magis fraudem patimini?“ Ad interrogacionem autem, quando hec fierent, respondit, quod ex nunc laborare oporteret, vt omnes conuenirent Basilea, Auinione vel Sabaudia, sin autem, prout dixisset, in alio loco tuto. Et illius quod dicebatur nunc de reformacione minime agenda, si omnes et Latini et Greci in vnum conuenirent, contrarium fuerat dictum in generali congregacione tempore monitorii, Grecos desiderare reformacionem, qui prout referebatur pape scripse- rant „superbiam tuam nolumus, auariciam tuam tolerare non possumus“. Sexagesima denique porcio dictorum legati, respondentis ad quod fuerat dictum, papam gaudere de disceptacionibus et discordiis inter patres, propterea quod legatus aliis non esset con- formis, dicebat se nescire de gaudio eius, sed in consciencia anime sue dicebat, quod pro ipsis congregatis magis quam pro papa faceret concordia, quod dixisset sperandum esse principes exhortaturos papam, vt assentiret reformacioni, quod vtinam ita fieret. Optabat quoque, eciam si desisteretur a processu reformacionis, vt grauiora non sequerentur, quia siue vera siue falsa essent contenta in monitorio, deueniretur vt per papam nostra, et per nos sua verenda detegerentur. Cum autem dixisset non inuenisse scriptum de facienda prouisione pape et cardinalium, respondit de hoc scriptum esse in Constanciensi concilio inter xvill. articulos de reformacione generali ibidem auisatos, de hoc eciam scriptum esset in iure diuino et humano, Thoma aliisque doctoribus dicentibus, quemadmodum summo sacerdoti a leuitis, ita eciam pape a clericis prouideri debere. Quo vero ad querelam de nonobseruacione decretorum et sentenciarum concilii per papam, de hoe non diceret, sed cuperet quod ipse et nos melius faceremus, et opera daretur sentencias vtrimque latas seruari, et multa circa hoc dici posse, que decebat sileri. Vt autem coram papa contestari deberet, sicut Basilee respondit, notum esse quomodo in prima dissolucione non peper- cisset pape, et modo eciam neque eidem neque nobis, sed vera loquendo factus esset odiosus. Quia vero multum notasset verbum teneri ad arbitrium imperatoris, respondit non intellexisse illud verbum tenere ita stricte, sed dicebat illud intelligi secundum sub- iectam materiam, non autem quasi ex debito ciuilis obligacionis, ex quo competeret accio, et rursum quod ex medio concludendi intelligitur, qualis accio intentatur. Et in cedula sua dicebatur, quod erat cordi imperatoris pro nobis esse, sicut dicitur de duobus litigantibus,

Strana 1139
Liber XII. Caput XLIV. 1139 quod si vnus conpromittit in patrem alterius, quod filius tenetur in patrem consentire ; ipsum quoque verbum "teneri“ acciperetur diuersimode, quoniam aliquando diceret solum debitum honestatis. Preterea hoc non esset nouum in ecclesia compromitti in laycos, etenim sanctus Siluester in materia fidei in disputacione habita cum Judeis consenserat in arbitros gentiles duos. Athanasius eciam post condempnacionem Arrii, factam in Niceno concilio, per xxvI. annos disputauit cum eodem Arrio coram Probo iudice gentili. Item in Calcedonensi concilio cedula fidei posita fuerat super altare sancte Eufemie. Sanctus eciam Dominicus consenserat, vt libellus fidei sue simul cum libello hereticorum ad ignem pone- retur. In concilio rursus Cartaginensi Donatistis fuisset oblatum eligendos vtrimque arbitros, ne christianitas dissiparetur ; ergo ne christianam religionem diuidi contingat, consenciendum esset in imperatorem, in quem papa aliquando consensit. Consenserat eciam Adrianus papa vnacum concilio et Romana ecclesia, vt ius eligendi per tempus ad impe- ratorem pertineret. Et super hac particula concludens adiciebat, si opus esset limari aui- samentum suum, faciens intencionem de compromittendo in imperatorem, quod hoc fieret in nomine domini ; ipse autem non posuerat in eo "salua pace, auctoritate et honestate ecclesie“, ne (si) contingeret papam consentire in huiusmodi arbitrium, similiter addi- disset „saluo honore sedis apostolice, vel status sui". Quod vero obiectum fuerat, impe- ratorem non scripsisse concilio papam in eum consensisse, quasi innueretur, ideo credi non debere, respondit quamuis non concilio scripserat, tamen oratoribus suis de huiusmodi compromisso, et hoc esset verum. Circa remedium autem secundum, quia parificasset con- cilium desistere a processu, et papam reuocare dissolucionem, respondit parificasse, quia sciret, quot bona attulisset reuocacio prime dissolucionis, cum tamen essent tune tot opi- niones doctorum, in contrarium asserencium potuisse facere illam dissolucionem; nec dixisset hec ad parificandum concilium, sed pocius ad superponendum, vt papa obseruaret decreta concilii. Postremo autem in septuagesima sua resumpcione, quia notaretur dixisse talia decreta fieri, que honori sedis apostolice et reformacioni conuenirent, respondit quod ipse intelligeret, ne in quolibet canone poneretur decretum irritans in quacumque materia, quia hoc fieri non posset, cum summus pontifex haberet potestatem a Christo inmediate, et sic non posset, iamque in Calcedonensi concilio declaratum fuerat, quod ipse in ecclesia teneret principatum auctoritatis. Et medium ipsum erat acceptandum, si per hoc obtineri posset quod patres petunt, et id quod imperator in sua scripsit littera, quia sic agendo patres ipsum lucrarentur et multos principes alios. In vltima vero particula annotata, resu- mens de loci eleccione, dicebat merito esse cogitandum, quomodo cum vnitate ecclesie occidentalis reduci ad vnionem possent tot millenaria animarum ex Grecis, ipseque dixerat locum debere esse tutum ; sed quod addiderat "eciam pape acommodum", non esset malum verbum, quia concilium iam hoc synodaliter pape promisisset. Si autem videretur auisa- menta sua indigere limitacione aliqua, circa hoe facerent sieut prudentes, et non statim responderi, sed dari deputatos, qui si viderent in hoc bonum publicum concerni, accep- tarent, quoniam in ea re non prosequeretur pro se aliquod interesse, nec in oracione sua aliquod verbum malum erat; quocirca rogabat et supplicabat desuper in illa contentis intendi. 143*

Strana 1140
1140 Liber XII. Caput XLV. Caput XLV. Refragacio ambasiatoris imperialis contra Ludouicum prothonotarium, ad iustificacionem synodalis processus dicere volentem, temperamentumque primi et allegata secundi, numerusque et tempus suarum allegacionum. Cum autem dicendi finem legatus fecisset, Ludouicus prothonotarius, cui dicendi locus assignatus fuerat, dicebat se non ad iniuriam reputare, quod legatus occupasset, sed crastino esset dicturus cum protestacione, vt non contra pacem, sed meram quam sentiret veritatem, principaliter respiciendo ad Deum, esto quod sub dicione Romani pontificis haberet omne patrimonium suum, patrem aliosque parentes, et si propterea aliquid sinistre contingeret, reputaret ad peccata sua pocius, quam pro eo vt veritatem dixisset. Episcopus vero Augustensis, imperialis ambasiator, nesciens que nudius secundo noua publicanda erant de eius qui contigerat obitu, nona die mensis huius audienciam petens, nomine impe- ratoris exhortabatur patres memores esse debere, que et qualia imperator scripsisset, et quomodo, si vellent tendere ad ea que pacis, lucrarentur eum et multos principes. Quo- niam igitur eiusmodi disceptaciones paci non conferrent, supplicabat vt non amplius ad hoc intenderent, et quamuis aliqui, vt sapienciam suam monstrarent, vel alias conarentur continuare, non erat assenciendum eis, nam imperator semper vellet mediare pro pace, et si contra fieret, scirent quod nemini parceretur, nec minori aut maiori cuiuscumque status et excellencie. Ipso autem hec dicente murmuracio patrum obfuit, pluribus alte illi respon- dentibus eum non bene dicere, ymo male, quoniam hoc non pertineret ad libertatem concilii, vagaque voce acclamatum est „aurea bulla, aurea bulla“, intelligendo de promissione, quam per illam imperator fecerat de semper adherendo concilio et manutenendo. Ipse vero Augu- stensis velut suum continuando propositum dicebat, et bene, quia scitur quomodo intelli- gitur aurea bulla. Et in hoc patres surrexerunt, cumque Panormitanus peteret audienciam ad respondendum pauca, eciam surrexerunt secundo, erat enim tarda hora, quia legatus fuerat locutus fere per tres horas. De sero autem die ista, ex maioribus concilii et suppo- sitis nacionis Germanice seorsum conuenientibus, deliberatum est de modo faciende repa- racionis per episcopum Augustensem propter verba, que dixerat in preiudicium libertatis concilii. Crastino igitur in festo innocencium, synodaliter consedentibus patribus, audituris Ludouicum de Vrbe, dicturum iuridice super materiis de quibus disceptabatur, Augustensis episcopus prefatus die hesterna se fuisse interruptum, ne totaliter exprimeret intencionem, dicebat non talem esse, vt multi ex patribus iudicauerant et male, sed quod multa fecisset pro seruicio concilii, nec vmquam esse vellet contra illud; dixisset autem, quod si aliqui volentes se ostendere sponte, nec ex consensu concilii inducere vellent perturbacionem, id ipsum eis non conuenire. Lubicensis vero episcopus, coambasiator imperialis primus, nar- rabat imperatorem, cum male contentus fuisset de certis ambasiatoribus, et per suos insti- garetur contra eos agere, quod responderat se malle pati abscissionem digiti, quam agere in contrarium salui conductus per eum illis concessi; quia igitur imperator sacro concilio concessisset saluum conductum, prout ipse credebat, nunquam illi contraueniret, ideoque non tam amare interpretanda verba essent dicta per episcopum Augustensem. Abinde Ludo- uicus prothonotarius premittens, quod non intendebat aliquid dicere contra tractatum

Strana 1141
Liber XII. Caput XLV. 1141 pacis, sed pro honore dumtaxat ecclesie et conseruacione sue auctoritatis, cum per litteras hesterno die receptas ex Bononia significatum ei fuisset, papam conuocatis doctoribus peciisse, vtrum super criminibus in monitorio contentis concilium potuisset vocare eum, quod opportunum foret, vt eciam in concilio ad defensionem iusticie super hiis intende- retur. Qua de causa que desuper senciebat intendebat edisserere, adiciens quod in scriptis legere vellet, vt finiret cicius, non vero propterea quod memoriter dicere non poterat, nam etsi multi defectus, et nulla in eo virtus esset, quod notorium erat, a cunctis conmen- dabatur de magnitudine memorie, et cepit per quaternum recitare. Cuius exordii summa fuit, quoniam veritas sepius exagitata magis splendescet in lucem, quamuis non eloquenter, veraciter tamen quod senciebat referret, in ea tempestate, quam ecclesia paciebatur, Deo requirente operam omnium suorum, vt se opponerent murum. Et allegabat plures textus, quando neccessitas vrgebat responsionis, vt tota synodus deliberare non posset, si vnus episeoporum synodi iussu diceret, illud habendum tamquam dixisset synodus. Tali igitur exordio sumpto, multa dicta grauia plus quam satis recitauit scripto, multiplicatis allega- cionibus iuris canonici et ciuilis illa deducens, quibus omissis dicta per eum hoc in loco referentur. Quorum primum, scisma in ecclesia Dei introductum per Eugenium papam quartum per separacionem eius ab vnitate vniuersalis ecclesie, representate per sanctam Basiliensem synodum, fore grauius, quam heresis inueterata Grecorum, propterea quod nulla peior pestis, quam hostis domesticus, bellumque intestinum ad nocendum potencius, ideo- que pocius intendendum esset ad ipsius scismatis extirpacionem. Dictum aliud erat, prius- quam spes esset de reduccione ipsorum Grecorum, appellandos non esse fratres, sicut Judei appellati sunt fratres, quando ad predicacionem Petri in die pentecostes, penitentes de Christi occisione, obtulerunt se paratos ad mandata apostolorum, vnitate lauacri non sufficiente Grecis, nisi tenta ecclesie vnitate. Tercium dictum, non supersedendum esse a processu pape, eciam ad principum preces, quoniam ex supersessione papa inflaretur ad superbiam, et quod prouidebatur ad concordiam, tendebat ad noxam. Quartum super dif- ferenciis inter concilium et papam non esse compromittendum in imperatorem, quia iudicii huius capax non esset nec expediret; etenim christiane religionis clericos ac sacerdotes omnipotens Deus non a potestatibus seculi, aut legibus publicis, sed a pontificibus et sacer- dotibus discuti voluit et ordinari, et quia super causa, que maioribus iudicibus reseruatur, conpromitti non posset, nec super spiritualibus in laycum. Conmemorans autem Ludouicus ipse culpas graues pape, vocati ab eo moderni pastoris, dicebat primo, quia ecclesiam in duo diuideret concilia, et ab quoniam ab ecclesia separabat se, quod non poterat esse caput ecclesie, nec ilium ecclesia pati debebat, quodque ad summum pontificem nullatenus per- tinebat eligere locum pro synodo, actu corrigente eum. Alteram consequenter referebat culpam eius nonobseruancie decretorum synodalium, inferens quia papa non seruaret decreta concilii, quod posset licite ab eo recedi, quomodo ab episcopo, non seruante notorie canones synodales, poterant subditi eciam ante sentenciam, et quomodo suffra- ganeis licuit recedere ab obediencia Constantinopolitani patriarche, Calcedonensem syno- dum anathematizantis. Qua racione eciam filii sui poterant papam ciuiliter interimere, sicut ex rebellione patris aduersus propriam patriam filii non solum eximuntur a patria potestate, sed possunt patrem interimere. Tercio conmemorabat pape culpam, quod ecelesie calump- niaretur et propterea mereretur deponi, datis exemplis de patre, domino et principe, a

Strana 1142
1142 Liber XII. Caput XLV. XLVI. quorum seruicio liberantur subditi, si male tractantur ab eis, eciam dato quod esset sponsus ecclesie, quemadmodum vxori licet recedere a societate viri in eam seuientis. Dicebat rursus patres animaduertere debere, papam in bulla dissolucionis imponere eis tria crimina, propter que, si vera essent, violencia facti, morte ac deposicione censendi venirent, vide- licet quod sub colore reformacionis ecclesiam deformarent, quod episcopo suo calumpniam et conuicia inferrent, et quod iuramentum eidem factum prophanando violarent. Propter quod inferebat oportere eos consummare pape processum, vt ecclesia sine macula et ruga, quam falso asserebat dicta crimina intulisse, declararetur inmaculata, et pocius ipse con- funderetur, quam ecclesie fama lederetur et dignitas. Insuper ne, si concilium dissolui contingeret, in aliquos patrum, ab eo vocatos emulos suos, procederet ad imposicionem pene, ordinate per canones contra inferentes calumpnias et conuicia episcopis suis, itaque officii patrum erat non dissimulare, nec tacere libertates, quibus christiane religionis zelus incumberet. Deinde allegabat, quoniam papa praue saperet et leniter correctus non desi- steret, et quia impius, quod veniret iudicandus tamquam hereticus, et abscindendus tam- quam putrida caro, posseque fieri ab eo separacionem. Astruebat autem papam hereticum esse, quoniam aliter intelligeret scripturam illam „dic ecclesie“, quam declaratum esset in duabus synodis, et quia negabat preeminenciam ecclesie, seque subiectum esse reforma- cioni. Super quo in contrarium allegans inferebat, Romanum pontificem non recte agere, vtentem generali ecclesiarum et beneficiorum reseruacione. Postremo papam incorrigi- bilem, et per hoc suspectum de heresi, debere papatu nudari et posse compelli ad ceden- dum, et si monitus non cederet, quod haberetur pro cedente. Hee cum prefatus Ludo- uicus die premencionato dixerit concernencia pape processum, alteram consequenter alle- gacionem fecit 1°. die Januarii de superioritate concilii ad papam, ostendens, quomodo sub potestate reformandi, supremo iudici competenti, comprehenditur correccio discipline eciam vsque ad deposicionem, et respondens multorum allegacione iurium ad textus dictaque doctorum canonistarum, dudum opinancium papam subiectum non fore concilio. Aliam rursus fecit xxxi“. die, magnopere inducens potestatem competere concilio indulgencias concedendi, fuerat enim notificatum ex Polonia, parte pape ibidem publicatum oppositum. Fecit et aliam xun“. Februarii, multipharie deducens papam non potuisse concilium dis- soluere. Cum vero rigor frigoris patres eiusmodi allegaciones audituros affligeret, illas aliasque plures de auctoritate concilii supra papam pronunciari fecit, quas plurimi scrip- serunt, nominis excellencia sui magnam scriptis suis, vt multiplicarentur, tribuente auctori- tatem. Harum vero specificacio non fit, quia generales, nec de mandato facte concilii, aut super re inter patres posita in deliberacione, et quoniam de opposita scriptura dictis suis non fuit petitum a notariis testamentum, sicut contigit inter legatum et Panormitanum, quorum inseruntur scripta, dicta quoque. Caput XLVI. Gesta per papam ad fortificacionem sue dissolucionis per litteras ad principes destinatas, declaracionemque purificatas fuisse condiciones. Postremo autem in colleccione huiusmodi narranda sunt, que mense isto Decem- bris papa fecit; etenim quomodo factum est hactenus, vt de magnitudine prelii huius,

Strana 1143
Liber XII. Caput XLVI. 1143 quod in ecclesia annis ferme xx. durauit, posteris euidencius innotescat, vtrimque acta perutile est referri, conmemoratis gestis in sancta Basiliensi synodo, que vtrum ad pacem, vel continuacionem processus contra papam spectent, agnoscere quiuis potest, simili quo- que modo intellectis pape accionibus, si dabat operam ad pacem, quam in concilio suadebat presidens eius. Per litteras namque suas sub data v'. Idus premittens se misisse ad con- ducendum Grecos, arrestacionem fecit pecuniarum ex indulgenciis collectarum, quoad singu- lares personas sub pena excommunicacionis, reseruata sibi absolucione preterquam in mortis articulo, sub pena vero interdicti in oppida et communitates, precipiens autem et requirens desuper prelatos et principes. Itaque voluit pecunias habere indulgenciarum, quibus consentire noluit vt concederentur, et vt publicarentur non adiuuit; quod animad- uertentes clerus et populus Germanie vt plurimum non acquieuerunt mandatis eius, quibus introire voluit in aliorum labores, vt qui seminauerat, et alius esset qui meteret, sed non gauderet vterque. Etenim mandatis pape progressum habentibus sancta synodus grauis- simam paciebatur iacturam, aliunde non habens expensas facere legatis et oratoribus, quos neccesse illi fuit transmittere, quocumque destinabantur nuncii littereque pape, hiis in fauorem suadentibus Ferrariensis congregacionis, et illis requirentibus vt in doctrina sancte Basiliensis synodi, quam primum acceperant, permanerent, mandatis pape non acquiescentes, quatenus aliam doctrinam afferrent. Hec fuit prima accio pape de mense currenti, que in noticiam venit; die vero penultima grauior multo secuta est, siquidem declaracionem fecit tenoris sequentis: „Pridem ex iustis et racionabilibus ac vrgentissimis causis, ad multorum incon- ueniencium in Dei ecclesia inminencia pericula submouenda, presertim scissure ac diuisionis grauissime, nec non impedimenti future sancte vnionis occidentalis et orientalis ecclesie, ani- mum nostrum digne mouentibus, quarto decimo Kalendas Octobris proxime preteriti, de vene- rabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio et assensu, plurimis eciam adhibitis venerabilibus fratribus et dilectis filiis archiepiscopis, episcopis, electis, abba- tibus, aliisque prelatis in curia nostra existentibus, idem consulentibus atque laudantibus, ciui- tatem Ferrariensem pro celebrando concilio eciam yeumenico ex tunc assumpsimus, nomi- nauimus et eciam deputauimus, ad eamque ciuitatem Basiliense concilium ad omnes et sin- gulos effectus, pro quibus prius Basilee fuerat congregatum, ex tune transtulimus et trans- latum esse declarauimus, si et in quantum in dicto Basiliensi concilio existentes perseue- rarent in suo obstinato proposito, vigore cuiusdam pretensi monitorii, seu citatorii pro- cedendo, aut aliam nouitatem contra nos et venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales prefatos, vel presidentes aut oratores nostros, qui in dicto concilio fuerunt, faciendo, vel a die dicti citatorii factam continuando vel seruando, prout in nostris litteris superinde confectis plenius continetur, sperantes ex hac nostra condicionali proui- sione, veluti in eorum Basilee existencium mera libertate reposita, ipsos a tam periculosis nouitatibus faciliter abstinere debere. Verum illi ipsi auertentes se, ne paci ecclesie et vnitati consulerent, neue parate iam vnioni occidentalis et orientalis ecclesie, pro qua carissimum in Christo filium Romeorum imperatorem et venerabilem fratrem Constantino- politanum patriarcham dietim expectamus, et iam plurimi ex eorum domesticis cum vna ex galeis nostris in portum Veneciarum applicuerunt, prospicerent vt debebant, quin pocius 105. 1437. 30. Dec.

Strana 1144
1144 Liber XII. Caput XLVI. turbacionem super turbacionem apponere satagentes, accusacionem contumacie contra nos admittere presumpserunt, nosque contumaces fore decernentes, postea quarto Idus prefati mensis Octobris per quoddam assertum decretum contra nos et venerabiles fratres nostros multa grauia et scissure in ecclesia Dei iam proxima cumularunt, aliaque plurima, ab omni caritate et pace penitus aliena, struere ausi sunt, parati quantum in eis est, licet sub quodam reformacionis fuco, omne suum opus ad irreparabilis deformacionis, vt iam aperte cognoscitur, extrema perducere, nisi miserante Deo opportuno et celeri remedio obuietur. Nos igitur tam inminentibus malorum periculis volentes, vt ex debito nostri pastoralis offici tenemur, opportune consulere, de predictorum venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio et assensu, condiciones in dictis nostris litteris contentas fuisse et esse purificatas, dictumque Basiliense concilium ad prefatam ciuitatem Ferrarien- sem fuisse et esse translatum declaramus, illudque auctoritate, consilio et assensu predic- torum in dicta ciuitate Ferrariensi celebrandum, ac die octaua proxima mensis Januarii inchoandum et continuandum decernimus, auctoritate apostolica per presentes mandantes omnibus et singulis, qui ad generalia concilia de iure venire tenentur et consueuerunt, (vt) ad ipsum concilium sic translatum vigore iuramenti per eos prestiti quantocius se transferre procurent. Nulli ergo etc. Datum m°. Kalendas Januarii, videlicet die Lune xxx°. Decembris, anno ab incarnacione domini MCCCCXXXVII°., pontificatus nostri anno sep- timo. Sub hac data litteras multiplicatissime scripsit, que incipientes „solemni natalis die" narrabant, quod hac die cercior factus esset de morte Sigismundi imperatoris Roma- norum, quodque fecisset consequenter declaracionem prescripti tenoris ; hortabatur igitur, requirens prelatos et principes, quatenus reuocantes qui Basilee erant constituti, desti- narent oratores suos ad Ferrariensem congregacionem. Quoniam autem continuacionis ob causam necdum inseri potuit, vt equalitas conmemorata seruetur, legati cedula superius descripta, in fine xu'. colleccionis huius inseritur responsio, ad illam data per archiepiscopum Panormitanum. Responsio facta ad cedulam domini legati ex parte sacri concilii per reuerendissimum dominum archiepiscopum Panormitanum. „Maximum onus et humeris meis inportabile, reuerendissimi reuerendique patres, hodierna die michi delatum censeo ; verendum est ne cum ipso et sub ipso onere ruam, quamobrem summe cuperem, vt hoc dicendi et respondendi munus prouecciori, docciori, facundiori et secundum huius rei maiestatem apciori pocius, quam michi iniunctum extitisset. Summe namque et non ab re vereor in vestram conmittere maiestatem, cum fere impossibile censeam cuiusque vestrum desiderio, quod me coniectare oportet, me satisfacere posse, nisi diuinitus michi indulgeretur, sicut in manna contigit, vt in ore (cuiusque vestrum secundum proprium appetitum (saperet), vt narrat Augustinus in c. cottidie de conse. di. 11.; nam si singuli vestrum diligenter interrogarentur super hac responsione fienda, tot diuersitates opinionum fortassis inuenirentur, quot homines numerantur. Nec ab re, quoniam, vt alibi inquit canon, diuersitatem corporum diuersitas sequitur animorum. Hine igitur versus

Strana 1145
Liber XII. Caput XLVI. 1145 „velle suum cuique est, nec voto viuitur vno, pectoribus mores tot sunt, quot in orbe figure"; vnde apostolus "si omnibus complacerem, seruus Christi non essem". Non minus me terret, si huic muneri, etsi non vt deceret, saltem mediocriter satisfacere voluere, reue- rendissimi patris et domini mei legati, cuius dictis inpresenciarum respondendum incumbit, vtcumque opinionem seu desiderium ledere, quem profecto ex animo non ledam, etsi rerum gestarum veritatem pro viribus perstringam. Exordiar namque huius sacerrimi cetus et domini mei legati venia postulata, si aliter quam rei dignitas, vel eiusdem reuerendissimi patris desi- derium expostulat, edisserens cum propheta prius ad Deum dicendo „iusticiam tuam et veritatem tuam non abscondi in corde meo, veritatem et salutare tuum dixi, non abscondi veritatem tuam a consilio multo; tu autem domine ne longe facias miseraciones tuas a me", sed „da michi intellectum vt discam mandata tua“. Nomine autem huius sacratissime synodi, cuius vice responsio hec agetur, submitto illud psalmiste "dominus illuminacio mea et salus mea, quem timebo, dominus protector vite mee, a quo trepidabo, dum appropin- quant super me nocentes, vt edant carnes meas; qui tribulant me inimici mei, ipsi infir- mati sunt et ceciderunt; si consistant aduersum me castra, non timebit cor-meum, si ex- urgat aduersum me prelium ; in hoc ego sperabo; vnam pecii a domino, hanc requiram, vt inhabitem in domo domini omnibus diebus vite mee". Ipse autem saluator in nouo testa- mento ecclesie sue, per hoc sacrum concilium representate, respondit „ego vero vobiscum vsque ad consummacionem seculi“. Sed ne longius quam instituerim hec progrediatur oracio, rem ipsam, ob quam in hoc sanctissimum domicilium conuenimus, aggrediar. Inquit namque inprimis is pater reuerendissimus in scriptis, per eum huie sacre concioni traditis, quod diu ac sepe et in scriptis et in verbis, tam ipse quam reuerendissimus dominus meus cardinalis sancti Petri, magna cum humilitate, et ipse eciam seorsum vestras pater- nitates deprecati sunt, vt ad ea que pacis sunt et concordie vos deflectentes, cogitaretis in pace et vnitate ea sancta opera consummare, ob que hoc in loco conuenisse toti mundo professi estis. Ad hane particulam, antequam ad vlteriora progrediar, responsum faciam, quoniam michi mens est, vt nil nota dignum sine responsione pretereat, totam suam pro- posicionem in plurimas et plurimas particulas constringere, et ad quamlibet in loco suo responsum sigillatim impendere, ne Dei ecclesia ex responsionis defectu apud nonnullos obnubilata et decolorata remaneat, cum ipsa ecclesia, sacra testante scriptura, Christi sponsa, pulchra, sine ruga et macula nuncupetur. Hec enim sanctissima synodus ad hane prelocucionem per me ita respondet, quod hac exhortacione apud eam opus non erat, etsi benignissime prima vice, qua cum domino reuerendissimo cardinali sancti Petri locutus estis, vtrumque audiuerit; non enim in suis actibus, et presertim erga summum pontificem dominum Eugenium quartum, pacem violauit aut vnitatem vulnerauit, sed iugiter imitata est apostolum, qui cum ad pacem admoneret inquit „si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes". Dicturus enim apostolus, vt cum omnibus homi- nibus pacem habeamus, hoc difficile esse prospiciens premisit „si fieri potest“, et sub- iunxit quod potest fieri, cum dixit "quod ex vobis est", quoniam si nos ex mente cari- tatem erga odientes seruamus, et quos volumus corrigere, etsi illi nobiscum pacem non habeant, nos tamen cum illis pacem et caritatem habemus, vt inquit Gregorius in c. inter verba xi. q. m. Hine Augustinus ait „ea vindicta, que valet ad correccionem, non prohi- betur, que eciam ad misericordiam pertinet, nec impedit illud propositum, quo quisque 144 Scriptores II.

Strana 1146
1146 Liber XII. Caput XLVI. paratus est, ab eo quem correctum esse vult, plura perferre; sed huic vindicte inferende non est ydoneus, nisi qui odium, quo flagrare solent qui se vindicare desiderant, dilec- cionis mansuetudine superauit“, vt habetur plenius in c. ea vindicta xxIII. q. 11i. Et alibi idem Augustinus „multa bona prestantur inuitis, quando eorum consulitur vtilitati, non voluntati, quia ipsi sibi inueniuntur inimici esse, XLV. dist. et qui emendat. Numquid idem apostolus, pacis exhortator, pacem, vnitatem aut caritatem perdidit, dum dixit "paratus sum vlcisci omnem inobedienciam, cum completa fuerit obediencia", que verba satis ad pro- positum exponit Augustinus in c. 1. xxII. q. vi.; aut perdidit, cum alibi dixit "tradidi huius- modi hominem Sathane in interitum carnis, vt spiritus eius saluus fiat in die domini" ; aut cum Petrum apostolorum principem, gentiles scandalizantem in legalium obseruacione, reprehendit, et ei in faciem tocius ecclesie restitit, u. q. vu. Paulus Petrum reprehendit? Aut hec violauit, cum alibi dixit „si quis frater nominatur aut fornicator, aut ydolis ser- uiens, aut auarus, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum huiusmodi nec cibum sumere ; quid enim michi de hiis, que foris sunt iudicare, nonne de hiis que intus sunt vos iudicatis, de hiis autem que foris sunt iudicabit Deus; auferte malum de vobis ipsis“ quibus verbis, vt inquit Augustinus, satis apostolus ostendit non temere, aut quomodolibet, sed per iudicium auferendos esse malos ab ecclesie communione, vt legitur n. q. 1. multi et xI. q. 1. ad mensam. Numquid preterea et Christus pacis auctor pacem perdidit, aut vnitatem et caritatem violauit, cum Petro nostram salutem impedienti dixit "vade retro Sathanas, scandalum michi es, non sapis que Dei sunt“, aut cum flagello de funiculis facto eiecit violenter ementes et vendentes de templo, et cathedras vendencium columbas euertit, nummulariorum effudit es, dicens "nolite facere domum patris mei domum negociacionis“. Ex quo facto sollicite considerandum est, quod per totum textum euangelii non legitur dominum tanta seueritate, tam stricta iusticia censure peccatores corripuisse, cum non solum eloquio increpans, verum eciam facto flagello de funiculis verberans, omnes elimi- nauit de templo, aperte demonstrans, quod tales negociatores non sunt sicut ceteri pecca- tores corripiendi, sed a templo Dei, id est a sancta ecclesia, longius sunt proiciendi, non autem tolerandi, et quemadmodum per columbarum venditores illi denotantur, qui sacram manus imposicionem vendere conantur, sie per nummularios ecclesiastici beneficii venditores designantur, qui domum Dei euangelio teste speluncam latronum efficiunt, et pari seueritate compesci debent, vt elegantissime illa euangelii verba et Christi facta interpretatur magna synodus Calcedonensis, vna de quatuor principalibus, quas ecclesia vt quatuor euangelia veneratur et colit, vt narrat et sequitur Alexander papa in c. ex multis 1. q. m. et primo. Saulum, postea Paulum, ad veritatem cognoscendam et tenendam magna Christi violencia legimus fuisse compulsum; denique si compulsione ad bonum dicuntur pacem frangere, cur de Deo dicitur per prophetam „quem diligit dominus, cor- ripit, flagellat autem omnem filium quem recipit“. Quid eciam ait ipse dominus „seruus qui nescit voluntatem domini sui et facit non digna, plagis vapulabit paucis ; seruus autem qui scit voluntatem domini sui et facit non digna, plagis vapulabit multis". Hine ex predictis Augustinus "non ergo nisi ipse vindicet, cui rerum ordine potestas est data, et ea volun- tate vindicet, qua pater filium paruulum flagellat, quem tamen peccantem non potest odisse"; ex quo exemplo apertissime infert Augustinus in dicto c. ea vindicta, posse pec- catum amore pocius vindicari, quam inpunitum relinqui, vt illum quem vindicat non pena

Strana 1147
Liber XII. Caput XLVI. 1147 miserum, sed correccione beatum esse velit. Eundem procedendi et vleiscendi modum edocuit nos dominus, pacis auctor, in similitudine magni conuiuii, nam prius conuiuas adduci iubet, postea cogi; cum enim ei serui respondissent "domine factum est, quod iussisti, et adhuc locus est“, "exite", inquit, „in vias et sepes, et quoscumque inueneritis cogite intrare“ In hiis autem, qui primo leuiter adducti sunt, completa est prior obediencia; in hiis autem, qui coguntur, inobediencia cohercetur, iuxta preallegatam sentenciam apostoli, vt Augustinus attestatur in c. 1. xXIII. q. vi. In hiis autem, qui in viis aut sepibus, id est heresibus et scisma- tibus, inueniuntur et coguntur intrare, attendamus diligenter, quod non cum pace ipsorum et consensu, sed ad pacem et contra eorum consensum coguntur intrare. Hinc idem dominus noster in suo euangelio "non putetis, quod venerim pacem mittere in terram, sed gladium ; veni enim separare hominem aduersus patrem suum, et filiam aduersus matrem suam“, innuens quod cum leditur fides, seu periculum inminet et salutis, parentum reuerencia velut inutilis et periculosa despicitur, et amor erga filios fratresque vitatur. Hoc ergo sacrum concilium hiis et aliis huiusmodi, que, vt breuitati indulgeatur, inpresenciarum pre- tereo, motum summum pontificem dominum Eugenium nune litteris lenibus, nune nunciis hine inde missis sepenumero monuit, vt ea ageret, que ad sui et aliorum salutem indubie tendere viderentur, presertim vt inueteratos abusus curie Romane, que omnium virtutum et laudabilium operum debet esse exemplar, presertim que symoniacam heresim aperte sapiunt, tolleret, pontificaliterque viueret, et decreta salubria huius sacri concilii velut vnguenta quedam optima reciperet. Sed cum monitis non proficeret, oportuit ex precepto dominico, cui contraire periculosissimum est, retenta semper, quantum in se est, pace et caritate, quinymo ex caritate et ecclesie pace motum coaccione aliquali, de qua in monitorio, vti. Nonne precepit dominus "quod si quis corrigentem corripientemque ecclesiam contemp- serit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus", neminem enim ab ecclesie iudicio excepit, pre- sertim cum tune Petro loqueretur. Nec obstat, quod sub nomine fratris hoe dixit, quoniam vt alibi idem dominus dixit apostolis "vos autem omnes fratres estis, vnus est autem pater vester, qui in celis est;“ et quod nomine ecclesie intellexerit de vniuersali congregacione ecclesie, claues habente et Christi ecclesiam faciente, seu representante, apertissime inquit Jeronimus, cuius verba formalia ad propositum sunt, hec videlicet „omnibus consideratis puto me non temere dicere, alios ita esse in domo Dei, vt ipsi sint eciam eadem domus Dei, que dicitur edificari supra petram, que vnica columba appellatur, que sponsa pulchra, sine ruga et macula, et hortus conclusus, et fons signatus, et puteus aque viue, et paradisus cum fructu pomorum, que domus eciam claues accepit ac potestatem ligandi et soluendi. Hane domum si quis corrigentem corripientemque contempserit, sit tibi, inquit, tamquam ethnicus et publicanus. De hac domo dicitur : domine dilexi decorem domus tue et locum habitacionis glorie tue, et qui habitare facis vnanimes in domo tua, et iocundatus sum in hiis, que dicta sunt michi: in domum domini ibimus, et beati, qui habitant in domo tua domine, in secula seculorum laudabunt te“, que verba habentur ad litteram in c. omnibus XXIIII. q. 1. Cui quidem Jeronimo satis concordat Augustinus super Johannem, et transsumptiue habetur in c. quodcumque e. causa et q., vbi inter cetera sic ait: "cum excommunicat ecclesia, et in terra et in celo ligatur excommunicatus; cum ecclesia reconciliat, manet iam in celo recon- ciliatus; si ergo hoc in ecclesia fit, Petrus quando claues accepit, ecclesiam sanctam significauit". Hec Augustinus vbi supra. Quinymo hoc aperte innuit dominus Jhesus, qui 144"

Strana 1148
1148 Liber XII. Caput XLVI. cum premisisset „si peccauerit in te frater tuus, dic ecclesie“ etc., statim subiunxit „amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt alligata in celis“ etc. Mathei XVIII.; et sic retulit se ad omnes apostolos, quorum collegium representat hodie congre- gacio episcoporum in concilio generali. Vnde Ciprianus episcopus, martyr et vir vtique doctissimus, „meminisse autem dyaconi debent, quoniam apostolos, id est episcopos et presbiteros, dominus elegit“, vt habetur in c. dominus noster xcuI. dist., et Augustinus in c. quorum vices LXVIII. dist. Sed ve illis qui non aduertunt, quod vno peccante Dei ira super omnem populum venit, quod accidit testante Jeronimo in c. sed illud XLV. dist. "quando sacerdotes, qui populo presunt, erga delinquentes beniuoli videri volunt, et veren- tur peccancium (linguas), ne forte malum eis loquantur, sacerdotalis seueritatis inmemores nolunt complere, quod scriptum est „peccantem coram omnibus argue, vt ceteri metum habeant", et iterum „auferte malum de vobis ipsis", nec zelo Dei succensi imitantur apostolum dicentem "tradidi huiusmodi hominem Sathane in interitum carnis, vt spiritus eius saluus fiat", nec illud euangelicum implere student, vt si viderint peccantem primo secrete con- ueniant, post eciam adhibitis duobus vel tribus testibus; qui si contempserit et post ecclesie correccionem non fuerit emendatus, de ecclesia expulsum velut gentilem habeant et publicanum, et dum parcent vni, vniuerse ecclesie moliuntur interitum. Que ista bonitas, que ista misericordia, vni parcere et omnes indiscrete in discrimen adducere ; polluitur enim ex vno peccatore populus, sicut ex vna oue morbida vniuersus grex inficitur, sic eciam vno vel fornicante, vel aliud quodeumque scelus committente, plebs vniuersa polluitur". Verba elegantissima sunt Jeronimi in dicto c. sed illud. Nec ociose transeundum est quod de Deo, cuius accio nostra debet esse instruccio, propheta dicat: „Deus iustus iudex, fortis et paciens, numquid irascitur per singulos dies? Nisi conuersi fueritis, gladium suum vibrauit, arcum suum tetendit et parauit illum, et in eo parauit vasa mortis, sagittas suas ardentibus effecit". Desinat ergo pro Deo vestra dominacio reuerendissima hoc sacerrimum concilium de pacis ac vnitatis nonobseruacione notare ; nam ille alienus est, prophanus est, hostis est, habere non potest Deum patrem, qui vniuersalis ecclesie per hoc sacrum con- cilium representate non tenet vnitatem, iste est qui pacem habere non potest. „Quomodo enim potest is cum aliquo conuenire, qui cum corpore ipsius ecclesie et cum vniuersa fraternitate non conuenit", vt inquit textus nota dignus in c. alienus est xxIIIl. q. 1. Sacrum enim concilium inuitat et cogere intendit summum pontificem ad pacem veram, non illam, quam mundus dat, sed Dei, iuxta salutem anime sue et gregis sibi conmissi, iuxta verbum saluatoris "pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis, non quomodo mundus dat, ego do vobis", quam nunquam quis habere pacem cum Christo poterit, nisi cum corpore ipsius ecclesie et vniuersa fraternitate in fide perfecta, caritate non ficta et aliis bonis operibus conueniat, dicto c. alienus. Non velit ergo amplius vestra paternitas hoc sacrum concilium contristare, et ita nempe iniuste, vt aliis forte morem gerat aduersus hane synodum sacra- tissimam inuehere ; satis enim sit eiusdem sancte synodi grandem pacienciam approbasse, cum alias pro alterius cedule porreccione in eandem, proch dolor, inuexeritis, et quidem minus iuste ipsam in hac eadem materia de caritatis, boni publici, pacis ecclesie, iusticie et sacrorum canonum violacione sub verborum compendio notando, que non modo tam celebre concilium, sed quemeumque singularem exacerbarent, et quod magis dolendum est, infra non minus amara recensentur, vt in suis locis dicetur et debita confutacio fiet. Et

Strana 1149
Liber XII. Caput XLVI. 1149 attendat diligenter ad ea, que ille vir, non modo pacificus, sed sanctimonia, sciencia et facundia mirabilis, Leo papa inter cetera dixit, videlicet "hiis, quibus prodesse non poterit correccio, non parcat abseissio. Oportet enim nos euangelici meminisse mandati, yt si nos oculus, aut pes, aut dextra scandalizauerit manus (a) compage corporis auferatur, quia melius sit hiis in seculo carere membris, quam cum ipsis in eterna ire supplicia. Superflue enim extra ecclesiam positis resistimus, si ab hiis, qui intus sunt, vulneramur"; et subicit notabile verbum „abicienda prorsus pestifera hec a sacerdotali vigore paciencia est, que sibimet, pec- catis aliorum parcendo, non parcit“, vt habetur in c. illud xxIIII. q. I. Et alibi „melius est cum seueritate diligere, quam cum lenitate decipere", vt hec et pleraque similia bellissime habentur per Augustinum xxIII. q. III. nimium. Consideret paternitas vestra reuerendissima non minus Jeronimi sanctissimi et doctissimi verba ad Heliodorum, et transsumptiue habentur ad nostrum propositum n. q. vi. "non omnes episcopi (sunt episcopi), attendens Petrum et Judam considera, Stephanum suscipe et Nicolaum respue; non facit ecclesiastica dignitas christianum; Cornelius centurio adhuc ethnicus dono sancti spiritus mundatur; pres- biteros Daniel puer iudicat. Non est facile stare in loco Petri et Pauli, item tenere locum iam cum Christo regnancium; infatuatum sal ad nichil aliud prodest, nisi vt proi- ciatur foras et conculcetur a poreis". Hec sunt verba formalia Jeronimi, per que non modo inferiores, sed eciam Petri successorem illi sentencie infatuati salis subici iudicat, vt exi- gentibus eius demeritis proiciatur foras, id est deponatur secundum glosam ibidem. Et illud verum est iuxta sentenciam glosatoris in c. sicut n. q. vi. et in c. si duo contra LXXVIII. dist., quod concilium iudicat de papa in hiis, in quibus ipse potest indicari ; et dominus corripit per prophetam negligentes pastores dicens "quare errantem non reuo- castis, perditum non requisistis?“ vt inquit Augustinus in c. displicet xxII. q. 111. Non ergo debet concilio ad peccatum et pacis transgressionem ascribi, si legis auctoritate, quinymo legis imperio facit, quia qui peccant legis auctoritate, non peccant contra legis auctori- tatem, vt dicit Augustinus in c. qui peccat xxIII. q. un. Et hoc de prima proposicionis domini mei legati particula. Secundo dixit vestra reverendissima paternitas se multa et honesta, ac racionabilia concordie media sacro concilio obtulisse, que si acceptata fuissent, cum magna quidem gloria et honore eiusdem sacri concilii, summaque tocius populi chri- stiani leticia essemus ipsorum sanctorum operum consummacioni viciniores. Pro Deo reuerendissime pater, cur ita sacrum concilium de obstinacione quadam notare minus iuste, ut pace vestra dicam, conamini? Que enim illa pacis media per vos oblata et per nos spreta fuerunt? Nunquam nisi modum vnum sepenumero in medium obtulistis, qui euidentissimis et iustis causis a patribus confutatus extitit, quem eciam inpresenciarum recensere in fine proposicionis vestre curastis; qui etsi antea non sine ecclesie confusione admitti potuit, nunc autem longe minus, vt in dicto pacis medio suo in loco ostendetur. Dixit tercio eadem paternitas vestra, quod vsque nunc permisit dominus maiores in dies oriri agitaciones, vt forsitan patres, intuentes inminens ac proximum nostre ruine peri- culum, ad ipsam pacem neccessitate nos instruente tandem libencius flecteremur. Et quo- niam tociens apud nos incassum (de concordia verbum feceritis), vobis ipsis silencium indicere (decreuistis), ne forte vel imprudencia, vel peccatis vestris obsistentibus, dum persuadere ac proficere loquendo eniteremini, (dissuaderetis) atque officeretis magis. Fateor contra sacrum concilium maiores agitaciones exortas, non quidem sui culpa, sed ob

Strana 1150
1150 Liber XII. Caput XLVI. non parentis Dei et mandatis ecclesie duriciam; nec hoc vanum et in iudice damnabile censeri debet. Sepe enim ipse Deus permittit homines obstinacione quadam elata ad malum et inobedienciam indurari, quorum quidam inter flagella a Deo illata correcti sunt, non- nulli in interitum adducti. Nabugodonosor post innumeras impietates a Deo flagellatum penituit et penitenciam meruit, regnum quod perdiderat rursus accepit; Pharao autem. cuius cor a Deo ad obediendum induratum extitit, in ipsis flagellis adhuc durior effectus est et periit. Et cur tam varie, vt vnius medicamentum medici confectum alii ad interitum, alii ad salutem valuerit, nisi quia, vt apostolus inquit, Christi bonus odor est vite in vitam. aliis odor est mortis in mortem. "Quantum ad naturam ambo homines erant, quantum ad dignitatem ambo reges, quantum ad causam ambo captiuum Dei populum possidebant. quantum ad penam ambo flagellis clementer admoniti. Quid ergo fines eorum fecit esse diuersos, nisi quod vnus manus Dei senciens, in recordacionem proprie iniquitatis ingemuit, alter libere contra Dei misericordiam arbitrio veritatem impugnauit“, vt bellissime habetur in c. Nabugodonosor xXIII. q. IIII. Numquid dicemus Deum vtrumque, seu alterum iniuste flagellasse, quamuis presciret illum inter flagella duriorem efficiendum et demum peritu- rum? An non magis laudandus sit, qui suis flagellis primum ad penitenciam perduxit? Habet summus pontifex, qui monitis ecclesie contemptu quodam acquiescere noluit, ymo more aspidis suas obturauit aures, ecclesie monita despiciendo, quem ex predictis regibus sequi debeat; caueat Pharaonis duriciam, ne eiusdem inuoluatur sentencia. Sacrum autem concilium Deum imitatum est, vt in hoc exemplo, cum post paterna monita ad duriora pro- cessit remedia, quoniam, teste Prospero, "quecumque crimina non fuerint leui medicamento sanata, velut igne quodam pie increpacionis vrenda sunt et curanda", vt legitur in c. ecce XXIIII. q. 1II. Quod autem, pater reuerendissime, silencium vobis indixeritis, huic sacro con- cilio ingratissimum est, quod iam a pluribus diebus citra a vinea domini personam vestram duxeritis submouendam, non sine omnium fere patrum scandalo. Nam quemadmodum vestra dominacio huius nauis concilii hactenus prorete officium exercuit, libertates et iurisdic- cionem sibi diuinitus delatam toto nisu, ad instar boni pastoris lupi dentes non verendo. promouit ac defendit, non debuit nune morem alteri fortassis gerendo, vel quodam forte consciencie eciam morsus feruore, cui tamen deesse non debuit racionis iudicium, nauim hanc sanctam deserere. Nam, vt inquit canon in c. sciscitare vn. q. 1. „si perniciosum est proretam in tranquillitate nauim deserere, quanto magis in fluctibus". Non enim, vt alibi legitur, decet eum, qui militare iam cepit, ante milicie cingulum soluere, quam cedat vietori preliorum aduersitas, in c. 1. de renunci. Et alibi „incassum quippe currit, qui ante deficit quam ad metas perueniat", de penitencia dist. 11. incassum; et magis delinquit qui causam interruptam dimittit, quam qui ad eam nunquam peruenit, in aut. de litig. §. omnes. Et dominus in euangelio, et de voto magne; "nemo mittens manum ad aratrum respiciens retro, aptus est regno Dei"; et minus malum est viam domini non agnoscere, quam post agnitam retroire, de aposta. c. penultimo et xu. q. 1. scimus. Ad quid enim, pater reue- rendissime, enititur hoe sacrum concilium, nisi vt vicia corrigantur, extirpentur abusus inueterati, christianorum animas absorbentes, suscipiantur decreta velut animarum remedia salubria, quorum nos non fuimus inuentores, sed Dei et sanctorum patrum imitatores. Sub- sistat et non eludatur, aut confundatur ecclesia sancta Dei, potestas sibi diuinitus delata et per sancta concilia recensita et declarata. An hec aliena sunt ab hiis sanctissimis ope-

Strana 1151
Liber XII. Caput XLVI. 1151 ribus, ob que hoc sanctum concilium conuocatum extitit, an extranea ab hiis, quibus vestra paternitas tanto insudauit tempore ? Dieit fortassis dominacio vestra : pape citatorium pre- senti in tempore non approbo. Consideret pro Deo vestra paternitas, an ibidem contenta a predictis aliena sint, an vero predictorum execucio manifesta. Quonam pacto predicta fient, nisi in manu forti et valido brachio, ex quo benignitas et crebra monicio non profuit; nam vt ille inquit Leo „non illi parcat abscissio, cui non prodest correccio". Ad quid Christus dixit, infatuatum sal ad nichilum vltra valere, de apostolis omnibus et eorum suc- cessoribus loquens, nisi vt mittatur foras et conculcetur ab hominibus ; et alibi canon "que est ista iusticie inimica bonitas, palpare criminosos, et vulnera eorum vsque in diem iudicii incurata seruare?“ L. dist. si quis dyaconus. Et quoniam hanc materiam infra reassump- turus in aliis vestre proposicionis particulis sum, hic finem faciam, cum vestre dominacioni persuasum esse intellexero, omnes nos, pre aliis tamquam ecclesiastici exercitus principes atque duces, per ipsam ecclesiam super terram constitutos, ad ipsam sanctam ecclesiam et Christi eius sponsi mandata atque disposita eniti et bellare debere, et murum nos pro ecclesie defensione opponere atque constituere. Numquid propheta non hoc voluit, cum in psalmis dixit "pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram". Vnde elegantissime Vrbanus papa, Augustinum ad premissa inducendo, inquit „quo- rum vices in ecclesia episcopi habent, et quis eis hanc dignitatem dare debeat, Augustinus ostendit inquiens: pro patribus tuis nati sunt tibi filii, patres missi sunt apostoli; pro apostolis filii nati sunt et constituti sunt episcopi. Hodie enim episcopi, qui sunt per totum mundum vnde nati sunt, ipsa ecclesia patres illos appellat, ipsa illos genuit, et ipsa illos constituit in sedibus patrum. Non te ergo putes desertam, quia non vides Paulum, quia non vides Petrum, quia non vides illos, per quos nata es; de prole tua creuit tibi paternitas, pro patribus tuis nati sunt tibi filii; eciam filios illos genuit ecclesia, et constituit eos pro patribus suis principes super omnem terram". Hec ille. Hine Jeronimus de prelatis loquens inquit „ecclesie prin- cipes“ etc. xxxv. dist. ecclesie; et subicit „si in apostolorum loco sumus, non solum ser- monem eorum imitemur, sed conuersacionem; hii enim pro salute ecclesie iniurias, contu- melias, verbera et tandem mortem contempserunt et in passionibus gaudebant, quia digni habiti erant pro ecclesia et eius sponso Jhesu Christo pati.“ Habemus denique duos insignes preduces et premonstrantes huiusmodi ecclesiastici exercitus Thomam Cantua- riensem archiepiscopum, qui pro iuribus et pro libertatibus ecclesie sue particularis non timuit impiorum gladiis occumbere, beatissimum denique Ambrosium, qui iussus ab impe- ratore vt vnam specialem sibi traderet ecclesiam, respondit „scimus Naboth, sanctum virum, possessorem vinee sue, peticione regia interpellatum, vt vineam suam daret, vbi rex suc- cisis vitibus olera insereret, eumque respondisse : absit vt ego patrum meorum hereditatem tradam, et illam tandem proprio cruore defendit. Si ille vineam non tradidit suam, nos trademus ecclesiam, Christi hereditatem ? Non tradidit Naboth suam, et ego tradam Christi hereditatem? Ego faciam quod sacerdotis est, quod imperatoris est faciat imperator. Prius est vt animam michi quam fidem auferat“, vt lacius hec leguntur xxiIl. q. vi. con- uenior. Quid ergo, reuerendissime pater, nos pro ecclesie vniuersalis defensione et ani- marum saluacione facere debemus, si pro ecclesiarum particularium defensione hii pre- clarissimi sancti et pontifices mortem subire minime dubitarunt, imperatori et regi iniusta precipientibus toto resistentes nisu. Incidemus in illam Ysaie prophete increpacionem, vt

Strana 1152
1152 Liber XII. Caput XLVI. appellemur canes muti, non valentes latrare, diceturque nobis illud, quod habetur in Eze- chiele "cur non ascendistis ex aduerso, neque opposuistis vos murum pro domo Israhel, vt staretis in prelio in die domini?“ Ex aduerso, quippe ascendere est, vt beatus inquit Gre- gorius XLIII. dist. sit rector, pro defensione gregis voce libera huius mundi potestatibus contraire, et in die domini in prelio stare prauis decertantibus, et iusticie amore resistere ; pastorem enim recta timuisse dicere quid est aliud quam tacendo terga prebuisse, et non veri pastoris, sed mercenarii vices imitari, qui vidit lupum venientem et dimittit oues et fugit. Et hec de tercia particula. Quarto vestra honoranda paternitas submisit, quod ardens ad fidem Christi et ecclesie pacem caritas non patitur in vobis diuturnum fore silen- cium, sed vim quandam infert, vt importunus fiatis, presertim hoc tempore. Ecce, vt asse- ritis, ex Constantinopoli proxime pronunciatum est, dominos imperatorem Grecorum ac patriarcham Constantinopolitanum ad nauigium se accingere, et infra paucos dies, vt vestris verbis vtar, descendere ad Veneciarum portum. Veniunt, vt fide digni referunt, optimum ad vnionem habentes animum, et ita dispositi, vt admodum verisimiliter sit sine vnione in ecclesia nostra in patriam non reuersuros. Quam sanctum autem hoc opus sit, ad memo- riam nostram reducitis verba preclarissima, in litteris indulgenciarum et decreto primo cum Grecis conuento, ex visceribus pietatis tune prolata, contenta, in effectu continencia huius sanctissime vnionis effectus mirabiles et Deo gratos; et quod quisque catholicus pro tanto nominis christiani et orthodoxe fidei incremento, non modo caducam huius mundi substan- ciam, sed et corpus et animam exponere deberet. Adducitis eciam ad memoriam illud leticie canticum, quod hoc sacrum concilium cecinit "te Deum laudamus", illum campa- narum amenum sonitum, cum dominus Henricus Mengher, orator noster, de Constantinopoli reuerteretur, illam denique menstruam processionem pro felici huius rei exitu indictam. Vnde hortamini huius sacerrimi cetus patres, vt illa gloriosa et magnifica verba nunc exe- quantur, si ex corde illa dicebant, si in veritate et propter Christum, non autem humanam gloriam illa loquebantur. "En audiuit“, vt inquit, "dominus preces eorum, iam Greci appropinquant; quid differtis? Quid occasionem nescio quam querunt? Cur quosdam ex vobis iam video tristes?“ vt verbis vestris vtar, et multa similia persuasiua inducitis, et iustificando predicta atque patres terrendo, adducitis primo illam dominicam auctoritatem „seruus sciens voluntatem domini sui, et non faciens illam, plagis vapulabit multis;“ volun- tas autem hec est, vt animam nostram pro fratribus nostris ponere debeamus. Secundo pro hac domini voluntate adducitis illam dominicam parabolam de nonaginta nouem ouibus, quas pastor bonus in deserto reliquit propter vnam solam errantem, ad quam reperiendam profectus est et operam dedit, donec illam ceperit et ad ouile super humeros reduxit; quod si pro vnius ouicule salute tanta bono pastori cura est, quanto maior cura pastori inesse debet pro tot millibus? Adducitis et tercio parabolam illam aliam euangelicam de patre illo, qui dum filium iuniorem redeuntem a longe prospexisset, non expectauit vt vsque ad se pergeret, sed occurrerit et cadens supra collum eius osculatus est eum; et nos pro tanta fratrum nostrorum multitudine ad nos veniencium, et si aliter fieri non potest, eciam hine surgamus et occurramus illis, eos iocundis osculis et amplexibus susci- pientes ? Et sicut pater hic vere piissimus, Christi nostri personam gerens, propter rancores maioris fratris suscepcionem filii non dimisit, ita et nos si forte cum aliqua persona qua- cumque ex causa discordiam habeamus, hec ad suscepcionem fratrum nostrorum nullum

Strana 1153
Liber XII. Caput XLVI. 1153 nobis afferat impedimentum, ymo vt quemadmodum ille minorem filium suscepit, maiorem- que pacauit, ita et nos vno eodemque tempore propter Christum et ecclesiam grate occur- ramus Grecis taliter procul venientibus, et animos nostros pacificemus, concordemus, con- solemur, vt simul omnes in eadem ecclesie domo vitulum saginatum epulemur. Hec omnia sub quarta proposicionis vestre particula constrinxi, que etsi primo aspectu aures demul- ceant, multa tamen in eis latent grandia misteria. Quod autem, reuerendissime pater, Greci ad Veneciarum portum in proximo aduenturi sint, vt asseritis, hec sancta synodus miratur tum propter noua contraria, que nonnulli ex patribus recenter susceperunt, tum quia credere non valemus, quod illi, presertim domini imperator Romeorum et patriarcha Constantinopolitanus, fidem eorum per suos solemnes oratores et litteras auctenticas, huie sacro concilio tempore compactatorum datas, ita turpiter violare voluerint, ecclesiam nostram vniuersalem per hoc sacrum concilium representatam eludendo et contempnendo. Non enim conuersionis, sed decepcionis et praue intencionis hec forent euidentissima argu- menta, presertim quia fides, vt inquit Augustinus in c. noli existimare xxIn. q. 1., quando promittitur, eciam hosti seruanda est, contra quem bellum geritur; quanto magis ecclesie sancte, cuius vnionem, vt dicitis, verisimiliter suscepturi sint. Essetne ista conuersionis aut perseuerancie in vnitate verisimilitudo? Si enim hanc paccionis legem contempserunt, presertim in limine contractus, cum tanto ecclesie dampno et confusione, et illam vnionem contempnent iuxta dictum Jeronimi in c. scribam de presum.; et iuxta concilii Africani sentenciam in c. 1. de pactis, aut pacta inita suam teneant firmitatem, aut conuentus, si se non cohibuerit, ecclesiasticam seruet disciplinam, nichilque ita societati humane conuenit, quam quod ea, que conuenerunt, seruentur, 1. 1. ff. de pac. Et si ita, quod absit, sit vt asseritis, licet neminem hic tristem videam, deberemus tamen omnes contristari et domi- nacio vestra vna nobiscum, quoniam video illum ingentem iubilum, illam immensam leti- ciam per vos supra conmemoratam in luctum merito conuerti. Video namque in nobis illud propheticum verificari "deficit gaudium cordis nostri, versus est in luctum chorus noster, expectauimus bonum, et ecce non venit tempus curacionis". Qualis pro Deo erat ista futura vnio, in ipso sui inicio tanto dissidio et scandalo ecclesie Latine referta? Nonne ex hac sperata vnione maior inter nos inminet diuisio? Enitimur alienum scisma tollere, et nobis ipsis maius incidimus. Rependerent, si ita est vt asseritis, nobis digne vicem gratitudinis. Eos hoc sacrum concilium magnis sumptibus magnisque laboribus ad vnitatis bonum inui- tauit, galeas cum magno thesauro ad eos misit, et ipsi illam nobis rependerent grati- tudinem, quam mus, vipera, serpens in gremio, ignis in sinu suis consueuerunt hospitibus exhibere, et pro vnionis bono offeretur nobis diuisio. Si per manus summi pontificis redire volunt, gaudemus ; sed quod sub nomine concilii vniuersalis ad alienum locum se conferant, contristamur, eum non concilium, sed seismaticorum conuenticulum sit censendum quod- cumque aliud durante isto concilio, vt in nostro decreto luce clarius continetur. Nam sicut due ecclesie esse non possunt, sed vnica est Dei ecclesia, Christi sponsa, virgo et inmaculata, xxII. q. 1. scisma, et c. didicimus, et c. Nouacianus vu. q. 1., ita impossibile est quod sint duo concilia vniuersalia, ecclesiam vnicam representancia; offenditur enim ille articulus fidei "et vnam sanctam ecclesiam", sicuti offenderetur, si presupponeremus duos esse ecclesie vniuersalis pastores, vt dicit glosa in c. non autem vn. q. 1. Sed dicet ali- quis, ad eos pergite more pii pastoris et omnia pacata erunt. Latet sub esca venenum, Scriptores II. 145

Strana 1154
1154 Liber XII. Caput XLVI. ex fide perfidie sumuntur arma, et dum plerique vnionis negocium emulantur ecclesie, Latine reformacionis ecclesie, summi pontificis correccionis inchoate, et conciliorum aucto- ritatis interitum moliuntur. Nemo est, qui has artes non videat, actum enim est de pre- dictis, si ad locum per papam electum, ad quem vt dicitis Greci se conferunt, pergeremus. Violarentur preterea decreta Constanciensis et Basiliensis contra translacionem concilii edita, quorum transgressio ecclesie Dei et posteris maximam posset pestilenciam afferre; assumeret semper summus pontifex, sui aut aliorum correccionem vitare cupiens, hinc dis- soluendi concilium exemplar, quo nil grauius, nil periculosius in Dei ecclesia accidere posset. Cum autem predicta verissima sint, minime vrgent per dominacionem vestram in contrariam sentenciam inducta; non est enim Dei voluntas, vt sub boni sperati imagine tanta mala perpetrentur, non enim talem compensacionem exposcit Deus, sub obtentu enim boni aut eius compensacione non est malum conmittendum. Nam, vt inquit Gregorius, "non est putanda elemosina, si pauperibus dispensetur, quod ex illicitis rebus acquiritur; qui hac intencione male accipit, vt bene dispenset, grauatur pocius quam iuuetur. Ne ergo sub obtentu elemosine cum peccato aliquid studeamus accipere, prohibet scriptura dicens „hostie impiorum abhominabiles sunt, que offeruntur ex scelere“; quicquid enim ex sce- lere offertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam, sed irritat“, 1. q. 1. non est putanda. Nec illa nonaginta nouem ouium in deserto relictarum propter vnam perditam recuperan- dam parabola huic nostre rei conuenit, si illius intrinseca sentencia ponderetur. Ille enim bonus pastor propter vnicam oberrantem et perditam non vulnerauit, non dispersit, non luporum morsibus reliquit nonaginta nouem, sed eas in deserto, id est in celo, in loco tutissimo reliquit, designantur enim per illas nouem angelorum ordines, quos Dei filius in celo dimisit et in terram descendit, vt hominem aberrantem et perditum recuperaret, vt notat glosa in c. quia (s.) tua L. dist. illam exponendo parabolam. Non enim fuisset ille pius pastor sibi contrarius, qui dixerat alio in loco non esse bonum filiorum panem sumere et dare canibus, et iterum „non sum missus nisi ad oues, que perierunt domus Israhel“; „ordinauit enim“, inquit scriptura, „in me caritatem", nam primo parentibus et filiis, demum extraneis pietatis opera iubemur impendere. Estne ista caritas suos occidere vt alienos foueat, et vtinam foueat et non fouere dissimulet. Dixitne, aut sic fecit ille pius paterfamilias, quem vestra dominacio induxit? Cum enim filius maior ex fratris recon- ciliacione indignatus domum nollet intrare, pater illius domum egressus cepit rogare illum vt intraret ; ac cum ille respondens dixisset patri "ecce tot annis seruio tibi, et nunquam mandatum tuum preteriui, et nunquam dedisti michi hedum, vt cum amieis-meis epularer ; sed postquam filius tuus hic, qui deuorauit substanciam suam cum meretricibus, venit, occidisti illi vitulum saginatum", meruit a patre audire „fili, tu mecum semper es, et omnia mea tua sunt". Res exemplo imitanda! Reconciliauit enim filium penitentem, alium tamen non vulnerauit, non spreuit, non a cura sua abiecit, non scandalizauit, sed verbis benig- nissimis ad eum exeundo placauit, inquiens, „fili tu mecum semper es, et omnia mea tua sunt". Cur ita non facit summus pontifex? Cur eum iuste non pulsatis, vt pium et sum- mum pastorem et solertissimum patrem familias opere imitetur, cuius vices se agere gau- det? Vult Grecos reconciliare a longe redeuntes; non scandalizet suos, qui Romane ecclesie iugiter obediencie bonum impenderunt, non scisma inter suos faciat, vt alienos reconciliet sibi; non contempnat ecclesiam, que ipsum primo per generacionis lauacrum

Strana 1155
Liber XII. Caput XLVI. 1155 genuit, et postea in magnum et altum fastigium collocauit, et filium loco patris constituit. Non vsurpet illius auctoritatem, non impediat ecclesie reformacionem, sanctas ecclesie leges suscipiat ; egrediatur foras ad filios et confratres et coepiscopos suos, sicut pater fecit ad filium, dicat eis "vos semper mecum estis, et omnia mea vestra sunt". Veniat ad loca per sacrum concilium, catholicam ecclesiam representans, electa vnacum Grecis, et omnia erunt pacata, et reconciliabit filium iuniorem et maiorem placabit, euitabit omnino scisma, ecclesie Dei sancte debitum impendet, erit tunc geminata leticia, habebimus Gre- corum reduccionem et ecclesie reformacionem, et sic erit perfecta vnio, nedum in corpo- ribus et sacramentis, sed in plena caritate. Quid aiebat, quod pro Grecorum reduccione non modo substanciam caducam, sed propriam vitam cupiebat morti exponere ? Si hec ex corde dixit, et ita facere debet more veri pastoris, cur nune pro tam immenso et multi- plicato bono aliquibus viarum fortassis discriminibus, salutiferis tamen, se non exponit? Cur ad loca electa non venit ? Sedabit totum ecclesie scandalum, exaltabit fidem catho- licam, mores reformabit, sic omnia ad totam pacem et tranquillum portum reducet. Nam si Christus, cuius vices agit, pro nobis mori dignatus est, cur et ipse pro Christo paruis- sima discrimina subire contempnit? Cur Christus dixit Petro "tu me sequere“, et ipse Petri successor non modo mortem, sed modicos labores refugit? Recordetur illius euan- gelici "qui non baiulat crucem suam et sequitur me, pon est me dignus" ; potest enim hoe ipse absque alicuius scandalo, absque ecclesie confusione facere. Vtinam nobis eadem adesset libertas, eadem opportunitas, nostra enim sponte hoc iter sumeremus. Velit ergo vestra dominacio hoc persuadere Romano pontifici, ipsum pulsare, obtundere, coram cla- mare, et nobis, Dei ecclesie vtilitatem euidentissimam sectantibus, nullam amplius molestiam afferre ; contristatis enim, vt ita dixerim, contra apostolum tociens vos a bonis operibus auer- tendo (spiritum sanctum). Quis enim recte potest hoc sacrum concilium de negligencia aut caritatis remissione in facto Grecorum inculpare ? Nil enim de contingentibus obmisit, oratores ad eos vltimo destinauit, multa florenorum millia, vt apud Constantinopolim Greci venturi ad nos conuenirent, postea transmisit, que ad illum vsum consumpta inter eos et per eos fuere, galeas tamen longe maiori quantitate nouissime missas fecit, vt nostris impensis ad nos iuxta compactata aduenirent, quos ad nos aduenturos speramus, si fidem, si religio- nem, si omnem humanitatem infringere noluerint. Dolebimus, si contrarium fecerint; "quid enim prodest“, vt inquit Gregorius, "triticum seminare et fructum illius non colligere, aut domum construere et illic non habitare?“ L. dist. quia tua. Sed proch dolor, nos planta- uimus vineam, et summus pontifex nititur eius fructus comedere, nostro et tocius ecclesie cum scandalo. Precepit dominus Moysi, vt nemo mittat falcem suam in alienam messem ; hee messis nostra est, et ipse in eam falcem inmittit. Oportebat enim iuxta apostoli senten- ciam laborantem agricolam prius suscipere de fructibus suis; quanta iniquitas, quis pascit gregem, et de lacte ouis non comedit? Nos militauimus, et ipse milicie nostre stipendia et gloriam nostre ecclesie scissura sibi querit. Si autem ad nos dicti Greci, vt nempe ex fide data et pecuniis nostris primo loco receptis tenentur, aduentauerint, eos honorifice et gaudio magno recipiemus, non quidem primo affectu vt fratres et dulcissimis osculis et amplexibus, vt dicitis, nisi firma sit nobis et certa de ipsorum vnitate opinio; ante enim vere fratres dici non possunt, quia vt inquit textus „alienus est, prophanus est, hostis est, Deum patrem habere non potest, qui vniuersalis ecclesie non tenet vnitatem“ xxIII. q. 1. 145

Strana 1156
1156 Liber XII. Caput XLVI. alienus. Nam etsi per creacionem dici valeant fratres, quia qui creauit bouem, creauit et culicem xxIII. q. 11i1. qui secundum, et eadem terra nos omnes genuit xxxil. q. 1i. recurrat, tamen respectu caritatis et vnitatis ecclesie non dici possunt adhue fratres, presertim vt dulcissimis osculis et amplexibus per nos recipi prima fronte debeant, xi. q. 111. sicut apo- stoli; nec obstat xi. q. 1. ad mensam, vbi dicitur, quod regeneracionis lauacrum facit nos omnes fratres, quoniam loquitur de eo, qui perseuerat in ecclesie vnitate. Non nego quin omnis humanitas eis exhibenda sit, et cum vnitatem nostram receperint, aut de illa certa habeatur opinio, nostri verissimi fratres existant; nam vt inquit Jeronimus „non facit ecclesiastica dignitas christianum. Cornelius centurio adhuc ethnicus dono sancti spiritus mundatur, et hoc propter rectam fidem quam mente susceperat“. Et hec de ista quarta par- ticula. Quinto loco dixit paternitas vestra, quod si propter nostras domesticas discordias tantum bonum, quo fere maius cogitari nequit, dissipari, quod Deus auertat, contingit, qualis luctus erit tocius ecclesie et quanta desolacio christianitatis, quanta exultacio Turcorum et infidelium, qualis infamia apud homines, et que apud Deum manebit condempnacio. Si scandalizanti vnum de pusillis ecclesie conminatur dominus expedire, vt mola asinaria suspendatur ad collum suum et demergatur in profundum, quid putandum est fiet nobis, si tot millia scandalizemus fratrum nobiscum vniri querencium; quid item si scandalizemus vniuersum populum christianum, quem paulo ante predicacionibus, sermonibus, indulgen- ciis ad cooperandum huic sancte vnioni inuitabamus et ad leticiam prouocabamus. Ad hanc particulam quintam hec sancta concio respondet, quod vehementer dolet, quod vestra paternitas ita sinistre de tam sancta concione concionetur. Que pro Deo ille sunt aut dici possunt discordie domestice, quibus ipsa concio detinetur? An fortassis pro rebus dome- sticis et priuatis aduersus papam insurrexerit? An forte dicitur discordias fouere, quia summum pontificem ad bonum reformacionis inuitat, hortatur et requirit? Rem enim publi- cam et religionem christianam promouit, rem quidem Deo gratam, nobis suo imperio demandatam, et ve nobis si illam silencio preteriuerimus, vt supra in aliis particulis extitit demonstratum. Non enim discordiam facit, sed elemosinam dat, misericordiam prestat, qui retenta in corde caritate verbere emendat aut aliqua disciplina, in quem datur potestas, vt inquit Augustinus in c. et qui emendat XLV. dist. „Tria enim", vt ipse idem Augustinus ait, "sunt elemosinarum genera : vna corporalis, egenti dare quidquid poteris, altera spiri- tualis, dimittere a quo lesus fueris, tercia, delinquentem corrigere et errantem in viam redu- cere veritatis“, vt habetur xLV. dist. tria sunt genera. Sed alibi canon „inter opera cari- tatis non minimum est errantem ab erroris sui semita reuocare“, de sponsalibus inter opera; quinymo facinorosis quis dicitur sociari, non solum si aliquid cum eis conmittit, aut conmittentibus fauet, sed eciam si sit in iudicando piger, vt ait textus in c. ita plane xxIII. q. 1II. Nam et bellum corporale geri potest, vt pax acquiratur, nec talis belliger desinit esse pacificus, qui ideo bellat, vt eos quos expugnat ad pacis vtilitatem vincendo perducat; ideo Augustinus tales pacificos et beatos appellat iuxta dominicam sentenciam „beati pacifici, quoniam ipsi ſilii Dei vocabuntur", in c. noli xXIII. q. 1. Si ergo pro temporali salute et pace mortalium pugnare licet et expedit, et nonnunquam oportet, quanto forcius pugnare licet armis spiritualibus pro eterna salute, et vt vera pax Christi et ecclesie, quam mundus iste dare non potest, habeatur. Quid denique, pater reuerendissime, in eadem particula minas nobis intulistis euangelicas, aduersus pusillum scandalizantem emissas, quasi nos

Strana 1157
Liber XII. Caput XLVI. 1157 Grecos seu alios eorum scandalizemus facto? Vera profecto hee non sunt, sed vehementer miranda. In quo enim pro Deo Grecos aut alios seandalizauimus, nisi scandalizantes eos appellare velitis, qui ad sanctum vnionis negocium vltra illos inuitarunt, oratores magnis cum sumptibus ad eos miserunt, et eosdem ad hos vsque dies, vt res hee facilius conse- queretur effectum, ibidem tenuerunt; qui vltra octo aut decem ducatorum millia, vt ipsi in Constantinopoli se congregarent realiter et cum effectu, ad eos miserunt, et per eosdem ad illum vsum consumpta sunt, et nouissime solemnes patres oratores cum galeis et longe maiori pecuniarum summa, vt eos ipsos Grecos ad nos iuxta mutuas conuenciones feliciter adducerent, direxerunt, quos in dies, si fidei et cuiuslibet religionis fractores esse, vt merito credendum est, noluerunt, ad loca conuenta et per nos electa conueniant presto- lamur. Suntne hee scandali, an maxime dileccionis et caritatis euidentissima argumenta? Si autem, vt firmatis, ad nos non venerint, nempe non eos, sed per eos seandalizabimur et non inmerito omnes, non modo de pecuniis nostris, in principio per eos receptis, et maximis nouissime çum galeis sumptibus, qui Lxxx. ducatorum millium summam excedent, sed quod magis dolendum est, de fidei, religionis et cuiuslibet humanitatis violacione sinistraque de eorum vnione suspicione. Nam, vt ait in omelia Gregorius, et trans- sumptiue in c. mandata de presump. "ex transacta in te vita didicimus, quid de subse- quenti tua conuersacione presumamus“, et Jeronimus super Ozee „scribam eis multiplices leges meas; ex prius datis et neglectis apparet quod has negligent“. Et hec de ista par- ticula. Inquit sexto vestra paternitas "dicet aliquis : veniant Greci Basileam, Auinionem vel Sabaudiam, alioquin impediamus pocius quam alibi fiat eorum reduccio“, contra quem sic fortassis dicentem exclamat dominacio vestra "o perditum et desperatum hominem, qui talia non modo dixerit, sed vel leuiter cogitauerit! Potestne in mentem cuiuspiam christiani cadere execrabile verbum hoc? Anne bonum se arbitrabitur christianum, qui tot gencium et populorum vnionem fieri nolit, nisi in certo fiat loco? Numquid pastor ille euangelicus, qui nonaginta nouem reliquit oues, dixit: nolo ouem illam centesimam nisi hoc vel illo loco perquirere, et nisi eam ibi reperero, alibi non queram. Nam mulier illa, que dragmam perdidit, querere ipsam contenta non fuit in vno loco domus tantum seu angulo, nonne accendit lucernam et totam domum euertit? Aduertantur preterea verba memorata decreti primo conuenti cum Grecis, videlicet: deputati sacri concilii cognoscentes sanctam et per- fectam ipsius concilii intencionem, que est vt pro honore Dei et profectu fidei catholice nullis parcatur laboribus et expensis, iudicarunt non expedire, vt propter locum dumtaxat tantum bonum negligeretur. Fiat ergo omnis diligencia, vt veniant quocumque optatis, sed si obtineri nequeat, queramus eos in fines mundi, si neccesse est, in nulla enim alia re melius peregrinari possumus. Nam et apostoli neque Ethiopiam, Indiam aut extrema ex- pauerunt penetrare occidentis et orientis, vt animas Christo lucrifacerent, qui et ipse de celo descendit, peregrinaturus in terris et formam serui accipiens, vsque ad mortem crucis progressus est, vt nos saluos faceret“. Et subiungitis, quod ad id quod de loco dici- tur, multa tam per Grecos quam alios dici possent, et interdum disputacio oblata (est), et nunc si expediret offerretur; nichilominus quia verborum contenciones animos ple- rumque irritant, id consulcius pretereuntes, solum de concordia et pace fraterne colloqua- mur. Hec sunt verba vestra formalia in hac sexta particula. Ad quam hec sancta respondet synodus vehementer admirando, quod cum dominacio vestra recte omnia susceperit atque

Strana 1158
1158 Liber XII. Caput XLVI. intellexerit, transeat nune sub verborum generalitate et inuolucro, pretereundo magis, quam vera et notissima tangendo vulnera, ac si ignem per aliquos iam accensum sicut muscipula super prunas transeundo non senserit. Quem pro Deo, sensit aut vidit dominacio vestra ex membris seu suppositis huius sacri concilii illam Grecorum vnionem impedire, quinymo eos ingenti desiderio, vt polliciti sunt, prestolamur; et quam diligentissimam et exactissimam curam pro huius rei felici consummacione exhibuimus, supra monstratum est. Quid denique nobis de loci affeccione, aut execracione iniustissime insultatis? Ad auctorem redeant tela que sine bellandi arte mittuntur. Non res hec tune vndique, sanctaque ex disposicione sacri concilii in tuto sita erat? Eorum studio, qui loca per sacrum concilium electa, quo spiritu, quo timore aut aliorum locorum amore nescio, abhorruerunt, detestati sunt, annichilare conati sunt, fere aut in desperacionem aut in bellum intestinum, dissidium maximum et scisma execrabile conuersum videtur. Quis ignorat aut iuste (et) recte ignorare potest, quod si illorum studia non fuissent, aut saltem galee in oppositum sacri concilii misse non fuissent, ad nos indilate, omni cessante repugnancia, summo cum iubilo profecti Greci fuissent? Hec iam et apud Greciam notissima sunt, et apud nos per litteras, inde eciam ab emulis scripta, sparsa et diuulgata adeo existunt, vt alia demonstracione opus non sit. Cur ergo nobis tam inique, tam iniuste opponitur loci affeccio vel execracio, vt maledicta, que alios afficere deberent, in nos referantur? Sed si verborum lenocinium deest, quia veritas tali adiumento non indiget, saltem vnumquemque consciencia sua conueniat; multi multa in propatulo abhor- rent, que laudant et magnificant intra cordis archana. Quid insuper nobis pii pastoris, et mulieris dragmam querentis parabolam conmemoratis? Bona, iusta et sancta est, sed cui magis quam summo pontifici conuenit, vt supra seriosius ostensum est; is enim qui illius pii pastoris pre cunctis vices agit, et cui in personam Petri per pium pastorem dictum ex- titit, non tantum semel sed vsque ad contristacionem „si diligis me, pasce oues meas“, et qui est Petri successor, cui pastorum summus dixit, „sequere me", cur non illius vestigia sequitur, cur non pascit omnes oues sicut indiffinite sibi preceptum est, cur oues in ouili existentes querit perdere, vt alias introducat, cur non illas supra humeros ponens ad nos et loca legittime, suo eciam intercedente consensu, electa proficiscitur? Illos lucrabitur, nos iuste placabit, reformacio admodum neccessaria sequetur, conciliorum et ecclesie sancte Dei auctoritas non confundetur, remanebunt intacta sacrorum conciliorum Constanciensis et Basiliensis decreta, euitabitur execrabile scisma, et tandem in portu tutissimo omnes in Petri naui nauigabimus. Idem nos faceremus, si sine ecclesie confusione opportunitas ad- esset; sibi autem nisi viarum fortassis discrimen nil est impedimento. Imitetur Christum, vt dicitis et est verum, qui vt perditum hominem saluaret, formam serui suscepit, peregri- nacionem longinquam aut presepe non abhorruit, passiones omnes sustulit, et tandem dire morti non pepercit. Cur ipse summus pontifex, vicarius precipuus, vt ecclesiam Dei, cuius curam pre omnibus sustinere debet, tueatur (et) in vnitate conseruet, ad loca per con- cilium electa descendere non festinat? (Greci) ad illa venissent, nisi magne suggestiones per suos et sibi adherentes facte fuissent. Submisit in hac particula vltimo dominacio vestra, quod circa loca iam electa multa dici possent, et interdum oblata fuit disputacio, et nunc si expedierit offerretur. Ad quod respondetur fatendo, quod multa non modo dicta sed facta fuere, que si fuissent consulte, vt profecto debuisset, obmissa, tantus ignis non esset in Dei ecclesia accensus; nam ex illis dictis et factis seisma tunc fuisse factum nemo dubitare

Strana 1159
Liber XII. Caput XLVI. 1159 potest. Scisma enim Grecum nomen est, et nil aliud quam scissuram significat, vt dicit textus in c. scisma in principio xxIIII. q. 1.; conati enim tune fuimus vnam ecclesiam, seu vnum concilium illam representans in duo diuidere. Vtinam tune preuidissemus futura mala nunc inminencia, et proch dolor in futurum grauiora, et non fuisset nunc opus hec remedia querere; potuisset tunc modica aqua illa ignis scintilla extingui, que nunc adeo creuit, adeo inualuit, vt vix Reni fluuius ad extinguendum sufficiat. Neccesse est, iuxta verbum saluatoris, vt veniant scandala; sed ve illi homini, per quem scandalum venit. Fatemur insuper quod circa illam concertacionem nobis iniustissime factam, sepe fuit oblata dispu- tacio, sed a sacro concilio iustissime spreta, quia non erat nisi quedam pretensi iuris ostentacio; sacri enim concilii iusticia adeo fulgentissima erat, vt de illa disputare fuisset aliud nichil, nisi in medio et perspicuo die lumen conmenticium querere. Quis enim pro Deo dixerit, quod non modo sacrum concilium totam sanctam ecclesiam representans, sed ipse papa vel princeps inferior, aliquod collegium seu priuata persona possit sibi ipsi legem imponere ex suis verbis, cum alio minime contrahendo, a qua recedere sibi non liceat, nempe nemo mentis compos, et iuris omnino non ignarus. Offenderet enim in primis ipsum ius naturale, denique canonicum et ciuile, et orbis tocius communem obseruanciam, cum iurisconsulto testante „nichil tam naturale quam (vt) vnumquodque eo dissoluatur vin- culo, quo ligatum est“, vt in l. nichil tam naturale ff. de regulis iuris. Et canon hanc naturalem regulam sequens dicit, quod omnis res per quascumque causas nascitur, per easdem dissoluitur, vt regula prima de regulis iuris. Licet ergo concilium in confeccione cuiusdam cedule, cum nemine tune contrahendo, sed per se ipsum disponendo dixerit, quod si Auinionenses infra xxx. dies a tempore recessus oratorum ad eos sacri concilii realiter et cum effectu Lxx. millia florenorum mutui nomine non exbursarent, et nostris traderent oratoribus, et galearum capitaneo pro parte saltem illi satisfaciendo, quod sacrum con- cilium possit et debeat ad alterius loci eleccionem procedere, quare contrario sensu pre- supposito, quod Auinionenses integraliter et cum effectu illi cedule ita repente non satis- fecerint, non valuerit ab illis verbis recedere, et aliquod maius tempus ad tantam rem explicandam indulgere, presertim cum Auinionenses, omni sufficienti caucione pro tanta summa destituti, solum replicando pecierunt, vt prius locus et decima decretarentur, vt de tanta re aliqualiter haberent tutelam et cautelam. Et nonne omni lege scripta cessante, lege naturali receptum est, et communi per totum orbem obseruancia, quod licet quis sibi ipsi aut procuratori suo dicat „si talis venditor noluerit talem rem michi tradere pro tali precio hodie, ego nunquam emam, et ita dicas sibi“, vel si dixero "volo quod non liceat nec possim ipsam rem amplius emere", nichilominus hiis verbis non obstantibus potest contrario sensu eandem rem, quantumcunque eciam maiori precio, emere racione predicta naturali, et quia, vt dicit iurisconsultus, "nemo potest imponere sibi legem, a qua non liceat sibi resilire", vt in l. si quis in principio ff. de legatis 11. Quinymo dicit notanter Innocencius in c. dilecto de preben., quod si quis eciam iurauerit non vendere librum, seu alium contractum facere, ac inde si postea contra iuramentum contrahit, tenet contractus, licet ipse sit periurus, quia non potuit eciam iuramento se ipsum ligare, vt ab ipso vin- culo recedere non valeat. Idem dixit Johannes Andree eadem racione super regula quod semel placuit, de regulis iuris lib. vi. in questione Mercuriali, in eo qui iurauit non mutare testamentum per se conditum; dicit enim, quod si mutauerit, tenet testamentum secundum,

Strana 1160
1160 Liber XII. Caput XLVI. licet ipse sit periurus. Quinymo plus dicit Bartolus in l. Seius et Angerius ff. ad leg. Falci., quod ille non est periurus, et quod valet secundum testamentum, quia tale iuramen- tum fuit contra bonos mores, per quod voluit sibi restringere voluntatem supremi iudicii. Et idem, saltem quantum ad actus validitatem, tenere videtur glosa in c. vltima voluntas xIII. quest. 11.; mouetur illa generali racione "nemo potest sibi imponere legem, vt non liceat sibi recedere a priori voluntate", allegat dictam legem si quis in principio ff. de lega. 1.; et libertatem supremi iudicii nemo potest constringere, ff. pro socio I. cum duobus §. Papinianus in fine. Preterea de hoc est textus notabilis in c. fi. iuncta glosa in verbo "tem- poribus“ de rescriptis lib. vi., vbi videtur casus de hac questione; nam ibi papa reuocans indulgencias super fructibus in absencia percipiendis concessas, submisit hec verba, vide- licet „et earum concessionem nostris volumus exulare temporibus, et quod nobis licere non patimur, nostris successoribus indicamus"; per que verba papa nisus est velle a se ab- dicare omnem potestatem vlterius tales indulgencias concedendi. Et tamen glosa pre- allegata ibi querit "quid si verbis predictis non obstantibus tales indulgencias idemmet papa, vel successor suus de nouo concederet; respondetur quod talis valeret et concessio“ Reddit pro racione, quia non potuit sibi legem imponere, a qua sibi non liceret recedere, allegat preallegatam l. si quis in principio et dictam l. cum duobus §. Papinianus in fine, et quia primam constitucionem tollit per secundam, licet de illa non faciat mencionem, de consti. c. 1. li. vi.; respectu autem successoris allegat, quia non potuit legem suo suc- cessori imponere, quia par in parem non habet imperium, de elec. innotuit cum suis con- cordanciis. Idem ergo, et forcius hoc dicendum est in hoc sacro generali concilio, totam ecclesiam catholicam representante, cui omnis lex humana in fidei materia, extirpacione scismatis et morum reformacione, et pertinentibus ad illa iustissime est subiecta; nec ipsa cuiquam legi positiue in hiis subiecta est, vt per illa generalia verba ex se ipso prolata non potuerit sibi neccessitatem et legem imponere, a qua sibi non liceret recedere, pre- sertim equitate suggerente, sicut superuenit in casu isto. Nam cum illi Auinionenses non peterent aliud, nisi vt prius decretaretur locus electus cum decima, nonne iniquum fuisset pro tam leui dilacione iusta ex causa petita ad aliam procedere loci eleccionem? Erantne illi obligati ad tantam summam pecuniarum mutuandam? Certe non. Eratne eorum irra- cionabilis peticio, presertim cum illico in bona quantitate satisfecerint? Iniquum preterea ; estne fallere regulam, vbi equitas suggerit, vt dieit textus iuncta glosa in auc. vt matres debi. aut credi. Quinymo intencio sacri concilii non fuit nee potuit esse alia in illius cedule confeccione, nisi quatenus Auinionenses reperirentur in exbursando pecunias con- tumaces, seu vltra debitum differentes, ac allegantes iustam causam non dicuntur con- tumaces, nec differre, vt est textus iuneta glosa in c. quam sit de elec. lib. vi. in verbo „distulerit". Nam textus ibi dicit, quod si electus distulerit vltra mensem suum eleccioni prestare consensum, omni iure, quod per eleccionem ei fuerat acquisitum, ex tune se nouerit ipso facto priuatum. Glosa autem ibi in verbo "distulerit“ dicit per illud verbum patere, quod si impeditus fuerit, non currit ei tempus, quia impeditus non differt, allegat de conces. preben. quia diuersitatem, et quod habetur in dicto c. quam sit in fine, et in alio casu excipitur casus iusti impedimenti a cursu temporis. Ita dicimus in proposito, quod cum dicti Auinionenses haberent iustam causam et iustum impedimentum non conprestandi tan- tam summam, videlicet Lxx. millia florenorum, saltem ante decretacionem decimarum, que

Strana 1161
Liber XII. Caput XLVI. 1161 eis pro illa summa obligabantur, presertim cum ipsi illius cedule confeccioni non consen- serunt, nee ad illam requisiti fuerunt, sed sacrum concilium ex se ipso illam confecit. Vnde non debet absenti sine culpa sua presertim iniqua afferri condicio, vt in c. omnia il1. q. ix., vbi dicitur, quod „omnia que aduersus absentes in omni negocio aut loco aguntur aut iudicantur, omnino euacuentur, quoniam absentem nullus addicit“, id est punit secun- dum glosam ibi, "nec vlla lex dampnat“, que verba sunt notanda, et facit l. 11. §. si quis a principe ff. ne quid in loco publico, et c. super eo de offi. dele. cum similibus. Quinymo posset satis probabiliter dici, quod sacrum concilium non potuerat illam cedulam conficere, artando ita acerbe dominos Auinionenses ; nam ex quo eorum ciuitatem elegerat pro futuro ycumenico concilio, et eleccio fuerat eis intimata et per eos acceptata, et illius vigore ad multa se parauerant, non potuit concilium illam eleccionem reuocare, seu illos Auinionenses ita infra angustum terminum ad solucionem tantarum pecuniarum sine qua- cumque competenti cautela constringere. Fuit enim eis ex tali eleccione ius acquisitum, facta intimacione ad hoc, quod notat Bartolus in l. qui absenti ff. de acquirenda pos., et facit c. 1. de conces. prebend. lib. vi. Preterea ex alio eciam capite non licuit sacro con- cilio recedere a prima eleccione, quia cum illa loci eleccio competeret sacro concilio non proprio iure, sed ex compactatis initis cum Grecis, (eleccio) loci concilio concessa debuit intelligi de prima eleccione, et non de vlteriori, vt in l. boues §. hoc sermone ff. de verb. signi. et l. hec condicio ff. de condi. et demon., vbi apparet, quod si aliquid alicui relin- quitur cum nupcias contraxerit, intelligitur de primis nupciis. Ad idem quod habetur in similibus in c. non potest de preben. lib. vi., vbi dicitur, quod si cum aliquo dispen- satur, vt duo curata possit recipere et simul retinere, si alias canonice conferantur eidem, intelligi debet de duobus primis beneficiis sibi conferendis, facit eciam textus in 1. qui Kalendis ff. de ver. obli. Per primam enim eleccionem fuit sacrum con- cilium potestate sibi concessa functum, nec licuit variare, ad hoc quod notat Bartolus in dicta l. absenti, et facit c. si tibi absenti de preben. lib. vi., vbi patet, quod si episcopus contulit beneficium absenti, non potest amplius variare, donec ille colla- cionem sibi factam duxerit refutandam. Preterea presupposito sine veritatis preiudicio, quod variare potuisset, attamen contra illa verba in cedula contenta (non) potuit venire ex duplici capite vltra predicta, primo quia illa fuerunt quedam verba comminatoria contra Auinionenses solucionem facere differentes, conminacionem autem eciam ipse Deus ex iusta causa reuocat, vt in c. quamobrem et c. predixerat de peni. dist. 1. Notat glosa in c. incommutabilis xxil. q. 1Iil., hine dicimus, quod conminacio iudicis non haberet vim irre- uocabilis sentencie c. epi. per totum. Item quia cum in cedula contenta disposuerit solo suo consensu, ita potuit contrario imperio et statuto illa reuocare l. quod iussit, vetuitque pretor ff. de re iudi. et c. cum cessante de appel. Et videtur de hoc casus in striccio- ribus adhue terminis in c. in nostra de iniur., vbi probatur secundum secundam lec. Inno., que communiter a doctoribus approbatur, quod licet aliqua vniuersitas per statutum aliqua disponat in fauorem singulorum et in sui damnum, nichilominus potest per contrarium statutum se liberare, et primum statutum in totum tollere; et sic singulariter ibi patet, quod licet primum statutum veniret in aliquorum fauorem, ex quo tamen cum illis non con- traxit, nec precessit aliqua obligacio, potest tamen idem collegium seu vniuersitas illud statutum reuocare , eciam sine illorum consensu, in quorum fauorem statutum emanauerat. Scriptores II. 146

Strana 1162
1162 Liber XII. Caput XLVI. Forcius ergo hoc idem in casu nostro dicendum, in quo nulla obligacio precesserat ad disponendum contenta in illa cedula; nec cum aliquo contraxit, nec in aliquorum fauorem illa disposuerat nisi ipsius concilii, vt cicius illa expedirentur negocia. Et presupposito quod fecisset in fauorem quorundam de concilio, qui se illi eleccioni opponebant, vt ab aliquibus allegatur, nichilominus idem esset dicendum, ex quo cum illis singulis non con- traxit, sed simpliciter per suam prouisionem ita disposuit, vt notatur in dicto c. in nostra, et hoc per illam regulam, quam ibi allegat Innocencius „omnis res per quascumque causas nascitur, per easdem dissoluitur“, vt in regula omnis de regulis iuris ; nec illi singuli poterant pretendere speciale interesse, quia totum erat negocium ecclesie vniuersalis et sacri concilii. Nec obstat si dicatur, quod ex quo in primam illam cedulam omnes de vni- uersitate consenserunt, non potuit contrarium statui, nisi pari modo omnes de concilio consentirent. Allegantur ad hoc aliqua iura, que aut hoe nullo modo probant, aut loquuntur in casibus specialibus; nam de iure communi valet regulariter quod fit a maiori parte vniuersitatis congregate, vt in c. 1. de hiis que fi. a maio. par. ca., et in c. ecclesia de elec., 1. quod maior ff. ad municip.; vnde lex dicit, quod refertur ad omnes quod fit a maiori parte, vt in l. nemo §. refertur de regula et in dicto c. 1. Que regula locum sibi vendicat eciam in disposicionibus sacri concilii vniuersalis, vt probatur ex statuto Niceni concilii, vbi inter cetera sic disponitur „sane si communi omnium consensu racionabiliter probato secundum ecclesiasticam regulam, duo vel tres animositate ducti per contencionem dicant contra, obtineat plurimorum sentencia sacerdotum“, vt habetur in c. sane LXV. dist. Et quod hec regula debeat habere locum indifferenter, eciam si in priori disposicione contraria omnes vnanimiter de vniuersitate consenserint, allego primo preallegatum c. 1. de hiis que fi. a maio. par. ca. in triplici loco : nam in principio ibi dicitur, quod in cunctis ecclesiis, quod pluribus et sanioribus fratribus visum fuerit, incunctanter debet obseruari etc. Nota illud verbum „incunctanter", id est sine percunctacione seu distinccione; non ergo debet distingui, vtrum prius omnes in contrarium consenserint vel non; esset enim violare illum textum, qui non solum generaliter loquitur, sed eciam apponit illud verbum „incunctan- ter" ; solum ergo debet inspici, an minor pars habeat iustam causam contradicendi, vt ibi dicitur in verbo "quocirca". Secundo hoc probat ille textus in dicto verbo "quocirca“, vbi sic dicitur "presenti decreto statuimus, vt nisi a paucioribus et inferioribus aliquid racionabiliter obiectum fuerit et ostensum, appellacione remota preualeat semper et suum consequatur effectum, quod a maiori et saniori parte capituli fuerit constitutum". Vnde pondero illa verba "preualeat semper", cum enim dicat „semper", ridiculosum est addere ad legem „nisi primo omnes in contrarium consensissent“; seiuisset enim hoc dicere si voluisset legislator, vt in simili dicitur in c. ad audienciam de deci., et qui omnia dicit nichil excludit, xix. dist. si Romanorum et c. solite de maio. et obe. Tercio adhuc clarius hoc probat ille textus in eo quod subicit postmodum „nec constitucionem nostram im- pediat, si forte aliquis ad conseruandam ecclesie sue consuetudinem se iuramento dicat astrictum; non enim iuramenta, sed pocius periuria sunt dicenda, que contra vtilitatem ecclesiasticam et sanctorum patrum veniunt instituta“. Ecce ergo ibi casus expressis- simus contra istorum assercionem, nam canonici volebant ibi disponere contra anti- quam consuetudinem, in quam non solum singuli omnes consenserant, sed eciam ad illius obseruanciam obligauerant se iuramento; et tamen ibi dicitur, quod debet stari in hac

Strana 1163
Liber XII. Caput XLVI. 1163 contraria disposicione iudicio maioris partis, ex quo hoc suggerit neccessitas vel vtilitas ecclesie, non obstante consuetudine contraria et consensu singulorum eciam iurato. For- cius hoc dicendum in casu nostro, in quo solum in contraria disposicione concurrerat con- sensus singulorum ; non autem erat talis disposicio fulcita consuetudine, nec eciam corro- borata iuramento. Preterea si diceremus contrarium, sequeretur magna absurditas, nam vnius solius contradiccio posset impedire maximam et euidentissimam vtilitatem ecclesie, que plerumque exposcit, vt antiquum statutum communi consensu editum tollatur, seu in parte mutetur, quod est apertissime contra mentem et verba illius c. 1. de hiis que fi. a ma. par. ca., nam vt inquit canon „non debet, reprehensibile iudicari, si secundum varie- tatem temporum statuta mutentur humana" in c. non debet de consang. et affi. Posset eciam sequi et aliud absurdissimum, cum enim statuta antiquorum conciliorum expediat cottidie innouare, limitare seu mutare, et ignoremus an omnes de illo concilio tunc con- senserint, quomodo enim posset nunc fieri mutacio vno solo de concilio contradicente ? Absit enim illa maledicta glosa, que destruit omnes infinitos textus, et absurditates secum adducit periculis plenas, presertim cum virtus vniuersitatis consistat penes maiorem par- tem, vt in preallegatis iuribus et plene notatur per glosam et Bartolum in l. nulli ff. quod cuiusque vniuersi., notatur per Innocencium et alios in c. cum dilecti de elec. et in c. cum omnes de consti. Nec obstat si dicatur, quod in illa disposicione contra illam cedulam non inminebat neccessitas, vel vtilitas ecclesie aut sacri concilii, quo casu debet intercedere omnium consensus, nec sufficit iudicium maioris partis, vt notat glosa et Innocencius in c. cum omnes de consti.; nam presupposito adhuc quod illa theorica sit vera, quam tamen nonnulli improbant, de quo in dieto c. cum omnes et per Johannem Andree in regula quod omnes tangit de re. iur. li. vi. in questione Mercuriali, dicendum tamen quod in hoc facto magna versabatur neccessitas et vtilitas ecclesie vniuersalis, quia cum pecuniis Auinionen- sium essent parate galee et fere omnia neccessaria, et oratores sacri concilii, qui debe- bant ire ad Greciam, essent ibi, et pecunie fere omnes parate, ingentissimum fuisset damp- num, si propter illa minima per Auinionenses postulata debuisset locus de nouo eligi, et omnia de nouo parari, ad que vix suffecisset annus, si debuissent omnia iterum explicari; fuit ergo vtilissimum et neccessarium, vt fieret illa modica dilacio pro decretacione loci et decimarum fienda. Ad predicta eciam facit c. fi. de hiis que fi. a ma. par. ca., vbi valet disposicio maioris partis, eciam in hiis que competunt singulis canonicis, iure tamen eccle- sie, videlicet vt quilibet canonicorum teneatur aliquid de suis redditibus ad fabricam ecclesie conferre ; et tamen communi consensu fuerunt prius prebende singule singulis et ad eorum vsum distribute. Item faciunt notata per doctores in c. cum nobis de elec., vbi dicunt, quod licet omnes canonici prefixerint terminum ad eleccionem celebrandam, nichilo- minus potest maior pars expresse vel tacite illum terminum reuocare, non obstante partis minoris dissensu. Hec autem verissima sunt, nec vllum periculum in casu nostro inminebat minori parti, quia non priuabatur per lapsum illius temporis totum concilium iure eligendi, quo iure potuisset vnus solus in termino eligere, non obstante negligencia maioris partis, ne ius suum pereat, quo casu procedunt notata in dicto c. cum dilecti, et tune ius vniuer- sitatis residet in vno ; in casu autem nostro non inminebat ista neccessitas, ymo periculum fuisset omnia de nouo per totum concilium attemptari. Preterea in cedula dicebatur, quod tunc posset et deberet concilium alium locum eligere; debent enim illa verba, cum non 146*

Strana 1164
1164 Liber XII. Caput XLVI. continerent quid facti sed iuris, verificari in toto concilio seu duabus partibus, in quibus est virtus concilii, iuxta notata per Innocencium in c. 1. de no. ope. nunci. et in 1. nulli preallegata. Ad quod notat Innocencius in c. eam te de rescriptis, vbi dicit, quod si papa mandat capitulo ea que sunt iuris, puta vt aliquem eligant vel prebendam alicui conferant, non potest vnus vel duo contradicente capitulo mandatum apostolicum adimplere, quia videtur mandatum capitulo vt capitulo, non vt singulis. Secus si papa mandaret capitulo ea que sunt facti, vtpote vt mittant aliquem in possessionem, vel vt prouisum per papam recipiant, tune enim posset quilibet adimplere et contradicente capitulo seu maiori parte, quia videtur mandatum capitulo vt singulis; et idem videtur sentire idem Innocencius in c. dilectus de preben. Ita in proposito nóstro punctualiter et forcius dicendum est, cum enim fuerit dictum, quod Auinionensibus in termino eis prefixo non satisfacientibus con- cilium posset et deberet alium locum eligere, reseruacio fuit facta concilio tamquam con- cilio ; non ergo contradicente concilio seu maiori parte licuit longe minori parti eligere alium locum, cum concilium representatum per duas partes voluerit resistere in priori eleccione supplendo omnem defectum etc. Non obstat si dicatur, quod ex quo maior pars noluit eligere iuxta disposicionem cedule, licuit minori parti, eciam vni, de nouo eligere, quia totum ius deuoluebatur ad minorem partem ex neglectu maioris partis. Certe ista racio nichil valet, quia non reperitur, quod maior pars priuetur potestate eligendi, seu aliter disponendi, et quod talis potestas deuoluatur ad minorem, nisi quando maior pars elegit scienter indignum in prelatum, vt in c. cum in cunctis et c. cum Wintonien. et c. congregato, cum multis similibus de elec., vel quando maior pars negligit eligere in termino vniuersitati prefixo, per cuius termini lapsum tota vniuersitas priuaretur ipso iure potestate sibi competenti, et ad alium deuolueretur ; nam tunc minor pars, ne priuetur iure suo sine culpa, potest in termino eligere iuxta notata in c. cum nobis de elec. et in c. ne pro defectu e. ti. Nos autem sumus penitus extra istos duos casus: certum est enim quod non sumus in primo, quia concilium non elegit hic aliquem indignum, item non erat hic ab aliquo prefixus terminus concilio ad eligendum alium locum de nouo, ita vt eo non eligente in termino, deuolueretur eligendi potestas ad alium, quo casu potuisset minor pars sibi prouidere. Sed ipsummet concilium dixit simpliciter, quod post illum terminum con- cilium posset et deberet alium locum eligere, non enim sibi priuacionis penam imposuit si non faceret, nec eciam potuisset sibi imponere, quia nemo potest sibi imperare l. pe. ff. de arbi., nec sibi ipsi legem imponere, a qua non liceat sibi recedere, vt in iuribus supe- rius allegatis. Nec maioris partis potestas deuoluitur ad minorem partem, nisi in casibus iure expressis, quantumcunque maior pars peccet in disponendo seu eligendo, vt legitur et notatur in c. bone n. de elec.; at in casu nostro nullibi hoc reperitur, presertim in vniuersali concilio, quod obtinet supremam potestatem, et nulli humane legi in istis sub- icitur. Preterea et eleganter, cum concilium non potuerit sibi ipsi legem neccessitatis im- ponere, vt supra sepenumero est dictum, illud verbum "debeat“ non potest importare neccessitatem sed honestatem, vt est glosa notabilis in Cle. attendentes de sta. reg. et per Bartolum in 1. creditoris C. de pigno. Est textus melior quam alibi, iuncta glosa finali in c. 1. de despon. impu. li. vi., vbi textus vltra verbum „debet“, addit verbum „omnino" et nichilominus, quia si importaret neccessitatem sequeretur inconueniens seu absurditas, vel disposicio contra legem, exponitur ibi illud verbum "debet“ in debito honestatis. Ita

Strana 1165
Liber XII. Caput XLVI. 1165 punctualiter et forcius dicendum est in casu nostro, si volumus quod illud verbum aliquid operetur, importare enim non potest neccessitatem racione predicta. Item presupposito, quod tamen nullo modo est verum, quod importaret neccessitatem, attamen non inminet priuacionis pena, si non fiat, toti concilio, et sic non poterat minor pars causare, quod potestas esset ad eam deuoluta, si maior pars nollet eligere, alias sequerentur magna in- conueniencia. Certum est quod concilium nedum a lege humana, sed eciam diuina tenetur prouidere saluti animarum omnium populorum. Quid si mouetur aliqua materia salutaris, maior pars non vult super illa statuere, dicemusne, quod minor pars hoc possit preten- dendo negligenciam maioris partis? Si racio contraria esset vera, profecto minor pars posset, quia magis neccessitat lex Dei quam lex ipsiusmet concilii; quod tamen est falsum eciam in vniuersitatibus inferioribus, que subiciuntur legi humane. Nam ad hoc, vt valeat quod fit ab vniuersitate, oportet quod fiat a saniori et maiori parte; non enim sufficit quod sit sanior, quia deficit potestas vniuersitatis, vt in dicto c. 1. de hiis que fi. a ma. par. ca. et c. fi. e. ti. et de elec. quia propter, et l. quod maior ad municip. et l. nulli ff. quod cuiusque vniuersi. cum similibus. Item sequeretur, quod vnus solus de capitulo posset alienare bona capitularia, pretendendo neccessitatem vel vtilitatem; nam quia capitulum debet tunc facere xn. q. n. aurum et c. sine excepcione cum similibus, si non adimplet legis preceptum maior pars, posset facere minor pars ; quod tamen est falsissimum asse- rere et periculosissimum, quia eciam in neccessitatis easibus debet interuenire consensus maioris partis, vt est textus x. q. 1. hoc ius porrectum. Item adhuc pro maiori rei eui- dencia posset eciam dici, quod in illius cedule confeccione non intercessit omnium con- sensus, quia vestra dominacio protestata fuit in contrarium, et idem credo fecisse dominum meum sancti Petri. Et quamquam vestra dominacio alias dixerit se contradixisse solum respectu ciuitatis Auinionensis, et non respectu aliorum ibidem contentorum, hoc salua reuerencia non releuat, primo quod principaliter illa cedula conficiebatur propter Auinio- nenses; vt omnium consensu transiret illa eleccio, ipsis pecuniam in termino illo compre- stantibus; et tamen dominacio vestra dixit se nullo modo velle consentire in Auinionenses. Preterea non potest quis partem vnius scripture approbare pro se, et partem reicere, vt est textus notabilis in l. publici ff. depositi, et nota in l. Aurelius §. item quesiit ff. de libe. lega. et in c. cum olim de censi. Vnde non potest dici, quod illa cedula transiuit omnium consensu, licet in hoc ego difficultatem non faciam, quia idem si (valeret) omnium consensu transiuisset per ea que supra dicta sunt. Et quicquid sit, in hac re forte aliquibus dubi- tabili, concilium habens supremam potestatem ita declarauit, (cui) standum est, quia eius est interpretari, cuius est condere, vt in c. inter de sen. excommuni. et l. fi. C. de legi., et presertim quia longe vltra duas partes in illa priori eleccione de Auinione et aliis locis tunc expressis remansit; et vbi due partes concurrunt in materia, in qua non potest ad superiorem haberi recursus, presumitur pro illa disposicione, ita vt nulla debeat excepcio in contrarium admitti. Ad hoc in simili textus notabilis in c. licet in fine de elec. facit c. si quando e. ti. li. vi. et c. indempnitatibus e. ti. et li. Et hic sit finis de ista particula. Nunc ad particulam septimam vestre proposicionis condescendo, in qua vestra dominacio inuehit contra eos qui fortassis dicunt: cur versus eos transibimus, cum in nostras non ascenderunt galeas? Quid queso, dicitis, vocabula ista nostrum et vestrum in medium afferuntur? Nonne galee summi pontificis galee ecclesie sunt, si ecclesie, cur non nostre ?

Strana 1166
1166 Liber XII. Caput XLVI. Ad horum iustificacionem quandam adducitis similitudinem. Quis enim hominum filium habens apud hostes captiuum, si ad eum redimendum ac reducendum pecunias atque equum mittat, et ille alienis pecuniis redimatur, alienoque equo reuertatur ad patrem, num desi- deratum ac diu quesitum filium bonus repudiabit pater, quia alienis pecuniis alienoque equo postliminio reductum videt? Hec, reuerendissime pater, vt reliqua, ignorancium radicitus materiam demulcent aures, omnes nos nempe reos facerent; sed si vulnera latencia parum detegantur, apparebit delinquencium improbitas, et omnium nostrum summa iusticia atque innocencia. Quid, dulcissime pater, ecclesie galeas appellatis? An sunt ecclesie, que ad ecclesie ipsius confusionem destinate sunt? An ecclesie dici debent, que in ipso suo transitu ecclesie diuisionem et execrabile scisma effecerunt? Nonne scisma- ticum, et vt reccius dicam, hereticum est dicere duas esse ecclesias, vnam apud aliquos, alteram apud reliquos, cum catholica fides in symbolo profiteatur vnam sanctam catho- licam ecclesiam? Pari modo detestabile est dicere duo esse vniuersalia concilia, ipsam ecclesiam representancia, cum representans representato, et signum signato conuenire debeat iuxta glosam preallegatam c. non autem vil. q. 1., quod lucidius in huius sancti concilii decreto cauetur. Ex quo sacrum concilium suas galeas nomine ecclesie vniuer- salis et huius sacri concilii omnibus cum neccessariis direxerat, vt ad certa adducerentur ipsi Greci loca; per sacrum concilium legittime electa, cur nomine alterius concilii, alterius vt ita dixerim ecclesie, cum oratoribus clandestine electis, pocius vt officerent quam pro- ficerent, pocius ad destruendum quam construendum, pocius ad scisma faciendum, quam vnitatem procurandam misse sunt? Quid enim per Moysen dominus precepit? „Separamini“ inquit „a tabernaculis hominum istorum durissimorum", de scismaticis ab vnitate ecclesie se separantibus loquens, "et nolite tangere de omnibus que sunt eorum, ne simul pereatis in peccatis eorum. Et quod conminatus per Moysen dominus fuerat impleuit, vt qui se a Chore et Dathan et Abiron non separassent, penas statim pro impia communione persoluerent, quo exemplo", vt ait Ciprianus in c. didicimus xxiIII. q. 1., „ostenditur et probatur obnoxios omnes (culpe et pene futuros), qui se scismaticis contra prepositos et sacerdotes irre- ligiosa temeritate miscuerint". Non ergo galee ille nuncupande sunt ecclesie, que ecclesie moliuntur destruere vnitatem et auctoritatem, etsi ecclesie pecuniis parate fuerint, proch dolor, vt ecclesie rescinderent vnitatem. Nam et Judei, cum essent filii Abrahe carne, quia non fuerunt filii eius imitacione, non deputantur inter filios Abrahe, sed dicuntur filii dyaboli, cuius filii sunt non nascendo, sed imitando ; vnde a domino audire meruerunt „si filii Abrahe estis, opera Abrahe facite, nunc autem queritis me interficere, hominem qui veritatem locutus sum vobis; hoc Abraham non fecit, vos ex patre dyabolo estis, et desi- deria patris vestri facere vultis“, imitacio enim operis prefertur origini rei. Ex quibus satis luculenter apparet, quod illa similitudo captiui filii, ex alienis pecuniis redempti, nostre rei minime consentanea est, nam si extraneus sua pecunia filium redemisset, suo equo illum adduxisset, vt patrem perderet aut confunderet, vel sub hac imagine boni mala plurima perpetrasset, voluisset pater filium pocius in captiuitate fuisse relictum, suis postea sump- tibus redimendum. Deus enim respicit non bonum quod fit, sed quod bene fit, quia vt dicit Ambrosius „non satis est bonum facere, nisi id ex bono fonte, hoc est ex bona voluntate proficiscatur“ LXXXVI. dist. non satis ; hinc dicit glosa in c. 1. de collus., quod „Deus est remunerator aduerbiorum et non nominum". Si enim illarum galearum missio ad bonum

Strana 1167
Liber XII. Caput XLVI. 1167 vnionis Grecorum dumtaxat tendebat, cur queso a scismate habuit ortum, cur nomine alterius concilii, cur cum litteris vtcumque confectis, cur bullacio falsa adhibita, cur Auinio- nensibus inhibitum sepenumero, vt pecunias ad galearum nostrarum expedicionem non con- cederent, fuit, cur saluus conductus denegatus, ab omnibus fere principibus concessus, cur in indulgenciis noluit nobiscum Romanus pontifex concurrere, quinymo per vias indirectas et obliquas illas impedire nisus est? Suntne hec caritatis et vnitatis signa? Si propter Deum et ecclesiam suam fecit, veniat nunc cum Grecis ad loca per concilium electa, et omnia pacata essent ; nos autem ad eum sine confusione, vt supra monstratum est, acce- dere non valemus. Et hec de ista septima particula. Octauo inquit paternitas vestra, quod cum hii patres ex premissis multa bona et promouere, et impedire facile possint, caueant ne supra memorate sentencie diuine rei sint, dicentis "seruus sciens voluntatem domini sui et non faciens illam, vapulabit multis plagis". Quantum autem datur intelligi, hec Grecorum vnio ex dissidio inter summum pontificem et nos suscitato impediri potest; cogitemus eciam quomodo et hoc sedare valeamus, vt simul conseruemus vnitatem ecclesie nostre, et vnionem perficiamus ecclesie orientalis. Est enim Dei voluntas maxima et precipua, vt super omnia caritatem, pacem et vnitatem inter se homines custodiant, ita quidem vt nec oraciones, nec elemosine Deo grate sint illorum, qui aduersus fratres aliquid rancoris habent et eis non reconciliantur. Adducitis eciam litteras huius sacri concilii vbique dif- fusas, ad pacis persuasionem emissas, vnde dicitis cauendum, ne nobis dicatur "medice cura te ipsum" et illud "qui vides in fratris oculo festucam, in tuo cur non vides trabem?“ Neque enim gentes existimabunt istos patres recto animo, sed magis ad inanem gloriam, captandosque hominum fauores inter extraneos pacem quesiuisse, quando quidem, que est inter nos membra et caput, discordiam non extinguimus. Et subditis hec verba: seminauit antiquus ille dolosus Sathan inter summum pontificem et vos quedam incentiua dissidii, que vsque adeo processerunt, vt vos quedam contra ipsum, ipse nonnulla aduersus vos feceritis ac fecerit. Ad hanc particulam primo, reuerendissime pater, respondetur quod isti reuerendissimi reuerendique patres huius sacri concilii non intendunt aliquod bonum, et presertim reduccionis Grecorum impedire, cum illam indefessis vigiliis, laboribus et magnis sumptibus procurare ad hanc vsque diem nisi sunt; sed Deus illi vel illis parcat, qui excogitata impedimenta et notoria introduxerunt, eligendo loca diuersa, mittendo scis- maticas ambasiatas, varia et grauia illis persuadendo. Cur pro Deo, si tam ardentissimum erat vnitatis desiderium, cum tanto ecclesie nostre Latine dissidio galee alie, vt ad alia loca adducerent eos, misse sunt? Numquid est caritatis et vnitatis argumentum bellum domesticum et intestinum accendere, vt extrinsecum extinguatur? Nemo est qui non intel- ligit, quare ille misse fuerunt. Proch dolor ex fide (perfidie) arma sumpta sunt, sicut Herodes dixit magis "ite et inuestigate diligenter de puero, vt ego veniens adorem eum“, querens sub oracionis et fidei imagine Christum natum et veritatem perdere. Huius enim sacri con- cilii sub Grecorum velamine interitus queritur, vt euitetur correccio et reformacio, et sacrorum conciliorum deinceps sepeliatur auctoritas, vt supra late sane deductum est. Quare, pater reuerendissime, illa auctoritas per vos allegata „seruus sciens voluntatem domini" ete. non nobis, sed illi vel illis conmemoranda est, qui contra domini voluntatem cum scismate et scandalo huius sacri concilii impedimenta varia procurarunt, et qui faci- liter ecclesie auctoritate salua omnia sedare illico, si cuperent, possent. Ad id quod domi-

Strana 1168
1168 Liber XII. Caput XLVI. nacio vestra dixit de dissidio inter summum pontificem et sacrum concilium, et pace pro- curanda, satis supra in prima particula responsum extitit, nec opus est illa replicare. Ad ea que subiunxit paternitas vestra de rancore, et de illa parabola "medice cura te ipsum" et de illa trabe in oculis, item quod Sathanas quedam incentiua dissidii seminauerit inter summum pontificem et sacrum concilium etc., vehementer miratur hec sancta synodus de istis verbis, que nullo modo sacro concilio conueniunt, presertim per dominacionem vestram reuerendissimam, que auctoritatem et sanctimoniam sacrorum conciliorum tanto- pere alias, verbis quidem et sanctis auctenticis et inexpugnabilibus scripture testimoniis ex- tulerit. Omnia hec inferunt, quod sacrum concilium porte inferi subiciant, cum illa infe- rant peccata mortalia, et quidem grauissima, ad que extirpanda radicitus ab aliorum cor- dibus toto nisu laborat; vnde potuissent et debuissent per paternitatem vestram subticeri, ac eciam deberent ex scripto reuocari, illud precipue de Sathane insidiis dictum in eo, quod nedum papam, sed totum sacrum concilium presupponitis in certamine temptacionis Sathane succubuisse et superatum fuisse. Verbum quidem in tota ecclesia durissimum et nullatenus admittendum, nam etsi humanum sit in corde temptacionem perpeti, iuxta illud apostoli ad Corinthios "temptacio vos non apprehendat, nisi humana", demoniacum vero est in temptacionis certamine et in operacione superari, vt firmat beatus Gregorius in c. 1. XLIX. dist. Malignus autem spiritus solum potest peccatum in mente suggerere, et si nulla peccati delectacio sequatur, peccatum omnino perpetratum non est; cum vero delectari caro ceperit, tunc peccatum incipit nasci, si autem ex consensu, ex deliberacione con- sentit, tunc peccatum cognoscitur perfici. Vnde in suggestione peccati est semen, in delectacione fit nutrimentum, in consensu perfeccio, vt dicit textus in palea sed pensan- dum vi. dist. Dominacio autem vestra non solum dixit, quod Sathanas seminauit quedam incentiua dissidii inter summum pontificem et sacrum concilium; sed adiecit, quod adeo illa incentiua dissidii seminata processerunt, vt nos quedam contra ipsum, et ipse nonnulla aduersus nos fecerimus ac fecerit, et sic apertissime demonstrastis, quod illa Sathane temptacio non solum fuit semen, sed quod processit ad consensum et consummacionem per operis perpetracionem. Ergo Sathan in hoc certamine preualuit ; si preualuit, fugit a concilio spiritus sanctus; nam vt inquit Jeronimus contra Jouinianum „peccare non possunt qui in generacione domini perseuerant, sicut enim dies et nox misceri nequeunt, sic iusticia et iniquitas, peccatum et bona opera, Christus et Antichristus. Si suscepimus Christum in hospicio pectoris nostri, illico fugamus dyabolum; si peccauerimus et per peccati ianuam ingressus fuerit dyabolus, protinus Christus recedit; vnde Dauid post peccatum “ „redde mihi leticiam salutaris tui“ id est spiritus sancti, quem scilicet peccando amiserat“, vt habetur transsumptiue in c. si enim de peni. dist. n. Quid ergo sibi volunt ille auctori- tates per paternitatem vestram, et alios huius sacri concilii patres, in illa responsione "cogi- tanti“ etc. magnopere allegate, et primo illa Celestini pape, qui scribens ad synodum Ephesinam, vt refert Ysidorus in libro conciliorum, inter cetera dixit „spiritus sancti testatur presenciam congregacio sacerdotum“; certum est quod legimus, quia nec potest veritas ipsa mentiri, cuius in euangelio ista est sentencia „vbi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi et ego sum in medio eorum". Quod cum ita sit, nam nec huic breui numero spiritus sanctus deest, quanto magis nunc interesse credamus in vnum con- uentum turbe sanctorum? Sanctum namque concilium est pro debita veneracione collectum,

Strana 1169
Liber XII. Caput XLVI. 1169 in quo nunc apostolorum frequentissime illius, quam legimus, congregacionis aspicienda reuerencia est. Et idem Ysidorus in eodem libro in gestis tercie synodi Toletane inquit "vnde valde neccessarium esse perspexi vestram in vnum conuenire multitudinem, habens fidem que dicit "vbi fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ibi ero in medio eorum". Credo enim beatam sancte trinitatis diuinitatem huic sacro interesse concilio, et ita tam- quam ante conspectum Dei in medio vestri fidem meam protuli“. Ecce, dicebat beatus papa Celestinus eam reuerenciam habendam esse diuine congregacioni concilii, que debetur colleccioni apostolorum, vtpote in cuius medio ipse Christus assistit, spiritus sanctus et ipsa trinitas. Quodque spiritus sanctus in conciliis iudicet, et propterea errare concilia nequeant, dicebatis testem esse scripturam actuum apostolorum que dicit „visum est spi- ritui sancto et nobis". Eciam et beatus Jeronimus comparat concilii auctoritatem soli, vt sicut sol suo ardore humores riuulorum desiccat, ita concilium sua auctoritate omnem contrariam superat argumentacionem ; inquit enim in fine disputacionis contra Luciferianum "poteram omnes tuarum disputacionum riuulos vno ecclesie sole siccare", de auctoritate concilii generalis loquens. Et post multa elegantissima ibidem subdebatis hec verba „nec quisquam illud dicere presumat, quod aliquod generale concilium legittime congregatum inualidum sit aut errare possit, quia si hic perniciosus error admitteretur, tota fides catho- lica vacillaret, nec aliquid certi in ecclesia haberemus, quia qua racione errare potest vnum, errare posset et reliquum, quoniam, vt inquit Augustinus, si ad scripturas sanctas admixta fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit auctoritatis? Que tandem de scrip- turis illis sentencia proferetur, cuius pondere contenciose falsitatis obteratur improbitas?“ Item post multa alia saluberrima subiungebatis hoc, videlicet „si hereticus est qui Romane ecclesie primatum aufert, quanto maior ille hereticus erit, qui eam ecclesiam, in qua Romana continetur, supra omnes (ecclesias potestatem habere negat? Item et hereticum illum fateri debemus“), vt tunc dicebatis, "qui putat concilium generale et specialiter Con- stanciense ecclesiam representans posse errare?“ Quomodo ergo nunc ita paternitas vestra conciliorum auctoritatem, maiestatem atque presumpcionem, vt errare non possit, vehe- menter confundere nititur? Numquid de fide nunc non agitur, cum de potestate ecclesie conflictatur ? Numquid de morum reformacione et scelerum correccione, et animarum salute nune non agitur? Quomodo ergo errare potest, quomodo Sathane insidiis et suo cer- tamini succumbit? Hec omnino deradenda ab illa scriptura forent. Aduertat eciam et ad alia, que tunc omnes pariter (dicebamus) ad ambasiatores summi pontificis, cum vos vt Bononiam accederetis pro concilio celebrando, post suam pretensam dissolucionem seu translacionem dicebatis, neccessarium esse tam saluti anime sue quam vtilitati ecclesie, vt sua sanctitas dissolucionem pretensam soluat, simpliciterque recognoscat concilium, et illi tota mente adhereat; hoc enim nullatenus pretermitti potest, tum quia fieri non potuit, tum quia notorie scandalizat ecclesiam, tum ne futuris temporibus detur occasio abolendi capitulum „frequens", quod ita est in Dei ecclesia neccessarium, sieut oculus in capite: sine Dei et tocius ecclesie ergo offensa dissolucioni pretense consentire non possumus. Nam preter alia mala que predicta sunt hoc inde sequeretur, quia fateremur ecclesiam errasse, que hic iudicauit dissolucionem fieri non potuisse; abrogaremus eciam decretum concilii Constanciensis non solum de modo celebrandi concilia, sed eciam de conciliorum potestate; ex eo enim decreto, vt sepe dictum est, papa concilio, non concilium pape sub- Scriptores II. 147

Strana 1170
1170 Liber XII. Caput XLVI. icitur. Si hec et multa alia elegantissime tunc dicebantur, cur nunc, vbi maiora inminent mala, maior ecclesie et huius sacri concilii confusio, reformacionis in capite et in membris exulacio, conciliorum sacrorum auctoritatis extinccio et ecclesie vnice execrabilis diuisio, nobiseum nobis aduersantibus non resistitis? Cur nobis tam iniustissime insultatis? Et vt pene infinita, que ecclesie sancte et sanctorum conciliorum illam representancium aucto- ritatem clarissime probant, obmissa breuitatis causa faciam, quia illa scio domi- nacionem vestram non inficiaturam, attendere libeat ad dicta Eunodii, sancte Romane ecclesie dyaconi, contra obtrectatores sacrorum conciliorum edita, vbi inter cetera sic cauetur "cur in perniciem nostram leditis sacerdotale concilium? Cur laceratis sentenciam, in qua, inspirante Christo, oracula superna patuerunt, et inter Deum atque homines inter- pres extitit lingua pontificum?“ Quid generali ecclesie dolorem facitis, quid pastorum gre- gem lacerare presumitis, contra quos propheta inuehit inquiens „filios enutriui et exaltaui, ipsi autem spreuerunt me", et dominus de apostolis „qui vos spernit, me spernit“, quos episcopos fuisse propheta testatur de Juda dicendo „et episcopatum eius accipiat alter“. Ad idem textus in c. suggestum vil. q. 1., allegans illud apostoli dictum „attendite vobis et gregi, in quo vos spiritus sanctus constituit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisiuit proprio sanguine", et in c. non liceat m. q. vi. ibi „Dei ecclesias nutu diuino gubernant“, de episcopis loquens. Et idem Ciprianus in c. dominus xcill. dist. ibi „memi- nisse autem dyaconi deberent, quoniam apostolos, id est episcopos et presbiteros, dominus elegit, dyaconos autem post ascensum domini in celum apostoli sibi constituerunt episco- patus sui et ecclesie ministros". Et idem apertissime voluit eciam beatus Clemens in epi- stola sua, hoc idem beatum Petrum, apostolorum principem, asseuerasse dicens, licet glosa de hoc in c. porro LXVI. dist.; Paulus quoque hine proclamat dicens "obedite prepositis vestris, quoniam exorabunt pro vobis". Extat preterea edictum Marciani imperatoris in confirmacione concilii Calcedonensis, in quo inter multa precipua hec verba continentur „vere impius atque sacrilegus est, qui (post tot sacerdotum sentenciam opinioni sue aliquid tractandum reliquit“ ; extreme) quippe demencie est in medio et perspicuo die con- menticium lumen querere. Quisquis enim post veritatem repertam aliquid vlterius discutit, mendacium querit, nam iniuriam facit iudicio religiosissime synodi, si quis semel iudicata recte disposita reuoluere et disputare publice contendit. Et hec ad hanc particulam dixisse sufficiat. Dixit nono paternitas vestra reuerendissima, quod etsi premissa grauia sint, quia tamen recencia, facile cum honore concilii occurri potest. Quod si amplius diffe- ratur, frustra prouidebitur, sed in perniciem tocius ecclesie (ac) ruimam cleri, cum perpetuo omnium qui hic fuerunt dedecore, conuertetur, et illa prouide, ob que concilium conuo- catum est, tria sancta opera infecta omnino remanerent, et alia multa deteriora succede- rent. Nam si negocia successerint, prout videntur inicium habere, habebimus pro reforma- cione deformitates, quia tempore dissidii et diuisionis non poterunt vicia corrigi; pro extirpa- cione heresum hereses pullulabunt et scismata, vt alter alterum vicissim appellet hereticum, et vnus dicet hic esse ecclesiam, alius illic; pro pace magna dissidia eciam inter principes ponemus, et pro libertate ecclesiastica recuperanda in Pharaonicam a nobis ipsis forte dabimur seruitutem. Hec in effectu vult hec particula, licet pleraque alia similia ad pre- dictorum verificacionem sint expressa. Ad hoc, reuerendissime pater, satis supra in bona parte responsum extitit. Fatemur namque quod multis malis potest adhuc in presenciarum

Strana 1171
Liber XII. Caput XLVI. 1171 occurri, sed nemo summo pontifice facilior remedium adhibere potest; ipse enim qui est pre cunctis, vt supra lacius dictum est, vices Christi agit; veniat cum Grecis ad loca per concilium electa, et omnia essent in portu tranquillo. Quid enim pro Deo obstat ne veniat? Si nos autem hine ad eum exiremus, Romane curie abusus inprimis remanerent incorrecti, ex quibus infinite pene anime in anno pereunt. Ponderet queso, quid Gregorius Theoderico et Berto Francorum olim regibus scribit : „fertur symoniaca heresis in regni vestri finibus dominari, cum in sacerdotibus fides sit eligenda cum vita; si enim vita deest, fides meri- tum non habet beato Jacobo attestante, qui ait, „fides sine operibus mortua est“. Que enim opera esse valent sacerdotis, qui honores tanti sacramenti conuincitur obtinere per premium, et post pauca: hine igitur non solum in ordinatoris et ordinati animam letale vulnus infligitur, verum eciam excellencie vestre regimen vestrorum episcoporum (culpa), quorum magis intercessionibus iuuari debuerat, pregrauatur. Si enim is dignus sacerdocio creditur, cui non accionis merita, sed premiorum copia suffragatur, restat vt nichil sibi defendat industria, sed totum auri prophanus amor obtineat, et dum vicia honor remunerat, in locum vltoris is fortassis, qui fuerat vleiscendus, adducitur, atque hine sacerdotes non proficere, sed perire pocius iudicantur". Habentur hec verba 1. q. 1. fertur. Et idem Gre- gorius de eodem facto "vulnerato namque pastore quis curandis ouibus adhibeat medi- cinam, aut quomodo populum oracionis clipeo tueatur, qui iaculis hostium sese feriendum exponit, aut qualem fructum de se producturus est, cuius graui peste radix infecta est. Maior ergo metuenda est loci illius calamitas, vbi tales intercessores ad locum regiminis adducuntur, qui Dei in se magis prouocant iram, quam per semetipsos placare debuerant“ vt habetur in c. vulnerato eadem causa et questione. Que verba quam sint periculis plena abusibus curie Romane inueteratis, et qui in dies iugiter inualescunt, hactenus nemo mentis compos ignorare potest. Hii enim, qui laicorum oculi esse debent, qui populi pec- cata eorum suffragiis delere debent, qui pro plebe intercessores efficiuntur, in ipso suo ortu symoniaca heresi adeo vulnerantur, vt eorum benedicciones in maledicciones conuer- tantur, et oraciones eorum in peccatum, testante domino per prophetam "maledicam inquit "benediccionibus vestris", et transsumptiue habetur in c. si qui LxxxII. dist. et in c. maledicam 1. q. 1. et locorum regimini atque plebibus magnam calamitatem adducunt. Compelluntur enim ex curie Romane abusibus non modo annatam suo tempore, sed ipso inicio ante possessionem habitam de proprio patrimonio, et sepenumero ex pecuniis per vsurariam prauitatem receptis, non solum valorem annuum, sed longe maiorem quantitatem exsoluere; et adeo iste morbus symoniacus irrepsit illa in curia, vt omnia fere spiritualia, siue sint beneficiorum inferiorum collaciones, siue dispensaciones quecumque, veluti vilissime merces venalitatis vicio exponantur ; quanteque anime tam ex ipso mortifero vicio, quam ex pastorum defectu iugiter pereant, extimare posset nemo. Quam iniquissimam prauitatem non modo Calcedonense et Constantinopolitanum concilia, duo ex illis quatuor que ecclesia vniuersalis velut quatuor ewangelia veneratur, detestantur atque grauissimis prosequuntur penis, vt in c. si quis omnem 1. q. vil. et c. ex multis eadem causa q. 1ll. Sed ipse dominus Jhesus Christus eos de templo verberibus in figura columbas vendencium et nummulariorum eiecit, denotans per tam grande misterium, quod tales peccatores non sunt in ecclesia aliquatenus tolerandi. Contra quos terribiliter Pascasius papa in suo canone inuehit, dicens "patet symoniacos veluti primos et precipuos hereticos ab omnibus fidelibus respuendos, et si conmo- 147*

Strana 1172
1172 Liber XII. Caput XLVI. niti non resipuerint, (ab) exteris et potestatibus (opprimendos); omnia eciam crimina ad com- paracionem symoniace heresis quasi pro nichilo reputabuntur" ; hec ille vt habetur 1. q. vil. patet. Debemusne aliquorum resistencium pretextu hiis non obuiare malis, ac infinitis aliis inminentibus, que supra conmemorauimus satis? Non arbitramur quod, dum hiis sanctis operibus operam cum effectu damus, malorum que conmemorantur oriatur incursus, pre- sertim propter spiritus sancti assistenciam; ait enim dominus episcopis in personis apo- stolorum „rogabo patrem, et alium paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eter- num". Si autem multorum demeritis exigentibus ob eorum cordis duriciam aliqua proue- nerint mala, non illa nobis erunt imputanda. „Absit enim“, vt Augustinus inquit, "vt ea que propter bonum (ac) licitum facimus aut habemus, si quid per hoc preter nostram voluntatem cuiquam (mali) acciderit, nobis imputetur“ xxIII. q. v. de occidendis, presertim cum propter corporum strages seu discrimina non est animarum periculum obticendum, cum ipse anime in perpetuum victure ipsis caducis et mortalibus corporibus, ac cunctis rebus, que in hac vita haberi possunt, preciosiores existant, xn. q. 1. precipimus. Et hec de ista particula. Decimo dominacio vestra tollere nititur quorundam motiuum, qui forte dicere possent : nun- quam talia permittet Deus ; sed Deus inquit: „ego cogito cogitaciones pacis et non afflic- cionis" ; (si) prosperari volumus, eadem que Deus et nos cogitemus, nam qui noluerit bene- diccionem, prolongabitur ab eo. Aduersus vero eos qui fortassis dicunt: faciamus debitum nostrum, Deus non derelinquet nos, dicitis quod debitum est prius reconciliari fratri suo, alioquin non est Deo acceptum, quod putatur bonum, nisi illud quoque consulte fiat. Inue- hitis eciam contra eos qui dicerent : si fiet scisma, et alius pontifex conuocabit concilium aliud, et ibi remedium dabitur iuxta decretum "frequens" ; hec enim dicitis, non est bona circumspeccio: percuciamur et vulneremur inuicem, et postea ibimus ad medicum. Quid si pereat vulneratus, antequam veniat medicus? Quid si postquam venerit, plaga est facta incurabilis ? Et quedam alia similia ad hec adducitis. Ad hec tria in hac particula con- tenta, reuerendissime pater, dicitur quod ad primum satis fuit in precedenti particula responsum, nec est quoquo modo dicendum, quod sacrum concilium cogitet cogitaciones affliccionis, nisi dominacio vestra intelligere velit de ea affliccione, qua mali ad bonum redire nolentes affligendi sunt iuxta illud propheticum „et affligentes te affligam". Tales enim afflicciones cogitantes, pacem eciam in consequenciam cogitant, quinymo misericor- diam et elemosinam impendere dicuntur, vt inquit Augustinus in dicto c. et qui emendat XLV. dist. Numquid dominus tales affliccionis cogitaciones non habebat, cum dixit per pro- phetam „persequar inimicos meos, et comprehendam illos, et non conuertar, donec deficiant", et alibi "detrahentem secreto proximo suo hune persequebar". Audite Augu- stinum, qui contra Petilianum inter cetera sic inquit: "de persecucione vestra querela sedabitur, si cogitetis prius, et intelligatis non omnem persecucionem esse culpabilem, alioquin non laudabiliter diceretur "detrahentem secreto proximo suo, hunc persequebar“. Nam cottidie videmus et filium de patre tamquam de persecutore suo conqueri, et coniugem de marito, et seruum de domino, et colonum de possessore, et reum de iudice, et militem vel prouincialem de duce vel rege, cum illi plerumque ordinatissima potestate homines sibi subditos per terrores leuium penarum a grauioribus malis prohibeant atque com- pescant, plerumque autem a bona vita et a bonis factis minando et seuiendo deterreant. Sed cum a malo et illicito prohibent, correctores et consultores sunt; cum autem a bono

Strana 1173
Liber XII. Caput XLVI. 1173 et licito, persecutores et oppressores sunt". Hec Augustinus, vt habetur in c. qui peccat xxIII. q. uil. Videat ergo paternitas vestra, an a bono et licito, an vero a malo et illicito sacrum concilium papam abstinere iubeat. Censendi ergo sunt huius sacri concilii patres in hoc correctores et consultores, non autem pacis violatores, nec odio aut rancore duci, licet fortassis aliud Romano pontifici videatur ; nam vt idem ait Augustinus ad Bonifacium, et transsumptiue in c. ipsa pietas eadem causa et questione "molestus est medicus furenti frenetico, et pater indisciplinato filio, ille ligando, ille cedendo, sed ambo diligendo ; si autem illos negligant et perire permittant, ista pocius falsa mansuetudo est crudelitas". Ad secundum dicimus, quod illorum spes non respuenda sed laudanda est, qui dicunt quod faciendo debitum nostrum Deus non derelinquet nos ; imitantur enim prophetam dicentem „multe tribulaciones iustorum, et de omnibus hiis liberabit eos dominus" et alibi „in te domine speraui, non confundar in eternum". Sed cum subicitis debitum esse reconciliari fratri suo, dictum concilium non habet odium priuatum cum papa, quinymo omni mente seruata caritate solum querit, vt ea que summo pontifici conueniunt faciat, curiamque suam, que totam ecclesiam scandalizat, corrigat et cetera agat, que in citatorio conti- nentur ; que cum iustissima sint, magis conuenit patribus illud prophete „beatus qui facit iusticiam omni tempore", et quod statim dictum est de principe et patre. Ad tercium de remedio decreti „frequens“ scismate intercedente respondetur, quod sacrum concilium non querit, maxime sub spe illius remedii c. „frequens", scisma facere, quinymo intendit tollere scisma, quod est inter Deum et infinitas animas propter multarum deformitatum vulnera, ac eciam in ecclesia sua, vt quisque faciendo debitum recognoscat vnitatem ecclesie et eius auctoritatem, et hec monitorii verba sonant. Vndecimo dominacio vestra reuerendissima inuehendo contra illos qui forte obicientes dicunt: paciemurne violari decreta nostra, contempni auctoritatem concilii, continuari abusus, infringi sentencias (hie) latas, vexari supposita concilii, non seruari pollicitaciones in adhesione summi pontificis factas, et multa huiusmodi, dicitis quod si per processus qui incepti sunt hiis omnibus prouideretur, esset for- sitan tolerandum ; sed cum (hec cum) ecclesie dissidio non emendentur, sed deteriora fierent, exigit prudencia, vt aliud adhibeatur remedium, per quod si hec que cupimus assequi in pace valeamus, quid nos pugnare et aliis dare pugnandi causam opus est? Nec dicitis obstare si forsitan dicatur: ergo nunqam fiet reformacio, nunquam fiet iusticia, semper enim similis obicietur seismatis metus; distinguenda enim sunt tempora et omnia cum prudencia et moderamine facienda, ne quod fit ad tollendum malum, aliud inducat maius. Canonum et doctorum vna est sentencia, et racio naturalis id suadet, vbi timor est seismatis, vbi maiora timentur scandala, a correccione et execucione iusticie abstinendum est. Ad ista reueren- dissime pater dicitur, quod omnia mala nunc, proch dolor, ecclesie Dei inminencia sub verborum compendio in genere contemperastis, sed vtinam illis remedia realia et non qui- dem verbalia intulissetis ! Dixistis enim in primis, quod in pace possumus adipisci que pugnando obtinere nitimur ; sepe talia verba inaniter nobis data sunt, nunquam effectum vidimus. Ad aliud enim (nihil) nisi vt in pace omnia complerentur, sacrum concilium a plu- rimis fere annis elaborauit; sed cum monitis non proficeret, manum ad alia non equidem grauia, sed satis leuia apposuit remedia, quibus leuiora tune occurrere nequiuissent, vt scilicet eur decreta salubria non susciperet, cur abusus sue curie non corrigeret, cur alia faceret que ecclesiam totam seandalizarent, excusaciones, si posset per se aut alium facere,

Strana 1174
1174 Liber XII. Caput XLVI. in medium offerret. Potuissetne sacrum concilium a leuiori remedio processum inchoare, presertim cum illa in monitorio expressa notoria esse dicantur? Quid autem summus ipse pontifex fecerit, nemo est qui nesciat, nam pro obediencia, quam ex lege diuina a sacro concilio Constanciensi declarata ecclesie sancte Dei exhibere debuit, saltem illa sibi iniuncta confutando, rebellionem contulit, iurisdiccionem denegauit dicendo, quod sacrum concilium in hoc sibi iurisdiccionem vsurpauerat; dissoluit sub penis multarum censurarum, quantum in eo fuit, hoc sacrum concilium. Suntne hec toleranda? Numquid Dei ecclesia, si silencio hec preterirentur, non confunderetur, presertim cum in sua adhesione, quam huic sacro concilio solemniter fecerat, palam et rotundo ore sacrum concilium dissoluere non potuisse professus est, ac debere prosecucionem habere in illis sanctis operibus, pro quibus congregatum existit, presertim in capite et in membris reformacione? Per litteras quoque suas, vt vestra paternitas attestatur, sacrum concilium ad reformacionem hortatus est, primumque se ipsum aiebat in quibus neccessarium esset reformari cupere, omnesque auferri abusus; cur nunc reformacionem sui eiusque curie fugit, cur iurisdiccionem negat, cur ob hoc concilium nisus est dissoluere? O res pessimi exempli et nullatenus toleranda, vt citatus papa per concilium ad bene beateque viuendum concilium dissoluat, iurisdiccio- nem neget! Que sacris conciliis relinqueretur auctoritas, quanta male et pessime viuendi summis pontificibus tribueretur auctoritas, et quomodo impleretur Christi dictum „infa- tuatum sal", de omnibus apostolis et successoribus loquens, "ad nichilum valet vltra, nisi vt mittatur foras et conculcetur ab hominibus". Et dum subiungit dominacio vestra ob maiora mala et seismatis periculum a correccione iusticie desistendum fore, fatemur qui- dem hoc, et verba sunt Augustini contra Parmenianum, vt clare habetur in c. cum quisquis XXIII. q. IIII., vbi sic dicit "quando cuiusque crimen notum est et omnibus execrabile apparet, vt vel nullos prorsus, vel non tales habeat defensores, per quos possit scisma contingere, non dormiat seueritas discipline". Et idem Augustinus super Johannem sic ad propositum bellissime inquit "quid ergo voluit dominus noster Jhesus Christus admonere ecclesiam, quando vnum perditum inter duodecim habere voluit, nisi vt malos toleremus, nec corpus diuidamus", et habentur hee verba in canone quid ergo xxinI. q. 1111. Et alibi idem Augu- stinus ait „et canes in ecclesia propter pacem ecclesie toleremus, et canibus sanctum, vbi est pax ecclesie tuta, non demus“ in c. quidam eadem causa et questione. Dicimus tamen nos ad scisma extirpandum, non ad illud inducen dum tendere ; sed si multorum improbitas, Dei iusticiam agnoscere nolens, a nobis recte et sancte agentibus discedere, aut nobiscum non esse velit, et scisma contra nos fecerit, vt iam diu vidimus iniciatum, illorum profecto duricie, non autem nostris sanctis operibus improperandum erit. Tunc enim malorum seisma precauendum est et a bono desistendum, cum vnius vel aliquorum inminet correccio et multorum populorum strages iacet, secus si maior morbus inminet curandus, quem ex scandalo timeant ; vnde Augustinus ad Bonifacium sic inter alia inquit „verum in huius- modi causis, vbi per graues dissensionum seissuras non huius aut illius hominis est peri- culum, sed populorum strages iacet, detrahendum est aliquid seueritati, vt maioribus malis sanandis sincera caritas subueniat", que verba habentur in c. ipsa pietas xxiII. q. u., et repetuntur in c. vt constitueretur L. dist.; grauioribus ergo malis prius indulgere oportet. Nonne si ecclesie reformacionem timore scandali contempnemus, pene ani- marum innumerabilium iacebit interitus? Videmus enim, proch dolor, illud propheticum

Strana 1175
Liber XII. Caput XLVI. 1175 nostris temporibus pene verificatum „omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est vsque ad vnum.“ Omnis quippe caro (pastorum defectu cor- rupit viam suam in genere suo, vt enim ait Gregorius) in alia particula allegatus "vulne- rato pastore quis curandis ouibus adhibebit medicinam?“ et idem Gregorius alibi „sicut laudabile est reuerenciam et honorem exhibere prioribus, ita rectitudinis et Dei timoris est, si qua in eis sint, que indigent correccione, nulla dissimulacione postponere, ne totum quod absit corpus morbus inuadat, si languor non fuerit curatus in capite“ u. q. vn. sicut inquit. Hine alibi canon "ex merito plebis nonnunquam deprauantur episcopi, quatenus procliuius cadant qui sequuntur; capite languescente cetera corporis membra inficiuntur“ vi. q. 1. ex merito et c. deteriores, et propheta „si is, qui est vnetus pecca- uerit, faciet populum delinquere“, et "quod fit a prelatis, facile trahitur a subditis in exem- plum“ de voto magne. Quid quoque Leo papa sanctissimus et facundissimus senciat audiamus. „Miramur" inquit "vnde apud nos per occasionem temporis inpacati, aut ambien- cium presumpcione, aut tumultu inualuisse populari, vt indignis quibusque et longe extra sacerdotale meritum constitutis pastorale fastigium et gubernacio ecclesie crederetur; non enim est hoc consulere populo, sed nocere, nee prestare regimen sed augere discrimen, integritas enim presidencium salus est subditorum, et vbi est incolumitas obediencie, ibi sana est forma doctrine". Et post pauca „si in quibuslibet ecclesie gradibus prouidenter scienterque curandum est, vt in domo domini nichil inordinatum sit, nichilque preposterum, quanto magis elaborandum, vt in eo qui supra omnes gradus constituitur, non erretur, nam tocius familie domini status et ordo mutabitur, si quod requiritur in membris, non inuenitur in capite“. Hec ille. Vnde propheta in psalmo „obscurentur oculi eorum, ne videant, et dorsum eorum semper incurua". "Cum enim", vt testatur Gracianus in §. vt itaque xxxvul. dist., obscurantur illi, „ad ferenda onera peccatorum" scilicet prelati, qui debent eorum interces- sionibus populorum peccata delere, „facile sequentes inclinantur", quia „si cecus ceco ducatum prestat", ait dominus, "ambo in foueam cadunt.“ Hec enim omnia mala, et vtinam non deteriora, superius in aliis particulis perorata ex curie Romane abusibus et malorum pastorum regi- mine prodire nemo ignorat ; paciemurne tantam innumerabilium animarum stragem propter scandali periculum iacere ? Quis enim maior posset inminere interitus ? Hinc indeuociones crescunt, pullulant hereses, frigescit caritas, irritatur Deus, ita vt dicat quod habetur per prophetam Amos "odi et proieci festiuitates vestras, et non capiam odorem cetuum vestro- rum, quod si obtuleritis michi holocaustomata et munera vestra, non capiam, et vota pin- guium vestrorum respuam"; que verba exponit ibidem Jeronimus et habetur exposicio xxIIII. q. 1. odi et proieci. Si qui autem sunt, qui aut humana gracia, aut metu rerum per- dendarum, aut inani quodam metu trepidantes, vbi trepidandum non est, ab hiis grauissimis et formidabilibus periculis erui et in locum tutum reponi nolunt, an eos vel reliquos sal- uare et eripere desistemus? Et nonne Augustinum imitari debemus, qui sic ait ad Bonifacium contra hereticos, qui docebant se ad bonum cogi non debere, „si duo aliquando in vna domo simul habitarent, quam certissime sciremus ruituram, nobisque id prenunciantibus nollent credere, atque in ea manere persisterent, si eos inde possemus eruere vel inuitos, quibus inminentem illorum ruinam predemonstrauimus, vt vlterius redire sub eius periculo non auderent, puto, nisi faceremus, non inmerito crudeles iudicaremur. Porro si vnus illorum nobis diceret : quando intraueritis eruere nos, (me) metipsum continuo trucidabo,

Strana 1176
1176 Liber XII. Caput XLVI. alter autem nec exire quidem inde nee erui vellet, sed nec necare se auderet, quid elige- remus ? Vtrum ambos ruine opprimendos relinquere, aut vno saltem per nostra opera liberato, alterum non nostra culpa, sed sua pocius interire permitteremus? Nemo est tam infelix, qui non quid fieri in talibus rebus oporteat facillime iudicet. Item quid si plurimi essent in domo ruitura, et inde saltem vnus liberari posset, atque cum facere id (conaremur, alii se ipsos precipicio necarent, dolorem de ceteris nostrum) de vnius saltem salute consolaremur, non tamen (ne) se ipsos alii perderent, perire vniuersos liberato nullo per- mitteremus? Quid igitur de opere misericordie, quod pro vita eterna adipiscenda et pena eterna vitanda hominibus deberemus impendere, iudicandum est, si pro salute ista non solum temporali, sed eciam breui et ad tempus exiguum liberanda, nos subuenire homi- nibus racio vera et benigna compellit?“ Hec ille, vt habetur in c. ipsa pietas xxII. q. III. Hec quidem per se, vt curetur futuri periculi timor et fortassis inanis, sufficere deberent; sed attendite queso ad alia non quidem minora. Negauit Romanus pontifex concilio ipsum citanti iurisdiccionem competere, ymo inquit illam sacrum concilium vsurpasse. An desi- stendum est propter scandalum, quin dicamus et defendamus vsque ad sanguinem iusticie diuine veritatem, concilio quidem Constanciensi primo, et successiue Senensi et demum nostro Basiliensi manifestatam, dominum nostrum Jhesum Christum imitando, qui discipulis dicentibus "nonne seis, quod Pharisei audito hoc verbo scandalizati sunt“ inquit „sinite, ceci sunt et duces cecorum"; non enim curauit de scandalo pro iusticie diuine decla- racione et defensione. Dixerat enim primo dominus „non quod intrat per os, coinquinat hominem, sed quod procedit ab ore" de voto magne et xi. q. 11. inter verba. Quanto magis nos pro lege Dei et ecclesie vniuersalis defensione debemus, omni timore postposito, murum ex aduerso nos opponere ; non enim alicuius prelati persona, sed tota ecclesia ledi et con- fundi queritur vil. q. 1. §. cum vero. Et quod eciam vehementer detestandum est, pro obe- diencia concilium sacrum, vt correccionem et reformacionem effugeret, dissoluere et ad lares proprios transferre nisus est. Heresis speciem in predictis versari hesitandum non est, nam vt Jeronimus inquit "quicumque aliter scripturam intelligit, quam sensus spiritus sancti flagitat, a quo scripta est, licet ab ecclesia non recesserit, tamen hereticus appel- lari potest“, vt habetur xxII. q. m. heresis. Sed iam sacrum et vniuersale Constanciense concilium declarando sacram scripturam censuit papam concilio in hiis, que ad reforma- cionem eciam eius pertinent, subiacere, cui in hiis que fidei sunt standum est, eciam si papa aliter senciat, vt in c. Anastasius iuncta glosa xix. dist. et c. sicut xv. dist. et 1. XXIIII. q. 1. §. 1. et c. sequenti. Vos quoque idem et clarius vnacum aliis patribus huius sacri concilii in illa "cogitanti“ asseruistis; inter cetera enim dixistis, quod si hereticus est qui Romane ecclesie primatum aufert, vt probatur in c. 1. xxn. dist., quanto maior ille here- ticus, qui eam ecclesiam, in qua Romana continetur, supra omnes ecclesias et omnes homines habere potestatem negat. Eodem modo conuincitur in non recipiendo salubria cirea ecclesie reformacionem huius sacri concilii decreta iam edita, videtur enim male de ecclesie potestate sentire dicto c. nulli fas xix. dist. Hine glosa singularis dixit, quod ab episcopo non seruante canones potest sine alia sentencia recedi, et sibi obediencia sub- trahi, et hoc racione presumpte heresis, et tali presumpcione eciam faciliori recessum fuit olim a papa Anastasio, vt in dicto c. Anastasius. Vnde Damasus papa bellissime contra tales violatores sie inquit „violatores canonum voluntarie grauiter a sanctis patribus iudi-

Strana 1177
Liber XII. Caput XLVI. 1177 cantur, et a sancto spiritu, instinctu cuius ac dono dictati sunt, dampnantur, quoniam blasphemare spiritum sanctum non incongrue videntur, qui contra eosdem sacros canones non neccessitate compulsi, sed libenter, vt premissum est, aliquid aut proterue agunt, aut loqui presumunt, aut facere volentibus sponte consenciunt; talis enim presumpcio mani- feste vnum genus est blasphemancium spiritum sanctum, cuius instinctu canones editi sunt.“ Hec ille. Non pigeat contra aliam heresis speciem epistolam Tharasii Constantino- politani episcopi ad Adrianum papam contra symoniacos destinatam audire. "Eos“ inquit „qui per pecunias manus imposuerunt vel imponunt, Petrus diuinus apostolus, cuius cathedram sortita est sanctitas vestra, tamquam Symonem magum deponit ; tolerabilior enim est Macedonii et eorum, qui cirea ipsum sunt, sancti spiritus impugnatorům impia heresis, illi enim creaturam et seruum Dei patris et filii spiritum sanctum delirando fatentur, isti vero eundem spiritum sanctum efficiunt suum seruum. Omnis enim dominus quod habet, si vult, vendit, siue seruum suum aut aliquid eorum que possidet; similiter et qui emit, dominus eius volens esse quod emerit, precio pecunie illud acquirit; ita et hii qui hanc iniquam accionem operantur, detrahunt spiritui sancto, equaliter peccantes hiis, qui blasphemauerunt dicentes Christum in Beelzebub eicere demonia, atque vt verius dicamus, Jude comparantur proditori, qui Judeis Dei occisoribus Christum vendidit“, et infra vt plenius habetur in c. eos 1. q. 1. Obmitto breuitatis causa dicta beati Ambrosii in c. reponuntur, Gregorii in c. fertur, in c. vulnerato 1. q. 1., Augustini in c. vendentes et c. in templo, Bede in c. non solum 1. q. 1l., concilii Constantinopolitani in c. si quis omnem, eadem causa q. vil., et Calcedonensis in c. ex multa, eadem causa q. 1n., que duo concilia ecclesia veneratur et colit sicut quatuor ewangelia, in c. sicut xv. dist. et in c. sancta xvi. dist. Vnum breue prefati Gregorii alibi dictum preterire sub generalitate non censui; inquit enim in registro suo sic inter cetera „cum omnis auaricia ydolorum sit ser- uitus, quisquis hane, et maxime in dandis ecclesiasticis honoribus, vigilanter non precauet, infidelitatis perdicioni subicitur, etsi tenere fidem quam negligit videatur“; habetur hoc transsumptiue 1. q. 1. cum omnis. Nonne vt hec precaueantur nephandissima mala, cessent- que inmania pericula, tolerabilius est in cortice arboris ecclesie aliquid fieri contra suam integritatem? Vt per rami alicuius insercionem bonum producat fructum, leuissimum fit vulnus; qui si non conualuerit, ille quidem arescet, sed vita arboris permanebit. Hanc enim in simili materia similitudinem inducit Augustinus respectu integritatis ecclesie in dicto c. ipsa pietas xxIII. q. 1II.; sic pro salute tocius corporis fit nonnunquam vulnus cum alicuius membri precisione. Et hec de ista particula. Duodecimo dominacio vestra ad Romani pontificis excusacionem, ipsius tamen allegando verba, dixit quod ipse Romanus pontifex pro pace et caritate nobiscum habenda destinauit huc duos reuerendissimos car- dinales legatos sancte Crucis et sancti Petri, et per hos, ait ipse summus pontifex, (obtu- lisse) obseruanciam decretorum de eleccionibus et annatis, de quibus tune agebatur potis- sime; petebat vt que pro neccessaria sedis apostolice aliarumque sedium sustentacione synodus pollicita fuerat, et equitati consentanea secundum dominacionem vestram erant, per sacrum concilium implerentur. Alia eciam omnia per eosdem obtulisse dicit, que honori vtilitatique huius sacri concilii ac suppositorum eius conueniebant, et presertim omnem substanciam ac facultatem Romane ecclesie exponere, vt negocium Grecorum iuxta promissionem nostram feliciter consummari posset. Hiis adiecit, vt dicitis, quod ad refor- Scriptores II. 148

Strana 1178
1178 Liber XII. Caput XLVI. macionem per suas literas nos aliquando hortatus fuerit, primumque se esse qui, in quibus neccessarium erat, reformari cupiebat, omnesque auferri abusus saluis rectis et licitis vsibus a sanctis patribus traditis et obseruatis, salua eciam sedis apostolice auctoritate, quam dolet hic nimium contempni. Conqueritur enim, vt dicitur, quod que summi pontifices soli exercere solebant, ymo que defunctis pontificibus concilia non tangebant, sed reseruabant successoribus, hic passim et sine delectu, tamquam auctoritas papalis in ecclesia non esset, expediuntur. Hec formaliter dixit paternitas vestra in hac particula. Ad primum respon- detur, quod Romanus pontifex nunquam se obtulit seruaturum decreta de eleccionibus et annatis, quinymo circa decretum de eleccionibus per eosdem reuerendissimos dominos car- dinales ambigue, circa vero decretum de annatis respondit sub tali condicione, que ita difficilis erat, se velle expectare elecciones et nil aliud. Non enim aperiebat quid sentiret, si proximus superior illas iuxta decreti tenorem confirmaret, quinymo negare illam partem videbatur per c. nonne de presump. et xxv. dist. qualis ; quam negacionem tacitam facto approbauit, cum non modo ordinariorum confirmacionem, ymo nec ipsas elecciones debito tempore expectauit, sed repente vacacione percepta per viam reseruacionis ecclesiis illis duxit prouidendum, et nonnunquam illis ecclesiis, in quibus sciebat eleccionem factam, alium per viam prouisionis intrusit. Quantum ad decretum de annatis respondit se velle illud seruare, dummodo prius per concilium fieret sibi prouisio, que per omnes naciones et prouincias cum effectu acceptaretur. Res mira! Quid enim si vna minima prouincia deficeret, que huic rei nollet assensum prestare, an deberet tocius ecclesie salubris impediri prouisio? Preterea quam difficillimum foret et minus hone- stum, quod sacrum concilium mitteret per omnes naciones et prouincias ad exquiren- dum consensum, ac si non haberet prouisionem imponendi facultatem, nemo est qui nesciat. Non enim defecissent iuris remedia ad eorum, qui tunc restitissent, compulsionem, et si dici posset quod hee prouisionis peticio, que ab omni iure et obseruacione incognita est, minus iusta foret. Numquid Christus, ecclesie sancte verum caput et sponsus, habuit ab apostolis loculos separatos? Num constituit sibi aliquos censuarios, presertim suos apostolos? Legimus enim, vt inquit Augustinus, dominum loculos habuisse; a fidelibus oblata et suorum nec- cessitatibus et aliis indigentibus tribuebat, xII. q. 1. habebat. Num aliud fecit Petrus, pri- mus Christi vicarius sanctitate mira refulgens? Nam vt testatur beatus Clemens in epistola sua, et habetur xII. q. 1. dilectissimis, „erat multitudinis credencium cor vnum et anima vna, nec quisquam eorum de hiis que possidebat aliquid suum esse dicebat, sed omnia illis erant communia; omnes vero qui domos aut agros possidebant, eos vendebant, et precia eorum et reliquas res quas habebant offerebant, ponentes ante pedes apostolorum, et apo- stoli diuidebant singulis, prout cuique opus erat“. Anne tunc erat aliqua in sumptibus inter illos apostolos sanctos viros discrecio, anne Petrus tamquam Cephas et caput vendicabat sibi plurimas pre aliis porciones? Nonne, vt ceteri apostoli, processu temporis in suam sortem sumpsit Anthiochiam, demum ex iussione domini vrbem Romanam? Num de aliis ecclesiis reliquis apostolis assignatis exigebat censum, aut prouisionem nunc per modernum pontificem postulatam? Videat sua sanctitas, ad quid sancti patres statuerunt, vt bona per fideles oblata non sicut prius venderentur, sed ecclesiis matricibus conseruarentur, non enim ad ditandum quemeumque, sed ad subueniendum egentibus, xil. q. 1. videntes. Hine apo- stolus dixit "victu et vestitu hiis contenti sumus". Non pigeat recensere, quid illud salu-

Strana 1179
» Liber XII. Caput XLVI. 1179 berrimum Antiochenum concilium c. xxxv. statuit super reddituum ecclesie dispensacione, quod ad propositum habetur in c. episcopus ecclesiarum xil. q. 1. Demum successiuis tem- poribus sacri canones, tota ecclesia approbante, saluberrime statuerunt, vt de cuiusque matricis ecclesie redditibus quatuor fierent porciones: vna videlicet episcopo et familie eius propter hospitalitatem atque suscepcionem, alia clero, alia vero pauperibus, quarta ecclesiis reparandis, vt legitur in c. concesso, c. quatuor, c. de redditibus, c. cognouimus, c. mos, c. scimus, cum aliis similibus xII. q. 11. Num fuit statuta quinta porcio, que deberet Romano pontifici assignari ? Minime, et si tunc deficerent ecclesie Romane bona temporalia, non fuit hec prouisio ab aliis ecclesiis facta. Numquid hodie faciemus, quando quidem non solum magna spiritualitate, sed eciam ingenti temporalitate habundat? Subiciemusne omnes orbis ecclesias huic seruituti, vt ecclesie Romane censuarie atque tributarie existant ? Nonne hoc esset ecclesie vniuersalis statum deformare, sicut in simili dicit glosa in c. dilectissimis xn. q. 1. Aduertat summus pontifex ad dieta Prosperi in libro de vita contemplatiua, vbi inter alia sic ad nostrum propositum ait "pastor ecclesie hiis, quibus sua sufficiunt, non debet aliquid ero- gare, quoniam quidem nichil aliud sit habentibus dare quam perdere, nec illi, qui sua possidentes dari sibi aliquid volunt, sine grandi suo peccato, vnde pauper victurus erat, accipiunt. De clericis quidem spiritus sanctus dicit: peccata populi mei comedunt. Sed sicut nichil habentes proprium, non peccata, sed alimenta quibus (indigere videntur, accipiunt, ita possessores non alimenta, quibus) habundant, sed aliena peccata suscipiunt“. Hec ille, que verba habentur 1. q. 1. pastor. Imitetur denique apostolum, qui vt pseudo- apostolis malignandi occasionem tolleret, a sumptibus ecclesie eciam licitis abstinebat; et si quo tempore aliqua sibi neccessitas inminebit, non deerunt iuris remedia, quibus et de- cimas et alia subsidia imponere poterit, vt in Cle. 11. de deci. et in c. cum secundum apo- stolum de preben. Ex quibus patet, quod Romani pontificis responsio nulli equitati aut racioni consentanea fuit; debuisset saltem prius recipere sacri concilii decreta, quod profecto, si eius bonam vidisset intencionem, in nullo sibi defuisset, quoniam paternis neccessitatibus extantibus satis atque satis habunde occurrisset. Ille enim annate instante tunc temporis neccessitate indicte extra omnem iuris disposicionem fuere, qua omnino nunc cessante cessare vtique debent; vt enim in suis decretis Innocencius ait, "quod (neccessitas) pro remedio recepit, cessante vtique neccessitate, cessare debet pariter quod vrgebat, quia aliud est ordo legittimus, aliud vsurpacio", vt habetur 1. q. vin. quod pro remedio. Et nunc presertim reuocande et extinguende sunt, cum in maiorem abusum illas vigere circumspi- cimus, cum non modo suis temporibus exiguntur, scilicet post habitam possessionem pro- uisi, et certis terminis infra annum, sed in ipso inicio antequam littere haberi possint, et sic promocionis tempore, vt pocius pro ipsa promocione, quam pro subsidio aliquo exigi videantur. Consideret Romanus pontifex, quod olim summi pontificis eleccio presentabatur imperatori, et cum eius consciencia et iussu consecrabatur electus, et tempore ipsius pre- sentate eleccionis ipsi imperatori iuxta antiquam consuetudinem certa pecunie summa per ipsum electum seu eius nomine dabatur, vt est textus cum glosa in c. Agatho et c. quia sancta LXIII. dist. Equum enim videbatur, vt aliqua imperatori reciprocacio beneficiorum fieret ; dabatur enim illud non pro consensu habendo, sed in recognicionem beneficiorum Romane ecclesie a principibus ecclesie collatorum, quod quidem nullo alio tempore con- gruencius fieri videbatur, quam cum eleccio pontificis confirmari debeat. Sed cum postea 148*

Strana 1180
1180 Liber XII. Caput XLVI. o temporibus deprauatis cepisset illud importune et tamquam debitum exigi, ita vt videretur pocius pro ordinacione, quam in beneficiorum recompensacionem dari, peroptime visum fuit pape et tune temporis imperatori, vt illa retribucio amplius non fieret, vt notat archi- dyaconus in dicto e. Agatho. Si ergo imperator a iure suo recessit, ne quispiam sinistri quippiam in dacione et collacione spiritualium presumeret, quanto forcius debet hoc ipse summus pontifex facere, qui bonorum omnium debet esse speculum atque exemplar? Hine concilium Eliberitanum "emendari placuit, vt qui baptizantur, vt fieri solebat, nummos in concham non mittant, ne sacerdos quod gratis accepit, precio distrahere videatur“ 1. q. 1. emendari; racione enim temporis id, quod alias licitum erat, reprobatur, vt ibi notatur in glosa. Et hoc de prima parte huius particule. Ad id autem quod vestra paternitas annectit, Romanum pontificem per eosdem reuerendissimos dominos cardinales multa alia, que honori et vtilitati huius sacri concilii conueniebant, obtulisse, quodque omnem substanciam et facultates Romane ecclesie pro negocio Grecorum paratus erat exponere, vt iuxta sacri concilii promissionem valeret negocium feliciter consummari, vellet quidem sancta synodus quod sua verba operibus comprobasset; sed rerum exitus edocuit quod illa, si qua dixerit, ex puro et sincero corde minime processerunt. Nam illam sacri concilii promissionem Grecis factam nisus est semper infringere, prohibendo ne Auinionenses pecunias compre- starent, denegando saluum conductum et in indulgenciis concursum; et tandem misit galeas vt ad se illos adduceret, vt illorum colore hoe sacrum concilium dissolueret, cor- reccionem et reformacionem euitaret et conciliorum auctoritatem totaliter infringeret. Hec quidem ita nota sunt, vt nulla hominis persuasione indigeant. Quod autem annectitis tercio, quod sacrum concilium hortatus fuit ad ecclesie reformacionem et se ipsum primum exhi- buit reformandum, et quod tollantur Romane curie abusus, pro Deo, si hec ex corde dixit, cur ille, cum sacrum concilium ipsum et eius curiam tetigit, refugit, recalcitrauit, et omnem sacri concilii iurisdiccionem denegauit, quam in sua adhesione et sua oblacione per vos allegata aperto ore professus est? Nemo est, qui has artes non cognoscat; verbis quidem rudes decipiuntur, sed intelligentibus non leue est dare verba; nam etsi ex corde loquebatur, cur ipse tamquam summus pontifex et vicarius Jhesu Christi se ipsum non corrigit, sue curie abusus non extirpat, et non prestolatur vt ab aliis reformetur? Non pigeat proprios errores corrigere, qui positus est vt aliorum corrigat errores, vel saltem pacienter toleret vt a sancta synodo, vti par est et ipsemet pollicitus est, corrigatur. In vltima parte huius particule dixit dominacio vestra, quod summus pontifex dolet et con- queritur, quod ad multa hoc sacrum concilium manus apposuit, que solebant per concilia eciam vacante papatu summis pontificibus futuris reseruari. Ad hoc respondetur, quod omnia hic attemptata et horum maiora legimus et vidimus per sacra concilia explicari et agitari; vidimus enim et legimus summos pontifices in causa heresis, scismatis et criminis ad generalia concilia euocari, et ibidem aliquando se purgasse, nonnunquam absolutos fuisse, aliquando autem et sepenumero eciam diebus nostris vidimus deponi, vt in c. si papa, cum glosa XL. dist., in §. nunc autem, cum glosa xxI. dist., xvil. dist. hine colligitur et n. q. vn. §. item cum Balaam v. item Jeronimus refert, et 11. q. v. mandatis et c. audi- tum et Jeronimus ix. dist. si duo contra fas, iuncta glosa per archidyaconum in c. in fidei fauorem de he. lib. vi. cum similibus ; ac eciam obedienciam sibi fuisse subtractam, vt in c. Anastasius xix. dist., et hodie vltra iura predicta habemus saluberrimum decretum con-

Strana 1181
Liber XII. Caput XLVI. 1181 cilii Constanciensis. Legimus insuper cardinales in synodo fuisse depositos a patribus de concilio vt papam, et refert in c. ex gestis de cle. non resid. Insuper patriarcham absque restitucione eciam legimus a synodo Calcedonensi fuisse dampnatum, vt in c. in tantum xxI. dist., et eum dampnarunt sancti patres concilii, vt ibi. Episcopos autem multos legimus et dampnatos et restitutos per sacra concilia, vt in c. Johannes Chrisostomus; et in aliquibus libris est palea L. dist. et x1. q. 111. si quis episcopus et v. q. 1111. nullus episcopus. Item synodus excommunicat, et sic exercet censuram ecclesiasticam xl. q. 111. certum, et in c. si quis episcopus et c. sicut de hereti.; et Gregorius vir sanctissimus et doctissimus dixit „cunctas vero, quas prefata veneranda concilia personas respuunt, respuo, et que venerantur amplector, quia dum vniuersali sunt consensu constituta, se et non illa destruit quisquis presumpserit absoluere quos ligant, aut ligare quos absoluunt“, que verba tamquam mul- tum generalia satis notanda sunt. Apostoli quoque simul, non tantum Petrus, primum epi- scopum post domini resurreccionem elegerunt, videlicet Mathiam in locum Jude, vt patet in apostolorum actibus et in c. cléros in principio xxI. dist., vbi dicitur quod, "cleros et clericos hine appellatos credimus, quia Mathias electus est, quem primum per apostolos legimus ordinatum" etc.; quod autem Mathias fuerit in episcopum ordinatus, patet per illum psalmiste versum „et episcopatum eius accipiet alter", de episcopatu Jude loquens, vt interpretatur scriptura in actibus apostolorum, et supra lacius dixi. Demum successiue in singulis ciuitatibus episcopos et presbiteros apostoli ordinauerunt; leuitas eciam per eosdem apostolos ordinatos legimus, quorum maximus fuit beatus Stephanus, subdyaconos quoque et acolitos ecclesia procedente tempore sibi constituit. Hec leguntur xx1. dist. §. 1. in fine, certumque est quod episcoporum cetus in locum apostolorum surrogatus est, vt in c. in nouo xXI. dist. et in c. quorum vices LXVIII. dist., et in c. dominus xCII. dist. et in c. manus quoque de conse. dist. v.; eadem ergo potestate funguntur, vt inquit Augustinus in dicto c. quorum vices, et textus in dicto c. manus et in aliis proxime allegatis. Hinc dicit textus notabilis in c. vrbes LXXX. dist., quod "vrbes et loca, in quibus primates pre- sidere debent, non a modernis sed multis ante aduentum Christi sunt statuta temporibus, quorum primates gentiles eciam pro maioribus negociis appellabant; in ipsis vero vrbibus post adventum Christi apostoli et eorum successores patriarchas et primates posuerunt.“ Iste est textus formalis in dicto c. vrbes, ex quo patet, quod nedum apostoli, sed eciam successores instituerunt patriarchas et primates. Non ergo hec potestas a sacris conciliis alienata est, quam sancti apostoli et successores exercuisse leguntur, qui hoc non fecis- sent, si potestas eis non affuisset. In simili dicit textus in c. Lugdunen. ix. q. 11. et nimi- rum, nam et ipsa summi pontificis eleccio ipsi sacro concilio a domino delata est, vt in c. fi. LXXVIII. dist. et in c. quia sancta LXIII. dist., et alibi dicit textus notabilis, quod dispo- sicione apostolorum, ordinante domino, primitus episcopi sunt constituti, vt habetur in c. vno vill. q. v. Preterea sacra synodus nomine ipsius synodi canones edidit ad correccionem ecclesie ; dicit enim textus in c. habeo librum xvI. dist., quod synodus diuinitus inspirata iterum Constantinopolim congregata est, et canones numero centum et duo ad correccio- nem ecclesie promulgauit, et loquitur de concilio Constantinopolitano, quod est vnum de illis, que ecclesia vt sancta euangelia veneratur et colit, vt in c. sicut xv. dist. et c. sancta octo xvI. dist. Quinymo videtur velle textus Gregorii pape in dicto c. sicut, et professio quam solebat facere Romanus pontifex, vt habetur in dicto c. sancta xvi. dist., quod papa

Strana 1182
1182 Liber XII. Caput XLVI. non possit in aliquo mutilare, violare, seu mutare statum vniuersalium conciliorum; archi- dyaconus tamen post Hugonem in dicto c. sicut illum textum in hoc restringit in hiis, que ad fidem pertinent et salutem, et generalem statum ecclesie, et hoc dicit per illa verba ibi „fidei structura consurgit, et cuiuslibet vite accionis norma consistit“. Optime ad predicta faciunt verba Leonis pape in c. requiritis 1. q. vi1., "quod iam multis est dampnatum con- ciliis, nulla possumus penitencia subuenire, et tot spiritualibus patribus obuiare, sed in illorum patrum sentencia me conuenire", nec ibi agebatur de illis tribus, ad que archidyaconus restringit illum textum in dicto c. sicut. Ad idem c. post translacionem in fine de renun., item alibi Leo papa "priuilegia ecclesiarum et monasteriorum, sanctorum patrum auctoritate instituta, nulla possunt auctoritate conuelli, nulla nouitate mutari, in quo opere auxiliante Christo videlicet exequendo, huius sancte sedis pontificibus neccesse est perseuerantem exhibere famulatum". Que verba sunt valde notanda, nam etsi fatear, quod vltra illos tres casus, per archidyaconum supra narratos, possit papa venire contra conciliorum statuta, non tamen potest hoc sine causa racionabili facere, vt nofanter dicit Gracianus in §. hiis ita xxv. q. 1. ibi "valet ergo, vt ex premissis colligitur, sancta Romana ecclesia quoslibet suis priuilegiis munire, et extra generalia decreta quedam speciali beneficio indulgere, consi- derata tamen racionis equitate, vt que mater iusticie est, in nullo ab ea dissentire inue- niatur“. Hec ille. Videatur eciam in c. Nicena xxxI. dist., vbi dicit textus, quod Nicena synodus volens corrigere vitam hominum in ecclesiis conmorancium leges edidit, et infra „hine papa concilia appellat sancta, tum propter auctoritatem, tum propter spiritus sancti assistenciam" xvI. q. 11. visis, et in dicto c. sancta et xCvI. dist. bene quidem, cum multis similibus. Item Calcedonense et Constantinopolitanum concilia fecerunt statuta super symonia 1. q. 111. ex multis in textu, et in c. si quis omnem 1. q. vil., item super monialibus xx. q. 111. virgines, et vt totum complectar, eciam super vniuersalis ecclesie statu, vt in c. que ad perpetuam, et in c. sunt quidam xxv. q. 1. Potest eciam inmutare formam sacramen- torum eciam vacante sede apostolica, de quo per archidyaconum in c. porro LXVI. dist. Audit causas speciales, eciam matrimoniales, et eas decidit, et debitam penitenciam trans- gressoribus imponit, vt in c. 1. de spon. et in c. certum xi. q. 111. ibi, si ante finite cause sue examinacionem a synodo abire presumit, vt in c. in loco v. q. 1111. Et nimirum, nam sicut ad concilia prouincialia omnes deferuntur indifferenter cuiuslibet prouincie cause, vt in c. scitote vi. q. 11i., eodem modo et forcius in concilio vniuersali tocius vniuersi cause deferri possunt, vt patet in iuribus superius allegatis et in c. Jo. L. dist. Nam et Christus sue ecclesie, per generale concilium representate, vniuersaliter iurisdiccionem tri- buit per illa verba „si peccauerit in te frater tuus etc., dic ecclesie; qui autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“ Mathei xVIII., vbi submisit Christus „amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt alligata et in celo“ etc. Per que verba patet, quod sacris conciliis competit eciam iurisdiccio coherciua, et quod illa auctoritas non loquatur de solo papa, patet ex illis verbis, que inmediate submisit Christus "amen dico vobis“ etc. et aperte voluit Jheronimus in c. omnibus xXIIII. q. 1. Quinymo dico, quod non legitur in aliqua parte euangeliorum, quod Christus ita aperte dedit potestatem coherciuam Petro, sicut dedit ipsi ecclesie per episcopos representate, vt supra dixi; ex quibus patet, quod sacrum concilium potest in suis gestis exercere pote- statem coherciuam. Ad idem xI. q. III. certum, vbi excommunicatur non veniens ad syno-

Strana 1183
Liber XII. Caput XLVI. 1183 dum, sacerdotum respuens obedire preceptis. Statuit insuper concilium super eleccionibus, vt in c. Osius et c. cum in cunctis de elec.; item super psallendi modum in ecclesia, vt in c. de hiis xiI. dist. et c. placuit xIII. dist.; et leges concilii dicuntur leges ecclesie, vt in c. leges i11. q. vi., vbi dicit papa „leges ecclesie apostolica firmamus auctoritate", et sic videtur quod ecclesia sine papa siue concilium possit leges condere, dummodo sit legittime congregatum. Non enim ad validitatem et robur eorum, que in concilio aguntur, requiritur presencia pape aut suorum legatorum, sed satis est concilium esse auctoritate Romani pontificis congregatum, vt dicto c. leges, ad idem c. 1. et 11. et c. multis xvII. dist., et c. dudum 111. q. vi. et in c. nullus vi. q. 1111. Quinymo et sanctorum conciliorum aucto- ritate et statuto processit, vt sine Romani pontificis auctoritate concilia minime congre- gentur, ne fortassis quilibet pro suo libito auderet concilia congregare, quorum exitus scandala generare potuisset, vt probatur in dictis c. multis et dudum, vbi dicitur, quod tam a sanctis apostolis, quam sanctis patribus institutum fuit, vt non congregetur concilium generale sine auctoritate Romani pontificis. Et si bene predicta ponderentur, nil iurisdic- cionis in ecclesia Dei est, quod per sacra concilia legittime congregata exerceri non possit; quinymo papa per se in concilio presidens allegat non solum in agendis consilium, sed eciam consensum et auctoritatem concilii. Ad hoc xxIII. dist. in c. in nomine domini, in verbis "quod si quis", vbi inter alia verba dicit papa "si quis contra hoc nostrum decre- tum synodali sentencia promulgatum", item in deposicione duorum episcoporum hiis verbis vsus est „igitur decernente nobiscum sancta synodo in presencia depositi, et ab officio sacerdotali excommunicati, ac a regimine episcopatus alienati indubitanter existunt", vt habetur 11. q. 1. scelus. Ad idem c. nimis de iureiurando, vbi papa dicit „sacra aucto- ritate concilii prohibemus", et in c. bene quidem xcvi. dist., vbi papa in concilio existens sic ad concilium inquit "potest vestrum iudicare concilium" post principium ; et sic eciam in pape presencia potest concilium iudicare. Ad idem ibi sancta synodus, vbi congregacio prelatorum sine papa, eius tamen auctoritate inita, appellatur sancta synodus. Hiis eciam addenda sunt que notat in simili archidyaconus in §. 1. xvII. dist., vbi dicit, quod statutum concilii dicitur, siue dicatur "nos concilium“, siue "nos archiepiscopus cum consensu con- cilii", secus si dicat "nos archiepiscopus de consilio fratrum nostrorum", nam tune sta- tutum refertur ad ipsum archiepiscopum, quia concilium non neccessitat, vt in c. cum olim de arbitr. et in c. cum in veteri de elec. Ita dicendum in simili, quod vbi papa dicit „sta- tuimus de consensu concilii" vel "nobiscum decernente concilio" vel per verba similia, quod statutum est pocius concilii, quam ipsius pape. Ex quibus patet, quod papa non dolere nec conqueri de hoc sacro concilio debet, sed gracias agere, cum multa alia grandia agere potuerit, (aquibus) tamen abstinuit. Et si dicatur quod indulgencias concesserit plenarias, quas papa dumtaxat indulgere consueuit, respondetur primo, quod concilium Senense iam fere indulgencias similes concessit sub hiis verbis „sacrosancta generalis synodus Senensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans etc., statuit quod quicumque capientes hereticos, et in potestatem ordinariorum vel inquisitorum heretice prauitatis effectualiter ponentes, vel eos quos retinere seu capere non possunt, de eorum territoriis expellentes vel bannientes, seu eciam requisiti brachium seculare contra tales prestantes, eam indulgenciam consequantur, que dari consueuit proficiscentibus in sub- sidium terre sancte“. Hanc autem, que in subsidium terre sancte dari consueuit, plenariam

Strana 1184
1184 Liber XII. Caput XLVI. fore nemo est qui nesciat, vt aperte notatur in c. ad liberandam de hereti., et erat illa Senensis synodus in foribus, vt ita dixerim, Romane vrbis, in qua tunc Martinus papa resi- debat, nec reclamasse apparet. Preterea satis iure defendi potest has indulgencias sacra concilia concedere posse, primo per ea, que notat Innocencius in c. quod autem de peni. et remis., vbi tractans de hiis indulgenciis eciam plenariis inter cetera querit, vnde habetur quod papa vel alii prelati has indulgencias concedere possunt, et respondet, quod ex spe- ciali priuilegio Christi per illa verba concesso "quodcumque ligaueris super terram“ etc.; sicut enim potest ecclesia facere statuta ligando eos, qui alias non essent ligati, nisi esset constitucio, sic potest facere constitucionem absoluendo, et subicit "et non mireris, quod in veteri testamento has indulgencias non concedebant, quia apud illos sacerdotes non erat potestas clauium , nee ligandi aut soluendi", et sufficere nobis debeat quod ecclesia sic consueuit facere. Et licet non habeamus ista manifesta testimonia ante tempus Gre- gorii, tamen credendum est secundum eum, quod et ante concedebantur, licet non ita fre- quenter; ante enim tempus Gregorii omnes christiani, qui erant catholici, erant ita per- fecti, quod raro hiis indigebant. Item adducit pro ista potestate concedendi has indulgen- cias, quia apostoli maiora hiis conferebant suis, quia sanabant infirmos secundum eum, et submittit septem neccessaria ad hoc vt valeant huiusmodi indulgencie, et ponit pro primo potestatem ligandi atque soluendi, quam dicit esse apud prelatum eciam malum. Ex quibus (verbis) Innocencii satis potest elici, quod sacrum concilium, ecclesiam totam representans, potest indubie tales indulgencias eciam plenarias concedere, primo ex eo quod dicit harum virtutem prodire ex illo priuilegio ligandi et soluendi per Christum tributo. Certum autem quod illud priuilegium fuit principaliter ecclesie, licet in personam beati Petri collatum, vt firmat Augustinus in c. quodcumque xxiIII. q. 1., et non solum in habitu sed eciam in actu et exercicio, vt voluit aperte Jheronimus in c. omnibus, eadem causa et questione, vt supra ex multis monstratum est. Hoc idem aperte sentire videtur sanctus Ciprianus episcopus et martir, et sciencia doctissimus, vt colligitur ex suis dictis relatis in c. loquitur xxIIIl. q. 1., vbi inter cetera sic dicit: "loquitur dominus ad Petrum „ego dico tibi, tu es Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam"; super vnum edificat ecclesiam, et quamuis apo- stolis omnibus post resurreccionem suam parem potestatem tribuat, et dicat „sicut misit me pater, et ego mitto vos, accipite spiritum sanctum", tamen vt vnitatem manifestaret, vnitatis eius originem ab vno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant vtique ceteri apostoli, quod Petrus fuit, pari consorcio prediti et honoris et potestatis; sed ab vnitate exordium proficiscitur, vt ecclesia Christi vna monstretur, quam vnam ecclesiam in cantico quoque canticorum spiritus sanctus ex persona Christi designat, dicens "vna est columba mea, perfecta mea, et vna est matris sue electa genitricis“ et cetera. Hec ille. Ad idem textus in c. in nooo xxI. dist., et tanto forcius hec vera sunt, quanto eciam specifice apostolis omnibus, qui per episcopos representantur, hanc potestatem contulit ipse idem Christus dicens "amen dico vobis, quecumque ligaueritis super terram, erunt ligata et in celo, et quecumque solueritis super terram, erunt soluta et in celis". Nec quisquam dicat hanc auctoritatem domini debere ad forum penitenciale restringi; sed indulgencie publice referuntur ad forum iarisdiccionis, vt Innocencius hoc vltimum sentit in dicto c. quod autem et in c. cum ex eo de peni. et remis., quia dico quod verba prece- dencia in illa auctoritate innuunt aperte contrarium, dum loquuntur de correccione per

Strana 1185
Liber XII. Caput XLVI. 1185 ecclesiam fienda, que est publica et iurisdiccionis non penitencialis; verba enim prece- dencia et sequencia declarant, vt in l. si seruus plurium ff. de lega. 1. et in c. solite de maio. et obe. cum similibus. Secundo hoc idem quod ecclesia possit, sentit idem Inno- cencius in premissis verbis ex sua illacione, quam facit de potestate condendi constitu- cionem, seu ligandi per eam, ad potestatem absoluendi per huiusmodi indulgencias; nam illa auctoritas "ligaueris“ etc. debet exponi scilicet per statuta vel precepta, vt notat idem Innocencius in c. quanto de consuet. et in dicto c. quod autem, certumque est, quod sacra concilia illarum auctoritatum vigore valeant quecumque statuta quantumcumque super rebus grauibus edere, ligando vbi opus est, vt supra ex plurimis probaui, ergo et statuere absoluendo per viam indulgenciarum. Tercio hoe idem sentit ex premissis Innocencius, dum ex potestate apostolorum voluit inferre ad potestatem ecclesie; si ergo apostoli illa et maiora facere poterant, ergo et episcoporum concilia, que successerunt in locum col- legii apostolorum, vt supra monstratum est. Quarto hoc idem sentit Innocencius, dum dixit, quod in hiis indulgenciis concedendis requiritur potestas ligandi et soluendi, que est eciam apud prelatum malum. Sed hec potestas indubie est apud sacrum concilium, vt supra multipharie multisque modis monstratum est; ergo et apercius hanc ligandi et soluendi potestatem sacro concilio competere vltra predicta, que tamen hoc satis probant, osten- ditur, quia in sancto die penthecostes spiritus sanctus descendit nonnisi super congre- gatos in vnum, ad ostendendum quod ipsius virtus forcius operatur in congregacione plu- rium episcoporum seu sacerdotum quam (in) dispersis. Vnde Christus post resurreccionem dicturus apostolis "quorum remiseritis peccata, remittentur eis", premisit spiritum sanctum, vnde contulit omnibus simul existentibus potestatem remittendi peccata vna cum spiritu sancto, quod non legitur sie fecisse eis disgregatis ; nec in hoc maiorem potestatem dedit Petro quam ceteris apostolis simul. Item eisdem apostolis, et per consequens episcopis dixit „si duo ex vobis consenserint super terram, de omni re quam pecierint, fiet eis a patre meo", et iterum „vbicumque duo vel tres congregati sunt in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum", nimirum, vt inquit Gracianus XxIIII. q. 1. §. si autem, cunctis osten- dens se non habitare in cordibus eorum, qui superbe in singularitatem secum a corporis Christi compage semetipsos abrumpunt. Non ergo negare possumus, quin episcopi con- cilium facientes hanc potestatem indulgencias concedendi habeant ; alias ecclesia non haberet, que per ipsos sic congregatos representatur, vt in c. 1. xxv. q. 1. et in c. leges ecclesie 111. q. vi., presertim cum Christus omnibus apostolis dixit "sicut misit me pater, ita et ego mitto vos", suam per hec verba transferens in eos potestatem, vt ait Ciprianus in dicto c. loquitur. Vnde quemadmodum Christus potestatem in terra dimittendi peccata habuit, et sic facto exercuit, dum Marie Magdalene dixit, ac eciam paralitico „dimittuntur tibi peccata multa", ita et apostolis eandem potestatem tribuit. Hine Clemens beatus in sua epistola dixit inter alia, quod beatus apostolus Petrus aiebat episcopos vices aposto- lorum gerere dominum edocuisse, et reliquorum discipulorum vicem tenere presbiteros, et si quis aliquem ex hiis scandalizaret, grauissimam sibi penam inferri debere predicabat. Et post quedam refert eundem beatum Petrum euangelizasse sanctam ecclesiam inmaculatam omnes seruare debere, cuius claues episcopos esse dicebat. Ipsi enim habent potestatem claudere celum, et aperire portas eius, et qui claues celi facti sunt, et qui eos tangit, tan- git pupillam eius ; que verba valde in materia nostra notanda sunt, inferunt enim claris- Scriptores II. 149

Strana 1186
1186 Liber XII. Caput XLVI. sime ad hanc potestatem indulgencias eciam plenarias concedendi. Preterea si episcopi prius habebant indifferenter hanc potestatem, dummodo discrete ea vsi fuissent, vt in c. accedentibus de exces. prelat. et c. quod autem de penit. et remis., sed postmodum quia ea abutebantur indiscrete illas concedendo, per quas penitencialis eneruabatur satisfaccio, Innocencius tercius in concilio generali ipsorum potestatem restrinxit, vt habetur in c. cum ex eo de penit. et remis. Vnde cum hec potestas non fuerit restricta, nisi episcopis singu- lariter consideratis, non autem concilio generali, dicendum neccessario restat, quod illa potestate generalia concilia vti possunt, quia quod non mutatur, quare stare prohibetur l. sancimus c. de testam., et ab antiqua disposicione tantum recessum est, quantum in nouo iure reperitur mutatum l. precipimus c. de appell. et 1. commodissime c. de libe. et de post. Preterea videmus, quod eciam presbiteri possunt in foro penitencie anime indul- gere plurimum ipsis penitentibus, licet non possint dare litteras indulgenciarum, quia hoc vltimum est iurisdiccionis, quam ipsi non habent; sed prouidere possunt in absolucione penitentis diuersos modos liberandi ipsum a peccatis, quod est tantum officium sacerdotale secundum Innocencium in dicto c. quod autem. Ego autem ad hoc allego notabile dictum Augustini in libro de penitencia, cuius verba ad propositum sunt per Gracianum translata in c. quem penitet de penit. dist. 1., vbi sic inquit „ipsi enim sacerdotes plus iam possunt proficere, plus confitentibus parcere, quibus enim remittunt remittit Deus ; Lazarum enim de monumento iam suscitatum obtulit dominus discipulis soluendum, per hoc ostendens potestatem soluendi concessam sacerdoti. Dixit enim „quodcumque solueritis super terram, soluetur et in celo", hoc est ego dominus et omnes sancti angeli mei laudant nobiscum et confirmant, quos (ligatis et soluitis. Non dixit: quos) putatis ligare et soluere, sed in quos exercetis opus iusticie aut misericordie, alia autem opera vestra in peccatores non cognosco“. Hec Augustinus vbi supra, que verba sunt in materia nostra plurimum notanda. Hinc glosa in c. mensuram de penit. dist. 1. querit "quid si sacerdos minorem penam imponat quam debet“, et respondet „si est ordinarius eius iudex siue sacerdos, et dispensandi animo hoc faciat, sufficit illa licet modica ad delendum peccatum“, et sic proprius iudex siue sacerdos potest dispensare cum peccatore circa quantitatem pene ; quanto ergo forcius concilium generale episcoporum totam ecclesiam, cui potestas ligandi et soluendi collata est, repre- sentans hoc poterit ? Et hee de ista particula duodecima. Nunc ad particulam decimam ter- ciam condescendo, in qua dominacio vestra dicit, quod quantum ad obseruanciam decretorum sacri concilii attinet, asserit ipse summus pontifex nusquam minus quam hic, vbi facta sunt, (seruari), nec in aliquo loco ita sepe violari sicut in propria officina; et quod nos dicimus de sentenciis nostris, itidem dicit ipse et amplius de sentenciis in curia legittime latis, (que) hic passim in dubium refricantur. Id ipsum quod de violacione promissionis in adhesione facte conquerimur, conqueritur et ipse de non seruatis quibusdam promissionibus syno- dalibus sibi factis. Ad hec respondendo miratur sancta synodus, si talia summus pontifex asserat, nunquam enim hec sancta synodus sua decreta, presertim indispensabilia, vt de annatis non recipiendis, violauit nec reliqua. Dispensauit forte aliquando in aliquibus, in quibus boni mores minime deseruntur, neccessitate vel vtilitate dispensacionem suaden- tibus ; sed proch dolor ipse summus pontifex, qui pre aliis debet esse illorum decretorum executor, ea semper contempsit, posthabuit, et respuit ecclesie auctoritatem, cui parere debebat, contempnendo. Aduertisset ad illud Damasi pape inquientis, quod „viola-

Strana 1187
Liber XII. Caput XLVI. 1187 tores canonum voluntarie grauiter a sanctis patribus iudicantur, et a sancto spiritu, a quo dictati sunt, dampnantur, quoniam blasphemare spiritum sanctum non incongrue videntur, qui contra eosdem sacros canones, non neccessitate conpulsi, sed libenter, vt premissum est, aliquid aut proterue agunt aut loqui presumunt, aut facere volentibus sponte consen- ciunt ; talis enim persumpcio manifeste vnum genus (est) blasphemancium spiritum sanc- tum, quoniam vt iam prelibatum est, contra eum agit, cuius iussu et gracia sancti canones editi sunt.“ Hec ille xxv. q. 1. violatores. Ponderent ergo ex premissis, quantum Romanus deliquerit pontifex sacri concilii decreta nullo modo recipiendo. Circa sentencias vero debuisset illum virum sanctissimum et doctissimum Gregorium papam imitari, inter alia sic inquientem „cunctas vero personas, quas veneranda concilia respuunt, respuo; quas vene- rantur, amplector, quia dum vniuersali sunt consensu constituta, se et non illa destruit quisquis presumit absoluere quos ligant, aut ligare quos absoluunt“, xv. dist. sicut. Hec de sentenciis pape erga sacrum concilium non legimus, cum ipse papa faciliter errare tamquam homo possit, sacrum autem concilium minime, saltem in hiis que fidem et ecclesie reformacionem, et animarum salutem, et vniuersalis ecclesie statum concernunt. Non est ergo inter sacrum concilium et papam quoad eorum sentenciam rectam sana com- paracio, et presertim propter illos curie Romane abusus, quia vere sepe iudices deuiare compellunt. Denique cunctis liquet, vt vltimum attingam, Romanum pontificem suam adhe- sionem solempnem et publicam non modo violasse, sed nunquam tenuisse, cuius verbum aut sacrum aut sacrilegum est; sacrum autem concilium nil sue sanctitati conciliariter promisit, quin illud execucioni mandauerit, nec contrarium huius doceri poterit. Sed ve assumenti execucionem in peccatis; in illis enim, vt canon inquit, magis plectibilis est offensa, per quos ad excusandas excusaciones in peccatis delinquendi vsurpatur auctoritas, vt in c. inter dilectos de excessib. prelat. Et hec de ista particula. In quarta decima par- ticula premissis quibusdam ad pacem exhortacionibus, quibus supra satis responsum fuit, subicit dominacio vestra vnum pacis medium. Dicitis enim, quod pridem serenissimus dominus imperator Romanorum suis nunciauit oratoribus summum pontificem omnium con- trouersiarum, quas cum huius sacri concilii patribus habet, velle suam imperialem maie- statem iudicem et arbitrum facere, si patres huius sacri concilii id ipsum agere decreue- rint, sicut vt dicitis certe tenentur ; etenim (si) summus pontifex id egit, magis hoc con- cilium facere debere existimat vnusquisque. Plurima enim in hoc sacro concilio exhibuit ipse imperator dileccion is testimonia: scimus omnes, quanta fecerit, quotque se submiserit laboribus ac periculis, vt nos protegeret, concilium fundaret, stabiliret et augeret; et aliqua alia dicitis, que ipsius serenissimi domini imperatoris affeccionis erga sacrum con- cilium sunt euidentissima argumenta. Quod si tale compromissum in suam serenitatem fiet, arbitramini pacem omnino secuturam, quinymo dici pax facta poterit. Ad hanc particulam respondendo non negamus, ymo firmiter asserimus prefatum dominum imperatorem ecclesie sancte Dei, et huic sacro concilio ipsam representanti plurimum, vti decet catholicum prin- cipem et ecclesie aduocatum et defensorem, affectum, ac per suam maiestatem ecclesie pacem et vnitatem in concilio Constanciensi fuisse redditam, et hic ecclesie et sanctorum conciliorum auctoritatem mira deuocione et sedulitate fuisse conseruatam et defensam. Quamobrem in sua serenitate sacrum concilium tamquam in catholico principe plurimum et quantum dici potest confidit; sed ex alio capite locum et effectum quod proponitis habere 149*

Strana 1188
1188 Liber XII. Caput XLVI. non potest. Estne ecclesie sancte Dei conueniens, vt causa fidei et potestatis fundamentalis ecclesie, de qua principaliter agitur, in aliquem, presertim laycum, quantumcumque reli- giosum et catholicum compromittatur, cum in causis fidei ipse papa teneatur vniuersale congregare concilium, vt est textus iuncta glosa in c. Anastasius xix. dist. et in c. cum quibus xxIIII. q. 111. et c. Achacius eadem causa q. 1. Conpromittereturne, an sacri concilii decreta sint per papam recipienda, an citari per concilium potuerit, an papa concilium dissoluere valuerit, an reformacio ecclesie fieri debeat, an per concilium papa puniri possit? Suntne hec compromissibilia ? Certe minime tamquam indispensabilia, vt in c. pre- terea de transac., et si in causis matrimoniali, liberali et criminali tamquam maioribus compromitti non potest, quia in eis exigitur maioris iudicis auctoritas, vt in c. penultimo de resti. in inte. et l. non distinguemus §. Julianus et §. de liberali. ff. de arbitris, quanto foreius nec in causis prescriptis longe grauioribus et maioribus compromissum admitti non debet? Quis preterea in scriptis articulis de iure dubitare potest, nisi in heresim incideret, cum omnia predicta per sacra concilia declaracionem certam et diffinicionem acceperunt? Nonne hereticum esset aliter tenere quam ecclesia determinauerat, de hereti. ad abolendam et xxIIII. q. 111. heresis, in c. 1. et n1. de sum. tri. cum infinitis similibus. Potestne super re clara et decisa fieri compromissum, cum transaccio solum fiat super re dubia et lite incerta, vt in l. 1. et 1. post rem iudicatam ff. de transac., et in l. in summa ff. de condic. in- debi. et in c. exposita, cum sua glosa de arbi. Attendite preterea, si exemplum querimus, queso, quid imperator Constantinus diuina clemencia inspiratus patribus Niceni concilii, diuersos accusacionis libellos contra se inuicem eidem imperatori porrigentibus, egit. Suscepit quidem a singulis libellos, quos simul omnes in sinu suo continens, nec in eis quod contineretur aperiens, ait ad episcopos "Deus vos constituit sacerdotes, et potestatem vobis dedit de nobis quoque iudicandi, et ideo nos a vobis recte iudicamur. Vos autem non potestis ab hominibus iudicari; propter quod Dei solius in terris expectate iudicium, et vestra iurgia, quecumque sunt, ad illud diuinum reseruentur examen; vos enim nobis a Deo dati estis dii, conueniens non est, vt homo iudicet deos, sed ille solus de quo scriptum est „Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos discernit", et cum hec dixis- set, omnes querimoniarum libellos iussit exuri, ne innotesceret illi odium et sugillacio sacerdotum. Hec leguntur in libro conciliorum, et in parte posuit Gregorius in suo canone xi. q. 1. sacerdotibus. Theodericus quoque rex ex diuersis prouinciis ad vrbem Romanam sacerdotes conuenire constituit, vt sanctum concilium iudicaret de hiis, que vene- rabili pape Symacho, presuli apostolice sedis, ab aduersariis ipsius inpingi dicebantur. Tandem congregata synodo serenissimus ille rex Deo inspirante ait synodalis esse arbitrii in tanto negocio sequenda prescribere, nec aliquid ad se preter reuerenciam de ecclesia- sticis negociis pertinere, conmittens eciam potestati pontificum vt, siue propositum vellet audire negocium siue nollet, quod magis putarent vtile, deliberarent, vt habetur in §. hine eciam xvil. dist. Consideratis et bene premissis digestis admiranda satis est peticio vestra, et presertim dum dicitis sacrum concilium ad hoc teneri, dum non modo sacrum concilium in premissis grauissimis et liquidissimis causis, sed nec quelibet priuata persona eciam in priuatis causis ius suum compromittere teneatur, est enim hec res compromissi libere voluntatis et nullo modo neccessitatis. Et si fortassis dicere velitis sacrum concilium ex honestatis debito teneri, interpretando verba vestra, nec quidem admitti (hoc) potest, quia

Strana 1189
Liber XII. Caput XLVI. 1189 nulla honestas patitur, obstantibus predictis, vt compromissum super prescriptis articulis fiat, quinymo super causis spiritualibus eciam nimis indecens esse dinoscitur laycum arbitrari, vt dicit textus in c. contingit de arbi. Opponat fortassis quis de exemplo Leonis quarti, qui se Ludouici Augusti emendandum iudicio supposuit, vt legitur n1. q. vn. nos si incompetenter. Dissimilis omnino profecto casus ; ibi enim de crimine solius pape, non autem de causa fidei et fundamento ecclesie, aut decretorum validitate et aliis premissis agebatur. Ibi causa dubia, hic manifesta et declarata per sacra concilia ; ibi de preiudicio persone solius pape, hic de totali ecclesie potestate ; ibi causa non erat cum synodo, nec sancta synodus congregata, (hie synodus est congregata) et tamquam iudex indubitatus. Ibi vt dicit Vincencius et refe- runt Johannes Andree in c. ecclesia sancte Marie de consti. et archidiaconus in dicto c. nos si incompetenter, licet ex humilitate illud Leo papa fecerit, de iure tamen nullo modo se laycorum iudicio submittere valuit; exponitur autem secundum eos illa littera ibi iudicio id est discrecioni. Sed vt totum complectar, potestne sine ecclesie vniuersalis confusione et posterorum periculosissimo exemplo tale fieri compromissum? Diceretur enim et alle- garetur in posterum sacrum concilium papam citare aut punire non posse, nec eum artare ad sacri concilii decreta sustinenda seu suscipienda, ipsumque posse concilium dissoluere, et tandem in ipsa concertacione cum ecclesia peteretur compromissum ad imperatorem, vel alios principes seculares; que res quam sit plena periculis, nemo mentis compos ignorare debet. Et hec de ista particula. Ad quintam decimam et vltimam particulam, in qua domi- nacio vestra reuerendissima dicit, quod si expedicior via premissa sit, nichilominus more periti medici, qui vni morbo plures preuidet medicinas, aliud pacis medium ducitis ape- riendum, videlicet monitorium sacri concilii grauat papam, pape translacio turbat nos ; translacionem dicit ipse fecisse propter monitorium nostrum, nos autem monitorium propter nonobseruanciam decretorum : tollantur pariter monitorium et translacio, et summus pon- tifex certificet nos modis conuenientibus de obseruandis decretis, que talia fiant, vt et simul reformacioni et honori sedis apostolice prouideant, et sic cum pace et honore habebit sacrum concilium optatum, quod quidem per contenciones consequi nunquam poterit. Ad- iicitis, quod cum Greci iam sint in foribus, ne tantum bonum periclitetur, consulitis, vt mox pergant ad portum aliqui prestanciores ex patribus, qui ipsis Grecis omni conatu suadeant, vt huc vel Auinionem aut Sabaudiam proficiscantur, fiatque in hoc exacta et extrema dili- gencia. Si obtineri potest, in nomine domini contentemur omnes et illue accedamus; si vero adhibita omni cura fieri nequeat, cum eis de aliquo (loco) disponatur, nobis tamen tuto et accommodo Grecis ac summo pontifici ; sine Grecis vnio fieri non potest, ipsi autem presenciam pape in concilio illo omnino exposcunt. Et (in) ipso presertim concilio yeu- menico omnium preteritarum dissensionum obliti, cum caritate et vnanimitate pro vnione orientalis ecclesie, et morum reformacione totis intendamus viribus; interim vero, dum ista peraguntur, quiescant hine inde processus et agitaciones; expense autem hactenus facte pro negociis Grecorum in omnem euentum hiis, qui eas fecerint, restituentur omnes. Et vt hee pacis media acceptentur, multis exhortacionibus instat eadem paternitas vestra. Circa pri- mam particule partem, vt pariter monitorium sacri concilii, et summi pontificis translacio auferantur, respondet sancta synodus, vt supra in precedenti particula responsum fuit, quod sine ecclesie confusione et iurisdiccionis sacrorum conciliorum offuscacione et deni- gracione, ac decretorum sacri concilii saluberrimorum vacillacione, posteriorumque perni-

Strana 1190
1190 Liber XII. Caput XLVI. cioso et periculosissimo exemplo hoc pacis medium, si sic nuncupari mereatur, admitti non potest. Et mirandum quod maxima ex illo imminencia pericula percunctata non fuerit pru- dencia vestra; si enim per composicionis viam nunc apertam tollantur monitorium seu citatorium, et pape pretensa translacio, an non ponimus et reuocamus in dubium totam ecclesie vniuersalis et sacrorum conciliorum auctoritatem et potestatem? Dabimus summis pro tempore existentibus pontificibus ex hac facilitate incentiuum et materiam dissoluendi et transferendi generalia pro eorum libito concilia; dicetur enim quod oportuit sacrum concilium citatorium reuocare, si voluit concilii translacionem et dissolucionem tolli obti- nere. O res vtique detestanda et exemplo perniciosa, et tocius status ecclesiastici in futurum turbatiua! Nam citatus super suis excessibus notoriis et totam ecclesiam scanda- lizantibus summus pontifex illico ad miserabile et detestabile dissoluendi et transferendi concilium confugiet refugium; allegabitur quod oporteat citatorium tollere, vt translacio auferatur, negabitur ecclesie iurisdiccio; dicent enim, quod si illa huie sacro concilio compeciisset, citatorium nunquam propter translacionem reuocasset. Numquid insuper non tacite fateremur illam suam dissolucionem seu translacionem valuisse? Numquid, quod deterius est, aperte non confiteremur sacrum concilium in illo citatorio errasse, quod sen- tire catholicum non est, presertim in hiis que ad ecclesie reformacionem pertinent, vt supra in aliis particulis satis ostensum fuit, et per sacrum concilium vobis tunc presidente, oratoribus summi pontificis in illa responsione "cogitanti“ allegatur. Numquid dimittemus cum Dei offensa omnia illa in citatorio contenta facinora incorrecta? Si enim hoc sacrum concilium alias, dominacione vestra reuerendissima presidente media, pacis super pretensa dissolucione admittere propter aliquas ex premissis causis noluit, et iam in eum acerrime animaduertisset, nisi illam pretensam dissolucionem irritam et inanem declarasset, quonam pacto potest idem nunc sacrum concilium, cum de rebus eisdem et grauioribus agatur, hec que appellatis pacis media cum tanta ecclesie confusione et periculo admittere? Si autem tantopere, vt certe debetis, ecclesie sancte Dei veram pacem cupitis, non pigeat Romani pontificis aures indefesse pulsare, vt ecclesie Dei, a qua prefectus est, se humiliet, iurisdiccionem ipsius recognoscat, tollat de facto suam iniquam et notorie iniustam pre- tensam dissolucionem, seu concilii translacionem; desinat scismaticorum conuenticulum congregare, de se et suis actibus non sinat Dei ecclesiam scandalizari, corrigat et tollat nepharios et dampnabiles sue curie abusus, animarum laqueum miserabiliter tendentes, viuat vt decet Petri successorem, vt Jhesu Christi vicarium, concilii sacra decreta reue- renter, vti eum decet et oportet, suscipiat, que sue salutis et tocius populi sunt medica- menta salubria, et si qua in sue anime salutis et subditorum scandalum et interitum contra illa contempta aut facilitate quadam attemptauit, reuocare non procrastinet. Omnia tunc erunt pacata et Dei pace vera referta; tunc omnes sibi eciam vltra quam expediat humi- liabimur, recipiemus eum omni qua decet reuerencia. Si hec iusta et sancta sint, que sacra synodus postulat, et nullo modo pretereunda, iudicet vnusquisque; si autem iustam aliquam aduersus ea excusacionem pretendit, in medium ecclesie per se, aut alium eius nomine pro- ducat. Si iusta erunt, non hesitet quin admittantur, et circa illas opportune apponetur medium; si autem nullas habet iustas, se corrigat modo predicto, et omnia futura cessa- bunt discrimina ; alias facilius nasci scandalum permittitur, quam iusticie veritas, et ani- marum tantarum interitus dampnabiliter admittatur, vt supra satis deductum est. Quod

Strana 1191
Liber XII. Caput XLVI. 1191 autem hec faciendi potestas sacro concilio competat, etsi nemo hesitare debeat, vestra tamen dominacio reuerendissima firmissime, vt arbitramur, tenet. Extat clarissime, magne et vniuersalis synodi Constanciensis censura, cuius verba sunt hec "et primo declarat, quod ipsa synodus in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens et ecclesiam militantem representans, potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que per- tinent ad fidem, dicti scismatis extirpacionem, et ad generalem reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris. Item declarat, quod quicumque, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis seu ordinacionibus, aut preceptis huius sacre synodi, et cuiuslibet alterius legittime congregate super premissis, seu ad ea pertinentibus factis vel faciendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo". Videat pro Deo paternitas vestra, an iurisdiccio sacrum concilium in premissis comitetur. Hee autem Constanciensis synodi censura per sacra concilia Senense et Basiliense subsequenter renouata, confirmata et recensita extitit, nec hoc dominacionem vestram in predictis tunc actum esse latet. Nam etsi per prius hine inde magistrorum et doctorum opiniones ver- sarentur, nonnulli pro papa, alii vero pro sacris conciliis conscribentes et asserentes; hodierno autem tempore omnis debet cessare in hoc ambiguitas et disputacio. Nulla enim potest esse tanta magistrorum et doctorum auctoritas, vt tot et tantis synodis non suc- cumbat, quinymo hereticum foret hodie asserere contrarium, cum in scripturis sanctis et euangelicis interpretandis, et fide elucidanda eciam Romanum pontificem sacrorum conci- liorum declaracionem sequi oportet, et ea vsque ad vnum apicem inmutilata seruare, vt in c. sicut xv. dist., vbi textus beatissimi Gregorii edocet clare, et professio per Romanos pontifices olim fieri solita, vt habetur in c. sancta octo xvi. dist., et textus cum glosa in c. Anastasius XIX. dist., et in c. primo iuncto §. precedenti xxill. q. 1. et c. heresis autem et c. inter scisma, et c. hereticus XxIIII. q. Ill. Hine dicit glosa ordinaria in Clem. vnica de vsuris super verbo „hereticum", quod non solum est hereticus male senciens de articulo fidei vel sacramentis, vt in c. ad abolendam in principio de here., sed eciam qui peruersum habet dogma, vel falsas vel nouas gignit opiniones, aut sequitur contra ecclesie doctrinam, vt in iuribus preallegatis et in Clem. vnica preallegata in fine ; statuta enim sacrorum conciliorum sacrarum scripturarum auctoritatibus secundum Augustinum comparantur, vt in c. omnia xi. dist. Tanta est denique huius sancte ecclesie auctoritas, vt illa sola Christi euangelia, et approbata et indubitata documenta et autentice scripture sacre dicantur, (que) vel quas ecclesia recipit, vt in c. sancta Romana ecclesia xv. dist. Hinc Augustinus in plerisque locis asserit „euangelio non crederem, nisi me ecclesie auctoritas conmoueret“, et Jero- nimus, vt supra deductum fuit, comparat concilii auctoritatem soli, vt sicut sol suo ardore humores riuulorum desiccat, ita concilium sua auctoritate omnem argumentacionem; in- quit enim in fine disputacionis contra Luciferianum "poteram omnes tuarum disputacionum riuulos vno ecclesie sole siccare", de auctoritate concilii generalis loquens. Hine glosa ordinaria in preallegato c. Anastasius dieit "vbi de fide agitur, tenetur papa congregare episcoporum concilium, et tunc synodus maior est papa“, allegat preallegatum c. sicut xv. dist. Hinc bellissime Augustinus de fide catholica „firmissime tene, et nullatenus dubites omnem hereticum vel seismaticum cum dyabolo et angelis (eius) eterni ignis incendio partici-

Strana 1192
1192 Liber XII. Caput XLVI. pandum, nisi ante finem vite catholice fuerit incorporatus et reintegratus ecclesie“, et post pauca "omni homini, qui ecclesie catholice non tenet vnitatem, neque baptismus, neque elemosina quantumlibet copiosa, neque mors pro nomine Christi suscepta proficere poterit ad salutem", que verba habentur in c. m. de hereti., cui concordat dictum e. alienus xxIII. q. 1. et notabile dictum in dicto c. omnibus, eadem causa et questione. Hine hec ecclesia iuxta Jeronimum in dicto c. omnibus dicitur sponsa Christi pulchra, sine ruga et macula, ortus conclusus et fons signatus, puteus aque viue et paradisus eum fructu pomorum. Hec est illa que domus Dei appellatur, quoniam iuxta suam promissionem in ea habitat ; inquit enim Christus "et ero vobiscum vsque ad consummacionem seculi", et alibi „ego rogabo patrem et alium paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eternum". Hec est illa domus secundum eundem Jeronimum, que eciam claues accepit et potestatem ligandi atque soluendi; "hanc domum si quis corrigentem corripientemque contempserit, „sit tibi“ inquit dominus „sicut ethnicus et publicanus". De hac domo dicitur „domine dilexi decorem domus et locum habitacionis glorie tue“, et qui habitare facit vnanimes in domo", vt inquit Jeronimus in dicto c. omnibus. Nunquam michi finem facerem, si omnem ecclesie auctoritatem in ea vellem oracione perstringere; sufficere enim tante auctoritates prefate cuique debent. Dicet fortassis quispiam: papa hoe iam dissoluit concilium ; querit et ille miserabile refugium, sicut dominus Eugenius papa, qui dissoluendo quesiuit; illa enim dissolucio satis dampnata est per concilium Constanciense, et clarius per huius sacri concilii decretum diu editum. Et presertim in casu nostro dicta pretensa dissolucio viribus non subsistit; si enim in concernentibus ecclesie reformacionem in capite et in membris papa concilio sacro obedire tenetur, quomodo valuit citatus vt se corrigat concilium dis- soluere et ad se aduocare ? An in eodem facto superior erit et inferior ? Et si talis admit- teretur dissolucio, numquid posset vnquam haberi pape correccio ? Certe minime, non enim haberet nisi post citacionem concilium dissoluere, vel ad se pro libito transferre, ex quo tota posset periclitari ecclesia. Hine glosa notabilis in c. si papa XL. dist. querit, numquid papa possit statuere vt non possit accusari de heresi, et respondet quod non, quia ex hoc periclitaretur tota ecclesia. Et si alius forte diceret: expressa in citatorio vera non sunt, sicut et ipse summus pontifex inficiatur, profecto negare saltem non potest, quin in eo tales qualitates expresse sint, que sacri concilii iurisdiccionem fundant. Et hoc sufficit ad iurisdiccionem fundandam, vt citatus comparere saltem ad se excusandum teneatur, vt in 1. cum quedam puella ff. de iurisdic. om. iudi. et l. si quis ex aliena ff. de iudi., plene per Bartolum in 1. 11. ff. si quis in ius vo. et per Innocencium in c. n. de dila. et in c. ceterum de iudi. et c. eum sit generale de fo. compe., quamquam ea que in cita- torio expressa sunt, notoria esse videantur in se, et si aliquas excusaciones recipere pos- sint, eas tamen ipsas in medium deducat si quas habet. Allegatur per dominacionem vestram crebro scandalum, vt processus ille sileat. Nempe tale scandalum non est timendum, nec existens sacri concilii iurisdiccionem inficit, quin ipsius gesta teneant; nam vbi iurisdiccio competit, licet certa debeat haberi in procedendo consideracio seu modificacio, processus tamen tenet illa non habita. Ad hoc glosa notabilis in Cle. 1. de iure patro. in verbo inhibentes; ad idem alia glosa notabilis in c. quia pontificali de offi. dele. li. vi. in verbo aliter, vbi dicitur deferendum dignitati episcopali in cohercione contumacie, vt primo ipsius ecclesie ingressus vel sacerdotale ministerium interdicatur,

Strana 1193
Liber XII. Caput XLVI. 1193 ac deinde a beneficio suspendatur, et subsequenter aggrauetur censura ecclesiastica, nisi forte aliter suaserit nimie contumacie proteruitas siue culpa. Querit ibi glosa, quid si iudex non seruata forma illius decreti statim excommunicet, vel suspendat episcopum vel superiorem, tenetne sentencia? Dicit quod sic, licet iudex male faciat, qui hanc mode- stiam non seruauit, allegat xl. q. 111. c. 1. et de sen. excommuni. sacro, ibique patet quod tenet censura sentencie eciam iniusta, quamquam in casu nostro firmandum sit, vt in nullo hic processus de iniusticia notari possit, tum propter predicta, tum quia concilium in hiis errare, Deo assistente et directore, non posset, qui ecclesie sue promisit iugiter assisten- ciam. Quoad Grecos autem, vt de prestancioribus patribus aliqui mittantur oratores ad Veneciarum vrbem, respondet sancta synodus se propediem suos prestolari oratores, qui ad Constantinopolim pro Grecis adducendis profecti fuere. Talia quidem sacro concilio referre poterunt, quod solemnissima ad eos ordinabitur legacio ; possent eciam, quod non credimus, taliter desperare ipsorum ad nos aduentum seu concordiam, quod aut tenuis aut nulla mittetur, ne cum ecclesie confusione iterum vacui redirent, sicut de galeis contigit. Scriptum est enim "non defendas improbum, et sancta indigno conmittenda non arbi- treris", vt Ambrosius refert, et firmat in c. si quis vero xi. q. III.; et cum vir ecclesiasticus atque prudens et intelligens videt non posse proficere, tacere ex Jeronimi consilio debet ille, ne det sanctum canibus et mittat margaritas ante porcos, et conuersi conculcent eas ; imitetur tunc Jeronimum dicentem "solus sedebam, quia amaritudine repletus eram“ xI. q. m. quando. Velit ergo reuerendissima paternitas vestra tamquam columna, basis et cardo ecclesie vniuersalis, hanc ipsam ecclesiam vna nobiscum protegere, defendere et vti par est exaltare, ne luporum incursibus et morsibus laceretur. Nunc enim illud profecto tempus aduenit, quo aut denigrabitur, decolorabitur, seu conculcabitur, aut certe, quod verisimilius arbitramur, ex Christi misericordia, qui sponsam suam pulchram, sine ruga et macula, non deseret, decorabitur et super columnas tenacissimas collocatam esse vide- bimus. Si enim hiis, qui rem publicam mundanam iuuerint, conseruauerint, auxerint, certus in celo constitutus est locus, attestante Cicerone in libello de sompno Scipionis, vbi beati perpetuo euo fruuntur, quid arbitrandum est contingere illis, qui pro Christo et eius dilec- tissima sponsa, pro qua descendit de altis celorum ad yma mundi, effectualiter elabora- uerint? Audient enim, non hesito, illam dominicam vocem "venite ad me omnes, qui labo- ratis et onerati estis, et ego reficiam vos“, omnes enim dominus ad vineam suam, vt ibi- dem elaborarent, destinauit, pollicens quod iustum fuerit se daturum, quod omnibus nobis sic laborantibus altissimus donare et concedere dignetur. Amen. Scriptores II. 150

Strana 1194

Strana 1195
Sequuntur rubrice seu capitula duodecim colleccionum librorum prescriptorum, ex duobus primum continencium volumen ystorie gestorum sancte generalis synodi Basiliensis. Pag. De primis duabus auctoritatibus concurrentibus ad fundacionem sancte synodi Basi- liensis, Constanciensis et Senensis conciliorum. C. I. . . . . . . . . . De criminum magnitudine deformancium ecclesiam Dei, et specialiter de armata heresi Hussitarum in regno Bohemie suarumque atrocitate persecucionum in clericos et religiosos. C. II . . . . . . . . . . . . . . . . . . De sano desiderio Christi fidelium ad celebracionem concilii Basiliensis. C. III. . De insultacionibus hereticorum Bohemorum contra fidem et ecclesiam, gloriancium papam cum omni sacerdocio (suo non audere) cum eis inire certamen dispu- tacionis. C. IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Expressio errorum multorum atque articulorum quatuor, super quibus disputacio petebatur et pro quibus dicebant hactenus se pugnasse, desiderarentque illos in futurum defendere vsque ad mortem. C. V. . . . . . . . . . . . Quod timenda non erat disputacio super articulis Bohemorum eo, quod super are- nam, non vero supra firmam petram, omnis erronea assercio sit fundata. C. VI. De tercia concilii Basiliensis auctoritate Martini pape quinti, Julianum constituentis legatum ad celebracionem illius, deque obitu Martini pape quinti, et eleccione Eugenii pape quarti, die quo debuit concilium Basiliense inchoari, item de facultatibus concessis Juliano, requisicione quoque imperiali ac oblacione magnifica, vt intenderet ad celebracionem concilii ; sed maluit intendere ad . . . . . . . . . . . . . . . viam belli. C. VII. . . . . . . . . De prima accione ad inchoacionem sancte Basiliensis synodi. C. VIII. . De secunda accione et autentico testimonio ciuitatem Basiliensem dignissimam fore ad celebracionem concilii generalis. C. IX. . . . . . . . . . . . . . De conuocacione ad concilium Basiliense facta per oratores studii Parisiensis. C. X. . 2 4 5 7. 9 12 14 1 15 16 150*

Strana 1196
1196 De accione tercia et missione per Basilee congregatos pro concilio ad papam, Romanorum regem et Julianum, effeetusque litterarum et instruceionum. C. XI. De responsione Romanorum regis ad omnem concilii fauorem. C. XI. . . . . Describitur forma salui conductus et proteecionis imperialis, Romanorum rege in eo se conformante ad suos predecessores. C. XII. . . . . . . . . . De auctoritate quarta Eugenii pape et accione quarta, nunciante fundatum iam et stabilitum esse Basiliense coneilium. C. XIV. . . . . . .. . . . - + e Alia nunciacio super eodem, deque presidencia auetoritate concilii et prima conuo- cacione faeta sub nomine Juliani presidentis ad concilii disposicionem. C. XV. De ambasiata ex parte congregacionis ad ducem Sabaudie, primaque ad concilium appellacione, et de saluo conductu ciuitatis Basiliensis. C. XVI. . . . . De turpi fuga exercitus fidelium ex regno Bohemie, et confugio ad concilii celebra- cionem. C.XVIL . . . . . . © «© «© + © € ©. . +... . .. De iuramento Juliani, prima ambasiata ad concilium, episcoporum aecessu et com- minacione regis Romanorum contra ducem Austrie in fauorem concilii. C. XVIII. De prima ambasiata concilii ad papam pro habendo eius auxilio. C. XIX. De prima synodali conuocacione ad omnes, preter Ytalie prelatos, venire ad con- cilium vel mittere. C. XX. . . . . . . . . . e. Quales sint persone ad concilium pertinentes, deque secunda, tercia et quarta con- vocacionibus ad concilium. C. XXL. . . . . . .. . De diligencia concilii ad procurandam pacem hiis gui prope » | hiis q qui longe. c. XXII Synodalis epistola prima. De vocacione Bohemorum ad concilium pro pace habenda inter eos et ecclesiam. C XXL... . ccc cns . ..... De litteris secundis Bohemorum, publicancium denegatam sibi fuisse audieneiam ^ maximeque propterea exprobraneium elero, exprimendo in eisdem quatuor articulos suos. C. XXIV. . . . . . . . . . e S. ton De secunda ambasiata concilii ad papam magnis referta instruecionibus, vt concilio assisteret immobili firmitate. C. XXV. . . . . . ........ Sessio prima concilii Basiliensis. De stabilimento concilii, per semetipsum decernens in sua publica et solemni ses- sione prima decem conclusione. C. XXV... . . . . . . . . +. + + Seeundus liber et gesta anni weccexxxit. Prohemium collecte secunde de inchoacione pugne diutissime continuate inter papam Eugenium quartum et Basiliense concilium. C. LL... . . . . . . . . . 17 19 20 22 24 25 27 29 30 32 34 36 38 40 43 45 63 

Strana 1197
1197 De noticia pugne huius intimato dissolucionis modo. C. II. . . . . . . . De commissione ac dissolucionibus prima et secunda concilii designantur de verbo ad verbum trium tenores bullarum. C. III. . . . . . . . . . . . . . De persistencia patrum contra dissolucionem. C. IV. . . . . . . . . . . De remedio quorundam putato per viam appellacionis. C. V. . . . . . . . . De multiplici patrum confortacione, et serio describitur que regis fuit Romanorum. Pag. 64 66 75 77 78 C. VI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Auisamenta regis Romanorum destinata ad papam, vt reuocaret dissolucionem. C. VII. Tercia ambasiata concilii ad papam, Romanorum regem, duces Sabaudie et Medio- lani, summaque instruccionum ad regem. C. VIII. . . . . . . . . . . Instrucciones concilii ad papam, fieri non potuisse dissolucionem consideracione operum, que inchoauerat synodus. C. IX. . . . . . . . . . . . . . Alie consequenter instrucciones, fundantes se in iam facta Bohemorum conuo- . . . . cacione. C. X. . . . . . . . . . . . . . . . . . Item alie raciones multiplicium ambasiatarum et tractatuum cum magnis principibus. . . . . . . . . . * С. XI. . . . . . . . . . . . . . . . Instrucciones quoque iuridice respondentes ad allegatas causas in bulla dissolu- cionis. C. XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Secreciores instrucciones pape referende. C. XIII. . Alie eciam seorsum exponende cardinalibus. C. XIV. . . . . . . . . . Epistola magni voluminis Juliani ad papam contra concilii dissolucionem, tangens mentes et viscera pungens. C. XV. . . . . . . . . . . . . . . Alia epistola Juliani parua aduersus dissolucionem (concilii) diuinas facientis inuo- caciones. C. XVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tercia Juliani epistola doctrinalis, quod licuit vocare ad disputacionem Bohemos, quamuis in generalibus conciliis conuictos. C. XVII. . . . . . . . . 108 84 85 88 90 91 93 93 95 107 82 Synodalis epistola secunda. Fructus ex publicacione dictarum litterarum Juliani, ac decretorum secunde ses- sionis, necnon synodalis epistola de constancia patrum, et quod pape litteris . non sit credendum. C. XVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . De firmata constancia patrum, ac forma iuramenti per incorporandos prestandi, deque protectore, synodali quoque sigillo, et concilii presidencia propria aucto- ritate, exposita desuper raciocinacione. C. XIX. . . . . . . . . 118 120 Sessio secunda. De celebracione sessionis secunde, declarantis per papam absque concilii consensu non posse fieri concilii dissolucionem, nec retrahi in eo residentes, aut venientes ad illud. C. XX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Strana 1198
1198 Pag. De secunda vocacione prelatorum, exhortacioneque ad principes et communitates, de institucione deputacionum quatuor ad deliberandum super materiis tractandis in concilio, prelatorum vocacione, primaque distribucione suppositorum in . . . . . . . . . . . . . . . ipsis deputacionibus. C. XXI. . . Raciones et motiua patrum, quare modus deliberandi per deputaciones conuenien- cior sit practicis multis seruatis in conciliis prioribus. C. XXII. . . . . . De multiplici data patribus consolacione per scripta multorum, est autem relacione . . . . . . prima Romanorum regis. C. XXIII. . . . . . . . De consolacione regis Francie ex auisamentis factis pro concilio per clerum regni sui et Delphinatus. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 De consolacione ducum Sabaudie, Burgundie et Mediolani, notificata per litteras eorum, adhesioneque inuariabili ad concilium. C. XXV. . . . . . . 140 De consolacione ex Vngarie regno, doctrinali quoque studii Parisiensis. C. XXVI. . 142 De precipua concilii consolacione, data spe aduentus Bohemorum, et perceptis suorum inanibus fundamentis errorum. C. XXVII. . . . . . . . . . 144 De diligencia protectoris ad bene esse concilii, et huius ad triplicem pacem. . . . . . . . 147 C. XXVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 128 135 Incipit liber tercius de vocacione pape et cardinalium. Prohemium: cum extirpacio heresum, morum reformacio et procuracio pacis non absque plurimo fiant sermone, quod neccesse fuit adaugere verba, sancta synodo vocante papam illa impedientem, vt ad concilium veniret. C. I. . . . 149 Qui fuere incorporati Aprili mense concilio, et quis erat deputacionum ordo. C. II. 150 Responsio Bohemorum pro pace habenda volencium venire ad concilium, petencium saluum conductum eis fieri iuxta oblacionem. C. III. . . . . . * * . . De actis per papam post dissolucionem, vt vocaretur ad concilium, prestantibus causam. C. IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ambasiata concilii ad papam significante eidem, nisi a dissolucione desisteret, . . . . . . . . . . . . . . . . . . sui status periculum. C. V. De ambasiata Romanorum regis ad papam, pericula ecclesie et fidei publice expo- . nente et suam concilio firmam adhesionem. C. VI. . . . . . . . . 161 Responsio pape data statim, quamuis interlocutoria et verbalis, multa explicans tamen ex habundancia cordis, non vero sic oratoribus concilii. C. VII. . . . 163 Ambasiata pape ad Romanorum regem huiusque responsio (scriptis) vtrimque datis. C. VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Responsio vltima pape data ambasiatoribus regis verbo et scriptis. C. IX. . . . . Notificacio facta per regem Romanorum de hiis, que in Romana curia (et) e contra agebantur, patres exhortantem, vt perseuerarent, quia vsque ad mortem eos non relinqueret. C. X. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alia littera regis, querelas agens, si patres de eo dubitarent, et promittit nunquam suscepturum se a papa coronam, si concilium non continuaret. C. XI. 152 153 160 164 168 171 . 172

Strana 1199
1199 Pag. Tercia littera cum multis auisamentis, vt papa et cardinales ad concilium vocarentur. C. XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusio synodalis, habita sepe deliberacione, papam moneri et citari cardinales aliosque prelatos venire ad concilium. C. XIII. . . . . . . . . . . . Multipharia raciocinacio, quare papa et cardinales, non credentes hiis qui viderunt, vocandi erant ad concilium. C. XIV. . . . . . . . . . . . . . . . 177 174 176 Sessio tercia concilii Basiliensis. Sessio tercia concilii Basiliensis de vocacione pape, cardinalium et aliorum prela- torum ad concilium. C. XV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 Inter gesta de mense Maii adhesio regis Francie, comitis palatini, ducis Burgundie, . . . sed et Saxonie plus quam adhesio propter facta Bohemorum. C. XVI. De plurimis ambasiatis per concilium ad reges destinatis, iuramento ambasiatorum, et pro expensis obligacione concilii. C. XVII. . . . . . . . . . . . . De institucione studii generalis, prouisione cardinalium, causarum introduccione, neccessaria exposita differencia regiminis episcoporum et principum secu- larium. C. XVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Qualiter rege operante executa fuerit Rome vocacio pape et cardinalium, deque magnis verbis Ebredunensis archiepiscopi litteraque ciuium Romanorum ad . . . . . . . . . . . regem pro celebrando Rome concilio. C. XIX. De saluis conductibus Bohemorum per concilium iam concordatis et datis per prin- cipes, quales nunquam auditi. C. XX. . . . . . . . . . . . . . . . 183 186 188 190 192 Sessio quarta sacri concilii. De auisamentis patriarche Antiocheni ex Auinione destinatis, iuxta que facta decreta quedam sessionis quarte, publicantis saluum conductum Bohemorum et com- missionem super regimine ciuitatis Auinionensis. C. XXI. . . . . . . . . Diligencia super controuersia Treuerensi et Bambergensi, fineque litis Baiocensis. С. XXII. . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 . Epistola quarta Juliani ad papam, acerrimis plena exhortacionibus, et de legittimitate concilii multipharia probacione. C. XXIII. . . . . . . . . . . . . . 203 Super Bohemorum heresi quam perniciosa esset, littere ducis Austrie et studii Viennensis, deque oratoribus quatuor pape, et qui dicendi sint turbatores concilii. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 De institucione tribunalis iusticie in concilio cause explicantur et iuramentum iudi- cum. C. XXV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Causa Guilielmi Josseame incarcerati in tribus conciliis generalibus quem finem habuit. C. XXVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Littere pape continentes auisamenta faciende concordie inter ipsum, ac regem et concilium Basiliense. C. XXVII. . . . . . . . . . . . . . . . . 216 194

Strana 1200
1200 Pag. De multis litteris ad concilium super adhesione, deque institucione thesaurarie syno- dalis, et contra annatas multis protestacionibus. Thesaurarii potestas et com- putorum summa explicantur. C. XXVIII. . . . . . . . . . . . . . . 219 Raciones quedam inducuntur, quare papam decet facere in concilio expensas com- munes. C. XXIX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Sessio quinta sacri concilii Basiliensis. Sessio quinta de institucione ministrorum iusticie. C. XXX. . . . . . . Ingressus oratorum pape, dueque eorum proposiciones, ac commissio ducis Medio- lani, vt foueret concilio adherentes et induceret. C. XXXI. . . . . . Procuratorium quinque cardinalium imponencium pape, quod ad concilium non veni- rent; et responsio synodalis legitur in presencia oratorum apostolicorum. C. XXXII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Collacio super practicis oratorum pape, nullam ad pacem vel iusticiam habencium potestatem. C. XXXIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 223 226 Sessio sexta sancte synodi Basiliensis. Sexta sessio concilii de accusata contumacia pape et cardinalium. C. XXXIV. . . . 231 Synodalis epistola tercia. Reassumpcio presidencie concilii per Julianum, et summarius effectus synodalis responsionis, ipsaque synodalis responsio copiosa, incipiens „cogitanti". С. XXXV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instancie super pace ecclesiarum, certitudo aduentus Bohemorum, adhesio regis Anglie et relaxacio Johannis de Prato instantibus pape oratoribus. C. XXXVI. . Publicacio articulorum de modo procedendi in concilio. C. XXXVII. . . . . . . Ambasiata ad papam Romanorum regis, non acceptantis capitula concordie, expli- cacio pape et ad regem legacio sua vnum alteri concordans. C. XXXVIII. . . 263 Adhesio magna regis Francie, electorum vero imperii alia verborum densitate non . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 intellecta. C. XXXIX. Concesse peticiones quinque precursoribus Bohemorum, disposicionesque synodi ad quatuor (pro) eorum aduentu. C. XL. . . . 267 . . . . . Auisamenta de regimine suppositorum concilii ex parte adstatim. C. XLI. . . . . 268 Raciocinacio multipharie ostendens quantum conueniat bono regimini concilii equa proporcione deputari ad eius officia aliaque onera. C. XLII. . . . . . . . 271 Sentencia cardinalatus pro domino Firmano, taxa notariorum, et scriptorum nomina. C. XLIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Assignacio loci pro rege Francie, accessus cardinalis sancti Petri ex Ytalia habitu dissimulato, et admissio quorundam officialium. C. XLIV. . . . . . . . 277 233 259 260

Strana 1201
1201 Pag. Romanorum rex consueta scribit de sua firmitate, deque accessu cardinalium illi- cenciatorum, alii principes eciam super diuersis, et restituuntur exempti. C. XLV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Sessio septima sacri concilii Basiliensis. Septima sessio Basiliensis concilii assignans terminum ad eleccionem papatus. C. XLVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 Incipiunt rubrice quarti libri. Prohemium, quid fuit neccesse super adhesione precipienda pape per synodum, deque significacione quadripharia verbi huius. C. I. . . . . . . . . . . Prelocucionis huius est ordo, qui in re est seruatus per concilium; responsio item ad ambasiatam cardinalis de Fuxo super regimine Auinionis, et de libertate in ciuitate Basiliensi. C. II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Ad instanciam electorum imperii constituencium se mediatores, pro adhesione pape statuitur terminus LX. dierum. C. III. . . . . . . . . . . . . . . . 287 282 Sessio octaua sacri concilii Basiliensis. Octaua sessio concilii Basiliensis de adhesione pape, vnitate concilii generalis, in- dempnitate suppositorum concilii, et de patrimonio ac rebus ecclesie Romane per papam non alienandis. C. IV. . . . . . . . . . . . . . 288 Sequuntur gesta anni MCCCCXXXIII. Adhesio regis Aragonum, notificantis victoriam contra Saracenos insule de Gerbes illis remanentis. C. X. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Ambasiatores concilii multiplices ad Poloniam, ad Greciam, ad aliasque partes, pro- uisio episcopi Traiectensis titularis facti, quia concilio adhereret. C. VI. . . 292 Instancia regis Romanorum, vt a concilio protegatur, suaque in scriptis firmissima adhesio, per bullas suas auree et ceree maiestatis. C. VII. . . . . . . . 293 Sessio nona sacri concilii. Nona concilii sessio de proteccione regis Romanorum et dati per eum protectoris concilii ducis Bauarie. C. VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Accessus Bohemorum ad concilium, omnique digna laude exhortacio presidentis. . . . C. IX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 151 Scriptores II.

Strana 1202
1202 Pag. Prime Bohemorum in concilio proposiciones (ac pacta de audiencia eorum), et super articulis quatuor disputacionum ordo. C. X. . . . . . . . . . 316 Oblacio audiencie plenioris et notificacio per concilium de xxViII. erroribus Bohe- morum. C. XI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 De conquestibus Bohemorum frequentatis, forma responsionis date per deputatos concilii, eiusque oratoribus decem in Bohemiam destinatis. C. XII. . . . . 322 De gestis Februario mense et appunctuata reformacione. C. XIII. . . . . . . 325 Sessio decima sancte synodi. Decima sessio de accusacione contumacie pape super decreto adhesionis. C. XIV. 326 De gestis in Romana curia super mandata adhesione pape, proposicione publica car- dinalis de Vrsinis, consilium petentis ad resistenciam concilii. C. XV. . . . 329 . . . . . . . . 331 Altera proposicio cardinalis Nouariensis super eodem. C. XVI. De requisicione electorum imperii ad papam de adhesione concilii, qua publice pro- mulgata curtesani attestati sunt multipliciter esse nullam. C. XVII. . . . . 332 De secundis oratoribus pape ad concilium, eorumque instruccionibus contrariis iam . . . . . . . . . . . . 335 factis ex publicato pape statuto. C. XVIII. De incorporacione regis Romanorum, ambasiata ducis Burgundie in fauorem fidei, deque oppositis contra bullam adhesionis, et aliis gestis Marcio mense. C. XIX. 340 De causa additamenti ad iuramenta incorporandorum et responsione data aposto- licis oratoribus. C. XX. * . . . . . . . . . . . . . . . . . De vltima proposicione Bohemorum magnifice agencium gracias concilio. C. XXI. . Inuectiua Procopii capitanei exercitus Thaboritarum, de septem malis ecclesiam redarguentis. C. XXII. . . . . . . . . . . . . 346 . . . . De non exaudita per eos instancia regis Romanorum, vt expectarent aduentum suum, et licencia concessa eis magna vtrimque congratulacione. C. XXIII. . . Responsio presidentis ad inuectiuam Procopii, in laudem ecclesie conuersa illius exprobracione. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inicium multiplicatarum postea precum per Romanorum regem in fauorem pape et de delacione regis Polonie. C. XXV. . . . . . 342 344 348 349 . . . . 351 Sessio XI. sacri concilii Basiliensis. Sessio vndecima ordinacione ac declaracione in ea factis ad perpetuum robur aucto- ritatis generalium conciliorum. C. XXVI. . . . . . . . . . De causa quare mense Maio pre ceteris fuit multitudo incorporatorum, et non con- cessi salui conductus Venetis, concordioque secuto inter papam et regem Romanorum. C. XXVII. . . . . . . . . . . . . . . . 355 . . . . . De exercicio cancellarie et iudicio fidei, aliisque pluribus concilii concessionibus in fauorem concilialium. C. XXVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . 357 352

Strana 1203
1203 Pag. De studio reformacionis agende per viginti quatuor seniores, et quanta sit diffe- rencia inter dicere reformacio fiat et reformacio est facta. C. XXIX. . . . . De triplicatis precibus regis Romanorum, vt in processu pape supersedeatur, rela- cioneque gestorum per synodales oratores apud reges Hyspanie et cardinalem . de Fuxo. C. XXX . . . . . . . . . . . . . . . . De inicio collacionis beneficiorum per concilium, institucioneque studii generalis, quod non profecit et quare. C. XXXI. s . . . . . . . . . . . . 363 De graduali figura sedium ordineque sedencium in sancta Basiliensi synodo. C. XXXII. 364 Explanacio contencionis super preeminencia sedium inter oratores electorum imperii et ducis Burgundie et sentencia interlocutoria concilii. C. XXXIII. . . 366 Ordo sedium qui seruatus in concilio Pisano, numerusque et qualitas patrum. C. XXXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 Requisicio presidencium pape, vt in concilio tamquam tales admitterentur, illiusque littere et presertim bulla prime sue adhesionis. C. XXXV. . . . . . 358 360 369 Synodalis epistola quarta. Responsio synodalis que incipit "sperauit“, ostendens papam non adhesisse, nec . . . . . . . . . . . fore admittendos presidentes suos. C. XXXVI. 372 Replicacio presidencium contra concilii responsionem. C. XXXVII. . . . . . . . 378 Confessio publica et dissensus cardinalium, qui subscripserunt se in litteris disso- lucionis. C. XXXVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Responsio presidentis ad replicas presidencium, et illi tacuerunt. C. XXXIX. . . . 381 Incipiunt rubrice libri quinti. Exordium de defensione debita synodo competenti iure nature, ne continuare bellum posset, auferendo pape arma, in quibus confidebat. C. l. . . . . Collaciones seorsum inter cardinales et paucissimos super defectu tituli papatus, palam vero posita in deliberacione non accepit prosecucionem materia illa, sed que suspensionis pape condicionate. C. II. . . . . . . . . . . . . . Reuelacio occultorum, propter que papa non adherebat concilio; discussa peticio, si reuidenda essent facta per concilium in preiudicium pape; et petita prorogacio per ambasiatores principum. C. III. . . . . . . . . . . . . * Continuate peticionis concessio in partem; conclusio quoque, sed non omnium, et annullacio protestacionum presencium et futurarum. C. IV. . . . . . . . 389 Ad instanciam oratorum pape, petencium prorogacionem, patrum explicantur vota maiorum et numerus omnium. C. V. . . . . . . . . . . . . . . . 391 Responsio presidentis ad proposita oratorum pape, quod non fatigarent concilium verba dantes, multeque vtrimque replice. C. VI. . . . . . . . . . . . 393 Instancie oratorum imperatoris respondet vox populi frequenter, et patres experi- mento senciunt quid intendebatur, quia redimendum tempus. C. VII. . . . 396 3 4 385 386 151*

Strana 1204
1204 Sessio duodecima. Pag. Duodecima sessio de suspensione pape et confirmacione eleccionum per ordinarios. С. VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398 Destinacio multarum ambasiatarum, deque patrum ad id contribucione, notacione et defensione thesaurarii synodalis. C. IX. . . . . . . . . . . . . . 405 Synodalis commissio super canonizacione Petri cardinalis de Luczenburgo, et responsio ad appellacionem super differencia sedium. C. X. . . . . . . . 407 Ambasiata imperialis requirens per concilium fieri quatuor et vnum prohibens ; mutacio valoris monete. C. XI. . . . . . . . . . . . . . . . . . Responsio nimis aperta concilii, quod papa scisma faceret in Dei ecclesia, quodque processus contra papam erat de pertinentibus ad fidem et reformacionem ecclesie. C. XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contencio inter oratores Francie et ducis Burgundie, quia Henricus in littera redar- gutoria concilii subscriberet se regem Francie et Anglie, prouisione data, ne similes suborirentur contenciones. C. XIII. . . . . . . . . . . . . . Adhesio regum Polonie et Scocie; exitus de vrbe periculosus cardinalis Arelatensis ; reformacio quoque monachorum nigrorum et canonicorum regularium. C. XIV. 414 Instancie imperatoris multorumque principum, vt pax Bohemis daretur, imponen- cium ecclesie onus et cause explicantur. C. XV. . . . . . . . . . . . 415 Quia in facto Bohemorum magna per concilium agenda erant, auisantur per duos ex suis nunciis de modo tenendo. C. XVI. . . . . . . . . . . . . . 416 Regressus omnium oratorum concilii ex regno Bohemie et trium huius, quibus pre- sentibus fit in communi relacio. C. XVII. . . . . . . . . . . . . . 417 Intrinseca precordiorum confitentur Bohemi, quare ab ecclesia recesserant et vniri nolebant, suo proprio dumtaxat stare volentes iudicio. C. XVIII. . . . . . Responsio oratorum concilii ad eorum motiua, aperiencium inicia prima errorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 regni illius. C. XIX. Quod alia per Bohemos fuissent proposita, alia vero data scripto; deque cedula vltima legatorum concilii, quam acceptarunt Bohemi. C. XX. . . . . . . Proposicio oratorum duorum Bohemie eoram concilio, quorum alter plurimas alle- gauit raciones, quare per concilium dispensandum parcendumque esset eorum . . multitudini. C. XXI. . . . . . . . . . . . . . * . . . De excusacione Bohemorum in punctis imponencium ecclesie, quod vniuersaliter processit, et non correxisset particulariter errores eorum, et de causa, quare absque licencia ecclesie sumpserunt communionem sub vtraque specie. C. XXII. 428 Articuli explicantes resolute intencionem Bohemorum, eorumque peticiones a con- — cilio pro habenda pace. C. XXIII. . . . . . . . . . . . . . . . . 430 Secreta relacio per oratores concilii de contingentibus in sua legacione, instancia- que principum et communitatum, quod salua fide omnia facienda pro pace eorum. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 Exhortacio ad multitudinem patrum seorsum super dispensacione communionis sub vtraque specie, et approbacio nomine imperatoris. C. XXV. . . . . . . . 408 410 412 419 424 426 432

Strana 1205
1205 Pag. Vltima expedicio ambasiatorum Bohemie et illorum regraciacio, cum testimonio imperatoris nomine (omnia) concessa per concilium iusta esse. C. XXVI. . . 434 Determinacio synodalis circa sensus trium articulorum regni Bohemie, et dispensacio super communione vtriusque speciei. C. XXVII. . . . . . . . . . . . 436 De magnitudine fidei et constancia ciuitatis Pilznensis a Bohemis sepius expugnate, deque succursu eis bis dato per patres concilii preuia contribucione. C. XXVIII. Adhesio regis Portugalie, multeque interposiciones et concilii expediciones super ambasiatis et particularibus causis. C. XXIX. . . . . . . . . . . . Instancia imperatoris cupientis per manum suam tractari concordiam, vt per mensem suspendatur suspensio pape ; item ciuium Basiliensium et regis Francie dicentis se territum audito suspensionis decreto. C. XXX. . . . . . . . . . . 440 437 439 Sessio terciadecima. Sessio xiu. de prorogacione termini adhesionis pleniphariam modificate, et que in ea contigerunt vltra ea, que in decreto narrantur. C. XXXI. . . . . . 442 De quarta instancia electorum formidine scismatis, responsioneque eorum ad amba- . . . . . . . . . . . . . . . . . 449 siatam synodalem. C. XXXII. De instancia quinta ducum Burgundie et Sabaudie, annexa racione periculosa nimis, sed operante Deo terminata in pace. C. XXXIII. . . . . . . . . . . . 451 Sequuntur rubrice seu capitula libri sexti. Prohemium sexte colleccionis, quanto perfectum opus propinquat fini, tanto maiores inesse pressuras atque labores, et ita concilio ex imperatoris accessu, quo mediante completum est magnum adhesionis opus. C. I. . . . . . . . . Ambasiata regis Francie ad concilium pro dilacione processus, responsioque regine Neapolitane, Ludouici regis, et cardinalis de Cipro ad ambasiatam concilii. C. I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Relacio ambasiatorum concilii ad Venetos, de quorum intencione ad concilium et . . . . . . pape fauorem multa explicantur, deque pace Bauarie. C. III. De instancia non absque agitacionibus datis atque susceptis per oratores pape et imperatoris, vt huius tamquam infirmati ex labore itineris expectaretur accessus infra tamen duas terminatas horas. C. V. . . . . . . . . . . De prima proposicione imperatoris ad concilium, aliis sequentibus quinque associata, priusquam obtinuisset dilacionem octo dierum, in concessione huiusmodi ser- uata auctoritate et libertate concilii generalis. C. V. . . . . . . . . . Ambasiata Venetorum magnas horum explicat laudes, offerens obtenturos a papa in fauorem concilii quecumque grata principibus christianis. C. VI. . . . . . Post magnas et cautissimas interlocuciones imperatoris vix oratores pape ostenderunt de reuocacione fienda actorum Basilee et eius adhesione litteras coram depu- tatis concilii. C. VII. . . . . . 455 457 459 462 464 466 . . . . . . . . . . 467

Strana 1206
1206 Pag. Tenores prefatarum duarum et alterius tercie litterarum non condicionate adhesionis. . . . . . . . . . . . . . . . . C. VIII. . . . . . . . . Peticio oratorum pape in scriptis ; familiaris allocucio per imperatorem cardinalibus et deputatis notificantem, quid pro se fieri per concilium desideraret, et pro- fessus est informatum se fore de iusticia concilii, petit publicam disputacionem cum oratoribus pape. C. IX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . De magna disputacione magni Juliani super synodali iusticia cum oratoribus pape exordium et fundamentum primo describuntur. C. X. . . . . . . . . . Super qua turbacio erat in mundo, questio explicatur, et quod papa dissoluere non potuerit absque eius consensu concilium Basiliense, demonstratur multiplicatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . racionibus. C. XI. . . Non acceptandam esse bullam de reuocacione gestorum concilii Julianus ostendit, respondens ad pape querelas, et probans omnia per concilium iuste esse acta. C. XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Probat validis racionibus et allegatis apicibus iuris papam nullam fecisse adhesionem, ideoque secundam non acceptandam bullam. C. XIII. . . . . . . . . . Remonstrat bullam "Deus nouit“ multos errores in fide continere, quodque synodalis processus de adhesione pape esset de pertinentibus ad fidem et reformacionem ecclesie. C. XIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Responsio Spalatensis archiepiscopi excusantis se de principali dubio, sed ad quedam alia et vtrum iniusta essent decreta, que reuocari petebat, remittit ad con- sciencias patrum, qui professi fuerant pro illis velle mori. C. XV. . . . . . Replicacio Juliani illius responsione duplo maior, singula resumens et superaddens. C. XVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Secunda Spalatensis et tercia locucio Juliani, intercepta proposicione (oratorum) Venetorum confitencium papam fuisse actorem bulle „Deus nouit“, finisque disputacionis verbo imperiali. C. XVII. . . . . . . . . . Denunciacio iudicialis contra bullam „Deus nouit“, iustificacio commissionis Aui- nionensis, et responsio imperatoris concilium minus appreciantis, petite dila- cionis audita denegacione. C. XVIII. . . . . . . . . . . . . . . . Examinacio bulle "Deus nouit“, deque condicione processus fidei super illa com- pleti respectu pape. C. XIX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Imperator pape et sua aperit precordia; patres autem aperiunt concordie modum, et quia non conueniunt, ad deputaciones causa remittitur; sed imperator que . . . . . . . . . . . pacis rogat humiliter. C. XX. Personalis comparicio imperatoris deportati ad deputaciones, et fit comminacio ex missiuis patrum; sed concessa dilacione tercia pacatus ille amice proponit et facete sustinet, et super principali puncto aperitur modus. C. XXI. . . — Imperator suique principes resolute aperiunt intencionem suam in septem punctis, ambasiatoribus Francie concordantibus super principali, nunquam se passuros dubium fieri super papatu. C. XXII. . . . . . . . . . . . . . . . 505 472 475 478 479 482 485 487 490 495 496 499 500 470 502

Strana 1207
1207 Pag. Professio ciuium Basiliensium ad custodiam salui conductus, vt qui contra iusticiam concilii essent, quam in eo loco maluerint esse in inferno, imperatorque ex- primit causam turbacionis concilii, quia non cum eo concorditer se haberet. C. XXIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Factus aduocatus pro concilio imperator, qui fuerat executor interpellatus, obiecta soluit Venetorum pro intelligencia catholica dans semetipsum pro exemplo; aperit item causam inflexibilitatis Bohemorum ex rege Polonie et bullis pape. . . . . 507 C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sessio concilii monens papam reuocare publice errores suos, et protestacio seorsum facta per oratores eius. C. XXV. . . . . . . . . . . . . . . . . 508 506 Sessio decima quarta. Decretum sessionis de mandata pape strictissima adhesione, eciam cum reuocacione litterarum suarum in orbem publicatarum, assercionum quoque xiv. C. XXVI. . 509 Doctrinalis speculacio, quare securitas data non fuit, aut iuste potuit dari per con- cilium, vt contra papam non procederetur. C. XXVII. . . . . . . . . . 511 Multe proposiciones imperatoris pro subsidio Pilznensium, impedimentumque eius, ne videretur super erroribus fidei contentis in bulla „Deus nouit". C. XXVIII. 517 De secretis tractatibus super confederacione inter imperatorem et cardinales horum causa non completis, quia in preiudicium auctoritatis et dominiorum ecclesie. C. XXIX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Studiosa patrum instancia, presidentis maxime, super decreto de conciliis prouin- cialibus. C. XXX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524 Sessio quinta decima. Decretum sessionis quindecime de prouincialibus et synodalibus conciliis. C. XXXI. 525 Incorporacio regis Ludouici et ordinis Jherosolimitani, adhesioque firma magni . . . ducis Lithuanie. C. XXXII. . . . . . . . . . . . . . . . 528 Due magne proposiciones imperatoris super pace Francie, Almanie et Ytalie, petentis . . . . . . . . . super hac alios quam Ytalicos deputari. C. XXXIII. . Expressa per imperatorem forma, vt gentes ducis Mediolani non caperent terras Romane ecclesie, alia vero per concilium de mittendo legatum; sed vna alteri . . . . non cedente fuerunt perdite. C. XXXIV. . . . . . . . . Firma assistencia data concilio per Albertum Austrie ducem, operosum reformatorem cleri in suo dominio constituti, et contra Bohemos inuictum pugilem fidei. C. XXXV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 De maxima patrum vexacione, ita vt cessarent actus conciliares, super controuersia sedium inter oratores ducis Burgundie et electorum imperii. C. XXXVI. . . 536 De requisicione temptatoria patrum facta a principibus, prouisioneque spiritus sancti, ne cultus deesset in die natalis. C. XXXVII. 529 531 . . . * . . . . . . 538

Strana 1208
1208 Pag. De aliis requisicionibus eorundem, comminancium per filios et subditos complendam vlcionem. C. XXXVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 De multipharia requisicione imperatoris, contestantis colligi semidecimam in Ger- mania non posse, nisi electores restituerentur ad sedem. C. XXXIX. . . . . 542 De fine controuersie imposito erecta noua sede in concilio. C. XL. . . . . . . 543 De alia controuersia super eadem sede inter oratores ducum Burgundie et Britannie, amplificata narracione de eorum preeminenciis. C. XLI. . . . . . . . . Opposicio regum, ne decretum fieret, quod eorum ambasiatores in concilio sederent iuxta ecclesiasticam ordinacionem, vt qui primo consecratus alciori loco. C. XLII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Finis controuersie Burgundie et Britannie principum, quod vnus ducum ad dextram, alius ad sinistram sedeant in concilio. C. XLIII. . . . . . . . . . . De incorporacione differenter facta Januario mense, significatoque Grecorum aduentu, et insinuata forma inuiolabili expedicionis litterarum concilii. C. XLIV. . . . 551 Raciones ostensiue et persuasiue contra symoniam prohibitam iure diuino, quodque pape non liceat eciam post collacionem gratis oblata recipere, ac de difficul- tatibus, quare non est factum decretum. C. XLV. . . 552 . . . . . . . . De duplici forma decreti, deliberacioneque super prima et difficultatibus. C. XLVI. . 555 Quam racione multipharia magnipendenda fuerit adhesio pape, de gaudioque prop- terea imperatoris. C. XLVII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559 De notificatis eciam auctentice litteris adhesionis pape suorumque proposicione ora- torum. C. XLVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561 De proposicione oratoris Venetorum, qui adhesionem obtinuit, testimonio ac requi- sicione ex parte pape contra bullam „Deus nouit“. C. XLIX. . . . . . . 562 545 547 549 Sessio decima sexta. Sessio decima sexta cum insercione bullarum pape de adhesione sua ad concilium, deque annexis. C. L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564 Incipiunt capitula seu rubrice septimi libri. Prefacio in septimam colleccionem, quam super presidencia ab inicio seculi magne fuerunt semper contenciones, quas saluator terminari voluit veritate et humi- litate. C. I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De qualitate incorporandorum, responsione Anglie regis ad ambasiatam concilii, prioritate Andegauensis studii supra Auinionense, et causa Bremensis ecclesie. C. I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De tolerancia ciuium Pilznensium pro fide in continuata obsidione, deque sinistris euentibus Bohemorum, et exposicione ambasiate synodalis ad eos super tribus 575 579 articulis. C. III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581

Strana 1209
1209 Pag. De exposicione libertacionis ad communionem sub vtraque specie, acceptacioneque omnium articulorum per Bohemos iuxta concilii ordinacionem. C. IV. . . . Synodalis requisicio ad imperatorem pro accessu personali versus Bohemie partes, . . . . . . . . . . . . . . . . 584 eiusque prima responsio. C. V. Notificacio requisicionis imperialis principibus et oratoribus communitatum Germanie, vt illi consulant acquiescere votis concilii. C. VI. . . . . . . . . . . Secunda responsio imperatoris scripto communicata. C. VII. . . . De semidecima generaliter inposita pro neccessitatibus in causa Bohemorum et aliis concilium vrgentibus, requisicioneque baronum ad imperatorem pro subsidio contra Bohemos. C. VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591 Relacio excusacionis Bohemorum, quare stare noluerant in compactatis, deque con- fusione eorum per semetipsos. C. IX. . . . . . . . . . . . . . . 592 De commendacione fidei ciuium Pilznensium, tractatuumque vtilitate cum Bohemis. C. X. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Exposicio ambasiate Bohemorum, necnon abusuum periculorumque communionis sub vtraque specie. C. XI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596 Responsio verbo et scriptis ambasiate huic, et excusaciones excusacionum per nun- cium, quare Bohemi non persisterent in compactatis. C. XII. . . . . . . Presentacio autentica bullarum pape trium de presidencia, et quomodo sumpta sit occasio, vt profunde per deputatos fierent disputaciones, vtrum vigore illarum deberent vel possent admitti. C. XIII. . . . . . . . . . . . . . Collacio prime diei super materia presidencie, specificans vota cardinalium, patriar- charum, archiepiscoporum et sex episcoporum. C. XIV. . . . . . . . . 605 Die secundo super eodem exponuntur vota duorum episcoporum, duorum (abbatum) et tot doctorum. C. XV. . . . . . . . . . . 607 . . . . . . . Tercio die collacionis vota explicantur doctorum quatuor. C. XVI. . . 609 . . Doctores tres quarto die super presidencia concilii quid senciant aperiunt. C. XVII. 611 Die quinto doctores sex vota sua explicant. C. XVIII. . . . . . . 612 . . . Altero die doctores tres desuper propositis quid sibi videatur exponunt. C. XIX. . 614 Postremo (dicit votum suum ex deputatis) vnus, et narrantur difficultates habite circa resoluciones votorum. C. XX. . . . . . . . . . . . . . . . 615 Inter gesta Marcii incorporacio Dacie et Cipri regum, cardinalis quoque, et ordinis 617 Jherosolimitani supplicaciones. C. XXI. . . . . . . . . . . . Exposicio guerre inter regem Polonie et Witrigaldum fratrem suum, vtroque con- cilium inuocante fine diuerso. C. XXII. . . . 619 . . . . . * Obitus cardinalis sancti Eustachii, forma expedicionis bullarum super particularibus causis, et de controuersiis Lausanensis Bambergensisque ecclesiarum. C. XXIII. 621 De controuersiis Lausanensi et Treuerensi, cuius specificatur dignitas maxima. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Confutantur per concilium raciones diffugii allegate per (Vlricum) electum (Treue- rensem) concordie acquiescere nolentem et iudicio concilii. C. XXV. . . . Scriptores II. 587 589 595 598 602 582 625 152

Strana 1210
1210 Pag. Requisicio imperialis fieri iusticiam (in causa Treuerensi), relacio cause et sentencia diffinitiua. C. XXVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reassumpta gestorum narracione super presidencia specificatur per quos ex patribus imperatori facta est de appunctuatis relacio, eiusque responsio conformis et deprecacio. C. XXVII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magnifice oblaciones imperatoris, vt presidentes admitterentur, ligati tamen vt nocere non possent, pape quoque per quosdam acceptate. C. XXVIII. . . . . . . Bulla pape ad componendum cum patribus concilii, et cedula deputatorum de modo admissionis presidencium, eorumque responsiones. C. XXIX. . . . . . . 633 Prima conuencio deputatorum concilii et presidencium pape coram imperatore, qua specificatur (vtrimque) intencio. C. XXX. . . . . . . . . . . . 636 Secunda et tercia conuenciones, et principali differencia aperta acutissime fiunt colla- ciones, eciam vsque ad personarum examinacionem in materia fidei. C. XXXI. 637 Professio publica cardinalis sancte Crucis in materia fidei per deputatos non repu- tatur sufficiens. C. XXXII. . . . . . . . . . . . . . . . . . 640 Accessus personalis imperatoris ad deputaciones concilii quatuor, eiusque per se ac suos proposicio super admissione presidencium. C. XXXIII. . . . . . . . Tria imperator auisamenta porrigit deputatis, ex quibus fit concordia super admis- sione presidencium pape. C. XXXIV. . . . . . . . . . . . . . . . Succrescit difficultas acrior super forma decreti, aptacione verborum postea miti- gata. C. XXXV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Admissio presidencium ampliori iuramento preceteris incorporatis ad magnum robur auctoritatis generalium conciliorum. C. XXXVI. . . . . . . 629 631 641 643 645 627 647 Sessio decima septima. Decretum xvu“. sessionis de presidencia locum tenencium pape in concilio Basi- liensi. C. XXXVII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649 . Visitacio concilii per magnos principes obsequia sua concilio offerentes, deputacioque legacionis ad pacem procurandam Francie. C. XXXVIII. . . . . . . . . Resistencia Juliani aliorumque presidencium contra d eliberata deputaconum, ne car- dinali de Cipro ituro super dicta pace concederetur per concilium potestas . . . . . . . legati de latere. C. XXXIX. . . . . . . . . . . . De controuersiis Aquilegiensis, Gursensis, Grassensis et Padeburgensis ecclesiarum. . C. XL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Querela acerrima imperatoris contra patres concilii propter commissionem factam duci Mediolani, sed eadem hora exposita illi intrepide facti relacione causa quieuit. C. XLI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Summaria relacio de gestis per imperatorem septem mensibus in concilio, requisi- . . . . . . . . 660 cioneque facta eius nomine in deputacionibus. C. XLII. Vltima imperatoris locucio ad patres concilii, continens requisiciones quatuor, obla- ciones duas, totidemque professiones. C. XLIII. . . . . . . . . . . . 662 650 653 656 657

Strana 1211
1211 Pag. Responsio data per legatum ad omnia proposita imperatoris preter vnum, vtrum per naciones in concilio procederetur, requisicioque illi facta super duobus. C. XIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 664 Sequuntur rubrice et capitula libri octaui. Prelocucio, duo esse reformacionis genera, quamdiu ecclesia durabit non sus- ceptura finem, et quam obligacior fuerit Basiliensis synodus intendere ad opus reformacionis. C. I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 667 Auisamenta ducis Britannie super pace Francie, et relacio cause super ducatu Saxonie ad concilium introducte. C. II. . . . . . . . . . . . . . 669 De liberacione ciuitatis Pilznensis per fugam obsidencium nemine persequente, et . . relacio de subsidio ministrato obsessis. C. III. . . . . . . . . . Triumphus fidelium in regno Bohemie contra exercitus Thaboritarum et Orphanorum, sed residui renuerunt firmare quam semel acceptauerant ecclesie vnitatem. C. IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 674 Exhortacio presidentis, vt decretum fieret de symonia, sed e latere allegacio contra statum cardinalium et exaccionem annatarum. C. V. . . . . . . . . . 676 Magna allocucio prelatorum omnium, eciam scripto, contra formam decreti de symonia exhortacioque desuper verbalis, sed et responsio presidentis. C. VI. . 677 Post distracciones quasdam vnanimis deliberacio deputatorum atque presidencium, per papam committi posse symoniam in beneficialibus, et quod assercio hec est conformis fidei contrariaque erronea expressis racionibus. C. VII. . . . . Introduccio auctentica discuciende questionis, vtrum clerici a clericis post collacio- nem ordinum vel beneficiorum possint exigere aliquid conuertendum in pri- uatam vtilitatem, recitata opinione canonistarum. C. VIII. . . . . . . . Super consuetudine recipiendi pro collacione ordinum vel beneficiorum vota cardi- nalium, presidencium (pape), patriarcharum, archiepiscoporum et episco- porum. C. IX. . . . . . . . . . . . . . . . In materia extirpande symonie vota episcopi vnius, abbatum duorum et doctorum xill. C. X. . . . 688 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De symonia eradicanda vota doctorum quinque. C. XI. . . . . . . . . . . 691 Contra consuetudinem exigendi temporalia pro spiritualibus vota doctorum duorum. C. XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693 Requisiciones et solemnes protestaciones super agenda reformacione a quibusdam studio, ab aliis, vt apparuit, emisse pro tempore redimendo. C. XIII. . . . 696 Reiterate protestaciones et requisiciones pro reformacione agenda facte per omnes . . . . . . . . . 698 status concilii, eciam a presidentibus pape. C. XIV. Raciocinacio vtrum caput, membris eam non suscipientibus, debeat se excusare a sua reformacione, deque impedimentis reformacionis. C. XV. . . . . . . 699 De controuersia curatorum et mendicancium multis discussa diebus, ex ea factum, quamuis non intencione datum, reformacionis impedimentum. C. XVI. . . . 701 672 681 683 684 152*

Strana 1212
1212 Pag. Incorporacio cardinalis Arelatensis (et eius allocucio), querela imperatoris contra concilium propter quinque despectus, responsioque eius ad ambasiatam con- cilii et requisicio innocandi brachium ecclesiasticum. C. XVII. . . . . . . Responsio regis Francie ad legacionem concilii super pace. C. XVIII. . Introduccio plurium causarum de ecclesiis cathedralibus, super reformacione item kalendarii, (reuelacionibus sancte Brigite), et de ecclesiastica libertate in . . . . . . . . 708 regno presertim Scocie. C. XIX. . . . Ordinata legacio synodalis ad liberacionem pape per Romanos detenti, deque stu- diosa diligencia pro remissione causarum ad curiam Romanam. C. XX. . . . 711 704 707 Sessio decima octaua. Difficultatibus ingestis non preualentibus, celebrata sessione xvin’. facta est inno- uacio decreti Constanciensis de auctoritate generalis synodi supra papam omnesque fideles. C. XXI. . . . . . . . . . . . . . . . . . Littere pape exhortantis concilium ad reformacionem, modusque illi scribendi; responsio regis Aragonum super ambasiata mittenda, regisque Polonie, cuius defuncti predicantur eximie laudes. C. XXII. . . . . . . . . . . . . 713 Ambasiata vrbis notificantis modum recuperate libertatis, de causaque guerre per papam contra principem Salerni vtrimque asserciones. C. XXIII. . . . . Deputacio legatorum in Ytaliam pro recuperandis terris ecclesie, oblacione preuia ducis Mediolani. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Synodale statutum cardinales in concilio constitutos vt cum papa sistentes percipere . . iura capelli. C. XXV. . . . . . . . . . . . . . . . . Testimonium synodale de indulgenciis in festo corporis Christi, illarumque summa specifice enumerata. C. XXVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . Legacio imperialis concilio explicans puncta decem, solemnisque fulminacio sen- tencie per suum archiepiscopum contra ciues Bisuntinenses. C. XXVII. . . . 724 Accessus oratorum Anglie primo et Hyspanie consequenter in apparatu magno, eorumque prime in concilio proposiciones. C. XXVIII. . . . . . . Oblacio Alberti ducis Austrie magnis exaltati laudibus per legatos apostolice sedis, et reformacio (officialium iusticie) intra (corpus) concilii Basiliensis et ciui- . . . . . . . . . tatis. C. XXIX. . . . . . . . . Querela patriarche Aquilegiensis contra dominium Venetorum a xv. annis occupan- cium bona patriarchatus, superque requisito monitorio magne disceptaciones. . . . . С. XXX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Raciones quare decernendum non esset monitorium ex parte iuris dominii et propter . . . . seuiciem patriarche. C. XXXI. * . . . Responsio patriarche assencientis terras patriarchatus poni ad manus concilii, mul- teque agitaciones concludi monitorium vel concordie intendendum, deque mul- torum patrum insolenciis in generali congregacione. C. XXXII. . . . . . Relacio tractate concordie, cui patriarcha publice acquiescere noluit, et de concluso monitorio, appellacione interposita Venetorum. C. XXXIII. . . . . . . . 712 717 720 722 723 726 728 732 734 736 738

Strana 1213
1213 Sequuntur tituli seu capitula colleccionis none de inchoata per Basiliense concilium vnione Grecorum. Pag. Prohemium colleccionis none. Quare decuit vt sancta Basiliensis synodus laboraret pro vnione Grecorum. C. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plures ordinaciones synodales, inter alias vt concilio presentes per alios visitaturi reciperent procuraciones, de ingressu oratorum Hyspanie et iniciato scandalo, sed non secuto cum Anglicis. C. II. . . . . . . . . . . . . . . . Diligencia synodalis in conducendo oratores Grecorum, primaque allocucio ad eos, ante illam et post spem dantes de secutura vnione. C. III. . . . . . . . Proposicio oratorum Grecie in magna eloquencia, responsioque ex parte concilii . . . . differenciam principalem illis aperientis. C. IV. . . . . . . . Diligencia concilii super composicione tractatus Grecorum, de regno Bosgne tenente errores Manicheorum, difficultataque conclusione decreti de neophitis. C. V. . 748 Instrucciones imperatoris Constantinopolitani super loco ycumenici concilii. . 749 . . Conclusio decreti Grecorum, non permissa tamen correccione facta per Tarentinum, et iuramentum Grecorum solemne prestitum in publica sessione. C. VI. . . . 751 741 743 745 746 Sessio decima nona. Sessio decima nona sancte Basiliensis synodi de compactatis inter concilium et Gre- * cos pro vnione eorum, et de neophitis. . . . . * . . . . De appunctuamento pape circa vnionem Grecorum aliter quam per concilium (et de eius instruccionibus), deque gestis in legacione cardinalium sancte Crucis 760 et sancti Petri, et de bulla consensus pape iuxta decretum concilii. C. VII. . . . . . 763 Littera de consensu pape, vt concilium prosequatur vnionem Grecorum. De incorporacione oratorum Hyspanie et Anglie regum magno peracta labore, item prelatorum regni Castelle aliorumque multorum. C. VIII. . . . . . . . . De satisfaccione facta per eiusmet oratorem ad xl. displicencias de concilio per imperatorem commemoratas, ambasiataque Romanorum ciuium in synodo contra papam, et de querela patrum quod oratores Hyspanie non prestiterunt integre iuramentum. C. IX. . . . . . . . „ . . . . . . . . . . 766 De impedimentis ad reformacionem natis ex acceleracione, terminoque dato in causa cardinalis Rothomagensis archiepiscopi Bisuntini contra suos ciues. C. X. . . Quomodo cessauit meditata a duobus iam annis contencio, ne Henricus Anglie rex duas ambasiatas haberet in concilio sub nomine Anglie et Francie regnorum, de alia eciam meditacione Romane curie contra expedicionem bullarum que fiebant in concilio. C. XI. . . . . . . . . . . . . . . 752 765 768 . . . 771 Gesta anni XXXV. De ambasiata cum plenissima facultate super factis Bohemie, ordinacione registrorum in concilio, et decretis quatuor in materia reformacionis. C. XII. . . . . . 772

Strana 1214
1214 Sessio vicesima. Pag. Sessio xxa. sancte Basiliensis synodi, de concubinariis puniendis, de interdictis indiscrete non promulgandis, vt non liceat ab interlocutoria secundo appellare, de excommunicatis non vitandis nisi post denunciacionem. . . . . . . . Plures ordinaciones ad direccionem agendorum in concilio, concessionesque multis generales (et institucio rote causarum). C. XIII. . . . . . . . . . . . De gestis in Lausanensi causa relacio, votaque deputatorum et opposicio ducis . . . . . . . . . . Sabaudie. C. XIV. . . . . . . . * . . Responsio ducis Sabaudie ad ambasiatam synodalem super Lausanensi causa, et sen- tencia diffinitiua. C. XV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779 . Instancia ducis Burgundie, vt per synodum attenderetur ad pacem Francie; insti- tucio rote pro audiencia causarum, alieque ordinaciones. C. XVI. 780 . . . Requisicio Hyspanorum super primitate sedis ipsorum ad Anglicos concludi peten- cium, dataque illis responsio. C. XVII. . . . . . . . . . . . . 782 . . Ad subsidium fidei contribucio magna patrum concilii, et disputacio grauissima super indulgenciis concedendis si per concilium vel papam. C. XVIII. . . . . . Responsio synodalis eciam consencientibus Greeis, vt tractatus initus per concilium execucioni tradatur, non vero qui per papam factus post illum, destinatisque . . . . . . . . . . desuper oratoribus ad papam et Grecos. C. XIX. . . . . . . . Secunde littere pape de eius consensu super materia Grecorum Tractatus aliorsum per imperatorem Constantinopolitanum cum papa factus . . . Littere pape ad presidentes super eodem (tractatu). . . . . . . . . . . . Missiua concilii ad papam, non celebrandum esse concilium in Constantinopoli . . Legacio synodalis destinata pro pace Francie componenda, sentencia quoque in causa . . . . . . . . . . . . . 795 Gursensis ecclesie. C. XX. . . . . Responsio legatorum concilii sancte Crucis et sancti Petri cardinalium, ad papam . . . . . . . 796 super tribus destinatorum anno priori. C. XXI. Auisamentum multas explicans causas ad tollendas annatas, abinde processo vt super . . . . . . . . . . . . . symonia fieret reformacio. C. XXII. 797 Diligencia omnium patrum concilii, vt fieret decretum contra symoniam et annatas, sed multis quietatis contradiccionibus presidentibus pape manentibus in dis- . . . . . . . . . . . . . . . 799 sensu. C. XXIII. . . . . . . . 773 775 777 784 786 789 790 792 794 Sessio vicesima prima. Sessio xxI. de symonia extirpanda et annatis tollendis emolumentoque sigilli prela- . . . . 801 torum, de cultu diuino eciam multi honestissimi canones synodales Saluus conductus imperialis secundus non obstante diffidacione contra ducem Bur- gundie, auisamentaque illius ad robur concilii; littera regis Francie con- testantis se abbatem sancti Martini Turonensis et papam episcopum, protesta- cionesque super vocibus diffinitiuis. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . 805

Strana 1215
1215 Pag. Littera ambasiatorum concilii ad Greciam ex Veneciis super cambio et Christoforo Garatono, instanciaque ciuitatis Nurenbergensis vt synodus destinaret ad pacem . . . . . . . . . . 807 * Bauarie. C. XXV. . . . . . . . . . . Super canonizacione beate memorie Petri de Luczenburgo producuntur volumina miraculorum et decernitur remissio. C. XXVI. . . . . . . . . . . . . Instituitur processus aduersus presidentes pape, vt reuocarent protestaciones, sum- mariaque fit relacio de propositis (pro aut contra decretum annatarum) per oratores synodales pape et apostolicos in concilio. C. XXVII. . . . . . . 810 Responsio data per papam oratoribus concilii verbo et replicacio in oppositum, de paceque Ytalie facta per legatum concilii. C. XXVIII. . . . . . . . . . 812 Relacio de gestis cum papa per oratores concilii eciam super pallio pro archiepi- scopo Rothomagensi, requisicioque presidencium pro habendo pape responso, postea dato, et contra synodalem responsionem replicaciones. C. XXIX. . . 814 (Responsio pape manu secretarii, copia cedule per dominum Pogium secretarium pape 808 dominis ambasiatoribus sacri concilii oblate.) . . . . . . . . . 815 . . . Responsio pape sub bulla eius. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 816 (Responsio pape per suos oratores ad peticiones concilii super indulgenciis et decreto annatarum etc.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 816 Synodalis epistola quinta. Synodalis responsio ad peticiones pape. . . 819 . Testificacio pape prosecutores eleccionis Maclouiensis iusticiam refugere ; responsio . . . . Anglie regis, acceptantis dietam ad pacem regni Francie. C. XXX. Vtrum innouari deberet decretum Toletani concilii contra appellantes a concilio multe agitaciones, secuta prouisione differenciam assignante sentenciarum per concilium aut commissarios, specialesque regule cancellarie super litterarum expedicione. C. XXXI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Decretum Toletanum contra appellantes a concilio.. Calcedonense scriptum, quod appellare a concilio non decet. . . . . . . . . . . . . . . . . . Nomina XLIV. scriptorum concilii . . Differencia super materia sacrilegii, retardans Bohemos acceptare pacem, explicatur quanti sit ponderis ; littereque de vocacione prelatorum ad concilium. C. XXXII. 829 823 825 826 826 828 Sessio vicesima secunda. Sessio xxII°. condempnans libellos Augustini de Roma de Christo integro . . . . Relacio de pace Francie cum duce Burgundie, absque spe vlla recedentibus Anglicis a dieta; prouisio addicionalis supra decretum Constanciense contra molestantes venientes ad concilium vel recedentes aut mandata exequentes. C. XXXIII. . Scandalum exortum Hyspanis remouentibus a sede Aquensem episcopum ambasia- torem Anglie, deque venia petita et concessa absolucione. C. XXXIV. . . . 833 830 832

Strana 1216
1216 Pag. Sentencia in causa Albiensi, sed maioris continencie in causa patriarchatus Aqui- legiensis, et agitur per modum concordie. C. XXXV. . . . . . . . . . 835 Narratur sentencia diffinitiua, et quare tam durum litigium multiplex causa. C. XXXVI. 836 Sequuntur gesta anni XXXVI. Concessio indulgenciarum auctoritate concilii ad missas interessentibus, fiunt exe- cutores decretorum alieque ordinaciones. C. XXXVII. . . . . . . . . . 838 Altercaciones vt non fieret pape monitorium, reuocaturo acta per eum contra suam adhesionem et decreta concilii, sed conclusum bis extitit forma desuper con- cordata. C. XXXVIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forma obediencie pape ad concilium . . . . . . . . . . . . . . . . Circa monitorium pape instrucciones deputacionum addicionales supra instrucciones legati, omnibus temperamento conclusis. C. XXXIX. . . . . . . . . . Relacio de pace iam facta Treuerensis ecclesie, regnique Bohemie suscepta fidei et ecclesie vnitate, conclusione eciam firmata cum Grecis ad vnionem proceden- dum iuxta decretum concilii, et quedam ordinacio pro libertate omnium gene- ralium conciliorum. C. XL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842 Diuersitas sentenciarum super clausula decreti irritantis, si addenda sit decretis de reformacione capitis. C. XLI. . . . . . . . . . . . . . . . . . De reformacione perfecta in Austria sub Alberto duce, conclusione decreti fiendi super nullitate appellacionum a concilio, introducta ad disputacionem materia de sancta concepcione beatissime virginis. C. XLII. . . . 839 840 841 844 . . . . . 845 Sessio vicesima tercia. Sessio xxia. de reformacione ecclesie circa papam et curiam Romanam . . . . 847 Sequuntur tituli seu rubrice colleccionis decime de loci eleccione pro celebracione yeu- menici concilii. Exordium libri decimi, quia locus est principalis circumstancia operis boni, quod disponere de illo pertinet ad primum auctorem, et secus agentes punitos gra- uiter, quodque Basiliense concilium erat primus minister prosequende vnionis Grecorum. C. I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Accessus legatorum duorum pape ad concilium pro complanandis differenciis, . . . . . primaque eorum proposicio et ostensio facultatum. C. II. . . . . . . . Facultas generalis legatorum pape. . . . . . . - a . . . Alia facultas super tribus differenciis determinato modo. . Tercia facultas pro certis causis particularibus. . . . Post datam in scriptis responsionem legatorum de intencione pape, assignatur dies ad conclusionem decreti indulgenciarum aliorumque, et de requirendo pape legatos interesse. C. III. . 857 860 862 863 864 . . . . . . . . . . . . . 865

Strana 1217
1217 . . . . . . . Pag. 865 Cedula responsionis legatorum pape . . Responsio presidentis concilii ad cedulam legatorum pape, exposita raciocinacione per concilium concedi posse indulgencias et debere. C. IV. . . . . . . . Magne collaciones inter presidentes pape et deputatos concilii super indulgenciarum concessione aliisque ; item requisicio sub debito fidei legatos sessioni interesse. . . . . . . . . . . . . C. V. . . . . . . . . . . * Tres interrogaciones magne astucie ad presidentem concilii et responsio ad illas magni roboris, conclusioque decreti indulgenciarum, preter legatos et duos presidentes pape, qui poterant interesse, consencientibus omnibus. C. VI. . . 871 867 869 Sessio vicesima quarta. Vicesima quarta sessio sancte synodi Basiliensis de confirmacione compactatorum eum Grecis, de saluo conductu eorum, de synodalibus indulgenciis . . . . De multitudine synodalium ambasiatorum ad publicandum indulgencias et dispo- nendum de loco concilii, deque inhibicione sublata ambasiatoribus Hyspanie eorumque tenta sede. C. VII. . . . . . . . . . . . . . . . . . Synodali responsione data pape legatis, alteriusque allegacione secus illique dato responso, presidentes pape suum a concilio notificarunt recessum. C. VIII. . 872 882 883 Synodalis epistola sexta. Synodalis responsio data legatis pape super obseruacione decretorum concilii de annatis et indulgenciis. . . . . . . . . . . . . . . . . . Mandatum regis Castelle remanere suos ambasiatores vsque ad consummacionem, contencioque secundo introducta inter curatos et mendicantes. C. IX. . . . Sex peticiones regis Francie super loco ycumenici concilii et aliis concernentibus. C. X. . . . . . n . . . . . . . . . . . 891 . . Notificacio de recepta vnitate ecclesie per Bohemos factaque obediencia traditis . . . . autenticis litteris. C. XI. . . . . . . . . . De preparatoriis ad disputacionem cum Grecis, fine disputacionum in materia con- cepcionis beatissime virginis, concessioneque sedis prime oratoribus regis Castelle post oratores regis Francie. C. XII. . . . . . . . . . . . . Relacio sentenciaque diffinitiua in causa Traiectensis ecclesie, sed resistencia pos- sessionis id ipsum papa exhortante. C. XIII. . . . . . . . . . . . 897 . Testimonium oratorum concilii Grecos dispositos esse ad vnionem ; (deque) treugis . in Bauaria, et circa Basileam facta pace auctoritate concilii. C. XIV. De adepcione regni Bohemie per imperatorem concilio mediante, paceque tractanda inter eum et duces Burgundie et Mediolani, magnisque concessionibus indul- gencias recipientibus concilii. C. XV. . . . . . . * . . . . . . . Destinacio oratorum synodalium ad loca pro ycumenico concilio, petendo mutuum septuaginta millium ducatorum. C. XVI. . . . . . . . . . . . . 902 . Scriptores II. 153 890 894 895 898 900 885

Strana 1218
1218 Pag. 902 Instrucciones desuper oratorum concilii . . . . . Oblaciones magnifice Venetorum, ducis Mediolani presertim, Florentinorum et Senen- sium, si apud eos concilium celebraretur. C. XVII. . . . . . . . . . . 905 Multe requisiciones imperatoris Romanorum, ne de Basilea concilium mutaretur, ob- lacioque ciuitatis Auinionensis pinguior pluribus aliis. C. XVIII. . . . . 906 . . . 908 Intencio pape circa eleccionem loci explicata per Francie oratores. C. XIX. Comparaciones odiosas esse monstrauit grauis contencio secuta ex laudacione loco- rum, attingens eciam ad publicandum crimina pape. C. XX. . . . . . . . 909 Auinionem non esse locum pro concilio ycumenico, quodque presencia pape sit nec- . . . . . cessaria, allegat presidens multipliciter. C. XXI. . . . . . 912 . Cedula presidentis concilii profitentis se pro parte pape esse . . 914 . Obligacio presidentis vt reformacio in Germania fieret, et conuencio synodalis cum capitaneo galearum, tradito ecclesie vexillo. C. XXII. . . . . . . . . . 914 Allegacio legati (votumque suum) Ytalie locum eligendum fore pro yeumenico con- cilio, regis Francie vero quod sit Florencia vel Auinio, contestacio desuper oratorum Castelle. C. XXIII. . . . . . . . . Cedula de voto legati . . . . Comparicio oratorum regis Aragonum, eorum et qui Portugalie allegaciones Aui- nionem non esse concilii locum, factaque de Basilea, Auinione et Sabaudia eleccio scrutatis votis patrum in generali congregacione. C. XXIV. . . . . 919 Nolentibus pape legatis conclusit cardinalis Arelatensis super eleccione loci iuxta patrum deliberacionem. C. XXV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cedula de numero votorum pro eleccione loci concilii . . . Cedula legati de aliorsum conclusione . . . . . . Incorporacio oratorum Portugalie et Aragonie, oblacioque ducis Sabaudie cum ex- hortacione. C. XXVI. . . . . . . . * . . . . . . . . . — Facultas ad obligandum concilium super solucione septuaginta millium florenorum ciuibus Auinionensibus. „ . . . . . . . . . . . 917 917 921 921 922 923 . 924 Gesta anni XXXVII. Vt Johannes de Rockezana fieret archiepiscopus Pragensis instancia Bohemorum, qui adhuc non obseruabant ecclesie ritus, deque vocacione eorum ad con- cilium super disputacione, vtrum communio esset de precepto. C. XXVII. . . Littera concilii super vocacione Bohemorum ad disputacionem . . . . . Oblacio imperatoris pro Buda ad yeumenicum concilium, regis Aragonum et Januen- sium-ambasiataque ad papam vt concurreret super eleccione Auinionis cum concilio. C. XXVIII. . . . . . . . . Obligacio facta ciuibus Auinionensibus Refragacio oratorum Grecorum Auinione fieri ycumenicum concilium; iactancia irri- sioque infidelium contra Christianos circa differenciam principalem Grecorum. С. XXIX. . . . . . . . 926 927 929 930 . . . . . . . . . . . . . . . . . 932

Strana 1219
1219 Pag. Promissa firma assistencia per regem Francie, concedentem octo super eleccione Auinionensi requisita per concilium, et quod non obstante Greci protestacione fit execucio. C. XXX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vt super eleccione Auinionis obligacioneque ciuibus danda fiat sessio, consentit totum concilium preter pape legatos. C. XXXI. . . . . . . . . . . . 935 Cedula consensus patrum . . . . . . . . . . . . 936 . . . . . . . Cedula inassensus legatorum . . . . . . 937 . Assumpcio crucis per legatos concilii ituros ad Grecos, eorumque recessus et bulle portate per ipsos, vt Auinione concilium fieret ycumenicum. C. XXXII. . . . Littere saluorum conductuum quatuordecim principum et communitatum portate in Greciam per dictos oratores, littere vnius qui omnium expresso tenore. . . . . . . . . . . . . . . C. XXXIII. . . . . . . . . . . Relacio oratorum a papa redeuncium manibus vacuis, sed qui a Bohemia plenis, obseruatis ibidem cerimoniis et ritibus ecclesie, disposicioque ad disputa- cionem cum eis. C. XXXIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941 934 937 940 Explicit decima (colleccio) et vndecima incipit de loci decretacione ad ycumenici con- cilii celebracionem. Prohemium vndecime colleccionis, quod iuxta mandatum apostolis datum, vt transire nollent de domo in domum, sancta synodus permansit constanter in facta primum eleccione loci. C. I. . . . . . . . . . . . . . . . - Prima contencio super eleccione secundi loci inter legatum et abbatem Virgilia- censem, dicto summarie quam sit periculosa assercio, si priusquam obediatur potestatem habenti, constare (debet) de recta eius intencione. C. H. . . . Vt secundo Ytalie locus eligatur exhortacio per legatos pape eorumque facultates, ambasiata concilii ad papam pro Auinione illiusque diuersa responsio. C. III. . 947 (Instrucciones concilii pro ambasiatoribus suis mittendis ad papam.) . . . . . 948 (Responsiones pape date ad peticiones oratorum sacri concilii.) 950 . Requisicio oratorum Grecie in Ytalia locum eligi, legatorum quoque; altera rursus contencio inter cardinalem sancti Petri et abbatem Virgiliacensem, deque im- . pedimentis per papam datis ne Auinionenses soluerent. C. IV. . . . . Testimonium oratorum concilii de contentacione per ciues Auinionenses exbursacione facienda, deque fauoribus regis Francie, et raciocinacio multipharia, vtrum eleccio noua facienda vel confirmanda prima. C. V. . . . . . . . . . . Deliberaciones contrarie in deputacionibus, conclusiones eciam in generali congre- gacione, per minorem partem loci facta nominacione in Ytalia, per multitudi- nem vero patrum (vt complenda essent) pacta cum Auinionensibus, temptata primum per oratores Germanie, periculose quoniam a diuisione incipientes, concordia. C. VI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contencio inter Arelatensem cardinalem et Tarentinum archiepiscopum super sessione, vtroque celebrare missam volente, superque alio inter legatum et abbatem Virgiliacensem, deque recessu oratorum Grecie. C. VII. . . . . . 153* 944 945 955 956 959 961

Strana 1220
1220 Pag. De fauoribus per regem Francie concilio prestitis, interrupta secundo sessione die Sabbati, legeque salui conductus et super eius obseruancia responsione ciuium Basiliensium. C. VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 963 Sessio vicesima quinta. De sessione duarum decretacionum, et quomodo ante super pace laboratum, postque acclamatum super contradiccione. C. IX. . . . . . . . . . 965 Explanacio incompatibilium contrarietatum parcialis conclusionis et synodalis decreti, et quam non foret equa peticio plumbari vtrumque bulla concilii, minoremque 970 partem velle agere omnia nomine concilii inuita maiore. C. X. . . . . . . Vt bulla concilii reponeretur loco solito, a quo legatus retraxerat, hic resistit, allegans custodiam ad se pertinere. C. XI. . . . . . . . . . . . . . 972 Post contrarias deliberaciones fulminandorum processuum legatorum parte et multi- tudinis patrum pax fit inter patres, deputatis cardinali sancti Petri, archiepiscopo Panormitano et episcopo Burgensi, qui plumbarunt litteras decreti magni ac per oratores nomine concilii miserunt in Auinionem. C. XII. . . . . . . . Cedula concordie patrum pro bullandis decretis Auinionensium et instrucciones desuper. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 974 Quod papa non perstitit in eleccione facta per suos, deque controuersiis in concilio super ecclesiis Basiliensi, Tornacensi et Bisuntina, conculcata in prosecucione huius synodali auctoritate. C. XIII. . . . . . . . . . . . . . . . Resistencia ducis Mediolani, ac regis Aragonum et imperatoris contra eleccionem Florencie, super quo ac regno Sicilie Tarentinus et oratores Aragonum velut hastis luserunt. C. XIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . In lucem publicam venit clandestina plumbacio conclusionis legatorum, et per lit- teras Tarentini que contra concilium moliebantur. C. XV. . . . . . . . 979 Decretum parui concilii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 980 . . 981 . . . Littera ad imperatorem Romeorum desuper. Committitur xil. ex prestancioribus concilii contra falsarios bulle procedere, excusan- tibus se legatis pape, primo tria, secundo duo et tercio negantibus vnum. C. XVI. . . . . . „ . . . . . . . . . . . .. Auisamentum super falsa plumbacione. . . Tarentinus recusat iudices in quos consensit, fitque relacio de processu contra eum, et super scandalo orto circa incarcerandum procuratorem suum interdictum quo die positum relaxatur. C. XVII. . . . . . . . . . . . . . Specifica relacio de gestis in concilio per Tarentinum contentisque in litteris captis eius. C. XVIII. . . . . . . . . . . . . . . Littera Tarentini cum cyfris eiusque interpretacio ac delicti confessio, arrestumque non seruatum. C. XIX. . . . . . . . . . . . Missiua Tarentini secreta contra concilium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 974 976 977 981 981 983 984 . . . . 986 986

Strana 1221
1221 Pag. De excusacione Tarentini accusantis se ipsum, sed mandante imperatore iusticiam fieri, recessit tutantibus multis armatis. C. XX. . . . . . . . . . . . 988 Sequuntur tituli seu rubrice colleccionis duodecime de synodali processu aduersus papam inchoato super duodecim criminibus eius. Prohemium, quanta iudici immineat neccessitas crimina vindicandi, sed ecclesie maior in ipsam audire nolentem, quam fratris in quem peccatur ecclesie dicere, item et sedenti Basiliensi synodo de papa incorrigibili facere iudicium. C. I. Instancia oratorum ducis Burgundie super quatuor responsioque publica, et legati contrastacio in fauorem pape et loci pro yeumenico concilio. C. II. . . . . Inicium deliberacionis super citacione pape obiectaque responsio ad illa, ac de con- trastacione legati. C. III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cedula legatorum contra citacionem pape, conclusioque huius, et informacio sum- maria de infamia pape super delatis criminibus. C. IV. . . . . . . . . Ante conclusionem decreti ad legati cedulam contrariantem responsio per archi- episcopum Panormitanum Ludouicumque prothonotarium. C. V. . . . . . 1003 Cedula legati contra citacionem pape. . . . . . . . . . . . . . . . 1005 Responsio ad illam Panormitani archiepiscopi. . . . . . . . . . . . . .. 1006 993 996 999 1001 Sessio vicesima sexta. Sessio vicesima sexta de citacione pape, vt per se vel alium se excuset apud con- cilium, quia diffamatus notorie de criminibus multis. . . . . . . . . . 1010 Instancia imperatoris (petentis) reuocari citacionem contra papam decretam. C. VI. 1013 Instancia electorum imperii vnacum imperatore (requirencium) citacionem pape tolli vel suspendi. C. VII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015 Media duo per legatum aperta ad pacem inter concilium et papam, desuperque grauis deliberacio patrum. C. VIII. . . . . . . . . . . 1017 De causa decretorum vicesime septime sessionis, c onsensuque ad illa legati. C. Ix. 1020 Sessio vicesima septima. Sessio xxvII“. de irritacione cardinalatus patriarche Aquilegiensis, de falsa bulla- cione parui decreti, de inmunitate ciuitatis legatique Auinionensis . . . . Littere de factis Grecorum ex Constantinopoli, aliaque (littera), non illius putata, imperatoris Romanorum magne continencie contra processum synodalem. C. X. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Super declaracione contumacie preuie contradicciones imperatoris et legati ex parte, ad illasque responsa. C. XI. . . . . . . . . . . . . . . . 1021 1026 1027

Strana 1222
1222 Sessio vicesima octaua. Pag- Sessio xxvill“. de accusata declarataque pape contumacia. . . . . . . . . . 1028 De gestis Bononie per papam gentibus stipatum armorum, cum secundo dissoluit Basiliense concilium. C. XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . Littera pape de dissolucione secunda Basiliensis concilii. . . . . . . . . Allegacio Panormitani archiepiscopi contra dissolucionem, et dilacio Lx. dierum in pape processu. C. XIII. . . . . . . . . . . . . . . . . Super monitorio contra papam vt dissolucionem reuocaret (decreto, sed) inter Augustensem episcopum imperatoris et archiepiscopum Lugdunensem concilii parte refragaciones. C. XIV. . . . . . . . . . . . . . . . . . 1032 1033 1040 1041 Sessio vicesima nona. Sessio xxix'. de reuocanda per papam dissolucione Basiliensis concilii, ereccione quoque conuenticuli Ferrariensis . . . . . . . . . . . . . . . 1043 Synodalis epistola septima. Synodalis epistola magni voluminis responsiua ad eam que pape, magna cum ex- aggeracione patribus detrahentem racione emanati citatorii. . . . . . . 1048 Littere imperatoris et electorum ad synodum supersederi in processu pape, vellet- que ille facere, vt Greci in Germaniam venirent pro eorum vnione. C. XV. . 1060 Specialis tractatus disputacionis secunde in Basiliensi concilio, doctaque exposicio vtrum eucharistie sacramentum sit de precepto. Comparicio oratorum Bohemie pro quarta vice in concilio, eorum prime propo- siciones, summaque mandatorum et disputacionum super articulis de commu- nione sub vtraque specie et paruulorum. C. XVI. . . . . . . . . . . 1061 Responsio ad illas, eciam recitando prout ipsi in scriptis, per Johannem Polomar, de qua dixerunt se contentos non esse nec pro medietate. C. XVII. . . . Prefaciones disputacionum verbalium ab vtraque parte, sed Bohemorum contestan- cium daturos se responsa ferrea contra quoscumque eos notantes de heresi. . . . * . . . . . . . . C. XVIII. . . De neccessitate sacramentorum nullo disputancium valente quid amplius dicere (ideoque), silencio a presidente imposito, et (quam fecit) Johannes Polomar confessionem, communionem sub vtraque specie de Christi precepto esse, (in scriptis) habuerunt Bohemi. C. XIX. . . . . . . . . . . . . . Acrior disputacio modo artis obligatorie super communione paruulorum, Bohe- morumque peticiones nouem, altercacio a disputantibus non intellecta, vtrum comedens corpus Christi biberet sanguinem eius, vel e conuerso. C. XX. . 1064 1065 1067 1068

Strana 1223
1223 Pag. Post vltimam disputacionem publicam, Bohemis in ea attestantibus se millenis necibus velle redimere et defensare communionem sub vtraque specie, dis- cussio facta est inter (concilii) deputatos profunde satis, illique exhortati fuere, vt se conformarent ritui ecclesie, verbo isto molestissime ab eis audito. C. XXI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intrinsece magis collaciones super forma decreti, Bohemis tres offerentibus formas, quarum duas concesserat Johannes Polomar, eisque affirmantibus ecclesiam errare posse per ignoranciam precepti affirmatiui, cum extitit . . . . . . . . . . . . . responsum, non replicarunt. C. XXII. Synodalis responsio data Bohemis ad nouem peticiones eorum. C. XXIII. . . . . Replicacio Bohemorum contra responsionem concilii, sed non affirmancium eorum raciones fieri nomine regni. C. XXIV. . . . . . . . . . . . . . . 1077 Ad Bohemorum replicaciones responsio presidentis, iustificans datam eis respon- sionem. C. XXV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1078 Vltima proposicio Bohemorum, querelancium remitti vacuis manibus, qui pro pace dimisissent tributa ex terris circumuicinis regno, eciam ad triginta milliaria; eorum vero rogatu liberatus est a carceribus Alexander cursor, qui falso plumbauerat parcialem conclusionem legatorum. C. XXVI. . . . . . . . Littere regis Aragonum contestantis de neccessaria correccione summi pontificis, congratulantis synodo ad hoc intendenti, et sicut alia decreta mandauerat obseruari, ita desuper processu eciam non parceret laboribus personalibus, prouisioque facta ei (fuit) contra pape vexaciones. C. XXVII. . . . . . Resistencia contra presidentem concilii, notantem patres de imprudencia, si sen- tencia ferretur super disputacionibus Bohemorum, deque motiuis, quare ex- plicanda est iustificacio sentencie synodalis, communionem sub vtraque specie non esse de precepto quoad omnes fideles. C. XXVIII. . . . . . . . . Quod octo modis preceptum in scriptura dicitur, articulosque fidei et sacramenta de precepto non esse, declarata euidencius distinccione inter preceptum . . nature et discipline. C. XXIX. . . . . . . . . . . . . . Aliam esse neccessitatem articulorum fidei, sacramentorum quoque et preceptorum, . . et quare neccessitas fidei sub precepto non cadit. C. XXX. . . . Quod vnitas sacramenti subsequens fidei vnitatem sub precepto non cadit nature aut discipline, Christi et apostolicis accionibus id ipsum ostendentibus. . C. XXXI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Differencia multiplex inter effectum obseruancie preceptorum et suscepcionis sacra- mentorum, et quare non legi gracie, sed scripture sacramenta sub precepto sunt data. C. XXXII. . . . . . . . . . . . . . . . Quare communio eucharistie quantum ad omnes non cadit sub precepti coaccione, a cuius obseruancia culpa non liberat, sed vt sacramentum recipiatur, requi- ritur presumpta gracia, vel criminis carencia. C. XXXIII. . . . . . . . Quod racio conuiuii monstrat eucharistie communionem precepto non subesse quoad omnes. C. XXXIV. - . . . . . . 1098 1071 1073 1074 1080 1081 1083 1085 1088 1091 1093 1095 . . . . .

Strana 1224
1224 Pag. Verba Christi „nisi manducaueritis carnem filii hominis“ etc. dicta fuisse ad maiores populi Judeorum, et sic per ecclesiam intelligenda declaratur com- memoratis multis euangelii circumstanciis. C. XXXV. . . . . . . . . 1099 Communionem sanguinis non esse de precepto quantum ad non conficientes osten- ditur ex lege diuina, praxi Christi et apostolorum. C. XXXVI. . . . . . 1102 Ostenditur eciam id ipsum ex practica obseruata tempore ecclesie primitiue per quadringentos annos. C. XXXVII. . . . . . . . . . . . . . . . Quod antiqua concilia, ac doctores fundantes se veraciter in diuina lege, littereque summorum pontificum ostendunt communionem eucharistie non subesse diuini precepti neccessitati. C. XXXVIII. . . . . . . . . . . . . Quare sacramentum eucharistie, in quantum habet racionem sacrificii, est sub pre- cepti neccessitate, deque libertacionis forma auisata, si Bohemi assensissent diffinicioni. C. XXXIX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1103 1104 . 1109 Sessio tricesima. Sessio xxx°., scilicet quod non conficientes sacramentum eucharistie non tenentur ex diuino precepto ad communionem sub vtraque specie, sed eciam sub vna est salutaris. . » . . . . . . . . . . . . . . . . . . . * De resistencia presidentis concilii aduersus processum synodalem et patres, ex- hibita eciam desuper scriptura magna, responsioneque adstatim Arelatensis cardinalis, conatuque ad id Panormitani archiepiscopi tune non auditi. C. XL. Cedula presidentis concilii illud ac patres notantis. . . . . . . . . . . . Explicantur cause, quare inseritur responsio Panormitani prout explicata verbo, replicacio quoque presidentis. C. XLI. . . . . . . . . . . . . . . 1122 Responsio archiepiscopi Panormitani verbo data ad cedulam presidentis concilii, in . . . * XIV. distributa particulas. C. XLII. . Exordium replicacionis contra responsionem Panormitani facte a presidente, et quanta qualiue vsus est circumspeccione, ne alterum duorum affirmaret sue posicioni obuiancium extremorum. C. XLIII. . . . . 1130 . . Dicte replicacionis summa, explicatis LXX. punctis ad que (legatus) respondit. C. XLIV. 1131 Refragacio ambasiatoris imperialis contra Ludouicum prothonotarium, ad iustifica- cionem synodalis processus dicere volentem, temperamentumque primi et allegata secundi, numerusque et tempus suarum allegacionum. C. XLV. . . Gesta per papam ad fortificacionem sue dissolucionis per litteras ad principes desti- natas, declaracionemque eius purificatas fuisse condiciones. C. XLVI. . . . Pro vltimo capitulo libri istius duodecimi inseritur responsio Panormitani, prout eam dedit in seriptis, copiosius quidem ac seriosius multo quam in vigilia natalis explicuerat verbo. 1112 1112 1114 1123 1140 1142 . . . . . . . . . . . . . . 1144

Strana 1225